Uwarunkowania rozwoju funkcji turystycznej na terenie gmin ...

1

Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie

Wydział Nauk Ekonomicznych

Aleksandra Górecka

Uwarunkowania rozwoju funkcji turystycznej na terenie gmin wiejskich

województwa podkarpackiego

Factors contributing to tourism function development in rural areas of Podkarpackie region

Autoreferat pracy doktorskiej

Rozprawa doktorska wykonana pod kierunkiem Prof. dr. hab. Mieczysława Adamowicza

Katedra Polityki Europejskiej, Finansów Publicznych i Marketingu

Recenzenci: dr hab. prof. SGGW Maria Parlińska, Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego

dr hab. prof. UR Grzegorz Ślusarz, Uniwersytet Rzeszowski

Warszawa 2011

2

WSTĘP

Koniec XX i początek XXI wieku charakteryzuje się dynamicznym rozwojem

turystyki w skali świata, poszczególnych regionów i państw. Staje się ona z jednej strony

ważnym i szybko rozwijającym się, złożonym sektorem gospodarski poszczególnych

krajów europejskich, jak też państw innych części świata posiadających potencjał

turystyczny. Jednocześnie usługi turystyczne zwiększają swoją pozycję w hierarchii

potrzeb konsumentów, którzy coraz częściej korzystają z wyjazdów turystycznych.

Istnieje wiele przyczyn silnego rozwoju turystyki i zwiększania jej znaczenia dla

gospodarki i zaspokojenia potrzeb konsumenta. Do najważniejszych należy zaliczyć

pokojowy rozwój stosunków międzynarodowych, usprawnienia w systemach

transportowych i komunikacyjnych, wzrost dobrobytu ekonomiczno - społecznego,

eliminowanie lub łagodzenie barier w przekraczaniu granic, globalizację stosunków

gospodarczych i politycznych, wzrost poziomu edukacji, zmiany w zatrudnieniu

(zwiększenie czasu wolnego), przechodzenie na wyższy poziom w zaspokajaniu potrzeb

niematerialnych i innych. Wszystkie te zjawiska oraz ich przyczyny występują również

w Polsce.

W Polsce turystyka to młoda gałąź gospodarki, lecz tak jak ma to miejsce od

dłuższego czasu w innych krajach europejskich (Austria, Chorwacja, Hiszpania, Irlandia),

zaczyna być postrzegana jako sposób na zapewnienie rozwoju gospodarczego kraju

i poszczególnych regionów1.

W Polsce obserwuje się coraz większe zainteresowanie turystyką jako działalnością

wytwórczą i jako usługą – dobrem konsumpcyjnym, także wśród ludności o niższych

dochodach bądź niezainteresowanych podróżami w odległe części świata. To sprawia, że

przestrzeń, na której świadczone są usługi turystyczne poszerza się na miejscowe obszary

wiejskie, które stwarzają możliwości rozwoju turystyki alternatywnej, uwzględniającej

bliski kontakt z przyrodą i gospodarowaniem człowieka w środowisku naturalnym. Tym

samym turystyka staje się istotnym elementem gospodarki państwa, ale także ważnym

składnikiem gospodarki lokalnej na obszarach wiejskich w tym terenach rolniczych. To

przenikanie turystyki na tereny wiejskie spowodowane jest też zmianami gospodarczymi,

wymuszonymi przez złą sytuację ekonomiczną gospodarstw wiejskich, a w konsekwencji

1 Dziedzic E., Mierzenie efektów ekonomicznych turystyki a polityka turystyczna – aspekty teoretyczne i praktyczne [w:] Winiarski R., Alejziak W. (red.), Turystyka w badaniach naukowych, Wyd. AWF w Krakowie, WSIiZ, Kraków-Rzeszów 2005, s. 220-223.

3

poszukiwaniem nowych źródeł dochodów, bez konieczności emigracji zarobkowej ze wsi

do miast lub innych państw. Turystyka zatem staja się jednym z nowych źródeł dochodów.

Jednocześnie turystyka to wielopłaszczyznowe zjawisko, które sprzyja aktywizacji

i rozwojowi regionalnemu, a złożoność ta wynika z dwóch podstawowych powodów. Po

pierwsze, turystyka odnosi się do wielu aspektów życia człowieka. Stanowi element

gospodarki, który nie miałby racji bytu bez szeregu innych gałęzi gospodarki, z którymi

jest bezpośrednio bądź pośrednio związany np. transport, handel, budownictwo. Z drugiej

strony, dzięki turystyce możliwa staje się regeneracja sił fizycznych i psychicznych,

poznawanie świata oraz kształtowanie osobowości człowieka. Ze względu na powyższe

powiązania turystyka jest przedmiotem badań wielu dyscyplin naukowych: ekonomii

(ekonomika turystyki), geografii (geografia turyzmu), psychologii, socjologii, pedagogiki,

marketingu (marketing turystyczny), antropologii, historii, prawa, architektury

(architektura krajobrazu), urbanistyki, ochrony środowiska, medycyny czy etyki.

Poszerzając swoje pola występowania, turystyka wchodzi również na tereny

wiejskie. Tworzy się naturalna potrzeba wymienionych badań na tych obszarach. Takie

badania podjęte zostaną w niniejszej rozprawie poprzez dokładną analizę potencjału

turystycznego terenów wiejskich i dokonaniu waloryzacji poszczególnych badanych

jednostek przestrzennych. Określenie potencjału gmin może być pomocne dla osób

zarządzających bądź działających na danym obszarze w wyznaczaniu możliwości

i sposobu działania na rzecz rozwoju turystyki, a użyty model oceny potencjału może być

narzędziem do oceny innych jednostek przestrzennych.

Gałąź gospodarki jaką jest turystyka stać się może istotnym elementem rozwoju

obszarów wiejskich i jedną z dominujących form działalności gospodarczej. Elementy

potencjału turystycznego są jednocześnie zbiorem uwarunkowań kształtujących funkcję

turystyczną. Istotne jest określenie, które są najważniejsze, jeśli chodzi o rozwój funkcji

turystycznej oraz czy brak uwarunkowań uznawanych za najważniejsze automatycznie

determinować powinien odejście od planowania działań wspierających turystykę na danym

obszarze czy jedynie podjęcie innych przedsięwzięć i kroków na rzecz jej rozwoju.

1. CELE PRACY

Ogólnym celem rozprawy jest określenie uwarunkowań kształtujących wielkość

funkcji turystycznej terenów wiejskich województwa podkarpackiego. Cel ten

rozpatrywany jest w kontekście idei wielofunkcyjnego rozwoju wsi i rolnictwa, a więc

czynnika zewnętrznego.

4

Badania przeprowadzone zostały na terenach najmniejszych jednostek

terytorialnych województwa podkarpackiego – gmin wiejskich i wiejsko-miejskich. Za

cele szczegółowe przyjęto:

1. ocenę potencjału turystycznego gmin wiejskich i wiejsko-miejskich województwa

podkarpackiego,

2. określenie form przejawiania się turystki i realizacji funkcji turystycznej,

3. przedstawienie sytuacji zatrudnienia w sferze turystyki na terenie badanych gmin,

4. ocenę stanu wielkości funkcji turystycznej jako elementu wielofunkcyjnego rozwoju

wsi i rolnictwa,

5. określenie uwarunkowań wpływających na rozwój funkcji turystycznej gmin i ich

skali, określenie możliwości wykorzystania wyników badań przez urzędy jednostek

terytorialnych w województwie.

2. HIPOTEZY BADAWCZE

Ogólną hipotezą pracy jest stwierdzenie, iż na terenach wiejskich województwa

podkarpackiego występują gminy o wysokim potencjale turystycznym, który wyraźnie

wpływa na kształtowanie się i rozwój funkcji turystycznej przejawiający się w działaniu

takich podmiotów gospodarczych jak przedsiębiorstwa oraz gospodarstwa rolne.

Hipotezy szczegółowe są następujące:

1. Gminy wiejskie w regionie podkarpackim mają różnie ukształtowany poziom

i strukturę funkcji gospodarczych czego przyczyny mają charakter endogeniczny,

2. Atrakcyjność turystyczna i uwarunkowania społeczno-demograficzne są

w województwie podkarpackim wysoce niejednorodne, a ich wielkość w stosunku do

siebie jest odwrotnie proporcjonalna – im większa atrakcyjność turystyczna gmin tym

niższy poziom uwarunkowań społeczno – gospodarczych;

3. Gminy o najwyższym potencjale turystycznym położone są przede wszystkim

w południowych gminach województwa podkarpackiego;

4. Rozwój funkcji turystycznej na terenie obszarów wiejskich województwa

podkarpackiego determinowany jest przede wszystkim przez występujące tam walory

przyrodnicze, ale nawet ich zła kondycja nie przesądza o braku możliwości rozwoju

tejże funkcji;

5

5. Turystyka wiejska, w tym agroturystyka, może stać się istotnym uzupełnieniem

tradycyjnych funkcji pełnionych przez gospodarstwa rolne i funkcji społeczno-

gospodarczych gmin wiejskich.

3. ZAKRES PRACY, ŹRÓDŁA DANYCH

Obszar badań w niniejszej rozprawie objął wszystkie gminy wiejskie i miejsko-

wiejskie, a więc łącznie 143 jednostki terytorialne województwa podkarpackiego,

a badania empiryczne przeprowadzone zostały na terenie 116 gmin. Ich dobór był celowy,

i za kryterium autorka przyjęła wartość wskaźnika funkcji turystycznej (y) obszaru.

Wyłączone z badań zostały miasta i gminy miejskie województwa podkarpackiego. Studia

nad przedmiotem badań podzielone zostały na 5 części:

1. przegląd literatury dotyczącej problematyki wielofunkcyjnego rozwoju wsi i rolnictwa,

2. przegląd literatury dotyczącej istoty turystyki jako elementu gospodarki z punktu

widzenia popytu i podaży turystycznej oraz zagadnień funkcji turystycznej;

3. analiza potencjału turystycznego terenów wiejskich województwa;

4. analiza elementów rozwoju funkcji turystycznej na terenie gmin z uwzględnieniem

działalności gospodarstw agroturystycznych;

5. ocena możliwości rozwoju funkcji turystycznej oraz przedsięwzięć, które powinny być

podjęte w tym celu.

W celu przeprowadzenia wyżej wymienionych analiz autorka posiłkowała się

pierwotnymi i wtórnymi źródłami danych, zebranymi podczas procesu badawczego

mającego miejsce w latach 2007 – 2008.

Do źródeł danych wtórnych zalicza się w niniejszej pracy literaturę problemu

i przedmiotu traktującą o turystyce, rozwoju funkcji obszaru ze szczególnym

uwzględnieniem funkcji turystycznej oraz wielofunkcyjnego rozwoju wsi i rolnictwa.

Wykorzystano dane statystyczne Banku Danych Regionalnych tworzonego przez Główny

Urząd Statystyczny oraz europejskiej bazy danych Eurostat. Ponadto posiłkowano się

raportami z projektu realizowanego przez instytut ASM Centrum Badań i Analiz Rynku

Sp. z o. o. – „Turystyka szansą na dynamiczny rozwój podkarpackiego rynku pracy”,

którego realizacja trwała przez okres od września 2006 do listopada 2007 roku. Źródła

6

danych wtórnych uzupełnione zostały przez strategie rozwoju stworzone dla

poszczególnych gmin województwa podkarpackiego.

Źródła danych pierwotnych będące wynikiem obserwacji i badań własnych autorki

przeprowadzonych w latach 2007 - 2008 to dane pozyskane za pomocą kwestionariuszy

wywiadu wysłanych drogą poczty tradycyjnej do wójtów wszystkich gmin wiejskich oraz

burmistrzów gmin miejsko-wiejskich. Badania miały na celu uzyskanie danych

statystycznych nieujętych w Banku Danych Regionalnych i nieopublikowanych

w ogólnodostępnych dokumentach gminnych, a niezbędnych do przeprowadzenia analizy

potencjału turystycznego terenów. Ważnym źródłem danych były także obserwacje

podczas uczestnictwa autorki w części gmin badanego regionu.

4. METODY BADAWCZE

Metoda pomiaru wskaźników syntetycznych za pomocą wag zastosowana

została w celu analizy i porównania potencjału turystycznego gmin województwa

podkarpackiego. Metoda ta oparta jest o metodę atrakcyjności turystyczno-inwestycyjnej

gmin użytą przez Gołembskiego2, jednak w rozprawie wskaźniki dobrano w taki sposób,

aby najbardziej kompletnie tworzyły obraz i charakter badanego zjawiska. Metoda zakłada

podział potencjału turystycznego terenów na dwie podstawowe sfery. Sfera pierwsza to

atrakcyjność turystyczna, w skład której zaliczono walory przyrodnicze, walory

antropogeniczne oraz dostępność komunikacyjną. Sfera II to uwarunkowania społeczno-

gospodarcze bezpośrednio związane z potencjałem turystycznym i należą do niej:

infrastruktura usługowa, infrastruktura techniczna, struktura demograficzna gmin oraz

finanse gmin (tab. 1).

2 Gołembski G., Metody stymulowania rozwoju turystyki w ujęciu przestrzennym, Wyd. Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu, Poznań 2002.

7

Tab. 1. Zmienne charakteryzujące potencjał turystyczny gmin

Sfera I - atrakcyjności turystycznej 0,5

Walory przyrodnicze (z1) 0,40

x1 udział lasów x2 udział łąk i pastwisk x3 udział obszarów prawnie chronionych x4 przydatność wód do uprawiania sportów i wędrówek wodnych

x5 przydatność terenów do narciarstwa biegowego x6 przydatność terenów do narciarstwa zjazdowego x7 występowanie wód i kopalin leczniczych

0,25 0,10 0,20 0,12 0,12 0,12 0,09

Walory antropogeniczne (z2) 0,40

x8 występowanie zabytków* x9 występowanie muzeów oraz innych ekspozycji x10 gęstość szlaków turystycznych (długość szlaków/km2)

0,35 0,30 0,35

Dostępność komunikacyjna (z3) 0,20

x11 gęstość dróg (w km na km2) x12 częstotliwość zatrzymywania się pociągów w ciągu roku x13 przedsiębiorstwa osobowego transportu publicznego na 1000 mieszkańców x14 gęstość rozmieszczenia parkingów (liczba parkingów/km2) x15 średni czas dojazdu do gminy ze stolicy województwa

0,30 0,30 0,20 0,10 0,10

Sfera II – Uwarunkowania społeczno-gospodarcze 0,5

Infrastruktura usługowa (z4) 0,30

x16 abonenci telefonii przewodowej na 1000 mieszkańców x17 sklepy na 1000 mieszkańców

x18 stacje benzynowe i serwisowe na km2 x19 liczba banków na 1000 mieszkańców x20 punkty pocztowo-telekomunikacyjne na 1000 mieszkańców x21 apteki na 1000 mieszkańców x22 przychodnie i ośrodki zdrowia na km2

x23 odległość (km) od miasta powiatowego

0,15 0,15 0,10 0,10 0,10 0,10 0,10 0,20

Infrastruktura techniczna (z5) 0,30

x24 długość sieci wodociągowej w km na 1000 mieszkańców x25 długość sieci wodociągowej w km na km2 x26 długość sieci kanalizacyjnej w km na 1000 mieszkańców x27 długość sieci kanalizacyjnej w km na km2 x28 długość miejskiej sieci gazowej w km na 1000 mieszkańców x29 ścieki nieczyszczone w dm3 na km2 x30 odpady nagromadzone w tys. ton na km2 x31 udział ludności obsługiwanej przez oczyszczalnie ścieków x32 odpady zagospodarowane/odpady wytworzone

0,10 0,10 0,10 0,10 0,10 0,15 0,05 0,20 0,10

Struktura demograficzna (z6) 0,20 x33 struktura wiekowa x34 udział osób pracujących w rolnictwie x35 udział osób pracujących w usługach x36 udział bezrobotnych w ludności w wieku produkcyjnym x37 gęstość zaludnienia

0,20 0,20 0,20 0,20 0,20

Finanse gmin (z7) 0,20

x38 dochody ogółem na 1000 mieszkańców x39 udział inwestycji w wydatkach gminy x40 udział dotacji i subwencji w dochodach ogółem

0,5 0,35 0,15

Źródło: opracowanie własne

8

Analizę potencjału turystycznego wykonano na podstawie 40 zmiennych,

z których każda przyporządkowana była tylko do jednej z powyższych grup. Każdej

zmiennej, grupie i sferze nadane zostały wagi odzwierciedlające stopień ich siły

w odniesieniu do potencjału turystycznego. System doboru wag dla zmiennych

diagnostycznych oparty jest na informacjach poza statystycznych i zrealizowany został na

podstawie oceny ekspertów.

Z punktu widzenia charakteru przyjętych zmiennych, na podstawie przesłanek

merytorycznych, podzielono je na stymulanty {XS} oraz destymulanty {XD} 3. Do

destymulant zaliczono następujące zmienne:

• x2 – udział łąk i pastwisk – łąki i pastwiska, szczególnie te, które są własnością

prywatną, nie sprzyjają atrakcyjności turystycznej, ze względu na brak infrastruktury,

możliwości i swobody ich użytkowania. Często również tereny te są podmokłe

w związku z czym nie ma możliwości ich zagospodarowania dla celów turystycznych.

• x29 – ścieki nieoczyszczone dm3 na km2 – wpływają negatywnie na stan i ochronę

środowiska w szczególności gleb i wód gruntowych,

• x30 – odpady nagromadzone w tys. ton na km2 – wpływają negatywnie na stan

i ochronę środowiska w szczególności gleb i wód gruntowych;

• x37 – gęstość zaludnienia – tereny wiejskie są postrzegane przez turystów jako

odskocznia od miejskiego zgiełku i trybu życia. Im mniejsza wartość wskaźnika x37

tym większa atrakcyjność turystyczna terenów wiejskich, szczególnie w odniesieniu do

walorów wypoczynkowych..

Przyjęto następnie, że wszystkie z zastosowanych zmiennych powinny mieć charakter

stymulant. Kolejnym etapem była normalizacja cech, dzięki której uzyskano możliwość

porównania nie tylko gmin pod względem wielkości jednego ze wskaźników, ale również

wskaźników między sobą. Wyznaczenie miernika syntetycznego dla grup i dalej dla sfer,

następny krok analizy wskaźnika potencjału turystycznego, wyznaczony został po

wszystkich powyższych obliczeniach.

3 Grabiński T., Wydymus S., Zeliaś A., Metody taksonomii numerycznej w modelowaniu zjawisk społeczno-gospodarczych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1989.

9

Wielkości funkcji turystycznej w poszczególnych gminach obliczono za pomocą

wskaźnika Baretje’a i Dekerta4. Jego podstawą jest liczba turystycznych miejsc

noclegowych oraz liczba stałych mieszkańców. Wskaźnik wyrażony jest wzorem:

kNL

Ny

+=

0.

100

gdzie: N – liczba turystycznych miejsc noclegowych

L0 – liczba ludności miejscowej niezwiązanej z działalnością turystyczną k – wskaźnik ludności zatrudnionej w usługach turystycznych uzależniony od liczby turystycznych miejsc noclegowych oraz kategorii hoteli

Drzewem regresji określa się model reprezentujący proces podziału zbioru

obiektów na jednorodne klasy. Węzły wewnętrzne takiego drzewa opisują sposób

dokonania owego podziału w oparciu o wartości cech obiektów, a liście odzwierciedlają

klasy, do których obiekty należą5. Dla każdego liścia istnieje dokładnie jedna droga

łącząca go z korzeniem. Zbiór wszystkich takich dróg może być przekształcony w zbiór

reguł klasyfikujących w sposób identyczny jaki wyznacza drzewo. Możliwa jest zatem

konwersja drzewa decyzyjnego do zbioru reguł. Modele drzew regresyjnych stosowane są

do rozwiązywania problemów regresyjnych, gdzie zmienną zależną jest cecha ilościowa.

Do najważniejszych zalet drzew regresji zaliczyć należy:

• prostotę wyników wynikającą z dwóch czynników. Pierwszy, to możliwość

sprawdzenia kilku warunków logicznych bez obliczania statystyki dla każdej możliwej

grupy lub przewidywanej wartości na podstawie wartości predyktorów w modelu

wykorzystującym skomplikowane równania nieliniowe. Drugi czynnik to fakt, iż

powstały model wyjaśnia dlaczego obserwacje są klasyfikowane lub przewidywane

w konkretny sposób. W przypadku niniejszej rozprawy to szczególnie cenna cecha

w odniesieniu do celów aplikacyjnych. Dla wyjaśnienia możliwości rozwoju funkcji

turystycznej oraz czynników o tym decydujących osobom zajmującym się rozwojem

gminy łatwiej jest przedstawić reguły koniunkcyjne „jeżeli - to” niż bazować na

skomplikowanych równaniach;

4 Warszyńska J., Jackowski A., Podstawy geografii turyzmu, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1978. 5 Nowak-Brzezińska A., Drzewa klasyfikacyjne, Statystyczne metody analizy danych, maszynopis, 2010.

10

• brak założeń co do natury związku między predyktorami a zmienną zależną (liniowy,

nieliniowy);

• możliwość klasyfikacji danych niepełnych tj. zawierających informacje, dla których

nie można określić wartości pewnych zmiennych;

• odporność na występowanie w modelu wartości nietypowych;

• możliwość ograniczenia wielkości końcowych grup, ustalenia kolejności predyktorów

i przeprowadzenia analizy w dowolnie dużych podgrupach.

Do analizy statystycznej uwarunkowań rozwoju funkcji turystycznej użyta została

metoda CART dostępna w programie Statistica 8.0. Jej cechą charakterystyczną jest pełny

rozrost drzewa i przycinanie poszczególnych gałęzi w celu zwiększenia zdolności

generalizacji wyników. Proces ten odbywa się przy użyciu osobnego zbioru danych –

zbioru trenującego. W takim przypadku błąd obliczeń zbioru trenującego rośnie, ale dzięki

temu błąd rzeczywisty powinien być mniejszy. Ważnym elementem jest możliwość

porównania drzewa rozbudowanego z modelem o zredukowanej liczbie węzłów, gdyż w

niektórych przypadkach trafność generowanych reguł może okazać się istotniejsza niż

trafność predykcji.

Oceny homogeniczności (jakości podziału) poszczególnych podprzestrzeni, na

które dzielona jest przestrzeń zmiennych, dokonana jest za pomocą funkcji oceniającej

zróżnicowanie obserwacji znajdujących się w liściu.

5. WYBRANE WYNIKI BADA Ń

5.1. Atrakcyjności turystyczna Podkarpacia

Zestawiając razem elementy atrakcyjności turystycznej tj. walory przyrodnicze,

antropogeniczne oraz dostępność komunikacyjną określić można, które z gmin

charakteryzują się najwyższą atrakcyjnością oraz ich lokalizację (tab.2). Średnia wartość

wskaźnika to AT = 0,21 i 46 % gmin (66 gmin) miało tę wartość równą bądź wyższą od

średniej. Najwyżej w rankingu uplasowały się gminy Dukla (0,54) i Lesko (0,51). Do gmin

najsłabszych, których wskaźnik nie przekroczył AT ≤ 0,1 klasyfikuje się 8 gmin:

11

Tarnowiec (AT = 0,06), Jarosław (AT = 0,08), Żyraków, Czermin, Przeworsk, Wadowice

Górne, Gorzyce i Borowa (AT = 0,09 każda).

Wyk. 1. Rozkład wielkości wskaźników atrakcyjno ści turystycznej dla dwóch gmin sklasyfikowanych najwyżej i dwóch sklasyfikowanych najniżej w rankingu

0,000

0,100

0,200

0,300

0,400

0,500

0,600

0,700

1 2 3

gmina Dulka gmina Lesko gmina Tarnowiec gmina Jarosław

1) walory przyrodnicze; 2) walory antropogeniczne; 3) dostępność komunikacyjna Źródło: badania własne

Gminy skrajne (wyk. 1) różnią się zdecydowanie wielkością wskaźników walorów

przyrodniczych i antropogenicznych, mała jest jednak różnica przy wskaźniku dostępności

komunikacyjnej. Można zatem stwierdzić, że kluczową rolę przy wyznaczaniu tego

wskaźnika odgrywają jego dwa pierwsze elementy.

12

Tab. 2. Ranking gmin według wskaźnika syntetycznego atrakcyjności turystycznej

GMINA

Wartość wskaźnika

1 Dukla 0,54

2 Lesko 0,51

3 Lutowiska 0,47

4 Solina 0,46

5 Cisna 0,45

6 Komańcza 0,45

7 Horyniec-Zdrój 0,44

8 Baligród 0,43

9 Rymanów 0,41

10 Olszanica 0,41

11 Ustrzyki Dolne 0,41

12 Czarna* 0,40

13 Miejsce Piastowe 0,39

14 Iwonicz-Zdrój 0,37

15 Narol 0,37

16 Krempna 0,35

17 Bukowsko 0,31

18 Fredropol 0,31

19 Krasiczyn 0,30

20 Bircza 0,30

21 Wojaszówka 0,30

22 Tyrawa Wołoska 0,30

23 Dynów 0,30

24 Sanok 0,29

25 Cieszanów 0,29

26 Nowy Żmigród 0,28

27 Dębica 0,28

28 Osiek Jasielski 0,28

29 Dębowiec 0,28

30 Dydnia 0,28

31 Dubiecko 0,27

32 Strzyżów 0,27

33 Krzywcza 0,27

34 Pilzno 0,26

35 Kuryłówka 0,26

36 Zagórz 0,26

37 Zaklików 0,26

38 Zarszyn 0,26

39 Sieniawa 0,26

40 Besko 0,26

41 Żurawica 0,25

42 Adamówka 0,25

43 Pruchnik 0,25

44 Wielopole Skrzyńskie 0,25

45 Czudec 0,24

46 Błażowa 0,24

47 Hyżne 0,24

48 Niwiska 0,24

GMINA


49 Iwierzyce 0,24

50 Tyczyn 0,24

51 Przemyśl 0,23

52 Chorkówka 0,23

53 Ropczyce 0,23

54 Korczyna 0,23

55 Głogów Małopolski 0,23

56 Łańcut 0,23

57 Wiązownica 0,23

58 Cmolas 0,23

59 Lubaczów 0,23

60 Sędziszów Małop. 0,23

61 Brzostek 0,22

62 Markowa 0,21

63 Rakszawa 0,21

64 Ostrów 0,21

65 Niebylec 0,21

66 Frysztak 0,21

67 Brzozów 0,20

68 Wiśniowa 0,20

69 Jawornik Polski 0,20

70 Rokietnica 0,20

71 Dzikowiec 0,20

72 Lubenia 0,19

73 Nozdrzec 0,19

74 Baranów Sandomierski 0,19

75 Jedlicze 0,19

76 Kolbuszowa 0,18

77 Jasienica Rosielna 0,18

78 Wielkie Oczy 0,18

79 Ulanów 0,18

80 Nisko 0,18

81 Przecław 0,18

82 Bojanów 0,18

83 Radymno 0,18

84 Oleszyce 0,17

85 Pysznica 0,17

86 Rudnik nad Sanem 0,17

87 Grodzisko Dolne 0,17

88 Czarna** 0,17

89 Kołaczyce 0,17

90 Stary Dzików 0,17

91 Boguchwała 0,16

92 Mielec 0,16

93 Harasiuki 0,16

94 Tuszów Narodowy 0,16

95 Roźwienica 0,16

96 Jodłowa 0,16

GMINA


97 Leżajsk 0,16

98 Świlcza 0,15

99 Sokołów Małop. 0,15

100 Trzebownisko 0,15

101 Orły 0,15

102 Grębów 0,15

103 Chmielnik 0,15

104 Radomyśl n/Sanem 0,15

105 Kańczuga 0,14

106 Haczów 0,14

107 Raniżów 0,14

108 Domaradz 0,14

109 Nowa Sarzyna 0,14

110 Majdan Królewski 0,14

111 Żołynia 0,14

112 Skołyszyn 0,13

113 Gać 0,13

114 Medyka 0,13

115 Czarna*** 0,13

116 Kamień 0,13

117 Nowa Dęba 0,13

118 Białobrzegi 0,13

119 Jasło 0,13

120 Radomyśl Wielki 0,12

121 Zarzecze 0,12

122 Zaleszany 0,12

123 Stubno 0,12

124 Brzyska 0,12

125 Krościenko Wyżne 0,12

126 Jarocin 0,12

127 Laszki 0,12

128 Tryńcza 0,12

129 Jeżowe 0,11

130 Pawłosiów 0,11

131 Krasne 0,10

132 Chłopice 0,10

133 Padew Narodowa 0,10

134 Krzeszów 0,10

135 Gawłuszowice 0,10

136 Borowa 0,09

137 Wadowice Górne 0,09

138 Gorzyce 0,09

139 Przeworsk 0,09

140 Czermin 0,09

141 Żyraków 0,09

142 Jarosław 0,08

143 Tarnowiec 0,06 * powiat bieszczadzki ** powiat łańcucki *** powiat dębicki Źródło: badania własne

13

5.2. Uwarunkowania społeczno-gospodarcze Podkarpacia

Uwarunkowania społeczno-gospodarcze bezpośrednio wpływają na poziom jakości

życia mieszkańców danych obszarów oraz atrakcyjność inwestycyjną terenów.

Wyznaczają stopień konkurencyjności gmin względem innych jednostek terytorialnych.

Czynniki wybrane i zaprezentowane powyżej w sposób pośredni kształtują wielkość

potencjału turystycznego gmin.

W badanych gminach województwa podkarpackiego średni poziom tego wskaźnika

to sgU = 0,28. Ponownie najwyżej w rankingu uplasowały się gminy południowe (tab. 3),

a jednostek ze wskaźnikiem o wartości równej lub wyższej od średniej odnotowano 61

(43% gmin Podkarpacia).

Wyk. 2. Rozkład wielkości wskaźników uwarunkowań społeczno-gospodarczych dla dwóch gmin sklasyfikowanych najwyżej i dwóch sklasyfikowanych najniżej w rankingu

0,000

0,100

0,200

0,300

0,400

0,500

0,600

0,700

0,800

1 2 3 4

gmina Lutowiska gmina Solina gmina Brzyska gmina Tarnowiec

1) infrastruktura usługowa; 2) infrastruktura techniczna; 3) struktura demograficzna; 4) finanse gmin Źródło: badania własne

Najbardziej wyraźna różnica między wartościami wskaźników w gminach najlepszych

i najsłabszych jest w przypadku struktury demograficznej oraz finansów gmin.

Infrastruktura usługowa i techniczna mimo, że jest lepiej rozwinięta w gminach

dominujących, ich przewaga nad jednostkami najsłabszymi to średnio 0,2 punktu. To

zestawienie sugerować może, że uwarunkowania społeczno-gospodarcze kształtowane są

głównie przez czynnik 3 i 4 (wyk. 2).

14

Tab. 3. Ranking gmin wg wielkości wskaźnika uwarunkowań społeczno-gospodarczych

GMINA Wartość

wskaźnika

1 Lutowiska 0,49

2 Solina 0,47

3 Lesko 0,45

4 Cisna 0,43

5 Dukla 0,43

6 Baligród 0,40




10 Komańcza 0,37

11 Krempna 0,37

12 Rymanów 0,36

13 Czarna* 0,36


15 Cieszanów 0,33

16 Olszanica 0,33

17 Narol 0,33

18 Krasiczyn 0,32

19 Ropczyce 0,32

20 Besko 0,32

21 Fredropol 0,32

22 Żurawica 0,31

23 Strzyżów 0,31

24 Ostrów 0,31

25 Rokietnica 0,31

26 Sieniawa 0,31

27 Łańcut 0,30

28 Kuryłówka 0,30

29 Wojaszówka 0,30

30 Bukowsko 0,30

31 Tyczyn 0,30

32 Niwiska 0,30

33 Głogów Małop. 0,30

34 Zaklików 0,30

35 Dębowiec 0,30


37 Chorkówka 0,29

38 Cmolas 0,29


40 Dydnia 0,29

41 Dębica 0,29

42 Sanok 0,29

43 Czudec 0,29

44 Harasiuki 0,29

45 Adamówka 0,29

46 Oleszyce 0,29

47 Zarszyn 0,29

48 Hyżne 0,29

49 Wiązownica 0,29

GMINA Wartość

wskaźnika

50 Bircza 0,29

51 Lubaczów 0,29

52 Krzywcza 0,29

53 Dubiecko 0,28



56 Kolbuszowa 0,28

57 Sędziszów Małop. 0,28

58 Markowa 0,28

59 Błażowa 0,28

60 Iwierzyce 0,28

61 Pruchnik 0,28

62 Frysztak 0,27

63 Nisko 0,27

64 Dynów 0,27

65 Medyka 0,27

66 Dzikowiec 0,27

67 Ulanów 0,27

68 Wiśniowa 0,27

69 Zagórz 0,27


71 Boguchwała 0,27

72 Niebylec 0,27

73 Brzostek 0,27

74 Gać 0,26

75 Pilzno 0,26

76 Rakszawa 0,26

77 Kańczuga 0,26

78 Bojanów 0,26

79 Roźwienica 0,26


81 Pawłosiów 0,26

82 Przecław 0,26

83 Majdan Król. 0,26

84 Krasne 0,26


86 Korczyna 0,26

87 Żołynia 0,26

88 Jarocin 0,26

89 Chmielnik 0,26

90 Orły 0,26

91 Kołaczyce 0,25



94 Brzozów 0,25

95 Rudnik n/Sanem 0,25

96 Nozdrzec 0,25


98 Czarna** 0,25

GMINA Wartość

wskaźnika

99 Przemyśl 0,25

100 Jeżowe 0,25

101 Świlcza 0,25

102 Haczów 0,25

103 Lubenia 0,25

104 Jedlicze 0,25

105 Grębów 0,25


107 Domaradz 0,24

108 Zarzecze 0,24

109 Chłopice 0,24


111 Pysznica 0,24

112 Sokołów Małop 0,24


114 Czarna*** 0,24

115 Tryńcza 0,24



118 Radymno 0,24

119 Gorzyce 0,24

120 Leżajsk 0,24

121 Stubno 0,24

122 Raniżów 0,24

123 Kamień 0,24


125 Laszki 0,23


127 Jodłowa 0,23

128 Jarosław 0,23


130 Mielec 0,23

131 Zaleszany 0,22

132 Krzeszów 0,22


134 Żyraków 0,22

135 Skołyszyn 0,22

136 Nowa Dęba 0,22


138 Czermin 0,20

139 Przeworsk 0,20

140 Borowa 0,20

141 Jasło 0,19

142 Brzyska 0,19

143 Tarnowiec 0,15 * powiat bieszczadzki ** powiat łańcucki *** powiat dębicki

Źródło: badania własne

15

5.3. Wskaźnik potencjału turystycznego

Powyżej zaprezentowane wskaźniki są podstawą do obliczenia pełnego potencjału

turystycznego każdej z gmin objętych badaniem. Średnia wartość potencjału turystycznego

to P = 0,329, a wszystkie jednostki administracyjne zawierają się w przedziale

P∈(0,14-0,50). Wskaźnik wyższy od średniej osiągnęło jednak tylko 16 jednostek

administracyjnych, które można uznać za gminy o szczególnie wysokim potencjale

turystycznym i są to gminy (tab. 4): Lutowiska, Solina, Lesko, Cisna, Dukla, Baligród,

Horyniec Zdrój, Miejsce Piastowe, Ustrzyki Dolne, Komańcza, Krempna, Rymanów,

Czarna (powiat bieszczadzki), Iwonicz-Zdrój, Olszanica i Cieszanów. Wszystkie

wymienione położone są na południu województwa podkarpackiego (rys. 1).

Gminy, które w rankingu sklasyfikowano na ostatnich miejscach z wartościami

wskaźnika syntetycznego P ≤ 0,2 to Tarnowiec, Brzyska, Jasło otaczające miasto Jasło,

gmina Przeworsk bezpośrednio sąsiadująca z miastem Przeworsk oraz Borowa – jedyna

niegranicząca z miastem.

Ranking gmin według wskaźnika syntetycznego potencjału turystycznego (tab. 4)

oraz elementy, na podstawie których został obliczony, wskazują jednoznacznie, że gminy

wiejskie województwa podkarpackiego są zróżnicowane.

Brak jednorodności determinuje również możliwości rozwoju poszczególnych funkcji tych

obszarów. Ranking pozwala również domniemywać, na których obszarach turystyka jako

dziedzina gospodarki ma większe lub mniejsze możliwości rozwoju. Nie należy bowiem

zapominać, iż turystyka nie może rozwijać się w każdym miejscu oraz że nie zawsze

stanowi ona pożądany kierunek rozwoju. Gminy o słabym potencjale turystycznym nie

powinny opierać rozwoju swojego terenu jedynie na turystyce zwłaszcza w przypadku

braku szczegółowej analizy posiadanych możliwości rozwoju tej gałęzi gospodarki

lokalnej.

16

Rys. 1. Rozmieszczenie przestrzenne gmin według wskaźnika potencjału turystycznego

Wskaznik syntetycznypotencjalu turystycznego

0,40 - 0,500,30 - 0,400,20 - 0,300,10 - 0,20obszary wylaczone z badan


17

Tab. 4. Ranking gmin według wskaźnika syntetycznego potencjału turystycznego

GMINA Wartość

wskaźnika

1 Lutowiska 0,488

2 Solina 0,466

3 Lesko 0,451

4 Cisna 0,432

5 Dukla 0,426

6 Baligród 0,398




10 Komańcza 0,373

11 Krempna 0,370

12 Rymanów 0,364

13 Czarna* 0,362


15 Cieszanów 0,330

16 Olszanica 0,330

17 Narol 0,327

18 Krasiczyn 0,321

19 Ropczyce 0,319

21 Besko 0,317

20 Fredropol 0,316

22 Żurawica 0,314

23 Strzyżów 0,311

24 Ostrów 0,309

25 Rokietnica 0,308

26 Sieniawa 0,305

29 Łańcut 0,305

30 Kuryłówka 0,303

28 Wojaszówka 0,302

27 Bukowsko 0,302

31 Tyczyn 0,301

34 Niwiska 0,299


32 Zaklików 0,299

35 Dębowiec 0,298


37 Chorkówka 0,295

38 Cmolas 0,294


39 Dydnia 0,292

41 Dębica 0,291

40 Sanok 0,291

42 Czudec 0,290

50 Harasiuki 0,289

43 Adamówka 0,289

51 Oleszyce 0,289

44 Zarszyn 0,288

47 Hyżne 0,287

49 Wiązownica 0,287

45 Bircza 0,286

GMINA Wartość

wskaźnika

54 Lubaczów 0,286

48 Krzywcza 0,286

53 Dubiecko 0,285



55 Kolbuszowa 0,283

56 Sędziszów Małopolski 0,280

59 Markowa 0,280

58 Błażowa 0,279

60 Iwierzyce 0,278

61 Pruchnik 0,275

63 Frysztak 0,274

64 Nisko 0,272

62 Dynów 0,272

70 Medyka 0,271

65 Dzikowiec 0,271

66 Ulanów 0,271

69 Wiśniowa 0,269

68 Zagórz 0,267


74 Boguchwała 0,266

73 Niebylec 0,266

72 Brzostek 0,266

76 Gać 0,264

71 Pilzno 0,264

75 Rakszawa 0,264

80 Kańczuga 0,261

78 Bojanów 0,261

79 Roźwienica 0,261



82 Przecław 0,260


86 Krasne 0,259


81 Korczyna 0,258

88 Żołynia 0,256

91 Jarocin 0,256

89 Chmielnik 0,255

90 Orły 0,255

93 Kołaczyce 0,253



92 Brzozów 0,252

97 Rudnik nad Sanem 0,252

95 Nozdrzec 0,252


99 Czarna** 0,251

GMINA Wartość

wskaźnika

94 Przemyśl 0,251

102 Jeżowe 0,250

103 Świlcza 0,249

104 Haczów 0,249

100 Lubenia 0,248

101 Jedlicze 0,248

105 Grębów 0,247


108 Domaradz 0,245

109 Zarzecze 0,245

111 Chłopice 0,244


110 Pysznica 0,242

112 Sokołów Małopolski 0,242


114 Czarna*** 0,240

115 Tryńcza 0,240



116 Radymno 0,237

122 Gorzyce 0,237

118 Leżajsk 0,237

121 Stubno 0,237

120 Raniżów 0,236

123 Kamień 0,235


126 Laszki 0,233


125 Jodłowa 0,233

129 Jarosław 0,231


130 Mielec 0,227

131 Zaleszany 0,222

132 Krzeszów 0,221


136 Żyraków 0,218

134 Skołyszyn 0,217

135 Nowa Dęba 0,216


138 Czermin 0,203

139 Przeworsk 0,199

140 Borowa 0,196

141 Jasło 0,190

142 Brzyska 0,189

143 Tarnowiec 0,146 * powiat bieszczadzki ** powiat łańcucki *** powiat dębicki


18

6. WIELKO ŚĆ I STRUKTURA FUNKCJI TURYSTYCZNEJ PODKARPACIA

W roku objętym badaniem województwo podkarpackie plasowało się na 9 miejscu

jeśli chodzi o liczbę całorocznych miejsc noclegowych (tab. 5). Na jego terenie (zarówno

na obszarach wiejskich jak też w miastach) znajdowało się 3,55% wszystkich miejsc

noclegowych w Polsce.

Tab. 5. Ranking województw według liczby miejsc noclegowych w 2007 r.

Województwo Liczba

obiektów

Liczba miejsc

noclegowych

Pozycja województwa

wg liczby wszystkich

miejsc

Liczba obiektów

całorocznych

Liczba miejsc

noclegowych całorocznych

Pozycja województwa wg

liczby miejsc noclegowych całorocznych

Ogółem 6718 582105 --- 4575 357033 ---

dolnośląskie 720 46990 13 669 42684 2

kujawsko-pomorskie 307 24657 8 188 15089 10

lubelskie 307 18997 5 179 10613 13

lubuskie 319 22684 7 189 11055 12

łódzkie 219 16099 4 174 12280 11

małopolskie 843 64127 14 736 55044 1

mazowieckie 320 35818 10 281 31180 4

opolskie 121 7891 1 94 5179 16

podkarpackie 336 20652 6 247 15696 9

pomorskie 807 85947 3 352 29862 6

podlaskie 169 11349 15 103 6396 15

śląskie 394 33292 9 357 30459 5

świętokrzyskie 129 9831 2 109 7613 14

warmińsko-mazurskie 371 38231 12 198 19101 8

wielkopolskie 508 36538 11 333 23043 7

zachodniopomorskie 848 109002 16 366 41739 3 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Instytutu Turystyki z 2007 r.

Województwo podkarpackie posiada wszystkie rodzaje występującej w Polsce bazy

noclegowej. Jak wykazały dane Instytutu Turystyki, najliczniej reprezentowane były

miejsca noclegowe w szkolnych schroniskach młodzieżowych tj. 12,8% wszystkich miejsc

noclegowych, dalej w obiektach niesklasyfikowanych, do których zaliczają się pokoje

prywatne lub prywatne domy do wynajęcia tj. 12,2% wszystkich miejsc noclegowych,

a następnie w ośrodkach szkoleniowo-wypoczynkowych - 11,9%.

Dodatkowo, na Podkarpaciu działało w 2007 roku 625 gospodarstwach

agroturystycznych zarejestrowanych w Podkarpackim Ośrodku Doradztwa Rolniczego

w Boguchwale. Ich oferta obejmowała 5811 miejsc noclegowych, z czego najwięcej

19

w gminach Solina (18%), Ustrzyki Dolne (8%), Rymanów (5%) i Cisna (4%). Oferta

agroturystyczna dostępna była w 100 gminach objętych badaniem. Zdecydowaną przewagę

w rozmieszczeniu przestrzennym gospodarstw agroturystycznych mają gminy położone na

południu województwa: Solina, Ustrzyki Dolne, Rymanów, Cisna, Lesko. W gminie

Solina jest również największy odsetek gospodarstw rolnych prowadzących działalność

agroturystyczną (8,5%). Warto też wymienić gminy Cisna (5,5%), Lutowiska (4,5%),

Krempna (3,7%).

Niski wskaźnik wykorzystania gospodarstw rolnych do prowadzenia usług

turystycznych oznacza wielki, niewykorzystywany dotychczas potencjał zarówno

w odniesieniu do wielofunkcyjnego rozwoju rolnictwa, jak też terenów wiejskich, nie tylko

tych, gdzie gospodarstwa agroturystyczne już działają, ale również w 63 gminach, na

terenie których nie ma zarejestrowanej takiej działalności.

Porównując liczbę wszystkich miejsc noclegowych na terenach gmin można

wyróżnić takie, w których miejsca agroturystyczne dominują nad pozostałymi w obiektach

zakwaterowania zbiorowego (rys. 2).

20

Rys. 2. Liczba i rozmieszczenie turystycznych miejsc noclegowych w gminach województwa podkarpackiego z wyszczególnieniem miejsc w gospodarstwach agroturystycznych

Struktura rozmieszczenia miejscnoclegowych

4 200

2 100

420

Miejsca noclegow e w w ylaczeniem agroturystycznychAgroturystyczne miejsca noclegow e

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Podkarpackiego Ośrodka Doradztwa Rolniczego w Boguchwale oraz Banku Danych Regionalnych z 2007 roku.

21

Łączna liczba miejsc noclegowych w badanych gminach to 21003. 20% z nich

znajduje się w gminie Solina oraz po 6% w gminach: Ustrzyki Dolne, Iwonicz Zdrój oraz

Cisna. Tak więc, 30% wszystkich ofert miejsc noclegowych na obszarach wiejskich

województwa podkarpackiego prowadzi występuje w tych 4 gminach. Można też

zaobserwować pewne charakterystyczne skupiska (rys. 2). Pierwsze znajduje się na

południowym wschodzie województwa, w bezpośrednim sąsiedztwie Bieszczadów, drugie,

mniejsze w części południowo-zachodniej na terenie Beskidu Niskiego. Kolejne skupienie

zajmuje obszar południowego Roztocza będącego w północno-wschodniej części

województwa.

Wyróżniające się pod względem miejsc noclegowych gminy występują również

w skupisku w zachodniej części województwa. Ta grupa gmin nie jest związana

z położeniem na terenie szczególnych krain geograficznych, ale jest bezpośrednio

determinowana przebiegiem jednej z głównych tras komunikacyjnych Podkarpacia – drogi

krajowej nr E40 prowadzącej od przejścia granicznego w Korczowej przez Łańcut,

Rzeszów, Dębicę i dalej Tarnów, Bochnię do Krakowa, gdzie zamienia się w autostradę

A4 biegnącą do granicy z Niemcami w Zgorzelcu. To ważny szlak komunikacyjny,

a ponieważ województwo podkarpackie leży w bezpośrednim sąsiedztwie Ukrainy, to

miejsca noclegowe na takiej trasie mogą dobrze rozwijać się w oparciu o turystykę

tranzytową.

Odnosząc liczbę miejsc noclegowych do wartości wskaźników potencjału

turystycznego w gminach obliczono wskaźnik korelacji liniowej Pearsona, którego wartość

wyniosła 0,61. Wskazuje to, iż dwie badane zmienne są w znacznym stopniu od siebie

zależne, rosną wprost proporcjonalnie, a więc w badanych gminach im wyższy jest

potencjał turystyczny tym większa liczba miejsc noclegowych. Zatem teoretyczne

podstawy rozwoju bazy noclegowej i wzrostu liczby miejsc noclegowych na danym

obszarze znalazły swoje potwierdzenie w powyższych analizach.

Zatrudnienie mieszkańców Podkarpacia w działach gospodarki turystycznej

Stan zatrudnienia w turystyce, w niniejszej rozprawie, określono jako liczę osób

bezpośrednio zatrudnionych w turystyce w następujących działach wg Polskiej

22

Klasyfikacji Działalności (PKD)6: Sekcja H, dział 55.1 „hotele”, Sekcja H, dział 55.2

„obiekty noclegowe turystyki i miejsca krótkotrwałego zakwaterowania, pozostałe”,

Sekcja H, dział 55.3 obejmujący restauracje (A), pozostałe placówki gastronomiczne (B),

Sekcja I, dział 63.30 „działalność wspomagająca transport”.

W powyższych działach łącznie, zatrudnionych było 3908 osób. Stanowiło to

jedynie 3%, ogólnej liczby osób zatrudnionych na terenach wiejskich województwa.

Najwyższy odsetek zarejestrowano w gminach: Solina (11%), Ustrzyki Dolne (5,32%),

Głogów Małopolski (4,94%), Kolbuszowa (4,48%) i Iwonicz Zdrój (3,92%).

5.4. Wielkość i struktura funkcji turystycznej

Po analizie statystycznej przedstawionych wyżej elementów otrzymano następujące

wielkości funkcji turystycznej w poszczególnych gminach województwa (tab. 6).

Wskaźnik funkcji turystycznej przyjął wartość y > 0 w 116 gminach7, a więc 81%

jednostek administracyjnych. Jedynie tam funkcja turystyczna faktycznie występowała.

Wskaźnik najwyższy przyjęła gmina Krempna położona na południowo-zachodnim krańcu

województwa. (y = 8,1728). Na kolejnym miejscu uplasowała się gmina Kuryłówka

(y = 7,387). W ujęciu przestrzennym (rys. 3), gminy odznaczające się występowaniem

funkcji turystycznej można podzielić na 3 grupy: położone w południowej, północno-

wschodniej oraz centralnej części województwa. O ile dwie pierwsze położone są na

terenach atrakcyjnych pod względem walorów przyrodniczych (odpowiednio Roztocze,

Beskidy i Bieszczady) i rozwój turystyki wydaje się być naturalny, to trzecia grupa to

przypadek szczególny. Zatrudnienie w turystyce oraz rozwój bazy noclegowej są

bezwątpienia związane z wykorzystaniem szlaku komunikacyjnego. Można potwierdzić,

że władze gmin należących do tego skupiska oraz mieszkańcy potrafili dostrzec

i wykorzystać rentę położenia swojego terenu. To pierwszy wyznacznik tego, iż funkcja

turystyczna obszarów wiejskich nie musi być zależna jedynie od położenia względem

atrakcji przyrodniczych.

6 Dane Urzędu Statystycznego w Rzeszowie, wg Polskiej Klasyfikacji Działalności w 2007 roku. 7 Tych 116 jednostek terytorialnych poddano dalszej analizie statystycznej

23

Rys. 3. Rozmieszczenie przestrzenne gmin według wskaźnika funkcji turystycznej

Wskaznik wielkosci funkcji turystycznej

6,0 - 8,54,0 - 6,03,0 - 4,02,0 - 3,0

1,0 - 2,00,5 - 1,00,01 - 0,5pozostale gminy i tereny nie objete badaniem


24

Tab. 6. Ranking gmin według wielkości wskaźnika funkcji turystycznej gmina y

1 Krempna 8,1728

2 Kuryłówka 7,3870

3 Fredropol 4,3042

4 Oleszyce 3,8043


6 Bukowsko 3,6037

7 Harasiuki 3,3731

8 Ostrów 3,3568

9 Bojanów 3,1250

10 Żyraków 2,9514

11 Czarna* 2,9194

12 Olszanica 2,7726


14 Bircza 2,6505

15 Komańcza 2,4193

16 Przecław 2,3083

17 Baligród 2,0615

18 Krzywcza 2,0608

19 Raniżów 2,0006

20 Nozdrzec 1,9586

21 Dubiecko 1,9259

22 Dynów 1,8963

23 Lutowiska 1,7951

24 Zagórz 1,7812

25 Narol 1,6602

26 Dukla 1,6520


28 Krasiczyn 1,5653

29 Cieszanów 1,5507

30 Czudec 1,5002


32 Czarna*** 1,4524

33 Besko 1,3167


35 Lubenia 1,2171

36 Kamień 1,1543


38 Lesko 1,0953

39 Cisna 1,0894

gmina y

40 Korczyna 1,0629

41 Frysztak 1,0514

42 Rymanów 0,9914

43 Czarna 0,9268

44 Ulanów 0,8533

45 Sędziszów Małopolski 0,8517

46 Wiązownica 0,8320

47 Łańcut 0,8307

48 Dzikowiec 0,8026

49 Boguchwała 0,7939

50 Świlcza 0,7852

51 Brzozów 0,7637

52 Przemyśl 0,7519

53 Lubaczów 0,7416

54 Dydnia 0,6903

55 Dębowiec 0,6856

56 Dębica 0,6837

57 Leżajsk 0,6776



60 Pruchnik 0,6032

61 Hyżne 0,5716

62 Iwierzyce 0,5394



65 Chorkówka 0,5325

66 Jarosław 0,5097


68 Sanok 0,5027

69 Jeżowe 0,4919






75 Sieniawa 0,4538

76 Chmielnik 0,4356

77 Stubno 0,4163

78 Wiśniowa 0,4088

gmina y

79 Strzyżów 0,4015

80 Jarocin 0,3891

81 Pilzno 0,3651

82 Nowa Dęba 0,3601

83 Tyczyn 0,3588

84 Żołynia 0,3525


86 Cmolas 0,3447


88 Zarszyn 0,3352

89 Borowa 0,3316

90 Ropczyce 0,3273

91 Krzeszów 0,3253

92 Zaleszany 0,3217

93 Brzostek 0,3208

94 Medyka 0,3198

95 Zaklików 0,3168


97 Tarnowiec 0,2848

98 Laszki 0,2827

99 Nisko 0,2731

100 Niwiska 0,2725

101 Kolbuszowa 0,2680

102 Rudnik n/Sanem 0,2653

103 Haczów 0,2631


105 Wojaszówka 0,2527

106 Adamówka 0,2423


108 Solina 0,2322

109 Markowa 0,2306

110 Jedlicze 0,2238

111 Jasło 0,1821

112 Jodłowa 0,1243

113 Pysznica 0,1161

114 Błażowa 0,0963

115 Radomyśl Wlk. 0,0545

116 Sokołów Małop. 0,0402 * powiat bieszczadzki *** powiat dębicki

y - wskaźnik funkcji turystycznej Źródło: badania własne

25

6. MODEL ROZWOJU FUNKCJI TURYSTYCZNEJ GMIN PODKARPA CIA

Za pomocą przedstawionej w rozdziale teoretycznym metody drzew regresji

wyznaczono model prezentujący podział badanych jednostek terytorialnych na węzły

(liście) za pomocą wielkości wskaźników poszczególnych działów potencjału

turystycznego. Dla każdego węzła wyznaczono średnią wartość oraz wariancję dla

wskaźnika funkcji turystycznej.

Cała zbiorowość (ID = 1) liczy 116 jednostek terytorialnych (N). Średnia wartość

funkcji turystycznej to 35,1≈y , a wariancja Var ≈ 1,68. Drzewo ma 5 węzłów końcowych

(liści), a wiec gminy podzielone zostały na 5 grup (wyk. 3).

Pierwszą wartością determinującą przynależność danej gminy do odpowiedniego

liścia jest wskaźnik syntetyczny walorów przyrodniczych (z1), dzielący zbiorowość na

dwie podstawowe grupy:

I) grupą pierwszą (ID=2) są gminy, których wielkość wskaźnika walorów

przyrodniczych z1 ≤ 0,411968. W 90 gminach wchodzących w jej skład średnia wartość

wskaźnika funkcji turystycznej wynosi 810,0≈y i jest niższa od średniej wszystkich

116 obszarów;

II) grupa druga (ID = 3) to gminy o wskaźniku syntetycznym walorów przyrodniczych z1

> 0,411968 oraz średnią wielkością funkcji turystycznej 257,2≈y (zdecydowanie

powyżej średniej dla wszystkich 116 jednostek terytorialnych). Tu zakwalifikowano 26

gmin o stosunkowo dużej różnicy pod względem wartości y (Var ≈ 3,756).

26

Wyk. 13. Model drzewa regresji dla wskaźnika funkcji turystycznej (y) na obszarach wiejskichwojewództwa podkarpackiego

Liczba węzłów dzielonych: 4, liczba węzłów końcowych: 5

ID=1 N=116

Śr=1,134590

Var=1,683370

ID=2 N=90

Śr=0,810273

Var=0,615281

ID=3 N=26

Śr=2,257224

Var=3,756200

ID=33 N=17

Śr=1,309060

Var=0,815058

ID=4 N=80

Śr=0,695611

Var=0,355947

ID=5 N=10

Śr=1,727571

Var=1,743344

ID=32 N=9

Śr=4,048202

Var=4,405950

ID=34 N=8

Śr=0,795319

Var=0,326936

ID=35 N=9

Śr=1,765719

Var=0,805803

Walory przyrodnicze

<= 0,411968 > 0,411968

Struktura demograficzna

<= 0,471134 > 0,471134

Infrastruktura techniczna

<= 0,319821 > 0,319821

Walory antropogeniczne

<= 0,202594 > 0,202594

gdzie: ID – numer węzła N – liczba gmin w węźle Źródło: opracowanie własne przy użyciu modułu Statistica 8

27

Podział drzewa regresji został dokonany przez 4 uwarunkowania, będące elementem

potencjału turystycznego i są to: walory przyrodnicze, struktura demograficzna,

infrastruktura techniczna oraz walory antropogeniczne. Wskaźniki te uznać należy za

decydujące w procesie podziału jednostek samorządowych na poszczególne grupy,

w których obserwuje się stosunkowo jednorodne wielkości wskaźnika funkcji turystycznej.

Każda z wyodrębnionych grup ma pewne cechy, na podstawie których autor nadał

im nazwę, opisał ich charakter oraz możliwości rozwoju (tab. 7).

Tab. 7 Gminy należące do węzłów końcowych drzewa regresji

Nr węzła

Nazwa grupy

Gminy

ID=4 „grupa szerokich możliwości”

Bojanów, Żyraków, Przecław, Raniżów, Dubiecko, Nowy Żmigród, Cieszanów, Czudec, Baranów Sandomierski, Czarna dębicka, Besko, Lubenia, Kamień, Gawłuszowice, Korczyna, Frysztak, Czarna łańcucka, Frysztak, Ulanów, Sędziszów Małopolski, Wiązownica, Łańcut, Dzikowiec, Boguchwała, Świlcza, Brzozów, Przemyśl, Lubaczów, Dydnia, Dębowiec, Dębica, Leżajsk, Pawłosiów, Pruchnik, Hyżne, Iwierzyce, Osiek Jasielski, Wielopole Skrzyńskie, Chorkówka, Jarosław, Trzebownisko, Radomyśl n/Sanem, Majdan Królewski, Miejsce Piastowe, Nowa Sarzyna, Sieniawa, Chmielnik, Stubno, Strzyżów, Jarocin, Pilzno, Nowa Dęba, Tyczyn, Żołynia, Głogów Małopolski, Cmolas, Jasienica Rosielna, Zarszyn, Borowa, Ropczyce, Krzeszów, Zaleszany, Brzostek, Grodzisko Dolne, Tarnowiec, Nisko, Niwiska, Kolbuszowa, Rudnik n/Sanem, Haczów, Tuszów Narodowy, Wojaszówka, Białobrzegi, Markowa, Jedlicze, Jasło, Jodłowa, Pysznica, Błażowa, Radomyśl Wielki, Sokołów Małopolski.

ID=5

„grupa o dużym potencjale ludzkim”

Oleszyce, Harasiuki, Ostrów, Krzywcza, Nozdrzec, Wielkie Oczy, Jeżowe, Wiśniowa, Medyka, Laszki.

ID=32 „grupa ryzykownego sukcesu”

Krempna, Kuryłówka, Fredropol, Bukowsko, Czarna bieszczadzka, Olszanica, Tyrawa Wołoska, Bircza, Dynów.

ID=34 „grupa problemowa”

Zagórz, Krasiczyn, Cisna, Iwonicz-Zdrój, Sanok, Zaklików, Adamówka, Solina

ID=35 „grupa stabilnego sukcesu”

Horyniec, Komańcza, Baligród, Lutowiska, Narol, Dukla, Lesko, Rymanów, Ustrzyki Dolne.

Źródło: opracowanie własne na podstawie badań własnych

Grupa szerokich możliwości

Do węzła pierwszego (ID = 4) należy 80 gmin (n = 80), charakteryzujących się

następującą strukturą wskaźników syntetycznych. Zaliczają się do grupy pierwszej, a więc

posiadają niski wskaźnik walorów przyrodniczych z1 ≤ 0,411968. Dodatkowo, wskaźnik

struktury demograficznej kształtuje się na poziomie 471134,06 ≤z . Średnia wartość

wskaźnika funkcji turystycznej w tej grupie wynosi 696,0≈y , a więc jest niższa od

28

średniej dla całej badanej zbiorowości. Istotne jest, że również wartość wariancji

Var ≈ 0,347 oznaczająca, że jednostki terytorialne charakteryzują się cechami zbliżonymi.

W celu podniesienia wielkości funkcji turystycznej w tych jednostkach

samorządowych należy skupić się na systematycznym procesie zwiększania wskaźnika

struktury demograficznej. To jednak nie wystarczy do osiągnięcia pełnego sukcesu.

Prowadzone muszą być działania na rzecz propagowania turystyki jako formy aktywizacji

osób bez pracy, jako możliwości pozyskiwania dodatkowych źródeł dochodów

w przypadku rolników czy też jako możliwości prowadzenia własnej działalności

gospodarczej w tej branży. Należy również zwracać uwagę mieszkańców na znaczenie

rozwoju funkcji turystycznej tj. zwiększenie liczby miejsc noclegowych i zatrudnienia

w turystyce dla gmin.

Grupa o dużym potencjale ludzkim

Węzeł 2 (ID = 34) to 10 jednostek samorządowych (N = 10), których średnia

wartość wskaźnika funkcji turystycznej wynosi 73,1≈y i jest wyższa od średniej dla

wszystkich 116 gmin. Jednostki zaklasyfikowane do tej grupy to gminy posiadające niską

wartość walorów przyrodniczych z1 ≤ 0,411968, jednak duży potencjał demograficzny

z6 > 0,471134 oraz „świadomość turystyczną”, która ułatwia podejmowanie zatrudnienia

w turystyce. Na szczególną uwagę zasługują w tej grupie gminy Medyka, Wielkie Oczy

oraz Laszki. Są to gminy przygraniczne, na których terenie rozwija się turystyka

tranzytowa, a więc przeznaczona przede wszystkim dla osób odwiedzających dany teren na

czas jednej nocy (w przypadku usług noclegowych) lub też świadcząca usługi

gastronomiczne. Działania takie mogą być możliwe właśnie dzięki zachęcaniu

mieszkańców do otwarcia się na nowe pomysły turystyczne i chęci ich realizacji przy

użyciu dostępnych środków.

Grupa ryzykownego sukcesu

Węzeł 3 (ID = 32) o wysokiej wariancji Var ≈ 4,4059, to 9 gmin (N = 9) z wielce

zróżnicowanych wielkościach funkcji turystycznej. W każdej z nich występuje następująca

zależność: wskaźnik syntetyczny walorów przyrodniczych przyjmuje wartość

29

z1 ≤ 0,411968, a infrastruktury technicznej z6 > 0,471137. Średnia wartość wskaźnika

funkcji turystycznej jest najwyższa ze wszystkich liści – 05,4≈y .

Wszystkie gminy wchodzące w skład tego liścia mają wskaźnik funkcji

turystycznej wyższy od średniej w województwie, natomiast stosunkowo słabo rozwiniętą

infrastrukturę techniczną. Można więc stwierdzić, że są to tereny dziewicze z punktu

widzenia środowiska naturalnego i to jest podstawą do rozwoju turystyki. Warto jednak

zastanowić się, czy strategia bazująca na barakach infrastrukturalnych może trwać przez

długi okres czasu, szczególnie w XXI wieku. Istotność infrastruktury technicznej,

omówiona w rozdziale teoretycznym, skłania do odpowiedzi negatywnej. Jeżeli samorządy

nie będą ulepszały tego elementu potencjału turystycznego, to w przyszłości funkcja

turystyczna nie będzie się rozwijać i nastąpi jej stagnacja, a w dalszej perspektywie – jej

zanik. Z drugiej strony sama poprawa infrastruktury technicznej to nie jedyny decydujący

wyznacznik, czego przykładem jest grupa następna.

Grupa problemowa

Węzeł 4 (ID = 34) to zbiór należący do grupy II, a więc gminy o wskaźniku

syntetycznym walorów przyrodniczych z1 > 0,411698, a dodatkowo z dobrym stanem

infrastruktury technicznej z5 > 0,319821 i niskim wskaźnikiem walorów

antropogenicznych z2 ≤ 0,202594. Zawiera 8 jednostek samorządowych (N = 8) z niską

średnią wartością wskaźnika funkcji turystycznej 795,0≈y z jednoczesnym małym

zróżnicowaniem wewnętrznym Var ≈ 0,327.

Problemowość grupy polega na tym, że w gminach wchodzących w jej skład, mimo

występowania stosunkowo wysokiego wskaźnika walorów przyrodniczych, nie należą one

do elementów o bardzo dużym znaczeniu (jak np. Jezioro Solińskie w gminie Solina lub

źródła wody leczniczej w gminie Iwonicz-Zdrój). Z drugiej strony mamy do czynienia

z bardzo wysokim stanem zagospodarowania infrastrukturalnego. Te gminy uznać można

za obszary wiejskie częściowo zurbanizowane, na których wytworzyło się wiele

możliwości pozarolniczych działań mieszkańców, jednak rozwój funkcji turystycznej

został zastąpiony innymi gałęziami gospodarki. Jeśli władze gminy chciałby w przyszłości

rozwinąć funkcję turystyczną to, według przedstawionego modelu, powinny wraz

30

z mieszkańcami silnie zaangażować się w rozwój atrakcyjności antropogenicznej i przede

wszystkim na jej podstawie wykształcić unikalną ofertę produktu turystycznego.

Grupa stabilnego sukcesu

Węzeł 5 (ID = 35) obejmuje 9 jednostek samorządowych (N = 9), których średnia

wartość funkcji turystycznej wynosi 766,1≈y z małą wariancją Var ≈ 0,805. Gminy

charakteryzują się wysokim wskaźnikiem walorów przyrodniczych z1 > 0,411968,

wysokim wskaźnikiem infrastruktury technicznej z5 > 0,319821 oraz z dodatkowo

występującymi walorami antropogenicznymi z2 > 0,202594. Gminy tej grupy można uznać

za obszary zrównoważonego rozwoju turystycznego. Na rozwój ten składają się takie

elementy jak: zachowanie środowiska przyrodniczego oraz ochrona zabytków na jak

najwyższym poziomie, rozbudowę niezbędnej dla rozwoju obszaru infrastruktury oraz

tworzenie komplementarnych atrakcji dla turystów (przy jednoczesnym zapewnieniu kilku

miejsc pracy) w postaci muzeów, izb regionalnych, ekspozycji, zagospodarowanych

szlaków turystycznych, itp. Przedstawiona strategia rozwoju funkcji turystycznej wymaga

wypracowania długofalowej polityki w tym zakresie.

Prezentacja graficzna przedstawia przestrzenne rozmieszczenie gmin

w poszczególnych węzłach końcowych (rys. 4). Gminy należące do grupy ryzykownego

sukcesu z najwyższą średnią wartością funkcji (ID = 32), jak również te z grup

„problemowej” (ID = 34) i „stabilnego sukcesu” (ID = 35) są bardzo rozproszone.

Większość z gmin z każdego skupienia znajduje się w południowej części województwa

z wyjątkiem pojedynczych jednostek położonych w części północnej. Równie silnie

rozproszonym, mimo, że mniej licznym skupieniem jest „grupa stabilna o dużym

potencjale ludzkim” (ID = 5), chociaż i tu wyróżnia się skupisko 3 gmin na północnym-

wschodzie: Wielkie Oczy, Oleszyce o Laszki.

Przeważająca liczba gmin należąca go grupy „szerokich możliwości” zajmuje

obszar centralny i zachodni województwa podkarpackiego. Wiele z nich sąsiaduje

z gminami innych grup, w których funkcja turystyczna bardziej rozwinięta. Jeśli podjęta

zostanie tak bardzo pożądana współpraca w działaniach na rzecz rozwoju turystyki między

gminami z grup „sukcesu” a jednostkami o „szerokich możliwościach” oraz pełne

zaangażowanie mieszkańców i działających już przedsiębiorców, to po pewnym czasie

nastąpi wzrost poziomu funkcji turystycznej.

31

Rys. 4. Grupy gmin wyodrębnione za pomocą drzewa regresji

Rozmieszczenie przestrzenne grup gminwojewództwa podkarpackiego

grupa stabilnego sukcesu (ID=35)grupa problemowa (ID=34)grupa ryzykownego sukcesu (ID=32)grupa o duzym potencjale ludzkim (ID=5)grupa szerokich mozliwosci (ID=4)pozostale obszary

Źródło: opracowanie własne na podstawie obliczeń w programie Statistica 8.0

32

Podsumowując powyższe wyniki analiz statystycznych stwierdzić należy, że wskaźnik

walorów przyrodniczych jest najważniejszym czynnikiem kształtującym wielkość funkcji

turystycznej w regionach. Pełni również znaczącą rolę w podziale obszarów wiejskich

Podkarpacia, którego dwie podstawowe grupy to: gminy posiadające wysokie walory

przyrodnicze oraz gminy o miernych walorach przyrodniczych. Na podstawie wyznaczonego

modelu drzewa regresji można natomiast stwierdzić, że brak walorów przyrodniczych nie jest

przesłanką do zaprzestania działań na rzecz rozwoju funkcji turystycznej w gminach. Zwrócić

należy uwagę na czynnik, który równie znacząco determinuje jej rozwój tj. struktura

demograficzna – tak bardzo istotna z punktu widzenia rozwoju lokalnego w ogóle. Z drugiej

strony, występowanie cennych i unikalnych walorów przyrodniczych w gminach nie jest

równoznaczne z tym, że tereny te mają gwarantowaną szansę na rozwój funkcji turystycznej.

Bez dodatkowych elementów wspomagających, takich jak rozwinięta infrastruktura techniczna,

niezmiernie istotna z punktu widzenia mieszkańców regionu i inwestorów oraz występowanie

walorów antropogenicznych, będących dodatkową zachętą dla turystów, funkcja turystyczna

również nie będzie się rozwijała w sposób optymalny.

Opracowanie strategii rozwoju turystyki w gminach oparte powinno być zatem na

bardzo wnikliwej analizie uwarunkowań jej rozwoju. Uwaga nie powinna skupiać się jedynie

na planowaniu działaniach promujących atrakcyjność przyrodniczą, ale również na poprawie

wyżej wymienionych czynników dodatkowych. Dlatego właśnie strategie dotyczące rozwoju

turystyki jako elementu wielofunkcyjnego rozwoju wsi i rolnictwa powinny być nierozłącznie

tworzone ze strategiami rozwoju całej gminy, zawierać wspólne działania, które nie wykluczają

się nawzajem i tworzą spójną całość. W przypadku takiego podejścia do rozwoju turystyki

gminy maja dużą szansę na długofalowy sukces.

PODSUMOWANIE I WYBRANE WNIOSKI

Podstawowym celem niniejszej rozprawy było określenie wielkości funkcji turystycznej

na obszarach wiejskich Podkarpacia oraz analiza elementów warunkujących jej rozwój.

Zebrane materiały oraz przeprowadzone badania pozwoliły również określić możliwości

rozwoju lub ewaluacji funkcji turystycznej w gminach, w których jej wielkość nie była

znacząca dla lokalnej gospodarki.

33

Zbiorowość statystyczną i przedmiot badań w pracy stanowiły najmniejsze jednostki

samorządu terytorialnego w Polsce – gminy, które w dniu rozpoczęcia zbierania danych

statystycznych do pracy8 miały nadany status gmin miejsko-wiejskich oraz wiejskich. Łącznie

badania objęły 143 jednostki terytorialne. W szeroko zarysowanej analizie wykorzystano dane

statystyczne oraz materiały wtórne dotyczące wielofunkcyjnego rozwoju wsi i rolnictwa oraz

rozwoju funkcji turystycznej.

Badania przeprowadzone zostały w następujących etapach:

1) charakterystyka obszarów gmin miejsko-wiejskich i wiejskich województwa

podkarpackiego;

2) analiza i określenie potencjału turystycznego gmin objętych badaniem w oparciu

o przyjęte do tego celu zmienne ilościowe, a następnie wskaźniki syntetyczne;

3) analiza wielkości funkcji turystycznej w gminach oraz jej korelacja z potencjałem

turystycznym;

4) klasyfikacja badanych gmin na podstawie wybranych cech charakteryzujących te gminy;

5) wyznaczenie istotności zmiennych charakteryzujących gminy;

6) próba określenia perspektyw dla rozwoju funkcji turystycznej w wyznaczonych grupach

gmin.

Turystyka oraz jej rozwój są postrzegane różnie przez naukowców oraz przez

praktyków. Osoby zaangażowane w planowanie działań na rzecz rozwoju regionu,

w szczególności władze gminne, powinny traktować turystykę jako jeden z elementów

umożliwiających dywersyfikację funkcji gospodarczych terenów wiejskich, a co za tym idzie

aktywizację społeczności lokalnych, zachętę dla osób młodych do pozostania na wsi

i czerpania z niej korzyści zarówno ekonomicznych jaki i społecznych.

Charakterystyczną cechą województwa podkarpackiego jest zdecydowana przewaga

terenów wiejskich, których mieszkańcy usilnie poszukują źródeł dochodów poza rolnictwem

lub rolnictwo stanowi dla nich jedynie dodatek do podstawowej formy zatrudnienia. Objawia

się to również w rozdrobnieniu gospodarstw, z których 24% nie prowadziło żadnej produkcji

rolniczej, a 32% produkuje wyłącznie na potrzeby własne. W gospodarstwach tych drzemie

potencjał na rzecz rozwoju funkcji turystycznej. Przede wszystkim osoby pracujące we

własnych gospodarstwach rolnych mogłyby dodatkowo podjąć działania związane ze

8 2007 r.

34

świadczeniem usług turystycznych – zwłaszcza zakwaterowania. Wzrost liczby miejsc

noclegowych oraz zwiększenie zatrudnienia w działach gospodarki bezpośrednio związanych

z turystyką to elementy wpływające na kształtowanie się coraz silniejszej funkcji turystycznej

danego regionu.

Założono, że możliwości stymulowania rozwoju funkcji turystycznej w regionie zależą

od przyrodniczej i antropogenicznej atrakcyjności tego regionu, wyposażenia

w infrastrukturę techniczną i usługową oraz stanu struktury demograficznej ludności. Zatem

pewna faza badań polegała na ocenie przydatności przestrzeni wiejskiej do celów

turystycznych w oparciu o skonstruowany wskaźnik syntetyczny, uwzględniający zestaw 40

zmiennych określonych w literaturze jako czynniki decydujące o wielkości potencjału

turystycznego terenu. Czynniki te podzielone zostały na 7 działów. Do cech określających

atrakcyjność turystyczną zaliczono: walory przyrodnicze, walory antropogeniczne oraz

dostępność komunikacyjna, natomiast do grupy czynników społeczno-gospodarczych

zaliczono infrastrukturę usługową, infrastrukturę techniczną, strukturę demograficzną oraz

finanse gmin. Analiza pozwoliła zróżnicować i wyodrębnić gminy o rożnym poziomie

potencjału turystycznego: od najbardziej do mniej korzystnego dla rozwoju turystyki. Na 143

badane gminy szczególnie atrakcyjne okazały się być jednostki położone na południu

województwa tj. na terenie Bieszczadów lub w bezpośrednim ich sąsiedztwie i jedna gmina

niezwiązana z tym pasmem górskim. Zaliczono do nich gminy: Cisna, Solina, Lutowiska,

Komańcza, Baligród, Czarna bieszczadzka oraz gminę Horyniec-Zdrój usytuowaną na

północnym-wschodzie województwa, w południowej części Roztocza, gdzie znajdują się

atrakcyjne walory uzdrowiskowe. Analiza wartości wyznaczonego wskaźnika pozwoliła

wyodrębnić gminę Cisna z wyróżniającym się od pozostałych poziomem atrakcyjności

przyrodniczej.

Wymienione jednostki terytorialne charakteryzują się również najwyższymi

wskaźnikami syntetycznymi walorów turystycznych, struktury demograficznej oraz finansów,

z drugiej jednak strony bardzo słabą dostępnością komunikacyjną i infrastrukturą techniczną.

Stosunkowo najniższy wskaźnik potencjału turystycznego jest w gminach Tarnowiec, Jasło,

Brzyska, Borowa, Gorzyce oraz innych jednostkach samorządowych usytuowanych

w sąsiedztwie miast takich jak Krosno, Jasło, Mielec czy Tarnobrzeg, które sprawiają, że

gminy mają przede wszystkim bardzo niski wskaźnik walorów turystycznych (mały udział

lasów, małe zróżnicowanie terenów i jego przydatności do uprawiania zarówno sportów letnich

35

jak tez zimowych). Dodatkowo, podkreślić należy, że owo bezpośrednie sąsiedztwo miast nie

stanowi bodźca napędowego chociażby dla infrastruktury technicznej np. zapewniającej

ochronę środowiska ani usługowej – elementów szczególnie istotnych dla potencjalnych

inwestorów.

Kolejny etap badań w niniejszej rozprawie to obliczenie wskaźnika funkcji turystycznej

oraz określenie jego zależności od wskaźnika potencjału turystycznego. Spośród wszystkich

gmin objętych badaniem funkcja turystyczna występowała w 116 jednostkach terytorialnych.

Na początku dokonana została analiza wielkości i struktury obiektów i miejsc

noclegowych Podkarpacia. Wykazano, że najliczniej występują one w południowej

i południowo-wschodniej części województwa. Zbadano również zatrudnienie w turystyce,

a następnie na podstawie tych danych obliczony został wskaźnik funkcji turystycznej gmin.

Bardzo istotnym czynnikiem wpływającym wielkość funkcji turystycznej okazały się być

gospodarstwa rolne oferujące usługi agroturystyczne. Te bowiem zdecydowanie powiększały

liczbę dostępnych miejsc noclegowych. Obliczenia wykazały, że funkcja turystyczna

najbardziej rozwinięta jest w gminach Krempna, Kuryłówka oraz Fredropol, najsłabiej zaś

w gminie Sokołów Małopolski, Radomyśl Wielki i Błażowa.

Analiza poszczególnych działów potencjału turystycznego oraz samej wielkości funkcji

turystycznej wykazała ich znaczenie na terenach wiejskich województwa. Wyliczony

dodatkowo wskaźnik korelacji pomiędzy wartościami syntetycznego miernika atrakcyjności

i wskaźnika funkcji turystycznej pozwolił stwierdzić, że istnieje między nimi tylko

umiarkowany dodatni związek korelacyjny.

Należało kolejno wyjaśnić, które konkretnie działy potencjału turystycznego decydują

faktycznie o występowaniu funkcji turystycznej i w jakim stopniu. Po zastosowaniu regresji

wielorakiej dla 116 jednostek, w których występowała funkcja turystyczna, jedynie wskaźnik

syntetyczny „walory przyrodnicze” zakwalifikowany został do modelu.

Na podstawie modelu drzewa regresji wyodrębniono grupy gmin o zróżnicowanej

średniej wartości funkcji turystycznej. Przyjęto, że samorządy powinny dążyć do

przynależności do grup z możliwie najwyższą średnią wartością funkcji turystycznej przy

jednoczesnym najmniejszym jej zróżnicowaniu tj. wariancji.

Głównym czynnikiem klasyfikującym gminy był syntetyczny wskaźnik walorów

przyrodniczych, na podstawie którego powstały dwie grupy jednostek. Do grupy pierwszej,

gdzie wskaźnik powyższy przyjął najniższe wartości, zakwalifikowanych zostało 90 gmin

36

tworzących dwa skupienia, z których jedno charakteryzowało się niską średnią wskaźnika

funkcji turystycznej, a drugie wysoką. Grupę drugą stanowiło 26 jednostek samorządowych

podzielonych na trzy skupienia, z których dwa miały wysoką średnią wskaźników funkcji

turystycznej. Każde z wyodrębnionych skupień tworzyło pewien charakterystyczny zbiór,

któremu nadano nazwę, tak aby odzwierciedlała możliwości rozwoju funkcji turystycznej.

Poszczególne grupy to: „grupa szerokich możliwości”, „grupa o dużym potencjale ludzkim”,

„grupa ryzykownego sukcesu”, „grupa problemowa”, „grupa stabilnego sukcesu”.

Na podstawie przeglądu literatury oraz przeprowadzonych badań własnych można

sformułować następujące wnioski:

a) Zróżnicowanie gmin wiejskich oraz miejsko-wiejskich województwa podkarpackiego

pod względem geograficznym, gospodarczym, społecznym i historycznym decyduje

o tym, że funkcje gospodarcze gmin są wielorakie i zmieniają się na przestrzeni lat.

Dominują gminy o funkcji rolniczej z dodatkowymi funkcjami pozarolniczymi, ale są

również jednostki z przewagą leśnictwa, mało jest natomiast gmin w przewagą funkcji

pozarolniczych. To potwierdza pierwszą, szczegółową hipotezę rozprawy;

b) Występowanie wysokiego wskaźnika atrakcyjności turystycznej nie wyklucza

jednoczesnego wysokiego wskaźnika uwarunkowań społeczno-gospodarczych. W obu

rankingach na najwyższych pozycjach uplasowało się osiem tych samych gmin (tab. 8).

Tab. 8. Zestawienie pierwszych gmin w rankingach


Pierwsze gminy wg wielkości wskaźnika atrakcyjno ści

turystycznej

Pierwsze gminy wg wielkości wskaźnika uwarunkowań społeczno-

gospodarczych 1 Dukla 1 Lutowiska

2 Lesko 2 Solina

3 Lutowiska 3 Lesko

4 Solina 4 Cisna

5 Cisna 5 Dukla

6 Komańcza 6 Baligród

7 Horyniec-Zdrój 7 Horyniec-Zdrój

8 Baligród 8 Miejsce Piastowe

9 Rymanów 9 Ustrzyki Dolne

10 Olszanica 10 Komańcza

37

W rankingu nie pokrywają się jedynie gminy Rymanów i Olszanica oraz Miejsce

Piastowe i Ustrzyki Dolne. Powyższe zestawienie obala drugą szczegółową hipotezą

niniejszej rozprawy;

c) Obszary wiejskie województwa podkarpackiego są w znacznym stopniu zróżnicowane

pod względem wielkości potencjału turystycznego, czego przyczyny mają charakter

endogeniczny. Terenami zdecydowanie najbardziej atrakcyjnymi są gminy położone

w południowej części województwa i na krańcach północno-wschodnich: Lutowiska,

Solina, Lesko, Cisna, Dukla, Baligród oraz Horyniec Zdrój. Dodatkowo stwierdzić

należy, że ranga pozostałych gmin Podkarpacia automatycznie maleje ze względu na

położenie w strefie podmiejskiej. To potwierdza trzecią szczegółową hipotezę

rozprawy;

d) Wielkość funkcji turystycznej województwa jest zróżnicowana, w niektórych gminach

nie występuje w ogóle, w innych znikomo, a dominującymi obszarami są gminy:

Solina, Lutowiska, Lesko, Cisna, Dukla i Krempna. Przy obliczaniu tego wskaźnika

szczególnie istotne okazało się występowanie bazy agroturystycznej, która przyczynia

się do wzrostu liczby miejsc noclegowych. Tym samym wskaźnik rozwoju funkcji

turystycznej kształtuje się na wyższym poziomie;

e) Ogólny poziom wskaźnika funkcji turystycznej w odniesieniu do poszczególnych

działów potencjału turystycznego wykazał, że najważniejszą determinantą, która

klasyfikuje gminy do poszczególnych grup jest wielkość wskaźnika walorów

przyrodniczych. To potwierdza czwartą szczegółową hipotezę rozprawy;

f) Gminy, które nie posiadają wysokich wskaźników walorów przyrodniczych mogą

osiągnąć wysoką średnią wartość wskaźnika funkcji turystycznej jeśli na ich terenie

podjęte będą działania na rzecz poprawy struktury demograficznej. Ponieważ jest to

proces długofalowy i wymaga dokładnej analizy, władze samorządowe zdecydować

muszą czy są wystarczająco zdeterminowane do podjęcia takich działań. Z drugiej

jednak strony posiadanie wysokiego syntetycznego wskaźnika walorów turystycznych

nie jest automatycznie czynnikiem sukcesu skutecznego rozwoju funkcji turystycznej,

a jedynie wyznacznikiem możliwości i dodatkowych działań takich jak poprawa

infrastruktury technicznej z jednoczesną uwagą skierowaną na tworzenie i ochronę

walorów antropogenicznych. Jedynie determinacja, gruntownie przemyślane,

38

zaplanowane i spójne działania władz samorządowych we współpracy z mieszkańcami

oraz instytucjami zaangażowanymi w rozwój mogą prowadzić do zwiększenia

wielkości i znaczenia funkcji turystycznej regionów.

Wskaźnik walorów przyrodniczych, mimo, że bardzo istotny, nie może być

uznany za jedyny, ani główny czynnik kształtujący funkcję turystyczną obszaru, jednak

jego skala wyznaczać może kolejne kroki prowadzące do wzrostu tej funkcji.

Samorządy lokalne i instytucje zajmujące się sporządzaniem strategii, w której funkcja

turystyczna ma stać się jednym z elementów wielofunkcyjnego rozwoju wsi

i rolnictwa nie powinny koncentrować się na poprawie walorów przyrodniczych jeśli te

nie występują na terenie gminy. Jest to z reguły niemożliwe (ukształtowanie

powierzchni, przydatność terenów do narciarstwa, wód do sportów wodnych czy tez

występowanie wód leczniczych). W związku z powyższym, strategia taka określać musi

działania na rzecz ulepszania pozostałych elementów potencjału turystycznego. To

sprawia, że priorytety podejmowane dla rozwoju turystyki, takie jak rozbudowa czy

modernizacja infrastruktury usługowej i technicznej przyczyniają się także

bezpośrednio do poprawy jakości życia mieszkańców gmin i rozwoju lokalnego.

39

SPIS TREŚCI

Wstęp 8

Rozdział 1. Podstawy metodologiczne rozprawy oraz obszar badań 11

1.1. Cele i hipotezy badawcze 11

1.2. Źródła danych 12

1.2.1. Źródła danych wtórnych 13

1.2.2. Pierwotne źródła danych 13

1.3. Metody badawcze 14

1.3.1. Metoda pomiaru wskaźników syntetycznych za pomocą wag 15

1.3.2. Wskaźnik wielkości funkcji turystycznej 18

1.3.3. Dwuwymiarowa analiza danych 19

1.3.4. Wielowymiarowa analiza danych 21

1.3.4.1.Ogólny model regresji 21

1.3.4.2.Drzewa regresji 21

1.4. Metody prezentacji danych i wyników badań 24

1.5. Uzasadnienie wyboru lokalizacji badań 24

1.5.1. Obszar badań - ogólna charakterystyka województwa podkarpackiego 26

1.5.2. Specyfika obszarów wiejskich województwa podkarpackiego 32

1.5.2.1.Cechy demograficzne obszarów wiejskich 32

1.5.2.2.Rolnictwo i główne źródła utrzymania gospodarstw rolnych 37

Rozdział 2. Koncepcja wielofunkcyjnego rozwoju wsi i rolnictwa jako podstawa rozwoju funkcji turystycznej 40

2.1. Istota rozwoju wielofunkcyjnego 40

2.1.1. Istota wielofunkcyjnego rozwoju rolnictwa 41

2.1.2. Wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich 44

2.1.3. Przedsiębiorczość na terenach wiejskich 47

2.1.3.1. Geneza i pojęcie przedsiębiorczości 47

2.1.3.2. Przedsiębiorczość na terenach wiejskich 49

2.2. Struktura funkcjonalna obszarów wiejskich 51

2.2.1. Zmiany struktury funkcji obszarów wiejskich 51

2.2.2. Struktura funkcjonalna obszarów wiejskich Podkarpacia 54

2.3. Funkcja turystyczna obszarów wiejskich 58

40

Rozdział 3. Turystyka jako dziedzina gospodarki 61

3.1.Turystyka – geneza i przegląd pojęć 61

3.2. Turystyka jako przedmiot badań ekonomicznych 63

3.3. Charakterystyka i podział gospodarki turystycznej 65

3.4. Organizacja turystyki w Polsce 70

3.4.1. Rozwój gospodarki i organizacji turystyki w Polsce 70

3.4.2. Podmioty odpowiedzialne za politykę turystyczną w Polsce 72

3.5. Turystyka jako czynnik rozwoju lokalnego 80

3.6 Turystyka wiejska i możliwości jej rozwoju 83

3.6.1 Potencjał turystyczny 87

3.6.2. Dostępność komunikacyjna 88

3.6.3. Infrastruktura terenów wiejskich 89

3.7. Agroturystyka jako forma przedsiębiorczości wiejskiej 91

Rozdział 4. Potencjał terenów wiejskich województwa podkarpackiego warunkuj ący rozwój funkcji turystycznej – ranking gmin 95

4.1. Analiza atrakcyjności turystycznej Podkarpacia 96

4.1.1. Walory przyrodnicze 96

4.1.2. Walory antropogeniczne 100

4.1.3. Dostępność komunikacyjna 107

4.1.4. Wskaźnik atrakcyjności turystycznej gmin 110

4.2. Analiza uwarunkowań społeczno-gospodarczych Podkarpacia 112

4.2.1. Infrastruktura usługowa 112

4.2.2. Infrastruktura techniczna 115

4.2.3. Struktura demograficzna 118

4.2.4. Finanse gmin 122

4.2.5. Wskaźnik uwarunkowań społeczno-gospodarczych gmin 125

4.3. Wskaźnik potencjału turystycznego 127

Rozdział 5. Wielkość i struktura funkcji turystycznej Podkarpacia 131

5.1. Baza noclegowa na Podkarpaciu na tle innych województw w Polsce 131

5.2. Struktura miejsc noclegowych 133

5.3. Zatrudnienie mieszkańców Podkarpacia w działach gospodarki turystycznej 140

5.4. Wielkość i struktura funkcji turystycznej 140

41

Rozdział 6. Model rozwoju funkcji turystycznej gmin Podkarpacia 144

6.1. Uwarunkowania rozwoju funkcji turystycznej - ogólny model liniowy 144

6.2. Struktura podziału gmin według wielkości wskaźnika funkcji turystycznej

oraz czynników ją kształtujących 145

Podsumowanie – wnioski końcowe 154

Bibliografia 161

Spis tabel 171

Spis wykresów 173

Spis rysunków 174

Załącznik I 176

Załącznik II 177

Załącznik III 178

Załącznik IV 179

Uwarunkowania rozwoju funkcji turystycznej na terenie gmin ...

Documents

Transcript of Uwarunkowania rozwoju funkcji turystycznej na terenie gmin ...