UŻYWANIE ALKOHOLU I NARKOTYKÓW PRZEZ MŁODZIEŻ …wws.wzp.pl/uploads/pliki/Raport_ESPAD1.pdf ·...

UŻYWANIE ALKOHOLU I NARKOTYKÓWPRZEZ MŁODZIEŻ SZKOLNĄ

RAPORT Z BADAŃ ANKIETOWYCH ZREALIZOWANYCH

W WOJEWÓDZTWIE ZACHODNIOPOMORSKIM W 2011 R.

EUROPEJSKI PROGRAM BADAŃ ANKIETOWYCH W SZKOŁACH

ESPAD

Szczecin 2012

Autorzy: Łukasz Wieczorek, Janusz Sierosławski – Instytut Psychiatrii i Neurologii

UŻYWANIE ALKOHOLU I NARKOTYKÓWPRZEZ MŁODZIEŻ SZKOLNĄ

RAPORT Z BADAŃ ANKIETOWYCH ZREALIZOWANYCH W WOJEWÓDZTWIE ZACHODNIOPOMORSKIM W 2011 R.

EUROPEJSKI PROGRAM BADAŃ ANKIETOWYCH W SZKOŁACH

ESPAD

Powielanie i przedruk tekstów zamieszczonych w publikacji nie podlega ograniczeniom pod warunkiem podania źródła.

OPRACOWANIE I WYDANIE RAPORTU SFINANSOWANO ZE ŚRODKÓW WOJEWÓDZKIEGO PROGRAMU PRZECIWDZIAŁANIA UZALEŻNIENIOM NA LATA 2006-2015 UJĘTYCH W BUDŻECIE

WOJEWÓDZTWA ZACHODNIOPOMORSKIEGO

URZĄD MARSZAŁKOWSKI WOJEWÓDZTWA ZACHODNIOPOMORSKIEGO W SZCZECINIEWydział Współpracy Społecznej70-540 Szczecin, ul. Korsarzy 34

Tel. 91 44 16 221, fax. 91 44 16 [email protected]

Szczecin 2012 Nakład 1000 egzemplarzy

Spis treści

WPROWADZENIE 5

CEL BADANIA 6

POPULACJA I PRÓBA 6

PROCEDURA BADAWCZA 7

WYNIKI 8Palenie tytoniu 8Picie napojów alkoholowych 12Używanie innych substancji psychoaktywnych 29Oczekiwania wobec przetworów konopi 35Problem dopalaczy 36Problemy związane z używaniem alkoholu 39Dostępność substancji psychoaktywnych 41Ryzyko związane z używaniem substancji psychoaktywnych w opiniach badanych 47Używanie substancji psychoaktywnych w otoczeniu badanych 50Rodzice a używanie substancji przez młodzież 54Gry hazardowe 57Wiarygodność wyników 59

WOJEWÓDZTWO ZACHODNIOPOMORSKIE NA TLE KRAJU I INNYCH WOJEWÓDZTW 60

Picie alkoholu 60Używanie narkotyków 64Dostępność substancji 67Ryzyko związane z używaniem substancji psychoaktywnych w opiniach badanych 71

PODSUMOWANIE 73

WNIOSKI I REKOMENDACJE 75

5

WPROWADZENIE

W Polsce, w ciągu ostatnich dwudziestu lat, przeprowadzono wiele lokalnych i regionalnych badań ankietowych wśród młodzieży szkolnej na temat używania różnych substancji psychoaktywnych. Zrealizowano również kilka badań na próbach ogólnopolskich. Badania te, z nielicz-nymi wyjątkami, prowadzone były przez różne zespoły badawcze, przy użyciu nieporównywalnych kwestionariuszy, na różnie zdefiniowanych populacjach, przy odmiennych sposobach doboru próby. Nie pozwalają one zatem, w przeważającej większości, na śledzenie trendów w rozwoju zjawiska, czy jego terytorialnego zróżnicowania. Trudne jest również zna-lezienie odniesień międzynarodowych przy próbach oceny polskiej sceny lekowej. Ogólny obraz, jaki wyłania się z analizy tych badań to niższy, niż w państwach Zachodniej Europy poziom rozpowszechnienia zjawiska oraz rosnący w ostatnich latach trend w jego rozwoju.

Idea paneuropejskiej współpracy w badaniach szkolnych na temat używania substancji psychoaktywnych powstała wśród badaczy tej pro-blematyki skupionych wokół Rady Europy (Co-operation Group to Combat Drug Abuse and Illicit Trafficking in Drugs - Pompidou Group). Sprowadza się ona do uzgodnienia i na ile to możliwe wystandaryzowania metodolo-gicznych warunków badań w różnych krajach, tak aby ich wyniki uczynić maksymalnie porównywalnymi. Badania inicjowane przez tę grupę prowa-dzone są co cztery lata według tych samych wystandaryzowanych technik, co umożliwia porównywalność nie tylko w przestrzeni, ale i w czasie. Pol-ska włączając się do tego projektu uzyskała możliwość śledzenia zarówno rozmiarów zjawiska jak i jego trendów rozwojowych na szerokim tle sytu-acji w Europie i w poszczególnych jej krajach.

Jak pokazują wyniki badań ogólnopolskich picie alkoholu przez mło-dzież staje się powoli statystyczną normą. W niektórych miejscowościach naszego kraju coraz bardziej widoczny staje się problem narkotyków. Pod względem rozpowszechnienia używania leków uspokajających i nasen-nych bez przepisu lekarza polskie piętnasto-szesnastolatki plasują się na pierwszym miejscu w Europie. Wszystkie te napawające niepokojem zjawi-ska podlegają nierównej dystrybucji na terenie kraju. Generalnie bardziej rozpowszechnione są w wielkich miastach, mniej powszechne w małych miejscowościach. Na zróżnicowania związane ze stopniem urbanizacji na-kładają się zróżnicowania regionalne. Zarówno ogólna strategia zapobie-

6

gawcza, jak konkretne działanie profilaktyczne podejmowane w skali lo-kalnej i regionalnej wymagają wiedzy o rozmiarach i charakterze zjawiska, stąd potrzeba podejmowania badań w skali lokalnej i regionalnej. Badanie zrealizowane w 2011 r. na terenie Województwa Zachodniopomorskiego wychodzi na przeciw tym potrzebom.

CEL BADANIA

Badanie miało na celu przede wszystkim pomiar natężenia zjawiska używania przez młodzież substancji psychoaktywnych. Podstawowymi pytaniami badawczymi były zatem pytania o liczby młodych ludzi, któ-rzy mieli doświadczenia z tego typu substancjami oraz o stopień nasilenia tych doświadczeń. Celem badania była jednak również próba identyfikacji i pomiaru czynników wpływających na rozmiary zjawiska, zarówno po stronie popytu jak podaży. W badaniu poruszono zatem takie kwestie, jak dostępność substancji psychoaktywnych, zarówno w wymiarze fizycznym jak psychologicznym, gotowość do podjęcia prób z tymi środkami, prze-konania na temat ich szkodliwości, doświadczenia w zakresie problemów związanych z ich używaniem.

Wszystkie te kwestie zostały poddane pomiarowi ilościowemu w celu dokonania oszacowań dla całej populacji młodzieży Województwa Zachodniopomorskiego i porównana z wynikami badań ESPAD prowa-dzonych w Województwie w 2003 r.

POPULACJA I PRÓBA

Badanie objęło dwie kohorty młodzieży – młodzież urodzoną w 1995 roku i 1993 r. Założono, że 95% tej młodzieży uczęszcza do szkół, w zde-cydowanej większości do trzecich klas gimnazjów i drugich klas szkół ponadgimnazjalnych (licea ogólnokształcące, technika, zasadnicze szko-ły zawodowe) pracujących wg systemu sprzed reformy. W związku z tym próba badawcza została pobrana spośród młodzieży szkolnej z tych typów szkół i poziomów klas. Jednostką losowania była klasa szkolna, próba miała zatem charakter klastrowo–warstwowy. Schemat doboru zakładał losowy dobór dwustopniowy. Najpierw losowano szkoły, a następnie klasy. W kla-sach badaniu poddawano wszystkich obecnych w tym czasie uczniów.

7

Schemat losowania zakładał równomierny rozkład próby w mieście przy maksymalnym jej rozproszeniu. Operatem losowania była lista szkół MEN.

Załażono objęcie badaniem próby o wielkości ok. 2400 uczniów, tj. ok. 112 klas szkolnych z obu poziomów.

PROCEDURA BADAWCZA

Badanie zostało realizowane metodą ankiety audytoryjnej przez zespół ankieterów rekrutujący się spoza systemu oświaty i wychowania. Jako ankieterzy byli zatrudniani przede wszystkim ludzie młodzi, głów-nie studenci, z łatwym kontaktem z młodzieżą szkolną. Ankieterzy zostali przeszkoleni oraz wyposażeni w szczegółową pisemną instrukcję. Do ich zadań, poza przeprowadzeniem badania w klasie, należało przygotowanie raportu zawierającego, obok opisu realizacji badania, informacje o klasie oraz o uczniach nieobecnych w trakcie badania. Praca ankieterów była wy-rywkowo kontrolowana przez koordynatora.

Nawiązanie kontaktu z wylosowanymi szkołami należało do obo-wiązków ankietera. Udział szkoły w badaniu negocjowany był także bez-pośrednio przez ankietera.

W procedurze badania położono bardzo duży nacisk na zapewnienie respondentom maksimum poczucia bezpieczeństwa oraz pełnej anonimo-wości. Służyły temu:

wymóg nieobecności nauczyciela w klasie w trakcie badania, –reguły postępowania ankietera (np. nie mógł on chodzić po klasie –i zaglądać uczniom w kwestionariusze), specjalna procedura zwrotu wypełnionego kwestionariusza po- –legająca na umieszczeniu go przez ucznia w kopercie a następnie zaklejeniu jej.

Uczniowie w instrukcji otrzymali zapewnienie o pełnej anonimowo-ści badań, zarówno na poziomie pojedynczych uczniów, jak również całej szkoły. Oznacza to, że tajemnicą objęte są również wyniki na poziomie szkół.

Ankieterzy po sprawdzeniu kompletności materiałów przekazywali je do Instytutu za pośrednictwem instruktorów lokalnych. Ankiety po zare-jestrowaniu zostały poddane procedurze sprawdzenia. Następnie założono i zweryfikowano zbiór danych. Obliczenia wyników badania zostały wyko-nane za pomocą pakietu statystycznego SPSS for Windows ver. 11.

8

WYNIKI

Prezentację wyników rozpoczniemy od rozpowszechnienia używa-nia różnych substancji psychoaktywnych: najpierw tytoniu, potem napojów alkoholowych a w końcu pozostałych środków, w tym nielegalnych. Następnie przytoczymy wyniki odnoszące się do problemów jakich doświadcza młodzież w związku z używaniem substancji. Następnie zajmiemy się kwestią dostępności poszczególnych substancji. W dalszej kolejności omówimy opinie o szkodliwości używania poszczególnych sub-stancji oraz oceny badanych odnoszące się do rozmiarów sięgania po nie w ich najbliższym otoczeniu. Na koniec zobaczymy, jaki stosunek do uży-wania substancji przez uczniów mają ich rodzice.

Palenie tytoniu

Rozpowszechnienie palenia tytoniu było badane w dwóch wymia-rach czasowych - całego życia respondenta oraz ostatnich 30 dni przed badaniem. Pierwszy z nich pozwala na ustalenie zasięgu zjawiska ekspe-rymentowania z tą substancją, tzn. podejmowania prób palenia tytoniu. Drugi przydatny jest do uchwycenie rozmiarów grupy aktualnie palących, okazjonalnie lub regularnie. W tabeli 1 przedstawiono dane na temat do-świadczeń z paleniem tytoniu zebranych na przestrzeni całego życia.

Palenie tytoniu kiedykolwiek w życiuTabela 1.

POZIOM KLASY WYSZCZEGÓLNIENIE 2003 2011

III klasy gimnazjum

Nigdy nie palił 29,8 33,51-2 razy 16,7 16,33-5 razy 7,7 7,16-9 razy 6,7 4,110-19 razy 4,9 4,920-39 razy 4,3 4,840 razy lub więcej 30,0 29,2

II klasy szkół pogimnazjalnych

Nigdy nie palił 20,1 22,81-2 razy 11,4 14,13-5 razy 7,2 8,76-9 razy 6,0 5,010-19 razy 6,8 6,120-39 razy 5,4 3,740 razy lub więcej 43,2 39,7

9

Jakiekolwiek doświadczenia z paleniem w czasie całego życia miało 66,4% uczniów klas trzecich gimnazjów i 77,3% uczniów klas drugich szkół ponadgimnazjalnych. Wśród uczniów, którzy podejmowali próby palenia można wyróżnić grupę osób, które paliły nie więcej niż 5 razy w swoim życiu. Należy do niej 23,4% młodszych uczniów i 22,8% starszej młodzieży. Można także zauważyć, że 29,2% badanych z pierwszej grupy i 39,7% z drugiej paliło w ciągu swojego życia 40 razy lub więcej. Ta grupa młodzieży to osoby, któ-rych doświadczenie z paleniem przekroczyło fazę eksperymentowania.

Porównanie wyników z 2011 r. z wynikami z 2003 roku wskazuje na lekki spadek odsetka uczniów, którzy mają doświadczenia z paleniem ty-toniu. Także spadek odsetka uczniów, którzy palili, co najmniej 40 razy w życiu, odnotowano w 2011 r. w stosunku do 2003 r., szczególnie w grupie starszej młodzieży.

Płeć badanych okazała się być czynnikiem różnicującym palenie ty-toniu (tabela 2).

Palenie tytoniu wg płciTabela 2.

POZIOM KLASY WYSZCZEGÓLNIENIECHŁOPCY DZIEWCZĘTA

2003 2011 2003 2011

III klasy gimnazjum

Nigdy nie palił 28,1 34,4 31,4 32,8

1-2 razy 17,1 14,7 16,4 17,8

3-5 razy 7,0 7,3 8,4 7,0

6-9 razy 6,5 2,5 6,9 5,5

10-19 razy 4,5 4,8 5,2 4,9

20-39 razy 3,1 3,9 5,4 5,5

40 razy lub więcej 33,7 32,3 26,4 26,4


Nigdy nie palił 17,3 20,6 22,9 25,2

1-2 razy 9,8 14,8 12,9 13,2

3-5 razy 5,8 7,3 8,6 10,3

6-9 razy 4,8 4,5 7,1 5,6

10-19 razy 7,0 5,6 6,7 6,6

20-39 razy 5,5 3,2 5,2 4,2

40 razy lub więcej 49,9 44,0 36,7 34,8

10

Można zauważyć, że odsetek uczniów, którzy podejmowali próby z paleniem, czyli uczniowie, którzy co najmniej 40 razy palili papierosy, jest wyższy wśród dziewcząt. Natomiast więcej chłopców wyszło poza fazę po-jedynczych prób z paleniem papierosów, tj. paliło więcej niż 40 razy w ciągu całego swojego życia. Prawidłowość dotyczy zarówno uczniów gimnazjum jak i uczniów szkół ponadgimnazjalnych. Taką samą tendencję można za-uważyć w roku 2003.

Jeśli przyjrzymy się okresowi ostatnich 30 dni przed badaniem, to w tym czasie paliło 35,3% piętnasto-szesnastolatków i 47,1% siedemnasto--osiemnastolatków (tabela 3).

Palenie tytoniu w czasie ostatnich 30 dniTabela 3.


III klasy gimnazjum

Nie 65,8 64,7

Mniej niż 1 papieros na tydzień 7,5 7,3

Mniej niż 1 papieros dziennie 4,3 4,0

1-5 papierosów dziennie 9,7 10,8



Więcej niż 20 papierosów dziennie 2,5 2,8


Nie 51,0 52,9

Mniej niż 1 papieros na tydzień 5,8 9,0

Mniej niż 1 papieros dziennie 4,4 5,4




Więcej niż 20 papierosów dziennie 3,4 3,2

Rozkład odpowiedzi wskazuje na znaczne zróżnicowanie badanych pod względem nasilenia palenia. Respondenci z obu poziomów nauczania w podobnych odsetkach zaliczali się do grupy palących rzadziej niż raz dziennie (11,3% uczniowie z młodszej kohorty i 14,4% uczniowie ze starszej kohorty). Ponad dwukrotnie niższe odsetki palących codziennie w ilości przekraczającej 10 papierosów dziennie odnotowano wśród uczniów gim-nazjów – 6,4% niż wśród młodzieży ze starszych klas – 10,6%.

11

Na podstawie powyższych wyników można stwierdzić, że większość ba-danych uczniów eksperymentuje z paleniem tytoniu. Jednak regularne i częste palenie jest znacznie mniej rozpowszechnione wśród młodych ludzi.

W 2011 roku odsetek uczniów szkół gimnazjalnych palących w czasie ostatnich 30 dni wzrósł o niewiele ponad 1% w stosunku do wyników z roku 2007 (z 34,1% do 35,3%). Wśród uczniów szkół ponadgimnazjalnych poziom ten spadł z 49 % uczniów do 47,1%, Analizując rozpowszechnie-nie codziennego palenia w ilości co najmniej 10 papierosów w ciągu doby, zauważyć można wzrost odsetka uczniów gimnazjum o 1,2% w roku 2011 w porównaniu do 2003 roku oraz spadek o 0,4% tego wskaźnika wśród uczniów szkół ponadgimnazjalnych.

Dane na temat względnie regularnego palenia zróżnicowanego ze względu na płeć przedstawiono w tabeli 4.

Palenie tytoniu w czasie ostatnich 30 dni wg płciTabela 4.


2003 2011 2003 2011

III klasy gimnazjum

Nie 64,6 64,3 67,1 65,0

Mniej niż 1 papieros na tydzień 7,2 4,6 7,8 9,7

Mniej niż 1 papieros dziennie 3,6 4,6 5,0 3,5

1-5 papierosów dziennie 9,9 9,6 9,6 11,9



Więcej niż 20 papierosów dziennie 2,9 4,1 2,1 1,6


Nie 46,6 49,4 55,5 56,9

Mniej niż 1 papieros na tydzień 4,9 8,4 6,8 9,8

Mniej niż 1 papieros dziennie 2,9 4,7 5,9 6,1




Więcej niż 20 papierosów dziennie 5,3 4,1 1,5 2,2

12

Można zauważyć, że płeć jest czynnikiem różnicujących badanym pod względem częstości palenia tylko w przypadku uczniów drugich klas szkół pogimnazjalnych. Odsetek dziewcząt oraz odsetek chłopców klas trzecich gimnazjum, palących w ciągu ostatnich 30 dni przed badaniem, jest zbliżony (dziewczęta 35%, chłopcy 35,7%). Wśród uczniów klas szkół pogimnazjalnych odsetek chłopców palących w ciągu ostatnich 30 dni jest wyższy niż odsetek dziewcząt (51,6 % chłopców, 43,1% dziewcząt). Podobną zależność obserwowano w roku 2003.

Codzienne palenie w ilościach przekraczających 10 papierosów dzien-nie deklarowało wśród uczniów młodszych klas 3,7% dziewcząt i 9,4% chłopców. Odsetki palących codziennie ponad 10 papierosów w kohorcie starszych uczniów wynoszą dla dziewcząt 7,1% a dla chłopców, prawie dwu-krotnie więcej, 13,8%.

Wyższe rozpowszechnienie używania tytoniu wśród chłopców niż wśród dziewcząt wykazały wszystkie powyżej opisane wskaźniki, zarówno w grupie uczniów młodszych jak i starszych. W 2011 roku wzrósł odsetek uczniów palących w czasie ostatnich 30 dni przed badaniem w grupie uczniów klas trzecich gimnazjum zarówno wśród dziewcząt (o 2,1%) jak i chłopców (o 0,3%) w stosunku do roku 2007. W klasach drugich szkół ponadgimna-zjalnych roku 2011 obserwuje się spadek tego wskaźnika w stosunku do roku 2003 zarówno w grupie dziewcząt (o 1,4%), jak i chłopców (o 2,8%).

Picie napojów alkoholowych

Najbardziej rozpowszechnioną substancją psychoaktywną wśród młodzieży szkolnej, podobnie jak ma to miejsce w dorosłej części społe-czeństwa, okazały się napoje alkoholowe. Eksperymentowanie z piciem zadeklarowało 90,4% gimnazjalistów klas trzecich i 97% uczniów drugich klas szkół ponadgimnazjalnych (tabela 5).

Jakiekolwiek napoje alkoholowe w czasie ostatnich 12 miesięcy przed badaniem piło 81% młodszych uczniów i 94,1% uczniów starszych. Warto zauważyć, że odsetki konsumentów alkoholu, definiowanych jako osoby, które piły jakikolwiek napój alkoholowy w czasie ostatnich 12 miesięcy przed badaniem, w przypadku uczniów młodszych nieznacznie odbiegają od odsetków konsumentów stwierdzanych w badaniach na populacji osób dorosłych. W badaniach zrealizowanych w 2002 r. na próbie pełnoletnich mieszkańców naszego kraju odnotowano 86% tak zdefiniowanych konsu-mentów napojów alkoholowych.

13

Picie napojów alkoholowychTabela 5.


III klasy gimnazjum

Kiedykolwiek w życiu 93,0 90,4W czasie 12 miesięcy przed badaniem 82,9 81,0

W czasie 30 dni przed badaniem 64,1 58,9


Kiedykolwiek w życiu 97,3 97,0W czasie 12 miesięcy przed badaniem 95,2 94,1


Jak można się było spodziewać odsetek konsumentów w klasach starszych jest wyższy niż w klasach młodszych. Powyższa prawidłowość występuje zarówno w badaniach z roku 2003 jak i 2011.Należy zwrócić uwagę, że większość uczniów z tych klas w momencie badania osiągnęła już pełnoletniość lub zbliżała się do wieku dorosłości. Odsetek konsumen-tów alkoholu wśród uczniów klas trzecich gimnazjów - głównie piętnasto- -szesnastolatków jest niewiele niższy, co wskazuje na przemiany obyczajo-we w zakresie używania alkoholu przez młodzież i może budzić niepokój spoglądając na rzecz, czy to z perspektywy zdrowia publicznego, czy norm prawnych. Cytowane wyniki badania pokazują, że wśród piętnastolatków picie alkoholu stało się, przynajmniej w sensie statystycznym, normą.

Picie w czasie ostatnich 30 dni przed badaniem przyjęto za wskaź-nik względnie częstego używania alkoholu. Jakiekolwiek napoje alkoho-lowe w tym czasie piło 58,9% uczniów z grupy młodszej i 84,3% uczniów z grupy starszej. Wskaźnik ten był niższy o 5,2% wśród kohorty uczniów gimnazjum w stosunku do roku 2007, natomiast wśród kohorty uczniów szkół pogimnazjalnych wzrósł o 3,3% na przestrzeni porównywalnych 8 lat. Należy przypomnieć, że badanie było realizowane, zarówno w roku 2007 jak i w 2011, w maju i czerwcu - okres ostatnich 30 dni przypadał zatem na kwiecień i maj, w zależności od tego kiedy, który z badanych wypełniał ankietę. Okres ten nie obejmował zatem świąt, karnawału, czy wakacji, które jak można przypuszczać szczególnie sprzyjają okazjom do picia.

Dane zawarte w tabeli 6 pokazują, że rozpowszechnienie używania alkoholu okazało się zróżnicowane ze względu na płeć tylko gdy analizu-jemy picie w czasie ostatnich 30 dni przed badaniem. Wartości pozosta-łych dwóch wskaźników dla chłopców i dziewcząt są prawie identyczne.

14

Prawidłowość ta dotyczy uczniów z obydwu poziomów nauczania. Wyniki te zdają się wskazywać na postęp procesu emancypacji dziewcząt. Picie alkoholu w naszej kulturze to raczej domena mężczyzn. Wśród dorosłych mieszkańców naszego kraju spotykamy wielokrotnie więcej niepijących ko-biet, niż mężczyzn abstynentów. Wśród nastolatków proporcje te są niemal wyrównane. Zauważona prawidłowość jest właściwa dla badań przeprowa-dzonych w roku 2003.

Picie napojów alkoholowych wg płciTabela 6.


2003 2011 2003 2011

III klasy gimnazjum

Kiedykolwiek w życiu 94,3 91,8 91,7 89,1

W czasie 12 miesięcy przed badaniem 85,2 82,9 80,6 79,3

W czasie 30 dni przed badaniem 68,5 64,2 59,7 54,1





Używanie poszczególnych typów napojów alkoholowych prześledzi-my najpierw na przykładzie doświadczeń alkoholowych zebranych w czasie ostatnich 30 dni przed badaniem (tabela 7). Najbardziej rozpowszechnio-nym napojem alkoholowym, zarówno w trzecich klasach gimnazjów, jak wśród młodzieży starszej, jest piwo, na drugim miejscu jest wódka (whisky, koniak, itp.) a dopiero na trzecim wino. Każdy z trzech typów napojów jest bardziej popularny w klasach pogimnazjalnych w porównaniu z kla-sami gimnazjalnymi. Co najmniej raz w ciągu ostatnich trzydziestu dni pił wódkę(whisky, koniak, itp.) więcej niż co trzeci badany gimnazjalista (42,3%) i więcej niż co drugi uczeń szkoły wyższego poziomu (67,4%). Picie piwa zdarzyło się w tym czasie większości badanych, grubo ponad połowie gimnazjalistów (61,6%) i ponad trzem czwartych uczniów starszy (84,2%). Wino piła ponad jedna czwarta młodszej młodzieży (24,2%) objętej bada-niem i ponad jedna trzecia uczniów ze starszej grupy (36,1%).

15

Picie poszczególnych napojów alkoholowych w czasie ostat-Tabela 7. nich 30 dni przed badaniem


III klasy gimnazjumPicie piwa 68,6 61,6

Picie wina 19,5 24,2Picie wódki (whisky, koniak, itp.) 35,2 42,3


Picie piwa 81,7 84,2

Picie wina 27,6 36,1Picie wódki (whisky, koniak, itp.) 53,3 67,4

W latach 2003-2011 wśród uczniów szkół ponadgimnazjalnych zaob-serwować można wzrost popularności piwa, podczas gdy wśród młodzieży gimnazjalnej zaznaczył się spadek tej popularności.

Odsetek pijących wino wzrósł w 2011 roku w stosunku do roku 2003 w obu kohortach o 4,7% wśród młodszej i o 8,5% w starszej. Wzrost w obu badanych grupach zaobserwować można badając popularność wódki. W 2011 roku odsetek osób pijących wódkę w stosunku do roku 2003 wzrósł wśród uczniów gimnazjum o 7,1 %, wśród uczniów szkół ponadgimnazjal-nych o 14,1%. W 2011 roku obserwuje się wyraźny wzrost popularności tego trunku.

W obrazie popularności poszczególnych trunków płeć wprowadza istotne różnic. Tabeli 8 przedstawia dane o odsetkach chłopców i dziewcząt pijących każdy z napojów w czasie ostatnich 30 dni przed badaniem.

Picie poszczególnych napojów alkoholowych w czasie ostat-Tabela 8. nich 30 dni przed badaniem wg płci


2003 2011 2003 2011

III klasy gimnazjum

Picie piwa 74,7 67,4 62,7 56,3

Picie wina 22,0 26,9 17,1 21,8Picie wódki (whisky, koniak, itp.) 40,4 50,1 30,1 35,2


Picie piwa 89,1 87,2 74,3 80,8

Picie wina 29,6 33,2 25,6 39,3Picie wódki (whisky, koniak, itp.) 60,0 70,8 46,6 63,5

16

Na pierwszym miejscu wśród uczniów trzecich klas gimnazjów, zarówno wśród chłopców jak i wśród dziewcząt, jest piwo, potem wód-ka i jako ostatnie, wino. W przypadku każdego z napojów alkoholowych odsetki pijących są wyższe wśród chłopców niż wśród dziewcząt. Analo-giczna sytuacja występuje w przypadku uczniów szkół pogimnazjalnych. W przypadku wina dziewczęta nieco częściej niż chłopcy zaliczają się do pijących w czasie ostatnich 30 dni. Prawidłowość ta występuje wśród star-szej młodzieży, Wśród gimnazjalistów możemy mówić raczej o braku różnic między dziewczętami i chłopcami.

Ilości wypitego przy jednej okazji piwa, wina i wódki oraz dwóch względnie nowych na naszym rynku napojów alkoholowych tj. cidera i alkopopu (tabele 9-13) są silnie zróżnicowane, zarówno wśród uczniów klas trzecich gimnazjów jak klas drugich szkół pogimnazjalnych.

Spożycie jednorazowe piwaTabela 9.

POZIOM KLASY WYSZCZEGÓLNIENIE

ILOŚĆ PIWA WYPITA PRZY OSTATNIEJ OKAZJI

2003 2011

III klasy gimnazjum

Nigdy nie pije piwa 17,6 16,2

Ostatnim razem nie pił piwa 11,5 15,0

Poniżej 0,5 litra 26,1 21,3

Powyżej 0,5 do 1 litra 25,7 30,5

Powyżej 1 litra do 2 litrów 11,9 9,5

Powyżej 2 litrów 7,2 7,6


Nigdy nie pije piwa 7,7 5,5

Ostatnim razem nie pił piwa 11,6 12,1





17

Spożycie jednorazowe winaTabela 10.

POZIOM KLASY WYSZCZEGÓLNIENIEILOŚĆ WINA WYPITA

PRZY OSTATNIEJ OKAZJI2003 2011

III klasy gimnazjum

Nigdy nie pije wina 56,6 39,6Ostatnim razem nie pił wina 19,3 34,6Poniżej 100 gram 7,0 12,8Powyżej 100 gram do 200 gram 7,5 6,1Powyżej 200 gram do 749 gram 5,9 3,8750 gram lub więcej 3,8 3,2


Nigdy nie pije wina 45,7 24,8Ostatnim razem nie pił wina 29,2 43,6Poniżej 100 gram 5,8 13,3Powyżej 100 gram do 200 gram 8,6 7,6Powyżej 200 gram do 749 gram 5,8 5,1750 gram lub więcej 4,9 5,6

Spożycie jednorazowe wódkiTabela 11.

POZIOM KLASY WYSZCZEGÓLNIENIEILOŚĆ WÓDKI WYPITA

PRZY OSTATNIEJ OKAZJI2003 2011

III klasy gimnazjum

Nigdy nie piję wódki 44,4 37,1Ostatnim razem nie pił wódki 20,5 26,0Poniżej 50 gram 5,4 8,8Powyżej 50 gram do 100 gram 9,1 8,4Powyżej 100 gram do 250 gram 9,9 9,6300 gram lub więcej 10,7 10,1


Nigdy nie piję wódki 20,5 14,6Ostatnim razem nie pił wódki 28,9 32,7Poniżej 50 gram 7,6 9,1Powyżej 50 gram do 100 gram 12,4 8,9Powyżej 100 gram do 250 gram 15,3 12,1300 gram lub więcej 15,3 22,7

Najbardziej popularna ilość piwa konsumowana przy jednej okazji przez uczniów młodszych to od 0,5 litra do litra (30,5%). W klasach star-szych również najczęściej pije się między 0,5 litra a 1 litrem tego napo-ju (37,3%). W 2003 roku najbardziej popularną ilością alkoholu wypijaną przez młodzież gimnazjalną przy jednej okazji było poniżej pół litra.

18

Mniej informacji mamy o spożyciu wina i wódki przy jednej okazji, bowiem znacznie mniej badanych piło te trunki w czasie swojej ostatniej okazji. Rozkłady odpowiedzi pokazują jednak wyraźnie odmienny cha-rakter tych dwóch napojów. W przypadku wina badani grupują się w re-jonie niższych wartości, w przypadku wódki, zarówno wśród młodszych jak i starszych uczniów, odsetek badanych rośnie wraz z wyższą ilością alkoholu. Podobnie jak wśród dorosłych, w młodym pokoleniu wino i wódka zdają się pełnić odmienne funkcje. Ponieważ picie wina ma wy-raźnie bardziej symboliczny charakter, stąd wystarczą mniejsze jego ilości. Wódka zaś służy głównie jako intoksykant, stąd pije się jej więcej.

Najmniej informacji zebrano na temat nowych napojów alkoholo-wych (tabele 12- 15). Alkopop pije jedynie 4% gimnazjalistów i około 7% uczniów szkół ponadgimnazjalnych. Spożycie Cideru wynosi około 5,7% w obu badanych grupach. Napoje te są bardziej popularne wśród chłopców niż wśród dziewcząt, niezależnie od poziomu nauczania. Wśród chłopców najbardziej popularna wielkość, zarówno w grupie młodszej, jak w grupie starszej, to poniżej 0,5 litra. Natomiast wśród dziewcząt ze szkół gimnazjal-nych najpopularniejszą była wielkość między pół litra a litr. Jednak tylko nieliczni pili te napoje podczas swojej ostatniej okazji alkoholowej. Napoje te nie zdobyły sobie jeszcze, jak widać, dużej popularności wśród młod-szych i starszych uczniów. Pite są one raczej w niewielkich ilościach.

Spożycie jednorazowe cideruTabela 12.

POZIOM KLASY WYSZCZEGÓLNIENIEILOŚĆ CIDERA WYPITA

PRZY OSTATNIEJ OKAZJI

2003 2011

III klasy gimnazjum

Nigdy nie pije fideru 89,7 82,4Ostatnim razem nie pił cideru 5,1 12,0Poniżej 0,5 litra 2,1 1,9Powyżej 0,5 do 1 litra 2,0 2,2Powyżej 1 litra do 2 litrów 0,7 0,9Powyżej 2 litrów 0,4 0,6


Nigdy nie pije cideru 85,2 79,3Ostatnim razem nie pił cideru 7,9 15,1Poniżej 0,5 litra 3,3 2,4Powyżej 0,5 do 1 litra 1,8 1,6Powyżej 1 litra do 2 litrów 0,8 1,0Powyżej 2 litrów 0,9 0,7

19

Spożycie jednorazowe alkopopuTabela 13.

POZIOM KLASY WYSZCZEGÓLNIENIEILOŚĆ ALKOPOPU WYPITA PRZY OSTATNIEJ OKAZJI

2003 2011

III klasy gimnazjum

Nigdy nie pije alkopopu 87,1 84,1

Ostatnim razem nie pił alkopopu 5,2 11,1






Nigdy nie pije alkopopu 85,4 79,4

Ostatnim razem nie pił alkopopu 7,8 13,6





Spożycie jednorazowe alkopopu wg płciTabela 14.


2003 2011 2003 2011

III klasy gimnazjum

Nigdy nie pije alkopopu 85,9 82,2 88,2 85,8Ostatnim razem nie pił alkopopu 4,9 12,6 5,6 9,9

Poniżej 0,5 litra 3,2 2,5 4,1 1,0

Powyżej 0,5 do 1 litra 1,7 1,8 1,4 2,5

Powyżej 1 litra do 2 litrów 2,4 0,2 0,4 0,6

Powyżej 2 litrów 1,9 0,7 0,2 0,2


Nigdy nie pije alkopopu 82,5 77,3 88,3 81,9Ostatnim razem nie pił alkopopu 7,7 14,0 7,9 13,2

Poniżej 0,5 litra 2,8 3,8 2,0 1,8

Powyżej 0,5 do 1 litra 2,6 2,9 1,8 1,0

Powyżej 1 litra do 2 litrów 2,3 0,7 1,8

Powyżej 2 litrów 2,1 1,3 0,3

20

Spożycie jednorazowe cideru wg płciTabela 15.


2003 2011 2003 2011

III klasy gimnazjum

Nigdy nie pije cideru 89,5 79,0 89,9 85,4Ostatnim razem nie pił cideru 4,8 13,9 5,4 10,3Poniżej 0,5 litra 1,8 3,0 2,4 1,0Powyżej 0,5 do 1 litra 2,0 1,8 1,9 2,5Powyżej 1 litra do 2 litrów 1,3 0,9 ,2 0,8Powyżej 2 litrów ,5 1,4 ,2


Nigdy nie pije cideru 82,5 76,6 87,9 82,5Ostatnim razem nie pił cideru 6,9 14,9 8,9 15,2Poniżej 0,5 litra 4,8 3,6 1,8 1,0Powyżej 0,5 do 1 litra 2,9 2,4 ,8 0,5Powyżej 1 litra do 2 litrów 1,3 1,3 ,3 0,5Powyżej 2 litrów 1,6 1,1 ,3 0,3

Porównując wyniki badań z roku 2003 i 2011 nie nastąpiły większe zmiany ani w popularności tych napojów, ani w wielkości spożycia jedno-razowego u tych, którzy po te napoje sięgają.

Ilość wypitego alkoholu przy jednej okazji, inaczej niż miało to miej-sce w przypadku alkopopu lub cidera, zależna jest od płci (tabele 16-18). Przy każdym z napojów dziewczęta wypijają mniejsze ilości jednorazowo niż chłopcy. Warto zauważyć, że wśród starszej młodzieży różnice między chłopcami i dziewczętami są nieco większe, niż wśród gimnazjalistów.

Spożycie jednorazowe piwa wg płciTabela 16.


2003 2011 2003 2011

III klasy gimnazjum

Nigdy nie pije piwa 15,6 14,2 19,7 17,9Ostatnim razem nie pił piwa 9,3 12,1 13,7 17,5Poniżej 0,5 litra 18,1 19,0 33,9 23,3Powyżej 0,5 do 1 litra 27,5 29,7 24,0 31,1Powyżej 1 litra do 2 litrów 17,4 12,1 6,6 7,2Powyżej 2 litrów 12,2 12,8 2,2 2,9


Nigdy nie pije piwa 5,3 5,0 10,0 6,0Ostatnim razem nie pił piwa 7,2 7,7 16,0 17,1Poniżej 0,5 litra 9,2 9,6 26,9 21,1Powyżej 0,5 do 1 litra 33,7 35,5 34,3 39,2Powyżej 1 litra do 2 litrów 24,8 21,7 10,7 12,7Powyżej 2 litrów 19,8 20,4 2,1 4,0

21

Spożycie jednorazowe wina wg płciTabela 17.


2003 2011 2003 2011

III klasy gimnazjum

Nigdy nie pije wina 59,1 39,4 54,1 39,8

Ostatnim razem nie pił wina 16,6 33,9 21,8 35,2

Poniżej 100 gram 4,0 10,3 9,9 15,1

Powyżej 100 gram do 200 gram 6,5 7,1 8,4 5,2


750 gram lub więcej 5,2 5,0 2,4 1,4


Nigdy nie pije wina 44,7 28,0 46,8 21,1

Ostatnim razem nie pił wina 30,4 40,1 27,9 47,5

Poniżej 100 gram 3,6 9,9 7,9 17,3



750 gram lub więcej 8,5 8,7 1,4 2,0

Spożycie jednorazowe wódki wg płciTabela 18.


2003 2011 2003 2011

III klasy gimnazjum

Nigdy nie pije wódki 38,3 34,1 50,4 39,8

Ostatnim razem nie pił wódki 19,5 26,5 21,6 25,5

Poniżej 100 gram 5,8 8,2 5,0 9,3



750 gram lub więcej 14,3 11,9 7,1 8,5


Nigdy nie pije wódki 16,1 15,2 24,9 13,8

Ostatnim razem nie pił wódki 29,3 32,0 28,5 33,4

Poniżej 100 gram 5,8 6,0 9,5 12,6



750 gram lub więcej 22,1 30,6 8,6 13,8

Najmniejsze różnice w ilości spożywanego alkoholu miedzy chłop-cami i dziewczętami z obydwu poziomów nauczania można zauważyć w przypadku piwa. Co więcej, zarówno dziewczęta jak chłopcy uczęsz-czający do drugich klas szkół ponadgimnazjalnych najczęściej piją piwo

22

w ilości od 0,5 do 1 litra. W porównaniu do 2003 roku, w 2011 zwiększył się odsetek badanych spożywający te ilości alkoholu.

W przypadku wina najbardziej popularna ilość jednorazowo wypi-janego alkoholu jest na takim samym poziomie u chłopców i dziewcząt. W odniesieniu do wódki, uczniowie gimnazjum i szkół ponadgimnazjal-nych najczęściej przy jednej okazji wypijają powyżej 750 gram tego napoju. Dziewczęta najczęściej wypijają ilość wódki mieszczącą się o jeden prze-dział niżej.

W 2003 najbardziej popularna wśród chłopców ilość jednorazowego spożycia wina i wódki mieściła się o dwa przedziały wyżej, niż analogiczna ilość dla dziewcząt.

Dla zdrowia młodego człowieka, jak również dla porządku publiczne-go szczególnie niebezpieczne jest picie w znacznych ilościach, a szczególnie takich, które prowadzą do przekroczenia progu nietrzeźwości. Jak pokazują dane z tabeli 19 większość badanych na każdym z poziomów nauczania ma za sobą doświadczenie upicia się.

Przekraczanie progu nietrzeźwościTabela 19.

POZIOM KLASY WYSZCZEGÓLNIENIETAK NIE

2003 2011 2003 2011

III klasy gimnazjumKiedykolwiek w życiu 61,4 55,3 38,6 44,7







Dane pokazują, że w czasie ostatnich 12 miesięcy przed badaniem upiła się chociaż raz mniej niż połowa (41%) młodszej młodzieży i prawie 60% star-szych uczniów. W czasie ostatnich 30 dni poprzedzających badanie w stan nietrzeźwości wprowadziło się ponad 20% uczniów trzecich klas gimnazjów i prawie 40% uczniów klas drugich szkół ponadgimnazjalnych. Porównanie wyników uzyskanych w 2011 r. z wynikami z 2003 roku ujawnia tendencję spadkową wszystkich wskaźników w czasie ostatnich ośmiu lat.

Przekraczanie progu nietrzeźwości zdarzało się częściej w grupie chłopców niż dziewcząt (tabela 20).

23

Przekraczanie progu nietrzeźwości wg płciTabela 20.


TAK NIE TAK NIE

2003 2011 2003 2011 2003 2011 2003 2011

III klasy gimnazjum

Kiedykolwiek w życiu 68,3 57,7 31,7 42,3 54,7 53,3 45,3 46,7W czasie 12 miesięcy przed badaniem 59,3 43,3 40,7 56,7 42,1 39,1 57,9 60,9

W czasie 30 dni przed badaniem 42,5 26,7 57,5 73,3 23,4 19,9 76,6 80,1

III klasy szkół pogimnazjalnych

Kiedykolwiek w życiu 88,1 77,9 11,9 22,1 78,8 77,0 21,2 23,0W czasie 12 miesięcy przed badaniem 79,9 62,4 20,1 37,6 63,3 56,7 36,7 43,3

W czasie 30 dni przed badaniem 51,6 43,7 48,4 56,3 30,5 33,3 69,5 66,7

Odsetek upijających się chłopców zarówno w młodszej grupie bada-nych, jak i w starszej grupie znacznie przewyższa odsetki upijających się dziewcząt. Można jednak zauważyć, że różnice te są nieznacznie większe wśród uczniów trzecich klas gimnazjów, szczególnie jeśli przyjrzymy się przekroczeniu progu nietrzeźwości kiedykolwiek w życiu. Różnice te są także większe, gdy rozpatrujemy upicie się w czasie ostatnich 12 miesięcy przed badaniem, niż wtedy gdy bierzemy pod uwagę upicie się chociaż raz kiedykolwiek w życiu. Największe zaś są zaś w przypadku upicia się w cza-sie ostatnich 30 dni przed badaniem. Porównując wyniki ostatniego pomia-ru do badań z 2003 roku, wśród chłopców, zarówno z gimnazjów jak i szkół pogimnazjalnych obserwuje się znaczący spadek w każdej z kategorii upija-nia się. Szczególnie wskaźnik przekroczenia nietrzeźwości w czasie 30 dni przed badaniem wśród młodszych uczniów obniżył się prawie o połowę. Również dziewczęta upijają się rzadziej. Wyjątkiem jest wzrost upijania się starszych dziewcząt w czasie 30 dni przed badaniem.

W 2011 r. kwestię nietrzeźwości badano także przy użyciu drugiego pytania, w którym nietrzeźwość została zdefiniowana bardziej precyzyjnie poprzez wskaźniki behawioralne (zataczanie się, bełkotanie, utrata pamię-ci). Takie sformułowanie pytania spowodowało, że chwyta ono stany silne-go upicia, tak zatem trzeba interpretować wyniki. Rozkłady odpowiedzi na o pytanie zawarto w tabeli 21.

24

Silne upicie się tzn. wypicie tyle, żeby np. zataczać się, bełko-Tabela 21. tać, nie pamiętać co się działo

POZIOM KLASY WYSZCZEGÓLNIENIE TAK NIE

III klasy gimnazjumKiedykolwiek w życiu 51,3 48,7

W czasie 12 miesięcy przed badaniem 37,0 63,0



Kiedykolwiek w życiu 70,5 29,5

W czasie 12 miesięcy przed badaniem 49,7 50,3


Odsetki potwierdzeń nietrzeźwości są oczywiście niższe niż poprzed-nio, jednak nadal lokują się wysoko. Stanu silnego upojenia alkoholem doświadczyła chociaż raz w życiu ponad połowa piętnasto-szesnastolatków (51,3%) i ponad dwie trzecia uczniów ze starszej grupy (70,5%). W czasie ostatnich 30 dni w stanie silnego upicia się było 16,7% uczniów trzecich klas gimnazjów i 23,9% uczniów drugich klas szkół ponadgimnazjalnych.

Wskaźniki silnego upijania się są zróżnicowane ze względu na płeć. Przybierają on wyższe wartości u chłopców niż u dziewcząt (tabela 22). Szczególnie znaczne różnice pojawiają się w przypadku pytania o ostatnie 30 dni przed badaniem.

Silne upicie się tzn. wypicie tyle, żeby np. zataczać się, bełko-Tabela 22. tać, nie pamiętać co się działo, wg płci


TAK NIE TAK NIE

III klasy gimnazjum








25

Naszą wiedzę o upijaniu się młodzieży uzupełniliśmy prosząc ankie-towanych aby spróbowali oszacować na dziesięciopunktowej skali poziom intoksykacji przy ostatnim upiciu się. Jak pokazują dane z tabeli 23 Rozkład odpowiedzi badanych jest dość wyrównany.

Nasilenie nietrzeźwościTabela 23.

POZIOM KLASY WYSZCZEGÓLNIENIE JAK SILNE UPICIE OSTATNIM RAZEM, GDY BYŁ PIJANY

III klasy gimnazjum

Nigdy się nie upił 10,7

1 (brak efektu) 27,7

2 16,5

3 12,3

4 7,0

5 9,1

6 5,3

7 3,9

8 2,5

9 1,4

10 (Bardzo silne upicie) 3,6


Nigdy się nie upił 2,3

1 (brak efektu) 20,7

2 18,9

3 14,1

4 9,8

5 8,7

6 7,3

7 6,8

8 4,9

9 2,3

10 (Bardzo silne upicie) 4,1

Jak można było się spodziewać w klasach drugich szkół ponadgim-nazjalnych uczniowie w nieco wyższych odsetkach deklarują silne upicie się niż w klasach młodszych. Należy jednak zwrócić uwagę, że najwyższy poziom upicia się był niewiele rzadziej deklarowany przez uczniów młod-szych.

26

Nasilenie nietrzeźwości wg płciTabela 24.

POZIOM KLASY WYSZCZEGÓLNIENIE CHŁOPCY DZIEWCZĘTA

III klasy gimnazjum

Nigdy się pił 9,5 11,8

1 (brak efektu) 25,2 29,9

2 15,0 17,7

3 13,2 11,5

4 7,9 6,2

5 8,8 9,3

6 5,8 4,9

7 4,4 3,5

8 3,2 1,9

9 1,6 1,2

10 (Bardzo silne upicie) 5,3 2,1


Nigdy się pił 2,8 1,7

1 (brak efektu) 15,1 27,0

2 16,6 21,6

3 15,1 13,0

4 11,0 8,4

5 8,0 9,6

6 7,8 6,9

7 7,5 5,9

8 6,3 3,4

9 3,2 1,2

10 Bardzo silne upicie 6,7 1,2

Jak pokazują dane z tabeli 24. chłopcy w większych odsetkach niż dziewczęta potwierdzali wyższe poziomy upicia się. Było tak zarówno w klasach trzecich szkół gimnazjalnych, jak i wśród młodzieży starszej. Interesującym wynikiem jest prawie dwukrotnie częstsze deklarowanie bardzo silnego upicia przez dziewczęta młodsze w porównaniu do odpo-wiedzi ich starszych koleżanek.

Niezależnie od samooceny badanych w kwestii upicia się, w badaniu przyjęto także obiektywna miarę nadmiernego spożycia przy jednej okazji, która została ustalona na poziomie 5 drinków lub więcej. W tabeli 25 zesta-wiono odsetki badanych, którym zdarzało się przekraczać tą miarę.

27

Picie nadmierne w czasie ostatnich 30 dni przed badaniemTabela 25.


WYPICIE 5 LUB WIĘCEJ DRINKÓW Z RZĘDU W CZASIE OSTATNICH

30 DNI

2003 2011

III klasy gimnazjum

Ani razu 60,2 56,3

1 raz 13,4 15,2

2 razy 9,0 12,1

3-5 razy 9,3 9,9

6-9 razy 4,4 3,2

10 lub więcej razy 3,8 3,3


Ani razu 46,5 37,1

1 raz 16,4 17,7

2 razy 14,0 16,8

3-5 razy 12,7 13,9

6-9 razy 5,3 7,7

10 lub więcej razy 5,3 6,7

Należy zwrócić uwagę, że wśród młodszych uczniów 16,4% badanych wypijało ponad 5 drinków przy jednej okazji co najmniej co dziesięć dni. Zgodnie z oczekiwaniami w starszej grupie takich uczniów było więcej- 28,3%.

Porównanie wyników z 2011 r. z wynikami z lat wcześniejszych wska-zuje na powolne zmniejszanie się frakcji gimnazjalistów wypijających, co najmniej 5 drinków dziennie częściej niż 2 razy w miesiącu. Takie tendencji nie zauważamy w przypadku uczniów drugich klas szkół ponadgimnazjal-nych.

Sięganie po napoje alkoholowe oraz rozmiary picia zależne są, przynaj-mniej w pewnym stopniu, od postaw i oczekiwań wobec alkoholu. W jed-nym z pytań ankiety prosiliśmy badanych o określenie na pięciopunktowej skali szacunkowej, na ile prawdopodobne jest, że doświadczą po alkoholu wymienionych w pytaniu konsekwencji. Ich lista wraz z rozkładem odpo-wiedzi dla uczniów klas pierwszych znajduje się w tabeli 26.

28

Oczekiwania wobec alkoholuTabela 26.


BARD

ZO

PRAW

DO

POD

OBN

E

PRAW

DO

POD

OBN

E

NIE

WIA

DO

MO

MA

ŁO

PRAW

DO

POD

OBN

E

ZUPE

ŁNIE

N

IEPR

AWD

OPO

DO

BNE

III klasy gimnazjum

Poczuję się odprężony 22,6 31,0 25,3 12,3 8,8

Będę miał kłopoty z policją 10,9 11,7 26,7 23,4 27,2

Zaszkodzi to mojemu zdrowiu 18,4 22,6 24,5 18,7 15,8

Poczuję się szczęśliwy 16,2 28,6 30,7 13,6 11,0

Zapomnę o swoich problemach 20,5 26,8 23,8 16,2 12,8

Nie będę w stanie przestać pić 7,6 7,7 18,0 21,7 45,0

Będę miał kaca 23,5 25,4 21,8 17,0 12,3

Będę bardziej przyjazny i towarzyski 21,8 31,6 24,3 11,6 10,7

Zrobię coś, czego będę żałował 15,6 20,7 25,7 18,4 19,6

Będę się świetnie bawić 29,3 34,7 23,1 6,9 6,0

Zrobi mi się niedobrze 13,8 18,0 31,3 20,2 16,8


Poczuję się odprężony 32,8 36,3 16,7 9,5 4,8

Będę miał kłopoty z policją 5,6 10,1 21,6 30,0 32,8

Zaszkodzi to mojemu zdrowiu 11,0 18,3 27,3 27,6 15,8

Poczuję się szczęśliwy 16,4 32,4 28,7 15,6 6,8

Zapomnę o swoich problemach 19,6 30,1 20,8 17,5 12,0

Nie będę w stanie przestać pić 5,5 6,4 14,4 22,1 51,6

Będę miał kaca 21,7 26,0 23,7 18,4 10,2

Będę bardziej przyjazny i towarzyski 26,1 36,3 21,2 9,9 6,5

Zrobię coś, czego będę żałował 10,2 18,2 26,1 23,9 21,7

Będę się świetnie bawić 33,2 40,0 19,3 4,4 3,0

Zrobi mi się niedobrze 9,7 19,8 29,1 26,9 14,5

29

Ocenie ankietowanych poddano negatywne i pozytywne następstwa pi-cia. Aby w przystępny sposób przedstawić częstość wyboru poszczególnych konsekwencji spróbujmy zbudować rankingi spodziewanych następstw nega-tywnych i pozytywnych opierając się na odsetkach odpowiedzi „bardzo praw-dopodobne”. W trzecich klasach gimnazjów w zakresie następstw negatywnych na pierwszym miejscu znalazł się kac (23,5%), na drugim szkody zdrowotne (18,4%), na trzecim obawa, że zrobi się coś, czego będzie się potem żałowało (15,6%), a na czwartym złe samopoczucie (mdłości) (13,8%). Mniejsze odsetki badanych obawiają się kłopotów z policją (10,9%) lub utraty kontroli nad piciem (7,6%). Wśród konsekwencji pozytywnych najwięcej uczniów z młodszej grupy wymienia świetną zabawę (29,3%), a w dalszej kolejności - poczucie odpręże-nia (22,6%) towarzyskość (21,8%) i zapomnienie o swoich problemach (20,5%). Najrzadziej wymieniane jest poczucie szczęścia (16,2%).

Porównanie częstości wyborów konsekwencji pozytywnych i negatyw-nych wskazuje wyraźnie, ze młodzież częściej spodziewa się doświadczenia pozytywnych następstw picia alkoholu. Innymi słowy młodzież zdaje się oczekiwać po alkoholu więcej dobrego niż złego. Ta tendencja nie wystawia dobrej noty wysiłkom w zakresie edukacji adresowanej do młodzieży.

W klasach drugich szkół pogimnazjalnych ranking następstw negatyw-nych wygląda podobnie jak w klasach trzecich gimnazjum, chociaż odsetki potwierdzeń dla poszczególnych następstw są trochę niższe. Tylko prawdopo-dobieństwo pojawienia się kaca uczniowie starsi oceniają podobnie jak młod-sza młodzież. W zakresie konsekwencji pozytywnych oczekiwania uczniowie drugich klas szkół pogimnazjalnych nie różnią się zasadniczo od antycypacji młodszych kolegów. Na dwu pierwszych miejscach znalazły się: świetna zaba-wa (33,2%) i, poczucie odprężenia (32,8%) trzecią pozycję zajmuje towarzyskość (26,1%), a czwartą zapomnienie o swoich problemach (19,6%). Można zauwa-żyć, że uczniowie starsi w bardzo podobnych odsetkach jak ich młodsi koledzy potwierdzali prawdopodobieństwo pojawienia się następstw pozytywnych.

Używanie innych substancji psychoaktywnych

Do szerokiej grupy innych niż alkohol i tytoń substancji psychoak-tywnych należą takie substancje legalne jak leki przeciwbólowe i nasenne, sterydy anaboliczne czy substancje wziewne oraz szeroka gama substancji nielegalnych. Pod pojęciem substancji nielegalnych rozumiemy tu substan-cje, których produkcja i obrót nimi są czynami zabronionymi przez prawo. W języku publicystyki substancje te często nazywane są narkotykami.

30

Badanym przedstawiono w ankiecie listę środków z prośbą o zazna-czenie tych, których kiedykolwiek używali.

Używanie substancji kiedykolwiek w życiuTabela 27.


2003 2011 2003 2011

III k

lasy

gim

nazj

um

Marihuana lub haszysz 25,3 29,9 74,7 70,1Substancje wziewne 6,6 8,5 93,4 91,5Leki uspokajające i nasenne bez przepisu lekarza 14,4 16,2 85,6 83,8

Amfetamina 8,3 9,8 91,7 90,2

LSD lub inne halucynogeny 3,6 5,5 96,4 94,5Crack 1,9 2,7 98,1 97,3Kokaina 2,6 5,8 97,4 94,2Relevin 1,6 2,1 98,4 97,9Heroina 2,0 4,6 98,0 95,4Ecstasy 3,2 5,8 96,8 94,2Grzyby halucynogenne 4,6 5,5 95,4 94,5

GHB 1,5 2,3 98,5 97,7Narkotyki wstrzykiwane za pomocą igły i strzykawki 1,6 3,4 98,4 96,6

Alkohol razem z tabletkami 7,9 7,8 92,1 92,2Alkohol razem z marihuaną 15,4 - 84,6 -Sterydy anaboliczne 2,9 3,4 97,1 96,6Polska heroina (kompot) 2,2 3,9 97,8 96,1

II kl

asy

szkó

ł pog

imna

zjal

nych

Marihuana lub haszysz 46,1 46,7 53,9 53,3Substancje wziewne 7,2 5,5 92,8 94,5Leki uspokajające i nasenne bez przepisu lekarza 22,0 17,5 78,0 82,5

Amfetamina 20,3 12,0 79,7 88,0LSD lub inne halucynogeny 4,8 7,0 95,2 93,0Crack 2,4 3,6 97,6 96,4Kokaina 3,2 5,4 96,8 94,6Relevin 1,0 2,1 99,0 97,9Heroina 2,2 3,0 97,8 97,0Ecstasy 7,7 6,1 92,3 93,9Grzyby halucynogenne 7,0 6,7 93,0 93,3GHB 0,6 2,2 99,4 97,8Narkotyki wstrzykiwane za pomocą igły i strzykawki 0,9 2,6 99,1 97,4

Alkohol razem z tabletkami 18,6 7,9 81,4 92,1Alkohol razem z marihuaną 29,7 - 70,3 -Sterydy anaboliczne 4,7 5,0 95,3 95,0Polska heroina (kompot) 2,1 3,4 97,9 96,6

31

Dane z tabeli 27 pokazują, że na pierwszym miejscu pod względem rozpowszechnienia eksperymentowania znajdują się marihuana i haszysz. Do jakichkolwiek doświadczeń z nimi przyznało się 29,9% uczniów młod-szych i 46,7% uczniów starszych. Na drugim miejscu pod względem roz-powszechnienia ulokowały się leki uspokajające i nasenne przyjmowane bez zalecenia lekarza (16,2% w młodszej kohorcie i 17,5% w starszej), a na trzecim – amfetamina (9,8% w młodszej kohorcie i 12% w starszej). Wśród gimnazjalistów na czwartym miejscu są substancje wziewne (8,5%), a na piątym kokaina, która w porównaniu do 2003 roku wyprzedziła LSD lub inne halucynogeny. Wśród starszych uczniów natomiast czwarte miejsce zajmuje LSD i inne halucynogeny (7%) i grzyby halucynogenne (6,7%). Substancje te, w stosunku do ostatniego badania, zdeklasowały estasy oraz substancje wziewne. Przy substancjach bardziej rozpowszechnionych nasi-lenie doświadczeń z nimi było znacznie wyższe wśród starszej młodzieży, z wyjątkiem substancji wziewnych, tak samo często spotykanych wśród młodszych uczniów. Kokaina i heroina częściej używane były przez mło-dzież gimnazjalną jednak różnice te nie są znaczące.

GHB, dość nowy w Polsce narkotyk, używany był kiedykolwiek przez mniej niż 2% badanych. Bardzo niskim rozpowszechnieniem charakte-ryzuje się także tradycyjna polska heroina. Substancje te były używane kiedykolwiek przez podobny odsetek badanych, niewiele odbiegający od odsetka respondentów, którzy przyznali się do używania nieistniejącego środka – relevinu.

Należy także zwrócić uwagę na bardzo niskie, niewiele przekraczają-ce 2% rozpowszechnienie używania narkotyków w zastrzykach. Szczegól-ny niepokój powinny budzić natomiast dość znaczne odsetki młodzieży ekspe rymentującej z alkoholem w połączeniu z lekami (niecałe 8% w każdej kohorcie). Łączne przyjmowanie różnych substancji jest szczególnie niebez-pieczne ze względu na ryzyko szkód zdrowotnych.

Dane z tabeli 28 pokazują, że rozpowszechnienie podejmowania prób z substancjami psychoaktywnymi innymi niż alkohol i tytoń zależne jest od płci.

32

Używanie substancji chociaż raz w życiu wg płciTabela 28.


CHŁOPCY DZIEWCZĘTATAK NIE TAK NIE

2003 2011 2003 2011 2003 2011 2003 2011

III k

lasy

gim

nazj

um

Marihuana lub haszysz 29,9 38,7 70,1 61,3 20,8 22,1 79,2 77,9Substancje wziewne 6,7 8,3 93,3 91,7 6,6 8,6 93,4 91,4Leki uspokajające i nasenne bez przepisu lekarza 10,5 13,8 89,5 86,2 18,2 18,3 81,8 81,7

Amfetamina 9,0 12,4 91,0 87,6 7,5 7,4 92,5 92,6LSD lub inne halucynogeny 4,3 6,0 95,7 94,0 3,0 5,1 97,0 94,9Crack 2,5 3,7 97,5 96,3 1,3 1,9 98,7 98,1Kokaina 3,4 6,2 96,6 93,8 1,9 5,3 98,1 94,7Relevin 2,0 3,0 98,0 97,0 1,1 1,2 98,9 98,8Heroina 2,5 6,5 97,5 93,5 1,5 2,9 98,5 97,1Ecstasy 3,8 6,7 96,2 93,3 2,6 4,9 97,4 95,1Grzyby halucynogenne 7,2 8,5 92,8 91,5 2,1 2,9 97,9 97,1GHB 2,0 3,0 98,0 97,0 0,9 1,6 99,1 98,4Narkotyki wstrzykiwane za pomocą igły i strzykawki 2,2 3,9 97,8 96,1 0,9 2,9 99,1 97,1

Alkohol razem z tabletkami 5,4 6,9 94,6 93,1 10,4 8,6 89,6 91,4Alkohol razem z marihuaną 19,1 - 80,9 - 11,7 - 88,3 -Sterydy anaboliczne 4,3 5,1 95,7 94,9 1,5 1,9 98,5 98,1Polska heroina (kompot) 2,5 4,9 97,5 95,1 1,9 3,1 98,1 96,9

II kl

asy

szkó

ł pog

imna

zjal

nych

Marihuana lub haszysz 58,5 54,1 41,5 45,9 34,0 38,3 66,0 61,7Substancje wziewne 10,8 7,5 89,2 92,5 3,6 3,2 96,4 96,8Leki uspokajające i nasenne bez przepisu lekarza 18,0 13,8 82,0 86,2 25,8 21,7 74,2 78,3

Amfetamina 23,5 15,8 76,5 84,2 17,2 7,6 82,8 92,4LSD lub inne halucynogeny 8,2 9,3 91,8 90,7 1,4 4,4 98,6 95,6Crack 3,5 6,1 96,5 93,9 1,4 0,7 98,6 99,3Kokaina 4,2 7,4 95,8 92,6 2,2 3,2 97,8 96,8Relevin 1,7 3,3 98,3 96,7 0,2 0,7 99,8 99,3Heroina 3,0 4,3 97,0 95,7 1,4 1,5 98,6 98,5Ecstasy 9,9 8,4 90,1 91,6 5,5 3,4 94,5 96,6Grzyby halucynogenne 11,6 10,8 88,4 89,2 2,6 2,0 97,4 98,0GHB 1,2 3,7 98,8 96,3 - 0,5 - 99,5Narkotyki wstrzykiwane za pomocą igły i strzykawki 1,2 4,7 98,8 95,3 0,5 0,2 99,5 99,8

Alkohol razem z tabletkami 17,5 8,6 82,5 91,4 19,6 7,1 80,4 92,9Alkohol razem z marihuaną 39,6 - 60,4 - 20,0 - 80,0 -Sterydy anaboliczne 9,2 8,9 90,8 91,1 0,2 0,5 99,8 99,5Polska heroina (kompot) 2,5 5,4 97,5 94,6 1,7 1,2 98,3 98,8

33

Związek między używaniem substancji a płcią występuje na obu po-ziomach nauczania. Chłopcy częściej deklarują próby używania praktycz-nie wszystkich substancji poza lekami uspokajającymi i nasennymi oraz substancjami wziewnymi. Jednak substancje wziewne są częściej używa-ne tylko przez młodsze dziewczęta. Eksperymentowanie z lekami uspo-kajającymi i nasennymi znacząco bardziej rozpowszechnione jest wśród dziewcząt. Próby łączenia alkoholu z tabletkami częściej spotyka się wśród dziewcząt z klas gimnazjalnych niż wśród chłopców gdyż w szkołach po-gimnazjalnych chłopcy częściej łączą te substancje.

Za wskaźnik aktualnego używania substancji przyjmuje się zwykle używanie substancji w czasie ostatnich 12 miesięcy przed badaniem. W ba-daniu z 2011 r. lista substancji, których używanie w czasie ostatnich 12 mie-sięcy podlegało badaniu została znacznie skrócona. Pozostały na niej tylko przetwory konopi, substancje wziewne i ecstasy (tabela 29). Dane zawarte w tabeli pokazują, że pierwszą z tych substancji używało w czasie ostatnich 12 miesięcy przed badaniem 23,3% uczniów z młodszej grupy i 37,3% - ze starszej. Substancje wziewne aktualnie używało 4,9% gimnazjalistów i 2,5% uczniów ze szkół ponadgimnazjalnych, zaś ecstasy 4,6% uczniów z pierwszej grupy i 4,2% - z drugiej.

Używanie substancji w czasie ostatnich 12 miesięcyTabela 29.


III klasy gimnazjumMarihuana lub haszysz 23,3 76,7

Substancje wziewne 4,9 95,1

Ecstasy 4,6 95,4

II klasy szkół ponadgimnazjalnych

Marihuana lub haszysz 37,3 62,7


Ecstasy 4,2 95,8

Łatwy do zaobserwowania jest także związek między aktualnym uży-waniem substancji a płcią (tabela 30). Podobnie jak w przypadku ekspery-mentowania występuje ono częściej wśród chłopców niż wśród dziewcząt.

34

Używanie substancji w czasie ostatnich 12 miesięcy wg płciTabela 30.


TAK NIE TAK NIE

III klasy gimnazjumMarihuana lub haszysz 30,2 69,8 17,1 82,9

Substancje wziewne 5,3 94,7 4,5 95,5

Ecstasy 5,3 94,7 3,9 96,1


Marihuana lub haszysz 46,5 53,5 27,0 73,0


Ecstasy 6,3 93,7 1,7 98,3

Okres ostatnich 30 dni przed badaniem można przyjąć za wskaźniko-wy dla względnie częstego, okazjonalnego używania. Palenie marihuany lub używanie innych narkotyków, podobnie jak picie alkoholu, w większo-ści przypadków nie ma charakteru regularnego. Stąd trudno mieć pewność, że wszyscy uczniowie, którzy zadeklarowali kontakt z daną substancją w czasie ostatnich 30 dni na pewno używają jej co najmniej raz na miesiąc. Można jednak założyć, z pewnym przybliżeniem, że proporcje używają-cych raz na miesiąc wśród tych, którzy nie używali w ostatnim miesiącu są równe proporcji używających rzadziej, a potwierdzających używanie w czasie ostatnich 30 dni przed badaniem. Przy takim założeniu można uznać, że 13,9% uczniów klas trzecich gimnazjów i 20,1% uczniów klas dru-gich szkół pogimnazjalnych używa marihuany lub haszyszu co najmniej raz w miesiącu (tabela 31).

Używanie poszczególnych substancji w czasie ostatnich 30 dniTabela 31.


III klasy gimnazjumMarihuana lub haszysz 13,9 86,1


Ecstasy 2,8 97,2


Marihuana lub haszysz 20,1 79,9


Ecstasy 2,4 97,6

35

Używanie substancji w czasie ostatnich 30 dni wg płciTabela 32.


TAK NIE TAK NIE

III klasy gimnazjumMarihuana lub haszysz 19,3 80,7 9,1 90,9


Ecstasy 4,4 95,6 1,4 98,6


Marihuana lub haszysz 27,1 72,9 12,4 87,6


Ecstasy 3,5 96,5 1,2 98,8

Inaczej niż w przypadku używania w czasie ostatnich 12 miesięcy, w grupie młodszej, jak również starszej, na drugim miejscu pod względem rozpowszechnienia częstego używania jest ecstasy a na trzecim substancje wziewne.

Podobnie jak przy poprzednich wskaźnikach istotne zróżnicowania wiąże się z płcią – chłopcy w większym odsetku niż dziewczęta sięgają czę-sto po każdą z substancji.. Należy zauważyć, że odsetki często używających konopi wśród chłopców w klasach trzecich gimnazjów oscylują wokół 19% i w klasach drugich szkół ponadgimnazjalnych osiągają poziom 27%.

Oczekiwania wobec przetworów konopi

W 2011 r. po raz pierwszy zadano podobne pytanie w odniesieniu do oczekiwań wobec przetworów konopi. Rozkłady odpowiedzi zamieszczono w tabeli 33.

Podobnie jak w przypadku pytania o alkohol, badani częściej za cał-kiem prawdopodobne lub pewne uważali konsekwencje pozytywne. Wśród nich na pierwszym miejscu lokuje się „Zwiększenie intensywności radości” (młodsza kohorta – 31,6%, starsza kohorta – 34,6%), na drugim – zwięk-szenie otwartości (młodsza kohorta – 28,9%, starsza kohorta – 27,7%), a na trzecim zwiększenie intensywności doświadczeń (młodsza kohorta – 25,1%, starsza kohorta – 25,6%). Najczęściej oczekiwaną konsekwencja negatywną były trudności z koncentracją (młodsza kohorta – 21,8%, starsza kohorta – 16,4%), a następnie – utrata wątku myślenie (młodsza kohorta – 18%, starsza kohorta – 14,5%) oraz trudności w prowadzeniu rozmowy (młodsza kohorta – 14,4%, starsza kohorta – 11,9%).

36

Oczekiwania wobec marihuany i haszyszuTabela 33.


NIE

MO

ŻLIW

E

MA

ŁO

PRAW

DO

POD

OBN

E

MO

ŻE

CAŁK

IEM

PRAW

DO

POD

OBN

E

PEW

NE

III k

lasy

gim

nazj

um

Bardziej intensywne postrzeganie rzeczy 36,7 11,0 37,9 9,8 4,6

Trudności z prowadzeniem rozmowy 34,4 13,4 37,8 10,0 4,4

Utrata wątku myślenia 35,0 10,9 36,1 12,4 5,6

Mniejsza nieśmiałość 30,4 9,2 35,7 16,4 8,4

Trudności z koncentracją 31,9 9,3 37,0 14,3 7,5

Zwiększenie otwartości 28,4 6,7 36,0 19,8 9,1

Zwiększenie intensywności radości 27,5 6,1 34,7 20,7 10,9

Zwiększenie intensywności doświadczeń 29,6 7,4 37,9 17,3 7,8

Zmniejszenie zahamowań 30,5 10,2 35,6 16,3 7,4

Poczucie bycia prześladowanym przez innych 41,3 12,6 36,4 5,5 4,2

II kl

asy

szkó

ł pon

adgi

mna

zjal

nych

Bardziej intensywne postrzeganie rzeczy 34,1 11,9 39,2 9,0 5,8

Trudności z prowadzeniem rozmowy 35,4 19,2 33,6 9,0 2,9

Utrata wątku myślenia 33,5 16,6 35,4 10,9 3,6

Mniejsza nieśmiałość 30,6 11,5 35,9 15,0 6,9

Trudności z koncentracją 31,2 13,8 38,6 11,2 5,2

Zwiększenie otwartości 26,5 7,4 38,4 19,6 8,1

Zwiększenie intensywności radości 24,8 6,1 34,5 19,0 15,6

Zwiększenie intensywności doświadczeń 27,0 8,2 39,1 16,4 9,2

Zmniejszenie zahamowań 28,3 14,3 36,4 13,9 7,1

Poczucie bycia prześladowanym przez innych 45,5 14,1 31,7 5,1 3,7

37

Problem dopalaczy

Problem „dopalaczy” (smart drugs, legal highs) pojawił się w Europie w połowie poprzedniej dekady. W Polsce zaczął narastać w ostatnich latach. Problem dopalaczy rozwijał się na styku świata substancji legalnych i nie-legalnych. „Dopalacze” oferowane są w większości krajów europejskich, a także w internecie. Wszędzie problem ten jest przedmiotem troski władz i zaniepokojenia społecznego. Nasza wiedza na temat dopalaczy jest wy-rywkowa, zarówno na wymiarze farmakologicznym, jak społeczno-kultu-rowym. Brak nawet precyzyjnej naukowej definicji „dopalaczy”.

„Dopalacze” określić można jako preparaty zawierające w swym skła-dzie substancje psychoaktywne nie objęte kontrolą prawną. Niektóre z nich są pochodzenia roślinnego, inne – syntetycznego. Dopalacze w zasadzie cieszą się statusem legalności – jednak obrót nimi odbywa się na zasadach pewnego wybiegu, stanowi ominięcie prawa. W Polsce dopalacze jeszcze do października 2010 r. sprzedawane były jak produkty kolekcjonerskie, w innych krajach sprzedawane bywają jako kadzidełka, sole do kąpieli, od-świeżacze powietrza, itp.

Z używaniem „dopalaczy” wiąże się wiele zagrożeń. Są to nowe, nie-przebadane substancje przyjmowane wedle nowych nierozpoznanych wzo-rów. W efekcie brak doświadczeń z tymi substancjami u użytkowników zwiększa ryzyko powikłań. O niektórych z tych substancji można przy-puszczać, że są bardziej niebezpieczne niż ich nielegalne odpowiedniki, inne mogą się okazać całkiem niegroźne. W 2010 r. szpitale raportowały liczne przypadki zatruć, w tym śmiertelnych. Zgłaszały też one trudności w niesieniu pomocy osobom, które przedawkowały dopalacze ze względu na trudny o określenia obraz toksykologiczny.

Potrzeba rozpoznania epidemiologicznego fenomenu „dopalaczy” skłoniła do wprowadzenia do ankiety kilku pytań na temat kontaktów z tymi substancjami. Rozkłady odpowiedzi zamieszczono w tabeli 34.

Zgodnie z oczekiwaniami niemal wszyscy badani słyszeli o „dopala-czach” (wśród uczniów trzecich klas gimnazjów – 93,9%, wśród uczniów drugich klas szkół ponadgimnazjalnych – 95,1%). Jednak tylko 23,8% bada-nych z pierwszej grupy i 30,4% badanych z drugiej grupy było kiedykolwiek w sklepie z „dopalaczami”. Odsetki respondentów, którzy dokonywali zaku-pów „dopalaczy” są jeszcze niższe (wśród uczniów trzecich klas gimnazjów – 14,5%, wśród uczniów drugich klas szkół ponadgimnazjalnych –17,6%).

38

Poziom kontaktów z dopalaczamiTabela 34.

POZIOM KLASY WYSZCZEGÓLNIENIE 2011

III klasy gimnazjumWiedza o dopalaczach 93,9

Wizyta w sklepie z dopalaczami 23,8

Kupowanie dopalaczy 14,5

II klasy szkół ponad-gimnazjalnych

Wiedza o dopalaczach 95,1

Wizyta w sklepie z dopalaczami 30,4

Kupowanie dopalaczy 17,6

Dane o źródłach zakupów dopalaczy zestawiono w tabeli 35.

Kupowanie dopalaczyTabela 35.


III klasy gimnazjumW sklepie z dopalaczami 11,0

Przez internet 3,1

W inny sposób 7,5


W sklepie z dopalaczami 16,3

Przez internet 2,4

W inny sposób 5,5

Podstawowym miejscem zakupu „dopalaczy” były sklepy z tymi sub-stancjami (wśród uczniów trzecich klas gimnazjów – 11%, wśród uczniów drugich klas szkół ponadgimnazjalnych – 16,3%). Za pośrednictwem in-ternetu takich zakupów dokonywało tylko 3,1% młodszych uczniów i 2,4% starszych.

Do używania dopalaczy, chociaż raz w życiu, przyznało się 16,5% gimnazjalistów i 24,8% uczniów szkół ponadgimnazjalnych (tabela 36). Odsetki aktualnych użytkowników są sporo niższe (wśród uczniów trze-cich klas gimnazjów – 10,5%, wśród uczniów drugich klas szkół ponad-gimnazjalnych – 11,5%). W czasie ostatnich 30 dni po substancje te sięgało tylko nieco ponad 3,7% badanych ze szkół gimnazjalnych i 2,4% ze szkół ponadgimnazjalnych. Te niskie odsetki wiązać można ze znacznym ogra-niczeniem dostępności „dopalaczy” w konsekwencji zamknięcia sklepów z tymi substancjami na jesieni 2010 r.

39

Używanie dopalaczyTabela 36.


III klasy gimnazjumKiedykolwiek w życiu 16,5

W czasie 12 miesięcy przed badaniem 10,5

W czasie 30 dni przed badaniem 3,7


Kiedykolwiek w życiu 24,8

W czasie 12 miesięcy przed badaniem 11,5

W czasie 30 dni przed badaniem 2,4

Problemy związane z używaniem alkoholu

Picie napojów alkoholowych często sprzyja powstawaniu różnych pro-blemów. Problemy te występować mogą także bez związku z używaniem substancji, jednak picie zwiększa prawdopodobieństwo ich pojawienia się. W jednym z pytań ankiety respondenci otrzymali listę takich problemów z prośbą, aby określili, czy w czasie ostatnich 12 miesięcy stały się ich udziałem. W innym pytaniu pojawiła się ta sama lista problemów z prośbą o określenie czy doświadczali ich w związku z piciem. Wyniki zawiera tabela 37.

Wśród gimnazjalistów najbardziej rozpowszechnią konsekwencją pi-cia alkoholu były problemy z rodzicami (16,2%). Kolejnymi problemami pod względem rozpowszechnienia były gorsze wyniki w nauce lub pracy (14,4%), problemy z przyjaciółmi na równi z bójkami (12,6%), oraz wypadki lub uszkodzenia ciała (12,3%).

W grupie uczniów szkół ponadgimnazjalnych najczęściej pojawiały się gorsze wyniki w nauce lub pracy (20,3%), seks bez zabezpieczeń (19,4%), bójki (17%), problemy z przyjaciółmi (16,1%) oraz problemy z rodzicami (15,5%).

Wskaźnikiem roli alkoholu w powstawaniu problemów może być od-setek badanych doświadczających danego problemu z powodu picia, wśród wszystkich badanych, którzy doświadczali tego problemu.

W obu badanych grupach odsetek ten jest najwyższy w przypadku niechcianych doświadczeń seksualnych (młodsza kohorta – 100%; starsza kohorta – 79,5%). Wśród gimnazjalistów na drugim miejscu lokuje się seks bez zabezpieczeń (75,3%), a na trzecim – kłopoty z policją (54%). Podobnie jest wśród uczniów szkół ponadgimnazjalnych. Na drugiej pozycji pojawia-ją się seks bez zabezpieczeń (70%) a na trzeciej kłopoty z policją (67,2%).

40

Doświadczania poszczególnych problemów w czasie ostat-Tabela 37. nich 12 miesięcy


PRO

BLEM

Y O

GÓ

ŁEM

PRO

BLEM

Y Z

POW

OD

U

ALKO

HO

LU

PRO

BLEM

Y Z

POW

OD

U

ALKO

HO

LU W

ŚRÓ

D

PRO

BLEM

ÓW

OGÓ

ŁEM

III k

lasy

gim

nazj

um

Bójka 36,3 12,6 34,7Wypadek lub uszkodzenie ciała 42,3 12,3 29,1Problemy z rodzicami 39,5 16,2 41,0Problemy z przyjaciółmi 47,0 12,6 26,8Gorsze wyniki w nauce lub w pracy 66,0 14,4 21,8Stałeś się ofiarą rabunku lub kradzieży 9,8 4,0 40,8Kłopoty z policją 17,4 9,4 54,0Interwencja pogotowia ratunkowego 9,3 4,4 47,3Seks bez zabezpieczenia (bez antykoncepcji) 15,8 11,9 75,3

Niechciane przez Ciebie doświadczenia seksualne 4,5 4,9 100,0

II kl

asy

szkó

ł pon

adgi

mna

zjal

nych

Bójka 31,7 17,0 53,6Wypadek lub uszkodzenie ciała 44,2 15,6 35,3Problemy z rodzicami 40,7 15,5 38,1Problemy z przyjaciółmi 47,0 16,1 34,3Gorsze wyniki w nauce lub w pracy 71,5 20,3 28,4Stałeś się ofiarą rabunku lub kradzieży 8,4 3,8 45,2Kłopoty z policją 19,5 13,1 67,2Interwencja pogotowia ratunkowego 11,6 4,5 38,8Seks bez zabezpieczenia (bez antykoncepcji) 27,7 19,4 70,0

Niechciane przez Ciebie doświadczenia seksualne 7,3 5,8 79,5

Należy również zwrócić uwagę na ogólnie większe rozpowszechnienie problemów związanych z alkoholem wśród starszej młodzieży niż w gru-pie uczniów młodszych, co wiązać można z wyższym poziomem spożycia alkoholu w tej grupie.

Wyniki zyskane w 2011 r. nie można porównać z wynikami wcze-śniejszych pomiarów, bowiem w poprzednich edycjach pytano o doświad-czenia problemów kiedykolwiek w życiu, zaś w 2011 r. – w czasie ostatnich 12 miesięcy.

41

Dostępność substancji psychoaktywnych

Aby zbadać dostępność poszczególnych substancji psychoaktywnych prosiliśmy respondentów o oszacowanie, na ile trudne byłoby dla nich zdo-bycie każdej z nich, gdyby tego chcieli. Skala odpowiedzi wyznaczona była przez dwie skrajne możliwości: „Niemożliwe” oraz „Bardzo łatwe”. Pozo-stawiono też możliwość odpowiedzi „nie wiem”. Ocenie badanych podda-no dostępność napojów alkoholowych, leków uspokajających i nasennych, substancji wziewnych oraz poszczególnych środków nielegalnych. Pełen rozkład odpowiedzi uczniów przedstawia tabela 38.

Ocena dostępności poszczególnych substancjiTabela 38.


NIE

MO

ŻLIW

E

BARD

ZO T

RUD

NE

DO

SYĆ

TRU

DN

E

DO

SYĆ

ŁATW

E

BARD

ZO Ł

ATW

E

NIE

WIE

M

III k

lasy

gim

nazj

um

Papierosy 3,1 2,7 4,4 28,0 49,6 12,1

Piwo 4,2 3,7 7,6 30,2 47,2 7,1

Wino 7,3 4,7 10,8 27,3 38,1 11,9

Wódka 8,4 7,6 13,7 25,4 34,5 10,3

Marihuana lub haszysz 19,3 11,8 14,9 24,4 16,7 12,9

Amfetamina 32,6 14,9 16,2 12,5 8,6 15,3

Leki uspokajające lub nasenne 17,0 10,1 13,7 23,0 21,3 15,0

Ecstasy 31,1 15,5 14,3 12,1 7,2 19,7

II kl

asy

szkó

ł pog

imna

zjal

nych

Papierosy 2,6 0,8 1,6 14,7 71,7 8,6

Piwo 1,5 1,4 1,4 14,8 77,9 3,1

Wino 4,0 1,3 2,3 16,0 71,2 5,2

Wódka 2,9 1,6 4,2 18,9 67,1 5,3

Marihuana lub haszysz 11,6 7,2 11,8 33,1 22,6 13,7

Amfetamina 22,8 13,3 13,0 21,0 9,9 20,0

Leki uspokajające lub nasenne 12,9 7,5 11,9 29,2 21,7 16,9

Ecstasy 22,3 12,2 14,8 20,3 8,2 22,2

42

Należy zwrócić uwagę, że w ocenach respondentów poziom dostępno-ści napojów alkoholowych jest wysoki. Uczniowie klas trzecich gimnazjów, a więc młodzież w wieku 15-16 lat, uznali za bardzo łatwe do zdobycia: piwo – 47,2% uczniów, wino – 38,1% uczniów i wódka – 34,5% uczniów. Jedynie niewielki odsetek tej grupy badanych uznał za niemożliwe do zdobycia piwo (4,2%), wino (7,3%) i wódkę (8,4%). Można zauważyć, że większość badanych nie ma dużych trudności z dostępem do napojów alkoholowych mimo, że według polskiego prawa sprzedaż i podawanie napojów alkoho-lowych nieletnim jest zabroniona. W 2003 roku prawie 70% gimnazjalistów oceniało zdobycie piwa jako bardzo łatwe. Trudność ze zdobyciem wina deklarowało 57,6% natomiast wódki 47,2%.

Dostępność poszczególnych napojów alkoholowych w ocenach uczniów szkół ponadgimnazjalnych jest jeszcze wyższa, chociaż różnice nie są bardzo duże. Zgodnie z oczekiwaniami najmniejsze są w przypadku piwa a największe w przypadku wódki. Odpowiedź „Bardzo łatwe” padła ze strony 77,9% starszej młodzieży w przypadku piwa, wina – 71,2% i wódki 67,1%. Jedynie niewielki odsetek tej grupy badanych uznał za niemożliwe do zdobycia piwo – 1,5%, wino – 4% i wódkę – 2,9%. W odniesieniu do ba-dań z 2003 roku, dostępność alkoholu w ocenie młodzieży ze szkół ponad-gimnazjalnych była wyższa gdyż prawie 90% badanych uważało zdobycie piwa za bardzo łatwe. Ponad 80% starszych uczniów nie miało trudności ze zdobyciem wina, a 78,4% wódki. W większości badani nie mieli problemów z oceną dostępności napojów alkoholowych. Nie potrafiło odpowiedzieć na to pytanie jedynie 7-12% uczniów gimnazjów i 3-5% uczniów szkół po-nadgimnazjalnych.

Kwestia dostępu do leków uspokajających i nasennych okazała się trudniejsza do oceny. Na to pytanie odpowiedzi „Nie wiem” udzielił prawie co szósty badany. Dostęp do tych leków jest też zdaniem młodzieży znacz-nie trudniejszy. Bardzo łatwo byłoby je dostać 21,3% młodszych respon-dentów i podobnemu odsetkowi starszych uczniów – 21,7%, niemożliwe do zdobycia byłoby to dla 17% badanych w pierwszej grupie i dla 12,9% uczniów szkół ponadgimnazjalnych co jest prawie dwukrotnym wzrostem w porównaniu do 2003 roku.

Należy odnotować, że dostępność substancji nielegalnych oceniana jest niewiele niżej. Odsetki uczniów młodszych, którzy uważają je za nie-możliwe do zdobycia wahają się od 19,3% w przypadku konopi indyjskich do 32,6% w przypadku Amfetaminy. Odsetki młodzieży ze szkół gimna-

43

zjalnych stwierdzającej, że byłoby jej bardzo łatwo dostać poszczególne substancje wahają się od 16,7% w przypadku konopi indyjskich do 7,2% w przypadku Ecstasy. W klasach drugich szkół ponadgimnazjalnych bada-ni w przypadku większości substancji nielegalnych w podobnym odsetku, co pierwszoklasiści uznają je za bardzo łatwe do zdobycia, przy czym ich oceny są bardziej optymistyczne w przypadku konopi indyjskich. Odpo-wiedzi takich udzieliło w odniesieniu do najbardziej dostępnych konopi 22,6% badanych i najtrudniej dostępnego Ecstasy – 8,2% badanych. Ogól-nie wydaje się, że młodzież starsza ocenia podobnie dostęp do substancji nielegalnych jak młodzież młodsza.

Na koniec trzeba zwrócić uwagę na bardzo wysokie odsetki badanych, którzy nie potrafili oszacować swoich możliwości w zakresie dostępu do sub-stancji nielegalnych. Najmniej badanych miało trudności z oceną odstępu do marihuany i haszyszu (12,9-13,7%), najwięcej z oceną dostępu do Ecstasy (19,7-22,2%). Jednak należy zauważyć, że większe trudności z oszacowaniem możliwości w dostępie do tych substancji mieli uczniowie ze szkół ponad-gimnazjalnych. Te relatywnie wysokie odsetki badanych, którzy wybrali odpowiedź „Nie wiem” wskazują na znaczą frakcję osób do tego stopnia niezainteresowanych substancjami nielegalnymi, że nie potrafiących nawet wyobrazić sobie skali trudności w zdobyciu tego typu środków.

Odpowiedzi na pytanie o to, czy badanemu kiedykolwiek propo-nowano jakieś substancje psychoaktywne dostarczyły innego wskaźnika dostępności. W ostatnich latach w mass-mediach wiele mówiło się o agre-sywnym rozwoju rynku substancji nielegalnych i ich marketingu wśród uczniów. Intencją pytania o propozycje była weryfikacja tych doniesień. Badanym przedstawiono listę środków legalnych i nielegalnych i proszono o zaznaczenie tych, które w czasie ostatnich 12 miesięcy ktokolwiek im pro-ponował. Rozkład odpowiedzi zawarty w tabeli 39. wskazuje na podobne prawidłowości jak przy używaniu poszczególnych substancji.

Najczęściej proponowanym młodzieży środkiem jest alkohol. Z pro-pozycjami dotyczącymi substancji nielegalnych spotykają się mniej liczne frakcje badanych i stosunkowo najczęściej dotyczą one konopi. Otrzymało je chociaż raz w czasie ostatnich 12 miesięcy 28,5% uczniów z klas młod-szych i 43,4% uczniów klas starszych. Jest to podobny odsetek jaki odnoto-wano w poprzedniej edycji badań prowadzonych w Województwie. Odsetki uczniów którym proponowano amfetaminę wynosiły w przypadku piętna-sto-szesnastolatków – 9,5% i siedemnasto-osiemnastolatków – 11,2%. Leki

44

uspokajające i nasenne oferowane były podobnym odsetkom młodzieży z grupy młodszej i starszej ( odpowiednio 7,5 i 5,8%) jednak to uczniowie gimnazjum częściej stykali się z takimi propozycjami. W przypadku innych substancji nielegalnych ekspozycja na nie była podobna w obu badanych grupach. W porównaniu do badań z 2003 roku prawie dwukrotnie wzrosła ekspozycja na Kokainę wśród uczniów. Propozycje dotyczące Amfetami-ny dla uczniów ze szkół ponadgimnazjalnych spadły w porównywanych okresach dwukrotnie.

Ekspozycja na propozycje poszczególnych substancjiTabela 39.


2003 2011Tak Nie Tak Nie

III k

lasy

gim

nazj

um

Piwo 84,1 15,9 80,3 19,7Wino 41,9 58,1 42,1 57,9Wódka 53,6 46,4 62,8 37,2Marihuana lub haszysz 28,3 71,7 28,5 71,5LSD 4,2 95,8 4,2 95,8Amfetamina 12,3 87,7 9,5 90,5Leki uspokajające lub nasenne 5,9 94,1 7,5 92,5Crack 3,6 96,4 3,4 96,6Kokaina 3,6 96,4 7,0 93,0Ecstasy 5,7 94,3 5,7 94,3Heroina 4,0 96,0 5,1 94,9Sterydy anaboliczne 6,0 94,0 4,5 95,5Polska heroina (kompot) 4,1 95,9 5,6 94,4Bimber 18,0 82,0 16,3 83,7

II kl

asy

szkó

ł pog

imna

zjal

nych

Piwo 93,7 6,3 93,0 7,0Wino 58,4 41,6 56,5 43,5Wódka 76,8 23,2 81,8 18,2Marihuana lub haszysz 41,8 58,2 43,4 56,6LSD 6,3 93,7 4,9 95,1Amfetamina 21,6 78,4 11,2 88,8Leki uspokajające lub nasenne 6,8 93,2 5,8 94,2Crack 2,9 97,1 3,8 96,2Kokaina 3,6 96,4 6,1 93,9Ecstasy 10,8 89,2 5,8 94,2Heroina 3,0 97,0 3,8 96,2Sterydy anaboliczne 10,1 89,9 6,7 93,3Polska heroina (kompot) 2,2 97,8 2,5 97,5Bimber 20,8 79,2 25,7 74,3

45

Kwestie zakupów napojów alkoholowych poruszono w dwóch pyta-niach, lokujących ją na wymiarze czasowym ostatnich 30 dni przed bada-niem. W pierwszym pytano o częstość zakupów piwa, wina i wódki w sieci detalicznej, w drugim o częstość konsumpcji w takich miejscach, jak pub, bar, kawiarnia, restauracja, dyskoteka.

Odsetki badanych z młodszej kohorty, którzy dokonywali poszczegól-nych napojów alkoholowych w czasie ostatnich 30 dni są niższe, niż ana-logiczne odsetki wśród badanych ze starszej kohorty (tabela 40). Odsetek dokonujących zakupów wina wśród gimnazjalistów najmniej różni się od odsetka kupujących w starszej grupie badanych. W przypadku zakupów piwa i wódki wskaźniki są wyraźnie wyższe wśród uczniów szkół ponad-gimnazjalnych niż wśród gimnazjalistów za wyjątkiem kupujących wódkę powyżej 10 razy w ostatnich 30 dniach.

Tabela 40. Zakupy napojów alkoholowych w czasie ostatnich Tabela 40. 30 dni przed badaniem


NIE

KU

POW

AŁE

M

1-2

RAZY

3-5

RAZY

6-9

RAZY

10-1

9 RA

ZY

20 L

UB

WIĘ

CEJ R

AZY

III klasy gimnazjum

Piwo 62,4 16,6 9,4 5,0 2,0 4,7

Wino 88,9 5,8 2,3 0,7 0,8 1,5

Wódka 80,7 10,7 3,4 2,1 0,9 2,3


Piwo 34,1 24,4 18,5 9,9 5,3 7,8

Wino 82,9 11,0 3,7 1,3 0,1 1,1

Wódka 63,5 20,6 9,4 4,2 0,7 1,6

Większość badanych dokonujących zakupów wina, bądź wódki robiła to 1-2 razy w czasie ostatnich 30 dni przed badaniem. Trochę inaczej jest z piwem. Wprawdzie tu również największa frakcja badanych dokonywała zakupów 1-2 razy, ale dość znaczna jest też frakcja kupujących ten napój 3-5 razy w tym czasie.

46

Odsetki badanych, którzy pili poszczególne napoje alkoholowe w ta-kich miejscach, jak pub, bar, kawiarnia, restauracja, czy dyskoteka są nieco niższe niż analogiczne odsetki dokonujących zakupów w sklepach sprze-dających na wynos (tabele 41 i 40).

Zarówno wśród gimnazjalistów, jak i w starszej kohorcie badani w największym odsetku pili piwo, w nieco mniejszym wódkę, a najmniej-szym wino. Wyniki te pozostają w zgodzie zarówno z rankingiem popu-larności poszczególnych napojów, jak i z rankingiem napojów kupowanych na wynos.

Picie napojów alkoholowych w czasie ostatnich 30 dni przed Tabela 41. badaniem w miejscach publicznych (pub, bar, kawiarnia, restauracja, dyskoteka)


NIE

PIŁ

EM

1-2

RAZY

3-5

RAZY

6-9

RAZY

10-1

9 RA

ZY

20 L

UB

WIĘ

CEJ R

AZY

III klasy gimnazjumPiwo 69,9 17,4 7,2 2,0 1,2 2,4

Wino 91,3 5,0 1,2 0,7 0,4 1,4

Wódka 82,6 9,4 3,1 2,0 1,1 1,9


Piwo 43,0 29,2 15,8 6,2 2,9 2,9

Wino 88,6 7,1 2,6 0,7 0,1 0,8

Wódka 67,9 19,4 5,6 3,9 1,4 1,9

Kolejne pytanie mające za zadanie uszczegółowienie wiedzy na temat dostępności marihuany i haszyszu dotyczyło znajomości miejsc gdzie moż-na te substancje nabyć (tabela 42).

Większość respondentów orientuje się, gdzie można kupić marihuanę lub haszysz. Odsetek badanych znających takie miejsca jest nieznacznie wyższy wśród starszej młodzieży (51,4%) niż młodszej (44,2%). Odsetki znajomości miejsc, w których można kupić substancję spadł w porównaniu do 2003 roku w obu badanych grupach. Najczęściej wymieniano w tym kontekście ulicę lub park (19,8% w młodszej kohorcie i 27,3% w starszej) oraz mieszkanie dilera (18,5% w młodszej kohorcie i 22,8% w starszej).

47

Miejsca gdzie łatwo kupić marihuanę lub haszyszTabela 42.

POZIOM KLASY WYSZCZEGÓLNIENIE2003 2011

TAK NIE TAK NIE

III klasy gimnazjum

Nie znam takich miejsc 42,2 57,8 55,8 44,2

Ulica, park 25,6 74,4 19,8 80,2

Szkoła 25,8 74,2 10,5 89,5

Dyskoteka, bar 34,6 65,4 13,6 86,4

Mieszkanie dilera 26,1 73,9 18,5 81,5

Przez internet - - 8,6 91,4

Inne miejsce 6,1 93,9 7,8 92,2


Nie znam takich miejsc 27,4 72,6 48,6 51,4

Ulica, park 33,3 66,7 27,3 72,7

Szkoła 39,2 60,8 17,6 82,4

Dyskoteka, bar 52,7 47,3 21,7 78,3

Mieszkanie dilera 34,6 65,4 22,8 77,2

Przez internet - - 8,6 91,4

Inne miejsce 7,3 92,7 8,9 91,1

Ryzyko związane z używaniem substancji psychoaktywnych w opiniach badanych

Używanie substancji psychoaktywnych, zarówno legalnych takich jak napoje alkoholowe, czy tytoń, jak nielegalnych takich jak narkotyki niesie za sobą ryzyko pojawienia się szkód zdrowotnych i społecznych. Ryzyko to jest szczególnie duże, gdy po substancje te sięgają ludzie bardzo młodzi, nie świadomi tego, co może im grozić. Pewne znaczenie profilaktyczne może tu mieć wiedza na temat wielorakich niebezpieczeństw związanych z ich używaniem. Nie tylko, dlatego, że uświadomienie sobie ryzyka skłaniać powinno do ograniczania konsumpcji, ale również, dlatego, że stwarza ono szansę zadbania o jak największe zminimalizowanie niebezpieczeństwa powikłań. Zobaczmy, zatem na ile młodzież zdaje sobie sprawę z ryzyka związanego z używaniem różnych substancji.

Przedstawiliśmy badanym listę środków legalnych i nielegalnych i po-prosiliśmy, aby na czterostopniowej skali ocenili ryzyko zaszkodzenia sobie w wyniku używania każdego z nich. W przypadku większości substancji pytano osobno o ryzyko związane z podejmowaniem prób oraz ryzyko wynikające z regularnego używania. Tylko przy napojach alkoholowych,

48

traktowanych zresztą łącznie, oraz przy konopiach wprowadzono trzy po-ziomy nasilenia używania. W przypadku alkoholu odpowiadają one trzem stylom picia tj.: „małe ilości jednorazowo ale często”, „duże ilości jednora-zowo ale rzadko” oraz „dużo jednorazowo i często”.

W odniesieniu do konopi trzy poziomy używania odpowiadają ekspe-rymentowaniu, używaniu okazjonalnemu i regularnemu. Rozkłady odpo-wiedzi uczniów przedstawiają tabela 43.

Ocena ryzyka związanego z używaniem poszczególnych Tabela 43. substancji


NIE

MA

RYZ

YKA

MA

ŁE R

YZYK

O

UM

IARK

OW

AN

E RY

ZYKO

DU

ŻE R

YZYK

O

NIE

WIE

M

III k

lasy

gim

nazj

um

Palą papierosy od czasu do czasu 9,6 37,9 32,6 13,3 6,6

Wypalają co najmniej paczkę papierosów dziennie 3,4 7,6 17,5 65,8 5,8

Wypijają 1 lub 2 drinki prawie codziennie 8,4 24,1 32,2 26,5 8,9

Wypijają 4 lub 5 drinków prawie codziennie 4,8 9,5 21,4 56,4 7,9

Wypijają 5 drinków lub więcej w czasie weekendu 6,6 13,5 30,7 39,5 9,6

Próbują 1 raz lub 2 razy marihuany lub haszyszu 15,9 22,8 21,3 28,9 11,2

Palą marihuanę lub haszysz od czasu do czasu 12,5 18,0 25,5 33,2 10,9

Palą marihuanę lub haszysz regularnie 7,7 7,6 10,7 63,3 10,8

Próbują 1 raz lub 2 razy amfetaminę 6,1 12,5 22,8 40,4 18,2

Biorą amfetaminę regularnie 4,0 3,2 4,0 73,4 15,3

Próbują 1 raz lub 2 razy ecstasy 6,4 16,4 25,5 31,7 20,0

Biorą ecstasy regularnie 3,8 3,8 6,5 67,9 17,9

49


NIE

MA

RYZ

YKA

MA

ŁE R

YZYK

O

UM

IARK

OW

AN

E RY

ZYKO

DU

ŻE R

YZYK

O

NIE

WIE

M

II kl

asy

szkó

ł pog

imna

zjal

nych

Palą papierosy od czasu do czasu 11,0 36,5 31,4 15,1 5,9Wypalają co najmniej paczkę papierosów dziennie 2,7 5,1 14,8 72,1 5,3

Wypijają 1 lub 2 drinki prawie codziennie 9,3 22,9 32,8 28,4 6,6Wypijają 4 lub 5 drinków prawie codziennie 5,2 9,0 20,2 59,6 6,0









Zdecydowana większość uczniów dostrzega ryzyko szkód związa-nych z używaniem substancji psychoaktywnych. Tylko bardzo nieliczni stwierdzają, że ich używanie nie jest związane z żadnym negatywnym na-stępstwem. Stosunkowo najwięcej takich odpowiedzi padło przy paleniu papierosów, marihuany lub haszyszu od czasu do czasu. Jednak regularne palenie papierosów w ilości co najmniej jednej paczki dziennie lub regular-ne palenie marihuany lub haszyszu traktowane jest jako bardzo ryzykowne zachowanie.

Analiza rozkładów odpowiedzi wskazuje na nasilenie używania jako główne źródło zróżnicowania ryzyka, w mniejszym stopniu rolę tę pełni rodzaj substancji. Jest tak zarówno w klasach trzecich szkół gimnazjalnych jak i klasach drugich szkół ponadgimnazjalnych.

Ryzyko związane z poszczególnymi substancjami jest jednak również różnicowane przez badanych, chociaż, jak się wydaje, w mniejszym stopniu.

50

Jeśli wziąć pod uwagę tylko odsetki respondentów wybierających odpo-wiedź „duże ryzyko”, to na poziomie eksperymentowania za najbardziej groźne w opiniach badanych uznać można amfetaminę i ecstasy. Na po-ziomie regularnego używania największe odsetki badanych za obarczone dużym ryzykiem uznały te same substancje a także palenie przynajmniej jednej paczki papierosów dziennie. Trzeba jednak dodać, że regularne uży-wanie marihuany lub haszyszu i picie 4 lub 5 drinków prawie codziennie oceniane było jako obarczone dużym ryzykiem przez niewiele mniejszą frakcję badanych.

Oceniając ryzyko związane z różnymi stylami picia napojów alkoho-lowych, za najbardziej niebezpieczny model młodzież uznała częste picie w dużych ilościach. Na drugim miejscu znalazło się rzadsze picie w dużych ilościach, a na trzecim częstsze picie, ale w mniejszych ilościach. Warto tak-że zauważyć, że odsetki badanych uznających palenie marihuany lub ha-szyszu od czasu do czasu za czynność obarczoną dużym ryzykiem mieszczą się w przedziale wyznaczanym przez analogiczne odsetki wypowiadających się w sprawie alkoholu. Oznacza to, że młodzież nie traktuje okazjonalnego używania przetworów konopi, jako czegoś, co jest bardziej ryzykowne niż okazjonalne picie napojów alkoholowych.

Można stwierdzić, że oceny poszczególnych substancji dokonywane przez uczniów z obu poziomów nauczania prawie nie różnią się między sobą.

Dane na temat postrzegania ryzyka szkód w efekcie używania substan-cji psychoaktywnych prowadzą do wniosku, że młodzież jest dość dobrze zorientowana w skali zagrożeń. Nie ulega też ona stereotypom obecnym wśród części starszego pokolenia, według których pojedyncze eksperymen-ty z narkotykami budzą znacznie większe zagrożenie niż częste używanie w dużych ilościach substancji legalnych, takich jak alkohol czy tytoń.

Używanie substancji psychoaktywnych w otoczeniu badanych

Odpowiedzi na pytanie o to, ile osób spośród przyjaciół respondenta używa substancji psychoaktywnych dostarczają uzupełniającego wskaźni-ka rozpowszechnienia używania tych środków przez młodzież. Wprawdzie z odpowiedzi respondentów nie można w prosty sposób wyliczyć liczby osób używających poszczególnych środków, ale mogą one w pewnym stopniu peł-nić rolę kontrolną wobec oszacowań uzyskanych na podstawie informacji dotyczących używania tych substancji przez respondentów. Wskaźnik rozpo-wszechnienia używania substancji w najbliższym otoczeniu badanych można

51

też z pewnymi zastrzeżeniami interpretować, jako wskaźnik ryzyka sięgania po te substancje. Znaczne rozpowszechnienie substancji wśród przyjaciół re-spondenta może zwiększać szanse na to, że będzie on ich używał. Rozkłady odpowiedzi na to pytanie zawierają tabeli 44.

Ocena rozpowszechnienia używania substancji wśród przy-Tabela 44. jaciół


NIK

T

KILK

A O

SÓB

SPO

RO

WIĘ

KSZO

ŚĆ

WSZ

YSC

Y

III k

lasy

gim

nazj

um

palą papierosy 7,1 25,2 35,7 28,5 3,4

pije napoje alkoholowe 5,2 18,4 30,1 36,5 9,7

upija się co najmniej raz w tygodniu 15,3 36,6 28,9 16,8 2,4

pali marihuanę lub haszysz 37,7 40,7 13,6 5,5 2,5

bierze środki uspokajające lub nasenne (bez przepisu lekarza) 76,6 17,5 3,3 1,7 0,9

bierze ecstasy 78,6 16,0 2,7 1,4 1,2

używa środków wziewnych 80,7 13,6 2,8 1,4 1,5

II kl

asy

szkó

ł pog

imna

zjal

nych

palą papierosy 3,0 18,9 43,2 33,0 2,0

pije napoje alkoholowe 1,3 9,0 23,5 48,1 18,1

upija się co najmniej raz w tygodniu 6,8 34,0 33,2 21,5 4,5

pali marihuanę lub haszysz 21,9 48,0 20,9 7,2 2,0

bierze środki uspokajające lub nasenne (bez przepisu lekarza) 73,2 22,9 2,3 0,9 0,6

bierze ecstasy 78,3 18,3 2,1 0,7 0,6

używa środków wziewnych 87,4 9,6 1,7 0,6 0,7

52

Przedstawione w tabeli rozkłady odpowiedzi potwierdzają znacz-ne rozpowszechnienie używania przez młodzież substancji legalnych, przede wszystkim alkoholu i tytoniu. W klasach młodszych tylko ok. 5-7% uczniów nie ma wśród przyjaciół nikogo, kto piłby lub palił. W klasach starszych analogiczne odsetki nie przekraczają 1-3%. Jednocześnie w kla-sach młodszych 28,5% badanych twierdzi, że większość ich przyjaciół pali i 36,5% twierdzi, że większość pije. W klasach starszych takich responden-tów było ponad 33% w odniesieniu do palenia i prawie 50% do picia. Mniej rozpowszechnione jest wśród przyjaciół respondentów zjawisko częstego upijania się. Około 15% badanych w klasach gimnazjalnych nie przyjaźni się z nikim, kto upijałby się co najmniej raz w tygodniu. W klasach po-nadgimnazjalnych takich osób jest niecałe 7%. W porównaniu do badań z 2003 roku dwukrotnie spadł odsetek nieznajomości osób upijających się regularnie.

W klasach młodszych 63% młodych ludzi przyjaźni się z osobami palącymi konopie, w klasach starszych - prawie 80%. Zdecydowanie rza-dziej badani mają do czynienia z osobami używającymi innych substan-cji. Zarówno w klasach młodszych jak starszych przeważająca większość badanych twierdzi, że nikt z przyjaciół nie używa tych środków. Zgodnie z oczekiwaniami rozpowszechnienie używania poszczególnych substancji psychoaktywnych innych niż alkohol w otoczeniu respondentów nie jest jednakowe. Relatywnie częściej spotykamy tu leki uspokajające i nasenne przyjmowane bez przepisu lekarza, ecstasy a także substancje wziewne.

Istotnym czynnikiem ryzyka wczesnego sięgnięcia po substancje psy-choaktywne może być używanie ich przez kogoś ze starszego rodzeństwa. Dane przedstawione w tabeli 45 pokazują, że znaczne odsetki badanych deklarują posiadanie starszego rodzeństwa, które nie stroni od papiero-sów, czy alkoholu, w tym spożywanego w ilościach prowadzących do upicia się.

53

Używanie substancji wśród starszego rodzeństwaTabela 45.

POZIOM KLASY WYSZCZEGÓLNIENIE TAK NIE NIE WIEM

NIE MAM STARSZEGO

RODZEŃSTWA

III k

lasy

gim

nazj

um

Ktoś z rodzeństwa pali papierosy 27,4 36,1 2,3 34,2

Ktoś z rodzeństwa pije napoje alkoholowe 43,8 18,4 3,6 34,2

Ktoś z rodzeństwa kiedykolwiek upił się 15,3 44,0 6,0 34,7

Ktoś z rodzeństwa pali marihuanę lub haszysz 7,5 52,1 5,6 34,8

Ktoś z rodzeństwa bierze leki uspokajające lub nasenne bez przepisu lekarza

3,7 57,4 4,2 34,8

Ktoś z rodzeństwa bierze ecstasy 3,2 57,7 4,5 34,7

Ktoś z rodzeństwa używa środków wziewnych

2,5 58,8 3,8 34,9

II kl

asy

szkó

ł pog

imna

zjal

nych

Ktoś z rodzeństwa pali papierosy 30,1 35,1 1,4 33,4

Ktoś z rodzeństwa pije napoje alkoholowe 47,4 16,6 2,8 33,2

Ktoś z rodzeństwa kiedykolwiek upił się 16,7 41,9 8,0 33,3

Ktoś z rodzeństwa pali marihuanę lub haszysz 8,0 53,2 5,5 33,3

Ktoś z rodzeństwa bierze leki uspokajające lub nasenne bez przepisu lekarza

3,5 59,2 3,8 33,5

Ktoś z rodzeństwa bierze ecstasy 1,8 61,3 3,5 33,4

Ktoś z rodzeństwa używa środków wziewnych

2,1 62,5 2,1 33,4

Znacznie rzadziej uczniowie przyznawali, że ktoś z ich rodzeństwa używa przetworów konopi, leków uspokajających i nasennych, ecstasy lub substancji wziewnych. Jeśli już taka deklaracja miała miejsce, w tej grupie środków najczęściej wskazywano na marihuanę lub haszysz, rzadziej na leki i pozostał substancje.

54

Rodzice a używanie substancji przez młodzież

Wśród różnych instytucji odpowiedzialnych za wychowanie najważ-niejsza rola przypada rodzinie. Także w kwestii używania substancji rodzi-na, a szczególnie rodzice mogą mieć decydujący wpływ. Przyzwolenie ze strony rodziców lub brak zainteresowania stosunkiem dzieci do alkoholu i innych substancji może sprzyjać ich używaniu przez młodych ludzi a od-powiednio realizowana strategia wychowawcza może zapobiec podejmowa-niu i ponawianiu doświadczeń z substancjami. Doniosłość profilaktycznej roli rodziny podkreślana była przez większość dorosłych badanych w ogól-nopolskich badaniach ankietowych zrealizowanych w 2002 r. z inicjatywy Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych i Biura ds. Przeciwdziałania Narkomanii. W badaniach nad postawami wobec alkoholu przeprowadzonymi w 1995 r., także przy finansowym wsparciu PARPA, ujawniła się tendencja do liberalizacji ze strony dorosłych w zakre-sie inicjacji alkoholowej przed wejściem w pełnoletniość.

W referowanym tu badaniu kwestii stosunku rodziców do picia i uży-wania innych substancji poświęcono dwa pytania. Pierwsze dotyczyło przy-zwolenie na palenie tytoniu. Badani byli proszeni o odpowiedź na pytanie: czy gdyby chcieli palić papierosy, to ich rodzice pozwoliliby na to. Wyniki zestawiono w tabeli 46 i 47.

Oczekiwana akceptacja rodziców dla palenia (2011 r.)Tabela 46.


POZW

OLI

LI B

Y M

I PA

LIĆ

NIE

PO

ZWO

LILI

BY M

I PA

LIĆ

W D

OM

UW

OG

ÓLE

NIE

PO

ZWO

LILI

BY

MI P

ALI

Ć

NIE

WIE

M

III klasy gimnazjum

Oczekiwane przyzwolenie na palenie - Ojciec 6,3 9,9 69,9 13,9

Oczekiwane przyzwolenie na palenie - Matka 7,4 9,4 73,0 10,2




55

Oczekiwana akceptacja rodziców dla palenia (2003 r.)Tabela 47.


POZW

OLI

LI B

Y M

I PA

LIĆ

NIE

PO

ZWO

LILI

BY

MI

PALI

Ć W

DO

MU

W O

GÓ

LE N

IE

POZW

OLI

LI B

Y M

I PA

LIĆ

NIE

WIE

M

III klasy gimnazjumOczekiwane przyzwolenie na palenie - Ojciec 6,9 8,0 71,0 14,1





Większość badanych gimnazjalistów jest przekonana o negatywnych reakcjach ze strony rodziców. Zdaniem prawie 70% badanych ojciec nie pozwoliłby im na takie zachowanie, a w opinii 73% nie pozwoliłaby matka. Tylko ok. 6-7% badanych oczekiwałoby pełnego przyzwolenia ze strony rodziców. Dalsze 9-10% jest zdania, że brak zgody ograniczałby się do pa-lenia w domu.

W klasach starszych mniejsze frakcje badanych oczekiwałyby braku przyzwolenia – prawie 50% ze strony ojca i 55% ze strony matki. Około dwukrotnie wyższe niż wśród uczniów młodszych odsetki uczniów star-szych spodziewałyby się pełnego przyzwolenia na palenie (12 – 14%).

Porównanie wyników uzyskanych w 2003 r. z wynikami z 2011 r. przedstawionymi w tabelach 46 i 47 wskazuje na brak istotnych zmian w tym okresie.

Następne pytanie dotyczące rodziców sondowało spodziewaną reak-cję z ich strony na upijanie się, używanie przetworów konopi oraz używanie ecstasy. Jak wynika z danych zebranych w tabeli 48 zdecydowana większość oczekuje reakcji w postaci braku pozwolenia ze strony rodziców na upijanie się, a także na używanie takich substancji jak przetwory konopi i ecstasy. Niższy odsetek respondentów spodziewałby się nieco słabszej reakcji pole-gającej na zniechęcaniu.

Około 2-4% frakcje badanych oczekiwałyby akceptacji ze strony ro-dziców.

56

Należy odnotować, że rozkłady odpowiedzi w klasach starszych nie-wiele odbiegają od uzyskanych w klasach gimnazjalnych. Oznaczać to może, że każde z badanych zachowań spotyka się z brakiem akceptacji niezależnie od tego, w jakim wieku się zdarza. Inaczej jest jak pamiętamy w przypadku kwestii palenia tytoniu poruszonej w poprzednim pytaniu. Rodzice starszej młodzieży w znacząco większym odsetku niż rodzice młodszych akcepto-wali palenie u swoich dzieci.

Oczekiwane reakcje rodziców na poszczególne zachowania Tabela 48. (2011 r.)


NIE

PO

ZWO

LIŁA

BY

NA

TO

ZNIE

CHĘC

AŁA

BY

MN

IE D

O T

EGO

NIE

WIE

DZI

AŁA

BY

O T

YMZA

APR

OBO

WA

ŁABY

TO

NIE

WIE

M

III klasy gimnazjum

Spodziewana reakcja matki na upijanie się 61,4 14,4 14,0 2,2 7,9

Spodziewana reakcja ojca na upijanie się 61,4 12,7 12,3 2,5 11,0

Spodziewana reakcja matki na używanie marihuany lub haszyszu 74,9 5,1 10,0 1,7 8,4

Spodziewana reakcja ojca na używanie marihuany lub haszyszu 72,0 5,8 8,8 2,2 11,2

Spodziewana reakcja matki na używanie ecstasy 78,0 2,6 8,2 1,7 9,5

Spodziewana reakcja ojca na używanie ecstasy 75,8 3,0 7,4 1,8 12,1








57

Oczekiwane reakcje rodziców na poszczególne zachowania Tabela 49. (2003 r.)


NIE

PO

ZWO

LIŁA

BY

NA

TO

ZNIE

CHĘC

AŁA

BY

MN

IE D

O T

EGO

NIE

WIE

DZI

AŁA

BY

O T

YM

ZAA

PRO

BOW

AŁA

BY

TO

NIE

WIE

M

III klasy gimnazjum













Spodziewana reakcja ojca na używanie ecstasy 78,6 3,7 6,3 ,9 10,4

Spodziewane reakcje rodziców raportowane przez badanych w 2011 r. nie odbiegają w istotny sposób od wyników uzyskanych w tym zakresie w 2003 r. (tabela 48 i tabela 49).

Gry hazardowe

Sektor gier i zakładów wzajemnych w Polsce, obejmujący takie formy działalności jak: loterie pieniężne, gry liczbowe, zakłady wzajemne, salony gry bingo, kasyna, salony gry na automatach, punkty gry na automatach o niskich wygranych. Gry hazardowe uprawiać można w internecie oraz poprzez uczestnictwo w loteriach SMS.

58

W porównaniu do innych problemów społecznych, hazardowi i pro-blemom z nim związanym poświęca się niewiele uwagi w debacie publicz-nej. Hazard patologiczny, czyli uzależnienie od gier, w powszechnej opinii uznawane jest za stosunkowo marginalne zjawisko dotyczące niewielkiej liczby dorosłych mężczyzn. Hazard problemowy i patologiczny prowadzi do różnego rodzaju problemów zarówno u samych graczy, jak i u ich rodzin oraz najbliższego środowiska społecznego.

Szeroka oferta różnego rodzaju form gier hazardowych skłania do postawienia pytania o rozpowszechnienie uprawiania gier, które z czasem mogą doprowadzić do problemu hazardu.

Dane z tabeli 50 sugerują, że ponad jedna trzecia młodzieży ma za sobą doświadczenia gry na pieniądze. Wśród gimnazjalistów takie doświadcze-nia zebrało 31,3% badanych, zaś w starszej kohorcie – 40,1% badanych. W czasie ostatnich 30 dni przed badaniem uczestniczyło w grach hazardo-wych 7,3% gimnazjalistów i 11,2% uczniów szkół ponadgimnazjalnych.

Granie w gry hazardowe, tj. takie gdzie stawia się pieniądze Tabela 50. i można je wygrać


III klasy gimnazjumKiedykolwiek w życiu 31,3W czasie 12 miesięcy przed badaniem 14,5W czasie 30 dni przed badaniem 7,3


Kiedykolwiek w życiu 40,1W czasie 12 miesięcy przed badaniem 21,1W czasie 30 dni przed badaniem 11,2

W badaniu zastosowano dwa wskaźniki grania problemowego. Pierw-szy to potrzeba stawiania w grze coraz większych pieniędzy, a drugi to okłamywanie kogoś ważnego dla respondenta w sprawie tego jak dużo gra w gry hazardowe.

Granie problemowe w gry hazardoweTabela 51.


III klasy gimnazjumPotrzeba stawiania coraz większych pieniędzy 7,4

Kłamanie w sprawie tego, jak wiele się gra 4,6


Potrzeba stawiania coraz większych pieniędzy 10,7

Kłamanie w sprawie tego, jak wiele się gra 4,3

59

Potrzebę stawiania coraz większych pieniędzy wyraziło 7,4% uczniów trzecich klas gimnazjów oraz 10,7% uczniów drugich klas szkół ponadgim-nazjalnych. Kłamanie w sprawie tego jak wiele się gra okazało się mniej roz-powszechnione, tylko 4,6% uczniów przyznało się do tego zachowania.

Wiarygodność wyników

W badaniu zastosowano dwa mechanizmy sprawdzającym wiarygod-ność uzyskanych wyników. Pierwszy, to pytanie o używanie nieistniejące-go narkotyku nazwanego relevin. Do jego używania kiedykolwiek w życiu przyznało się tylko ok. 2%. Oznaczać to może, że badani w nieznacznym tylko stopniu deklarowali doświadczenia, które nie miały pokrycie w fak-tach.

Próbą przybliżenia skali możliwego zatajania swoich doświadczeń z narkotykami w odpowiedziach na pytania ankiety było jedno pytanie, które można traktować jako wskaźnik poziomu zaufania respondentów. Pytanie brzmiało: Gdybyś kiedykolwiek używał(a) marihuany lub haszy-szu, czy sądzisz, że napisał(a)byś to w tym kwestionariuszu? Rozkład od-powiedzi zawarto w tabeli 52.

Poziom zaufania respondentów (2011)Tabela 52.


JUŻ

TO N

API

SAŁE

M

W T

EJ A

NKI

ECIE

ZDEC

YDO

WA

NIE

TA

K

CHYB

A T

AK

CHYB

A N

IE

ZDEC

YDO

WA

NIE

NIE

III klasy gimnazjum

Przyznanie się do używanie marihuany lub haszyszu

26,0 42,4 20,3 5,60 5.6

II klasy szkół pogimnazjal-nych

Przyznanie się do używanie marihuany lub haszyszu

36,6 39 17 3,6 3,8

Jedynie ok. 3-6% badanej młodzieży zadeklarowało brak zaufania twierdząc, że nie przyznaliby się do używania marihuany lub haszyszu, gdyby taki fakt miał miejsce. Młodsi uczniowie w wyższych odsetkach niż starsi twierdzili, że nie przyznaliby się do ich używania.

60

Porównanie analogicznych wskaźników z badań przeprowadzonych w poprzednich latach wskazywało na niewielki wzrost odsetka uczniów skłonnych zataić swoje doświadczenia z przetworami konopi nawet w ano-nimowych badaniach ankietowych (tabela 53).

Poziom zaufania respondentów (odpowiedzi: „chyba nie” lub Tabela 53. „zdecydowanie nie” na pytanie o to, czy badany odpowiada-jąc na ankietę przyznałby się do używania substancji, gdyby ich używał)


III klasy gimnazjum Przyznanie się do używanie marihuany lub haszyszu 11,5 11,2


Przyznanie się do używanie marihuany lub haszyszu 4,3 7,4

Badając wskaźnik w poszczególnych kohortach, zauważyć można mi-nimalny wzrost zaufania uczniów gimnazjum w 2011 roku, tj. o 0,3% w sto-sunku do badań przeprowadzonych w roku 2003. Wśród uczniów szkół ponadgimnazjalnych wskaźnik braku zaufania wzrósł, chociaż nie był to wzrost dramatyczny, bo o 3,1 %. Biorąc pod uwagę zaostrzenia polityki wychowawczej w szkole w 2005 r. można było oczekiwać znacznie więk-szego spadku zaufania. W 2011 r. obserwujemy wzrost odsetka badanych skłonnych do zatajania swoich doświadczeń z marihuaną lub haszyszem.

WOJEWÓDZTWO ZACHODNIOPOMORSKIE NA TLE KRAJU I INNYCH WOJEWÓDZTW

Na koniec przyjrzyjmy się jak problem używania różnych substancji psychoaktywnych przez młodzież Województwa Zachodniopomorskiego prezentuje się na tle wyników uzyskanych na poziomie kraju i innych woje-wództw uczestniczących w ESPAD.

Picie alkoholu

Picie napojów alkoholowych przez młodzież szkół gimnazjalnych i po-gimnazjalnych stało się już bardzo powszechnym zjawiskiem w skali całego kraju. Na tym tle wyniki uczniów z Województwa Zachodniopomorskiego

61

są zbliżone do rezultatów uzyskanych w analizach dotyczących całego kraju (tabela 54). Największe różnice w rozpowszechnieniu picia różnego rodzaju trunków można zauważyć przyglądając się uczniom młodszym z terenu objętego referowanym badaniem oraz z Województwa Mazowieckiego.

Próby picia ma za sobą 87,3% gimnazjalistów z klas trzecich i 95,2% uczniów drugich klas szkół ponadgimnazjalnych. Dane dotyczą ogółu uczniów w Polsce. Podczas gdy w samym województwie zachodniopomor-skim 90,4% uczniów gimnazjum oraz 97% uczniów szkół ponadgimnazjal-nych przynajmniej raz w życiu próbowało napojów alkoholowych.

Na tym tle nie dziwi wyższy odsetek konsumentów w klasach starszych – większość uczniów z tych klas w momencie badania była już pełnoletnia lub zbliżała się do wieku dorosłości. Niewiele niższy odsetek konsumentów alkoholu wśród uczniów klas trzecich gimnazjów – głównie piętnastolat-ków powinien budzić niepokój spoglądając na rzecz, czy to z perspektywy zdrowia publicznego, czy norm prawnych. Jak pokazują wyniki badania, wśród piętnastolatków picie alkoholu stanowi normę, przynajmniej w sen-sie statystycznym.

Za wskaźnik względnie częstego używania alkoholu przyjęto picie w czasie ostatnich 30 dni przed badaniem. Jakiekolwiek napoje alkoholo-we w Polsce w tym czasie piło 57, 6% uczniów z grupy młodszej i 80, 4% uczniów z grupy starszej, podczas gdy w samym województwie zachodnio-pomorskim odsetek ten był nieznacznie wyższy i wynosił odpowiednio: 58,9% dla uczniów młodszych i 84,3% dla starszych. Jednak nie był on naj-wyższym odsetkiem w porównaniu do innych województw. Gimnazjaliści z województwa Dolnośląskiego częściej niż rówieśnicy z innych rejonów kraju spożywali alkohol. Niemniej jednak starsza młodzież wykazywała najwyższe odsetki spożycia alkoholu w ostatnich 30 dniach przed bada-niem na tle kraju i innych województw. Trzeba przypomnieć, że badania były realizowane w maju i czerwcu - okres ostatnich 30 dni przypadał, za-tem na kwiecień i maj, w zależności od tego kiedy, który z badanych wypeł-niał ankietę. Okres ten nie obejmował zatem świąt, karnawału, czy wakacji, które jak można przypuszczać szczególnie sprzyjają okazjom do picia.

62

Picie napojów alkoholowychTabela 54.


ZACH

OD

NIO

-PO

MO

RSKI

E

DO

LNO

-ŚLĄ

SKIE

MA

ZOW

IECK

IE

OPO

LSKI

E

POLS

KA

III klasy gimnazjum

Kiedykolwiek w życiu 90,4 90,4 85,4 89,4 87,3

W czasie 12 miesięcy przed badaniem 81,0 83,5 75,9 79,4 78,3

W czasie 30 dni przed badaniem 58,9 64,2 53,7 60,0 57,6





Zgodnie z oczekiwaniami hierarchia popularności poszczególnych napojów alkoholowych jest taka sama w analizowanym województwie oraz wśród badanej młodzieży z całego kraju niezależnie od wieku: pierwsze miejsce zajmuje piwo, drugie wódka a dopiero na ostatniej pozycji uloko-wało się wino (tabela 55).

Picie poszczególnych napojów alkoholowych w czasie ostat-Tabela 55. nich 30 dni przed badaniem


ZACH

OD

NIO

-PO

MO

RSKI

ED

OLN

O-

ŚLĄ

SKIE

MA

ZOW

IECK

IE

OPO

LSKI

E

POLS

KA

III klasy gimnazjumPicie piwa 61,6 64,7 56,3 60,6 57,4

Picie wina 24,2 22,7 25,9 24,7 26,0

Picie wódki 42,3 43,9 39,4 44,9 40,7


Picie piwa 84,2 83,0 75,7 81,0 78,1

Picie wina 36,1 36,2 37,8 35,0 35,6

Picie wódki 67,4 66,8 62,1 69,5 62,8

63

Wyniki zaprezentowane w powyższej tabeli pokazują, że odsetki bada-nych przyznających się do względnie częstego picia poszczególnych napojów alkoholowych są wyższe w województwie zachodniopomorskim niż wśród ogółu młodzieży z całego kraju. Interesująca jest konstatacja, że zauważalnie mniej uczniów gimnazjum w Woj. Zachodniopomorskim pije wino niż ma to miejsce w przypadku Polski. Uczniowie z województwa Mazowieckiego najczęściej pili wino. Wśród uczniów trzecich klas gimnazjum poddanych referowanemu badaniu 24,2% przyznaje się do względnie częstego picia wina a w starszej grupie zjawisko to dotyczy aż 36,1% respondentów. Wyniki w ska-li całego kraju wynoszą odpowiednio 26% dla uczniów młodszych i 35,6% dla starszej młodzieży, a w województwie Mazowieckim 25,9% i 37,8%.

Problem przekraczania progu nietrzeźwości kiedykolwiek w życiu, w ciągu ostatnich 12 miesięcy oraz w czasie 30 dni przed badaniem dotyczy w nieco większym stopniu uczniów ze szkół ponadgimnazjalnych z Woj. Zachodniopomorskiego niż młodzieży z regionów całego kraju i pozosta-łych województw. Przyglądając się odsetkowi badanych przyznających się do upicia co najmniej raz w życiu zauważyć można, że średni wynik dla młodszych uczniów w Polsce wynosi 48,6%, natomiast dla Województwa Zachodniopomorskiego – o prawie 7% więcej, tj. 55,3%. Rezultaty dla star-szej młodzieży kształtują się odpowiednio na poziomie 70,3% i 77,4%.

Przekraczanie progu nietrzeźwościTabela 56.


ZACH

OD

NIO

-PO

MO

RSKI

E

DO

LNO

-ŚL

ĄSK

IE

MA

ZOW

IECK

IE

OPO

LSKI

E

POLS

KA

III klasy gimnazjum

Upicie się - Kiedykolwiek w życiu 55,3 54,7 43,4 53,1 48,6

Upicie się - W czasie 12 miesięcy przed badaniem 41,0 41,4 31,2 42,5 36,4

Upicie się - W czasie 30 dni przed badaniem 23,0 25,1 16,5 24,7 21,4


Upicie się – Kiedykolwiekw życiu 77,4 74,5 67,7 75,6 70,3

Upicie się - W czasie 12 miesięcy przed badaniem 59,7 57,8 51,6 57,4 54,6

Upicie się - W czasie 30 dni przed badaniem 38,7 36,4 28,6 33,8 32,3

64

Używanie narkotyków

Blok porównań dotyczących kwestii narkotyków otwierają pytania zawierające ich listę, w których prosiliśmy badanych o zaznaczenie tych środków, których używali kiedykolwiek w życiu, w czasie ostatnich 12 mie-sięcy oraz w czasie ostatnich 30 dni przed badaniem. Rozkład odpowiedzi przedstawiono w tabelach 57-59.

Używanie substancji kiedykolwiek w życiuTabela 57.


ZACH

OD

NIO

-PO

MO

RSKI

ED

OLN

O-

ŚLĄ

SKIE

MA

ZOW

IECK

IE

OPO

LSKI

E

POLS

KA

III klasy gimnazjum

Marihuana lub haszysz 29,9 32,0 20,5 29,7 24,3Substancje wziewne 8,5 6,9 7,1 9,2 8,7Leki uspokajające i nasenne bez przepisu lekarza 16,2 15,2 13,8 14,1 15,5

Amfetamina 9,8 6,1 2,3 6,3 4,6LSD lub inne halucynogeny 5,5 3,7 2,9 4,0 3,3Crack 2,7 1,7 1,9 2,4 2,1Kokaina 5,8 3,3 2,7 3,5 3,3Relevin 2,1 1,3 1,6 1,3 2,1Heroina 4,6 2,7 2,1 2,9 1,3Ecstasy 5,8 3,1 2,4 5,2 3,0Grzyby halucynogenne 5,5 3,7 2,5 3,2 3,1GHB 2,3 1,2 1,5 1,4 1,2Narkotyki wstrzykiwane za pomocą igły i strzykawki 3,4 2,0 1,6 2,1 1,8

Alkohol razem z tabletkami 7,8 6,3 4,6 6,0 5,8Sterydy anaboliczne 3,4 2,5 1,9 2,2 2,7Polska heroina (kompot) 3,9 2,7 1,5 3,2 2,4


Marihuana lub haszysz 46,7 45,5 37,5 40,2 37,3Substancje wziewne 5,5 4,8 7,0 7,1 5,6Leki uspokajające i nasenne bez przepisu lekarza 17,5 15,7 19,6 14,6 16,8

Amfetamina 12,0 10,2 9,0 8,9 8,3LSD lub inne halucynogeny 7,0 5,4 4,6 3,3 3,9Crack 3,6 2,0 1,6 2,2 1,8Kokaina 5,4 3,7 5,5 3,9 3,9Relevin 2,1 1,5 0,6 1,7 1,8Heroina 3,0 2,2 1,5 2,2 1,2Ecstasy 6,1 4,4 6,0 5,0 5,0Grzyby halucynogenne 6,7 4,8 3,5 3,4 3,5GHB 2,2 1,3 0,8 1,5 1,2Narkotyki wstrzykiwane za pomocą igły i strzykawki 2,6 1,6 1,2 2,2 1,4

Alkohol razem z tabletkami 7,9 8,8 8,6 5,4 7,5Sterydy anaboliczne 5,0 3,0 2,8 3,4 3,2Polska heroina (kompot) 3,4 2,0 1,5 2,2 2,0

65

Używanie substancji w czasie ostatnich 12 miesięcyTabela 58.


ZACH

OD

NIO

-PO

MO

RSKI

E

DO

LNO

-ŚL

ĄSK

IE

MA

ZOW

IECK

IE

OPO

LSKI

E

POLS

KA

III klasy gimnazjumMarihuana lub haszysz 23,3 24,5 17,7 24,7 20,1

Substancje wziewne 4,9 3,5 3,4 4,6 4,6

Ecstasy 4,6 2,0 2,0 3,0 2,2


Marihuana lub haszysz 37,3 37,0 29,5 32,3 28,5


Ecstasy 4,2 3,0 3,1 3,7 3,1

Używanie substancji w czasie ostatnich 30 dniTabela 59.


ZACH

OD

NIO

-PO

MO

RSKI

E

DO

LNO

-ŚL

ĄSK

IE

MA

ZOW

IECK

IE

OPO

LSKI

E

POLS

KAIII klasy gimnazjum



Ecstasy 2,8 1,2 1,3 1,2 1,5




Ecstasy 2,4 1,6 1,7 2,4 1,6

Należy zauważyć, że marihuana i haszysz, substancje nielegalne, naj-bardziej rozpowszechnione wśród uczniów trzecich klas gimnazjów i dru-gich klas szkół ponadgimnazjalnych, są bardziej popularne wśród starszej młodzieży Woj. Zachodniopomorskiego. Przetworów konopi próbował kiedykolwiek w życiu, co trzeci uczeń trzeciej klasy gimnazjum z terenu objętego referowanym badaniem i przeciętnie, co czwarty polski gimna-zjalista. Najwyższe odsetki odnotowano wśród uczniów z województwa

66

Dolnośląskiego jednak są one nieznacznie wyższe niż wśród gimnazjali-stów z województwa Zachodniopomorskiego. W grupie starszej odsetki wynoszą odpowiednio 46,7 i są prawie o 10 punktów procentowych wyżej niż odnotowane w próbie ogólnopolskiej - 37,3%. Ta prawidłowość dotyczy również względnie częstego używania, które jest udziałem 23% młodszych uczniów i 37% starszej młodzieży w Woj. Zachodniopomorskim.

Rozpowszechnienie używania innych substancji psychoaktywnych jest mniej więcej równo rozlokowane na terenie województwa Zachodnio-pomorskiego i innych rejonów kraju oraz w próbie ogólnopolskiej.

Uczniowie ze szkół z województwa Zachodniopomorskiego najczę-ściej używali dopalaczy w porównaniu do innych województw i ogólnej populacji. Odnosi się to do używania tych substancji kiedykolwiek w ży-ciu, w czasie ostatnich 12 miesięcy i 30 dni przed badaniem. Jedynie starsi uczniowie z tego województwa rzadziej używali dopalaczy w porównaniu do rówieśników z innych rejonów krajów.

Używanie dopalaczyTabela 60.


ZACH

OD

NIO

-PO

MO

RSKI

E

DO

LNO

-ŚLĄ

SKIE

MA

ZO-W

IECK

IE

OPO

LSKI

E

POLS

KA

III klasy gimnazjum




II klasy szkół pogimna-zjalnych




67

Dostępność substancji

Dostępność różnych substancji w Woj. Zachodniopomorskim oraz w skali całego kraju i poszczególnych województw porównywano analizu-jąc te odpowiedzi w stosunku do poszczególnych środków, które oceniły je jako bardzo łatwo dostępne. Wyniki zaprezentowane zostały w tabeli 61.

Ocena dostępności poszczególnych substancji jako bardzo Tabela 61. znacznej (substancje bardzo łatwe do zdobycia)


ZACH

OD

NIO

-PO

MO

RSKI

E

DO

LNO

-ŚL

ĄSK

IE

MA

ZO-

WIE

CKIE

OPO

LSKI

E

POLS

KA

III klasy gimnazjum

Papierosy 49,6 51,5 46,4 49,0 48,1

Piwo 47,2 54,7 47,1 54,9 49,3

Wino 38,1 44,7 37,3 47,2 39,5

Wódka 34,5 38,2 31,8 40,4 33,4


Amfetamina 8,6 5,8 4,3 7,5 5,0Leki uspokajające lub nasenne 21,3 18,7 17,8 20,7 18,6

Ecstasy 7,2 6,3 5,1 7,8 5,5

II klasy szkół ponadgim-nazjalnych

Papierosy 71,7 70,6 66,6 66,9 67,5

Piwo 77,9 76,7 70,5 76,4 73,1

Wino 71,2 70,0 67,3 69,2 67,8

Wódka 67,1 66,2 60,5 66,1 62,1


Amfetamina 9,9 7,6 8,3 6,6 7,5Leki uspokajające lub nasenne 21,7 19,8 24,1 18,4 20,0

Ecstasy 8,2 7,9 8,6 7,5 7,4

Wyniki uzyskane w województwie zachodniopomorskim nie odbiega-ją znacząco od średniej krajowej Warto jednak zauważyć, że w przypadku regionu objętego referowanym tu badaniem, prawie wszystkie substancje są wymieniane przez większy odsetek badanych, jako bardzo łatwo dostęp-ne, w porównaniu do średniej dla całego kraju, chociaż różnice te nie są

68

duże. Jednak w porównaniu do innych województw są niższe na poziomie szkół gimnazjalnych. Najwyższe są w województwie Opolskim za wyjąt-kiem dostępności papierosów, które są najłatwiej dostępne w województwie Dolnośląskim, amfetaminy i leków uspokajających bardziej dostępnych w referowanym województwie. Na poziomie szkół ponadgimnazjalnych uczniowie z województwa Zachodniopomorskiego twierdzili, że wszystkie substancje są dla nich bardziej dostępne niż dla młodzieży w pozostałych rejonach kraju.

Uczniom zadano pytanie o kupowanie alkoholu w ostatnim miesiącu przed badaniem. Najczęściej uczniowie kupowali piwo bez względu na wiek i miejsce zamieszkania. Badani z województwa Zachodniopomorskiego częściej niż z populacji ogólnopolskiej w ostatnich 30 dniach przed bada-niem kupowali piwo, jednak najczęściej robili to uczniowie województwa Dolnośląskiego. Wódka zajmowała drugie miejsce w hierarchii alkoholi kupowanych przez młodzież. Uczniowie z referowanego województwa najczęściej ze wszystkich porównywanych województw kupowali wódkę. Takie same trendy zaobserwować można w odniesieniu do wina, które jest najmniej rozpowszechnionym alkoholem spożywanym przez młodzież.

Odsetki uczniów, którzy dokonywali zakupów napojów alko-Tabela 62. holowych w czasie ostatnich 30 dni przed badaniem


ZACH

OD

NIO

-PO

MO

RSKI

E

DO

LNO

-ŚL

ĄSK

IE

MA

ZOW

IECK

IE

OPO

LSKI

E

POLS

KA

III klasy gimnazjum

Piwo 37,7 41,3 32,7 35,2 35,4

Wino 11,1 6,1 7,0 9,6 7,9

Wódka 19,4 19,3 14,7 18,5 16,1


Piwo 65,9 66,9 56,7 61,3 60,1

Wino 17,2 15,2 12,3 12,7 13,0

Wódka 36,5 36,0 29,9 31,8 31,8

69

Używanie substancji psychoaktywnych wydaje się mieć związek z ekspozycją na propozycje poszczególnych substancji (tabela 63).

Ekspozycja na propozycje poszczególnych substancjiTabela 63.


ZACH

OD

NIO

-PO

MO

RSKI

E

DO

LNO

-ŚL

ĄSK

IE

MA

ZOW

IECK

IE

OPO

LSKI

E

POLS

KA

III klasy gimnazjum

Piwo 80,3 84,4 78,3 81,4 80,1

Wino 42,1 43,4 44,7 43,8 45,8

Wódka 62,8 66,7 60,3 63,7 61,7


LSD 4,2 2,9 2,6 3,9 3,0

Amfetamina 9,5 5,5 4,2 7,6 5,9

Leki uspokajające lub nasenne 7,5 5,5 5,4 5,9 6,2

Crack 3,4 2,7 2,2 3,7 2,7

Kokaina 7,0 3,3 4,2 6,0 4,3

Ecstasy 5,7 3,1 3,1 5,0 3,4

Heroina 5,1 2,8 3,1 4,3 3,5

Sterydy anaboliczne 4,5 3,6 2,7 4,2 3,6

Polska heroina (kompot) 5,6 2,8 1,8 4,2 3,3Bimber 16,3 16,2 23,9 20,1 19,8


Piwo 93,0 94,9 92,5 93,4 92,2

Wino 56,5 58,5 61,0 56,6 58,3

Wódka 81,8 85,1 81,7 85,9 82,1


LSD 4,9 4,4 3,4 3,5 3,2

Amfetamina 11,2 8,7 8,6 8,7 7,6

Leki uspokajające lub nasenne 5,8 5,4 5,0 4,7 5,0

Crack 3,8 2,8 1,9 2,8 2,1

Kokaina 6,1 4,7 5,2 4,3 4,3

Ecstasy 5,8 5,2 4,4 4,6 4,4

Heroina 3,8 3,0 2,2 3,1 2,7

Sterydy anaboliczne 6,7 4,0 4,1 5,5 4,6

Polska heroina (kompot) 2,5 2,8 1,9 3,4 2,6

Bimber 25,7 25,6 30,9 23,3 28,0

70

Najczęściej proponowanym młodzieży środkiem jest bez wątpienia alkohol. Taka sytuacja jest właściwa dla obszaru województwa zachod-niopomorskiego jak również całego kraju. Zwraca uwagę wysoki odsetek uczniów, którzy spotykali się z propozycjami alkoholu nielegalnie wytwo-rzonego domowym sposobem, czyli bimbru. W młodszej grupie z taką ofertą spotkało się 19,8% badanych, w starszej zaś – 28,0%. Wskaźnik dla badanego województwa jest nieco niższy (o około 3%) i wynosi odpowied-nio: 16,3% i 25,7% Najwięcej propozycji spożycia bimbru mieli uczniowie z województwa Mazowieckiego.

Z propozycjami dotyczącymi substancji nielegalnych spotykają się mniej liczne frakcje badanych i stosunkowo najczęściej dotyczą one konopi. W skali kraju otrzymało je chociaż raz w czasie ostatnich 12 miesięcy 27,8% uczniów z klas młodszych i 34,8% uczniów klas starszych. Wśród uczniów województwa zachodniopomorskiego propozycję otrzymał zauważalnie większy odsetek badanych: 28,5% uczniów młodszych i 43,4% uczniów starszych. W porównaniu między wojewódzkim, młodszym uczniom woje-wództwa Dolnośląskiego najczęściej proponowano te substancje, natomiast starsi uczniowie referowanego województwa najczęściej narażeni byli na propozycje używania konopi.

Odsetki uczniów, którym proponowano amfetaminę wynosiły w przy-padku piętnasto-szesnastolatków – 5,9% i siedemnasto-osiemnastolatków – 7,6% w skali kraju. W województwie zachodniopomorskim wskaźnik ten jest najwyższy w porównaniu do innych województw i wynosi dla uczniów gim-nazjum 9.5 %, natomiast dla uczniów szkół ponadgimnazjalnych 11,2 %.

Warto zauważyć znaczący odsetek osób, które spotkały się z pro-pozycjami dotyczącymi leków uspokajających lub nasennych. Aż 7,5 % uczniów młodszych i 5,8% uczniów starszych w województwie zachodnio-pomorskim spotkało się ze wspomnianą propozycją. Odsetek ten jest znów wyższy niż ma to miejsce w skali kraju, dla którego wartości te wynoszą odpowiednio: 6,2% i 5,0% jak również dla innych województw. Należy za-uważyć, że większa liczba uczniów młodszych była narażona na ekspozycję tych substancji.

Blok porównań dotyczący używania substancji psychoaktywnych in-nych niż alkohol zamyka pytanie o znajomość miejsc, gdzie łatwo kupić marihuanę lub haszysz (tabela 63). Wyniki pokazują, że w województwie zachodniopomorskim ponad 40% uczniów gimnazjów i 50% uczniów star-szych nie wie gdzie można kupić wymienione substancje. W skali kraju

71

odsetek uczniów, którzy nie znają żadnych źródeł pozyskiwania marihuany bądź haszyszu jest wyższy i wynosi prawie 60% uczniów młodszych i nie-wiele ponad 50% uczniów starszych. Najbardziej nieświadomi miejsc gdzie można zakupić konopie są uczniowie województwa Mazowieckiego.

Ulica, park, mieszkanie dealera oraz dyskoteka, bar to zdaniem naj-większej frakcji badanych miejsca, gdzie najłatwiej kupić marihuanę lub ha-szysz, przy czym taki wybór był najpopularniejszy bez względu na miejsce zamieszkania i poziom nauczania. Internet według respondentów nie należy do najpopularniejszych źródeł pozyskiwania marihuany lub haszyszu.

Miejsca gdzie można łatwo kupić marihuanę lub haszyszTabela 64.

POZIOM KLASY WYSZCZEGÓLNIENIEZA

CHO

DN

IO-

POM

ORS

KIE

DO

LNO

-ŚL

ĄSK

IE

MA

ZOW

IECK

IE

OPO

LSKI

E

POLS

KA

III klasy gimnazjum

Nie znam takich miejsc 44,2 55,5 61,6 53,6 59,1Ulica, park 19,8 22,2 17,8 23,9 18,2Szkoła 10,5 14,8 10,7 14,0 12,2Dyskoteka, bar 13,6 14,3 13,7 16,4 14,3Mieszkanie dealera 18,5 18,6 14,1 17,5 15,8Internet 8,6 7,7 8,5 7,5 9,9Inne miejsce 7,8 6,5 5,4 7,0 6,7


Nie znam takich miejsc 51,4 49,2 52,6 50,5 53,1Ulica, park 27,3 24,6 26,3 26,1 21,1Szkoła 17,6 18,9 15,7 20,0 15,0Dyskoteka, bar 21,7 20,4 22,0 24,3 20,2Mieszkanie dealera 22,8 20,0 15,9 18,7 17,9Internet 8,6 7,6 9,2 7,7 8,7Inne miejsce 8,9 9,1 7,3 5,5 7,6

Ryzyko związane z używaniem substancji psychoaktywnych w opiniach badanych

Za najbardziej ryzykowne badani ze wszystkich województw uznali regu-larne branie amfetaminy. Uważają tak zarówno uczniowie ze szkół gimnazjal-nych jak również ponadgimnazjalnych. Wyjątkiem są uczniowie z wojewódz-twa Zachodniopomorskiego, którzy uznali, za bardziej szkodliwe regularne używanie ecstasy. Na drugim miejscu pod względem szkodliwości używania

72

znalazło się regularne palenie papierosów. Najwięcej uczniów z województwa Dolnośląskiego tak uważa. W ocenie respondentów, regularne palenie papie-rosów jest prawie tak samo szkodliwe jak regularne palenie konopi. Najbar-dziej są przekonani o tym uczniowie z województwa Mazowieckiego. Równie szkodliwe jak regularne przyjmowanie amfetaminy i palenie papierosów jest regularne używanie ecstasy. Najsilniejsze przekonanie o tym mają uczniowie z referowanego województwa. Respondenci z obu badanych grup uznali za naj-bardziej niebezpieczny model spożycia częste picie dużych ilościach. Uczniowie z Mazowieckiego najczęściej byli zdania, że takie picie obarczone jest dużym ryzykiem. Na drugim miejscu znalazło się rzadsze picie w dużych ilościach, a na trzecim częstsze picie, ale w mniejszych ilościach. Takie zdanie mieli gimnazjaliści z województwa Opolskiego i starsi uczniowie z Mazowieckiego. Różnice miedzy tymi dwoma ostatnimi stylami picia są jednak mniejsze niż różnica między częstym piciem w dużych ilościach, a pozostałymi stylami.

Ocena ryzyka związanego z używaniem poszczególnych sub-Tabela 65. stancji - odsetki badanych wybierających odpowiedź „duże ryzyko”


ZACH

OD

NIO

-PO

MO

RSKI

E

DO

LNO

-ŚL

ĄSK

IE

MA

ZOW

IECK

IE

OPO

LSKI

E

POLS

KA

III k

lasy

gim

nazj

um

Palą papierosy od czasu do czasu 13,3 11,6 12,7 13,5 12,9Wypalają co najmniej paczkę papierosów dziennie 65,8 70,0 67,9 69,5 70,1

Wypijają 1 lub 2 drinki prawie codziennie 26,5 25,6 25,1 28,2 27,8Wypijają 4 lub 5 drinków prawie codziennie 56,4 59,0 59,2 58,0 61,3




Palą marihuanę lub haszysz regularnie 63,3 64,4 65,7 60,9 65,8Próbują 1 raz lub 2 razy ecstasy 40,4 33,1 34,5 34,6 34,8Biorą ecstasy regularnie 73,4 65,8 68,4 64,2 67,8Próbują 1 raz lub 2 razy amfetaminę 31,7 42,5 42,1 41,8 42,8Biorą amfetaminę regularnie 67,9 73,4 74,7 71,8 75,8

73


ZACH

OD

NIO

-PO

MO

RSKI

E

DO

LNO

-ŚLĄ

SKIE

MA

ZOW

IECK

IE

OPO

LSKI

E

POLS

KA

II kl

asy

szkó

ł pog

imna

-zja

lnyc

h

Palą papierosy od czasu do czasu 15,1 12,8 13,4 13,1 12,7

Wypalają co najmniej paczkę papierosów dziennie 72,1 73,9 68,9 69,5 70,5

Wypijają 1 lub 2 drinki prawie codziennie 28,4 31,2 33,6 30,7 29,3

Wypijają 4 lub 5 drinków prawie codziennie 59,6 62,3 63,5 59,4 60,6









PODSUMOWANIE

W maju i czerwcu 2011 r. zrealizowano audytoryjne badania ankieto-we na próbie reprezentatywnej uczniów klas trzecich szkół gimnazjalnych oraz klas drugich szkół ponadgimnazjalnych Województwa Zachodnio-pomorskiego. Badania przeprowadzono według metodologii międzynaro-dowego projektu podjętego z inicjatywy Co-operation Group to Combat Drug Abuse and Illicit Trafficking in Drugs (Pompidou Group) działającej przy Radzie Europy i koordynowanego przez CAN ze Sztokholmu. Celem badania był przede wszystkim pomiar natężenia zjawiska używania przez młodzież substancji psychoaktywnych.

Tytoń paliło chociaż raz w życiu prawie 70% gimnazjalistów i nie-spełna 80% uczniów ze starszej grupy. W czasie ostatnich 30 dni przed badaniem paliło 35% uczniów z grupy młodszej i 47% ze starszej.

74

Napoje alkoholowe chociaż raz w ciągu całego swojego życia piło 90% uczniów z młodszej grupy i 97% uczniów starszej grupy. Picie napojów alkoholowych jest na tyle powszechne, że w czasie ostatnich 30 dni przed badaniem piło niespełna 62% piętnasto-szesnastolatków i ponad 84% sie-demnasto-osiemnastolatków. Wysoki odsetek badanych przyznaje się do przekraczania progu nietrzeźwości. W czasie ostatnich 30 dni przed ba-daniem chociaż raz upiło się 23% uczniów z młodszej kohorty i 39% ze starszej kohorty. W czasie całego życia ani razu nie upiło się 45% uczniów młodszych i tylko 23% uczniów starszych.

Zarówno palenie tytoniu jak picie napojów alkoholowych jest bardziej rozpowszechnione wśród chłopców niż wśród dziewcząt.

Wyniki badania wskazują na znacznie wyższy poziom rozpowszech-nienia używania substancji legalnych, niż nielegalnych.

Zwraca uwagę wysoki odsetek uczniów, którzy kiedykolwiek używali leków uspokajających lub nasennych bez przepisu lekarza (16% z młodszej kohorty i 17,5% ze starszej kohorty). Sięganie po te leki jest bardziej rozpo-wszechnione wśród dziewcząt niż wśród chłopców.

Wśród substancji nielegalnych relatywnie najwyższym rozpowszech-nieniem cechują się konopie indyjskie. Chociaż raz w ciągu całego życia uży-wało ich około 30% młodszych uczniów i 50% starszych uczniów. Na dru-gim miejscu wśród substancji nielegalnych jest amfetamina - ok. 9% wśród uczniów gimnazjów i 12% wśród uczniów szkół wyższego poziomu.

Aktualne, okazjonalne używania substancji nielegalnych, czego wskaźnikiem jest używanie w czasie ostatnich 12 miesięcy, także stawia przetwory konopi na pierwszym miejscu pod względem rozpowszechnie-nia. W klasach trzecich gimnazjów używa tego środka ponad 23% uczniów, w klasach drugich szkół pogimnazjalnych prawie 40%.

W czasie ostatnich 30 dni przed badaniem 13% uczniów klas trzecich gimnazjów i 20% uczniów klas drugich szkół ponadgimnazjalnych używa-ło marihuany lub haszyszu.

Zarówno eksperymentowanie z substancjami nielegalnymi, jak ich okazjonalne używanie jest bardziej rozpowszechnione wśród chłopców niż wśród dziewcząt.

Uwagę zwraca wysoki poziom dostępności napojów alkoholowych przejawiający się w ocenach respondentów. Na tym tle dostępność sub-stancji nielegalnych jest oceniana znacznie niżej.

Większość młodzieży jest dobrze zorientowana w zakresie ryzyka

75

szkód zdrowotnych i społecznych związanych z używaniem substancji psy-choaktywnych. O stopniu ryzyka, według ocen respondentów, decyduje bardziej nasilenie używania, niż rodzaj substancji.

Poziom akceptacji dla używania poszczególnych substancji jest znacz-nie zróżnicowany. Sporadyczne picie jest powszechnie akceptowane nato-miast używanie substancji nielegalnych spotyka się generalnie z większym potępieniem niż picie alkoholu czy palenie tytoniu. Należy odnotować, że marihuana i haszysz są przez młodzież traktowane wyraźnie bardziej libe-ralnie niż inne substancje nielegalne.

Województwo Zachodniopomorskie na tle kraju charakteryzuje że odsetki badanych przyznających się do względnie częstego picia poszcze-gólnych napojów alkoholowych są wyższe w województwie zachodniopo-morskim niż wśród ogółu młodzieży z całego kraju. Zauważalnie mniej wina w Woj. Zachodniopomorskim niż ma to miejsce w przypadku Polski spożywają tylko uczniowie gimnazjum.

Problem przekraczania progu nietrzeźwości kiedykolwiek w życiu, w ciągu ostatnich 12 miesięcy oraz w czasie 30 dni przed badaniem doty-czy w nieco większym stopniu uczniów z Woj. Zachodniopomorskiego niż młodzieży z regionów całego kraju.

Wyższy niż w skali całego kraju odsetek badanych przyznaje się do używania marihuany lub haszyszu i amfetaminy, są to też środki częściej oferowane tej młodzieży i częściej oceniane przez nią jako łatwo dostęp-ne.

W sumie reasumując, młodzież Województwa Zachodniopomorskie-go wydaje się być bardziej zagrożona przez substancje psychoaktywne niż średnio w kraju.

WNIOSKI I REKOMENDACJE

Wyniki badania skłaniają do sformułowania kilku wniosków, a w ślad za nimi kilku rekomendacji.

Młodzież Województwa Zachodniopomorskiego wedle wyników ba-dania należy do bardziej zagrożonych przez substancje psychoaktywne, szczególnie nielegalne. W województwie tym, zatem zintensyfikowanie działań profilaktycznych powinno stanowić bezwzględny priorytet. Nie-pokój budzi nie tylko większe rozpowszechnienie używania substancji nielegalnych, ale także bardzo wysoki poziom rozpowszechnienia picia

76

napojów alkoholowych, szczególnie w przypadku uczniów piętnasto-sze-snastoletnich. Wysoki poziom dostępności napojów alkoholowych w opi-niach uczniów młodszych skłania do zwrócenia bacznej uwagi na kwestie sprzedaży alkoholu niepełnoletnim. Zintensyfikowanie działań kontrol-nych w tym zakresie wydaje się koniecznym uzupełnieniem działań profi-laktycznych skierowanych na ograniczanie popytu na napoje alkoholowe wśród młodzieży.

Wydaje się, że wysoki poziom rozpowszechnienia używania substan-cji, a szczególnie nasilenia picia alkoholu i używanie przetworów konopi jest efektem głębokiej zmiany obyczajowej, której dotychczasowe zabiegi profilaktyczne skutecznie przeciwstawić się nie są w stanie. Dla odwróce-nia obecnego trendu, jeśli to jest w ogóle możliwe, potrzebna jest nie tylko mobilizacja całego społeczeństwa oparta na pełnym konsensusie co do celu jaki chcemy osiągnąć, ale też i pomysły nowego podejścia do redukcji po-pytu na substancje wśród młodzieży.

Znaczne rozmiary grup silniej zaangażowanych w używanie substan-cji skłaniają do przemyślenie na nowo priorytetów w strategii prewencyj-nej. Zastanowienia wymaga kwestia oferty dla młodych ludzi używających względnie często substancji nielegalnych lub pijących często, w ilościach prowadzących do nietrzeźwości. Wielu z nich nie uda się przekonać do zmiany tego stylu życia, konieczne wydaje się, zatem zadbanie o minima-lizację szkód do jakich to może prowadzić.

Tendencja do względnie liberalnego podejścia do przetworów konopi, czy przekonania o mniejszym ryzyku szkód związanych z ich używaniem niż w przypadku takich narkotyków jak heroina czy kokaina pokazuje kie-runki myślenia młodzieży na ten temat. Wydaje się, że warto przemyśleć przekaz profilaktyczny, szczególnie o charakterze edukacyjnym, pod kątem przystawalności do doświadczeń, postaw i przekonań młodych ludzi.

UŻYWANIE ALKOHOLU I NARKOTYKÓW PRZEZ MŁODZIEŻ …wws.wzp.pl/uploads/pliki/Raport_ESPAD1.pdf ·...

Documents

Transcript of UŻYWANIE ALKOHOLU I NARKOTYKÓW PRZEZ MŁODZIEŻ …wws.wzp.pl/uploads/pliki/Raport_ESPAD1.pdf ·...