Uniwersytet Rzeszowski

Wydział Ekonomii

STUDIA PODYPLOMOWE

„Mechanizmy funkcjonowania strefy euro”

VI edycja, rok akademicki 2014/15

Katarzyna Barnaś

Nr albumu: 2/2015

Ocena pozycji konkurencyjnej Unii Europejskiej

w handlu międzynarodowym

w latach 2002–2013

Praca dyplomowa

wykonana pod kierunkiem

dr Małgorzaty Wosiek

Przyjmuję pracę

………………………………

Data i podpis promotora

RZESZÓW 2015

Studia realizowane z Narodowym Bankiem Polskim w ramach programu edukacji ekonomicznej

2

3

Oświadczenie autora pracy

Świadom odpowiedzialności prawnej oświadczam, że niniejsza praca dyplomowa

została napisana przeze mnie samodzielnie i nie zawiera treści uzyskanych w sposób

niezgodny z obowiązującymi przepisami.

Oświadczam również, że przedstawiona praca nie była wcześniej publikowana, jest

w pełni autorska i powstała dla celów uzyskania świadectwa ukończenia studiów

podyplomowych „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” i nie była także przedmiotem

procedur związanych z uzyskaniem tytułu zawodowego w wyższej uczelni.

Data Podpis autora pracy

4

5

Streszczenie

Praca koncentruje się wokół analizy zmian pozycji konkurencyjnej Unii Europejskiej

(jako całego ugrupowania) w międzynarodowym handlu towarami w latach 2002–2013.

Opracowanie składa się z trzech części. W pierwszej wyjaśniono podstawowe pojęcia

związane z międzynarodową konkurencyjnością gospodarki odnośnie wymiany handlowej, w

drugiej – zaprezentowano determinanty rozwoju handlu międzynarodowego, natomiast w

trzeciej – ukazano znaczenie Unii Europejskiej w handlu międzynarodowym. Przedstawiony

został udział UE w światowych rynkach importu i eksportu, struktura i zmiany obrotów w

handlu wewnątrzunijnym, główni partnerzy handlowi UE oraz kategorie produktów będących

przedmiotem wymiany handlowej UE.

Słowa kluczowe:

konkurencyjność, pozycja konkurencyjna, handel międzynarodowy,

globalizacja, import, eksport

TYTUŁ Rating competitive position of the European Union

in international trade in 2002-2013

6

7

SPIS TREŚCI

WSTĘP…………. ...................................................................................................................... 9

1 HANDEL MIĘDZYNARODOWY JAKO OBSZAR KONKUROWANIA

GOSPODAREK NARODOWYCH .................................................................................. 10

1.1 Definiowanie konkurencyjności gospodarki .......................................................... 10

1.2 Obszary konkurowania gospodarek narodowych .................................................. 12

1.3 Pomiar konkurencyjności związanej z konkurowaniem na rynkach

produktów i usług .................................................................................................. 14

2 UWARUNKOWANIA HANDLU MIĘDZYNARODOWEGO WE WSPÓŁCZESNEJ

GOSPODARCE ŚWIATOWEJ ........................................................................................ 19

2.1 Funkcjonowanie gospodarki światowej ................................................................. 19

2.2 Procesy integracyjne w gospodarce światowej ...................................................... 24

2.3 Ogóle zasady polityki handlowej w UE ................................................................. 26

3 PRZEWAGI KONKURENCYJNE UNII EUROPEJSKIEJ W HANDLU

MIĘDZYNARODOWYM W LATACH 2002-2013. ....................................................... 30

3.1 Źródła i zakres danych na temat wymiany handlowej UE .................................... 30

3.2 Znaczenie UE w handlu międzynarodowym ......................................................... 31

3.3 Strukturageograficzna handluUE ......................................................................... 37

3.4 Strukutra towarowa handlu UE .............................................................................. 40

WNIOSKI…………. ................................................................................................................ 43

BIBLIOGRAFIA ...................................................................................................................... 45

SPIS WYKRESÓW I TABEL………………………………………………………………..47

8

9

WSTĘP

Zmiany w układzie sił gospodarczych mają zasadniczy wpływ na rozwój współpracy

międzynarodowej i zasady funkcjonowania gospodarki światowej. Jeżeli podstawą układu jest

jedno centrum dominujące pod względem potencjału gospodarczego i posiadające przewagę

konkurencyjną, wówczas dąży ono do rozwoju multilateralnego systemu gospodarki

światowej. Natomiast układ obejmujący kilka centrów sprzyja regionalizacji gospodarki

światowej, ponieważ umacnianie pozycji w skali regionalnej zwiększa szanse w konkurencji

globalnej.

Europejska Wspólnota Gospodarcza od lat 70. XX w., dzięki kolejnym rozszerzeniom

i integracji rynków krajów członkowskich, stawała się coraz ważniejszym uczestnikiem

międzynarodowych stosunków gospodarczych i asertywnym podmiotem negocjacji

handlowych. Współcześnie Unia Europejska reprezentuje potencjał gospodarczy

porównywalny ze Stanami Zjednoczonymi. W 2009 r. PKB Unii stanowiło 21,1% produktu

światowego, a Stanów Zjednoczonych 19,9%1. Według szacunków MFW przewaga UE

będzie się zmniejszać i w 2016 r. nastąpi zrównanie potencjału PKB z USA.

Biorąc pod uwagę możliwości oddziaływania głównych centrów gospodarczych

świata na otoczenie zewnętrzne wynikające z potencjału gospodarczego, siły rynku i pozycji

w handlu międzynarodowym oraz przepływach kapitału nasuwa sie teza, że Unia Europejska,

będąc największym podmiotem handlu międzynarodowego ma również największe

możliwości oddziaływania na globalne stosunki handlowe i zasady wymiany handlowej.

Postępująca globalizacja i coraz większy stopień internacjonalizacji gospodarek

narodowych implikują konieczność identyfikacji poziomu ich rozwoju w układzie

międzynarodowym.. Celem pracy jest analiza zmian pozycji konkurencyjnej Unii

Europejskiej (jako całego ugrupowania) w międzynarodowym handlu towarami w latach

2002-2013. Przedstawiony został udział UE w światowych rynkach importu i eksportu,

handel wewnątrzunijny, główni partnerzy handlowi UE oraz kategorie produktów będących

przedmiotem wymiany handlowej UE.

Tak określony cel determinuje zakres problemowy opracowania, które składa się

z trzech części. W pierwszej wyjaśniono podstawowe pojęcia związane z międzynarodową

konkurencyjnością gospodarki odnośnie wymiany handlowej, w drugiej – zaprezentowano

determinanty rozwoju handlu międzynarodowego, natomiast w trzeciej – ukazano znaczenie

Unii Europejskiej w handlu międzynarodowym.

W opracowaniu wykorzystano analizę opisową oraz porównawczą, a także

systematyzację informacji statystycznych, pozyskanych głównie z bazy Eurostat. Analizą

objęto zasadniczo okres 2002–2013. Posłużono się również miernikami opartymi o relacje

cen w eksporcie i imporcie (cenowe terms of trade), ilość dóbr eksportowanych

i importowanych (ilościowe ToT), wskaźniki wolumenu eksportu i importu (RTA, model

CMS).

1 International Monetary Fund, 2011, World Economic Outlook Database, September 2011, s.194.

10

1 HANDEL MIĘDZYNARODOWY JAKO OBSZAR

KONKUROWANIA GOSPODAREK NARODOWYCH

1.1 Definiowanie konkurencyjności gospodarki

Wiele kontrowersji budzi pojęcie międzynarodowej konkurencyjności gospodarki2.

O ile posługiwanie się kategoriami konkurencyjności w przypadku przedsiębiorstwa jest

powszechnie uznawane, stosowanie jej w kontekście całej gospodarki jest kwestionowane.

Ekonomistą, który ogranicza pojęcie konkurencyjność wyłącznie do przedsiębiorstwa

i odrzuca tezę o współzawodniczeniu narodów na międzynarodowej arenie jest m.in.

P. Krugman. Według Krugmana rywalizacja między krajami jest grą o sumie niezerowej,

gdzie nie ma ani wygranych, ani też pokonanych. Fakt ten w zasadniczy sposób odróżnia

współzawodnictwo pomiędzy krajami od rywalizacji między przedsiębiorstwami a przywilej

konkurowania przyznaje się tylko tym ostatnim3. Jeśliby zgodzić się z koncepcją

P. Krugmana, że w rywalizacji między krajami wszyscy są zwycięzcami, to i tak nie

eliminuje to możliwości uwidaczniania się różnic w rozmiarach osiąganych korzyści. O te

różnice w wielkości osiąganych korzyści toczona jest właśnie gra4.

Według innego teoretyka M.E. Portera, zajmującego się problematyką

konkurencyjności, rozgrywa się ona wprawdzie pomiędzy przedsiębiorstwami, jednak oprócz

czynników kulturowych i społecznych, muszą również istnieć czynniki makroekonomiczne,

które powodują, że można zajmować się przewagą konkurencyjną danych narodów5.

Konkurencyjność poszczególnych firm jest zależna od otoczenia, w jakim te firmy działają6.

Przyjmując za M.E. Porterem, że konkurencyjnością zajmować można się nie tylko na

szczeblu przedsiębiorstw, ale też gospodarki, w efekcie tworzy się problem precyzyjnego

zdefiniowania tego pojęcia. W literaturze przedmiotu nie ma jednej obowiązującej definicji.

W badaniach OECD międzynarodowa konkurencyjność gospodarki to zdolność kraju do

wytwarzania dóbr oraz usług, które przy jednoczesnym utrzymaniu i wzroście dochodów

realnych w długim okresie w warunkach wolnego handlu są akceptowane na rynku

światowym7. Jednakże publikacje Unii Europejskiej zawierają stwierdzenie, że „przemysłowa

konkurencyjność krajów jest uwarunkowana ich zdolnością do zachowania na rynku

2 Wziątek-Kubiak A., Kontrowersje wokół konkurencyjności w teorii ekonomii, „Ekonomista” 2004, nr 6, s.

805–807 oraz Olczyk M., Konkurencyjność – spór wokół definicji, „Gospodarka w Praktyce i Teorii”, Instytut

Ekonomii Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2005, nr 1(16), s. 81–91 i M. Olczyk, Konkurencyjność. Teoria

i praktyka. Na przykładzie polskiego eksportu artykułów przemysłowych na unijny rynek w latach 1995–2006,

CeDeWu, Warszawa 2008, s. 11–14. 3 Krugman P., Competitiveness: A Dangerous Obsession, „Foreign Affairs” 1994, nr 2. 4 Lubiński M., Konkurencyjność gospodarki czy przedsiębiorstwa, „Gospodarka Narodowa” 1995, nr 6. 5 Porter M. E., The Competitive Advantage of Nations, The Free Press, A Division of Macmillan Inc., New

York 1990, s. 33. 6 Gorynia M., Międzynarodowa konkurencyjność polskiej gospodarki a polityka ekonomiczna,

„Ekonomista” 1996, nr 3. Zob. także Bombińska E., Czynniki określające międzynarodową konkurencyjność

gospodarki narodowej [w:] Zagadnienia handlu zagranicznego, cz. 2, red. Budzowski K., Wydymus S., AE

w Krakowie, Kraków 1998, s. 167 oraz Konkurencyjność przedsiębiorstw – nowe podejście, red. Skawińska E.,

Wydawnictwo Naukowe PWN, Poznań 2002. 7 Porter M., “Porter o konkurencji”, PWE, Warszawa 2001,

11

równowagi pomiędzy importem a produkcją wewnętrzną, która to równowaga jest w zgodzie

z efektami uzyskanymi w eksporcie”8.

Z kolei w The World Competitiveness Report9 opracowywanym przez Światowe

Forum Ekonomiczne konkurencyjność międzynarodowa określana jest jako zdolność kraju

bądź przedsiębiorstwa do tworzenia większego bogactwa niż konkurenci na rynku

światowym. Wedle tego raportu zdolność konkurencyjna danego kraju jest efektem

przekształcania zasobów kraju lub już istniejących (jak np. zasoby naturalne) czy to

wytworzonych (np. kapitał ludzki, infrastruktura) dzięki różnym procesom (np. produkcji)

w wyniki ekonomiczne, które dalej weryfikowane są w konkurencji na rynkach

międzynarodowych10.

W polskiej literaturze można również znaleźć wiele definicji konkurencyjności

w kontekście makroekonomicznym. Pośród autorów podejmujących tę problematykę są m.in.:

W. Bieńkowski, J. Bossak, J. Kotyński, U. Grzeloński. Pod pojęciem międzynarodowej

konkurencyjności gospodarki J. Bossak rozumie takie ukształtowanie się warunków

makroekonomicznych, instytucjonalnych oraz warunków konkurencji i sprawności

mechanizmu rynkowego, które tworzą podstawy ekonomiczne dla dynamicznego rozwoju

przedsiębiorstw w warunkach zmieniającego się otoczenia a także kraju11.

Istnieje wiele definicji międzynarodowej konkurencyjności gospodarki, ale

w większości tych definicji chodzi o to samo, a mianowicie o zdolność do produkowania dóbr

i usług, które sprawdzą się na rynku międzynarodowym, a obywatele osiągają rosnącą

i trwałą poprawę standardu życia12. O przetrwaniu oraz rozwoju decyduje rynek, na którym

produkty znajdują bądź nie znajdują swoich nabywców. Stąd właściwym jest stwierdzenie że

„konkurencyjność jest trwałą zdolnością do projektowania, wytwarzania oraz sprzedawania

produktów (usług), których ceny oraz inne walory są bardziej atrakcyjne od odpowiednich

produktów (usług) oferowanych przez krajowych i zagranicznych konkurentów”13.

Konkurencyjność gospodarki narodowej, czyli tzw. konkurencyjność w ujęciu makro,

jest pojęciem niejednoznacznym, czego konsekwencją jest brak jednolitej definicji tego

pojęcia. Najczęściej w jej ramach wymienia się pozycję konkurencyjną, czyli tzw.

konkurencyjność wynikową, i zdolność konkurencyjną, czyli. tzw. konkurencyjność

czynnikową14.

Według W. Bieńkowskiego pozycja konkurencyjna to poziom rozwoju gospodarczego

osiągnięty przez dane państwo. Odzwierciedlenie swoje ma on zarówno w poziomie dochodu

8Lubiński M, Konkurencyjność gospodarki. Pojęcie i sposób mierzenia [w:] Międzynarodowa

konkurencyjność gospodarki Polski – uwarunkowania i perspektywy, Instytut Rozwoju i Studiów

Strategicznych, Warszawa 1995, nr 35, s. 9–10. 9 Raport ten opracowywany jest przez IMD (International Institute for Management Development)

z Lozanny 10 The World Competitiveness Report 1994, World Economic Forum, Lausanne 1994, s. 18. 11Bossak J., Międzynarodowa konkurencyjność gospodarki polskiej – ujęcie instytucjonalne [w:]

Konkurencyjność gospodarki polskiej a rola państwa przed akcesją do Unii Europejskiej, red. Wronowski H.,

UW, Białystok 2000, s. 21. 12 Wysokińska Z., Konkurencyjność w międzynarodowym i globalnym handlu towarami technologicznie

intensywnymi (high-tech), Studia Europejskie, Centrum Europejskie Uniwersytetu Warszawskiego 2002,

nr 1 s. 128. 13 Kisiel M., 2005, Internet a konkurencyjność banków w Polsce, CeDeWu, Warszawa 14 Radło M.J., Międzynarodowa konkurencyjność gospodarki. Uwagi na temat definicji, czynników i miar.

SGH, Warszawa 2008. http://radlo.org/mkg.pdf, s. 7 (10.05.2012).

12

narodowego, jak również w poziomie efektywności wykorzystania czynników wytwórczych

czy pozycji w handlu zagranicznym15.

Z kolei zdolnością konkurencyjną jest wszystko to, co decyduje o możliwościach

konkurowania na rynkach zagranicznych oraz o osiąganiu określonej pozycji konkurencyjnej

przez daną gospodarkę. Zdolność ta zwana jest również konkurencyjnością czynnikową,

ponieważ ocenia się ją według szeregu czynników, które opisują strukturę, wielkość

i wykorzystanie zasobów produkcyjnych, politykę ekonomiczną rządu, system społeczno-

ekonomiczny oraz międzynarodowe otoczenie gospodarcze. W konsekwencji autor ten

uznaje, że „miarą wzrostu zdolności konkurencyjnej jest nie tylko, a często nie tyle poprawa

pozycji konkurencyjnej, ile zachowanie przez daną gospodarkę zdolności do

długookresowego, zyskownego rozwoju (tj. z zachowaniem odpowiedniego poziomu

akumulacji), którego efektem jest taka struktura gospodarki – a w konsekwencji struktura

eksportu – która koresponduje z długookresowymi zmianami w strukturze popytu

światowego”16.

Podejścia powyższe wzajemnie się uzupełniają. Posłużenie się podejściem

czynnikowym bez uzupełnienia go o ocenę osiągniętej pozycji konkurencyjnej prowadzić

może do przyjęcia nieprawidłowych założeń co do zestawu czynników konkurencyjności,

gdyż ten zmienia się razem z osiąganą przez daną gospodarkę pozycją konkurencyjną. Na

skutek tego definiując konkurencyjność gospodarek państw wysokorozwiniętych

W. Bieńkowski uznaje, iż „miarą zdolności konkurencyjnej państw wysokorozwiniętych

(liderów) będzie nie tylko zachowanie zdolności do zyskownego wzrostu, ale także zdolności

do tworzenia oraz współtworzenia nowych struktur popytu i podaży i że proces ten powinien

mieć miejsce w warunkach gospodarki otwartej”. Zaprezentowane przez W. Bieńkowskiego

ujęcia międzynarodowej konkurencyjności gospodarczej państw mówią o innych nawzajem

uzupełniających się jej aspektach17.

Międzynarodowa zdolność konkurencyjna gospodarki to pojęcie szersze i głębsze od

pojęcia międzynarodowej pozycji konkurencyjnej. Jest to ujęcie dynamiczne, kompleksowe

i systemowe, „wchłaniające” pojęcie pozycji konkurencyjnej jako jednego z jej wielu

czynników a jednocześnie jako jej zewnętrznego jedynie, a więc niepełnego obrazu18.

1.2 Obszary konkurowania gospodarek narodowych

Na najwyższym poziomie ogólności wyróżnić można dwa obszary konkurowania

gospodarek narodowych. Są to:

konkurowanie na rynkach zbytu produktów,

konkurowanie o czynniki produkcji (pracę, kapitał itd.).

15 Radło M.J., Międzynarodowa konkurencyjność gospodarki. Uwagi na temat definicji, czynników i miar.

Instytut Gospodarki Światowej, Warszawa 2008, s.3. 16 Radło M.J., Międzynarodowa konkurencyjność gospodarki. Uwagi na temat definicji, czynników i miar.

Instytut Gospodarki Światowej, Warszawa 2008, s.3. 17 Radło M.J., Międzynarodowa konkurencyjność gospodarki. Uwagi na temat definicji, czynników i miar.

Instytut Gospodarki Światowej, Warszawa 2008, s.3. 18 Bieńkowski W., Lis S., Konkurencyjność gospodarcza USA, folia Occonomica Cracoviensia, vol. 30,

PAN, Warszawa, 1988, s.19.

13

W zakresie konkurowania na rynkach produktów mówić można o dwóch rodzajach

sukcesu:19

zdobycie nadzwyczaj dużych udziałów, a nawet dominującej pozycji

handlowej w danej branży produktów (market domination-MD),

osiąganie nadzwyczajnych korzyści z handlu (benefits- B).

Pierwszy z nich posiada charakter ekstensywny („wielkość obrotów”), natomiast drugi

charakter intensywny („wysokość marży/rentowności”). Miarą nadzwyczajnego sukcesu

zatem będzie zdobywanie wysokich osiągnięć w obydwu wymiarach. Między tymi obszarami

zachodzić mogą różne interakcje. Możemy wyróżnić kilka ich przypadków20:

zdominowanie rynku odbywa się kosztem osiągania niskich korzyści z handlu,

zmonopolizowanie/zdominowanie rynku pozwala na osiąganie

nadzwyczajnych korzyści,

kraj nieustannie zwiększa korzyści z handlu nie specjalizując się w danej

branży.

Pierwszy z tych przypadków zachodzi wtedy, gdy polityka handlowa zmierza do

osiągnięcia celu jakim jest dominacja rynku, lecz może zrealizować go wyłącznie przez

wyrzeczenie się korzyści np. poprzez obniżenie cen do i poniżej progu opłacalności. Celem

długofalowym może tu być przejściowe stosowanie dumpingu do momentu wyeliminowania

zagranicznej konkurencji. W skali globalnej jest to mało realne21.

Drugi przypadek to sytuacja, do której zmierza strategiczna polityka handlowa.

Motywem jest zdominowanie czy nawet zmonopolizowanie danej branży a później osiąganie

w niej nadzwyczajnych korzyści. W praktyce bardzo trudno jest to osiągnąć, nawet

w przemysłach, które charakteryzują się silnymi korzyściami skali, tworzącymi przesłanki do

monopolizacji. Jedynymi rynkami, gdzie polityka taka sprawdza się w praktyce, są rynki

rzadko występujących surowców mineralnych, w których dojść może do kartelizacji

i nacjonalizacji22.

Ostatni z przypadków odnosi się do sytuacji, gdzie kraj nie dominuje nadmiernie

w żadnej z branż, lecz w każdej osiąga korzyści nadzwyczajne (wysoka produktywność

kapitału eksporcie, wysoka produktywność pracy eksporcie, rosnące terms-of-trade)23.

W przypadku konkurowania o czynniki produkcji zakładamy, że będą one przepływać

od kraju mniej konkurencyjnego do kraju bardziej konkurencyjnego, gdyż jest on w stanie

lepiej je wykorzystać. A więc przy braku barier, różnice w poziomie konkurencyjności

objawiać powinny się przepływami czynników produkcji. Dla przykładu: Chiny są

konkurencyjne w walce o kapitał, mierzymy to rosnącym i przede wszystkim dużym

napływem BIZ. Nie są natomiast konkurencyjne podczas walki o siłę roboczą, ponieważ

odpływa ona z tego kraju. Warunki życia i pracy w Chinach są złe, płace niskie, w efekcie

motywują do emigracji zamiast do migracji. W odniesieniu do USA natomiast można

19 Bożyk R, Misala., Puławski M., Międzynarodowe stosunki ekonomiczne, PWE, Warszawa 1999. 20 Lubiński M., Michalski M., Misała J., Międzynarodowa konkurencyjność gospodarki. Pojęcia i sposób

mierzeni, IR i SS, Warszawa, SGH 2002, s. 9. 21 Tamże, s. 10. 22 Gorynia M., Międzynarodowa konkurencyjność polskiej gospodarki a polityka ekonomiczna,

„Ekonomista" 1996, nr 3. 23 Tamże, s. 10.

14

stwierdzić że są one konkurencyjne w obydwu tych aspektach: przyciągają jednocześnie

kapitał zagraniczny oraz pracowników na wszystkich poziomach wykształcenia

i umiejętności. Przykład ten pokazuje, że poszczególne objawy konkurencyjności względem

siebie mogą być niezależne i nie muszą się korelować, a wręcz powinny być skorelowane

ujemnie, ponieważ kraj z nadwyżką kapitału powinien go eksportować do innego kraju

o nadwyżce siły roboczej i vice versa. Oczywiście istnieją różne czynniki produkcji24.

Podsumowując, za celowe uważa się skoncentrowanie uwagi na czterech objawach

konkurencyjności: przepływie siły roboczej, przepływie kapitału, dominacji na rynkach oraz

korzyściach z handlu. Objawy te dotyczą fundamentalnych aspektów konkurencyjności oraz

są mierzalne.

1.3 Pomiar konkurencyjności związanej z konkurowaniem na rynkach

produktów i usług

Na poziomie makroekonomicznym ocena konkurencyjności kraju powinna

uwzględniać cztery podstawowe obszary25– zob. tab. 1.

1) podstawowe wskaźniki rozwoju gospodarczego,

2) konkurencyjność cenowo-kosztową,

3) konkurencyjność pozacenową,

4) konkurencyjność zewnętrzną.

Tabela 1. Podstawowe obszary i mierniki konkurencyjności

1) Konkurencyjność ogólna - wzrost realnego PKB per capita

- wzrost wydajności pracy

- wzrost łącznej produktywności czynników produkcji

2) Konkurencyjność cenowo-kosztowa - zmiany realnego efektywnego kursu walutowego

- zmiany jednostkowych kosztów pracy

3) Konkurencyjność pozacenowa - poziom nakładów na B+R

- poziom wykształcenia społeczeństwa

- liczba patentów triadowych

- syntetyczny indeks innowacyjności

- indeks wolności gospodarczej

- indeks wydajności logistycznej

4) Konkurencyjność zewnętrzna - zmiany udziału rynkowego w światowym eksporcie

- dynamika wzrostu eksportu

- indeks ujawnionej przewagi komparatywnej

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Białowąs T., Analiza handlu usługami Unii Europejskiej w latach

1995-2008 i ocena konkurencyjności, Warszawa 2009, s. 15.

Miary związane z przepływem towarów są podstawową znaną w literaturze

przedmiotu miarą sukcesu osiągniętego w handlu międzynarodowym. Można wyróżnić

mierniki oparte o relacje cen w imporcie i eksporcie (cenowe terms of trade), ilość dóbr

importowanych i eksportowanych (ilościowe terms of trade), wskaźniki wolumenu importu

24 Gorynia M., Op. Cit. 25 Di Mauro F., Forster K., (2011), Competitiveness as a Multi-Dimensional Concept, w: Di Mauro F.,

Mandel B.R. red., Recovery and Beyond. Lessons for Trade Adjustment and Competitiveness, ECB, Frankfurt

am Main, s 12-19.

15

i eksportu (RCA, model CMS). Brak jest natomiast prób konstrukcji wskaźników, które

pozwalałyby badać łącznie zmiany produktywności oraz wolumenu eksportu i importu.

Podstawowymi miarami międzynarodowej pozycji konkurencyjnej gospodarki

w wymianie handlowej są: udział w handlu światowym, zmiany term of trade oraz stan

bilansu obrotów z zagranicą.

Udział w światowym handlu, a przede wszystkim udział w światowym eksporcie jest

najpopularniejszym miernikiem międzynarodowej pozycji konkurencyjnej. Jego wzrost jest

zazwyczaj utożsamiany z poprawą pozycji konkurencyjnej danego kraju na międzynarodowej

arenie. Prostota tego wskaźnika nie uwzględnia czynników, tj. fazy cyklu koniunkturalnego,

zmiany kursu walutowego, czy specyficznych uwarunkowań wymiany handlowej badanego

kraju, co stanowi podstawową wadę26.

Kolejną miarą międzynarodowej pozycji konkurencyjnej jest udział danego kraju

w imporcie światowym, jak i wskaźnik tzw. penetracji importowej, który ma postać27:

Wp = 𝐼𝑚

𝑋𝑠−𝐸𝑥+𝐼𝑚 100,

Gdzie:

Im – wartość eksportu

Ex – wartość eksportu

Xs- wartość produkcji sprzedanej

Odnosząc się do całej gospodarki narodowej, wskaźnik penetracji importowej to

udział importu w podaży na rynku wewnętrznym. Przyjmuje się, że im większy jest udział

dóbr importowanych w podaży na jego rynku wewnętrznym i wyższy udział danego kraju

w światowym imporcie, tym gorsza jest pozycja konkurencyjna gospodarki28.

Wzrost udziału w rynku wewnętrznym dóbr importowanych nie oznacza na ogół

spadku pozycji konkurencyjnej danego kraju, lecz jego większe zaangażowanie

w międzynarodowy podział pracy. Zróżnicowane tempo wzrostu penetracji importowej na

różnych segmentach ryku oznacza zmianę konkurencyjności poszczególnych działów

gospodarki, czyli tworzenie nowych przewag konkurencyjnych. Od struktury tych przewag

zależy interpretacja zmian wskaźnika penetracji importowej29.

Kolejny z wymienionych wskaźników – model stałego udziału w rynku (constatnt-

market-share-model-CMS) jest próbą oceny wewnętrznych oraz zewnętrznych źródeł

obecnego wzrostu eksportu danego kraju, która bada cztery możliwości: efekt handlu

światowego, efekt struktury towarowej, efekt struktury geograficznej oraz efekt

konkurencyjności.

26 Bieńkowski W., op. Cit. str. 45. 27 Johns R. A., International Trade theories and the evolving International Economy, St. martin PRESS, New

York 1985, s.239. 28 Johns R. A., International Trade Theories and the Evolving International Econnomy, St. Martin Press,

New York 1989, s. 239. 29 Tamże, s. 232.

16

Można go zapisać następująco30:

𝑥1 − 𝑥0 = 𝑟𝑥0 + ∑(𝑟𝑖 −

𝑖

𝑟)𝑥𝑖0 + ∑ ∑(𝑟𝑖𝑗 −

𝑗

𝑟𝑖)

𝑖

𝑥𝑖𝑗0 + ∑ ∑(𝑥𝑖𝑗1 −

𝑗

𝑥𝑖𝑗0 − 𝑟𝑖𝑗0 −

𝑖

𝑟𝑖𝑗𝑟𝑖𝑗0)

Gdzie:

r- tempo wzrostu handlu światowego w wyrażeniu wartościowym,

r i -tempo wzrostu handlu światowego towarem i,

r ij – tempo wzrostu całkowitego importu dobra i przez kraj j,

o - okres początkowy,

1– okres następny,

i - grupa towarowa,

j – kraj przeznaczenia .

Równanie to składa się z czterech części:31

pierwsza wskazuje, jaki byłby rozmiar eksportu danego kraju w przypadku

gdyby wzrastał on w takim samym tempie jak handel światowy,

druga część wskazuje na wpływ zmian w strukturze towarowej eksportu

badanego kraju na wzrost tego eksportu,

trzecia wyraża efekt struktury geograficznej eksportu,

ostatnia ujmuje efekt konkurencyjności.

Mimo, że procedura CMS stanowi bardziej wszechstronne niż poprzednio wymienione

narzędzie analizy konkurencyjności kraju na światowym rynku, nie wyjaśnia w pełni

przyczyn wpływających na wzrost ekspansji kraju na rynkach światowych. Podczas jej

stosowania na otrzymane wyniki ma również duży wpływ ruch cen, ponieważ CMS opiera się

na ujęciu wartościowym. Wspomniany model umożliwia ocenę konkurencyjności kraju ex

post, ale nie pozwala przewidzieć przyszłych zmian pozycji na światowych rynkach. Nie

podważa to jednak przewagi tej procedury w porównaniu do uprzednio wymienionych,

zwłaszcza w zakresie wyodrębnienia źródeł poprawy konkurencyjności kraju na

zagranicznych rynkach32.

Istnieje również wiele innych miar cząstkowych, będących najczęściej pochodnymi

tych pierwszych. Jedną z bardziej popularnych miar jest wskaźnik zaproponowany przez B.

Balassę, tzw. wskaźnik ujawnionej przewagi komparatywnej (revealed comparative

advantage – RCA). Wyraża on względną przewagę danego kraju w światowym eksporcie

danego dobra czy grupy dóbr w stosunku do całkowitego udziału tego kraju w eksporcie

światowym33.

Wskaźnik ten zapisywany jest następująco34:

30 Lubiński M., Michalski M., Misała J., Międzynarodowa konkurencyjność gospodarki. Pojęcia i sposób

mierzeni, IR i SS, Warszawa, SGH 2002. s. 26.

31 Tamże, s.27. 32 Bieńkowski W., S. Lis, Konkurencyjność gospodarcza USA, folia Occonomica Cracoviensia, vol. 30,

PAN, Warszawa, 1988, s.18. 33 Balassa B., TRADE Liberalization and Revealed Comaprative Advantage, The Manchester School of

Economics and Social Studies, 1965, vol.33. 34 Bieńkowski W., op. cit. s. 46.

17

𝑅𝐶𝐴𝑗 =𝑥𝑖𝑗

𝑥𝑁𝑗+

𝑥𝑖𝑇

𝑥𝑁𝑇∗ 100

gdzie:

x- eksport ujęty wartościowo,

i - analizowany towar,

j – analizowany kraj,

N- wszystkie kraje i (lub) ich określona grupa,

T- wszystkie dobra i (lub) ich określona grupa.

Interpretacja wskaźnika RCA jest prosta. Jeśli względny udział określonego towaru

i jest większy od względnego udziału wszystkich analizowanych dóbr (wskaźnik RCA >100)

dany kraj ujawnia względną przewagę w eksporcie tego dobra. Jeśli natomiast wskaźnik RCA

jest mniejszy od 100 do czynienia mamy z brakiem przewagi komparatywnej analizowanego

kraju j w zakresie dobra i. W krajach rozwijających się wskaźnik ten może odzwierciedlać

wyłącznie daleko posuniętą specjalizację wynikającą z względnej obfitości określonych dóbr,

przymusu ekonomicznego czy decyzji administracyjnych centrum, dlatego też należy

podchodzić do niego z ostrożnością35.

Obok udziału w handlu światowym popularnym miernikiem międzynarodowej pozycji

konkurencyjnej kraju jest stan jego bilansu handlowego, którego traktowanie jako miernika

budzi wiele kontrowersji w zakresie zagadnień metodologicznych. Chodzi tu o zasadność

wliczania do bilansu nie tylko bilansu obrotów towarowych, ale także bilansu usług, głównie

usług związanych z obsługą obrotu kapitałowego. Niezależnie od tego kwestionowania

zasadne jest stosowanie go jako miary pozycji konkurencyjnej w krótkim okresie. Jego

dodatnie saldo nie zawsze oznacza poprawę konkurencyjności, ponieważ w sytuacji tej kraj

może obniżać swoją konkurencyjność na światowych rynkach np. przez nadmierny wywóz

kapitału, utrzymywanie tradycyjnej struktury eksportu czy w wyniku obniżenia jego

opłacalności.

W sytuacji ujemnego bilansu handlowego dzięki napływowi dóbr kapitałowych kraj

ten może dokonać restrukturyzacji i modernizacji aparatu wytwórczego, a w efekcie podnieść

efektywność produkcji i w przyszłości konkurencyjność swej gospodarki. Można przyjąć, że

wartość salda bilansu handlowego jako miary konkurencyjności jest duża, a jej waga wrasta

wraz z wydłużanie badanego okresu. Dodatkowo poprawna interpretacja wymaga

uwzględniania zmian kursu danej waluty w badanym okresie, oprócz odpowiednio długiego

okresu badań36.

Terms of trade jest kolejnym po udziale w handlu światowym i bilansie handlowym

miernikiem międzynarodowej pozycji konkurencyjnej kraju w wymianie handlowej.

W badaniach nad konkurencyjnością najczęściej rozważa się zmiany tzw. nominalnych terms

of trade, czyli relacji względnych zmian cen uzyskiwanych w eksporcie danego kraju

w badanym okresie do względnych zmian cen dóbr importowanych przez niego.

Można zapisać to następująco37:

35 Bieńkowski W., op. cit. s. 47. 36 Bieńkowski W., op. cit. s. 50. 37 Bożyk R, Misala., Puławski M., Międzynarodowe stosunki ekonomiczne, PWE, Warszawa 1999. s. 242.

18

Tp =𝑃𝑒𝑥

𝑡

𝑃𝑖𝑚𝑡 +

𝑃𝑒𝑥0

𝑃𝑖𝑚0 ∗ 100

gdzie:

Pex – przeciętne ceny w eksporcie danego kraju,

Pim - przeciętne ceny w imporcie danego kraju,

r - okres badany,

o - okres wyjściowy.

Jeśli dany kraj eksportuje towary, których ceny rosną, natomiast importuje te, których

światowe ceny spadają, wtedy osiąga korzyści z handlu. Korzyści mogą pojawić też wtedy,

gdy ceny towarów importowanych rosną, ale ceny towarów eksportowanych rosną szybciej.

Z kolei straty są wówczas, gdy kraj będzie eksportował towary po cenach malejących,

a importował po cenach rosnących38.

W taki sposób obliczony wskaźnik terms of trade pokazuje, o ile procent dynamika

cen eksportowych była wyższa (niższa) od dynamiki cen importowych. Jeśli przyjmuje on

wartości większe od 100, znaczy to, że terms of trade poprawiło się a korzyści z handlu

zagranicznego rosną. Jeżeli jest mniejszy od 100 znaczy wtedy, że terms of trade pogorszyło

się w wyniku tego, że ceny importowe rosły szybciej niż eksportowe. Wskaźnik równy 100

oznacza, iż dany kraj nie osiąga korzyści, lecz również nie ponosi strat z handlu

zagranicznego. Można uznać, że analiza terms of trade ma na celu określenie zmian siły

nabywczej jednej grupy towarowej w stosunku do innej. Mówiąc inaczej, towarów

eksportowanych w stosunku do importowanych przez poszczególne kraje, pod warunkiem, że

w ich strukturze nie zachodzą zbyt duże zmiany39.

Słabą stroną rozważań o konkurencyjności gospodarki narodowej, a szczególnie

międzynarodowej pozycji konkurencyjnej danego kraju są trudności z ich pomiarem.

Potrzeba znalezienia miar adekwatnych jest coraz bardziej naglącym postulatem

teoretycznym oraz praktycznym. Zaprezentowane miary pozwalają w pewnym stopniu

określić pozycję konkurencyjną danego kraju, lecz nie są one precyzyjnymi miarami ze

względu na swoje ograniczone pole recepcji oraz ograniczony charakter. Niewątpliwym

uproszczeniem są na pewno pojedyncze wskaźniki, choć za ich stosowaniem przemawia

względna łatwość interpretacyjna i rachunkowa. Lepiej odzwierciedlające rzeczywistość są

zestawy wskaźników lecz są one trudniejsze w budowie, wykorzystaniu oraz interpretacji.

Jednakże większe walory poznawcze przemawiają za opisem konkurencyjności przy pomocy

zestawu wskaźników. W związku z tym, w badaniach pozycji konkurencyjnej wykorzystywać

warto łącznie możliwie największą liczbę jej miar. Bardzo pożądane jest szukanie związków

korelacyjnych pomiędzy wynikami analiz opartych na różnego typu formułach, a później

dopiero wysuwanie odpowiednich wniosków40.

38 Guzek M. 2006 Międzynarodowe stosunki gospodarcze: zarys teorii i polityki handlowej, Polskie

Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa. 39 Międzynarodowe stosunki gospodarcze 2004, W. Iskra (red.), Fundacja Innowacja, Wyż- sza Szkoła

Społeczno-Ekonomiczna Warszawa. 40 Misala J., op cit. s. 47.

19

2 UWARUNKOWANIA HANDLU MIĘDZYNARODOWEGO

WE WSPÓŁCZESNEJ GOSPODARCE ŚWIATOWEJ

2.1 Funkcjonowanie gospodarki światowej

W dzisiejszych czasach na funkcjonowanie światowej gospodarki oraz

poszczególnych państw, a w ich obrębie – podmiotów gospodarczych, instytucji a także

każdego człowieka, coraz większy wpływ mają nasilające się procesy globalizacji i integracji.

Wieloaspektowe zmiany zachodzące we współczesnej gospodarce określa się wspólnym

mianem globalizacji. Istotą globalizacji jest długookresowy proces integrowania się coraz

większej liczby krajowych gospodarek ponad ich granicami, dzięki intensyfikowaniu oraz

rozszerzaniu się wzajemnych powiązań (produkcyjnych, inwestycyjnych, handlowych,

kooperacyjnych). Na skutek tych przemian powstaje światowy system ekonomiczny

cechujący się dużym stopniem współzależności pomiędzy podmiotami, które uczestniczą

w gospodarce światowej41.

Globalizacja może być rozumiana jako proces, który tworzony jest przez działania lub

zjawiska o wymiarze ogólnoświatowym. Szerzej ujmując, globalizacja jest historycznym

i spontanicznym procesem liberalizacji i postępującego wraz z nią scalania funkcjonujących

rynków towarów, kapitału, siły roboczej oraz technologii i informacji w jeden współzależny

rynek 42 Jest ona zjawiskiem coraz większych związków oraz rosnących współzależności

między państwami, grupami państw, ich przedsiębiorstw i gospodarek. Globalizacja oznacza

zatem wzrost internacjonalizacji gospodarek krajowych oraz wyraźne przenikanie

i konwergencję rynków43.

Procesy globalizacji, w których elementem dynamizującym stają się korporacje

o zasięgu międzynarodowym, prowadzą do wyróżniania się istotnych podziałów w skali

globalnej na centra, semiperyferie i peryferie. Na rzecz struktur międzynarodowych

i globalnych państwa narodowe tracą niektóre swoje funkcje44.

Procesowi globalizacji towarzyszy upowszechnianie się technologii informacyjno-

komunikacyjnych i tworzenie się tzw. społeczeństwa informacyjnego. W tych warunkach

potężnymi aktorami na scenie globalnej, którzy kształtują świadomość ludzi są masowe

środki przekazu oraz elektroniczne formy komunikacji. W sferze kultury zaznaczają się trzy

zasadnicze procesy: komercjalizacji, unifikacji jak i próby włączania regionalnych wartości

do światowego obiegu dóbr oraz wartości kultury45.

Siłą napędową globalizacji jest liberalizacja handlu, rynków kapitałowych

i pieniężnych, rosnące umiędzynarodowienie produkcji, szerokie i szybkie wykorzystanie

technologii znoszących bariery w przepływie kapitału towarów i usług. Panuje powszechna

41 Zeszyty naukowe nr 751 Akademii ekonomicznej w Krakowie, A. Hajdukiewicz, A. Michalik, Rola

korporacji transnarodowych w gospodarce świtowej i handlu międzynarodowym, str. 1 42 Kołodko G., Wędrujący świat, Prószyński i S-ka, Warszawa 2008, s. 98–114. 43 Tamże, s. 115. 44 Bossak J., Bieńkowski W., Konkurencyjność gospodarki Polski w dobie integracji z Unią Europejską

i globalizacji, Tom II, Warszawa, SGH 2001. 45 Misiak W., Globalizacja – więcej niż podręcznik, Difin, Warszawa 2007, s. 13.

20

opinia, iż siłą sprawczą globalizacji są korporacje transnarodowe, wielkie banki

międzynarodowe oraz trzy organizacje: Międzynarodowy Fundusz Walutowy (IMF), Bank

Światowy (World Bank) oraz Organizacja Handlu Światowego (WTO)46.

Globalizację jako proces, można opisać za pomocą następujących charakterystycznych

cech47:

integrowanie (scalanie gospodarek na różnych poziomach poprzez ścisłe

łączenie funkcjonowania rozproszonych po całym świecie podmiotów,

w ramach powiązań handlowych, kooperacyjnych, inwestycyjno-

produkcyjnych),

przełamywanie granic państwowych w sferze działań społecznych,

politycznych i gospodarczych,

możliwość koordynacji międzynarodowych systemów,

wielopoziomowość (skala świata, sektora, różnych rynków itp.),

silny związek między postępem nauki, techniki i organizacji,

narastanie zjawiska migrującej ludności i wymykanie się go spod kontroli

państw narodowych,

kompresja czasu i przestrzeni (poprzez rozwój środków masowego przekazu),

złożoność i wielowątkowość (globalizacja rynków pieniężnych i kapitałowych,

globalizacja przedsiębiorstw, technologii, rynków pracy, globalizacja stylów

życia i modeli konsumpcji, globalny problem dotyczący ekologii itp.).

W literaturze mówi się także o dialektycznym charakterze globalizacji. Cecha ta

charakteryzuje się w jednoczesnym występowaniu zjawisk bądź procesów o przeciwstawnym

charakterze. Zestawia się je w następujące pary48:

globalizacja – fragmentaryzacja,

integracja – dezintegracja,

globalizacja – regionalizacja,

homogenizacja – dyferencjacja,

globalność – lokalność.

Proces globalizacji kreuje się pod wpływem wielu różnorodnych czynników. Czynniki

te można zagregować w trzech zasadniczych grupach49

1) postęp naukowo-techniczny,

2) polityka ekonomiczna państwa.

3) konkurencja międzynarodowa,

Działanie wskazanych czynników jest ze sobą powiązane oraz wzajemnie

stymulowane. Najbardziej wszechstronne i najsilniejsze działanie ma pierwszy

z wymienionych czynników. Postęp techniczny „napędza” proces globalizacji, jednocześnie

też jest „napędzany” przez globalizację. Aktualnie trwa czwarta rewolucja przemysłowa.

46 Bossak j., Bieńkowski W.,, Konkurencyjność gospodarki Polski w dobie integracji z Unią Europejską i

globalizacji, Tom II, Warszawa, SGH 2001. 47 Globalizacja polityki światowej, red. J. Baylis, S. Smith, Uniwersytet Jagielloński, Kraków 2008, s. 20; A.

Zorska, Ku globalizacji? Przemiany w korporacjach transnarodowych i w gospodarce światowej, Wydawnictwo

Naukowe PWN, Warszawa 2002, s. 14; Międzynarodowe stosunki gospodarcze, red. J. Rymarczyk,

Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006, s. 417–418. 48 Flejterski S., Wahl p.,, Ekonomia globalna. Synteza, Difin, Warszawa 2003, s. 23. 49 Zorska A., Ku globalizacji, s. 21–39.

21

Związana jest ona z rozpowszechnianiem technik informatycznych, Internetu

i komputeryzacji prawie we wszystkich formach ludzkiej aktywności, głównie w handlu,

przemyśle, usługach finansowych, biotechnologii, inżynierii genetycznej oraz kulturze.

Rewolucja telekomunikacyjna oraz informatyczna zmieniła oblicze świata. Umożliwia ona

szybki i tani przepływ informacji, tworząc jednocześnie dobre warunki dla procesu

globalizacji na wszystkich rynkach50.

Pod wpływem postępu technicznego w dużej mierze kształtują się przemiany

międzynarodowej konkurencji. Dotyczy to dokonujących się zmian w zakresie popytu

i podaży oraz warunków i sposobów działania przedsiębiorstw na rynku międzynarodowym.

Sprzyjają temu liberalizacja gospodarek narodowych, jak również ich otwieranie się na

przepływy dóbr i usług, kapitału oraz pracy. Rynek producenta przekształcił się w rynek

konsumenta decydujący o ostatecznym kształcie produktu. Cechą charakterystyczną

konsekwencji postępu technicznego dla konkurencji międzynarodowej jest kompresja czasu

i przestrzeni. Dąży ona do przyspieszenia reakcji przedsiębiorstw na zmiany rynkowe51.

Czołową i najsilniejszą grupę podmiotów w gospodarce światowej, a także w procesie

umiędzynarodowienia działalności przedsiębiorstw, tworzą korporacje transnarodowe. Są one

jednym z głównych „aktorów” rynków globalnych. Ich sieci produkcji a także dystrybucji są

przyczyną organizacji i podziału zdolności wytwórczych współczesnej gospodarki światowej,

jak i wpływają na ich lokalizację. Współczesne korporacje transnarodowe swoje działania

dostosowały do nowych warunków ery globalizacji. Prowadzą złożoną działalność,

obejmującą transfer kapitału oraz technologii, wzorców kulturowych, rozwiązań prawnych

i metod zarządzania, jak i rozwój produkcji czy marketingu w wielu krajach. Posiadają

zdolność integrowania się na różnych poziomach i szczeblach działalności. Cechują się

elastyczną organizacją, co gwarantuje im przewagę konkurencyjną w globalnej gospodarce52.

Korporacje transnarodowe są grupą podmiotów, która odgrywa coraz większą rolę.

Poprzez dokonywane inwestycje w największym stopniu przyczyniają się do postępu procesu

globalizacji. Mimo wzrostu ich udziału w międzynarodowej wymianie trudno jest

jednoznacznie określić ocenę wpływu, jaki wywierają na dynamikę i wielkość handlu

światowego. W niektórych warunkach mogą one zastąpić tradycyjny eksport lecz mogą

również kreować dodatkowe strumienie wymiany. Wiele krajów, w których transnarodowe

korporacje prowadzą aktywną działalność, znacząco zwiększyło udział w światowym

eksporcie. Krajem, który w ostatnim czasie osiągnął największy wzrost eksportu są Chiny –

w dużej mierze dzięki właśnie pozyskanym bezpośrednim inwestycjom zagranicznym.

W wielu krajach, które potrafiły stworzyć odpowiednie warunki w zakresie wykorzystania

napływających inwestycji oraz w zakresie przyciągania, działalność transnarodowych

korporacji była przyczyną ogromnego sukcesu eksportowego. Z tego powodu wysiłki wielu

rządów zmierzają w kierunku określenia uwarunkowań, czynników BIZ oraz podjęcia działań

na rzecz poprawy klimatu inwestycyjnego.53

50 Orłowska R., Żołądkiewicz K., Globalizacja i regionalizacja w gospodarce światowej, Polskie

Wydawnictwo Ekonomiczne 2011. s. 40. 51 Globalizacja. Mechanizmy i wyzwania, red. B. Liberska, PWE, Warszawa 2002, s. 42. 52 Tamże, s. 42.

53 Tamże, s. 43.

22

Istotnym elementem gospodarki światowej, a także jedną z najważniejszych sił

globalnych są międzynarodowe organizacje gospodarcze o zasięgu globalnym, jak również

regionalnym. Pierwsze międzynarodowe organizacje zaczęły powstawać w XVIII wieku, pojawiła

się bowiem wtedy potrzeba trwałego organizowania stosunków między państwami. Prócz tego

przyczyn powstawania organizacji należy upatrywać w sprzyjających warunkach

politycznych, połączonych z uświadomieniem sobie przez rządy konieczności rozwiązywania

pewnych problemów gospodarczych na drodze międzynarodowej współpracy oraz

możliwości komunikowania się z władzami innych państw (wspólne interesy)54.

Uważa się, że przynależność do międzynarodowych organizacji gospodarczych

powiększa wiarygodność a także prestiż państw i dodatkowo otwiera wiele możliwości

kredytowych. Jednakże członkostwo w tych organizacjach, jak i narastające oddziaływania

oraz współzależności międzynarodowe coraz bardziej ograniczają zakres swobody państw

w doborze polityki, narzucają zunifikowane rozwiązania i czynią ją mniej skuteczną. Pewne

ujednolicenie polityki państw jest efektem przyjętych zobowiązań międzynarodowych

i z obowiązującej zasady prymatu prawa międzynarodowego nad regulacjami wewnętrznymi.

Organizacje międzynarodowe warunkują decyzje o przynależności do nich bądź możliwości

uzyskania pomocy od przeprowadzenia konkretnych, przede wszystkim prorynkowych

i liberalizujących gospodarkę, reform. Posiadają jednocześnie liczne narzędzia wywierania

wpływu na pożądane zachowania władz państwowych – opinie ekspertów i „ekspertów”,

odmowa lub ograniczanie pomocy, odmowa restrukturyzacji zadłużenia, kary finansowe,

izolacja, zawieszenie w prawach członka organizacji, kształtowanie międzynarodowej tzw.

opinii publicznej, materialne i niematerialne gratyfikacje dla czołowych polityków55.

Organizacją międzynarodową, która wywiera coraz mocniejszy wpływ na

kształtowanie się międzynarodowych stosunków gospodarczych jest WTO – Światowa

Organizacja Handlu WTO jest kontynuacją Układu Ogólnego w Sprawie Taryf Celnych

i Handlu (GATT - ang. General Agreement on Tariffs and Trade). Porozumienie powołujące

WTO podpisane zostało w 1994 roku w Marakeszu w trakcie negocjacji w ramach Rundy

Urugwajskiej, razem z innymi postanowieniami dotyczącymi wymiany handlowej i innych

zagadnień regulowanych przez GATT. Swoją działalność rozpoczęła 1 stycznia 1995

roku. Porozumienie o jej utworzeniu podpisały 122 kraje, w tym też Polska.

Przewodniczącym WTO jest Roberto Azevedo. Organizacja w styczniu 2015 liczyła 160

członków. Ostatnim państwem przyjętym w szeregi organizacji jest Jemen56.

Głównym zadaniem Światowej Organizacji Handlu jest liberalizacja

międzynarodowego handlu dobrami i usługami, prowadzenie polityki inwestycyjnej

wspierającej handel, rozstrzyganie sporów dotyczących wymiany handlowej, przestrzegania

praw własności intelektualnej. Kraje które przystępują do WTO zobowiązane są do

dostosowania wewnętrznego ustawodawstwa do norm Światowej Organizacji Handlu, a także

udzielania koncesji handlowych podmiotom zagranicznym57. WTO zajmuje się kształtowaniem

54 Morawiecki W., Międzynarodowe...., s. 96-98. 55 Orłowska R., Żołądkiewicz K., Globalizacja i regionalizacja w gospodarce światowej, Polskie

Wydawnictwo Ekonomiczne 2011. s. 152. 56 https://www.wto.org 57 https://www.wto.org

23

instytucjonalnych ram dla stosunków handlowych jej krajów członkowskich i nadzorowanie

praktycznego funkcjonowania porozumień Rundy Urugwajskiej.

Poza tym WTO kontroluje przestrzeganie przez państwa członkowskie wszystkich

podpisanych zobowiązań w zakresu liberalizacji handlu oraz znoszenia barier w wymianie

produktów, a w szczególności ustaleń Rundy Urugwajskiej. Polega to na sprawdzaniu,

czy krajowe regulacje państw członkowskich z zakresu wymiany handlowej są zgodne

z notyfikowanymi zobowiązaniami. Organy WTO sprawdzają także, czy realizowana przez

członków zagraniczna polityka handlowa uwzględnia standardy i zasady wprowadzone przez

GATT i WTO. Od chwili jej powstania Światowa Organizacja Handlu (WTO) odgrywa

bardzo istotną rolę w tworzeniu międzynarodowego systemu handlu opartego na

uregulowaniach prawnych. WTO zastąpiło Układ ogólny w sprawie taryf celnych i handlu

(GATT) z 1947r.58.

W części dzięki mechanizmowi rozstrzygania sporów WTO jest przyczyną tego, że

handel międzynarodowy jest sprawiedliwszy, jak i mniej podatny na jednostronne środki

odwetowe. Cel, jakim jest stworzenie wielostronnego systemu handlu w oparciu o wspólne

zasady, okazał się jednak trudny do osiągnięcia w coraz bardziej wielobiegunowym świecie.

Starania o dokończenie kolejnej rundy negocjacji skupiających się na rozwoju („dauhańska

runda rozwojowa”) pozostały jak dotąd bezowocne. Udaremniło to dążenia wielu członków

WTO, w tym UE, do znalezienia wspólnej płaszczyzny porozumienia, a część państw zaczęła

bardziej priorytetowo traktować zawieranie dwustronnych umów handlowych. Parlament

Europejski od lat odgrywa szczególną rolę w monitorowaniu pracy WTO, zarówno w sposób

bezpośredni, jak i za pomocą Konferencji Parlamentarnej ds. WTO, która jest wspólnym

przedsięwzięciem samego Parlamentu i Unii Międzyparlamentarnej (IPU). Rola PE

w sprawowaniu kontroli nad polityką handlową wzrosła od czasu wejścia w życie Traktatu

z Lizbony w 2009r.59

Inną, ważną organizacją międzynarodową, która ma wpływ na zasady

międzynarodowego ładu globalnego a także na politykę i kondycję gospodarczą

poszczególnych państw, jest Międzynarodowy Fundusz Walutowy (MFW).

Głównymi celami MFW są:60

wspomaganie stabilizacji kursów,

promowanie międzynarodowej współpracy,

ułatwianie ekspansji i zrównoważonego rozwoju handlu międzynarodowego,

skracanie okresu oraz zmniejszanie stopnia nierównowagi w bilansach

płatniczych krajów członkowskich,

wspieranie tworzenia wielostronnego systemu płatności,

udostępnianie swoich zasobów krajom członkowskim mającym trudności

z bilansem płatniczym.

MFW ma nieporównywalny wgląd w gospodarkę światową. Każde z państw posiada

w MFW swojego „anioła stróża” – eksperta, a niektóre nawet cały zespół ekspertów

kontrolujących prowadzoną przez rządy politykę gospodarczą oraz jej efekty. Wszystkie kraje

58 https://www.wto.org

59 https://www.wto.org 60 Bilski J., Międzynarodowy system walutowy, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne 2006, s. 112.

24

podporządkowane są corocznemu audytowi. Fundusz działa jako unia kredytowa. Nazywany

jest pożyczkodawcą ostatniej szansy dla państw, które zagłębią się w kłopoty płatnicze.

Posiada on środki finansowe w wysokości 983 mld USD a jednocześnie trzecie co do

wielkości na świecie rezerwy złota – 2,8 tys. ton o wartości ponad 160 mld USD61.

MFW propaguje neoliberalną doktrynę rynkową, której głównymi elementami są

ekonomia podaży i restrykcyjna polityka gospodarcza, zwłaszcza monetarna. Stanowi ona

ideologiczną oraz aspirującą do naukowej podbudowę zachodzących zmian. Według jej

założeń państwo nie może racjonalnie zachowywać się w gospodarce, a jego ekonomiczna

ingerencja jedynie zakłóca naturalną równowagę rynkową a także zmniejsza efektywność

gospodarowania. Skupić się ono powinno na likwidacji barier ograniczających swobodę

prowadzenia działalności gospodarczej a także stwarzaniu najlepszych warunków dla

inwestorów i efektywności prowadzonej przez nich działalności. Wynikające z tego

mikroekonomiczne korzyści dla przedsiębiorstw miały się przekształcić automatycznie

w dobrobyt społeczny oraz makroekonomiczną efektywność. Według zwolenników

dominującego w neoliberalnej doktrynie nurtu – monetaryzmu, główną przyczyną

nierównowagi w gospodarce jest nadmierna podaż pieniądza pobudzająca inflację oraz

destabilizuje gospodarkę. Zalecają zatem schładzanie gospodarki w imię ochrony interesów

kapitału ulokowanego w różnych częściach świata i globalnej równowagi62.

2.2 Procesy integracyjne w gospodarce światowej

Współczesna gospodarka światowa przejawia tendencje do międzynarodowej

integracji gospodarczej wyrażające się w powstawaniu międzynarodowych ugrupowań

integracyjnych, które mają na ogół charakter regionalny. W gospodarce integracja

definiowana jest jako proces scalania (zespalania) różnych typów gospodarki, aby tworzyć

nowe organizmy gospodarcze, które posiadają możliwości znacznie przekraczające sumę

potencjałów narodowych. Integracja wynika z międzynarodowego podziału pracy, dotyczy

mobilności towarów lub/i czynników wytwórczych a także związana jest z dyskryminacją lub

niedyskryminacją czynników produkcji i dóbr w sensie ich pochodzenia czy przeznaczenia.

Integracja gospodarcza jest następstwem międzynarodowego podziału pracy; dotyczy

mobilności towarów i czynników produkcji; związana jest ze stosowaniem bądź

niestosowaniem dyskryminacji dóbr i czynników produkcji w sensie ich przeznaczenia oraz

pochodzenia63.

Integracja gospodarcza może przyjmować różne formy oraz zakres. Strefa wolnego

handlu jest najniższym etapem integracji gospodarczej polegającym na zniesieniu ceł a także

ograniczeń ilościowych i innych barier pozataryfowych w wymianie handlowej pomiędzy

krajami członkowskimi. Kraje tworzące strefę wolnego handlu zachowują jednocześnie

prawo do prowadzenia autonomicznej polityki handlowej wobec państw trzecich. Wyższym

61 Smoczyński J., 2012, Fundusz ostatniej szansy, dodatek do „Polityki”, nr 1, s 3. 62Latoszek E., Proczek M., 2006, Organizacje międzynarodowe we współczesnym świecie, Wyd. Elipsa,

Warszawa, s. 53. 63 Grabowski T., Unia europejska – mechanizmy integracji gospodarczej, Wyd. Adam Marszałek, Warszawa

2008, s. 265.

25

etapem integracji gospodarczej jest unia celna różniąca się od poprzedniego tym, że znosząc

bariery w handlu między sobą, kraje członkowskie ujednolicają jednocześnie taryfę celną jak

i inne środki polityki handlowej wobec krajów trzecich. Wspólny rynek stanowi ugrupowanie

integracyjne, w którym prócz stworzenia swobody przepływu towarów tworzy się też

podobne warunki dla przepływu czynników wytwórczych. Unia gospodarcza obejmuje

wszystkie elementy wspólnego rynku, a dodatkowo w jej ramach następuje pełna koordynacja

i unifikacja różnych dziedzin polityki gospodarczej, np. polityki fiskalnej, rolnej,

przemysłowej, transportowej, socjalnej, a także ustawodawstwa gospodarczego. Innymi

instytucjonalno-organizacyjnymi formami ugrupowań integracyjnych się formy dodatkowe

jak: unia walutowa obejmująca pełną integrację polityki walutowej, przejawiająca się m.in.

w tworzeniu wspólnych rezerw kapitałowych, stabilizacji kursów, uruchamianiu pomocy

kredytowej oraz docelowo zastępowaniu walut narodowych wspólną walutą i utworzeniem

wspólnego banku centralnego; unia polityczna obejmująca pełną koordynację i unifikację

podstawowych dziedzin polityki zagranicznej, wewnętrznej, obronnej oraz ustanowienie

organów ustawodawczych i wykonawczych o kompetencjach ponadpaństwowych64.

Korzyści z utworzenia unii monetarnej mają dwa podstawowe źródła. Pierwszym jest

eliminacja kosztów transakcyjnych związanych z wymianą walut narodowych, drugim zaś

eliminacja ryzyka kursowego wynikającego z niepewności co do przyszłych kursów

walutowych. Konsekwencją eliminacji kosztów transakcyjnych związanych z wymianą walut

jest wzrost korzyści odnoszonych przez przedsiębiorstwa z unii monetarnej. Wyeliminowanie

zmienności kursu walutowego wpływa na strukturę rzeczową i geograficzną handlu. Spadek

kosztów transakcyjnych, a w konsekwencji spadek cen i wzrost wielkości popytu, prowadzą

do zwiększenia zapotrzebowania zwłaszcza na dobra zróżnicowane , częściowo pochodzące

z importu. Utworzenie przez podobne do siebie kraje unii monetarnej i związana z tym

obniżka kosztów transakcyjnych przyczynia się do intensyfikacji handlu

wewnątrzgałęziowego między państwami członkowskimi65.

Pierwszym skutecznym działaniem zmierzającym do europejskiej integracji

gospodarczej było utworzenie Beneluksu w XX w. Następnie powstała Europejska Wspólnota

Węgla i Stali. W 1957 utworzono Europejską Wspólnotę Energii Atomowej oraz Europejską

Wspólnotę Gospodarczą (1993 przekształconą w Unię Europejską). W 1959

powstało Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu. Do ugrupowań integracyjnych,

funkcjonujących w grupie państw wysoko rozwiniętych, zaliczyć należy także

Północnoamerykański Układ o Wolnym Handlu. W Europie Wschodniej i Europie Środkowej

również tworzono ugrupowania integracyjne, np. utworzenie nieistniejącej już Rady

Wzajemnej Pomocy Gospodarczej, czy Środkowoeuropejskiego Porozumienia o Wolnym

Handlu66.

W krajach słabo rozwiniętych gospodarczo dokonywano wiele prób tworzenia

ugrupowań integracyjnych, niemalże w całości wzorowanych na doświadczeniach krajów

wysoko rozwiniętych. Na kontynencie amerykańskim na szczególną uwagę

zasługują: Wspólny Rynek Ameryki Środkowej oraz Wspólnota Andyjska. Kolejnym

64 Ładyka S., Z teorii integracji gospodarczej, Warszawa 2000, s. 34. 65 Oziewicz E. Wybrane problemy procesów integracyjnych we współczesnej gospodarce światowej, Gdańsk

1995, s. 180. 66 Grabowski T., Unia europejska – mechanizmy integracji…, s. 230.

26

przykładem jest Strefa Wolnego Handlu Państw Karaibskich. Próbą utworzenia wspólnego

rynku jest również organizacja Latynoamerykańskie Stowarzyszenie

Integracyjne oraz Wspólny Rynek Południa. Na kontynencie afrykańskim powstały: Unia

Państw Afryki Zachodniej, Unia Celna Państw Afryki Wschodniej oraz Wspólnota Afryki

Wschodniej. Spośród pozostałych ugrupowań integracyjnych na uwagę

zasługują: Stowarzyszenie Narodów Azji Południowo-Wschodniej i Regionalne

Porozumienie o Handlu i Współpracy między Krajami Południowego Pacyfiku67.

2.3 Ogóle zasady polityki handlowej w UE

Dotychczas polityka handlowa Unii Europejskiej nie została nigdzie zdefiniowana.

W praktyce najczęściej stosuje się instrumentalną definicję tego pojęcia – uznając za Komisją

Europejską, że są to wszelakie narzędzia regulujące handel zagraniczny z krajami trzecimi.

Według Rady Ministrów wspólna polityka handlowa obejmuje wszystkie środki, których

priorytetem jest wywarcie wpływu na strumienie zagranicznego handlu. Europejski Trybunał

Sprawiedliwości przyjął szeroką interpretację tego pojęcia i uznał, że polityka handlowa Unii

Europejskiej w swym wymiarze wspólnotowym obejmuje te same treści, co narodowa

polityka handlowa68.

Wspólna polityka handlowa dzieli się na konwencyjną (traktatową) i autonomiczną.

Autonomiczna polityka handlowa kształtowana jest samodzielnie przez Unię Europejską na

mocy jednostronnych decyzji. Bazuje na możliwości wydawania przez Radę Unii

Europejskiej regulacji jednostronnych, które przekładane są jej przez Komisję Europejską.

Wówczas Rada podejmuje decyzję kwalifikowaną większością głosów, ale może również nie

przyjąć propozycji Komisji, lecz musi to uczynić jednogłośnie. Polityka handlowa traktatowa,

zwana również konwencyjną bądź umowną, tworzona jest na mocy międzynarodowych

umów i porozumień z państwami trzecimi i organizacjami międzynarodowym. Zależy zatem

od Unii Europejskiej, jak i od krajów trzecich. Realizowana jest przez umowy

stowarzyszeniowe (z krajami europejskimi i zamorskimi), traktaty akcesyjne i umowy

handlowe. Mamy tu do czynienia z dwuetapową procedurą. Negocjacje z organizacjami

międzynarodowymi czy państwami prowadzi Komisja porozumiewająca się ze specjalnym

komitetem powołanym przez Radę. W negocjacjach tych od 1973 r. uczestniczy także

Parlament Europejski na zasadzie obserwatora. Wynegocjowane, a później zatwierdzone

przez komisje umowy przedkładane są Radzie do akceptacji. Rada natomiast podejmuje

decyzje kwalifikowaną większością głosów; wymagana jest jednomyślność jeżeli

porozumienie dotyczy stowarzyszenia. Z racji różnorodnych kwestii umowy

stowarzyszeniowe wykraczają poza zakres wspólnej polityki handlowej, dlatego też

wymagają również ratyfikacji przez poszczególne członkowskie państwa69.

67 Grabowski T., Unia europejska – mechanizmy integracji…, s. 230 68 Kawecka-Wyrzykowska E. Synowiec E., Unia Europejska, Przygotowania Polski do członkowstwa,

IKCHZ, Warszawa 2001, s. 240. 69 Ruszkowski J., Górnicz E., Żurek M., Leksykon integracji europejskiej, Wydawnictwo Naukowe PWN,

Warszawa 2002, s.224.

27

Po przyjęciu Traktatu Lizbońskiego, zasady Wspólnej Polityki Handlowej dyktowane

są przez art. 206–207 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE). W art. 206

przedstawione zostały jej podstawowe cele, do których zaliczono harmonijny rozwój handlu

światowego. jak też liberalizację międzynarodowych stosunków gospodarczych, która

rozumiana jest jako stopniowe znoszenie ograniczeń w handlu międzynarodowym oraz

w bezpośrednich inwestycjach zagranicznych70.

Aspekty praktyczne prowadzenia Wspólnej Polityki Handlowej obejmują

postanowienia art. 207 TFUE. W momencie wejścia w życie Traktatu Lizbońskiego podstawą

polityki handlowej stało się rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (art. 207 ust. 2)

przyjmowane według zwykłej procedury prawodawczej. Zapis ten znacząco przyczynił się do

wzmocnienia roli Parlamentu Europejskiego podczas ustanawiania polityki handlowej Unii71.

Unia Europejska ma bardzo rozbudowany system preferencji handlowych. Zawiera

ona dwa rodzaje preferencyjnych umów handlowych. Te należące do pierwszej grupy biorą

pod uwagę wzajemne udzielanie pewnych ulg przez partnerów w postaci redukcji stawek

celnych lub/i zmniejszenia innych barier handlowych. Kolejny typ umów zawiera

porozumienia, na mocy których Unia jednostronnie przyznaje preferencje swoim partnerom

handlowym. Działania podejmowane przez Unię na forum WTO oraz w ramach bilateralnych

umów handlowych mają na celu upowszechnianie rozwiązań, które sprzyjają budowaniu

dobrobytu poprzez stabilizację wewnętrzną i rozwój gospodarczy krajów w różnych

regionach72.

Od powstania EWG zawartych zostało wiele preferencyjnych umów z partnerami

handlowymi. Mają one różny charakter, który przejawia się w zakresie przyznanych

preferencji. Biorąc za podstawę klasyfikacji kryterium malejących preferencji handlowych

porozumienia handlowe zawarte przez UE można przedstawić w postaci tzw. piramidy

preferencji. Da się dzięki temu wyróżnić porozumienia lub jednostronne decyzje Unii

Europejskiej, na mocy których73:

budowana jest strefa wolnego handlu (np. z Republiką Korei) oznaczająca

zniesienie barier handlowych (ceł, ograniczeń ilościowych i innych) między

stronami porozumienia;

jest tworzona unia celna UE z jej partnerami (np. z Turcją) polegająca na

utworzeniu wspólnej zewnętrznej taryfy celnej (czyli jednakowego poziomu

stawek celnych) w imporcie spoza obszaru unii oraz zniesieniu barier w handlu

między stronami porozumienia,

70 Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, art. 206; J. Barcz, Przewodnik po Traktacie z Lizbony.

Traktaty stanowiące Unię Europejską. Stan obecny oraz teksty skonsolidowane w brzmieniu Traktatu z Lizbony,

Warszawa 2008, s. 390–391. 71 Krajewski M., Die neue handelspolitische Bedeutung des Europäischen Parlaments w: Die gemeinsame

Handelspolitik der Europäischen Union nach Lissabon, hrsg. M. Bungenberg, Ch. Herrmann, Nomos, Baden-

Baden 2011, s. 55–74. 72 Grącik- Zajączkowska M., Unia Europejska i Stany Zjednoczone w Światowej Organizacji Handlu,

Warszawa 2010, s. 115–116 73 Ambroziak A.A., Kawecka-Wyrzykowska E., Traktatowe stosunki handlowe Wspólnoty Europejskiej z

państwami trzecimi w: Unia Europejska, red. E. Kawecka-Wyrzykowska, E. Synowiec, Tom I, IKCHZ,

Warszawa 2004, s. 208–209. Por.: Sung-Hoon Park, EU’s Strategy towards East Asian Integration and

Regionalism; East Asian Economic Regionalism, eds. C.Y. Ahn et all, Springer 2005, s. 176–177.

28

brak preferencji (jest zagwarantowane przestrzeganie klauzuli największego

uprzywilejowania KNU, opartej na porozumieniach WTO); często

porozumienia handlowe zawierają wyłącznie potwierdzenie zasad

obowiązujących w tym systemie np. porozumienia zawierane z USA, Japonią,

Australią, Nową Zelandią, Hongkongiem, Singapurem i pozostałymi krajami

nieobjętymi preferencjami celnymi;

jednostronnie udzielane są preferencje handlowe (np. krajom Afryki, Karaibów

i Pacyfiku oraz krajom objętym Systemem Preferencji Generalnych

(Generalized System of Preferences – GSP);

partnerzy są gorzej traktowani w stosunkach handlowych aniżeli państwa,

którym przyznano KNU (traktowanie dyskryminacyjne). W przeszłości

dotyczyło to np. państw Rady Wzajemnej Pomocy Gospodarcze.

Odrębnym rodzajem umów o współpracy zawieranych przez UE są porozumienia

zwane umowami o partnerstwie i współpracy gospodarczej (Partnership and Cooperation

Agreements – PCA). Wspólnota zawarła takie porozumienia z Rosją, Ukrainą, Mołdawią,

Kazachstanem, Armenią, Gruzją, Kirgistanem, Uzbekistanem, Azerbejdżanem

i Tadżykistanem. Umowy te podpisane zostały z państwami nienależącymi wówczas do

WTO, zadaniem ich było wprowadzenie do wzajemnych stosunków handlowych zasad

obowiązujących pomiędzy państwami członkowskimi tej organizacji. W chwili, gdy kraj

nienależący do Światowej Organizacji Handlu zostanie do niej przyjęty, postanowienia

wspomnianych umów zostają zastąpione przepisami wielostronnymi, obowiązującymi

w WTO74.

Na ogólnoświatowy wzrost gospodarczy, z korzyścią dla wszystkich, przekłada się

wzrost obrotów handlowych. To dzięki niemu konsumenci wybierać mogą z szerokiej gamy

produktów. Konkurencja między lokalnymi produktami a importowanymi wpływa na wzrost

jakości i obniżenie cen. Dzięki liberalizacji handlu firmy z UE przynoszące największe

efekty mogą na uczciwych warunkach konkurować z firmami z innych krajów. By pomóc

krajom rozwijającym się, UE gotowa jest otworzyć swój rynek dla ich produktów, mimo

faktu, iż kraje te nie są w stanie zrewanżować się tym samym. Zniknięcie barier które

utrudniają handel wewnątrz UE w dużej mierze przyczyniło się do dobrobytu w Unii oraz

umocniło jej zaangażowanie na rzecz liberalizacji handlu światowego. Znosząc cła w handlu

wewnątrz UE, państwa członkowskie ujednoliciły także swoje stawki celne stosowane wobec

towarów przywożonych z zewnątrz75.

Do wzrostu gospodarczego może przyczyniać się rozwój handlu. Unia Europejska

prowadzi wspólną politykę handlową, w zakresie której Komisja Europejska reprezentuje

interesy UE oraz negocjuje umowy handlowe, działając w imieniu 28 państw członkowskich.

Komisja Europejska za pośrednictwem komitetu doradczego konsultuje się z państwami

członkowskimi gdzie omawia się pełny wachlarz aspektów polityki handlowej, które mają

wpływ na UE, w tym instrumenty jednostronne, dwustronne i wielostronne. Polityka

handlowa wchodzi w zakres wyłącznych kompetencji UE, a więc tylko UE, a nie

74 Umowa PCA z Turkmenistanem została podpisana w maju 1998 r., ale nie weszła w życie. 75 Chrabonszczewska E., Międzynarodowe organizacje finansowe, Warszawa : Poltext, 1991. -100 s. (Studia

Finansowo-Bankowe / Szkoła Główna Handlowa)

29

poszczególne państwa członkowskie, zawierać może międzynarodowe umowy handlowe oraz

stanowić przepisy w dziedzinie handlu. Dotyczy to handlu towarami, ale też handlu usługami,

bezpośrednich inwestycji zagranicznych oraz własności intelektualnej76.

Na skalę globalną kwestiami wielostronnej wymiany handlowej zajmuje się Światowa

Organizacja Handlu. Określa ona globalne zasady handlu a także stanowi forum dla

rozstrzygania sporów między członkami i negocjacji handlowych. Komisja Europejska

negocjuje ze swoimi partnerami z WTO. Brała udział również w ostatniej rundzie

wielostronnych negocjacji handlowych WTO, zwanej dauhańską agendą rozwoju. W 2005 r.

po przekroczeniu terminu zakończenia rozmów, a później ponownie w 2006 r., w ramach

rundy dauhańskiej negocjacje znów załamały się podczas spotkania WTO w lipcu 2008 r.

Grudniem 2013 r. zanotowano postęp w wybranych obszarach dzięki przyjęciu pakietu umów

na Bali (Indonezja), w tym w stosunku do działań w przedmiocie ułatwień w handlu,

zobowiązania do zmniejszenia subsydiów eksportowych w rolnictwie a także innych kwestii

rozwojowych jak bezpieczeństwo żywności w krajach rozwijających się.

76 Handel, wzrost i polityka światowa: Polityka handlowa jako kluczowy element strategii Europa 2020”,

COM (2010) 612 z 9.11.2010

30

3 PRZEWAGI KONKURENCYJNE UNII EUROPEJSKIEJ

W HANDLU MIĘDZYNARODOWYM W LATACH 2002-2013

3.1 Źródła i zakres danych na temat wymiany handlowej UE

Statystyki na temat handlu zewnętrznego UE-28 tyczą się tej grupy państw jako do

jednego podmiotu handlowego. Inaczej mówiąc, dane odnoszące się do eksportu dotyczą

jedynie eksportu z UE-28, który jest przeznaczony dla reszty świata

i opuszcza ten podmiot handlowy, z kolei dane dotyczące importu zewnętrznego stosuje się

do importu z reszty świata (spoza Unii) do UE-28. W przypadku danych formułowanych

w odniesieniu do pojedynczych państw członkowskich UE międzynarodowe przepływy

handlowe pokazuje się zasadniczo jako globalne przepływy handlowe (obejmujące partnerów

wewnątrzunijnych, jak i pozaunijnych)77:

import charakteryzuje towary, które wprowadzane na statystyczne terytorium

UE z państwa nienależącego do Unii podlegają procedurze celnej w wymiarze

dopuszczenia do swobodnego obrotu (w zasadzie towary przeznaczone do

konsumpcji), uszlachetniania czynnego bądź przetwarzania pod kontrolą celną

(przetworzenia, towary do obróbki), bezpośrednio bądź po okresie spędzonym

w składzie celnym;

eksport z kolei oznacza towary wychodzące z statystycznego terytorium UE

i dostające się do państwa nienależącego do Unii po przejściu procedury celnej

w zakresie eksportu (eksport ostateczny), uszlachetniania biernego czy

ponownego eksportu towarów po ich uszlachetnieniu czynnym albo

przetworzeniu pod kontrolą celną78.

Statystyki odnoszące się do handlu z państwami spoza Unii nie zawierają towarów

w tranzycie czy podlegających procedurze celnej w zakresie odprawy czasowej lub składu

celnego (do wykorzystania na wystawach, targach, w badaniach itd.), jak i ponownego

eksportu po wprowadzeniu na teren Unii według jednej z wymienionych procedur.

Statystyki tyczące się handlu wśród państw członkowskich UE (handel

wewnątrzunijny) obejmują przywozy, jak też wywozy towarów zarejestrowane przez każde

państwo członkowskie. Możemy definiować je w następujący sposób:79

przywozy dotyczą towarów znajdujących się w swobodnym obrocie na terenie

UE, wprowadzanych na statystyczne terytorium danego państwa

członkowskiego,

wywozy z kolei dotyczą towarów, które znajdują się w swobodnym obrocie na

terenie UE, opuszczają statystyczne terytorium danego państwa

członkowskiego oraz wprowadzane są do innego państwa członkowskiego.

Rejestry celne są typowym źródłem danych statystycznych dotyczących handlu

towarami. Mając na uwadze inaugurację jednolitego rynku dnia 1 stycznia 1993 r., która

77 Kuś Artur, Kompetencje wyłączne Unii Europejskiej w zakresie Wspólnej Polityki Handlowej i unii celnej,

Wyd. KUL, Warszawa 2012, s. 247. 78 Tamże, s. 247.

79 Tamże, s. 249.

31

zniosła formalności celne pomiędzy państwami członkowskimi UE, obowiązkowe okazało się

wprowadzenie nowego systemu gromadzenia danych, Intrastatu, jako warunku dla

opracowywania statystyk na temat handlu wewnątrzunijnego. W systemie tym dane

statystyczne gromadzone są bezpośrednio od podmiotów handlowych. Od nich wymaga się

również wysyłania miesięcznych deklaracji do krajowych urzędów statystycznych80.

Statystyczne wartości handlu wewnętrznego i zewnętrznego UE odnotowuje się na

warunkach FOB81 w przypadku wywozów/eksportów oraz na warunkach CIF (koszt,

ubezpieczenie i fracht) w przypadku przywozów/importu. Wartości zgłaszane obejmują

jedynie te koszty dodatkowe (fracht i ubezpieczenie), które odnoszą się w przypadku

wywozów/eksportu do przewozu przez terytorium państwa członkowskiego, z którego towary

są wywożone/eksportowane, natomiast w przypadku przywozów/importu do przewozu poza

terytorium państwa członkowskiego, do którego towary przybywają/są importowane.

Statystyki dotyczące międzynarodowego handlu towarami wykorzystywane są przez

decydentów na szczeblu międzynarodowym, unijnym, jak i krajowym . W celu prowadzenia

badań oraz do określenia swojej strategii handlowej z takich danych mogą korzystać

przedsiębiorstwa. Wykorzystują je również instytucje UE w przygotowaniu dwustronnych

i wielostronnych negocjacji handlowych, w ustanawianiu oraz wdrażaniu polityki

antydumpingowej, w polityce pieniężnej oraz makroekonomicznej jak i w ocenie postępów

w budowie jednolitego rynku czy integracji gospodarek Europy82.

3.2 Znaczenie UE w handlu międzynarodowym

Unia Europejska będąc czołowym światowym eksporterem towarów i usług, a także

największym na świecie źródłem bezpośrednich inwestycji zagranicznych, na światowym

rynku posiada pozycję dominującą. W chwili obecnej dokonują się jednak strategiczne

przesunięcia w rozkładzie handlu światowego, wraz ze zmianami dotyczącymi wkładu Unii

w ten handel, a także pojawiają się wątpliwości, co do podtrzymania przez nią

dotychczasowej dominującej pozycji. Od początku narastania w 2008 r. kryzysu

gospodarczego oraz finansowego, UE odchodziła stopniowo od wytwarzania pracochłonnych

produktów o niższej wartości do produkowanych obecnie towarów markowych o wartości

wyższej83.

Około jednej szóstej światowego handlu towarami przypada na Unię Europejską (por.

rys. 1). Wartość międzynarodowego handlu towarami jest znacznie większa niż w przypadku

usług (około trzykrotnie), co odzwierciedla charakter niektórych usług, które trudniej jest

świadczyć za granicą84.

80 Witkowski P, Hanclich P., Milarczyk-Woźniak A., Środki polityki handlowej w wymianie

międzynarodowej na przykładzie Unii Europejskiej, Wyd. WSCiL, Warszawa 2011, s. 14.

81 Oznaczony port załadunku, incoterms grupy F, w którym za moment w którym sprzedający dopełnia

swoich obowiązków uważa się chwilę w której towar przekracza poręcz statku. Kupujący ponosi

wszelkie koszty oraz pełne ryzyko związane z utratą bądź uszkodzeniem towaru od tej chwili. 82 Witkowski P, Hanclich P., Milarczyk-Woźniak A., Środki polityki handlowej.., s. 15 83 Oręziak L., Finanse Unii Europejskiej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2009, s. 182. 84 Witkowski P, Hanclich P., Milarczyk-Woźniak A., Środki polityki handlowej.., s. 16.

32

Wartość międzynarodowego handlu towarami prowadzonego przez UE-28 z resztą

świata w 2013r. wynosiła 1737 biliona EUR w eksporcie oraz 1682,4 biliona EUR

w przypadku importu. O ile wartość eksportu z państw UE-28 w 2013 roku uzyskała

rekordowy poziom, to w porównaniu z 2012 r. import zmniejszył się o ponad 100 mld EUR.

Na skutek tego w 2013r. bilans handlowy UE-28 był dodatni85. Patrząc na obroty handlowe

poszczególnych krajów członkowskich UE w latach 2002-2013 można stwierdzić, że przez

ostatnie dziesięć lat wartość wymiany handlowej z zagranicą sukcesywnie wzrastała.

Tabela 2.

Eksport oraz import krajów UE w latach , 2002, 2012 oraz 2013

Eksport Import

2002 2012 2013

2012–13

tempo

wzrostu

2002 2012 2013

2012–13

tempo

wzrostu

(billion EUR) (%) (billion EUR) (%)

UE-28 - 1 683,1 1 737,0 3,2 - 1 798,6 1 682,4 -6,5

Belgia 228,56 347,1 353,5 1,8 209,72 341,8 339,3 -0,7

Bułgaria 6,06 20,8 22,2 7,0 8,41 25,5 25,8 1,5

Czechy 40,71 122,2 121,6 -0,5 43,00 110,1 108,0 -1,9

Dania 60,80 82,1 82,9 1,0 53,22 71,5 72,8 1,8

Niemcy 651,26 1 093,6 1 093,8 0,0 518,49 905,4 895,2 -1,1

Estonia 3,64 12,5 12,3 -2,0 5,08 13,8 13,7 -1,3

Irlandia 93,34 90,9 86,0 -5,4 55,41 48,9 49,2 0,8

Grecja 12,06 27,6 27,6 -0,2 38,30 49,2 46,8 -4,9

Hiszpania 132,92 229,8 237,4 3,3 174,60 262,6 255,2 -2,8

Francja 350,80 442,6 436,4 -1,4 348,21 524,9 512,7 -2,3

Chorwacja 5,19 9,6 8,9 -7,4 11,33 16,2 15,8 -2,8

Włochy 269,06 390,2 389,8 -0,1 261,23 380,3 359,5 -5,5

Cypr 449,00 1,4 1,5 12,4 3,90 5,7 4,8 -16,3

Łotwa 2,42 11,0 10,9 -1,0 4,28 13,4 13,4 -0,2

Litwa 5,54 23,0 24,6 6,5 7,96 24,9 26,5 6,5

Luksemburg 10,80 15,9 13,9 -12,9 13,38 21,3 20,1 -5,8

Węgry 36,50 80,6 81,4 0,9 39,93 74,1 75,4 1,7

Malta 2,14 3,3 2,6 -20,6 2,80 5,1 4,4 -14,6

Niderlandy 258,10 508,9 505,8 -0,6 231,88 459,5 444,1 -3,4

Austria 83,20 129,7 131,5 1,4 82,80 138,9 137,2 -1,3

Polska 43,50 144,3 152,1 5,4 58,48 154,9 154,4 -0,3

Portugalia 27,40 45,3 47,3 4,6 42,47 56,2 56,6 0,8

Rumunia 14,68 45,0 49,6 10,1 18,88 54,6 55,3 1,2

Słowenia 10,96 25,0 25,7 2,6 11,57 24,9 25,2 1,1

Słowacja 15,23 62,7 64,8 3,2 17,52 60,2 61,7 2,4

Finlandia 47,74 56,9 56,0 -1,6 36,19 59,5 58,2 -2,2

Szwecja 86,19 134,4 126,3 -6,0 70,81 127,6 120,4 -5,7

Wielka Brytania 296,31 368,0 408,1 10,9 385,02 537,5 492,8 -8,3

Źródło: http://ec.europa.eu/eurostat

85 Statistics Explained (http://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/) - 06/06/2015- 14:38.

33

Rysunek 1. Główne podmioty handlu międzynarodowego, 2012 r.(w mld EUR)

Źródło: http://ec.europa.eu/eurostat

Tabela 3.

Główne podmioty handlu międzynarodowego w gospodarce, lata 2002, 2007 i 2012 (w mld EUR)

Eksport Import Bilans handlowy

2002 2007 2012 2002 2007 2012 2002 2007 2012

UE-28 885 1 234 1 683 937 1 447 1 799 -52 -212 -115

Norwegia 64 99 125 37 58 68 27 41 57

Szwajcaria 93 126 243 89 118 230 4 8 13

Brazylia 64 117 189 50 88 174 14 29 15

Kanada 267 306 353 235 278 360 32 29 -7

Chiny 344 890 1 595 312 698 1 415 32 193 179

Indie 53 106 225 61 160 381 -8 -53 -155

Japonia 441 521 622 357 454 689 84 67 -68

Meksyk 170 198 289 178 206 289 -8 -7 0

Rosja 113 257 408 49 146 246 64 111 162

Singapur 132 218 318 123 192 296 9 26 22

Korea Południowa 172 271 426 161 260 404 11 11 22

Stany Zjednoczone 733 848 1 203 1 271 1 472 1 816 -538 -624 -614

Źródło: http://ec.europa.eu/eurostat z dn. 14.06.2015.

W 2012 r. udział UE-28 w światowym eksporcie zmniejszył się o 2,9% w stosunku do

2002 r. – zob. tabela 4. Spowodowane jest to mniejszą konkurencyjnością wywożonych

towarów na gwałtownie rozwijających się rynkach. Udział europejskiego eksportu w handlu

międzynarodowym stopniowo zmalał na rzecz rosnących wpływów handlu rosyjskiego oraz

chińskiego. Chiński eksport stanowił w 2012r. ponad 14% ogólnoświatowych przepływów

eksportowych, podczas gdy wartość ta EU-28 wynosiła 15,5%, a dla USA około 11%.

Podkreślić należy, że podczas gdy wzrost udziału chińskiego eksportu jest skokowy, spadki

udziału dla innych obszarów są łagodne, a ich amplituda niewielka.

Z kolei udział UE-28 oraz USA w światowym imporcie w 2012 r. wynosił 16%

i w obu przypadkach ma tendencję maleją począwszy od 2002r., w tym samym okresie Chiny

doświadczyły łagodnej tendencji wzrostowej na poziomie bliskim 8%.

34

Tabela 4.

Udziały w światowym rynku importu i eksportu w latach 2002, 2012 (% )

2002 2012

Import Eksport Import Eksport

Rosja 1,0 2,4 2,2 3,8

Kanada 4.8 5.7 3,2 3,3

Stany Zjednoczone 25.7 15.7 16,2 11,1

Meksyk 3.6 3.6 2,6 2,7

Brazylia 1.0 1.4 1,5 1,7

Chiny 6.3 7.4 12,6 14,7

Japonia 7.2 9.4 6,1 5,7

Korea Południowa 3.2 3.7 3,6 3,9

Indie 1.2 1.1 3,4 2,1

Singapur 2.5 2.8 2,6 2,9

UE-28 18.9 18.9 16,0 15,5

Źródło: http://ec.europa.eu/eurostat, z dn. 10.06.2015.

Po gwałtownym załamaniu się w 2009 r. zarówno importu jak i eksportu, wartość

eksportu z UE-28 w 2013 r. osiągnęła rekordowy poziom 1 737 mld EUR, co skutkuje

wzrostem o 3,2% w stosunku do poprzedniego roku – zob. rysunek 2. Największy wzrost

zanotowano w przypadku rezydualnej towarów kategorii oraz transakcji nie

sklasyfikowanych gdzie indziej (klasyfikacja SITC 9), a szczególnie w przypadku eksportu

niemonetarnego złota (SITC 971). W 2013 r. import towarów do UE-28 spadł o 6,5%,

uzyskując wartość 1 682 mld EUR, nie mniej jednak największe spadki odnotowano

w stosunku do środków smarnych (SITC3) importu paliw mineralnych oraz importu

surowców (SITC 2).

Rysunek 2.

Rozwój handlu międzynarodowego, UE-28, 2003–2013 r. (1)(w mld EUR)

Źródło: http://ec.europa.eu/eurostat z dn. 10.06.2015.

W obszarze handlu zewnętrznego UE-28 w 2013 r. bezkonkurencyjnie największym

uczestnikiem rynku były Niemcy, z których pochodziło 27,1% eksportu towarów z UE-28 do

państw nienależących do Unii i które przyjęły niemalże jedną piątą (18,8 %) importu UE-28

(tabela 5).

35

Trzema następnymi największymi eksporterami w UE były: Zjednoczone Królestwo

(13,3%), Włochy (10,4%) oraz Francja (10,2%). Razem z Niemcami były jedynymi

państwami członkowskimi UE, których udział w eksporcie z UE-28 był dwucyfrowy.

Z kolei w 2013 r. kolejnymi po Niemczech największymi importerami towarów

z państw niebędących członkami Unii były Niderlandy (14,2 %), Zjednoczone Królestwo

(14,0%), Francja (9,8%) i Włochy (9,5%). Duży udział Niderlandów tłumaczy fakt, że

znacząca ilość towarów przypływa do UE przez największy port morski w UE – Rotterdam.

W handlu zewnętrznym towarami w UE-28 największą nadwyżkę o wartości 154,0

mld EUR, zanotowano w Niemczech; następne w Irlandii (22,5 mld EUR) oraz Włoszech

(20,0 mld EUR).

Tabela 5.

Udział krajów członkowskich UE-28 w handlu zewnętrznym w 2013 r.

Eksport Import Bilans handlowy

(billion EUR) (billion EUR) Udział UE-28

eksport (%) (billion EUR)

Udział UE-28

import (%)

EU-28 1 737,02 100,00 1 682,39 100,00 54,63

Belgia 105,85 6,10 114,34 6,80 (8,50)

Bułgaria 8,87 0,50 10,43 0,60 (1,56)

Czechy 23,04 1,30 25,28 1,50 (2,24)

Dania 30,31 1,70 21,80 1,30 8,50

Niemcy 470,47 27,10 316,45 18,80 154,01

Estonia 3,56 0,20 2,50 0,10 1,07

Irlandia 37,09 2,10 14,57 0,90 22,52

Grecja 14,72 0,80 24,67 1,50 (9,95)

Hiszpania 88,30 5,10 114,51 6,80 (26,21)

Francja 177,64 10,20 165,30 9,80 12,34

Chorwacja 3,64 0,20 5,50 0,30 (1,86)

Włochy 180,55 10,40 160,55 9,50 20,00

Cypr 0,64 - 1,40 0,10 (0,76)

Łotwa 3,66 0,20 2,69 0,20 0,97

Litwa 10,46 0,60 10,80 0,60 (0,34)

Luksemburg 2,64 0,20 4,22 0,30 (1,59)

Węgry 17,97 1,00 21,31 1,30 (3,35)

Malta 1,51 0,10 1,34 0,10 0,17

Niderlandy 123,11 7,10 238,33 14,20 (115,22)

Austria 39,49 2,30 32,21 1,90 7,28

Polska 38,36 2,20 48,51 2,90 (10,16)

Portugalia 14,06 0,80 15,71 0,90 (1,65)

Rumunia 15,07 0,90 13,42 0,80 1,65

Słowenia 6,45 0,40 7,53 0,40 (1,08)

Słowacja 11,02 0,60 15,82 0,90 (4,80)

Finlandia 25,03 1,40 19,69 1,20 5,35

Szwecja 53,38 3,10 37,46 2,20 15,92

Wielka

Brytania 230,17 13,30 236,06 14,00 (5,89)

Źródło: http://ec.europa.eu/eurostat z dn. 10.06.2015.

W 2013r. na podstawie wywozów wielkość handlu towarami między państwami

członkowskimi UE (handel wewnątrz unijny) wyceniono na 2 839 mld EUR (tabela 6).

Był to poziom wyższy (o około dwie trzecie) niż ten odnotowany w przypadku

eksportu z UE-28 do państw nienależących do Unii (handel zewnętrzny UE). O pozycji rynku

wewnętrznego UE zdecydowanie świadczy fakt, iż w przypadku każdego państwa

członkowskiego wartość wewnątrzunijnego handlu towarami miała przewagę nad wartością

handlu zewnętrznego – wyjątkami były jedynie Grecja i Zjednoczone Królestwo (rysunek 3).

W poszczególnych państwach członkowskich udział przepływów wewnątrzunijnych

jak i pozaunijnych w całkowitej wartości handlu towarami był wysoce zróżnicowany, co

w pewnym stopniu jest odzwierciedleniem położenia geograficznego oraz więzi

36

historycznych. Najwyższy udział handlu wewnątrzunijnego (niemalże 80% całkowitej

wartości handlu) zanotowano w Luksemburgu, Republice Czeskiej oraz Słowacji, z kolei

w Zjednoczonym Królestwie współczynnik ten wynosił jedynie 48,3%, a w Grecji – 47,0%.

Tabela 6. Handel wewnątrzunijny, handel zewnętrzny w krajach członkowskich UE-28 w 2012 i 2013 r. (w mld EUR)

Handel zewnętrzny Handel wewnętrzny Bilans handlowy

2012 2013 2012 2013 2012 2013

EU-28 2 841,45 2 838,55 2 770,06 2 762,01 71,39 76,53

Belgia 243,05 247,62 230,94 225,02 12,11 22,60

Bułgaria 12,24 13,36 14,96 15,41 (2,72) (2,05)

Czechy 99,38 98,55 82,99 82,74 16,39 15,81

Dania 52,16 52,63 50,63 51,01 1,53 1,62

Niemcy 622,72 623,36 573,14 578,73 49,58 44,64

Estonia 8,26 8,71 10,73 11,17 (2,46) (2,47)

Irlandia 53,58 48,91 32,68 34,66 20,90 14,25

Grecja 12,23 12,83 22,56 22,12 (10,34) (9,29)

Hiszpania 146,32 150,04 142,38 140,68 3,95 9,36

Francja 260,91 258,84 352,01 347,45 (91,10) (88,62)

Horwacja 5,60 5,28 10,13 10,26 (4,53) (4,98)

Włochy 211,87 209,29 202,81 198,90 9,06 10,38

Cypr 0,82 0,88 3,93 3,35 (3,11) (2,46)

Łotwa 6,98 7,21 10,48 10,70 (3,50) (3,48)

Litwa 13,96 14,10 14,35 15,71 (0,39) (1,61)

Luksemburg 12,85 11,25 16,44 15,87 (3,60) (4,62)

Węgry 62,40 63,40 52,37 54,04 10,03 9,37

Malta 1,29 1,12 3,96 3,06 (2,67) (1,95)

Niderlandy 386,38 382,77 207,63 205,77 178,76 177,00

Austria 90,84 92,02 106,27 104,98 (15,43) (12,96)

Polska 109,96 113,78 104,93 105,93 5,04 7,86

Portugalia 32,17 33,28 40,32 40,88 (8,15) (7,60)

Rumunia 31,71 34,51 40,24 41,86 (8,54) (7,36)

Słowenia 18,78 19,25 17,96 17,69 0,82 1,56

Słowacja 52,79 53,74 44,41 45,86 8,38 7,88

Finlandia 30,54 30,96 37,39 38,55 (6,85) (7,59)

Szwecja 76,64 72,89 85,89 82,89 (9,25) (10,00)

Wielka Brytania 185,0 178,0 257,5 256,7 -72,5 -78,8

Źródło: http://ec.europa.eu/eurostat z dn. 10.06.2015.

Rysunek 3. Handel wewnętrzny i zewnętrzny UE-28, 2013 r.(import i eksport, % udziału w całkowitej wielkości handlu)

Źródło: opracowanie na podstawie http://ec.europa.eu/eurostat z dn. 10.06.2015.

37

Między 2012 a 2013 r. wielkość handlu wewnętrznego UE-28 również mierzona na

podstawie wywozów zmalała w całej UE-28 o marginalną wartość 0,1%. Po raz pierwszy od

2009 r. spadła liczba wywozów wewnątrz UE-28. Rozpatrując łącznie przywozy oraz

wywozy największe przyrosty w handlu wewnątrzunijnym odnotowano w Rumunii (6,1%),

Bułgarii (5,8%) oraz na Litwie (5,3%), z kolei Malta (-20,4%), Cypr (-11,0%) i Luksemburg

(-7,4%) w 2013 r. odnotowały największe spadki w handlu wewnątrzunijnym.

3.3 Strukturageograficzna handluUE

W 2013 r. Stany Zjednoczone zdecydowanie pozostały najczęstszym odbiorcą

towarów eksportowanych z UE-28 (rysunek 4 i 5), chociaż udział eksportu z UE-28 do

Stanów Zjednoczonych w eksporcie ogółem spadł z 26,4 % w 2003 r. do 16,6 % w 2013r.

Kolejnym ważnym importerem towarów z UE-28 w 2013r. była Szwajcaria, której pozycja

w stosunku do 2003r. wzmocniła się o 1,5 pkt. proc. Na trzeciej pozycji pozostały Chiny

z prawie dwukrotnym wzrostem procentowym (z 4,8% na 8,5%). Tendencję wzrostową

utrzymały również Rosja oraz Turcja kolejno o 2,6% oraz 0,9%. W przypadku Norwegii

(0,3%) oraz Japonii (1,7%) ich udział procentowy zmalał.

Rysunek 4.

Główni partnerzy handlowi w zakresie eksportu, UE-28, 2013 r.(% udziału w eksporcie zewnętrznym

UE-28)

Źródło: opracowanie na podstawie http://ec.europa.eu/eurostat z dn. 10.06.2015.

Stany Zjednoczone16,6%

Szwajcaria9,8%

Chiny8,5%

Rosja6,9%

Turcja4,5%

Japonia3,1%

Norwegia2,9%

Reszta świata47.7%

38

Rysunek 5. Główni partnerzy handlowi w zakresie eksportu, UE-28, 2003 r.(% udziału w eksporcie zewnętrznym UE-28)

Źródło: opracowanie na podstawie http://ec.europa.eu/eurostat z dn. 10.06.2015.

Między 2012 a 2013 r. pod względem importu do UE-28 w odniesieniu do wszystkich

głównych partnerów handlowych odnotowano spadek importu towarów, z wyjątkiem importu

z Turcji, który zwiększył się o 4,4 pkt. proc. Najwyższe spadki odnotowano w imporcie

z Japonii (o 12,7 %), Brazylii (o 11,8 %), Szwajcarii (o 11,0 %) oraz Norwegii (o 10,9 %).

Niezmiennie Chiny pozostały najważniejszym dostawcą towarów importowanych do UE-28

w 2013. Pochodziła od nich wtedy jedna szósta całego importu do UE-28 (rysunek 6), mimo

że spadł on o 4,0 % między 2012 a 2013 r. Import ten zmniejszył się niemalże we wszystkich

głównych kategoriach produktów, nie licząc chemikaliów (wzrost o 1,1 %) a także żywności,

wyrobów tytoniowych i napojów (wzrost o 0,2 %).

Rysunek 6.

Główni partnerzy handlowi w zakresie importu, UE-28, 2013 r.(% udziału w imporcie zewnętrznym

UE-28)

Źródło: opracowanie na podstawie http://ec.europa.eu/eurostat z dn. 10.06.2015.

Stany zjednoczone26,4%

Szwajcaria8,3%

Chiny4,8%

Rosja4,3%Turcja

3,6%Japonia

4,8%

Norwegia3,2%

Reszta świata44,6%

Chiny 16,6%

Rosja12,3%

Stany zjednocznone11.6%

Szwajcaria5,6%Norwegia

5,4%

Japonia3,4%

Turcja3,0%

Reszta świata42.1%

39

Pomiędzy 2003 a 2013 r. dopatrzono się znaczących zmian w strukturze eksportu

towarów z UE-28 w podziale na głównych partnerów handlowych. Najwyższy stopień

wzrostu zanotowano w przypadku eksportu do Chin (o 106,8%), Szwajcarii (98,2%), dalej

Rosji (82,5%) i Norwegii (22,5%). Eksport do Turcji, Japonii i Korei Południowej zwiększał

się wolniej.

Tabela 7. Handel zewnętrzny UE-28 w podziale na głównych partnerów handlowych, UE-28, 2003–2013 r.(w mld EUR)

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Eksport

UE-28 861,9 945,2 1049,5 1152,4 1234,3 1309,1 1094,0 1353,2 1554,3 1683,1 1737,0

Stany Zjednoczone 227,4 235,7 250,8 267,0 259,6 248,1 203,8 242,7 264,1 292,8 288,2

Chiny 41,5 48,4 51,7 63,7 71,8 78,3 82,4 113,5 136,4 144,0 148,3

Rosja 37,3 46,1 56,7 72,4 89,2 105,0 65,7 86,3 108,6 123,4 119,8

Szwajcaria 71,4 75,3 86,3 88,5 93,1 100,6 88,8 110,5 142,1 133,5 169,6

Norwegia 27,7 30,8 33,7 38,4 43,5 43,7 37,5 41,9 46,8 49,9 50,2

Turcja 30,9 40,2 44,6 50,0 52,8 54,5 44,5 61,8 73,3 75,4 77,8

Japonia 41,0 43,5 43,7 44,8 43,7 42,4 36,0 44,0 49,1 55,6 54,0

Korea południowa 16,5 17,9 20,2 22,8 24,7 25,5 21,6 28,0 32,5 37,8 40,0

Brazylia 12,4 14,2 16,0 17,7 21,3 26,3 21,6 31,5 35,8 39,7 40,1

Indie 14,6 17,2 21,3 24,2 29,2 31,4 27,5 34,9 40,6 38,5 35,9

Import

UE-28 935,3 1027,4 1183,9 1364,6 1446,8 1585,2 1235,6 1532,1 1728,3 1798,6 1682,4

Stany Zjednoczone 158,4 159,7 159,2 170,7 177,4 182,8 155,3 173,4 192,0 206,5 196,0

Chiny 106,6 129,2 161,0 195,8 233,9 249,1 215,3 283,6 294,8 291,6 280,1

Rosja 71,3 84,9 114,0 142,7 146,9 180,4 119,6 162,1 201,3 215,1 206,5

Szwajcaria 59,3 62,2 66,7 71,6 77,0 82,7 80,9 85,5 93,5 105,9 94,3

Norwegia 51,1 55,3 67,2 79,2 76,6 95,9 68,9 79,0 93,9 101,0 90,0

Turcja 27,4 32,9 36,2 41,9 47,4 46,3 36,4 42,8 48,4 48,3 50,4

Japonia 72,6 74,9 74,4 78,4 79,3 76,5 58,4 67,4 70,8 64,7 56,5

Korea południowa 26,1 30,8 34,6 40,9 41,7 39,7 32,5 39,5 36,3 38,0 35,8

Brazylia 19,2 21,8 24,1 27,3 32,9 36,0 26,1 33,4 39,1 37,4 33,0

Indie 14,1 16,4 19,1 22,6 26,7 29,6 25,5 33,4 40,0 37,5 36,8

Bilans handlowy

UE-28 -73,4 -82,2 -134,4 -212,2 -212,5 -276,1 -141,7 -178,9 -174,1 -115,5 54,6

Stany Zjednoczone 69,0 76,0 91,6 96,4 82,2 65,3 48,5 69,3 72,1 86,3 92,3

Chiny -65,1 -80,8 -109,3 -132,1 -162,0 -170,8 -132,9 -170,1 -158,4 -147,6 -131,8

Rosja -34,0 -38,8 -57,3 -70,3 -57,7 -75,5 -53,9 -75,8 -92,7 -91,7 -86,7

Szwajcaria 12,2 13,1 19,6 16,8 16,1 18,0 7,9 25,0 48,6 27,6 75,3

Norwegia -23,4 -24,6 -33,5 -40,8 -33,2 -52,2 -31,4 -37,1 -47,0 -51,1 -39,8

Turcja 3,5 7,3 8,4 8,1 5,5 8,2 8,0 19,0 24,9 27,1 27,4

Japonia -31,6 -31,5 -30,6 -33,7 -35,5 -34,1 -22,5 -23,5 -21,7 -9,2 -2,5

Korea południowa -9,7 -12,9 -14,4 -18,1 -17,0 -14,2 -10,9 -11,6 -3,8 -0,2 4,1

Brazylia -6,8 -7,6 -8,1 -9,6 -11,6 -9,7 -4,5 -1,9 -3,3 2,2 7,0

Indie 0,5 0,7 2,1 1,6 2,5 1,7 2,0 1,5 0,5 1,0 -0,9

Źródło: opracowanie na podstawie http://ec.europa.eu/eurostat z dn. 10.06.2015.

40

3.4 Struktura towarowa handlu UE

Statystyki tyczące się międzynarodowego handlu towarami dają możliwość pomiaru

wartości oraz ilości towarów, które są przedmiotem handlu pomiędzy państwami

członkowskimi UE (handel wewnątrzunijny), a także towarów wymienianych przez państwa

członkowskie UE z państwami nienależącymi do Unii (handel zewnętrzny UE). Statystyki

takie stanowią często oficjalne źródło informacji o eksporcie, imporcie oraz bilansie

handlowym UE, jej państw członkowskich oraz strefy euro.

Dane statystyczne publikuje się z każdego państwa zgłaszającego w zależności do

każdego państwa partnerskiego, uwzględniając kilka klasyfikacji produktów. Najczęściej

stosowaną klasyfikacją produktów jest Międzynarodowa Standardowa Klasyfikacja Handlu

wypracowana przez Organizację Narodów Zjednoczonych (ONZ). Klasyfikacja ta umożliwia

porównanie statystyk handlu międzynarodowego w skali ogólnoświatowej.

W 2013 r. w eksporcie UE-28 główną rolę odgrywał sprzęt transportowy oraz

maszyny, wyroby gotowe a także produkty chemiczne. Natomiast czołową pozycję

w imporcie zajmowały paliwa mineralne dalej sprzęt transportowy i maszyny oraz inne

gotowe produkty. W przypadku dwóch grup produktów o najwyższym poziomie eksportu

w 2013 r., tj. sprzętu transportowego i maszyn (o 0,6 %) a także innych wyrobów gotowych

(o 1,0 %) odnotowano stosunkowo niewielki wzrost eksportu poza UE-28. W 2013 r.

najwyższą stopę wzrostu eksportu z UE-28 odnotowano w przypadku eksportu żywności,

napojów, jak i wyrobów tytoniowych, który zdobył rekordową wartość 104,3 mld EUR

(tabela 8).

Tabela 8. Handel zewnętrzny UE-28 w podziale według głównych produktów, UE-28, lata 2008, 2012 i 2013

2008 2012 2013

(billion

EUR) (%)

(billion

EUR) (%)

(billion

EUR) (%)

Eksport

Ogółem 1 309,1 100,0 1 683,1 100,0 1 737,0 100,0

Żywność, napoje, wyroby tytoniowe 67,8 5,2 99,0 5,9 104,3 6,0

Surowce 32,0 2,4 47,6 2,8 45,3 2,6

Paliwa mineralne, smary 84,7 6,5 125,6 7,5 120,8 7,0

Chemia i powiązane produkty 197,5 15,1 275,4 16,4 273,2 15,7

Pozostałe wyroby 313,5 23,9 379,3 22,5 383,0 22,1

Transport maszyny i wyposażenie 570,9 43,6 705,2 41,9 709,2 40,8

IMPORT

Ogółem 1 585,2 100,0 1 798,6 100,0 1 682,4 100,0

Żywność, napoje, wyroby tytoniowe 81,0 5,1 93,1 5,2 93,5 5,6

Surowce 75,3 4,8 80,7 4,5 76,0 4,5

Paliwa mineralne, smary 460,2 29,0 548,5 30,5 498,7 29,6

Chemia i powiązane produkty 124,2 7,8 163,3 9,1 157,6 9,4

Pozostałe wyroby 375,1 23,7 387,9 21,6 381,8 22,7

Transport maszyny i wyposażenie 425,8 26,9 452,3 25,1 434,1 25,8

Bilans handlowy

Ogółem -276,1 - -115,5 - 54,6 -

Żywność, napoje, wyroby tytoniowe -13,2 - 5,9 - 10,9 -

Surowce -43,3 - -33,2 - -30,8 -

Paliwa mineralne, smary -375,4 - -422,9 - -377,8 -

Chemia i powiązane produkty 73,3 - 112,1 - 115,5 -

Pozostałe wyroby -61,6 - -8,5 - 1,3 -

Transport maszyny i wyposażenie 145,1 - 252,9 - 275,0 -

41

Źródło: opracowanie na podstawie http://ec.europa.eu/eurostat z dn. 10.06.2015.

Jedyną grupą produktów, w przypadku której w 2013 r. odnotowano wzrost importu

do UE-28 (o 0,4%) były żywność, napoje oraz wyroby tytoniowe. Z kolei największy spadek

importu pomiędzy 2012 a 2013 r. odnotowano w przypadku środków smarnych oraz paliw

(o 9,1%). Produkty te miały najwyższą wartość pomiędzy wszystkimi grupami produktów

importowanych do UE-28. Do ograniczenia importu środków smarnych oraz paliw

mineralnych doprowadził spadek wartości importowanych produktów naftowych rzędu 8,3%

(pod względem ilościowym spadek wyniósł -2,8%). Niemalże jedna trzecia (32,2%) unijnego

importu środków smarnych oraz paliw mineralnych w 2013 r. pochodziła z Rosji.

W następnej kolejności były Norwegia (9,9%), Algieria (6,3%), Nigeria (5,5%) oraz Arabia

Saudyjska (5,0%).

Rysunek 7.

Główne eksportowane produkty, UE-28, lata 2008 i 2013(% udziału

w eksporcie zewnętrznym UE-28)

Źródło: opracowanie na podstawie http://ec.europa.eu/eurostat z dn. 10.06.2015.

Rysunek 8.

Główne importowane produkty, UE-28, lata 2008 i 2013 (% udziału w imporcie zewnętrznym UE-28)

Źródło: opracowanie na podstawie http://ec.europa.eu/eurostat z dn. 10.06.2015.

Nadwyżkę w obrocie towarami w UE-28, wynoszącą 54,6 mld EUR w 2013 r.

spowodował dodatni bilans handlowy połączony z obrotem sprzętem transportowym

i maszynami (o wartości 275,0 mld EUR) jak i chemikaliami (o wartości 115,5 mld EUR).

42

Wyrównywał go deficyt handlowy o wysokości 377,8 mld EUR powiązany z środkami

smarnymi oraz paliwami mineralnymi, który w 2012 r. zmniejszył się w porównaniu

z rekordowym deficytem w odniesieniu do tych towarów (422,9 mld EUR).

Unia Europejska w 2012 r. zajmowała nie tylko pozycję największego na świecie

inwestora i eksportera, ale była również głównym partnerem handlowym dla ponad 100

krajów z całego świata. Dodatkowo stanowi ona bardzo otwarty rynek, w wysokim stopniu

zintegrowany z gospodarką światową. Od handlu zagranicznego zależy los ponad 10%

pracowników w UE. Ze względu na otwartość i wielkość swojego wewnętrznego rynku

odgrywała wiodącą rolę w kształtowaniu światowego systemu handlowego, przyczyniając się

w dużym stopniu do powstania Światowej Organizacji Handlu86.

Na podniesienie poziomu życia zarówno w samej Unii, jak i w innych krajach

znacząco wpłynął także handel zagraniczny. Korzystna dla UE okazała się być polityka

otwartości gospodarczej. Największym i najściślej zintegrowanym obszarem wolnego handlu

na świecie zdecydowanie jest Unia, przekłada się także na zatrudnienie. Ponad 36 milionów

miejsc pracy w Europie pośrednio czy bezpośrednio zależy od handlu. Polepszenie się

konkurencyjności Europy uczyniło z niej bardziej atrakcyjne miejsce dla zagranicznych

przedsiębiorstw oraz inwestorów87.

Zmianom ulega jednak układ sił w globalnym handlu. Nowe technologie oraz nowi

uczestnicy rynku w znacznym stopniu zmieniają strukturę handlu zagranicznego, jak

i rządzące nim mechanizmy. W dużej mierze zastosowanie technologii informacyjnych

pozwoliło na wprowadzenie do obrotu towarów oraz usług, dotychczas wyłączonych z niego.

Wartość wymiany handlowej z zagranicą przez ostatnie 20 lat wzrastała w zawrotnym tempie,

zdobywając niespotykane wcześniej poziomy. Aktualnie gospodarka światowa jest bardzo

zintegrowana, a tradycyjny handel gotowymi wyrobami został zastąpiony przez globalne

łańcuchy dostaw88.

Globalizacja a jednocześnie utrzymujące się wciąż skutki ogólnoświatowego kryzysu

finansowego negatywnie wpłynęły na wyniki gospodarcze UE. Gospodarka UE w wybranych

aspektach okazała się nadzwyczaj odporna na tle innych krajów uprzemysłowionych, a jej

udział w globalnym PKB spadał wolniej, niż miało to miejsce w Japonii czy USA. Unia

utrzymała także relatywnie silną pozycję w handlu towarami wzmacniając także swoją

przewodnią rolę w handlu usługami89.

86 Małuszyńska E., Gruchman B., Kompendium wiedzy o Unii Europejskiej, Wyd. PWN, Warszawa 2012, s.

357. 87 Tamże, s.358. 88 Tamże, s.358. 89 http://www.europarl.europa.eu/atyourservice/pl/displayFtu.html?ftuId=FTU_6.2.1.html

43

WNIOSKI

Politykę handlową Unii Europejskiej należy postrzegać w kontekście dwóch ważnych

dzisiaj czynników. Pierwszy z nich to znaczenie samej Unii jako jednego z głównych

partnerów handlowych na arenie międzynarodowej. Drugi to sposób, w jaki środowisko

międzynarodowe zmienia się pod wpływem globalizacji.

Unia Europejska jest największą gospodarką świata, największym eksporterem

i importerem, czołowym inwestorem i obszarem realizacji inwestycji zagranicznych oraz

największym dawcą pomocy. Pomimo iż na Unię przypada zaledwie 7% ludności świata,

skupia ona ponad jedną czwartą światowego bogactwa mierzonego produktem krajowym

brutto (PKB) a całkowitą wartością towarów i usług.

Istotnym aspektem, który przyczynia się do wzrostu unijnej konkurencyjności jest

zawieranie przez Unię Europejską umów o strefach wolnego handlu z państwami trzecimi.

Niniejsze strefy mają na celu zwiększenie możliwości eksportowych producentów unijnych.

W praktyce, mają także na celu zapewnienie korzystnych warunków dla sprzedaży towarów

i usług na rynkach poza unijnych.

Jednolity rynek, który zapewnia swobodny przepływ towarów, usług, osób i kapitału

w granicach UE, jest fundamentem zdolności Unii do tworzenia miejsc pracy dzięki

wymianie handlowej z innymi państwami i regionami. To właśnie Unia, nie zaś rządy

krajowe, odpowiada za ten rynek. Zarządza ona również stosunkami handlowymi z resztą

świata. Mówiąc jednym głosem, UE liczy się w międzynarodowych negocjacjach

handlowych znacznie bardziej niż którekolwiek z państw członkowskich występujące

wyłącznie we własnym imieniu. Unia jest aktywnym partnerem gospodarczym i politycznym,

który ma coraz szerszy zakres interesów i zobowiązań zarówno w skali regionalnej, jak

i globalnej.

W 2012 r. Unia Europejska nie tylko zajmowała pozycję największego na świecie

eksportera i inwestora, lecz była także głównym partnerem handlowym dla ponad 100 krajów

z całego świata. Niemniej w latach 2002-2013 udział europejskiego eksportu w handlu

międzynarodowym stopniowo zmalał na rzecz rosnących wpływów handlu rosyjskiego oraz

chińskiego. Podobne tendencje obserwowane były w imporcie. Wskazywałoby to na

stopniową utratę konkurencyjności towarów europejskich, głównie względem towarów

z prężnie rozwijających się krajów azjatyckich.

Wśród krajów UE w obszarze handlu zewnętrznego oraz wewnętrznego

bezkonkurencyjnie największym uczestnikiem rynku były Niemcy. W eksporcie główną rolę

odgrywał sprzęt transportowy oraz maszyny, wyroby gotowe a także produkty chemiczne.

Natomiast czołową pozycję w imporcie zajmowały paliwa mineralne, dalej sprzęt

transportowy i maszyny oraz inne gotowe produkty.

Polityka handlowa Unii jest integralną częścią składową szerszej strategii „Europa

2020”, mającej na celu zwiększenie zatrudnienia oraz stworzenie nowocześniejszej,

efektywniejszej i bardziej zrównoważonej gospodarki. Dynamiczna gospodarka krajowa

wymaga od UE coraz większej konkurencyjności za granicą. Znaczenie wolnego handlu dla

wzrostu gospodarczego i tworzenia miejsc pracy jest dziś większe niż kiedykolwiek

wcześniej. Dwie trzecie importu stanowią surowce, towary pośrednie oraz komponenty

44

potrzebne producentom unijnym. Rynek Europy musi pozostać otwarty na te dostawy. Ich

ograniczenie bądź podniesienie kosztów importu przyniosłoby niepożądany skutek w postaci

zwiększenia kosztów i zmniejszenia konkurencyjności europejskich przedsiębiorstw zarówno

w kraju, jak i za granicą. Obok rozwoju jednolitego rynku i ukierunkowanych

ogólnoeuropejskich inwestycji w takich obszarach, jak badania naukowe, edukacja i energia,

wolny handel jest jedną z kluczowych sił napędowych stymulujących europejską gospodarkę.

Unijna polityka aktywnego wolnego handlu w stosunkach z gospodarkami rynków

wschodzących zapewnia Unii perspektywy wzrostu i nowe możliwości wymiany handlowej.

Zgodnie z szacunkami Międzynarodowego Funduszu Walutowego do 2015 r. aż 90%

przyszłego wzrostu gospodarczego będzie generowane poza Europą (z czego jedna trzecia

w samych Chinach).

45

BIBLIOGRAFIA

1. Balassa B., TRADE Liberalization and Revealed Comaprative Advantage, The

Manchester School of Economics and Social Studies, 1965, vol.33

2. Bieńkowski W., Lis S., Konkurencyjność gospodarcza USA, folia Occonomica

Cracoviensia, vol. 30, PAN, Warszawa, 1988

3. Bilski J., Międzynarodowy system walutowy, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne

2006. s. 112.

4. Bossak J., Bieńkowski W., Konkurencyjność gospodarki Polski w dobie integracji

z Unią Europejską i globalizacji, Tom II, Warszawa, SGH 2001.

5. Bossak J., Konkurencyjność gospodarki polskiej a rola państwa przed akcesją do Unii

Europejskiej, UW, Białystok 2000

6. Bożyk R, Misala P., Puławski M., Międzynarodowe stosunki ekonomiczne, PWE,

Warszawa 1999

7. Budnikowski A., Międzynarodowe stosunki gospodarcze, PWE, Warszawa 2001

8. Chrabonszczewska E., Międzynarodowe organizacje finansowe, Poltext, Warszawa

1991

9. Dach Z., Globalne problemy współczesnego świata, Prace Naukowe WSPiM,

Chrzanów 2002, nr 6.

10. Di Mauro F., Forster K., Competitiveness as a Multi-Dimensional Concept, w: Di

Mauro F., Mandel B.R. red., Recovery and Beyond. Lessons for Trade Adjustment

and Competitiveness, ECB, Frankfurt am Main, 2011

11. Flejterski S., Wahl P., Ekonomia globalna. Synteza, Difin, Warszawa 2003,

12. Gorynia M., Międzynarodowa konkurencyjność polskiej gospodarki a polityka

ekonomiczna, „Ekonomista” 1996, nr 3

13. Grabowski T., Unia europejska – mechanizmy integracji gospodarczej, Wyd. Adam

Marszałek, Warszawa 2008

14. Grącik- Zajączkowska M., Unia Europejska i Stany Zjednoczone w Światowej

Organizacji Handlu, Warszawa 2010, s. 115–116

15. Guzek M., Międzynarodowe stosunki gospodarcze: zarys teorii i polityki handlowej,

PWE, Warszawa.

16. Iskra W., s, Fundacja Innowacja, Wyższa Szkoła Społeczno-Ekonomiczna Warszawa

2004.

17. Johns R.A., International Trade theories and the evolving Intaernational Economy, St.

martin PRESS, New York 1985

18. Kawecka-Wyrzykowska E., Synowiec E., Unia Europejska, Przygotowania Polski do

członkowstwa, IKCHZ, Warszawa 2001

19. Kołodko G., Wędrujący świat, Prószyński i S-ka, Warszawa 2008

20. Kisiel M., Internet a konkurencyjność banków w Polsce, CeDeWu, Warszawa 2005

21. Krugman P., Competitiveness: A Dangerous Obsession, „Foreign Affairs” 1994, nr 2.

22. Kuś Artur, Kompetencje wyłączne Unii Europejskiej w zakresie Wspólnej Polityki Handlowej i unii

celnej, Wyd. KUL, Warszawa 2012,

23. Latoszek E., Proczek M., Organizacje międzynarodowe we współczesnym świecie,

Wyd. Elipsa, Warszawa 2006.

46

24. Liberska B., Globalizacja. Mechanizmy i wyzwania, PWE, Warszawa 2002,

25. Lubiński M., Konkurencyjność gospodarki czy przedsiębiorstwa, „Gospodarka

Narodowa” 1995, nr 6.

26. Lubiński M., Michalski M., Misała J., Międzynarodowa konkurencyjność gospodarki.

Pojęcia i sposób mierzeni, IR i SS, Warszawa, SGH 2002.

27. Ładyka S., Z teorii integracji gospodarczej, Warszawa 2000.

28. Małuszyńska E., Gruchman B., Kompedium wiedzy o Unii Europejskiej, Wyd. PWN,

Warszawa 2012

29. Misiak W., Globalizacja – więcej niż podręcznik, Difin, Warszawa 2007

30. Olczyk M., Konkurencyjność – spór wokół definicji, „Gospodarka w Praktyce i Teorii”,

Instytut Ekonomii Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2005, nr 1(16)

31. Orłowska R., Żołądkiewicz K., Globalizacja i regionalizacja w gospodarce światowej,

PWE, 2011

32. Porter M., Porter o konkurencji, PWE, Warszawa 2001,

33. Porter M., The Competitive Advantage of Nations, The Free Press, A Division of

Macmillan Inc., New York 1990

34. Radło M.J., Międzynarodowa konkurencyjność gospodarki. Uwagi na temat definicji,

czynników i miar, Instytut Gospodarki Światowej, Warszawa 2008, s.3.

35. Ruszkowski J., E. Górnicz, M. Żurek, Leksykon integracji europejskiej, Wyd.

Naukowe PWN, Warszawa 2002

36. Smoczyński J., 2012, Fundusz ostatniej szansy, dodatek do „Polityki”, nr 1.

37. Witkowski P, Hanclich P., Milarczyk-Woźniak A., Środki polityki handlowej

w wymianie międzynarodowej na przykładzie Unii Europejskiej, Wyd. WSCiL,

Warszawa 2011

38. Wysokińska Z., Konkurencyjność w międzynarodowym i globalnym handlu towarami

technologicznie intensywnymi (high-tech), Studia Europejskie, Centrum Europejskie

Uniwersytetu Warszawskiego 2002, nr 1

39. Wziątek-Kubiak A., Kontrowersje wokół konkurencyjności w teorii ekonomii, „Ekonomista”

2004, nr 6, s. 805–807

40. http://ec.europa.eu/eurostat

41. https://www.wto.org

47

SPIS WYKRESÓW I TABEL

Rysunek 1. Główne podmioty handlu międzynarodowego, 2012 r.(w mld EUR)

Rysunek 2. Rozwój handlu międzynarodowego, UE-28, 2003–2013 r. (1)(w mld EUR)

Rysunek 3. Handel wewnętrzny i zewnętrzny UE-28, 2013 r.(import i eksport, % udziału w

całkowitej wielkości handlu)

Rysunek 4. Główni partnerzy handlowi w zakresie eksportu, UE-28, 2013 r.(% udziału w

eksporcie zewnętrznym UE-28)

Rysunek 5. Główni partnerzy handlowi w zakresie eksportu, UE-28, 2003 r.(% udziału w

eksporcie zewnętrznym UE-28)

Rysunek 6. Główni partnerzy handlowi w zakresie importu, UE-28, 2013 r.(% udziału w

imporcie zewnętrznym UE-28)

Rysunek 7. Główne eksportowane produkty, UE-28, lata 2008 i 2013(% udziału w eksporcie

zewnętrznym UE-28)

Rysunek 8. Główne importowane produkty, UE-28, lata 2008 i 2013 (% udziału w imporcie

zewnętrznym UE-28)

Tabela 1. Podstawowe obszary i mierniki konkurencyjności

Tabela 2. Eksport oraz import krajów UE w latach , 2002, 2012 oraz 2013

Tabela 3. Główne podmioty handlu międzynarodowego w gospodarce, lata 2002, 2007 i 2012

(w mld EUR)

Tabela 4. Udziały w światowym rynku importu i eksportu w latach 2002, 2012 (% )

Tabela 5. Udział krajów członkowskich UE-28 w handlu zewnętrznym w 2013 r.

Tabela 6. Handel wewnątrzunijny, handel zewnętrzny w krajach członkowskich UE-28 w

2012 i 2013 r. (w mld EUR)

Tabela 7. Handel zewnętrzny UE-28 w podziale na głównych partnerów handlowych, UE-28,

2003–2013 r.(w mld EUR)

Tabela 8. Handel zewnętrzny UE-28 w podziale według głównych produktów, UE-28, lata

2008, 2012 i 2013