Trening funkcji poznawczych u osób

starszych

Dr n. med. Adrianna Maria Borowicz

Wyższa Szkoła Edukacji i Terapii w Poznaniu

Polskie Towarzystwo Gerontologiczne, Oddział w Poznaniu

Funkcje poznawcze to …

Czy wykształcenie wpływa na

naszą pamięć, gdy jesteśmy

starsi?

2+2=?

Proces starzenia się a pamięć

Proces starzenia się mózgowia• Obecnie odróżnia się zmiany starcze

spowodowane chorobą, od tych, które sąspowodowane normalnym procesemstarzenia się (z ang. normal brain aging),

• Mózgowie człowieka w wieku od 20 do 60roku życia traci każdego roku około 0,1%swojej masy,

• Po 70 roku życia proces ten ulegaprzyspieszeniu – w granicach 0,3-0,5% narok,

• Głównie jest to utrata substancji białej.

Proces starzenia się mózgowia

• Substancja szara wykazuje zróżnicowanie

obszarowe w zaniku: większy ubytek

obserwuje się w korze czołowej,

ciemieniowej, skroniowej i potylicznej

• Przedni zakręt obręczy czy pierwotna kora

wzrokowa nie ulegają redukcji w czasie

normalnego starzenia

Pamięć

• Pozwala na chwilowe lub długotrwałe przechowywanie informacji

• Informacje są włączane w indywidualny system wiedzy danej osoby

Rozwój osobniczy a pamięć

Proces starzenia się mózgowia• Często podstawą zmian funkcji poznawczych wraz z wiekiem jest osłabienie

wzajemnych powiązań pomiędzy neuronami na poziomie połączeń

synaptycznych

• Neuroplastyczność w znacznej mierze zależy od częstej aktywacji

układu nerwowego, czyli dostarczania dużej liczby bodźców różnej

modalności

• Mechanizm komórkowy neuroplastyczności odpowiada za procesy

poznawcze (pomięć, rozumienie, zapamiętywanie)

/Lewandowski M.H.: Ośrodkowy i obwodowy układ nerwowy – starzenie się fizjologiczne i profilaktyka.

Marchewka A., Dąbrowski Z., Żołądź J.A.: Fizjologia starzenia się. Wydawnictwo PWN, Warszawa 2013./

Mózg nie lubi rutyny!

Wzrok

Słuch

WęchSmak

Dotyk

Pozytywne

i negatywne emocje!

Mózg nie lubi rutyny!

DZIECKO – CIEKAWOŚĆ ŚWIATA,

NAUKA POPRZEZ ZABAWĘ

I POZYTYWNĄ EMOCJĘ,

CZĘSTA ZMIANA ZABAWEK,

DZIECI NIE LUBIĄ SIĘ NUDZIĆ

OSOBA STARSZA – BRAK MOTYWACJI

DO NAUKI,

ZNUDZENIE,

ZMĘCZENIE,

RUTYNOWY PROGRAM DNIA

STAGNACJA

AKTYWIZACJA

RECEPTĄ NA

RUTYNĘ!

Aktywność fizyczna a mózgowie - badania

• Stwierdzono 34% zmniejszone występowanie

demencji u osób, które regularnie, trzy i więcej

razy w tygodniu uprawiają ćwiczenia ruchowe,

w porównaniu z tymi, którzy robią to rzadziej

• /Laurin D. et al.. 2001. Physical activity and risk

of cognitive impairment and dementia in olderly

persons. Arch. Neurol., 58: 498-504./

Aktywność fizyczna a mózgowie - badania • U starszych osób, które regularnie przez 6

miesięcy, trzy razy w tygodniu, przez godzinę spacerowały, zaobserwowano

wyraźny wzrost szarej substancji w korze czołowej i skroniowej, a także wzrost

masy substancji białej w przedniej części kory mózgowej

/Erickson K.I. et al. 2007. Interactive effects of hormone treatmenton brain health in postmenopausal women, Neurobiol. Aging,

28:179-185/

Aktywność fizyczna

Profilaktyka chorób

Obniżenie kosztów opieki

zdrowotnej

Poprawa funkcji

poznawczych

Poprawa siły mięśniowej

Zmniejszenie lęku przed upadkiem

Poprawa jakości życia

/Svantesson U., Jones J., Wolbert K., Alricsson M.: Impact of Physical Activity on the Self-Perceived

Quality of Life in Non-Frail Older Adults, J Clin Med. Res 2015; 7(8): 585-593/

Podział pamięci

• Pamięć krótkotrwała – niewielkie ilości informacji przez krótki czas

• Pamięć robocza – świadome przechowywanie i przetwarzanie informacji,

koordynacja procesu zapamiętywania, uczestniczy w rozumowaniu

i wydobywaniu informacji

• Pamięć długotrwała – trwały magazyn śladów pamięciowych, nieograniczona

pojemność i czas przechowywania (teoretycznie)

Baddeley A.D. : The episodic buffer: a new component of working memory? Trends Cogn. Sci., 2000, 4, 417-423

Rodzaje pamięci długotrwałej

• Pamięć deklaratywna zawiera świadome informacje dotyczące:

a) zdarzeń z naszego życia (pamięć autobiograficzna),

b) ślady pamięciowe na temat zdarzeń mających swoją lokalizację przestrzenną

i czasową (pamięć epizodyczna),

c) jak również wiedzę z zakresu znaczenia słów, pojęć kategorii , praw, które

wiążą się z językiem oraz procesem kojarzenia faktów (pamięć

semantyczna).

Rodzaje pamięci długotrwałej

• Pamięć niedeklaratywna – do której dostęp jest automatyczny i która

dotyczy umiejętności i nawyków ruchowych (pamięć proceduralna).

• Informacje są nabywane przez:

- spostrzeganie,

- doświadczanie,

- dostrajanie się do wymagań otoczenia.

Prawidłowy przebieg procesu przetwarzania

informacji

Kodowanie

(zapamiętywanie)• Przechowywanie

• Wydobywanie

informacji

Zmiana docierających

bodźców w ślady

pamięciowe

Porządkowanie informacji

Proces wzmacniania

informacji – ich

usystematywanie i

modyfikacja

1) Wskazówki własne

(przypominanie)

2) Wskazówki zawarte w

materiale (rozpoznawanie)

/Forycka M.: Psychologiczne uwarunkowania zaburzeń funkcji poznawczych. Borowicz A.M., Forycka M.,

Wieczorowska-Tobis K.(red.): Rehabilitacja osób z zaburzeniami funkcji poznawczych. PZWL, Warszawa 2015/

Zaburzenia koncentracji i uwagi

• CEL

UWAGAREDUKCJA

NADMIARU

INFORMACJI

Filtrowanie i przetwarzanie w celu uniknięcia przeładowania

Lewa półkula

Mowa i rozumienie

mowy

Obliczenia matematyczne

Pisanie

LogikaMyślenie

analityczne

Prawe pole widzenia

Stereognozja, zdolność

rozpoznawania przedmiotów za pomocą dotyku

Prawa półkula

Kreatywność

Wyobraźnia

Myślenie abstrakcyjne

Zdolności muzyczne

Intuicja

Wyobraźnia przestrzenna

Zdolności artystyczne

Wykonywanie

złożonych ruchów

celowych

Nastawienie umysłowe

Planowanie

Zainicjowanie

Kontrola

Jak mózg kieruje sięganiem

po szklankę herbaty?PŁAT CIEMIENIOWY

PŁAT CZOŁOWY

KORA

PRZEDCZOŁOWA

PŁAT CZOŁOWY

KORA RUCHOWAMÓŻDŻEK

JĄDRA PODSTAWY

MÓZGU

RĘKA WYKONUJE RUCH

KOORDYNACJA

Kontrola motoryczna

Obejmuje wzajemne dostrajanie układu

mięśniowo-szkieletowego i nerwowego,

mające na celu zaplanowanie strategii

motorycznej oraz jej ekonomiczne

i niezawodne przeprowadzenie

Źródło: Horst R.: Trening strategii motorycznych i PNF.

Wyd. Top-School, Kraków 2010.

Poprawa koncentracji i uwagi

• Motywacja wewnętrzna,

• Odpowiednia ilość snu i wypoczynku,

• Rozumienie celowości wykonywania zadania,

• Konsekwencja w działaniu,

• Unikanie lenistwa,

• Systematyczność,

• Urozmaicenie.

Poprawa koncentracji i uwagi

• Odpowiednie warunki pracy (przewietrzony pokój, spokój i cisza),

• Zmniejszenie wpływu dystraktorów (porządek w pokoju),

• Odpowiedni czas trwania zajęć rehabilitacyjnych z przerwami na odpoczynek,

• Aktywność fizyczna – dotlenienie mózgu,

• Wsparcie rodziny,

• Odpowiednia dieta – unikanie niedożywnienia.