Społeczne Gimnazjum nr 7 STO im. Juliusza Słowackiego

TRZECIA RZESZA

I NAZIŚCI NA DOLNYM ŚLĄSKU

Dorota Nowak

Róża Witek

Olga Widera

Promotor:

Monika Witalis-Malinowska

KRAKÓW 2014

Społeczne Gimnazjum nr 7 STO im. Juliusza Słowackiego

Trzecia Rzesza i Naziści na Dolnym Śląsku Strona 2

Spis treści WSTĘP ................................................................................................................................... 3

WPROWADZENIE .................................................................................................................... 4

MAPA – WROCŁAW ROK 1915 ................................................................................................. 7

WROCŁAW- MIASTO FRUHERA ................................................................................................ 8

WROCŁAW W CZASIE WOJNY .......................................................................................... 8

OBIEKTY ZWIĄZANE Z DZIAŁALNOŚCIĄ NAZISTÓW W BRESLAU........................................ 8

NAZIŚCI W BRESLAU- NAJWAŻNIEJSZE WYDARZENIA ......................................................12

MAPA –DZISIEJSZY PLAN WROCŁAWIA ...................................................................................15

FESTUNG BRESLAU ................................................................................................................16

POCZĄTEK .....................................................................................................................16

EWAKUACJA ...................................................................................................................16

OBLĘŻENIE MIASTA ........................................................................................................17

KAPITULACJA .................................................................................................................18

ZAKOŃCZENIE ................................................................................................................19

MIEJSCA NA DOLNYM ŚLĄSKU ZWIĄZANE Z NAZIZMEM ..........................................................20

ZAMEK CZOCHA .............................................................................................................20

KOMPLEKS RIESE ............................................................................................................24

MAPA – III RZESZA ROK 1933-1945.........................................................................................27

ENGLISH SUMMARY ...............................................................................................................28

PODSUMOWANIE ...................................................................................................................29

BIBLIOGRAFIA .......................................................................................................................30

STRONY INTERNETOWE ..................................................................................................30

KSIĄŻKI ..........................................................................................................................31

FILMY .............................................................................................................................31

ZDJĘCIA .........................................................................................................................31

MAPKI ............................................................................................................................31

Społeczne Gimnazjum nr 7 STO im. Juliusza Słowackiego

Trzecia Rzesza i Naziści na Dolnym Śląsku Strona 3

WSTĘP

W tym roku zdecydowałyśmy się na projekt historyczny pt: „Trzecia Rzesza

i naziści na Dolnym Śląsku”. O jego wyborze zaważył promotor Pani Monika Witalis-

Malinowska oraz chęć poszerzenia naszej wiedzy o II Wojnie Światowej

i punktach zwrotnych konfliktu, który ukształtował współczesny świat.

Postanowiłyśmy napisać wprowadzenie, w którym przedstawimy krótki zarys historyczny

dotyczący powstania III Rzeszy, wyjaśnimy podstawy taktyki politycznej i ideologii Adolfa

Hitlera i jego partii-NSDAP. Poznamy szczegóły ich drogi do władzy, dowiemy się również jak

i dlaczego rozpętali wojnę.

Z racji tego, że temat jest bardzo obszerny podzieliłyśmy nasz projekt na trzy główne części.

Każda z nich będzie zajmowała się wybranymi przez nas zagadnieniami:

● „Wrocław – miasto Führera”- Dorota Nowak

● „Festung Breslau – oblężenie Wrocławia” – Róża Witek

● „Miejsca na Dolnym Śląsku związane z nazizmem”- Ola Widera

Na Dolnym Śląsku znajduje się wiele ciekawych obiektów związanych z tematem naszej

pracy.

W pierwszej części nawiążemy bezpośrednio do Wrocławia nazywanego ulubionym miastem

Hitlera. Zdobędziemy informacje o paradach i manifestacjach organizowanych na jego cześć,

wspomnimy też o architekturze tego miasta.

W następnej chcemy poznać funkcjonowanie Festung Breslau. Dowiemy się, dlaczego miasto

w ogóle zostało ogłoszone twierdzą, opiszemy wydarzenia związane z oblężeniem

Wrocławia.

W ostatniej części nawiążemy do podziemi projektu Riese i do Zamku Czocha. Postaramy się

również napisać o Zamku Książ i obozie KL Gross Rosen, pomimo tego, że ich nie

odwiedzimy.

Wstęp, wprowadzenie i zakończenie napiszemy razem, streszczenie po angielsku sporządzi

Ola Widera, Róża Witek spisze bibliografię, a Dorota Nowak zredaguje tekst. Zebraniem

literatury zajmiemy się wszystkie.

Zamierzamy korzystać z zasobów Internetu, literatury popularno-naukowej, przewodników

po Wrocławiu, druków ulotnych oraz wiedzy zdobytej od przewodników podczas wycieczek.

Społeczne Gimnazjum nr 7 STO im. Juliusza Słowackiego

Trzecia Rzesza i Naziści na Dolnym Śląsku Strona 4

WPROWADZENIE

Po pierwszej wojnie światowej na Niemcy spadła główna wina za przegraną wojnę. Kiedy

w 1918 roku ich cesarz abdykował, powstało nowe demokratyczne państwo- Republika

Weimarska.

Do czerwca 1919 roku trwały negocjacje Dyktatu Wersalskiego pomiędzy Republiką,

a państwami, które wojnę wygrały. Niemcom zostały narzucone niewygodne warunki

pokoju. Francja i Wielka Brytania chciały pozbawić ich niemal wszystkiego; straciły ziemię,

ograniczono liczebność armii i zażądano od nich reparacji wojennych.

Niemcy były biedne i zniszczone, żołnierze wracali z wojny okaleczeni fizycznie i psychicznie,

brakowało miejsc pracy, a zwykłym ludziom ciężko było zdobyć środki do życia.

Niezadowolenia społeczeństwa stale rosło. Jednym z wojennych weteranów, który

postanowił to wykorzystać był Adolf Hitler - oślepiony gazem bojowym, trzydziestoletni

Austriak, który zaciągnął się przed wojną do niemieckiej armii. Po wojnie wstąpił do

Niemieckiej Partii Pracy, z biegiem czasu zaczął głosić propagandowe hasła, obiecywać

ludziom pracę, jedzenie i dobrobyt. Zdobył zwolenników. Winą za klęskę na froncie obarczył

żydów i komunistów. O tych pierwszych mówił, że przez to, iż są internacjonałami i nie mają

swojego państwa chcą przejąć władzę w Niemczech. Drudzy chcieli wprowadzić system

równości społecznej w całym kraju, zabierać bogatym, dawać biednym, co nie podobało się

w zasadzie nikomu.

Wkrótce potem Adolf Hitler zaczął jeszcze bardziej zadziwiać; w 1923 roku próbował obalić

rząd w Bawarii, chciał żeby odłączyła się ona od reszty kraju. Trafił na pięć lat do więzienia

w Landsbergu, gdzie napisał „Mein Kampf” - książkę, w której wykłada swoją filozofię -

narodowy socjalizm, inaczej nazizm.

Tak naprawdę opierał się on na trzech filarach. Pierwszym z nich był darwinizm - teoria

ewolucji Karola Darwina mówiąca głównie o doborze naturalnym. Powołując się na nią Hitler

stworzył program, który polegał na pozbywaniu się chorych, słabych czy upośledzonych

znajdujących się w zakładach psychiatrycznych.

Drugim z tych filarów był nietzscheanizm, według którego jednostki silne psychiczne, te,

o wyższym morale, powinny przewodzić. Na jego podstawie Hitler podzielił wszystkich na

nadludzi i podludzi. Rasą nadludzi mieli być Germanie, podludzi - Słowianie, a żydzi, Sinti

i Romowie mieli zostać całkowicie zlikwidowani.

Trzecim filarem był rasizm, ideologia Josepha de Gobineau, który przebywając w Afryce

stwierdził, że jej ciemnoskórzy mieszkańcy są gorsi od białych. Adolf Hitler zgodnie z tą teorią

konsekwentnie wybijał wszystkie inne, poza białą, rasy. Homoseksualizm też był karany

śmiercią.

Społeczne Gimnazjum nr 7 STO im. Juliusza Słowackiego

Trzecia Rzesza i Naziści na Dolnym Śląsku Strona 5

Adolf Hitler wkrótce wyszedł z więzienia, a jego partia, której nazwę zmienił na NSDAP -

Narodowo Socjalistyczną Niemiecką Partię Pracy - w 1932 roku wygrała wybory

parlamentarne. Musiała jednak zawiązać koalicję z partią katolicką.

Interesujące jest to, że członek największego przeciwnika NSDAP, partii komunistycznej,

został oskarżony o podpalenie budynku parlamentu, czego konsekwencje były tragiczne -

partia ta została zdelegalizowana.

W marcu 1933 roku Adolf Hitler został premierem, a trochę ponad rok później zmarł

prezydent Paul von Hindenburg, co pozwoliło objąć mu pełnię władzy. Wtedy właśnie

powstała III Rzesza.

Swoją kadencję rozpoczął od rozwiązania wszystkich partii poza jedną -NSDAP. Od 1935 roku

zaczął wprowadzać pakiet ustaw antysemickich, nazywanych norymberskimi. Żydzi nie mogli

wykonywać wolnych zawodów, Niemcy przejmowali ich majątki, zabrano im dostęp do kont

bankowych. Zakazano też małżeństw mieszanych, co więcej nakazano rozwody w tego

rodzaju związkach. Co ciekawe, seks pozamałżeński w III Rzeszy był całkowicie dozwolony,

jednak tylko w obrębie rasy.

Zaczęły się wtedy też pojawiać obozy koncentracyjne dla przeciwników politycznych

Führera– przywódcy nazistów.

W nocy z 9 na 10 listopada 1938 roku w całych Niemczech miejsce miały pogromy żydów na

ogromną skalę. Wydarzenie to nazwano "nocą kryształową" od leżących na ulicach

niemieckich miast potłuczonych szyb. Doszło wtedy do spalenia większości mienia

żydowskiego, zniszczono synagogi, sklepy, domy.

Hitler likwidował w podobny sposób wszystkich, którzy stanowili jakąś przeszkodę. Cztery

lata wcześniej pozbył się dowództwa 'SA' - oddziałów szturmowych. Uważali oni, że Führer

zbyt radykalnie wprowadza zmiany, dlatego ten kazał każdego z nich wymordować.

Zorganizował przyjęcie, na które zaprosił dużą grupę najważniejszych osób z SA. Na jego

zlecenie wszyscy obecni zostali zamknięci w budynku i zasztyletowani. Tą noc nazwano Nocą

Długich Noży.

Jesienią 1943 roku Armia Czerwona wyzwoliła większość ziem, które przed 17 września 1939

roku. zajmował ZSRR.

Wreszcie, w 1944 roku, Związek Radziecki zaczął poważnie kontratakować, odblokowując

Leningrad, wyzwalając Krym i docierając do granicy z Rumunią. Następnie rozbił siły

niemieckie na Białorusi i zaczął wkraczać do okupowanych przez Niemcy i sprzymierzonych

z nimi państw europejskich.

Społeczne Gimnazjum nr 7 STO im. Juliusza Słowackiego

Trzecia Rzesza i Naziści na Dolnym Śląsku Strona 6

Wkrótce wojska niemieckie zaczęły ponosić klęski również na froncie zachodnim. III Rzesza

była bombardowana w dzień i w nocy.

W ramach operacji wiślańsko- odrzańskiej oddziały Armii Czerwonej oraz walczące z nimi

dywizje Wojska Polskiego doprowadziły do przełamania Wału Pomorskiego, co dało początek

operacji berlińskiej. W rękach Niemców pozostały niektóre miasta, te które Hitler kazał

przekształcić w twierdzę. Wtedy Rosjanie wkroczyli do Berlina, prowadzili też walki na

południu, o Czechosłowację i Austrię.

Wreszcie, 2 maja 1945 roku, Berlin skapitulował. Wcześniej, 30 kwietnia, Adolf Hitler

popełnił samobójstwo. Niemieckie dowództwo w końcu podjęło decyzję o poddaniu

walczących jeszcze oddziałów.

Akt bezwarunkowej kapitulacji podpisano w nocy z 8 na 9 maja w kwaterze marszałka

Żukowa. Ostateczne rozwiązanie III Rzeszy nastąpiło 23 maja 1945 roku.1

1 Na podstawie wykładu Pani Moniki Witalis- Malinowskiej

Społeczne Gimnazjum nr 7 STO im. Juliusza Słowackiego

Trzecia Rzesza i Naziści na Dolnym Śląsku Strona 7

MAPA – WROCŁAW ROK 1915

Społeczne Gimnazjum nr 7 STO im. Juliusza Słowackiego

Trzecia Rzesza i Naziści na Dolnym Śląsku Strona 8

WROCŁAW- MIASTO FRUHERA

Ta część naszej pracy skupia się głównie na Wrocławiu jako mieście Fürhera. Dzisiaj piękna stolica Dolnego Śląska , kiedyś jedno z ulubionych miast Adolfa Hitlera, słynne z parad i manifestacji organizowanych na jego cześć.

WROCŁAW W CZASIE WOJNY

Wrocław może się poszczycić niezwykle bogatą w wydarzenia historią. Od 1742 roku cały Śląsk wraz z Wrocławiem znajdował się w Niemczech. Dopiero po II wojnie światowej w 1945 roku przekazany został Polsce. W czasie I wojny światowej miasto znajdowało się poza strefą frontową dlatego nie zostało zniszczone. Wrocław miał jednak duże problemy ekonomiczne. W pierwszych dwóch powojennych latach był również areną dość dramatycznych wydarzeń związanych z kształtowaniem się nowego porządku politycznego w Niemczech.2 Po wybuchu II wojny światowej miasto nie było silnie zaangażowane w działania zbrojne. Dopiero w 1944roku Wrocław został zaatakowany przez Armię Czerwoną i ogłoszony twierdzą (Frestung Breslau). Po blisko 3 miesiącach walki miasto skapitulowało.3 4

W wyniku walk, toczonych w czasie oblężenia Wrocławia, miasto zostało zniszczone w 70%. Dowództwo niemieckie naraziło najcenniejsze zespoły zabytkowe na zagładę. Pierwsze lata powojenne upłynęły przy pracy nad jego odgruzowywaniem i uporządkowaniem. Pojawiła się konieczność reanimacji i konserwacji zrujnowanych zabytków. Dopiero po sześciu latach Wrocław został odbudowany. Zrekonstruowana starówka różniła się znacznie od tej przedwojennej; jest to jednak zrozumiałe, gdyż straty były ogromne.

OBIEKTY ZWIĄZANE Z DZIAŁALNOŚCIĄ NAZISTÓW W BRESLAU

W systemie totalitarnym rząd starał się kontrolować każdy aspekt życia codziennego swoich obywateli, w tym także twórczość artystyczną. Nie ma jasno określonych cech architektury III Rzeszy. Wiemy na pewno, że obiekty budowane w tamtym okresie miały przytłaczać widza. Głównym celem było podporządkowanie jednostki władzy oraz pokazanie potęgi państwa.5 Większość śladów III Rzeszy we Wrocławiu zostało zatartych. Możemy jednak zwiedzać miejsca, które w pewnym stopniu wiążą się z przeszłością wojenną miasta. Jednym z głównych obiektów związanych z działalnością nazistów w Breslau jest dawna siedziba partii NSDAP- wtedy jedynej legalnej partii w Niemczech. Budynek spełniał kryteria

2Cytat http://www.wroclaw.pl/historia-wroclawia

3 Temat zostanie rozwinięty w następnej części naszego projektu.

4 W oparciu o http://www.festungbreslau.wroclaw.pl/main.php?target=bitwa

5 W oparciu o http://studentbuduje.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=710&Itemid=47

Społeczne Gimnazjum nr 7 STO im. Juliusza Słowackiego

Trzecia Rzesza i Naziści na Dolnym Śląsku Strona 9

wymagane przez reżim od rządowych reprezentacyjnych obiektów6. Nie miał wielu elementów dekoracyjnych, był surowy i prosty. Ta piękna monumentalna budowla, zaprojektowana przez Feliksa Bräulera, obecnie służy miastu jako siedziba Urzędu Wojewódzkiego. 7

Źródło:Urząd Wojewódzki,http://atrakcje-wroclawia.pl.tl/%26%239679%3B-III-Rzesza.htm

Źródło:UrządWojewódzki,http://pl.wikipedia.org/wiki/Architektura_Wroc%C5%82awia#mediaviewer/File:Wroclaw_Urzad_Wojewodzki.jpg

Hala Stulecia to jedno z najpiękniejszych dzieł wrocławskiego modernizmu. Ten unikatowy budynek, zaprojektowany przez wybitnego architekta Maxa Berga powstał w 1913 roku. W założeniu autora miało to być miejsce służące mieszkańcom miasta. Odbywało się tu dużo imprez masowych , wieców oraz wiele ważnych wystąpień politycznych w tym także przemówienie Adolfa Hitlera. Ta wrocławska budowla uznana została za obiekt Światowego Dziedzictwa UNESCO.

Znalazła się również na liście dziesięciu najznakomitszych dzieł architektury modernizmu.

Obiekt uznany został za twórczy i innowacyjny przykład rozwoju technik budowlanych

w dużych zbrojonych konstrukcjach8 Jej fenomen poległ przede wszystkim na podobieństwie

do Rzymskiego Panteonu, który zainspirował architekta do stworzenia tej unikatowej

budowli. Hala stulecia została wzniesiona w zaledwie 14 miesięcy , przełamują ograniczenia

konstrukcyjnie i stając się zarazem wizytówką Wrocławia.9

6 http://www.gdynia.pl/g2/2014_07/86863_fileot.pdf

7 W oparciu o http://www.gazetawroclawska.pl/artykul/323208,kolos-ktory-przytlacza-juz-samym-

widokiem,id,t.html 8 http://www.rp.pl/artykul/1147504.html

9 W oparciu o http://halastulecia.pl/o-hali/historia-hali/budowa-hali/

Społeczne Gimnazjum nr 7 STO im. Juliusza Słowackiego

Trzecia Rzesza i Naziści na Dolnym Śląsku Strona 10

Źródło:http://michal2237.flog.pl/wpis/2055757/hala-stulecia-we-wroclawiu, Hala Stulecia

Źródło: http://atrakcje-wroclawia.pl.tl/%26%239679%3B-III-Rzesza.htm, Hala Stulecia

Innym bardzo interesującym obiektem jest Dom Towarowy Feniks. Ma on bardzo ciekawą

historię. Został wybudowany przez dwóch braci Barasch, którzy byli bogatymi kupcami

żydowskiego pochodzenia. Miał to być elegancki i luksusowy dom handlowy usytuowany

w samym sercu miasta, czyli na rynku, naprzeciwko ratusza. Po dojściu Hitlera do władzy

zaczęły się szykany i represje wobec Żydów. W 1935 Baraschowie pod wpływem szantaży

nazistów byli zmuszeni zawiesić działalność w Niemczech i wyjechać za granicę.10

Źródło:http://wroclawzwyboru.blox.pl/2007/06/Jak-Feniks-z-popiolow-slow-kilka-o-dawnym-

domu.html,Dom towarowy Feniks

10

W oparciu o http://feniks.wroc.pl/index2.php?lang=pl&k=01&s=01

Społeczne Gimnazjum nr 7 STO im. Juliusza Słowackiego

Trzecia Rzesza i Naziści na Dolnym Śląsku Strona 11

Sam Hitler nigdy nie mieszkał we Wrocławiu, ale był jego częstym gościem. Gdy odwiedzał miasto zawsze mieszkał w hotelu Monopol znajdującym się przy ulicy Heleny Modrzejewskiej. Istnieje do dzisiaj, jest najstarszy w całym mieście. Powstał w 1898 roku. W latach 30 był bardzo popularny, gdyż zatrzymywali się tu wszyscy przywódcy nazistowscy. Adolf Hitler miał tam swoją rezydencję z balkonem, który został wybudowany na jego życzenie specjalnie po to, by Fürhera mógł z niego przemawiać do zgromadzonego ludu .11

Źródło:Hotel Monopol, http://atrakcje-wroclawia.pl.tl/%26%239679%3B-III-Rzesza.htm

Omawiając obiekty związane z działalnością III Rzeszy we Wrocławiu nie można zapomnieć o słynnym Stadionie Olimpijskim, zbudowany w latach 1926-1928, zgodnie z projektem Richarda Konwiarza. Ten słynny kompleks sportowy został znoszony w czasie II Wojny Światowej, a następnie odbudowany. Dzisiaj głównymi użytkownikami tego stadionu są dwa Wrocławskie kluby sportowe. 12

Źródło: Stadion Olimpijski http://eurosport.onet.pl/futbol-amerykanski/stadion-olimpijski-we-

wroclawiu-doczeka-sie-remontu/pcqjr

Źródło; stadion olimpijski,http://www.sparta.wroclaw.pl/grafika/stare-foto-stadionu/06.jpg

11

W oparciu o http://pl.wikipedia.org/wiki/Hotel_Monopol_we_Wroc%C5%82awiu 12

W oparciu o http://pl.wikipedia.org/wiki/Stadion_Olimpijski_we_Wroc%C5%82awiu

Społeczne Gimnazjum nr 7 STO im. Juliusza Słowackiego

Trzecia Rzesza i Naziści na Dolnym Śląsku Strona 12

Warte uwagi są też inne budynki, takie jak Sąd Okręgowy, czy Komenda Główna Policji we

służące w tamtych czasach do kaźni nazistowskich oraz wykonywania kar śmierci.

Źródło:http://atrakcje-wroclawia.pl.tl/%26%239679%3B-III-Rzesza.htm,Sąd Okręgowy Komenda

główna we Wrocławiu

Powyżej wymieniłam miejsca wiążące się w jakiś sposób z działalnością nazistów w Breslau.

Przybliżają one współczesnemu człowiekowi tamte czasy, łatwej mu wyobrazić sobie

ówczesne życie.

Spacer uliczkami tego miasta to nauka historii znacznie bardziej kształcąca niż suchy tekst

podręczników

NAZIŚCI W BRESLAU- NAJWAŻNIEJSZE WYDARZENIA

Jak wiadomo, stałymi elementami propagandy nazistowskiej było tworzenie atmosfery kultu jednostki wokół Führera, pompatyczne inscenizacje masowych wieców oraz politycznych, sportowych i kulturalnych imprez masowych13. 10 maja 1933 roku na Placu Wolności odbyło się masowe palenie książek. Niemieccy

studenci zgromadzili i spalili publicznie kilkadziesiąt tysięcy dzieł. Głównie były to publikacje

autorów żydowskich i socjalistycznych, które były odmienne lub niezgodne z ideologią

nazistowską. Oprócz studentów, w tym przedsięwzięciu wzięło udział wielu pro

hitlerowskich profesorów i rektorów. Ciekawostką jest to, że akcja ta była prowadzona

w wielu innych miastach uniwersyteckich, między innymi w Berlinie.14

13

Cytat http://atrakcje-wroclawia.pl.tl/%26%239679%3B-III-Rzesza.htm 14

W oparciu o http://wiadomosci.onet.pl/prasa/palenie-ksiazek-pierwsze-stosy-trzeciej-rzeszy/q3j1x

Społeczne Gimnazjum nr 7 STO im. Juliusza Słowackiego

Trzecia Rzesza i Naziści na Dolnym Śląsku Strona 13

W Breslau organizowano potężne defilady na cześć przywódcy niemieckiego. Głównie mówimy tutaj o festzugach i feltzugach. Te pierwsze były pokazem elegancji i siły; towarzyszyły im pieśni, tańce oraz muzyka z orkiestrą. Podczas drugich Hitler dokonywał przeglądu wojska, miały wtedy miejsce marsze polowe. Ich celem była demonstracja potęgi i władzy we Wrocławiu. Najczęściej miały one miejsce na ulicy Świdnickiej, w samym centrum miasta. 15

Źródło: ostatnie z serii możliwych do publikacji zdjęć z SBF - pl.Wolności i Festzug, http://dolny-slask.org.pl/817346,foto.html?idEntity=540461 Źródło:Feltzugi na ul. Świdnickiej http://atrakcje-wroclawia.pl.tl/%26%239679%3B-III-Rzesza.htm

Na przełomie lipca i sierpnia 1937 roku w mieście odbyła się XII edycja Ogólnoniemieckiego Zjazdu Śpiewaczy (Sängerbundesfest). Była to jedna z pierwszych tego typu imprez, w Niemczech, na tak dużą skale. Występy chórów miały miejsce w wielu obiektach m.in. w Jahrhunderthalle ,Hermann - Göring - Sportfield oraz Schloßplatz. Obecność Adolfa Hitlera wzmocniła wydźwięk uroczystości i nadała jej znaczenie.

Źródło: Jahrhunderthalle podczas uroczystego koncertu z okazji SBFhttp://dolny-slask.org.pl/817263,foto.html?idEntity=54046110

15

W oparciu o wykład przewodnika

Społeczne Gimnazjum nr 7 STO im. Juliusza Słowackiego

Trzecia Rzesza i Naziści na Dolnym Śląsku Strona 14

Kolejnym bardzo ważnym wydarzeniem w tamtym okresie było Ogólnoniemieckie Święto

Gimnastyki i Sportu, które miało charakter propagandowo- sportowy. Był to finał trzech

poprzedzających festynów:

Do nich należały :

- Wielka Śląska Wystawa Sportowa (24 III - 8IV 1934r.)

- Ogólnoniemiecka Wystawa Olimpijska (lato 1936r.)

- Pierwsza Ogólnoniemiecka Wystawa Sportowa- Wrocław 1938 (20 VII - 14 VIII 1938 r.) 16

Wrocław zostało organizatorem święta w 1938 roku z dwóch ważnych powodów. Pierwszym

z nich było położenie miasta. Jego granice znajdowały się blisko wielu państw Europy

południowo – wschodniej, co miało bezpośredni wpływ na wymiar imprezy. Istotną role

odegrały również bardzo dobre możliwości miasta, które stanowiło doskonałe zaplecze do

zorganizowania tego typu przedsięwzięcia

Cała impreza odbyła się na słynnym Stadionie Olimpijskim i była bardzo dobrze

zorganizowana. Do miasta przyjechało wiele ważnych klubów sportowych, które miały okazje

rywalizować ze sobą w różnych dziedzinach takich jak lekkoatletyka czy piłka ręczna.17

Źródło: Stadion Olimpijski podczas Ogólnoniemieckiego Święta Sportu i Gimnastyki,

http://atrakcje-wroclawia.pl.tl/%26%239679%3B-III-Rzesza.htm,Sąd Okręgowy Komenda główna

we Wrocławiu

16

Cytat http://m.atrakcje-wroclawia.pl.tl/%26%239679%3B-III-Rzesza.htm 17

W oparciu o http://m.atrakcje-wroclawia.pl.tl/%26%239679%3B-III-Rzesza.htm

Społeczne Gimnazjum nr 7 STO im. Juliusza Słowackiego

Trzecia Rzesza i Naziści na Dolnym Śląsku Strona 15

MAPA –DZISIEJSZY PLAN WROCŁAWIA

Społeczne Gimnazjum nr 7 STO im. Juliusza Słowackiego

Trzecia Rzesza i Naziści na Dolnym Śląsku Strona 16

FESTUNG BRESLAU

W kolejnej części naszej pracy opiszemy losy Wrocławia podczas trzymiesięcznego

oblężenia, które spowodowało straty i zniszczenia nie znane dotąd w jego historii

Opowiemy, dlaczego tak właściwie miasto stało się twierdzą, jak wpłynęło to na jego

mieszkańców oraz jak ta piękna stolica Dolnego Śląska znosiła radzieckie bombardowania.

POCZĄTEK

W końcowym okresie II Wojny Światowej naziści przekształcili Wrocław w silny ośrodek

oporu. Miał on odegrać ważną rolę w planach niemieckiego dowództwa. Latem 1944 roku

ogłoszony został twierdzą. Rozpoczęły się wtedy prace mające na celu ufortyfikowanie

miasta wraz z jego przedpolem. Przyczyną podjętych działań była operacja dolnośląska.

W wyniku jej przeprowadzenia siły zbrojne ZSRR posunęły się o 150 km w głąb terytorium

Hitlera, zabierając mu sporą część okręgu przemysłowego, włączając w to okolice Breslau.

Zajęły strategiczne miejsce do dalszego natarcia na Berlin.

EWAKUACJA

Pomimo bliskiego sąsiedztwa wojsk radzieckich, mieszkańcy Wrocławia cieszyli się

względnym spokojem. Trwał on jednak zaledwie pięć miesięcy, bowiem już 20 stycznia 1945

roku rozpoczęto ewakuację ludności cywilnej, pozostałej do tej pory w mieście. Wszyscy

poza mężczyznami, którzy byli na tyle silni i sprawni fizycznie, by móc nosić broń i walczyć,

musieli natychmiastowo wyjechać. Transport kolejowy okazał się niewystarczająco

wygodnym, skutecznym środkiem transportu. Pomieścił on niewielką liczbę osób. Większość

wysiedlonych osób musiała udać się w długą, pieszą wędrówkę, podczas gdy zima ’45 była

bardzo sroga. Spora ich część umarła w czasie drogi z zimna, głodu, przemęczenia lub

różnorakich chorób. Jednak szczęśliwcy, którym udało się dotrzeć wcale nie byli na wygranej

pozycji, wręcz przeciwnie. Trafili oni do Drezna niedługo przed początkiem nalotów. Miasto

to zostało ostatecznie zniszczone przez nalot dywanowy18, podczas którego użyto głównie

bomb zapalających. Utworzyła się przez nie burza ogniowa19, która spaliła dużą jego (miasta)

część.

18

Atak samolotów bombowych, mający na celu całkowite zniszczenie obranego celu, głównie stosowany podczas II Wojny Światowej. Maszyny atakowały w formacji przypominającej mur-jeden obok drugiego. 19

Pożar na wielką skalę, podczas którego występuje samonapędzający się wzrost ognia i wiatru.

Społeczne Gimnazjum nr 7 STO im. Juliusza Słowackiego

Trzecia Rzesza i Naziści na Dolnym Śląsku Strona 17

OBLĘŻENIE MIASTA

Niedługo po tych wydarzeniach Armia Czerwona zamknęła pierścień okalający, Wrocław

i tym samym rozpoczęło się jego oblężenie, z niem. Festung Breslau. Ówczesny dowódca

Hans von Ahlfen odrzucił wezwanie do poddania się. Różne źródła podają rozbieżne daty

tego, oraz innych wydarzeń z czasu wojny, także trudno określić prawdziwą. Wiemy jednak,

że było to w połowie lutego, między 13 a 17. Na rozkaz Hitlera niespełna 50 tysięczna armia

miała bronić się do ostatniego żołnierza. Tak rozpoczęło się osaczenie, które było dla

miejscowości fatalne w skutkach.

Aby w tym trudnym okresie utrzymać most powietrzny z III Rzeszą, mieszkańcy rozpoczęli

budowę zapasowego lotniska, burząc przy tym część zabudowań koło placu Grunwaldzkiego.

Jednak nie posłużyło ono do wielu startów. Drugim, a jednocześnie ostatnim był wylot Karla

Hanke uciekającego z Wrocławia 6 maja. Tzw. „szał zniszczenia” dopadł różne rejony miasta.

Mieszkańcy oraz przymusowi robotnicy wysadzali w wielu miejscach dachy, wraz z górnymi

piętrami domów. Destrukcji ulegały również pobliskie budynki, polepszając widoczność.

Robiono w ten sposób swego rodzaju schronienia przeciw bombowe, i jednocześnie

przygotowywano do ewentualnej walki z sowietami. Wyburzanie i podpalanie było bardzo

propagowane przez NSDAP. Stosowali oni taktykę spalonej ziemi. Polegało to na tym, że

niszczyli wszystko, co mieli po sobie zostawić. Jeśli radzieccy wojownicy dotarli przykładowo

na terytorium, gdzie znajdowały się jakieś sklepy, restauracje czy bary, to hitlerowcy

masakrowali to miejsce. Nie mieli przy tym na uwadze mieszkańców, którzy korzystali

z danych instytucji, ani nawet tego, że tam mieszkali. Liczył się wtedy tylko wróg i oni sami.

W konsekwencji południe miasta było praktycznie całe zdewastowane, okolice rynku w około

75% a wszelkie zabudowania miejskie w większości podupadły.

Przy tym, jakie spustoszenie wywołały działania Niemców, bombardowania tylko dopełniły

tego dzieła. Rozpoczęły się one w nocy z 1 na 2 kwietnia 1945 roku. Wtedy to około 750

samolotów szturmowych rozpoczęło masowy atak z powietrza. Tego samego dnia rano odbył

się szturm armii ZSRR na zachodnie rejony miasta. Zdobyli oni wtedy lotnisko na Gądowie

Małym. Jako że był to okres świąt Wielkanocy, a dokładniej Niedziela Wielkanocna,

mieszkańcy nie byli przygotowani na taki atak. Walczyli jednak dzielnie, gdyż ich przywódca,

Adolf Hitler, w oficjalnym przemówieniu 12 kwietnia rozkazał im bronić się aż do ostatniego

żołnierza. Nie tracili więc wiary w siebie i starali się za wszelką cenę ochronić siebie, swoich

najbliższych oraz miasto przed Rosjanami. Byli tak zaparci, że nawet, kiedy ich Führer

popełnił samobójstwo 30 kwietnia, walczyli przez kolejny tydzień.

Społeczne Gimnazjum nr 7 STO im. Juliusza Słowackiego

Trzecia Rzesza i Naziści na Dolnym Śląsku Strona 18

Żródło:http://wyborcza.pl/alehistoria/1,129652,12824246,Wroclaw_ostatnia_twierdza_Hitlera.ht

ml

KAPITULACJA

4 maja rozpoczęły się wstępne narady obydwu stron walczących w sprawie zakończenia

walk. Nie miały one jednak pozytywnego skutku. Na drugi dzień radziecka artyleria podjęła

bombardowania Śródmieścia. Chciała tym samym skłonić załogę twierdzy do podpisania

paktu bezwarunkowej kapitulacji. Tym razem zamierzony cel został osiągnięty. Od samego

rana 6 maja trwały spotkania. Pomimo, że w nocy z miasta uciekł główny dowódca Karl

Hanke, nie było problemów z przyjęciem rosyjskich oficerów. Wieczorem podpisali oni wraz

z generałem Hermannem Niehoffem oficjalny akt zaprzestania walk na terenie Wrocławia

w Willi Rapackiego na Krzykach.

Źródło:M.Grotowski,Willa Colonia, miejsce kapitulacji Festung Breslau, http://dolny-

slask.org.pl/963838,foto.html, 4 stycznia 2012

Społeczne Gimnazjum nr 7 STO im. Juliusza Słowackiego

Trzecia Rzesza i Naziści na Dolnym Śląsku Strona 19

ZAKOŃCZENIE

Skutki walk na terenie Breslau były fatalne. Nie chodzi tu nawet o same zniszczenia, chodź

pochłonęły one bardzo dużą część miasta. Z powodu ogłoszenia go miejscem o gotowości

bojowej, musiano wysiedlić z niego tysiące mieszkańców. Oficjalny rozkaz padł w czasie, gdy

mrozy są w zimie najcięższe, a więc w styczniu. Dlatego tak naprawdę tylko najsilniejsi byli

w stanie przetrwać. Wiele kobiet przedwcześnie urodziło, z powodu ciągłego stresu. Dzieci

wydane na świat w czasie podróży pociągiem, gdy za dużo płakały lub przeszkadzały w inny

sposób pasażerom, po prostu wyrzucano przez okna. Jakby tego było mało, gdy żołnierze

ZSRR napadli na metropolie, przez kilka dni mogli wyprawiać, co tylko im się żywnie

podobało. Zgwałcili wtedy wiele kobiet, niszczyli, co chcieli, zabijali tych, którzy żądali

sprawiedliwości za ich brutalne czyny. Pozostawili po sobie masę rannych i umierających.

Pozbawili życia niewinnych cywili oraz dzielnie walczących wojskowych. Wreszcie

doprowadzili do upadku jednego z piękniejszych i najlepiej rozwijających się miast ówczesnej

Europy. 20

Źródło:Wrocław

pobombardowaniu,http://wroclawzwyboru.blox.pl/html/1310721,262146,14,15.html?4,2008

20 W oparciu głownie o http://www.wroclaw.mfbiz.pl/historia-oblezenie-wroclawia.html oraz http://pl.wikipedia.org/wiki/Obl%C4%99%C5%BCenie_Wroc%C5%82awia_(1945)

Społeczne Gimnazjum nr 7 STO im. Juliusza Słowackiego

Trzecia Rzesza i Naziści na Dolnym Śląsku Strona 20

MIEJSCA NA DOLNYM ŚLĄSKU ZWIĄZANE Z

NAZIZMEM

Ostatnia część naszej pracy skupia się głównie na Zamku Czocha i kompleksie

Riese, które z pewnością należą do najbardziej interesujących,

z historycznego punktu widzenia, miejsc Dolnego Śląska. Wiążą się z nimi

wielkie, wciąż nieodkryte tajemnice III Rzeszy, od dawna nurtujące wiele

historyków i badaczy.

ZAMEK CZOCHA

W miejscu dzisiejszej budowli Zamku Czocha pod Leśną kiedyś istniał gród warowny,

w większości zrobiony z drewna, o kamiennych umocnieniach. Przypuszcza się, że

postawiono go w II połowie XIII wieku z inicjatywy Wacława II. Przez setki lat zamek

przechodził z rąk do rąk. W 1453 roku trafił do rodziny von Nostiz. Stał się siedzibą rodu; z ich

inicjatywy został przebudowany na styl renesansowy. Nadano mu charakter rezydencji;

dobudowano budynek mieszkalny, zbrojownię, dwie basteje oraz przedzamcze gospodarcze

oddzielone od zabudowań fosą, nad którą wkrótce wzniesiono kamienny most.

Następna renowacja Czochy miała miejsce ponad trzysta lat później. W nocy z 17 na 18

sierpnia 1793 roku, pod nieobecność gospodarza, którym był wtedy Friedrich August

Christoph von Uechtritz, w zamku wybuchł ogromny pożar. Spłonęły dachy, wieża, część

pomieszczeń mieszkalnych z zabytkowym wyposażeniem, zbrojownia i biblioteka wraz

z wieloma cennymi starodrukami.

Zamek szybko odbudowano, jednak swój dzisiejszy charakter zawdzięcza dopiero wybitnemu

berlińskiemu architektowi Bodo Ebhardtowi, który próbował przywrócić budowli wygląd

z rycin z 1703 roku. Został wynajęty przez ówczesnego właściciela Czochy, Ernsta Gütschowa,

drezdeńskiego przemysłowca, producenta wyrobów tytoniowych, który nabył zamek w 1909

roku. Miał aspiracje szlacheckie, chciał zostać arystokratą, dlatego nie szczędził pieniędzy, co

wiąże się z tym, że przez cały ten okres, kiedy sprawował opiekę nad zamkiem, zebrał

naprawdę wspaniałą kolekcję dzieł sztuki oraz bezcennych zbiorów bibliotecznych.

Właściciel na początku przebywał w tym miejscu najwyżej kilka tygodni w roku. Dopiero po

wybuchu II Wojny Światowej stał się tak naprawdę zamieszkany przez ród Niemca, gdyż

okazał się być całkiem bezpieczną lokalizacją21.

21

W oparciu o http://www.zamkipolskie.com/czocha/czocha.html , http://www.ciekawe-miejsca.net/przewodnik/polska/tajemniczy_obiekt_czyli_wspomnienia_z_zamku_czocha oraz http://www.polskiekrajobrazy.pl/Artykuly/2:Zabytki/81:Zamek_Czocha_w_Lesnej._Twierdza_duchow.html

Społeczne Gimnazjum nr 7 STO im. Juliusza Słowackiego

Trzecia Rzesza i Naziści na Dolnym Śląsku Strona 21

Widok na dziedziniec z jednej z zamkowych wież, fot. Olga Widera

O ile do tego momentu historia zamku zdaje się być całkiem zwyczajna, teraz zaczyna się

robić bardzo ciekawie. Nie ma większego kłopotu ze znalezieniem informacji o wszystkich

wydarzeniach z tamtego okresu tj. sprzed wojny. O tym co działo się na Czosze w latach

1939-45 wiadomo natomiast bardzo niewiele. Krążą różne opowieści na ten temat, nie

wiemy jednak w jakim stopniu są one prawdziwe. Dlaczego?

Otóż okazuje się, że w tamtym okresie zamek był tajną siedzibą wojsk hitlerowskich.

Mieściła się tu szkoła szyfrantów Abwehry czyli organu wywiadu i kontrwywiadu niemieckich

sił zbrojnych. Prawdopodobnie w 1945 roku przechowywano w tym miejscu maszynę do

deszyfrowania depesz radzieckich o nazwie Ryba-Miecz. Funkcjonowanie tego urządzenia

trzymano w tajemnicy aż do początku XXI wieku. Możliwe, że została ona wynaleziona przez

zespół kryptologiczny “Pers Z” złożony z najwybitniejszych specjalistów. W owym czasie

skonstruowanie maszyny łamiącej szyfry jednorazowe zdawało się być absolutnie

niemożliwe. Siłę tego szyfru wynalezionego przez Josepha Mauborgne’a stanowiła

niepowtarzalność. Był on bardzo prosty i bezpieczny. Gama, na podstawie, którego litery

zamieniano w cyfry, używany był tylko raz, do jednego tekstu, co kryptologom wroga

analizującym wiadomość nie dawało żadnego punktu zaczepienia. W istocie okazało się, że

w radzieckich szyfrogramach powtarzają się gamy, a niemieccy specjaliści zwrócili na to

uwagę. Oznaczało to, że złamana została podstawowa zasada gwarantująca bezpieczeństwo

szyfru tj. jednorazowość.22 Stało się to, dlatego że kiedy Niemcy uderzyli w ZSRR w 1941

22

Cytat http://historia.focus.pl/swiat/co-skrywa-twierdza-szyfrow-258

Społeczne Gimnazjum nr 7 STO im. Juliusza Słowackiego

Trzecia Rzesza i Naziści na Dolnym Śląsku Strona 22

roku, zapanował tam wielki chaos; ambasady radzieckie w Stanach Zjednoczonych i Wielkiej

Brytanii wysyłały do Moskwy i odwrotnie jeszcze więcej depesz niż normalnie. Kombinacje

powoli wyczerpywały się co poskutkowało tym, że zaczęto używać starych. Podobno około

trzydziestu tysięcy depesz utajniono za po mocą tych samych gam. Kryptologowie III Rzeszy

zyskali wtedy materiał pozwalający zbudować maszynę Ryba-Miecz23.

Ryba-miecz

Źródło: http://www.woloszanski.com/Serial-Tajemnica-Twierdzy-Szyfrow/Tajemniczy-Swiat-Twierdzy-

Szyfrow/Kategoria/Encyklopedia-TTS---prawda/

Podejrzewa się również, że w podziemnych fabryka pod Leśną eksperymentowano z bronią

uranową oraz prowadzono badania związane z bronią v-1 i v-2. Przypadkiem nie może

okazać się fakt, iż częstym gościem zamku był Werhner von Braun – bohater nazistowskich

Niemiec, ojciec niemieckiej broni rakietowej i wybitny naukowiec.

Dużo wskazuje na to, że Gütschow pozwolił, aby von Braun miał tu swoja bazę badawczą. Pociski v-1 i rakiety v-2 są wynikami projektów eksperymentalnych Wunderwaffe. Były to niemieckie bronie odwetowe.

V-1 to ośmiometrowej długości bomba latająca, samolot-pocisk produkowany w latach 1944-1945. Osiągał pułap 3000 m, a jego masa wynosiła nawet 2,2 tony, gdzie 830 kg to ładunek wybuchowy, a ponad 500 kg waży paliwo. Pocisk rozwijał prędkość około 600km/h.

23

W oparciu o http://historia.focus.pl/swiat/co-skrywa-twierdza-szyfrow-258

Społeczne Gimnazjum nr 7 STO im. Juliusza Słowackiego

Trzecia Rzesza i Naziści na Dolnym Śląsku Strona 23

V-1, źródło: http://it.wikipedia.org/wiki/V1_(Fieseler_Fi_103)#mediavie

wer/File:Bundesarchiv_Bild_146-1973-029A-24A,_Marschflugk%C3%B6rper_V1_vor_Start.jpg

V-2 to trzynastotonowa rakieta; przenosiła ładunek bojowy o masie 975kg na odległość 275 km. Jej całkowita długość to 14 metrów. Rozwijała prędkość do 5400 km/h, osiągała pułap 90 km; te parametry sprawiały, że była celem nie do zniszczenia w powietrzu.

Kiedy na początku 1945 roku armia sowiecka w szybkim tempie zaczęła zbliżać się w kierunku zamku, Ernst Gütschow wraz z rodziną szybko się z niego wynieśli. Przemysłowiec uciekając do Drezna, wywiózł stamtąd te rzeczy, które uważał za najcenniejsze; dzieła sztuki, księgi, zabytkową broń oraz insygnia koronacyjne carów rosyjskich nabyte od bolszewików. Nie zabrał jednak wszystkiego; po zakończeniu wojny Czocha została obrabowana, złodzieje zabrali z niej większość tych wartościowych przedmiotów, które Ernst pozostawił. Wywieziono dwie pełne ciężarówki, z czego jedną zatrzymano pod Wałbrzychem; przejęto wtedy między innymi mnóstwo ikon i biżuterii24.

Co się natomiast stało z Rybą-Miecz? Podobno na dwa dni przed zajęciem terenu przez Armię Czerwoną zespół kryptologów wyniósł się z zamku. Maszynę znaleziono dopiero pod koniec kwietnia w Rosenheim; wydobyli wtedy ukryte tam 53 skrzynie, łącznie ważące siedem ton. Wiadomo też, że później trafiła do Anglii, gdzie wykonano jej kopię, a następnie przewieziono ją do Stanów Zjednoczonych. Do tej pory dalsze dzieje Ryby-Miecza są bardzo mętne i utrzymywane w tajemnicy. Podobnie zresztą jak i te samego Zamku Czocha. A szkoda. Możemy mieć tylko nadzieję, że kiedyś zostaną ujawnione szczegóły tych porywających historii.25

24

W oparciu o wykład przewodniczki podczas zwiedzania Zamku Czocha. 25

W oparciu o http://historia.focus.pl/swiat/co-skrywa-twierdza-szyfrow-258

V-2,źródło: http://onewomanswarbook.blogspot.com/2012/04/v2-rocket-found-in-harwich.html

Społeczne Gimnazjum nr 7 STO im. Juliusza Słowackiego

Trzecia Rzesza i Naziści na Dolnym Śląsku Strona 24

KOMPLEKS RIESE

Riese, z niemieckiego olbrzym, to kryptonim największego projektu górniczo-budowlanego hitlerowskich Niemiec. Podziemny kompleks w Górach Sowich oraz pod zamkiem Książ oficjalnie miał być jedną z największych podziemnych kwater dla Adolfa Hitlera i jego wojsk; nieoficjalnie miały tu powstać zakłady przemysłowe produkujące nową broń, wykorzystujące nowe technologie, które mogłyby pomóc wygrać III Rzeszy wojnę. Całemu przedsięwzięciu nadano najwyższy priorytet. Główną siłą roboczą byli więźniowie z obozu Gross Rosen. Jeńcy z całej Europy pracowali w olbrzymich tunelach i drążyli korytarze w skałach. Panowały tam bardzo trudne warunki; około siedmiu stopni Celsjusza i ogromnie wysoka wilgotność raczej nie sprzyjały tak ciężkiej pracy. Rotacja więźniów w tym miejscu była bardzo duża; każdy z nich wytrzymywał najwyżej dwa miesiące, co tylko sprzyjało utrzymaniu wielkiego projektu Hitlera w tajemnicy26.

Plan całego kompleksu, źródło: http://www.kompleksriese.pl/

Cały projekt składał się z siedmiu kompleksów; Sobonia, Osówki, Włodarza, Sokolca, , Rzeczki, Jurgowic Górnych oraz Zamku Książ. Dane z września 1944 roku mówią, że na projekt Riese przeznaczono w tamtym roku więcej betonu, niż Niemcy rocznie wydawały na budowanie schronów przeciwlotniczych dla ludności cywilnej. Pochłonął on 257 tysięcy m³ betonu zbrojonego stalą, 213 tysięcy m³ tuneli i 58 km dróg z sześcioma mostami oraz 100 km rurociągów, a i tak zrealizowano go tylko w pewnej części.

Włodarz, kompleks, który zwiedziliśmy, jest największy ze wszystkich. Ma około 9 tysięcy m² powierzchni, długość jego korytarzy wynosi 3200 m. Jedna trzecia tego obiektu jest zalana27.

26

W oparciu o film http://www.youtube.com/watch?v=X6HXWZPVpP0 27 W oparciu o kompleksriese.pl

Społeczne Gimnazjum nr 7 STO im. Juliusza Słowackiego

Trzecia Rzesza i Naziści na Dolnym Śląsku Strona 25

Został wybudowany na północno-wschodnim zboczu góry. Pracę rozpoczęto jesienią 1943 roku. Prowadzono je równolegle na powierzchni i pod ziemią. Materiały budowlane dostarczane były tam głównie koleją; jechały one najpierw do Olszyńca, skąd później, przeładowane do kolejki wąskotorowej trafiały na sam plac budowy.

Najpierw wydrążono cztery sztolnie, każda mająca swoją wartownię. Później stworzono połączenia chodnikowe oraz coraz to nowe komory. Stopniowo zwiększała się liczba miejsc, gdzie materiałami wybuchowymi rozsadzano skały. Grupy więźniów musiały ręcznie usuwać urobek, który zrzucano w dół małymi szybikami. Następnie wywożono go na zewnątrz, kruszono i pod osłoną nocy wyrzucano na nasypy kolejowe i drogi, jednak ogromna jego część trafiała z powrotem do betoniarni jako dodatek do betonu. Przykre jest to, że ciała robotników, którzy ginęli podczas prac wyjeżdżały i były mielone razem z urobkiem, dlatego często w miejscach, gdzie go wyrzucano ludzie znajdywali ludzkie kości. Nadal poszukuje się około 20 tysięcy więźniów, do tej pory nie znaleziono żadnego masowego grobu; prawdopodobnie nigdy to się nie stanie, ponieważ nacisk na tajemnicę był tak wielki, że w miasteczku SS poniżej góry wybudowano profesjonalną oczyszczalnie ścieków, aby żadne zanieczyszczenia czy odpadki z wnętrza góry nie przedostały się do pobliskich strumyków.

Prace nad projektem Riese skończono dość pospiesznie w 1945 roku, kiedy Armia Czerwona zaczęła się zbliżać w te okolice. Niemcy wycofując się wysadzili wiele podziemnych pomieszczeń oraz korytarzy, które do nich prowadziły28.

We Włodarzu znajdują się dwie szczególnie interesujące hale. Jedna z nich znajduje się w tej części kompleksu, która jest całkowicie zalana wodą, dlatego dostaliśmy się do niej łódkami. To największa komora w całym tym obiekcie, ma 60 metrów długości i 10 m wysokości.

Największa hala we Włodarzu, fot. Olga Widera

Dwa lata temu Bogusław Wołoszański wraz ze swoją ekipą kręcił tutaj kolejny odcinek swojego programu. Udostępnił wtedy pracownikom Włodarza swój georadar, a ci przebadali

Społeczne Gimnazjum nr 7 STO im. Juliusza Słowackiego

Trzecia Rzesza i Naziści na Dolnym Śląsku Strona 26

nim jedną z hal. Okazało się wtedy, że mniej więcej do połowy pomieszczenia ściany, sufit i podłoga zbrojone są prętami stalowymi, tzn. zrobione są z żelbetonu, natomiast ściany drugiej połowy w ogóle nie posiadają żadnego zbrojenia. Zdjęto oszalowanie i zauważono, że wykonane są one tylko z betonu, w dodatku dolewane dość nietypowo - warstwami. Sugerując się wyciekiem wody, dokonano wtedy odwiertu na głębokość 8 m. Najpierw natknięto się na beton, później długo były tylko luźne skały, a następnie znowu beton. Najprawdopodobniej pracownicy doszli do zewnętrznej części korytarza - dlatego odwiert nie wyszedł na wylot.

W tym momencie podjęto decyzję, aby przebadać całą halę jeszcze raz. Pod jedyną dębową deską sosnowego oszalowania znaleziono znaki. Najmniejszy to logo ukraińskiej firmy, która zajmowała się dostarczaniem drewna i obiciem nim ścian, dwa następne to swastyki - jedna w lustrzanym odbiciu. Czwarty i największy, to tryzúb - herb Ukrainy. Okazało się, że grot tego trójzębu, ma wskazywać kierunek drogi i zwrócony jest w kierunku ściany bez zbrojenia. Teraz wiemy, że musi znajdować się tam przejście do tajemniczego obiektu, do którego, jak wiadomo z zapisków jednego z więźniów na workach po cemencie, przez trzy miesiące, 24 godziny na dobę pompowano beton przez rurę o średnicy 0,5 m.

W listopadzie tego roku do Włodarza ma przyjechać ekipa, która dokona kolejnego odwiertu, wprowadzi tam kamery i światłowodami przebada, czy wejście tam jest możliwe. Jeżeli sprawdzą się podejrzenia niektórych badaczy o tym, że w tamtej hali jest znajduje się magazyn odpadów chemicznych lub są zamurowani więźniowie, absolutnie nikt nie będzie tam wchodził. Jeśli natomiast okaże się, że jest tam pusto, dokonany zostanie jeszcze jeden odwiert z góry, którędy pracownicy dostaną się do środka29.

.

29

W oparciu o wykład przewodnika.

Społeczne Gimnazjum nr 7 STO im. Juliusza Słowackiego

Trzecia Rzesza i Naziści na Dolnym Śląsku Strona 27

MAPA – III RZESZA ROK 1933-1945

Społeczne Gimnazjum nr 7 STO im. Juliusza Słowackiego

Trzecia Rzesza i Naziści na Dolnym Śląsku Strona 28

ENGLISH SUMMARY

This year we decided to choose project with Mrs Monika Witalis-Malinowska about Reich

and the Nazists on Lower Silesia.

These are the three main issues over which we decided to focus

● „Wrocław - the Fuhrer’s city” - Dorota Nowak

● „Festung Breslau - the siege of Wrocław” - Róża Witek

● „Places on Lower Silesia associated with Nazism” - Ola Widera

Dorota’s part is divided into two short chapters; the first is about parades and

demonstrations that were organized in honour of Adolf Hitler; the second mentions

Wrocław’s architecture.

Róża wrote about the siege of Wrocław and Breslau as a fortress.

Besides Wrocław we have visited two important places connected with our subject - The

Czocha Castle and the Riese complex, so that the last part of our research presents them

deeply.

Many information we got on the trips during the camp, though some of them we find on the

Internet and in the book.

For this work has really helped us Mrs Monika Witalis-Malinowska. Her valuable advice were

really useful. We are happy and satisfied with the job we made.

Społeczne Gimnazjum nr 7 STO im. Juliusza Słowackiego

Trzecia Rzesza i Naziści na Dolnym Śląsku Strona 29

PODSUMOWANIE

Podsumowując, mamy nadzieje, że w pełni udało nam się wyczerpać temat zagadnienia.

Wycieczka do Wrocławia pomogła nam poszerzyć wiedzę na temat II Wojny Światowej.

Dzięki niej mogłyśmy wyobrazić sobie Wrocław w czasie okupacji hitlerowskiej, zniszczony

pożogą wojenną. Mimo dużych zniszczeń miasto wróciło do życia i zostało odbudowane.

Powstał plan konserwacji najcenniejszych zabytków, które mogłyśmy podziwiać.

Ściśle związane z tym miastem były dwie pierwsze części naszej pracy. O ile o Festung

Breslau pisało się łatwo i przyjemnie, to spory kłopot sprawiła nam kwestia parad

i manifestacji na cześć Hitlera, ponieważ bardzo ciężko było zdobyć informacje na ten temat.

Pisząc o oblężeniu Wrocławia mogłyśmy poznać sposoby walki z siłami ZSRR, takie jak

taktyka „spalonej ziemi”. Dowiedziałyśmy się również, jak trudne było życie podczas wojny,

jaki trud musieli znosić ludzie mieszkający wówczas w takich miastach.

Poza Wrocławiem odwiedziłyśmy dwa obiekty związane z nazizmem. Pierwszym był

kompleks Włodarz, będący częścią projektu Riese. Sprawił on na nas ogromne wrażenie,

spacer podziemnymi korytarzami był niesamowitym przeżyciem, głównie ze względu na jego

historię, która zdaje się być nie do pomyślenia.

Drugim obiektem był Zamek Czocha, którym byłyśmy dosyć zawiedzone. Całe zwiedzanie

trwało może pół godziny; usłyszałyśmy dużo o tym, że kręcono tu „Wiedźmina”, ale już

znacznie mniej o historii samego obiektu.

Mimo, że temat był bardzo wymagający, jesteśmy zadowolone z pracy każdej z nas.

Wszystkie w pełni wypełniłyśmy zadania wcześniej wyznaczone, bardzo dobrze

dogadywałyśmy się w zespole, pomagając sobie nawzajem.

Podczas pisania starałyśmy się korzystać z wszelkiego rodzaju dostępnych nam źródeł. Nasza

wiedza na temat III Rzeszy i Nazistów na Dolnym Śląsku znacznie się powiększyła co pozwala

nam stwierdzić, że założenia pisania pracy badawczej zostały spełnione.

Dziękujemy naszej promotorce pani Monice Witalis -Malinowskiej za poświęcony nam czas.

Jesteśmy jej wdzięczne za fachową opinie, pomoc w doborze materiałów oraz odpowiedzi na

wszelkiego rodzaju pytania. Udzielała nam wsparcia i inspirowała nas w trakcie pisania tej

pracy.

Społeczne Gimnazjum nr 7 STO im. Juliusza Słowackiego

Trzecia Rzesza i Naziści na Dolnym Śląsku Strona 30

BIBLIOGRAFIA

STRONY INTERNETOWE

1. http://e-legnickie.pl/index.php/perly-regionu-menu/4108-sekrety-i-skarby-zamku-czocha-

2. http://e-zabytek.nid.pl/Zabytek/szczegoly.php?ID=42

3. http://feniks.wroc.pl/index2.php?lang=pl&k=01&s=01

4. http://gosc.pl/doc/1548890.80-lat-temu-nazisci-spalili-ksiazki-swoich-wrogow

5. http://historia.focus.pl/swiat/co-skrywa-twierdza-szyfrow-258 6. http://historia.focus.pl/swiat/wycieczka-focusa-okolice-dolnego-slaska-

718?utm_source=historia&utm_medium=boksy&utm_campaign=podobne 7. http://m.atrakcje-wroclawia.pl.tl/%26%239679%3B-III-Rzesza.htm 8. http://www.pamieciprzyszlosc.pl/files/0003/1343/Kw_PiP_nr12_s39.pdf 9. http://pl.wikipedia.org/wiki/Bombardowanie_Drezna 10. http://pl.wikipedia.org/wiki/Obl%C4%99%C5%BCenie_Wroc%C5%82awia_(1945) 11. http://www.region.com.pl/czocha-tajemnica-szyfrow 12. http://www.rp.pl/artykul/1147504.html 13. http://studentbuduje.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=710&It

emid=47 14. http://topwroclaw.pl/zabytki/hala-stulecia

15. http://wroclaw.gazeta.pl/wroclaw/1,35762,5169914.html 16. http://www.ciekawe-

miejsca.net/przewodnik/polska/tajemniczy_obiekt_czyli_wspomnienia_z_zamku_czocha

17. http://www.e-wroclaw.com/e-wroclaw/historia 18. http://www.gazetawroclawska.pl/artykul/323208,kolos-ktory-przytlacza-juz-

samym-widokiem,id,t.html

19. http://www.gazetawroclawska.pl/artykul/3335447,otwieramy-wroclaw-zobacz-

z-nami-urzad-wojewodzki-od-kuchni,id,t.html

20. http://www.gdynia.pl/g2/2014_07/86863_fileot.pdf

21. http://www.kalbi.pl/wielkanoc-1945 22. http://www.kompleksriese.pl

23. http://www.polskiekrajobrazy.pl/Artykuly/2:Zabytki/81:Zamek_Czocha_w_Lesnej._Twierdza_duchow.html

24. http://www.woloszanski.com/Serial-Tajemnica-Twierdzy-Szyfrow/Tajemniczy-Swiat-Twierdzy-Szyfrow/Wpis/Ryba-Miecz/

25. http://www.wroclaw.pl/hala-stulecia

26. http://www.wroclaw.pl/wroclaw-hala-stulecia-otrzyma-200-tysiecy-zlotych-

grantu

27. http://www.wroclaw.pl/historia-wroclawia

28. http://www.wroclaw.mfbiz.pl/historia-oblezenie-wroclawia.html 29. http://wyborcza.pl/1,75248,13858898,Tak_umieralo_miasto__Zapiski_z_Festung

_Breslau__ARCHIWALNE.html

Społeczne Gimnazjum nr 7 STO im. Juliusza Słowackiego

Trzecia Rzesza i Naziści na Dolnym Śląsku Strona 31

30. http://www.zamkipolskie.com/czocha/czocha.html

KSIĄŻKI

1. Zabytki urbanistyki i architektury w Polsce odbudowa i konserwacja, praca

zbiorowa pod redakcją Wiktora Zina, Warszawa,ARKADY,1986,t.1,s. 583- 592.

FILMY

1. http://www.youtube.com/watch?v=X6HXWZPVpP0

ZDJĘCIA

1. http://atrakcje-wroclawia.pl.tl/%26%239679%3B-III-Rzesza.htm 2. http://breslau-stadtrundgang.de.tl/-g-Nazis-in-Breslau-g-.htm 3. http://dolny-slask.org.pl/817263,foto.html?idEntity=540461 4. http://dolny-slask.org.pl/817346,foto.html?idEntity=540461 5. http://dolny-slask.org.pl/963838,foto.html

6. http://eurosport.onet.pl/futbol-amerykanski/stadion-olimpijski-we-wroclawiu-doczeka-sie-remontu/pcqjr

7. http://it.wikipedia.org/wiki/V1_(Fieseler_Fi_103)#mediaviewer/File:Bundesarchi

v_Bild_146-1973-029A-24A,_Marschflugk%C3%B6rper_V1_vor_Start.jpg

8. http://michal2237.flog.pl/wpis/2055757/hala-stulecia-we-wroclawiu 9. http://onewomanswarbook.blogspot.com/2012/04/v2-rocket-found-in-

harwich.html

10. http://pl.wikipedia.org/wiki/Architektura_Wroc%C5%82awia#mediaviewer/File:Wroclaw_Urzad_Wojewodzki.jpg

11. http://pl.wikipedia.org/wiki/Hotel_Monopol_we_Wroc%C5%82awiu

12. http://pl.wikipedia.org/wiki/Stadion_Olimpijski_we_Wroc%C5%82awiu 13. http://wiadomosci.onet.pl/prasa/palenie-ksiazek-pierwsze-stosy-trzeciej-

rzeszy/q3j1x 14. http://wroclawzwyboru.blox.pl/2007/06/Jak-Feniks-z-popiolow-slow-kilka-o-

dawnym-domu.html 15. http://wroclawzwyboru.blox.pl/html/1310721,262146,14,15.html?4,2008

16. http://www.festungbreslau.wroclaw.pl/main.php?target=bitwa 17. http://www.woloszanski.com/Serial-Tajemnica-Twierdzy-Szyfrow/Tajemniczy-

Swiat-Twierdzy-Szyfrow/Kategoria/Encyklopedia-TTS---prawda/ 18. http://wyborcza.pl/alehistoria/1,129652,12824246,Wroclaw_ostatnia_twierdza_

Hitlera.html

MAPKI

1. http://www.kompleksriese.pl/

Społeczne Gimnazjum nr 7 STO im. Juliusza Słowackiego

Trzecia Rzesza i Naziści na Dolnym Śląsku Strona 32

2. http://skp.planart.pl/zasoby/konkursy/edycja2013/Ekograf_Wroclaw_mapa.jpg 3. http://www.geschichtsforum.de/f66/gro-germanisches-reich-10382/