Przewodnik powsta∏ z po∏àczenia zainteresowaƒ i entuzjazmu dwóch naj-bardziej znanych na Êwiecie dostawców informacji: wydawnictwa

Insight Guides, którego publikacje od 1970 r. sà wzorcem ilustrowanychprzewodników, oraz Discovery Channel, najlepszego na Êwiecie producen-ta telewizyjnych filmów dokumentalnych.

Wydawcy Insight Guides dostarczajà praktycznych rad oraz ogólnych informacji o historii, kulturze i ludziach wybranych miejsc. Discovery Channeli jego strona internetowa www.discovery.com pomagajà milionom telewidzówpodró˝owaç po Êwiecie w zaciszu w∏asnego domu i zach´cajà ich do podró-˝owania naprawd´.

JJaakk kkoorrzzyyssttaaçç zz pprrzzeewwooddnniikkaau Nie sposób zrozumieç Tunezji bez znajomoÊci jej dziejów. Cz´Êç zaty-tu∏owana WWaaddeemmeekkuumm, oznaczona ˝ó∏tym paskiem u góry strony, to zestawzawierajàcych mnóstwo informacji esejów i ciekawostek na temat historiii kultury, napisanych przez ekspertów poszczególnych dziedzin.u Cz´Êç g∏ówna, ZZwwiieeddzzaanniiee, oznaczona niebieskim paskiem, zawiera wy-czerpujàcy przeglàd wszystkich atrakcji wartych obejrzenia. Najciekawszemiejsca opatrzono odsy∏aczami do map zamieszczonych w tekÊcie.u Cz´Êç pod tytu∏em IInnffoorrmmaaccjjee pprraakkttyycczznnee, z pomaraƒczowym paskiem,to por´czny informator, w którym mo˝na znaleêç wiadomoÊci dotyczàceporuszania si´ po okolicy, hoteli, restauracji czy aktywnego wypoczynkui rekreacji.

O KSIÑ˚CE

WWssppóó∏∏pprraaccoowwnniiccyyNiniejsze wydanie przewodnika po-wsta∏o pod kierunkiem redaktoraprojektu, Dorothy Stannard, obecnieredaktor naczelnej w londyƒskimbiurze Insight Guides. Informacje zawarte w kolejnych rozdzia∏ach zo-sta∏y uaktualnione, dodano te˝ nowerozdzia∏y poÊwi´cone tunezyjskiejkuchni, a tak˝e niezwyk∏ym miej-scom wykorzystanym przez znanychhollywoodzkich re˝yserów jako sce-neria filmów Gwiezdne wojny czy Angielski pacjent.

Aby przewodnik spe∏nia∏ kryteriumrzetelnoÊci, skorzystano z pomocydwóch ekspertów. Pierwszy z nich,Philip Cooper, opracowa∏ rozdzia∏yomawiajàce Tunis, Kartagin´ orazpó∏nocne regiony Tunezji, a tak˝eprzybli˝ajàce kultur´, obyczajowoÊçi muzyk´ mieszkaƒców. Dokona∏ te˝korekty cz´Êci historycznej poÊwi´-conej czasom wspó∏czesnym i obec-nej sytuacji politycznej, prawom ko-

biet oraz architekturze. Kate Daoud, znawczyni tunezyjskiego rzemios∏a,wnios∏a poprawki w rozdzia∏ach poÊwi´conych najlepiej jej znanej po∏udnio-wej cz´Êci kraju. Jerry Sorkin, w∏aÊciciel Tunisia USA, firmy specjalizujàcej si´ w organizowaniu wycieczek ze Stanów Zjednoczonych do Tunezji, by∏konsultantem rozdzia∏u dotyczàcego D˝erby.

Sylvie Franquet, arabska badaczka, jest autorkà rozdzia∏u poÊwi´conegotunezyjskiej kuchni. Cz´Êç dotyczàca plenerów wykorzystywanych w filmachzagranicznych, a obecnie i tunezyjskich zosta∏a opracowana przez londyƒ-skiego pisarza Andrew Eamesa. Dorothy Stannard jest autorkà tekstów dotrzech z czterech fotoreporta˝y na temat zwyczajów Êwi´towania, bogategorzemios∏a i suków. Czwarty z nich, prezentujàcy mozaiki z Muzeum Bardo,opatrzony zosta∏ komentarzem E. Lennox Mantona, autora ciekawej publi-kacji na temat pó∏nocnej Afryki The Roman in North Africa.

Niniejsze wydanie oparte zosta∏o na pierwszej edycji przewodnika, opra-cowanej przez Rowlinsona Cartera (rozdzia∏y poÊwi´cone niepodleg∏oÊci Tunezji, tradycji winiarskiej, pustelnikom i ˚ydom), Roberta Hartforda (AtlasTellski i Kartagina), Juliana Cremon´ (przyroda, oazy i wyprawy), RobertaChote (Susa, Port el-Kantaoui i Kairuan), Michaela Bretta (architektura). Susan Platt opracowa∏a rozdzia∏ Informacje praktyczne.

Autorem wi´kszoÊci zdj´ç jest David Beatty.

WW wweerrssjjii ppoollsskkiieejj zzaaddbbaannoo oo wwpprroowwaaddzzeenniiee ppoolloonniikkóóww ii iinnffoorrmmaaccjjii ppoottrrzzeebb--nnyycchh ppoollsskkiieemmuu ttuurryyÊÊcciiee..

O K S I Ñ ˚ C E u 3

P

M

Granica paƒstwa

Granica parkunarodowego/rezerwatu

Prom

Metro

Lotniskomi´dzynarodowe/krajowe

Autobus

Parking

Informacja turystyczna

Poczta

KoÊció∏/ruiny

Klasztor

Meczet

Synagoga

Zamek/ruiny

Stanowiskaarcheologiczne

Jaskinia

Pomnik

Interesujàce miejsce

Opisy najbardziej interesujàcych

obiektów w cz´Êci ZZwwiieeddzzaanniiee

opatrzono odsy∏aczami

do kolorowych map (np. 1),

a ikonka w prawym górnym rogu

strony informuje, gdzie szukaç mapy.

Legenda

Mapy

Naród pragmatyków ................. 1155

Kalendarium.............................. 1188

Przybycie Fenicjan .................... 2211

Zmagania Kartaginy i Rzymu .. 2255

Podbój arabski .......................... 3333

NadejÊcie Turków ..................... 4411

Od protektoratu do republiki... 4499

Wspó∏czesne paƒstwo.............. 5577

Tunezyjczycy ............................... 6655

Pozycja kobiety ......................... 7733

Architektura ............................... 8811

Muzyczne klimaty ..................... 8877

Kuchnia tunezyjska .................. 9933

Przyroda................................... 110011

Plenery filmowe ...................... 110077

II

II

II

I I II

II

II

II

I

II

II I I I

II I

I

II

I I

I

I

I

I

II I

I

I

I

II

II

a aaaaa aaA1

1

8

7

7

6

15

15

3

3

15

2

1

1

19

2

1

1

3

5

5

12

12

17

17

14

3

13

Marseille Genova, Cagliari Palermo

BarrageMellègue

Canal de la Gal i te

LacFetzara

LacIchkeul

SebkhetAriana

LafielSebkhet

Mecheguig

Sanirher

BarrageBou Heurtma

BarrageSidi Saâd

SebkhetKelbia

ChottKebili

ChottBou Charab

Mahbes

GaretBou Flija

Guelta Jedia

GaretGuériès

Semna

Tonga

Chott Melrhir

Golfe deBougie

SabkhatMujazzam

Meje

rda

Maarou

f

Hateb

Mel

lègu

e

El M

elah

Wadi Yar

Wadi Al Bi’r

Wadi Maymun

Qa’rat Nasiah

Wadi Qabr Salih

Wad

i Sha

rs

hiyut

Wad

i Zab

buz

ah

Chott

Lac Bizerte

Tiaret

Îles Kerkenah

Rass Kaboudia

Cap Serrat

Cap Blanc

Cap Bon

Rass T aguer ness

CapBougaroun Cap T akouch

G r a n dE r g

Or

ie

n

ta

l

R e g i o nD e s

O g h r o u d

O u d j e

Oula

dSa ia

Dj. Onk

1358

Dj. Doukane

1712

Dj. M’Zouzia

1253

Dj. Bou Sessou

1087

Sbeitla

Makthar

Dougga

BullaRegia

ThuburboMajus

Metlaoui

Dréan

Kesra

Tahent

Teskraïa

Bechateur

Nefza

Sejenane

Sidi Mechrig

Aïn MesriaDahmaniSidi Rabah

Tell Ghozlane

Taoura

Aïn SoudaBled Ghaffar

Bouteldja

Guelaa BouSba Héliopolis

Aïn Berda

Gaâfour

Sidi Bou Rouis

Elès

MejenBel Abbès

ThélepteOglat Oulad

Mahboub

Hammamet

KalaatKhasbaMeskiana

Tajerouine

RouhiaSbiba

Sened Gare

Haffouz

El Haouareb

Jelma

Sidi Bouzid(Gammouda)

Faïd

Regueb

MeknassyEr Remla

Limaya

Dokhane

Bir Tebeug

Bou Hajla

Chebba

SoukSaydi

Sbikha

Hergla

Laouza

Skhira

BeniKheddache

MetameurDarghoulia

Zarat

Sanghou

Cedouikech

Oudref

Zaafrane

Korba

Soliman

Tazoghrane

Saouaf

Bir M’ ChergaTestour

AïssaFatnassa

Behair Chergui

Mouladheim

Morsott

Foussana

RemadaThala

SidiBoubaker

OuledAhmed

Oued Akarit

Quali

Touiba

Bechri

Négrine

Bordj Soukiès

Djeurf

Debilia

Hazoua

Djamâa

Ouled Allenda

Ghamra

El Meghaier

El Baadj

M’Guebra

El Haouch

T’Kout

Msara

El Outaya

Aïn Touta

Seggana

Merouana

BadèsSeïdr

Taberda

Babar

Chemmora

Boukhilet

Oued Athménia

Mila

El Maad BeniOuelbane

Bou Srib

Guendoula

Azzaba

M’Chira

Souk NaameneAïn Fakroun

Aïn DjasserKherbetBou-Hadef

Aïn Abid

M’Toussa

Gasses

Guenntis

ArrisBâali

Chorbane

Cherarda

Agareb

GraïbaMahrès

Tyna

Mellouleche

Fort Lallemand

Tiaret

Garaa Tebourt

Bir Pistor

Bir Zar

Ksar Ghilane

Douirat

Remada

Guermessa

Neffatia

Mareth

Kettana

Oued Khalifa

Sidi Makhlouf

Bou GraraJemna

St. Arnaud

Kerrata

Chetaïba

BenAzzouz

Baniane

Sidi Youssef

Hassi Messaoud

Yafran

Ali Bey

Sif Fatima

Bir Tanngueur

Bir Dolmone

Bir Lahrache

BaldatTuqtah

Tijn

Kabaw

Jadu

HaoudEl Hamra

Sinawan

Grombalia

Taguelmit

Jorf

Douz

Bir AliBen Khélifa

Aïn M’Lila

GhardimaouBouchegouf

Téboursouk

Siliana

Makthar

Zaghouan

Ghada-mis

Nalût

Hammamet

Jendouba

Kasserine

Tataouine

Ben Guerdane

Kebili

Mateur

Touggourt

Zauára

Collo

Sétif

Sidi Okba

Khenchela

Nefta Tozeur

Matmata

Medenine

Ghomrassen

Zarzis

Chéria

Raf Raf

MenzelTemime

Kelibia

KalaâKebira

Ksour EssafMahdia

JemmelKsar Hellal

Tabarka

Bizerte

Béja

Nabeul

Monastir

Gafsa

Houmt Souk

Guelma

Batna

Biskra

Jijel

AïnBeïda

LaMarsa

Sedrata

Ouenza

MenzelBourguiba

M’saken

Sousse

Kairouan

Annaba

Tébessa

Sfax

Constantine

Skikda

Souk-Ahras

Gabès

Tunis

TunezjaM O R Z E Â R Ó D Z I E M N E

El Milia

ElK

ebir

Chelghoum el Aïd

Oum ElBouaghi

Ras El Hadid

J. Rorra

1203

El Arrouch

J. Skarna

1322

El Ksour

El Kef

Roum El Souk

El Kala

Mejez El BabAïn El Asker

El Fahs

G o l f e d e

T u n i s

Rass Si Ali El MekkiEl Haouaria

Rass El Melah

SebkhetHalk El Menzel

J. Bargou

1268

M O R Z E

 R Ó D Z I E M N E

El BhiraEl Jem

El Amra

El Aïn

G o l f e d e G a b è s

( M a ∏ a S y r t a )Sebhket

El Hamma

El Haffey

SebkhetEn Noual

J. Bou Hedma

790

El Hamma

Hajeb El Ayoun

J. Selloum

1373

J. Sidi Aïch

1029

Bir ElHafey

J. Bireno

1419

ChottEl Guettar

J. Orbata

1165

J. Bou Jera

812

T U N E Z J A

Sebkhet deSidi El Hani

SebkhetEch Cherita

SebkhetEl Gherra

El Fejaj

GaretEd Douza

Bir-El-Ater

El Khanga

El Aouinet

Ras El Aïon

El Hammadu Jerid

Chott ElGharsa

GaraetEt Tarf

Zeribetel Oued

El Feidh

El Oued

El Ogla

ChottEl Ahzem

C h o t t E l

J e r i d

El Faouar

JebelTebaga

J. Oum El Frass

612

Je

be

lD

ah

ar

Île de Jerba

Golfede BouGrara

SebkhetEl Melah

SebkhetAreg ElMakhzène

SebkhetEl Adibate

Bahiret ElBibane

Sidi Ahmed Chaouch(El Bibane)

MellahatEl Brega

SebkhetEl Marhta

El ‘Assah

El Uótia

SebkhetOum ElKrialate

KraouiEl Adjred

KraouiEn Nessi

GaretEl Jouacha

Ez Záuia

L I B I A

El Mammadia

El Kheneg

El Borma

Ec

hC

ho

ue

ch

Borj El Khadra

A L G I E R I A

Isola di Pantelleria(W∏ochy)

Golfe de

Hammamet

Golfe deBone

Golfe deStora

El Sboub

Dehiba

Borj Messaouda

Borj M’Chiguig

Borj Toumi

El Guetar

Borj Bourguiba

Borj Zoumit

0 30 km

SPIS TREÂCI

Przednia ok∏adka: TunezjaTylna ok∏adka: Tunis

Tunezja 111188

Tunis 112200

Centrum mediny 112299

Kartaginai Sidi Bu Sa’id 114488

Kartagina 115511

Przylàdek Bon 116600

Pó∏noc 117766

Atlas Tellski 119900

Thuburbo Majus 119922

Dugga 119977

Bulla Regia 220022

Sbeïtla 221100

Susa (Sousse) 222244

Na pó∏noc od Susy 222299

Sahel 223388

Kairuan 225544

Oazy 227700

Kraina ksarów 228822

D˝erba 229988

Wprowadzenie

Historia

Wademekum

S P I S T R E Â C I u 5

Podstawowe

informacje 331100

Planowanie podró˝y 331111

Rady praktyczne 331144

Komunikacja 331177

Noclegi 332200

Gdzie zjeÊç 332266

Kultura 333300

˚ycie nocne 333311

Zakupy 333322

Sport 333333

J´zyk 333355

© Szczegó∏owy spis treÊci

Informacji praktycznych

ssttrr.. 330099

Wprowadzenie .......................... 111177

Tunis .......................................... 112255

Staro˝ytne przedmieÊcia ........ 114477

Przylàdek Bon .......................... 115599

Pó∏noc i Atlas Tellski ................ 117733

Pó∏noc ........................................ 117755

Atlas Tellski................................ 118899

Sahel .......................................... 222211

Tunezyjski kalendarz Êwiàt ......7766

Wzory wÊród piasków ................9900

Kamienie, które mówià –

mozaiki z Bardo ..................114422

Sekrety bazarów ..................... 226622

OOaazzaa TTaammeerrzzaa;;ppoo∏∏uuddnniioowwaa TTuunneezzjjaa..

Berberyjscy piraci......................4455

Pustynna wojna ..........................5522

Ramadan ..................................6666

Ceremonia∏ ∏aêni ......................7711

˚ycie codzienne

w Kartaginie ..........................115500

Napój bogów ..........................116699

Oliwki ......................................224499

Wyprawy ....................................227777

Troglodyci ................................ 229933

Tunezyjscy ˚ydzi ..................... 330033

Susa i Port el-Kantaoui............ 222233

Od Monastiru do Safakisu ...... 223355

Kairuan...................................... 225533

Po∏udnie .................................... 226677

Oazy.......................................... 226699

Kraina ksarów......................... 228811

D˝erba...................................... 229977

Indeks.......................................... 333388

Informacjepraktyczne

Okiem znawcy

Zbli˝enia

Zwiedzanie

NARÓD PRAGMATYKÓW¸àczàc tradycje afrykaƒskie, arabskie i Êródziemnomorskie,

Tunezja godzi turystyk´ ze swà muzu∏maƒskà kulturà.

W P R O W A D Z E N I E � 1 5

W po∏owie XVIII w., kiedy wi´kszoÊç Europejczyków odnosi∏a si´z lekcewa˝eniem do muzu∏manów stojàcych u wrót Europy,podró˝ujàcy po Tunezji angielski kapelan Thomas Shaw nie

szcz´dzi∏ s∏ów podziwu dla kraju i ludzi: „Tunezyjczycy to najbardziejcywilizowani ludzie zamieszkujàcy wybrze˝e Morza Âródziemnego, nierabujà swoich sàsiadów, lecz poÊwi´cajà si´ handlowi, co sk∏ania ichdo piel´gnowania przyjaêni z chrzeÊcijanami”.

Prawie dwa i pó∏ wieki póêniej, po doÊwiadczeniach epoki kolonial-nej, Tunezyjczycy nadal kierujà si´ pragmatyzmem. Tunezja goÊci coroku blisko 4 mln turystów, równoczeÊnie jednak utrzymuje silne zwiàz-ki z sàsiednimi krajami arabskimi. Przez wiele lat tu w∏aÊnie mieÊci∏a si´g∏ówna siedziba Organizacji Wyzwolenia Palestyny, a tak˝e Ligi PaƒstwArabskich. To wyraz polityki, która sprzyja stabilnoÊci. Historycy na-zywali jà nawet „bardziej zwyczajem ni˝ dà˝eniem politycznym”. Mia-∏a ona swoje dobre i z∏e strony: u∏atwi∏a Francuzom podporzàdkowaniesobie kraju w 1881 r. – Mohammed Bej stawi∏ niewielki opór – leczw 1956 r. umo˝liwi∏a pokojowe oderwanie si´ od francuskiej metropo-lii. Pewien Francuz, komentujàc polityk´ partii, która doprowadzi∏ado uzyskania przez Tunezj´ niepodleg∏oÊci, powiedzia∏: „Partia Neo--Dustur ma dwa oblicza: zachodnie i demokratyczne dla ludzi Zacho-du, muzu∏maƒskie i ksenofobiczne dla swych cz∏onków”.

Politycznemu umiarkowaniu sprzyja jednorodnoÊç ludnoÊci. Walkiplemienne nie stanowi∏y nigdy takiego problemu jak w innych krajachMaghrebu. W Tunezji Berberowie, autochtoniczna ludnoÊç AfrykiPó∏nocnej, nie mogli si´ schroniç w wysokich górach przed nadciàga-jàcymi Arabami i wkrótce dzi´ki ma∏˝eƒstwom mieszanym zacz´litworzyç z przybyszami jednà spo∏ecznoÊç. Linia podzia∏u przebiega ra-czej mi´dzy obszarami wiejskimi i miastami ni˝ mi´dzy Berberamii Arabami. J´zyk berberyjski, ˝ywy i rozbrzmiewajàcy nawet w mia-stach Maroka i Algierii, zanik∏ tu niemal ca∏kowicie.

Przyk∏adem umiej´tnoÊci adaptacji i kompromisu jest sposób, w jakiTunezja otworzy∏a si´ na turystyk ,́ nie lekcewa˝àc wynikajàcego stàdzagro˝enia tradycyjnych wartoÊci islamskich. Od samego poczàtku bia-∏e mury i cieniste ogrody zones touristiques (strefy turystyczne) chroniàtubylców przed ciekawoÊcià goÊci z Zachodu, a równoczeÊnie zas∏ania-jà przed nimi bied´ mieszkaƒców. Wi´kszoÊç obiektów turystycznychznajduje si´ na bogatym skrawku làdu ciàgnàcym si´ wzd∏u˝ wschod-niego wybrze˝a, gdzie wyros∏y te˝ luksusowe wille zamo˝nych warstwspo∏eczeƒstwa. W odleg∏oÊci zaledwie 32 km w g∏àb làdu le˝y kraj ca∏-kowicie odmienny – tradycyjny, rolniczy i raczej ubogi. �

POPRZEDNIE STRONY: muzykanci, okolice Nefty; marionetki przedstawiajàce

Saracenów – popularne pamiàtki turystyczne; na bazarze w Tunisie;

tradycyjne miejscowe wesele trwa w najlepsze.

PO LEWEJ: m∏odziutka panna m∏oda; Toujane w po∏udniowej Tunezji.

Najwa˝niejsze daty1188 000000––88000000 pp..nn..ee.. Ludy kultury ibero-mauretaƒskiej zamiesz-

kujà pó∏nocne obszary nadmorskie.

77000000 pp..nn..ee.. W okolicach Gafsy w Êrodkowej Tunezji rozkwita

kultura kapska (nazwa kultury i dzisiejszego miasta wywodzi si´

od staro˝ytnej nazwy miejscowoÊci – Capsa).

55000000 pp..nn..ee.. Na obszar Tunezji dociera kultura neolityczna. My-

Êlistwo i zbieractwo ust´pujà rolnictwu i pasterstwu. Rozwija si´

osadnictwo.

11000000 pp..nn..ee.. Kupcy feniccy zak∏adajà porty na wybrze˝u Afryki Pó∏-

nocnej.

881144 pp..nn..ee.. Fenicjanie zak∏adajà Kartagin´ po utracie Libanu

na rzecz Babiloƒczyków.

770000––440099 pp..nn..ee.. Walka Kartaginy i Grecji o strefy wp∏ywu i szla-

ki handlowe. Za panowania rodu Magonidów Kartagiƒczycy

podporzàdkowujà sobie zachodnià cz´Êç basenu Morza Âród-

ziemnego, ale po bitwie pod Himerà w 480 r. p.n.e. Grecy

odzyskujà przewag´. Wzrasta liczba dzieci sk∏adanych w ofierze

bogini Tanit i Baalowi.

331111 pp..nn..ee.. Powtarzajàce si´ na Sycylii starcia pomi´dzy Greka-

mi i Kartagiƒczykami przenoszà si´ na sta∏y làd, do Tunezji –

Grecy dokonujà inwazji na przylàdek Bon (Cap Bon).

226633 pp..nn..ee.. Narastajàcy antagonizm pomi´dzy Rzymem i Karta-

ginà, spowodowany dà˝eniem do panowania nad szlakami han-

dlowymi na Morzu Âródziemnym, doprowadza do wybuchu I woj-

ny punickiej; bezpoÊrednià przyczynà jest spór o Sycyli´. Rzy-

mianie atakujà Kartagin´ i làdujà na przylàdku Bon.

221188––220011 pp..nn..ee.. II wojna punicka. Hannibal przekracza Alpy,

aby zaatakowaç Rzym. Wojna koƒczy si´ zwyci´stwem Rzymian

w bitwie pod Zamà, w trakcie której wódz numidyjski Masynis-

sa (póêniejszy król) wspiera si∏y rzymskie dowodzone przez

Scypiona.

220011––114466 pp..nn..ee.. Du˝y obszar Tunezji znajduje si´ we w∏adaniu

Masynissy.

114466 pp..nn..ee.. III wojna punicka koƒczy si´ upadkiem Kartaginy.

Miasto zostaje spalone, ziemia zaorana i posypana solà, a miesz-

kaƒcy sprzedani w niewol´.

4466 pp..nn..ee.. Do Tunezji przybywa Juliusz Cezar, Êcigajàcy zwolen-

ników Pompejusza i Katona M∏odszego, którzy uzyskujà wspar-

cie numidyjskiego króla Juby I. Po pokonaniu rebeliantów

w bitwie pod Tapsus legiony Cezara zajmujà znaczny obszar

Numidii.

II ii IIII ww.. nn..ee.. Okres ekspansji imperium rzymskiego. Za panowa-

nia Augusta Kartagina zostaje odbudowana, zak∏adane sà nowe

miasta, cz´sto na miejscu dawnych osad punickich. Proces ten

nasila si´ po wstàpieniu na tron Septymiusza Sewera – pierwsze-

go cesarza pochodzàcego z Afryki.

IIIIII ww.. W Afryce Pó∏nocnej, znajdujàcej si´ we w∏adaniu Rzymian,

szerzy si´ chrzeÊcijaƒstwo. Na mozaikach pojawiajà si´ zwiàza-

ne z nim tematy.

1 8 � K A L E N D A R I U M

442299 Inwazja Wandalów przybywajàcych z obszaru Niemiec po-

przez dzisiejszà Francj´ i Hiszpani´.

553344 Bizantyjczycy wypierajà Wandalów i starajà si´ umocniç

swoje rzàdy. Kartagina zostaje odbudowana, powstaje wiele

wspania∏ych koÊcio∏ów i fortów.

663322 Âmierç proroka Mahometa.

664477––669988 W Afryce Pó∏nocnej rozprzestrzenia si´ islam. W 670 r.

Ukba ibn Nafi al-Fihri, w miejscu bizantyjskiej fortecy Kamoninia,

zak∏ada Kairuan, w∏adza jednak nadal pozostaje w r´kach

wschodnich kalifów.

VVIIIIII ww.. WÊród Berberów coraz liczniejszych wyznawców zdobywa-

jà charyd˝yci, pierwszy od∏am islamu negujàcy w∏adz´ kalifa;

powstanie charyd˝ytów przeciw kalifatowi. W Afryce Pó∏nocnej za-

∏amujà si´ rzàdy kalifów.

880000––990099 Liberalna dynastia Aghlabidów k∏adzie kres post´pom

charyd˝ytów i zapoczàtkowuje okres rozkwitu ziem dzisiejszej

Tunezji. W obawie przed ˝ywio∏em religijnym w∏adcy mieszkajà

jednak w pa∏acach poza Kairuanem.

991100––996699 Ismailicka dynastia Fatymidów sprawuje w∏adz´ z Al-Mah-

diji (Mahdia). W 969 r. przenosi stolic´ do Kairu, pozostawiajàc

Tunezj´ w r´kach poczàtkowo wiernych jej emirów z rodu Zirydów.

XXII ww.. Po przejÊciu Zirydów na stron´ Abbasydów Fatymidzi pod-

˝egajà dwa niepokorne plemiona Beduinów, Banu Hilal i Banu

Sulajm, do najazdu na Afryk´ Pó∏nocnà, w trakcie którego pusto-

szà oni te ziemie.

11114488 Roger II, król Sycylii, zajmuje D˝erb´, Al-Mahdij´, Kabis

i Safakis.

11115599––11223300 ChrzeÊcijanie zostajà wyparci przez Almohadów,

którzy skutecznie, choç przez krótki czas, sprawujà z Marrake-

szu w∏adz´ nad Maghrebem.

11223300––11557744 Panowanie dynastii Hafsydów. Stolica zostaje prze-

niesiona do Tunisu, który przyciàga coraz wi´kszà liczb´ kupców

z Europy. Kwitnie tak˝e handel niewolnikami, z∏otem i koÊcià

s∏oniowà, przewo˝onymi przez Sahar´.

11227700 Nieudana krucjata pod wodzà króla Francji Ludwika IX.

11333322 W Tunezji rodzi si´ s∏ynny arabski historyk Ibn Chaldun.

11449922 Exodus muzu∏manów i ˝ydów z Hiszpanii; upadek muzu∏-

maƒskiej Granady. Uchodêcy przynoszà ze sobà cenne umiej´t-

noÊci w dziedzinie rolnictwa i rzemios∏a. Hiszpaƒscy najeêdêcy

zajmujà kilka portów w Afryce Pó∏nocnej.

11553344––11558811 Tunezja staje si´ pionkiem w zmaganiach Hiszpanii

i Turcji; w 1574 r. zostaje wch∏oni´ta przez imperium osmaƒskie.

XXVVIIII ww.. Wybrze˝e Tunezji stanowi baz´ dla coraz liczniejszych

wypraw arabskich piratów, bioràcych odwet za najazdy hisz-

paƒskie.

11770055––11888811 W∏adz´ sprawujà faktycznie niezale˝ni od Turcji

bejowie z dynastii Husajnidów. Wznoszone sà nowe meczety

i madrasy (szko∏y koraniczne z bursami), przede wszystkim w Tu-

nisie. Pod koniec swych rzàdów cz∏onkowie dynastii próbujà po-

prawiç stan paƒstwowej kasy, zaciàgajàc po˝yczki zagraniczne.

11888811 Francja atakuje Tunezj´ pod pretekstem pacyfikacji szcze-

pów berberyjskich zamieszkujàcych granic´ z Algierià.

11888833 Na mocy uk∏adu w Bardo Tunezja staje si´ protektora-

tem francuskim z zachowaniem formalnej w∏adzy bejów.

11993344 G∏ównà si∏à ruchu oporu staje si´ partia Neo-Dustur,

za∏o˝ona przez Habiba Burgib´.

11994422––11994433 W trakcie II wojny Êwiatowej Tunezja jest miejscem

najzacieklejszych walk w Afryce Pó∏nocnej.

11995566––11995577 Odzyskanie niepodleg∏oÊci. Habib Burgiba zostaje

prezydentem. Przyj´te zostajà uregulowania znoszàce poligami´

i przyznajàce kobietom równe prawa obywatelskie.

11998877 W wyniku przewrotu pa∏acowego Burgiba zostaje odsu-

ni´ty od w∏adzy pod pretekstem podesz∏ego wieku. Prezyden-

tem zostaje ben Ali. Na wolnoÊç wychodzà tysiàce wi´êniów

politycznych, w tym wielu fundamentalistów islamskich.

11999922 Rzàd Ben Alego rozprawia si´ z fundamentalistami islam-

skimi.

11999944 Wybory prezydenckie i parlamentarne; ben Ali zostaje

wybrany na drugà kadencj´. Spis powszechny – Tunezj´ za-

mieszkuje 8,6 mln ludnoÊci.

11999999 Ben Ali zostaje wybrany na trzecià kadencj´. Liczba miejsc

zajmowanych przez opozycj´ w Izbie Deputowanych wzrasta

do 20%.

22000044 Ben Ali zostaje wybrany na czwartà kadencj´. �

K A L E N D A R I U M � 1 9

POPRZEDNIE STRONY: wybrze˝e Afryki Pó∏nocnej,

mapa z 1570 r.

PO LEWEJ: Rzymianie szykujà si´ do wojny z Kartaginà.

PO PRAWEJ: Ahmed Bej.

442299 Inwazja Wandalów przybywajàcych z obszaru Niemiec po-

przez dzisiejszà Francj´ i Hiszpani´.

553344 Bizantyjczycy wypierajà Wandalów i starajà si´ umocniç

swoje rzàdy. Kartagina zostaje odbudowana, powstaje wiele

wspania∏ych koÊcio∏ów i fortów.

663322 Âmierç proroka Mahometa.

664477––669988 W Afryce Pó∏nocnej rozprzestrzenia si´ islam. W 670 r.

Ukba ibn Nafi al-Fihri, w miejscu bizantyjskiej fortecy Kamoninia,

zak∏ada Kairuan, w∏adza jednak nadal pozostaje w r´kach

wschodnich kalifów.

VVIIIIII ww.. WÊród Berberów coraz liczniejszych wyznawców zdobywa-

jà charyd˝yci, pierwszy od∏am islamu negujàcy w∏adz´ kalifa;

powstanie charyd˝ytów przeciw kalifatowi. W Afryce Pó∏nocnej za-

∏amujà si´ rzàdy kalifów.

880000––990099 Liberalna dynastia Aghlabidów k∏adzie kres post´pom

charyd˝ytów i zapoczàtkowuje okres rozkwitu ziem dzisiejszej

Tunezji. W obawie przed ˝ywio∏em religijnym w∏adcy mieszkajà

jednak w pa∏acach poza Kairuanem.

991100––996699 Ismailicka dynastia Fatymidów sprawuje w∏adz´ z Al-Mah-

diji (Mahdia). W 969 r. przenosi stolic´ do Kairu, pozostawiajàc

Tunezj´ w r´kach poczàtkowo wiernych jej emirów z rodu Zirydów.

XXII ww.. Po przejÊciu Zirydów na stron´ Abbasydów Fatymidzi pod-

˝egajà dwa niepokorne plemiona Beduinów, Banu Hilal i Banu

Sulajm, do najazdu na Afryk´ Pó∏nocnà, w trakcie którego pusto-

szà oni te ziemie.

11114488 Roger II, król Sycylii, zajmuje D˝erb´, Al-Mahdij´, Kabis

i Safakis.

11115599––11223300 ChrzeÊcijanie zostajà wyparci przez Almohadów,

którzy skutecznie, choç przez krótki czas, sprawujà z Marrake-

szu w∏adz´ nad Maghrebem.

11223300––11557744 Panowanie dynastii Hafsydów. Stolica zostaje prze-

niesiona do Tunisu, który przyciàga coraz wi´kszà liczb´ kupców

z Europy. Kwitnie tak˝e handel niewolnikami, z∏otem i koÊcià

s∏oniowà, przewo˝onymi przez Sahar´.

11227700 Nieudana krucjata pod wodzà króla Francji Ludwika IX.

11333322 W Tunezji rodzi si´ s∏ynny arabski historyk Ibn Chaldun.

11449922 Exodus muzu∏manów i ˝ydów z Hiszpanii; upadek muzu∏-

maƒskiej Granady. Uchodêcy przynoszà ze sobà cenne umiej´t-

noÊci w dziedzinie rolnictwa i rzemios∏a. Hiszpaƒscy najeêdêcy

zajmujà kilka portów w Afryce Pó∏nocnej.

11553344––11558811 Tunezja staje si´ pionkiem w zmaganiach Hiszpanii

i Turcji; w 1574 r. zostaje wch∏oni´ta przez imperium osmaƒskie.

XXVVIIII ww.. Wybrze˝e Tunezji stanowi baz´ dla coraz liczniejszych

wypraw arabskich piratów, bioràcych odwet za najazdy hisz-

paƒskie.

11770055––11888811 W∏adz´ sprawujà faktycznie niezale˝ni od Turcji

bejowie z dynastii Husajnidów. Wznoszone sà nowe meczety

i madrasy (szko∏y koraniczne z bursami), przede wszystkim w Tu-

nisie. Pod koniec swych rzàdów cz∏onkowie dynastii próbujà po-

prawiç stan paƒstwowej kasy, zaciàgajàc po˝yczki zagraniczne.

11888811 Francja atakuje Tunezj´ pod pretekstem pacyfikacji szcze-

pów berberyjskich zamieszkujàcych granic´ z Algierià.

11888833 Na mocy uk∏adu w Bardo Tunezja staje si´ protektora-

tem francuskim z zachowaniem formalnej w∏adzy bejów.

11993344 G∏ównà si∏à ruchu oporu staje si´ partia Neo-Dustur,

za∏o˝ona przez Habiba Burgib´.

11994422––11994433 W trakcie II wojny Êwiatowej Tunezja jest miejscem

najzacieklejszych walk w Afryce Pó∏nocnej.

11995566––11995577 Odzyskanie niepodleg∏oÊci. Habib Burgiba zostaje

prezydentem. Przyj´te zostajà uregulowania znoszàce poligami´

i przyznajàce kobietom równe prawa obywatelskie.

11998877 W wyniku przewrotu pa∏acowego Burgiba zostaje odsu-

ni´ty od w∏adzy pod pretekstem podesz∏ego wieku. Prezyden-

tem zostaje ben Ali. Na wolnoÊç wychodzà tysiàce wi´êniów

politycznych, w tym wielu fundamentalistów islamskich.

11999922 Rzàd Ben Alego rozprawia si´ z fundamentalistami islam-

skimi.

11999944 Wybory prezydenckie i parlamentarne; ben Ali zostaje

wybrany na drugà kadencj´. Spis powszechny – Tunezj´ za-

mieszkuje 8,6 mln ludnoÊci.

11999999 Ben Ali zostaje wybrany na trzecià kadencj´. Liczba miejsc

zajmowanych przez opozycj´ w Izbie Deputowanych wzrasta

do 20%.

22000044 Ben Ali zostaje wybrany na czwartà kadencj´. o

K A L E N D A R I U M u 1 9

POPRZEDNIE STRONY: wybrze˝e Afryki Pó∏nocnej,mapa z 1570 r.PO LEWEJ: Rzymianie szykujà si´ do wojny z Kartaginà.PO PRAWEJ: Ahmed Bej.