Turcja. Przewodnik ilustrowany

21

description

Ilustrowany przewodnik TURCJA zawiera wszystko, czego można oczekiwać od przewodnika turystycznego. Jest to zarówno inspirująca lektura przed wyjazdem, bezcenna pomoc podczas zwiedzania, jak i niezrównana pamiątka z podróży.

Transcript of Turcja. Przewodnik ilustrowany

  • TURCJAPRZEWODNIK ILUSTROWANY

  • TURCJAPRZEWODNIK ILUSTROWANY

  • P rze wod nik po wsta z po cze nia za in te re so wa i en tu zja zmu dwchnaj bar dziej zna nych na wie cie do staw cw in for ma cji: wy daw nic twa In si ght Gu ides, kt re go pu bli ka cje od 1970 r. s wzor cem ilu stro wa nychprze wod ni kw i Di sco ve ry Chan nel, naj lep sze go na wie cie pro du cen tate le wi zyj nych fil mw do ku men tal nych.

    Wy daw cy In si ght Gu ides do star cza j prak tycz nych rad oraz ogl nych in for -ma cji o hi sto rii, kul tu rze i lu dziach wy bra nych miejsc. Di sco ve ry Chan neli je go stro na in ter ne to wa: www.di sco ve ry.com po ma ga j mi lio nom te le wi -dzw po dr o wa po wie cie w za ci szu wa sne go do mu i za ch ca j ichdo po dr o wa nia na praw d.

    Jak ko rzy sta z prze wod ni ka Cz za ty tu o wa na Wa de me kum ( ty pa sek u g ry stro ny) to ze staw za -wie ra j cych mn stwo in for ma cji, ese jw i cie ka wo stek dotyczcych hi sto riii kul tu ry Turcji, na pi sa nych przez eks per tw z po szcze gl nych dzie dzin.

    O KSICE

  • Cz gw na, Zwie dza nie, ozna -czo na nie bie skim pa skiem u grystrony, za wie ra wy czer pu j cy prze -gld wszyst kich atrak cji war tychobej rze nia. Naj cie kaw sze miej scaopa trzo no od sy a cza mi do map za -miesz czo nych w tek cie. Cz ostatnia, Infor macje prak -tyczne, z po ma ra czo wym pa skiem,to po rcz ny in for ma tor, w kt rymmo na zna le wia do mo ci do ty cz -ce po ru sza nia si po oko li cy, ho te li,re stau ra cji czy ak tyw ne go wy po czyn -ku i re kre acji.

    W wer sji pol skiej za dba no o wpro -wa dze nie po lo ni kw i in for ma cjipo trzeb nych pol skie mu tu ry cie.

    Wsp pra cow ni cyGru pa wsp pra cow ni kw w Stam -bu le i Lon dy nie do o y a wszel kichsta ra, by roz sze rzy i uak tu al niwy da nie ni niej sze go prze wod ni ka.Me lis sa Sha les, re dak tor pro jek tu,a tak e nie za le na pi sar ka, po dr -nicz ka i spe cja list ka zaj mu j ca siTur cj, zak tu ali zo wa a in for ma cjewy da nia z 2003 r., kt re uka za o sipod re dak cj Ca thy Mu scat. Eri caBrown opra co wa a roz dzia Infor -macje praktyczne. Ksi ka po wsta -

    a na pod sta wie ory gi nal ne go pro jek tu Tho ma sa Golt za. No we in for ma cjezgro ma dzi li: Mol ly McA na il ly -Bur ke (Mo rze Czar ne, Stam bu, Wa de me kum), Me tin De mi sa ra (Cen tral na Ana to lia, Wschd), Eli za beth Me ath Ba ker(Informacje praktyczne), Ber nard McDo nagh (Tra cja, Wy brze e mo rza Mar -ma ra), Me lis sa Sha les (Wy brze e Mo rza rd ziem ne go, Hi sto ria) i Se anShe ehan (Wy brze e Mo rza Egej skie go).

    Do po wsta nia ksi ki przy czy ni li si tak e: La le Apa, Sel uk Bak kal basi, Da vid Bar chard, Paul Bol ding, Nur Bil ge Criss, Me tin De mirsar, Ma rian El lin gworth, To ny Gil lo te, Ra sit Grdi lek, Ta lat Hal man, Ly le Law son,Se van Nsa ny an, Ga briel le Ohl, Vir gi nia Penn -Tay lor, An ne Re eves, Ca nan Si lay i Bar ba ra Sa man tha Sten zel. Au to ra mi zdj s m.in. Sem si Gner, Mar cus Wil son -Smith i Phil Wo od. Wy br fo to gra fii: Hi la ry Ge nin i Mo ni ca Al len de.

    Gra ni ca mi dzy na ro do wa

    Prom

    Au to bus

    Gra ni ca par ku na ro do we go/re zer wa tu

    Lot ni sko mi dzy na ro do we/kra jo we

    Par king

    Ko ci/ru iny

    Me czet

    Klasz tor

    Stanowisko ar che olo gicz ne

    Za mek/ru iny

    Ja ski nia

    In te re su j ce miej sce

    Pomnik

    In for ma cja tu ry stycz na

    Sy na go ga

    Pocz ta

    O K S I C E 5

    Opi sy naj bar dziej in te re su j cych

    obiek tw w cz ci Zwie dza nie

    opa trzo no od sy a cza mi

    do ko lo ro wych map (np. 1),

    a ikon ka w pra wym gr nym ro gu

    stro ny in for mu je, gdzie szu ka ma py.

    i

    P

    Map Legend

    InternationalBoundary

    State Boundary

    Border Crossing

    National Park/Reserve

    Ferry Route

    Metro

    Airport: International/Regional

    Bus Station

    Parking

    Tourist Information

    Post Office

    Church/Ruins

    Monastery

    Mosque

    Synagogue

    Castle/Ruins

    Archaeological Site

    Cave

    Statue/Monument

    Place of Interest

    i

    P

    Map Legend

    InternationalBoundary

    State Boundary

    Border Crossing

    National Park/Reserve

    Ferry Route

    Metro

    Airport: International/Regional

    Bus Station

    Parking

    Tourist Information

    Post Office

    Church/Ruins

    Monastery

    Mosque

    Synagogue

    Castle/Ruins

    Archaeological Site

    Cave

    Statue/Monument

    Place of Interest

    i

    P

    Map Legend

    InternationalBoundary

    State Boundary

    Border Crossing

    National Park/Reserve

    Ferry Route

    Metro

    Airport: International/Regional

    Bus Station

    Parking

    Tourist Information

    Post Office

    Church/Ruins

    Monastery

    Mosque

    Synagogue

    Castle/Ruins

    Archaeological Site

    Cave

    Statue/Monument

    Place of Interest

    Legenda

  • Ziemia Turkw........................... 15

    Kalendarium.............................. 18

    Kolebka cywilizacji.................... 21

    Epoka Grekw i Rzymian......... 25

    Bizancjum .................................. 31

    Schyek cesarstwa.................... 37

    Osmanowie................................ 43

    Zmierzch i upadek

    pastwa osmaskiego ......... 52

    Czasy republiki.......................... 58

    Wspczeni Turcy

    w poszukiwaniu tosamoci ... 71

    Kebab, saatka i soce ........... 84

    Staroytna sztuka Anatolii ....... 90

    Jazz, janczarzy

    i orientalny hip-hop .............. 96

    Dziedzictwo dla przyszoci ... 100

    i

    i

    i

    i

    i

    P

    P

    P

    P

    P

    P

    MP

    M

    P

    P

    P

    Alay

    ksk

    Cad

    .

    Cad.

    Asir Ef. Cad.

    AyasofyaMeydan

    Babh

    may

    unCa

    d.

    Ebussuut

    Yerebatan Cad.

    Nak

    ilbent

    Sok.

    Cankur

    taran

    Cad.

    shakPaa

    Alem

    dar

    Cad.

    Taya

    Hatu

    nSo

    k.

    Hdavendigar

    Trkoca Cad.

    Voyvoda Cad.

    iek PazarSok.

    HasrclarCad.

    Cad.

    KutucularCad.

    Sok.

    Sok.

    Cad.

    Cad.

    Vasf nar Cad.

    Tlc Sok. Piyer

    lotiCad.

    Piyerloti

    C

    mertle

    r

    KkAya

    sofya C

    ad.Arapzad

    e Ahmet

    Tava

    sie

    me S

    ok.

    Mith

    atpa

    aCa

    d.

    brahimPaa

    Yok.

    Tya

    tro

    Prof. Sddk

    Kk Pazar

    Denek Sok.

    Cad.

    Cad.

    Sofu

    lar

    C

    ad.

    Sofu

    lar

    Cad.

    Nam

    kKe

    mal

    Cad.

    Yeil Tekke Sok.

    Bostan Ark

    as Sok.

    Kasm

    Katip Bostan S

    ok.

    Hac Kadn

    Cad.

    Aa e.Sok.

    air Hamet Sok.

    Lle

    li

    Cad.

    ara

    pnel

    Sok.

    Hem

    ehr

    i Sok

    .

    Kumkap st. Cad.

    Sait Efendi Sok.

    Sar Gzel Cad.

    kszler

    Sok.

    ngrakli Bostan

    Sok.

    nkilp Cad.

    Azimkar Sok.

    Mesih Paa Cad.

    Asya

    Sok

    .

    MollataCad.

    Nev

    iye

    Sok.

    Gedik Paa Camii Sok.

    Nuruosmaniye Cad.

    Ahr

    Kap

    Sok.

    Kutlu

    gn

    Sok

    .

    Yal

    k

    lar

    Sok.

    Hoca

    Han

    Sok.

    CemalNadir

    Sok.

    AirefendiCad.

    HamidiyeCad.

    TahtakaleCad.

    ifah

    ane

    Sok

    .

    Kirazl MescitSok.

    Bes imO

    mer

    Paa

    Cad.

    Fevz

    iye

    Cad.

    Yener

    Tosyal

    Cad.

    Katip

    el

    ebi

    Cad.

    Mutafl

    ar

    Sok.

    Tetimm

    eler Cad.Byk

    Karaman

    Cad.

    Bah

    oca

    Sok.

    Fatil

    Cad.

    Soan Aa C. Sok.

    Cakma

    klar

    Yoku

    u

    Cad.

    atal em

    e Sok

    .

    Mimar

    Mehm

    et

    Aa

    Cad.

    Akby

    k Ca

    d.

    rcler Cad.

    Prof. smail

    Grkan Cad.

    Cad.

    Cad.

    Muradiye

    Galat

    a K

    prs

    ReadiyeCaddesi

    KennedyCaddesi

    Kenn

    edy

    (Sah

    ilYo

    lu)

    Cadd

    esi

    Caddesi

    (Sahil Yolu)

    Kennedy

    Ragp

    GmpalaCad. Sobaclar Caddesi

    Fevz Paa Cad.

    Macar Kardeler Cad.

    Kennedy

    (Sahil Yolu) Caddesi

    Atatrk Bulvar

    Atat

    rk

    Bulva

    r

    Mustafa Kem

    al Caddesi

    Cad.

    Sehzadeba

    Cad.

    Ordu Caddesi

    Vezneciler

    HaraAli Sok.

    KarakySquare

    Cad.Kara ky

    Hali

    Cad.

    slamb

    olCad

    .

    Cad.

    Nam

    k

    Kem

    al

    Cad

    .Ho

    rhor

    Cad.

    tfaiy

    e

    Tersane Cad.

    YzbaEvren Cad.

    Rih tim Ca

    d.

    Kema

    nke

    Kk Langa Cad. Hayriye Tccar Cad.Trkeli

    Cad.ifte Gelinler Cad. G

    edik

    paa

    Kadrga

    zbekler Sok.Lima

    n Cad.

    Cad.

    Tera

    zisi S

    ok.

    Kaba

    saka

    lCa

    d.

    Anka

    ra

    C

    adde

    si

    Bab

    ali

    Cadd

    esi

    Alemdar Cad.

    SoukemeSok.

    Anka

    raCa

    ddes

    i

    Divan Yolu Cad.

    niversite Cad. Bakrc

    larCa

    d.adrclarCad.

    Yenieriler

    Sami Ona Cad.

    Fuat Paa Cad.

    smetiye

    Gen

    tr

    kCa

    d.

    Cadd

    esi

    Kk La

    nga Cad.

    EminnMeydan

    Sley

    ma

    niye C

    ad.

    Uzun

    ar

    Cad

    .

    Caddesi

    Su

    Cad.

    K A R A K Y

    S U L T A N A H M E T

    K K P A Z A R

    E M I N N

    B E Y A Z I TM E R C A N

    E H Z A D E B A I

    L A N G A

    K U M K A P I

    T N E L

    C A A L O L U

    Ist. Mani-faturaclar

    ars

    ehirhattiskelesi

    Sirkeciskelesi

    Yenikapiskelesi

    Deniz Otobsskeles

    KarakyVapur skeles

    Eminn

    -Beik

    ta

    Karaky-Bakiry

    Karaky-Haydarpaa-Kadiky

    Yenikap-Harem (Araba Vapurlar) (F

    erry Boat)Yenikap-Bostanc

    Yenikap-Moda

    Eyp-Beyolu-Fatih-Eminn-skdar

    Aksaray

    Yenikapi

    niversiteLaleli

    emberlita

    Beyazt

    Sultanahmet

    Glhane

    Sirkeci

    EminnSARAY

    BURNU

    PARKSUTANAAHMEDA

    SARAHANE

    PARKI

    SARAHANEPARKI

    GLHANEPARKI

    KemankesMust. P.

    Daye HatunMescidi

    YeraltDenizilik Bankas

    Arpacilar

    SultanHamitTrbes

    Sirkeci Gar

    AhrkapFeneri

    Cankurtaranst.

    MaaHagiaSophia

    Nakilbent

    Alay Kk

    Bb--Ali

    Bb--Ali

    CaaloluHamam

    MollaFenari

    Ahmet III emesi

    TanzimatMzesi

    Yerebatan

    ZeynepSultan

    Aya Irini

    Arap

    Ahi elebi

    DemirtaMescidi

    Hatice TurhanSultan Trbesi

    Rstem PaaHamam

    Rstem Paa

    skplMescidi

    Yeni

    AliPaa

    Atik AliPaa

    Atik brahimPaa

    Beyazt

    BezzazCedd

    orlulu AliPaa

    EsirKemal

    HocaPiri

    KalieciHasan Aa

    brahimPaa

    KprlMehmet Paa

    Mahmutpaa

    MercanAa

    NuruosmaniyeTrk Vafk

    Hat SanatlarMzesi

    Y. KemalMzesi

    Kumkap st.

    MuhsineHatun

    IshakPaa

    Sokullu MehmetPaa

    FatihKtphanesi

    Orta

    KarkatrMzesi

    Dlgerolu

    Esk MabeEskimaret

    HsamBey

    KrazlMescit

    Kilise

    YeniDoan

    MollaZeyrek

    BelediyeSaray

    Bodrum

    HoKadem

    KatipSinan

    KemalPaa

    KocaRagp Ktphane

    Lleli

    NevehirliDamat brahimPaa

    Sekban YakupAa

    Sekbanlar

    Valide

    KatipKasm

    Nalbant

    Yenikapst.

    AtatrkHeykeli

    Kons

    tant

    inSu

    ru

    Hagia Sophia

    Sleymaniye

    ehzade

    stanbulniversitesi

    AksarayMeydan

    stanbulErek Lisesi

    Cankurtar anlkokulu

    PoliceStation

    zelFatih Hast.

    Fatihlkokulu

    Yolcu Salonu

    DarafakaLisesi Denizilik Bankas

    Hastanesi

    stanbulVilayet

    VefaLisesi

    BotanikEnstts

    FatihBelediyesi

    Beyolu Eyp Eyp Karaky Beikta

    Haydarpaa, Kadky

    Harem, Bostanc, Moda

    skdar

    Harem

    Bakrky

    stanbulniversitesi

    BinbirdirekSarnc

    (Cysterna 1001Kolumn)

    emberlitaHamam

    SleymaniyeHamam

    english dots

    31

    2

    12

    6

    414

    5

    11

    910

    8

    7

    16

    20

    19

    1715

    13

    18

    english edition

    Stambu(Stare Miasto)

    Marmara Denz

    (Morze Marmara )

    Liniatramwajowai przystanki

    Bozdoan Kemeri

    (Aqueduct of Valens)

    Beyazt Kulesi

    Msr ars(Egipski Bazar

    Przypraw)

    Hali(Zoty Rg)

    Gotlar Stunu(Kolumna Gotw)

    Eski ark Eserleri Mzesi

    (MuzeumStaroytnego

    Wschodu) Arkeoloji Mzesi(MuzeumArcheologiczne)

    inili Kk(Porcelanowy Pawilon)

    Bab--Selam(Brama Pozdrowie)

    Topkap Saray(Paac Topkap)

    Darphane(Cesarska Mennica)

    Bab--Hmayun(Cesarskie Wrota)

    Bukoleon Saray(Paac Bukoleon)

    HasekHamam

    brahim Paa Saray(Muzeum Sztuki Tureckiej

    i Islamskiej)

    Alman emesi(Niemiecka Fontanna)

    Mozaik Mzesi(Muzeum Mozaik)

    Sultan Ahmet I(Bkitny Meczet)

    At Meydan(Hipodrom)

    Yerebatan Saray(Cysterna Bazylikowa)

    emberlta(Kolumna

    Konstantyna)

    Kapal ar(Wielki Bazar)

    Sahaflar ars(Bazar Starych Ksiek)

    Fen Fakltesi(Literature Faculty)

    KociNMP

    Patriarchatormiaski

    0 400 m

    Przednia wyklejka: TurcjaTylna wyklejka: Stambu

    Tur cja 112

    Stam bu (Sta re Mia sto) 118

    Pa ac Top kap 122

    Wiel ki Ba zar 126

    Stam bu (No we Mia sto) 131

    Bos for 137

    Edir ne 144

    Tra cja i mo rze Mar ma ra 148

    Bur sa 153

    Wy brze eMo rza Egej skie go 170

    Per ga mon 176

    zmir 186

    Efez 195

    Wy brze e Mo rza rd ziem ne go 222

    Wschod nie wy brze e Li cji 231

    An ta lya 235

    An ka ra 270

    Cen tral na Ana to lia 274

    Ka pa do cja 291

    Wy brze e Mo rza Czar ne go 306

    Wschd 322

    SPIS TRECI

    Wprowadzenie

    Historia

    Wademekum

    Mapy i plany

  • S P I S T R E C I 7

    Podstawowe

    informacje 354

    Planowanie podry 355

    Rady praktyczne 359

    Komunikacja 364

    Noclegi 372

    Gdzie zje 386

    Kultura 396

    ycie nocne 399

    Sport 402

    Zakupy 405

    Jzyk 410

    Szczegowy spis treciInformacji praktycznych

    str. 353

    Wprowadzenie .......................... 111

    Stambu...................................... 115

    Stambu: Stare Miasto ............ 117

    Stambu: Nowe Miasto ............ 130

    Bosfor .......................................... 135

    Tracja i wybrzee

    morza Marmara.................... 141

    Tracja.......................................... 143

    Wybrzee morza Marmara...... 152

    Wybrzee Morza Egejskiego .... 169

    Pnocne wybrzee .................. 171

    zmir i Sardes .......................... 185Poudniowe wybrzee .............. 193

    Bodrum i Marmaris .................. 207

    Wybrzee

    Morza rdziemnego .......... 221

    Licja ............................................ 222

    Sulejman Wspaniay ................50

    Wtki ycia

    na dywanach i kilimach ......102

    Wszechobecna woda ..............216

    Prorocy i apostoowie ............316

    witynia Trajana,Pergamon

    Atatrk: Ojciec Narodu ............65

    Festiwalowa gorczka................99

    Zoty Rg ................................129

    Poszukiwacze skarbw ..........165

    Flora............................................247

    Aleksander Wielki ..................263

    wite podziemia ....................292

    Pamfilia ...................................... 234

    Cylicja ........................................ 248

    Hatay .......................................... 256

    Centralna Anatolia.................... 267

    Ankara ........................................ 268

    Pnocno-zachodnia

    Anatolia .................................. 275

    Poudniowo-zachodnia

    Anatolia.................................. 280

    Na wschd od Ankary.............. 287

    Kapadocja .................................. 290

    Wybrzee Morza Czarnego...... 303

    Morze Czarne .......................... 305

    Wschd ...................................... 321

    Ziemia Abrahama .................... 324

    Wschodnie rubiee .................. 339

    Indeks.......................................... 416

    Zwiedzanie

    Okiem znawcy

    Zblienia

    Informacjepraktyczne

  • W P R O W A D Z E N I E 1 5

    PO PRZED NIE STRO NY: Stam bu; za ba wy wiej skich chop cw, Ka la na wy brze u Mo rza rd ziem ne go; ko la cja dla sma ko sza; po po u dnie w ka wiar ni, nie da le koKay se ri, Ka pa do cjaPO LE WEJ: ci cha lek tu ra w me cze cie w Diy ar bakr

    ZIE MIA TUR KWTur cja za wsze mia a wie le do za ofe ro wa nia. Szko pu w tym,

    e od da wien daw na wszy scy sta ra li si za gar n jak naj wicej.

    A zja Mniej sza (Asia Mi nor) tak w ce sar stwie rzym skim na zy wa -no frag ment kon ty nen tu azja tyc kie go z do st pem do Mo -rza rdziem ne go. Sta ro yt ni Gre cy sto so wa li ter min Ana to lia (gr. ana to le wschd) dla okre le nia ziem le cych na wschd od sko -lo ni zo wa ne go przez sie bie wy brze a Azji Mniej szej, a Tur cy osma scyuy wa li jej w od nie sie niu do jed nej z pro win cji obej mu j cej te re ny AzjiMniej szej. W ro ku 1923, dzi ki Atatrko wi, za cz a funk cjo no wa na zwa Trkiye (Zie mia Tur kw).

    Od za ra nia dzie jw ta kra ina roz le gych wy yn, gr skich pasm orazy znych do lin sta no wi a gra ni c po mi dzy Wscho dem a Za cho dem.Azja tyc kie hor dy per skie go kr la kr lw, Kserk se sa I, par y na za -chd, wpi su jc si na kar ty hi sto rii zwy ci stwem pod Ter mo pi la mii kl sk pod Sa la mi n. D c do po sze rze nia im pe rium, Alek san derMa ce do ski po pro wa dzi swe woj ska na wschd i da lej do In dii, w cza jc Ana to li w wiat hel le ski. Dla Rzy mian zie mie te by y za -rw no spi chle rzem, jak i ba stio nem ma j cym za pew ni obro nprzed wro ga mi ze Wscho du. To wa nie tam, w le cej na wschdod An ka ry miej sco wo ci Ze la, Ju liusz Ce zar wypowiedzia syn ne so wa: Ve ni, vi di, vi ci (Przy by em, zo ba czy em, zwy ci y em).

    W ci gu na stp ne go ty sic le cia Ana to lia sta a si orod kiem ce sar -stwa bi zan tyj skie go, a jej sto li ca, Kon stan ty no pol, roz wi n a si w naj -wik sze i naj pik niej sze mia sto w cze sne go wia ta. Tu taj za cz o roz kwi -ta wcze sne chrze ci ja stwo, wy par te jed nak przez is lam, za szcze pio nyw VII w. przez Ara bw, a na stp nie na rzu co ny przez Tur kw sel duc kichi osma skich, kt rzy po sze rzy li gra ni ce im pe rium osma skie go od Za -to ki Per skiej po Atlan tyk i od Oce anu In dyj skie go po Wie de. Burz li -we dzie je im pe rium spra wi y, e Ana to lia za pew ni a so bie po cze sne miej -sce na po li tycz nej i kul tu ral nej ma pie wia ta na po nad 2tys. lat.

    Prze gra na w I woj nie wia to wej, po dzia im pe rium oraz de ter mi na -cja Tur kw zmie rza j cych pod wo dz Mu sta fy Ke ma la do od zy ska -nia Ana to lii spra wi y, e ro la Tur cji w XX w. bar dzo si zmie ni a.

    Dzi siaj pa stwo sta ra si po go dzi za chod ni li be ra lizm i mo del go spo -dar ki ze wschod ni mi, mu zu ma ski mi tra dy cja mi. Tur cy z uf no ci pa trz w przy szo, wi dzc swj kraj nie ja ko bu for czy stre f gra nicz -n mi dzy Wscho dem a Za cho dem, ale ra czej ja ko po most cz cy tewia ty. Roz po cz a si te ko lej na in wa zja, tym ra zem jed nak przy by szes na sta wie ni po ko jo wo rocz nie Tur cj od wie dza ok. 7 mln tu ry stw,zwa bio nych pik ny mi kra jo bra za mi, cie pym mo rzem, la da mi sta ro yt -nej hi sto rii, smacz n kuch ni i ser decz no ci miesz ka cw.

    Ho gel di niz! wi ta my w Tur cji! o

  • Naj wa niej sze daty65005400 p.n.e. atalhyk, dru gie po Je ry chu naj star sze mia sto wia ta, li czy ok. 5tys. miesz ka cw,zaj mu j cych si ho dow l, upra w i na wad nia niem pl,tkac twem oraz han dlem ob sy dia nem.54003000 p.n.e. Pierw sze ufor ty fi ko wa ne osa dy miej -skie w Haclar, Can Ha san i Yumuk te pe.Ok. 3000 p.n.e. Wy mia na han dlo wa po mi dzy po czo -ny mi pa stwa mi -mia sta mi a Gre cj i Sy ri. Wy so ko roz -wi ni ta ob rb ka me ta li, po twier dzo na przez zna le zi skaz Troi II (skarb Pria ma od kry ty w 1873 r.) z Ala cahyk(z lat 30. XX w.).

    19001150 p.n.e. Na jazd He ty tw na rod ko w Ana to -li nisz czy lo kal n kul tu r ple mion Hat ti (Pro to he ty tw)i da je po cz tek pierw szej roz wi ni tej cy wi li za cji te go re -gio nu, wsp cze snej Ba bi lo no wi i sta ro yt ne mu Egip to -wi. Pierw sze prze ka zy pi sa ne.1250650 p.n.e. Po woj nach tro ja skich, opi sa nychprzez Ho me ra, nad cho dzi in wa zja lu dw in do eu ro pej -skich, spo rd kt rych naj po t niej si to Fry go wie.850590 p.n.e. Roz kwit pa stwa Urar tu nad je zio remWan. Roz wj osad nic twa grec kie go na wy brze ach. Im -pe rium fry gij skie pod bi te przez Li dyj czy kw (naj syn niej -szy wad ca Kre zus).546 p.n.e. Pod bj Ana to lii przez Per sw, roz po cz ty przezCy ru sa, a za ko czo ny przez Da riu sza I Wiel kie go i je gosy na, Kserk se sa. Per so wie wa da j Ana to li przez bli -sko 200 lat.

    490425 p.n.e. Grec ki hi sto ryk He ro dot prze by waw Ha li kar na sie (obec nie Bo drum).334323 p.n.e. Marsz Alek san dra III Wiel kie gona wschd za ko czo ny bi tw pod Is sos z Per sa miz Ana to lii w 333 r. p.n.e. Po mier ci Alek san dra Ana to -lia zo sta je po dzie lo na mi dzy przy wd cw je go ar mii(dia do chw): Se leu ko sa Ni ka to ra, Pto le me usza, An ty -go no sa i Li zy ma cha.IVII w. p.n.e. Okres wiet no ci grec kich pastw -miast;nie kt re cz si w de mo kra tycz ne fe de ra cje.282 p.n.e. Per ga mon sta je si nie za le nym pa stwem;p niej two rzy so jusz z Rzy mem.278 p.n.e. Na jazd Cel tw na Ana to li, za o e nie osa -dy w po bli u An ka ry i nie uda ne pr by stwo rze nia im -pe rium.133 p.n.e. Krl Per ga mo nu At ta los III prze ka zu je te -sta men tem swe pa stwo Rzy mo wi. Ana to lia sta je sirzym sk pro win cj zwa n Azj Mniej sz.20 p.n.e. Rzym za wie ra po kj z Per sa mi z Par tii. Pax Ro ma na (po kj rzym ski) trwa 200 lat.4558 Sze rze nie chrze ci ja stwa przez apo sto ww Azji Mniej szej (w. Pa we).313 Ko niec prze la do wa dzi ki przy j ciu chrze ci -ja stwa przez ce sa rza rzym skie go Kon stan ty na Wiel -kie go.325 So br ni cej ski I oga sza chrze ci ja stwo re li gipa stwo w ce sar stwa rzym skie go.

    BI ZAN CJUM330 Kon stan tyn Wiel ki prze no si sto li c do Bi zan cjumi wzno si Kon stan ty no pol, naj wiet niej sze mia sto w -cze sne go wia ta; ofi cjal ny po cz tek ce sar stwa bi zan -tyj skie go.395 Ce sarz Teo do zjusz I Wiel ki dzie li ce sar stwo rzym -skie mi dzy sy nw; Azja Mniej sza sta je si cen trumce sar stwa bi zan tyj skie go (wschod nio rzym skie go).647 Na jaz dy Ara bw roz po czy na j kil ka wie kw walki za szcze pia j is lam w Ana to lii; jej po u dnio wo -wschod -nia cz sta je si te ry to rium arab skim. Gra ni ce ata -ku j Bu ga rzy, Or mia nie i Per so wie.726787 Prze j ty z is la mu iko no klazm za bra niaprzed sta wia nia wi ze run kw witych ko cio y bi -zan tyj skie zo sta j po zba wio ne dzie sztu ki sa kral nej.10711461 Zwy ci stwo per skich Tur kw sel duc kichnad ar mi bi zan tyj sk w bi twie pod Ma la zgirt.Do 1078 r. po wsta je su ta nat ko nij ski, obej mu j cy wikszo Ana to lii. 10801375 Ar me nia od cza si ja ko nie za le ne pa -stwo chrze ci ja skie.10961204 Por ty w Ana to lii su zmie rza j cymna wschd wy pra wom krzy o wym. Ode ssa i An tio chiasta j si na krt ko chrze ci ja ski mi ksi stwa mi nor -ma ski mi.

    1 8 K A L E N D A R I U M

  • 1204 IV kru cja ta ko czy si zdo by ciem Kon stan ty no -po la i utwo rze niem Ce sar stwa a ci skie go, ist nie j ce -go do 1261 r.1243 Sel du cy po ko na ni przez Mon go w.1288 Wdz mu zu ma ski Osman Ga zi roz po czy na swepod bo je od mia sta Eskise hir. W ci gu 150 lat po wsta -je im pe rium osma skie.

    IM PE RIUM OSMASKIE1453 Zdo by cie Kon stan ty no po la przez Turkw osma -skich pod wo dz Meh me da II. Ostat ni ce sarz bi zan tyj -ski, Kon stan tyn IX, gi nie pod czas obro ny mia sta, kt reotrzy mu je na zw stan bul (Stam bu) od Is lam bo ul, czy -li Mia sto Is la mu.15121520 Se lim I ugrun to wu je osma skie pa no wa -nie nad Ana to li, pod bi ja Per sj i Egipt i przyj mu je ty -tu ka li fa, zwierzch ni ka wszyst kich mu zu ma nw.15201566 Pa no wa nie Su lej ma na Wspa nia e go i zo -ty wiek im pe rium osma skie go.16831699 Tur cy po ko na ni pod Wied niem przez Ja -na III So bie skie go. Kl ska w bi twie pod Zen t oraz po -kj w Kar o wi cach ozna cza j ko niec osma skichpod bo jw w Eu ro pie.1774 Pa stwo osma skie tra ci Krym na rzecz Ro sji.18531856 Woj na krym ska. So jusz Wiel kiej Bry ta nii,Fran cji i pa stwa osma skie go prze ciw ko Ro sji.1908 Pro za chod nia re wo lu cja mo do tu rec ka spro wa -dza su ta na do ro li sym bo licz ne go przy wd cy de mo -kra tycz ne go rz du.19141918 Udzia Tur cji w I woj nie wia to wej po stro -nie Nie miec. Mu sta fa Ke mal od pie ra de sant alian twna Gal li po li (Dar da ne le).

    RE PU BLI KA1919 Trak tat z Svres i roz bir im pe rium osma skie goprzez alian tw. Mu sta fa Ke mal roz po czy na woj n o nie -pod le go Tur cji i w ci gu 4 lat wy pie ra ob ce woj ska.1923 Mu sta fa Ke mal, zwa ny te raz Atatrkiem (oj cemTur kw), oba la su ta nat i zo sta je pre zy den tem re pu bli -ki. Bli sko p to ra mi lio na lu dzi zmie nia miej sce za -miesz ka nia, gdy Gre cja i Tur cja do ko nu j wy mia nymniej szo ci.19231938 Atatrk prze pro wa dza re for m kon sty tu cji(znie sie nie ka li fa tu, wpro wa dze nie rw no upraw nie nia,pra wa wy bor cze go dla ko biet, al fa be tu a ci skie go). Spra -wu je rz dy au to ry tar ne do mier ci w 1938 r.

    19391945 Tur cja za cho wu je for mal n neu tral nopod czas II woj ny wia to wej. Pod ko niec wy po wia da woj -n Niem com, co za pew nia jej czon ko stwo w ONZ.1946 Tur cja czon kiem -za o y cie lem ONZ.1952 Tur cja przy st pu je do NA TO.1960, 1971 i 1980 Kry zy sy po li tycz ne i go spo dar czepro wa dz do woj sko wych za ma chw sta nu pod ha sa mike ma li zmu, ko cz cych si re sty tu cj de mo kra cji.1974 Na jazd Tur cji na p noc ny Cypr.1988 Zbroj ne po wsta nie kur dyj skich se pa ra ty stw(PKK, Par tia Pra cu j cych Kur dy sta nu).1996 Mu zu ma ska Par tia Do bro by tu (Re fah), wier -na re li gij nym pra wom sza ria tu, two rzy rzd ko ali cyj ny;zli kwi do wa na w 1998 r., prze kszta ca si w Par tiCno ty.

    1999 Trz sie nie zie mi w re jo nie Stam bu u. Tur cja ofi -cjal nym kan dy da tem do UE.2000 Ko niec po wsta nia kur dyj skich se pa ra ty stw, aleproblem Kurdw pozostaje nierozwizany.2002 Par tia Spra wie dli wo ci i Roz wo ju (AKP), ugru po -wa nie re li gij ne po wsta e z Par tii Cno ty, wy gry wa wy bo -ry, ale obie cu je rzd wiec ki.2003 Tur cja po dej mu je ogra ni czo n wsp pra c zeSta na mi Zjed no czo ny mi w woj nie z Ira kiem, co pro -wa dzi do kry zy su w NA TO. Al -Ka ida do ko nu je za ma -chw bom bo wych na y dow skie i bry tyj skie bu dyn kiw Stam bu le. 2006 Tur ecki pisarz Orhan Pamuk (1952) otrzymujeliterack Nagrod Nobla. o

    K A L E N D A R I U M 1 9

    PO PRZED NIE STRO NY: go wa Me du zy w wi ty ni w Di dy miePO LE WEJ: ob l e nie Troi, wn trze cza ry czer wo no fi gu ro wej z V w. p.n.e.PO PRA WEJ: zdo by cie Kon stan ty no po la przez Meh me da II w 1453 r.

  • Turcja_issuuTurcjaIG Turcja 2010 001-003