Tektonika płyt litosferyPIOTR SIŁKA

Tektonika płyt litosfery

➢Ruch płyt litosfery

➢Ruchy górotwórcze

➢Ruchy epejrogeniczne

Litosfera

POCZĄTKI TEORII

1912 roku - niemiecki meteorologa i geofizyk Alfred Wegener przedstawił hipotezę dryfu kontynentów, nazywana obecnie, od nazwiska swego twórcy, teorią Wegenera.

W 1915 r. w swojej pracy O pochodzeniu kontynentów i oceanów (Die Entstehung der Kontinente undOzeane) przedstawił teorię, że kiedyś wszystkie lądy tworzyły jeden ogromny ląd, który nazwał Pangeą, czyli "Wszechziemią".

Nie potrafił on wówczas wyjaśnić przyczyny powolnego ruchu płyt kontynentalnych i oceanicznych.

Przyjęcie Teorii

Dopiero badania dna oceanicznego prowadzone kilkadziesiąt lat później (rozrost dna oceanicznego) pozwoliły potwierdzić trafność hipotezy Wegenera i rozwinąć ją w naukową teorię tektoniki płyt litosfery.

W miejscu rozchodzenia się – co zachodzi prawie wyłącznie w skorupie oceanicznej –powstają wąskie, długie i głębokie pęknięcia zwane ryftami (lub dolinami ryftowymi).

W miejscach tych powstają nowe fragmenty litosfery, które są efektem stygnięcia wynurzającej się z wnętrza Ziemi magmy (bazaltowej).

Proces ten (przyrastania dna oceanicznego) nosi w geologii nazwę spreadingu, a miejsca w których zachodzi – strefami spreadingu.

Spreading

Dolina ryftowaZjawisko spreadingu i tworzenia się doliny ryftowej występuje przeważnie w dnie oceanu, ale może mieć także miejsce na płycie kontynentalnej. Współcześnie zjawisko takie obserwujemy we wschodniej Afryce.

Grzbiety śródoceaniczneDodatkowym skutkiem dalszego narastania dna, są powstające po obu stronach ryftu – grzbiety śródoceaniczne.

Wyjątkowe sytuacje – powstawania ryftów w skorupie kontynentalnej, prowadzi do ich pękania. Najbardziej znanym przykładem jest dolina ryftowa we wschodniej Afryce, gdzie płyta Afrykańska pęka i dzieli się na nubijską (zachodnia część) i somalijską (wschodnia część).

SubdukcjaJeżeli dwie płyty zderzają się ze sobą, to zwykle jedna z nich (przeważnie oceaniczna) wsuwa się pod drugą (najczęściej lądową), a linię takiej kolizji nazywamy strefą subdukcji.

Możliwa jest także subdukcja dwóch płyt lądowych, a na powierzchni występuje wówczas zgniatanie obu płyt i tworzą się wysokie góry.

W sąsiedztwie granic płyt litosfery powstały wielkie rowy oceaniczne.

UskokiPłyty litosfery mogą także przemieszczać się równolegle względem siebie wzdłuż linii uskoków.

Dochodzi wtedy do powstania uskoków transformujących – czyli widocznych pęknięć powierzchni Ziemi, na granicy stycznych płyt.

Najbardziej znanym na świecie przykładem takiego ruchu jest Uskok San Andreas na granicy płyt: pacyficznej i północnoamerykańskiej.

Jak powstały góry?Powstawanie gór zachodzi w procesie orogenezy. Jest to skutek czynników endogenicznych, czyli związanych z działalnością wnętrza Ziemi.

Miejscami największej koncentracji gór o najwyższych wysokościach, są obszary graniczne płyt litosfery, zwłaszcza te, których granice są zbieżne.

Góry fałdowe

Góry fałdowe powstają w wyniku kolizji płyt tektonicznych: w procesie subdukcji, gdy płyta oceaniczna podsuwają się pod kontynentalną, lub w wyniku czołowego zderzenia dwóch płyt kontynentalnych.

W trakcie zderzenia część materiału jest wypiętrzana i nabiera typowego falistego (fałdowego) kształtu.

Góry zrębowe

Góry zrębowe – powstają jako efekt wyniesienia w górę części terenu w skutek naprężeń w skorupie ziemskiej wywołanych ruchem płyt tektonicznych. Masy skalne pękają i są przemieszczane wzdłuż uskoków tektonicznych w górę i w dół – gdy część terenu zapada się (zapadlisko tektoniczne, rów tektoniczny), inna jest wynoszona i tworzy góry (zrąb).

Góry wulkaniczneGóry wulkaniczne – powstają w wyniku wypiętrzania stożka wulkanicznego, który jest ów górą. Mogą występować zarówno na lądzie, jak i na morzach i oceanach (gdzie mogą występować jako podwodne wulkany lub tworzyć wyspy wulkaniczne). Występują zarówno w strefach subdukcji jak i w strefie spreadingu oraz w miejscach występowania tzw. plam gorąca (hot spots).

Ruchy epejrogeniczneRuchy epejrogeniczne – to powolne ruchy pionowe wielkich obszarów skorupy ziemskiej.

1. Lądy się obniżają – ląd zalewany przez morze - transgresja morza (Antarktyda, Grenlandia, Wyspy Fryzyjskie, część Wielkiej Brytanii)

2. Lądy się wznoszą – wycofanie morza – regresja morza (Skandynawia północna, Syberia, Zatoka Hudsona, Szkocja)

Tektonika płyt litosfery - powtórzenie

➢Rodzaje ruchów płyt litosfery –gdzie na świecie

➢Rodzaje ruchów górotwórczych – geneza i przykłady

➢Rodzaje ruchów epejrogenicznych - przykłady