Zacznik nr 1 do Uchway nr XVIII/431/07 Rady Miasta Gdaska z dnia 20.12.2007 r.

PREZYDENT MIASTA GDASKA

STUDIUM UWARUNKOWA I KIERUNKW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO M I A S T A G D A S K A

Organ sporzdzajcy Studium Prezydent Miasta Gdaska Zastpca prezydenta ds. polityki przestrzennej Zastpca prezydenta ds. polityki mieszkaniowej i komunalnej Zastpca prezydenta ds. polityki spoecznej Zastpca prezydenta ds. polityki gospodarczej Sekretarz Miasta Gdaska Skarbnik Miasta Gdaska Pawe Adamowicz Wiesaw Bielawski Maciej Lisicki Katarzyna Hall Marcin Szpak Danuta Janczarek Andrzej Bojanowski

Zesp autorski Studium Biuro Rozwoju Gdaska Generalny Projektant Studium Zesp Generalnego Projektanta Edyta Damszel-Turek Magorzata Grecka Bogusaw Grechuta Maria Magdalena Koprowska Krystyna Mieszkowska Magorzata Momont Krystyna NarbuttOchociska Halina Ostrouch-Szadziul Jadwiga Pankau Maria Piotrzkowska Pozostali autorzy Dorota Adamska Jolanta Florczyk Urszula HeidrichFrckiewicz Maria Jakutowicz Ewa Jetter Magdalena Kawka Dorota Kamrowska Anna Kostka Micha Kozowski Piotr Kraiski Joanna Labenz Grzegorz Lechman Marta Le-Szczechowska Wiktor cki Ewa Mczka Tadeusz Mendel Beata Ochmaska Wsppraca Magorzata Anto Tomasz Budziszewski Maria Dbrowska Aleksandra Gan Irena Grzywacz Dobrosawa Jakubowska Magdalena Jasiak Grzegorz Karbowski Maria Kowalska Krzysztof Krzemiski Dorota Kucharczak Tomasz Lewandowski Ireneusz Mtewka Daniela Milan-Konopka Klaudia MoszczyskaBroyna Marzena Mruk-Wszaek Grayna Opaliska Agnieszka Ostrzycka Micha Peszkowski Agata Piszczek Katarzyna Rosiak Wsppraca techniczna Dariusz Jonaszek Zbigniew Janiszewski Redakcja Joanna Kaliciska-Klimek Ewa Zajko Dorota Kamrowska Barbara Pujdak Tomasz Kucisz Ewa Semka Danuta Spacjer Krzysztof Swdrzyski Barbara Stefaska Micha Szatybeko Szymon witajski Magorzata WalickaPodolska Grayna Wlazowska Maria Wodarska Katarzyna Zajczkowska Justyna Przybecka Adam Rodziewicz Karolina Rospk-Aszyk Agnieszka RzgaMicewicz Monika Thurau Boena Tisler Jarosaw Wincek Barbara Pujdak Jolanta Rolle Irena Romasiuk Leon Rugie Grzegorz Sulikowski Wiesawa Szermer Marek Piskorski

Wstp.................................................................................................................................................................7 I. UWARUNKOWANIA................................................................................................................................11 1. Uwarunkowania ponadlokalne i moliwoci rozwoju miasta.................................................................11 1.1. Uwarunkowania midzynarodowe........................................................................................................11 1.2. Orodek o znaczeniu ponadregionalnym ..............................................................................................11 1.3. Uwarunkowania regionalne ..................................................................................................................12 1.4. Gdaski Obszar Metropolitalny (GOM) ...............................................................................................12 1.5. Gwne funkcje egzogeniczne ..............................................................................................................15 1.5.1. Gospodarka morska, przemys, skady, bazy .....................................................................................15 1.5.2. Gospodarka turystyczna.....................................................................................................................16 1.5.3. Nauka i szkolnictwo wysze ..............................................................................................................17 1.5.4 Ponadlokalne urzdzenia infrastruktury spoecznej............................................................................17 2. Dotychczasowe przeznaczenie, zagospodarowanie i uzbrojenie terenu, stan adu przestrzennego i wymogi jego ochrony .................................................................................................................................20 2.1. Struktura funkcjonalno-przestrzenna ....................................................................................................20 2.1.1. Centralne Pasmo Usugowe i inne miejsca koncentracji usug..........................................................21 2.1.2. Gwne problemy i zagroenia adu przestrzennego .........................................................................21 2.1.3. Przeznaczenie terenw wedug obowizujcych planw miejscowych.............................................23 2.1.4. Podstawowe dane o dzielnicach urbanistycznych i bilans uytkowania terenu.................................25 2.2. Struktura funkcjonalno-przestrzenna dzielnic urbanistycznych ...........................................................29 2.2.1. rdmiecie........................................................................................................................................29 2.2.2. Wrzeszcz ............................................................................................................................................29 2.2.3.Oliwa...................................................................................................................................................30 2.2.4. Poudnie .............................................................................................................................................30 2.2.5. Zachd................................................................................................................................................31 2.2.6. Port.....................................................................................................................................................31 3. Stan rodowiska, w tym stan rolniczej i lenej przestrzeni produkcyjnej, wielko i jako zasobw wodnych oraz wymogi ochrony rodowiska i przyrody .........................................................................33 3.1. rodowisko przyrodnicze......................................................................................................................33 3.2. Przyroda prawnie chroniona .................................................................................................................34 3.3. Zasoby wd...........................................................................................................................................34 3.4. Rolnicza i lena przestrze produkcyjna...............................................................................................34 3.5. Obszary naturalnych zagroe ..............................................................................................................35 3.6. Zanieczyszczenie rodowiska ...............................................................................................................35 4. Stan dziedzictwa kulturowego i zabytkw oraz dbr kultury wspczesnej i krajobrazu kulturowego ................................................................................................................................................38 4.1. Rys historyczny.....................................................................................................................................38 4.2. Zasoby wpisane do rejestru zabytkw ..................................................................................................38 4.3. Wniosek o umieszczenie Gdaska na licie wiatowego Dziedzictwa Kulturowego i Naturalnego UNESCO......................................................................................................................................................39 4.4. Zabytki niewpisane do rejestru zabytkw.............................................................................................39 4.5. Dobra kultury wspczesnej..................................................................................................................40 4.6. Krajobraz kulturowy .............................................................................................................................40 4.7. Obszary zdegradowane krajobrazowo ..................................................................................................41 5. Warunki i jako ycia mieszkacw, w tym ochrona ich zdrowia oraz istniejce zagroenia bezpieczestwa ludnoci i jej mienia ........................................................................................................43 5.1. Sytuacja demograficzna ........................................................................................................................44 5.2. Rynek pracy ..........................................................................................................................................46 5.3. Mieszkalnictwo .....................................................................................................................................48 5.3.1. Mieszkalnictwo rodzinne ...................................................................................................................48 5.3.2. Mieszkalnictwo zbiorowe ..................................................................................................................50 5.4. rodowiskowe warunki zamieszkiwania ..............................................................................................50 5.5. Handel ...................................................................................................................................................51 5.6. Owiata .................................................................................................................................................51

1

5.7. Ochrona zdrowia .................................................................................................................................. 53 5.8. Pozostae elementy infrastruktury spoecznej o znaczeniu lokalnym .................................................. 53 5.9. Bezpieczestwo publiczne ................................................................................................................... 54 5.9.1. Przestpczo .................................................................................................................................... 54 5.9.2. Tereny naraone na niebezpieczestwo powodzi.............................................................................. 55 5.9.3. Zagroenia na skutek awarii.............................................................................................................. 56 6. System transportowy................................................................................................................................. 57 6.1. Podsystem drogowy ............................................................................................................................. 57 6.2. Podsystemy transportu zbiorowego...................................................................................................... 58 6.3. Wzy przesiadkowe ............................................................................................................................ 58 6.4. Podsystem tras rowerowych................................................................................................................. 58 6.5. Podsystemy transportu kolejowego...................................................................................................... 59 6.6. Podsystem pasaerskiego transportu wodnego .................................................................................... 59 6.7. Podsystem transportu lotniczego.......................................................................................................... 59 7. Istniejcy stan infrastruktury technicznej, w tym stopie uporzdkowania gospodarki wodno-ciekowej, energetycznej oraz gospodarki odpadami................................................................ 61 7.1. Zaopatrzenie w wod ........................................................................................................................... 61 7.2. Odprowadzanie i oczyszczanie ciekw .............................................................................................. 61 7.3. Odprowadzanie wd opadowych i regulacja stosunkw wodnych ...................................................... 62 7.4. Gospodarka odpadami.......................................................................................................................... 63 7.5. Systemy energetyczne .......................................................................................................................... 64 7.5.1. Ciepownictwo .................................................................................................................................. 64 7.5.2. Gazownictwo..................................................................................................................................... 64 7.5.3. Elektroenergetyka.............................................................................................................................. 65 7.6. Telekomunikacja .................................................................................................................................. 65 7.7. Cmentarze............................................................................................................................................. 66 8. Stan prawny gruntw................................................................................................................................ 67 8.1. Struktura wasnoci .............................................................................................................................. 67 8.2. Stan regulacji prawnych gruntw rolnych i lenych przeznaczonych na cele nierolnicze i nielene... 71 8.3. Granice terenw zamknitych i ich stref ochronnych .......................................................................... 71 8.4. Tereny administracji morskiej.............................................................................................................. 72 II. CELE I ZAOENIA ROZWOJU ........................................................................................................ 73 9. Cele rozwoju miasta .................................................................................................................................. 73 9.1. Cele gospodarcze.................................................................................................................................. 73 9.2. Cele spoeczne...................................................................................................................................... 73 9.3. Cele ochronne....................................................................................................................................... 73 9.4. Cele przestrzenne ................................................................................................................................. 74 9.5. Instrumenty gospodarki przestrzennej.................................................................................................. 74 10. Zaoenia rozwoju miasta ....................................................................................................................... 75 10.1. Prognoza demograficzna .................................................................................................................... 75 10.2. Rynek pracy........................................................................................................................................ 77 10.3. Metropolia gdaska ............................................................................................................................ 77 10.4. Funkcje egzogeniczne ........................................................................................................................ 78 10.4.1. Kierunki rozwoju gospodarki morskiej ........................................................................................... 78 10.4.2. Kierunki rozwoju przemysu, baz i skadw ................................................................................... 79 10.4.3. Kierunki rozwoju turystyki ............................................................................................................. 80 11. Zadania suce osiganiu ponadlokalnych celw publicznych .......................................................... 82 11.1. Powizania zewntrzne drogowe, kolejowe, morskie i lotnicze ........................................................ 82 11.2. Ponadlokalne systemy inynieryjne ................................................................................................... 82 11.3. Ponadlokalne urzdzenia infrastruktury spoecznej ........................................................................... 83 11.3.1 Nauka i szkolnictwo wysze ............................................................................................................ 83 11.3.2. Suba zdrowia ................................................................................................................................ 84 11.3.3. Kultura............................................................................................................................................. 84 11.3.4 Sport i rekreacja ............................................................................................................................... 84

2

III. KIERUNKI...............................................................................................................................................85 12. Kierunki zmian w strukturze przestrzennej miasta oraz w przeznaczeniu terenw wraz ze wskanikami dotyczcymi zagospodarowania oraz uytkowania terenw, w tym tereny wyczone z zabudowy...............................................................................................................................85 12.1. Ksztatowanie struktury przestrzennej miasta.....................................................................................85 12.1.1. Struktura funkcjonalno-przestrzenna miasta....................................................................................85 12.1.2. Wskaniki i parametry zagospodarowania terenw.........................................................................86 12.1.3. Przestrzenie publiczne......................................................................................................................88 12.1.4. Obszary rozmieszczenia inwestycji celu publicznego .....................................................................89 12.1.5. Kierunki i zasady ksztatowania rolniczej i lenej przestrzeni produkcyjnej...................................90 12.2. Ksztatowanie struktury przestrzennej dzielnic ..................................................................................90 12.2.1. rdmiecie......................................................................................................................................90 12.2.2. Wrzeszcz ..........................................................................................................................................91 12.2.3. Oliwa................................................................................................................................................92 12.2.4. Poudnie ...........................................................................................................................................92 12.2.5. Zachd..............................................................................................................................................93 12.2.6. Port...................................................................................................................................................94 12.3. Kierunki rozwoju mieszkalnictwa ......................................................................................................95 12.3.1. Gwne zaoenia polityki mieszkaniowej.......................................................................................95 12.3.2 Standardy zamieszkiwania................................................................................................................95 12.3.3. Rozmieszczenie programu mieszkaniowego ...................................................................................96 12.4. Ksztatowanie sieci usug....................................................................................................................97 12.4.1. Orodki usugowe ............................................................................................................................97 12.4.2. Obiekty handlowe o powierzchni sprzeday powyej 2000 m2 .......................................................97 12.4.3. Model owiaty..................................................................................................................................98 12.4.4. Koncepcja rozwoju placwek owiaty.............................................................................................99 12.4.5. Standardy opieki zdrowotnej .........................................................................................................100 12.4.6. Koncepcja rozwoju opieki zdrowotnej...........................................................................................100 12.4.7. Kultura, sport i rekreacja................................................................................................................101 13. Obszary oraz zasady ochrony rodowiska i jego zasobw, ochrona przyrody .................................102 13.1. Oglnomiejski System Terenw Aktywnych Biologicznie (OSTAB) .............................................102 13.2. Tereny zieleni miejskiej i inne tereny cenne przyrodniczo...............................................................103 13.3. Ograniczanie zanieczyszcze rodowiska.........................................................................................103 13.4. Przeciwdziaanie osuwaniu si mas ziemnych..................................................................................104 14. Obszary i zasady ochrony dziedzictwa kulturowego i zabytkw, krajobrazu kulturowego oraz dbr kultury wspczesnej.......................................................................................................................105 14.1. Obszary i obiekty zabytkowe o znaczeniu midzynarodowym ........................................................105 14.2. Obszary i obiekty zabytkowe o znaczeniu krajowym i regionalnym................................................105 14.3. Ochrona stanowisk archeologicznych...............................................................................................106 14.4. Ochrona i ksztatowanie krajobrazu kulturowego.............................................................................106 14.5. Ochrona ekspozycji...........................................................................................................................107 14.6. Ochrona dbr kultury wspczesnej..................................................................................................107 15. Kierunki rozwoju systemw transportowych ......................................................................................109 15.1. Cele systemu transportowego ...........................................................................................................109 15.2. Podsystem drogowo-uliczny .............................................................................................................110 15.3. Obsuga transportowa rdmiecia Historycznego ..........................................................................110 15.4. Podsystemy transportu zbiorowego ..................................................................................................111 15.5. Klasyfikacja wzw przesiadkowych ..............................................................................................112 15.6. Podsystem pieszo-rowerowy.............................................................................................................112 15.7. Polityka parkingowa .........................................................................................................................113 16. Kierunki rozwoju infrastruktury technicznej .....................................................................................115 16.1. Zaopatrzenie w wod ........................................................................................................................115 16.2. Odprowadzanie i oczyszczanie ciekw ...........................................................................................115 16.3. Odprowadzanie wd opadowych, regulacja stosunkw wodnych....................................................116 16.4. Ochrona przeciwpowodziowa...........................................................................................................116

3

16.5. Usuwanie i unieszkodliwianie odpadw .......................................................................................... 117 16.6. Systemy energetyczne ...................................................................................................................... 118 16.6.1. Ciepownictwo .............................................................................................................................. 118 16.6.2. Gazownictwo................................................................................................................................. 118 16.6.3. Elektroenergetyka.......................................................................................................................... 119 16.7. Telekomunikacja .............................................................................................................................. 119 16.8. Cmentarze......................................................................................................................................... 120 17. Plany miejscowe..................................................................................................................................... 121 17.1. Plany obowizkowe.......................................................................................................................... 121 17.2. Obszary, dla ktrych miasto zamierza sporzdzi plany miejscowe................................................ 121 17.3. Obszary wymagajce zmiany przeznaczenia gruntw rolnych i lenych na cele nierolnicze i nielene................................................................................................................................. 122 18. Obszary problemowe............................................................................................................................. 123 18.1. Obszary wymagajce przeksztace................................................................................................. 123 18.2. Obszary wymagajce rehabilitacji.................................................................................................... 123 18.3. Obszary wymagajce rewitalizacji................................................................................................... 124 18.4. Obszary monofunkcyjnych osiedli mieszkaniowych wymagajce humanizacji.............................. 124 18.5. Ogrody dziakowe ............................................................................................................................ 125 18.6. Kolonie mieszkaniowe ..................................................................................................................... 125 18.7. Nowe tereny inwestycyjne ............................................................................................................... 126 IV. Wnioski kierowane do gmin ssiednich, samorzdu wojewdztwa i administracji rzdowej ....... 129 19.1. Wnioski do gmin ssiednich............................................................................................................. 129 19.2. Wnioski do samorzdu wojewdztwa.............................................................................................. 129 19.3. Wnioski do administracji rzdowej.................................................................................................. 130 V. ANEKSY.................................................................................................................................................. 131 1. Gdask na tle obszaru metropolitalnego .............................................................................................. 131 2. Parki i zielece o powierzchni wikszej ni 0,5 ha .............................................................................. 135 3. Wykaz obszarw i obiektw przyrodniczych prawnie chronionych (stan na 31 grudnia 2006 r.) ...... 137 4. Obszary i obiekty przyrodniczo cenne postulowane do objcia ochron ............................................ 156 5. Wykaz zespow i obiektw zabytkowych wpisanych do rejestru zabytkw ..................................... 159 6. Obiekty i obszary postulowane do umieszczenia na licie wiatowego Dziedzictwa Kulturowego i Naturalnego UNESCO ........................................................... 179 7. Wykaz zespow zabytkowych do ochrony moc miejscowych planw zagospodarowania przestrzennego. ..................................................................................................................................... 180 8. Wykaz stanowisk archeologicznych .................................................................................................... 186 9. Wykaz dbr kultury wspczesnej ........................................................................................................ 193 10. Zrnicowanie przestrzenne zjawisk spoeczno-gospodarczych (dane z 2002 r. wedug NSP) ....... 194 11. Wykaz ciekw podstawowych ........................................................................................................... 205 12. Wykaz urzdze osony przeciwpowodziowej .................................................................................. 207 13. Zakady o duym i zwikszonym ryzyku wystpienia powanej awarii przemysowej .................... 209 14. Czynne ujcia wody i ich strefy ochronne ......................................................................................... 210 15. Wykaz opracowa projektowych i studialnych niezbdnych do prowadzenia prawidowej polityki rozwoju miasta ...................................................................................................................... 211 16. Zrnicowanie przestrzenne zjawisk spoeczno-gospodarczych prognoza na stan wypenienia struktur .............................................................................................. 212 17. Model obsugi miasta Gdaska w zakresie orodkw usugowych .................................................... 214 18. Tereny przeznaczone do rekultywacji................................................................................................. 216 19. Wykaz obszarw i obiektw dziedzictwa kulturowego tworzcych tosamo miasta i jego wizerunek ...................................................................................................................... 218 20. Gdaski obszar metropolitalny .......................................................................................................... 220

Aneks informacyjno-promocyjny

4

21. Wskaniki parkingowe .......................................................................................................................260 22. Rezerwowe ujcia wody .....................................................................................................................263 23.Wykaz obowizujcych miejscowych planw zagospodarowania przestrzennego stan na 31.12.2006 r. ............................................................................................................................266 24. Zestawienie obszarw wymagajcych przeksztace ..........................................................................289 25. Zestawienie obszarw wymagajcych rehabilitacji .............................................................................290 26. Zestawienie obszarw do rewitalizacji ................................................................................................291 27. Zestawienie osiedli mieszkaniowych wymagajcych humanizacji .....................................................292 28. Tereny ogrodw dziakowych przeksztaconych na inne cele .............................................................293 29. Tereny zamienne dla likwidowanych ogrodw dziakowych ..............................................................297 30. Zestawienie nowych (na surowym korzeniu) waniejszych terenw inwestycyjnych w obrbie zainwestowania miejskiego ...................................................................................................................298 VI. WYBRANE ZAGADNIENIA TRANSPORTOWE MIASTA GDASKA ....................................299 1. Oglne zaoenia modelu matematycznego systemu transportowego .................................................299 1.1 Oglne zaoenia modelu.....................................................................................................................299 1.2. Ruchliwo cakowita w miecie ........................................................................................................301 1.3. Podzia zada przewozowych .............................................................................................................302 1.4.Wskaniki przesiadkowoci i izochrony dojazdu dla systemu transportu zbiorowego .......................303 2. Ukad uliczno-drogowy Gdaska............................................................................................................306 2.1. Prognozy ruchu koowego dla ukadu uliczno-drogowego przyjtego w SUiKZP w zdefiniowanych stanach planistycznych..............................................................................................306 2.2. Prognozy ruchu koowego dla ukadu uliczno-drogowego dla zakadanego maksymalnego 60% udziau podry transportem samochodowym w zdefiniowanych stanach planistycznych................308 2.3. Prognozy potokw koowych na ukadzie uliczno-drogowym poprzedniego stanu wyrnionego obcionego wib ruchu z nastpnego stanu wyrnionego (s to prognozy ostrzegawcze na wypadek opnie w realizacji elementw ukadu transportowego miasta).......................................309 2.4. Obcienie potokiem koowym ul. Nowej Waowej dla rnych scenariuszy jej budowy ................309 2.5. Analizy ruchowe dla Maej Ramy Komunikacyjnej Gdaska ............................................................310 2.6. Ulice lokalne w modelu ukadu uliczno-drogowego Gdaska............................................................311 2.7. Analiza ruchowa rejonu skrzyowania ulic Chrzanowskiego i Sowackiego.....................................315 3. Ukad tras transportu zbiorowego miasta Gdaska .............................................................................315 3.1. Parametry rodkw podsystemw transportu zbiorowego..................................................................315 3.2. Ukad tras transportu zbiorowego przyjty w SUiKZP w zdefiniowanych stanach planistycznych ..316 3.3. Zachodnia trasa tramwajowa ..............................................................................................................317 3.4. Trasa tramwajowa w cigu Obrocw Wybrzea - Droga Zielona ....................................................322 3.5. Warianty tras tramwajowych obsugujcych dzielnic Poudnie bez wza integracyjnego Czerwony Most ...................................................................................................................................322 3.6. Trasa tramwajowa w cigu Nowej Jaboniowej i Nowej witokrzyskiej .........................................323 3.7. Warianty rozbudowy tras tramwajowych w dzielnicy Poudnie wg III projektu GPKM ...................323 3.8. Warianty budowy tras tramwajowych w dzielnicy Poudnie..............................................................324 4. Zestawienie rycin z prognozami ruchu...................................................................................................326 5. Zmienne objaniajce modelu matematycznego Gdaska ...................................................................407 VII. BIBLIOGRAFIA..................................................................................................................................421 VIII. RYSUNKI STUDIUM (POZA TEKSTEM).....................................................................................423 1. UWARUNKOWANIA PONADLOKALNE.........................................................................................423 2. UWARUNKOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO.........................................424 3. ZASOBY DZIEDZICTWA KULTUROWEGO ...................................................................................426 4. KIERUNKI ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO ...........................................................426 5. OCHRONA DZIEDZICTWA KULTUROWEGO ...............................................................................429

Aneks informacyjno-promocyjny Dzia informacyjno-promocyjny

5

6. SYSTEM TRANSPORTOWY RYSUNEK INFORMACYJNO-PROMOCYJNY.......................... 429 7. SYSTEMY WODOCIGOWO-KANALIZACYJNE, ZABEZPIECZENIA PRZECIWPOWODZIOWE, GOSPODARKA ODPADAMI RYSUNEK INFORMACYJNO-PROMOCYJNY ............................................................................ 430 8. SYSTEMY ENERGETYCZNE I TELEKOMUNIKACYJNE RYSUNEK INFORMACYJNO-PROMOCYJNY ............................................................................ 431 9. PLANY MIEJSCOWE.......................................................................................................................... 432 10. USUGI I PRZEMYS RYSUNEK INFORMACYJNO-PROMOCYJNY................................... 432 11. OBSZARY PROBLEMOWE RYSUNEK INFORMACYJNO-PROMOCYJNY.......................... 433 12. STRUKTURA FUNKCJONALNO-PRZESTRZENNA. STAN ZDETERMINOWANY RYSUNEK INFORMACYJNO-PROMOCYJNY ............................................................................ 434 13. STRUKTURA FUNKCJONALNO-PRZESTRZENNA. STAN PERSPEKTYWICZNY RYSUNEK INFORMACYJNO-PROMOCYJNY ............................................................................ 435 14. STRUKTURA FUNKCJONALNO-PRZESTRZENNA. STAN WYPENIENIA STRUKTUR RYSUNEK INFORMACYJNO-PROMOCYJNY ............................................................................ 435 IX. Szkice pogldowe (powstae na podstawie rysunkw studium) ........................................................ 437 1. UWARUNKOWANIA RODOWISKOWE........................................................................................ 438 2. ZASOBY DZIEDZICTWA KULTUROWEGO .................................................................................. 439 3. WIELKOPRZESTRZENNE ELEMENTY KRAJOBRAZU KULTUROWEGO ............................... 440 4. ZASADY POLITYKI PRZESTRZENNEJ........................................................................................... 441 5. MIESZKALNICTWO........................................................................................................................... 442 6. KSZTATOWANIE SIECI USUG.................................................................................................... 443 7. GOSPODARKA MORSKA, PRZEMYS, SKADY, BAZY............................................................ 444 8. TURYSTYKA I REKREACJA ............................................................................................................ 445 9. OCHRONA PRZYRODY, OBSZARY CENNE PRZYRODNICZO, OGLNOMIEJSKI SYSTEM TERENW AKTYWNYCH BIOLOGICZNIE OSTAB ....................... 446 10. OCHRONA DZIEDZICTWA KULTUROWEGO............................................................................. 447 11. OBSZARY PROBLEMOWE ............................................................................................................. 448 12. SYSTEM TRANSPORTOWY ........................................................................................................... 449 13. POLITYKA PARKINGOWA............................................................................................................. 450 14. MIEJSKIE SYSTEMY INYNIERYJNE. WODOCIGI, KANALIZACJE. ZABEZPIECZENIA PRZECIWPOWODZIOWE I GOSPODARKA ODPADAMI........................ 451 15. MIEJSKIE SYSTEMY INYNIERYJNE. ENERGETYKA I TELEKOMUNIKACJA................... 452 16. PLANY MIEJSCOWE........................................................................................................................ 453

6

WstpStudium uwarunkowa i kierunkw zagospodarowania przestrzennego gminy jest podstawowym instrumentem polityki przestrzennej gminy1. Studium, uchwalone przez rad gminy, nie jest przepisem gminnym powszechnie obowizujcym ani nie stanowi podstawy do wydawania decyzji administracyjnych. Jest to gwny dokument gminy dotyczcy gospodarki przestrzennej na caym jej obszarze. Postanowienia studium s wprowadzane w ycie przez plany zagospodarowania przestrzennego, ktre musz by z nim zgodne. Studium Gdaska zgodnie z ustaw zawiera uwarunkowania i kierunki rozwoju przestrzennego miasta. Inne aspekty rozwoju spoecznego i gospodarczego s omawiane w tym dokumencie tylko w zakresie bezporednio oddziaujcym na problemy przestrzenne. Ustalenia studium koncentruj si na najwaniejszych problemach gospodarki przestrzennej, zjawiskach wymagajcych rozstrzygni w obecnym stanie rozwoju miasta, kwestiach wywoujcych kontrowersje i spory co do biecych i przyszych skutkw. Problemy i zjawiska niesporne i mniejszej wagi dla rozwoju miasta s potraktowane w dokumencie marginalnie lub wrcz zostay pominite. Zatem rozmaite ujcie poszczeglnych wtkw w tekcie studium wynika z ich zrnicowanej wagi dla rozwoju przestrzennego miasta i jest zaoeniem konstrukcji dokumentu. Najwaniejsze tezy studium zostay zapisane pogrubion czcionk. W 1999 r. miasto zostao podzielone dla celw planistycznych na 6 dzielnic urbanistycznych: rdmiecie, Wrzeszcz, Oliwa, Poudnie, Zachd i Port, a kada z dzielnic na 3 do 6 jednostek urbanistycznych (cznie 28). Struktury te zostay delimitowane wedug kryteriw funkcjonalno-przestrzennych oraz historycznych, co obrazuje wspczesny stan rozwoju urbanizacji (ryc. 1). Rozwj struktur przestrzennych i demograficznych zanalizowano w studium w trzech przekrojach kontrolnych: stan zdeterminowany, stan perspektywiczny, stan wypenienia struktur. Stan zdeterminowany zosta skonstruowany z uwzgldnieniem zjawisk spoeczno-gospodarczych i przestrzennych, ktre uznano za zdecydowane i nieuniknione. W szczeglnoci chodzio tu o inwestycje bdce w trakcie realizacji. Stan perspektywiczny jest etapem porednim w rozwoju miasta, dla ktrego wystpuje wysokie prawdopodobiestwo ekstrapolacji dzisiejszych trendw rozwoju przestrzennego i techniczno-technologicznego. Stan wypenienia struktur za oznacza etap zajcia przez inwestycje wszystkich obszarw w granicach miasta wskazanych pod zainwestowanie miejskie. Do uwzgldnienia rwnie ostatniego z wyrnionych stanw rozwoju, wykraczajcego poza horyzont perspektywiczny standardowo przyjmowany w planowaniu przestrzennym, skania przede wszystkim: wysoki obecnie stopie niepewnoci prognoz demograficznych, bardzo niski poziom zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych; nawet przy duym tempie budownictwa mieszkaniowego w cigu 15 lat Gdask jest w stanie osign wskanik powierzchni mieszkaniowej na jednego mieszkaca stanowicy zaledwie 3/4 obecnego redniego wskanika w miastach starej Unii Europejskiej, a mniej ni poow w USA; stwarza to siln determinant dalszego rozwoju przestrzennego miasta po okresie perspektywicznym wynikajc ze znanych i do pewnych przesanek, denie do racjonalnego ksztatowania ukadw komunikacji i infrastruktury technicznej na caym obszarze miasta przy zaoeniu, e mniejszym ryzykiem jest przeszacowanie potrzeb i rezerw terenowych na te cele ni ich niedoszacowanie, zwaszcza na pocztku wyranego boomu inwestycyjnego. Wyrnione stany rozwoju nie dotycz konkretnych ram czasowych. Jedynie dla oblicze prognoz demograficznych przyporzdkowano kolejnym stanom lata 2010, 2020 i 2030, co nie zmienia faktu, e analizowane stany maj w zagospodarowaniu przestrzennym genez i intencj jakociow. Dokument studium skada si z czci tekstowej i graficznej. Cz tekstowa zostaa uporzdkowana w czterech rozdziaach: Uwarunkowania, Zaoenia i cele, Kierunki i wnioski (wedug spisu treci wynikajcego z ustawy2 i rozporzdzenia3). W studium uwzgldniono wnioski z opracowania ekofizjograficznego wykonanego wczeniej na potrzeby studium. Dokument wzbogacono treciami niewymaganymi przez ustaw, uwzgldniajc problematyk uwarunkowa ponadmiejskich, cele rozwoju miasta i instrumenty gospodarki przestrzennej, prognozy demograficzne i kierunki rozwoju funkcji egzogenicznych miasta. W czci tekstowej dodatkowo zamieszczono w formie aneksw szczegowe wykazy, zestawienia i kartogramy ilustrujce rne zjawiska stanu istniejcego i rozwoju miasta, ktre zostay wyczone z gwnego tekstu studium ze wzgldu na swoj form lub objto. Aneksy nr 7, 9, 15, 17, 18, 19, 21 i aneksy od nr 24 do 30 maj charakter stanowicy. W czci tekstowej zamieszczono te zestaw 16 szkicw pogldowych, ktre uatwiaj lektur tekstu. Powstay one na podstawie rysunkw studium, ale nie s jego ustaleniami.

Ustawa z 23 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, art. 9. Tame, art. 10, ust. 1, 2. 3 Rozporzdzenie ministra infrastruktury z dnia 26 kwietnia 2004 r. w sprawie zakresu projektu studium uwarunkowa i kierunkw zagospodarowania przestrzennego.2

1

7

Cz graficzna studium skada si z dwch rysunkw gwnych w skali 1 : 10 000 pt. Uwarunkowania zagospodarowania przestrzennego i Kierunki zagospodarowania przestrzennego. Wybrane zagadnienia zostay dodatkowo zilustrowane na rysunkach tematycznych w skali 1 : 100 000 lub 1 : 25 000 (rysunki te zamieszczono poza tekstem). Charakter stanowicy ma rwnie tre nastpujcych rysunkw: Zasoby dziedzictwa kulturowego, Ochrona dziedzictwa kulturowego i Plany miejscowe. Pozostae rysunki nie nale do warstwy stanowicej studium, maj jedynie charakter informacyjno-promocyjny. Oznaczenia na rysunkach studium (linie i punkty) naley interpretowa z uwzgldnieniem oglnego i strategicznego charakteru dokumentu i zgodnie ze skalami rysunkw4. Przede wszystkim pokazuj one cele, idee i zasady rozwoju przestrzennego miasta, a nie cise lokalizacje obiektw. Podobnie studium wyznacza jedynie kierunek zagospodarowania przestrzennego miasta, a nie konkretny sposb uytkowania terenu. Na rysunku Kierunki ustalono obszary o okrelonym przeznaczeniu dominujcym: mieszkaniowym, mieszkaniowousugowym, usugowym, produkcyjno-usugowym, a take urzdzenia obsugi miasta i infrastruktury technicznej (w tym komunikacji) oraz zieleni miejskiej (w tym parki i cmentarze), ogrody dziakowe, wody powierzchniowe, lasy, plae, uytki rolne i inne obszary biologicznie czynne. Przeznaczenie dominujce nie oznacza ustalenia na danym obszarze wycznoci ani nawet konkretnego, mierzalnego udziau tytuowego przeznaczenia wrd innych wystpujcych na tym obszarze, cho zwykle bdzie ono przewaa ilociowo. Przestrze miejska jest i zgodnie z zasadami zrwnowaonego rozwoju powinna by wielofunkcyjna, z zastrzeeniem jedynie eliminacji ewidentnych sytuacji konfliktowych. Ustalenie dominujcego przeznaczenia obszaru oznacza wskazanie takiego przeznaczenia terenw, ktre zasadniczo bdzie okrelao przyszy typ i charakter przestrzeni miejskiej, zarwno funkcjonalny (wymagania i warunki funkcjonowania), jak i fizjonomiczny (wizualny, krajobrazowy), a co za tym idzie rol danej czci miasta w jego strukturze funkcjonalno-przestrzennej. Rozwj funkcji odpowiadajcej przeznaczeniu dominujcemu na danym obszarze bdzie przez miasto preferowany i wspierany i to ta funkcja bdzie narzuca obowizujce na danym obszarze standardy (np. rodowiskowe, warunki obsugi komunikacyjnej, charakter zabudowy). Na danym obszarze mog si rozwija rwnie inne funkcje, jednak musz one uwzgldnia standardy wyznaczone przez przeznaczenie dominujce. Okrelenie dopuszczonych funkcji oraz sposb uwzgldnienia standardw to zadanie przyszych planw miejscowych. Plan miejscowy jest dokumentem, ktry uprawnia do definiowania konkretnego przeznaczenia terenu i okrelania warunkw zabudowy oraz parametrw urbanistycznych. Dopiero w skali planu jest zasadne precyzowanie polityki przestrzennej miasta dla poszczeglnych dziaek i nieruchomoci w postaci okrelonego sposobu zagospodarowania i uytkowania terenu.

4

Tame, 7 pkt 2: granice obszarw [...] okrela si na rysunku projektu studium w sposb dostosowany do skali mapy, na ktrej jest sporzdzony.

8

9

10

I. UWARUNKOWANIA1. Uwarunkowania ponadlokalne i moliwoci rozwoju miasta1.1. Uwarunkowania midzynarodoweGdask powsta i rozwin si dziki swojemu pooeniu u ujcia Wisy na poudniowym wybrzeu Morza Batyckiego jako gwny port zasobnego spichlerza rodkowo-wschodniej Europy. To tu szlaki morskie ze Skandynawii i Europy Zachodniej stykaj si z drogami ldowymi prowadzcymi na poudnie Polski i Europy. Tdy przebiegaj szlaki ldowe wzdu wybrzea Batyku czce Niemcy i Europ Zachodni z Rosj, Litw, otw i Estoni. Polska, wchodzc do Unii Europejskiej, podja si realizacji strategii lizboskiej oraz jej ekologicznej wersji, czyli strategii goeteborskiej. Dokumenty te okrelaj wsplne dziaania krajw czonkowskich na rzecz budowy gospodarki konkurencyjnej w skali globalnej. Musi si to czy z koniecznoci wikszego otwarcia gospodarki polskiej na rynki midzynarodowe i przeksztace spoeczno-gospodarczych opartych na wiedzy, sprzyjajcych jakociowym przemianom w zakresie oferowanych towarw i usug. Atrakcyjne pooenie Gdaska na styku morza i ldu, jego zasoby oraz ju rozwinita dziaalno mog si sta atutem w deniu do poprawy konkurencyjnoci Gdaska na rynkach midzynarodowych. Jednak istotnym walorem i szans dla rozwoju Gdaska jest jego pooenie wobec przebiegajcych przez wojewdztwo pomorskie dwch paneuropejskich korytarzy transportowych5: korytarza IA (Ryga Kalinigrad Elblg Gdask), bdcego odgazieniem I korytarza transportowego (Helsinki Tallin Ryga Kowno Warszawa), oraz korytarza VI (Skandynawia Gdask Katowice Zylina i dalej na poudnie Europy). W korytarzach tych przebiegajca przez Gdask podstawowa sie drg samochodowych, kolejowych i wodnych to elementy Transeuropejskiej Sieci Transportowej Unii Europejskiej (TEN-T). W wietle powyszego istotnego znaczenia nabiera utrzymanie i rozwj zaczynajcych si w Gdasku morskich pocze promowych i innych pocze morskich oraz modernizacja i rozbudowa powiza ldowych, zwaszcza portw z obsugiwanym zapleczem, w czym najwaniejsza jest obecnie autostrada A1. Jest to szczeglnie wane wobec istnienia omijajcych Gdask, alternatywnych powiza transportowych na poudnie Europy, wzdu zachodniego i wschodniego Batyku. Gdask ma rwnie dogodne powizania rurocigami paliwowymi i gazowymi z krajowym i europejskim (w tym z Rosj i Niemcami) systemem paliwowym, co jest korzystne dla rozwoju sektora paliwowo-energetycznego.

1.2. Orodek o znaczeniu ponadregionalnymGdask jest w pnocnej Polsce najwikszym i najwaniejszym orodkiem gospodarczym, usugowym i kulturowym, o cechach nadajcych mu znaczenie ponadregionalne. Dla ponadregionalnej rangi Gdaska szczeglnie znaczenie ma aspekt kulturowy ze wzgldu na zabytkowe zespoy i obiekty o znaczeniu europejskim, a nawet wiatowym, objte ochron konserwatorsk jako materialne zasoby dziedzictwa kulturowego6. Zasoby te, wzbogacone o miejsca szczeglne dla historii wiata (Westerplatte i Stocznia Gdaska kojarzona z etosem Solidarnoci), to walory decydujce o tym, e Gdask jest orodkiem o ponadregionalnym charakterze. Jako orodek usugowy Gdask swym oddziaywaniem przekracza granice wojewdztwa. Znaczenie ponadregionalne ma administracja publiczna: midzynarodowa, batycka i oglnokrajowa. W Gdasku maj swoj siedzib ponadlokalne instytucje finansowe i ubezpieczeniowe, orodki kultury i informacji, wyspecjalizowane obiekty ochrony zdrowia, jednostki handlowo-biznesowe (centrale firm, giedy, targi, wyspecjalizowane hurtownie) oraz administracja kocielna. Gdask wraz z Sopotem i Gdyni stanowi najwaniejszy orodek akademicki pnocnej Polski oraz znaczcy orodek nauki i kultury. W Trjmiecie rozwijaj si wyspecjalizowane usugi, charakterystyczne dla metropolii ery cywilizacji informacyjnej. Gdask oddziauje cywilizacyjnie na ca pnocn Polsk. Gdask jest najwikszym orodkiem gospodarczym w pnocnej Polsce. Tu si znajduje port morski stymulujcy rozwj dziaalnoci powizanych z gospodark morsk oraz innych korzystajcych z renty pooenia w koncentracjach portowo-przemysowych. W coraz wikszym stopniu daje si zauway rozwj dziaalnoci gospodarczych pobudzanych przez naukowo-badawcze zaplecze Gdaska. Ze wzgldu na nagromadzenie dziaalnoci produkcyjnej i usugowej Gdask ma duy wpyw na procesy gospodarcze na obszarze midzy Supskiem, Starogardem Gdaskim, Kwidzynem i Elblgiem.

5 6

Podano za: Raport o stanie zagospodarowania przestrzennego wojewdztwa, Gdask 2006. Problematyka dziedzictwa kulturowego zostaa szerzej omwiona w rozdz. 4.

11

1.3. Uwarunkowania regionalneGdask jest stolic wojewdztwa pomorskiego, a take miastem centralnym Gdaskiego Obszaru Metropolitalnego (GOM). Peni funkcj gwnego orodka biznesowego, administracyjnego i usugowego caego regionu. Gdask, wraz ze swoim regionem, jest miejscem o nieprzecitnych walorach turystycznych. Wybitne walory wynikajce zarwno z historii (Hanza, Wolne Miasto, Solidarno), jak i zachowanej spucizny kulturowej s wzmacniane i uzupeniane zrnicowan ofert atrakcji turystycznych w postaci obiektw (m.in. Ogrd Zoologiczny, Aquapark) oraz licznych wydarze i imprez, z ktrych najwaniejsze to Jarmark w. Dominika, Festiwal Piosenki w Sopocie oraz Festiwal Polskich Filmw Fabularnych w Gdyni. W pobliu Gdaska znajduje si zabytek wiatowej rangi zamek krzyacki w Malborku, w caym regionie za liczne obiekty zabytkowe o charakterze sakralnym i wieckim oraz zabytkowe ukady urbanistyczne (gwnie centra miast o genezie redniowiecznej, m.in. w Chojnicach, Gniewie, Malborku, Pucku, Supsku, Tczewie) i zaoenia dworskoparkowe. W odlegoci okoo dwch godzin jazdy od Gdaska znajduje si wiele rejonw turystycznowypoczynkowych o nieprzecitnych walorach przyrodniczych i krajobrazowych: Pobrzee Wilane z Mierzej Wilan, Pojezierze Kaszubskie, Bory Tucholskie, Pobrzee Batyku z Mierzej Helsk oraz atrakcyjne miejscowoci nadmorskie (Sopot, Gdynia, eba, Ustka, Krynica Morska, Hel, Jastarnia oraz wiele innych). Znaczne obszary s objte ochron prawn: Sowiski Park Narodowy, Park Narodowy Borw Tucholskich; parki krajobrazowe: Nadmorski, Trjmiejski, Kaszubski, Wdzydzki, Zaborski, Tucholski, Wdecki, Mierzeja Wilana oraz obszary chronionego krajobrazu. W samym Gdasku i jego bezporednim otoczeniu znajduj si aktywne orodki pielgrzymkowe i ycia religijnego: w. Wojciech, Matemblewo, meczet, katedra greckokatolicka, Kalwaria Wejherowska, Swarzewo, Pelplin, Sianowo. Wskazane wyej walory regionu podnosz atrakcyjno Gdaska jako orodka miejskiego i wzmacniaj jego rol jako orodka obsugi ruchu turystycznego o znaczeniu regionalnym i ponadregionalnym.

1.4. Gdaski Obszar Metropolitalny (GOM)Gdask jest gwnym miastem rozwijajcego si subregionalnego systemu osadniczego o cechach obszaru metropolitalnego. Centrum obszaru obejmujcego rnorodne powizania funkcjonalno-przestrzenne, gospodarcze i demograficzno-spoeczne jest Trjmiasto oraz szerzej aglomeracja gdaska obejmujca miasta Gdask, Sopot, Gdynia, Pruszcz Gdaski, Rumia, Reda, Wejherowo, gmin miejsko-wiejsk ukowo oraz gminy wiejskie: Wejherowo, Luzino, Kosakowo, Szemud, Przodkowo, Kolbudy, Pruszcz Gdaski, Pszczki, Cedry Wielkie. Studia przeprowadzone przez Uni Metropolii Polskich okrelaj Gdaski Obszar Metropolitalny wedug granic powiatw, wczajc obok trzech miast na prawach powiatu (Gdask, Sopot, Gdynia) graniczce z nimi powiaty: pucki, wejherowski, kartuski, gdaski (z siedzib w Pruszczu Gdaskim) i nowodworski. Delimitacja proponowana przez Urzd Marszakowski Wojewdztwa Pomorskiego docza do tego obszaru miasto i gmin Tczew, miasto Lbork i gmin Nowa Wie Lborska. Tak zdelimitowany GOM obejmie cznie 45 miast i gmin zamieszkaych obecnie przez prawie 1,4 mln mieszkacw. W aglomeracji gdaskiej nasila si proces suburbanizacji rozlewanie si zabudowy mieszkaniowej na tereny gmin wiejskich: Pruszcz, Kolbudy, ukowo oraz dynamiczny rozwj mniejszych miast, takich jak Pruszcz Gdaski, Reda, Rumia, ukowo. Nastpuje wzrost liczby mieszkacw gmin aglomeracji, z wyjtkiem Trjmiasta, ktre jako cao ma ujemne saldo ruchu naturalnego i migracyjnego. Cay przyrost migracyjny (i naturalny) aglomeracji koncentruje si w piercieniu gmin otaczajcych Trjmiasto (ryc. 2).

12

13

14

Ssiadujce z Trjmiastem gminy wiejskie oferuj rozlege obszary budowlane (na og obsugiwane przez miejskie systemy infrastruktury technicznej) w atrakcyjnych rodowiskowo rejonach podmiejskich, w ktrych ceny s nisze ni w Gdasku. Podobna konkurencja pojawia si take na rynku nieruchomoci przeznaczonych na dziaalno gospodarcz, co skutkuje przenoszeniem si podmiotw gospodarczych do gmin ociennych. Istnieje zagroenie, e w nadchodzcych latach w aglomeracji gdaskiej nastpi dynamiczny rozwj przedmie (suburbiw) przy niewypenieniu struktur mieszkaniowych Gdaska. Takie zagroenie potwierdzaj prognozy GUS bazujce na przedueniu istniejcych procesw. Odpyw migracyjny przypiesza niekorzystne zmiany struktury demograficznej (starzenie si i feminizacja) i spoecznej Trjmiasta. rednioroczne tempo zmian liczby mieszkacw Trjmiasta i Gdaska od 1988 r., kiedy to przeprowadzono przedostatni Narodowy Spis Powszechny (NSP), byo lekko ujemne, podczas gdy dla obszaru aglomeracji poza Trjmiastem dodatnie. Generatorem ruchw migracyjnych do aglomeracji bya i jest zdecydowanie lepsza sytuacja na rynku pracy w Trjmiecie ni w bardziej oddalonych czciach wojewdztwa; poziom bezrobocia jest tu ponad dwukrotnie, a czsto nawet ponad trzykrotnie niszy ni w niektrych powiatach wojewdztwa pomorskiego. Trjmiasto wykazuje bowiem znacznie wysz (o ponad 25%) od przecitnej wojewdzkiej aktywno gospodarcz (mierzon liczb podmiotw gospodarczych na 1000 ludnoci). Wysok aktywno gospodarcz wykazuj gminy aglomeracji gdaskiej poza Trjmiastem; dynamika wzrostu liczby spek prawa handlowego i zakadw osb fizycznych jest tu ponad dwukrotnie wysza ni w Trjmiecie (tab. 1). Aktywnoci gospodarczej poza granicami Trjmiasta sprzyja dua dostpno taszej siy roboczej (aneks nr 1). Aktywizacja gospodarcza obszarw peryferyjnych gdaskiej metropolii (pnocnego i poudniowego) ulega wzmocnieniu na skutek dziaalnoci Pomorskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej. Warto pamita o tym, e nadal brakuje mechanizmw koordynujcych zagospodarowanie przestrzenne zarwno na obszarze aglomeracji, jak i na obszarze Gdaskiego Obszaru Metropolitalnego. Do sporzdzenia planu GOM, w ramach aktualizacji planu zagospodarowania przestrzennego wojewdztwa pomorskiego, zgodnie ze zmian w ustawie o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym przystpi Urzd Marszakowski.

1.5. Gwne funkcje egzogeniczne1 .5 .1 . Go sp o d ar k a mo r s ka, p r ze m ys , s k ad y, b a z y Gospodarka morska i funkcja przemysowo-skadowa to tradycyjne podstawy ekonomiki Gdaska. Transformacja gospodarcza ostatnich lat (przy duej podatnoci gospodarki morskiej na koniunktur wiatow) spowodowaa istotne przeobraenia w tej dziedzinie. Wzrastajce przeadunki portowe zapewniy Gdaskowi wiodce miejsce wrd portw batyckich. Przetrway (w dobrej kondycji) remonty statkw, a take w znacznym stopniu produkcja, istotnemu ograniczeniu za ulegy rybowstwo oraz dziaalno armatorska. Ryc. 1. Wielkoci przeadunkw w latach 20022005 w podziale na adunki

200214000 12000 10000 8000 6000 4000 2000 0 Ropa i przetwory naftowe Wgiel i k ok s Inne masowe

2003

2004

2005

Drobnica

Zboe

Rudy

Drewno

15

Obszar administrowany przez Zarzd Morskiego Portu Gdask SA obejmuje port wewntrzny i port zewntrzny. Port wewntrzny jest pooony wzdu odcinka Martwej Wisy i Kanau Portowego, gdzie oprcz specjalistycznych baz i terminali (m.in. ro-ro) oraz uniwersalnych nabrzey portowych znajduj si baza i terminal dla promw pasaerskich. Port zewntrzny (Port Pnocny) jest pooony nad Zatok Gdask, z pirsami wysunitymi w wody Zatoki, gdzie znajduj si nowoczesne bazy adunkw masowych, gwnie energetycznych. Przedsibiorstwa dziaajce na obszarze administrowanym przez Zarzd Morskiego Portu Gdask SA prowadz przeadunki: drobnicy konwencjonalnej, nawozw sztucznych, tarcicy, wyrobw stalowych, siarki pynnej i granulowanej, fosforytw, soli i sody, paliw pynnych, gazu ciekego LPG, adunkw masowych suchych: zboa, rudy, wgla, owocw poudniowych, adunkw kontenerowych i ro-ro. Mimo i wielko przeadunkw w portach Gdaska generalnie ronie, naley odnotowa wystpowanie znacznych rezerw zdolnoci przeadunkowych poszczeglnych baz i terminali. Trwa ciga rozbudowa i modernizacja portu, szczeglnie nowoczesnych, wyspecjalizowanych baz przeadunkowych w rejonie Portu Pnocnego majcego znaczne rezerwy terenowe dla swego rozwoju. Port dysponuje rwnie moliwociami rozwoju w kierunku poudniowym (Myniska Letnica), obecnie modernizuje si nabrzea i poszerza wejcie do portu wewntrznego. Cz portu wewntrznego ma status Wolnego Obszaru Celnego (WOC). Na sektor przemysu portowego skadaj si przede wszystkim przedsibiorstwa brany stoczniowej, naftowo-gazowej i chemicznej. W przemyle stoczniowym Gdaska gwn pozycj zajmuje ostatnio Gdaska Stocznia Remontowa zatrudniajca okoo 4,4 tys. pracownikw. Spor aktywno wykazuje take Stocznia Pnocna (zatrudnia ok. 800 osb). Odradza si rwnie dziaalno produkcyjna Stoczni Gdaskiej. W latach dziewidziesitych powstao kilka mniejszych stoczni. W skad gdaskiego kompleksu portowo-przemysowego wchodzi leca poza administracyjnymi granicami portu Rafineria Gdaska Grupa Lotos (zatrudniajca 2 tys. osb). Naley ona do najnowoczeniejszych zakadw petrochemicznych w Europie rodkowej i przetwarza ok. 6,0 mln ton ropy, zaopatrujc polski rynek w przeszo 22% paliw pynnych. Rafineri obsuguj ropocig Pomorski (dostawa ropy rosyjskiej z rurocigu Przyja) oraz terminale przeadunkowe paliw pynnych w Porcie Pnocnym zarwno w zakresie dostaw ropy naftowej, jak i eksportu produktw. Przemys chemiczny w porcie gdaskim jest reprezentowany przez: zakady eksportowe siarki i innych adunkw chemicznych Siarkopol, ktrych roczne przeadunki wynosz okoo 1,4 mln ton produktw, w tym 0,6 mln ton siarki, zakady nawozw fosforowych, ktre generuj przeadunki okoo 1,0 mln ton produktw. Struktury portowo-przemysowe maj w Gdasku bardzo wyraziste rozmieszczenie przestrzenne. Gwn i najwiksz koncentracj tej dziaalnoci stanowi zachodnia cz dzielnicy Port, po obu stronach Martwej Wisy, ze znacznymi rezerwami terenowymi dla rozwoju na wyspie Stogi w ssiedztwie Portu Pnocnego. Inwestowanie w nowe funkcje portowo-przemysowe w rejonie Stogw moe napotyka spoeczny opr okolicznych mieszkacw. Zmienia si charakter poudniowej czci portu, gdzie przez dziesiciolecia koncentrowaa si produkcja statkw. Obecnie produkcja ta wycofuje si na Wysp Ostrw, a tereny postoczniowe w Modym Miecie (Nowym Miecie) jako przyszy obszar rozwojowy funkcji oglnomiejskich i mieszkaniowych zostay wczone do dzielnicy rdmiecie. Mniejsze zgrupowania funkcji przemysowej powstay w innych czciach miasta: w Kokoszkach Przemysowych i Klukowie, Oliwie (wzdu linii kolejowej) oraz Oruni. Pojedyncze zakady wystpuj take w rnych miejscach Gdaska. Lokalizacje te, oprcz Kokoszek Przemysowych i Klukowa, znajduj si w fazie restrukturyzacji w kierunku zagospodarowania mieszkaniowo-usugowego.

1.5.2. Gospodarka turystycznaGdask jest najwaniejszym orodkiem turystycznym pnocnej Polski i basenu poudniowego Batyku. O atrakcyjnoci tego orodka decyduje koncentracja wybitnych walorw historycznych, przyrodniczych, krajobrazowych, a take wspczesna aktywno usugowa, w tym kulturalno-naukowa. Specyfik Gdaska (rzadko spotykan w tak duych miastach) jest obecno funkcji wypoczynkowej oraz bliskie ssiedztwo atrakcyjnych rejonw pasa nadmorskiego z Mierzejami Helsk i Wilan, Pojezierza Kaszubskiego, Kociewia, Wzniesienia Elblskiego. Atrakcyjno Gdaska dla turystyki krajoznawczej zwiksza blisko Malborka, Sopotu i Gdyni. Wszystko to czyni Gdask miejscem atrakcyjnego pobytu letniego. Atrakcje turystyczne Gdaska ukadaj si w 3 kompleksy przestrzenne: kompleks zabytkowy rdmiecia Historycznego, kompleks zabytkowy Oliwy wraz z zespoem parkowo-lenym lasw oliwskich i ogrodem zoologicznym, kompleks nadmorski (Pas Nadmorski Zachodni, wyspa Stogi, Wyspa Sobieszewska). Zagospodarowanie turystyczne koncentruje si w trzech rejonach miasta:

16

rdmieciu Historycznym, gdzie znajduje si gwna baza hotelowo-gastronomiczna i wikszo obiektw kultury, w Pasie Nadmorskim Zachodnim, ktry peni rwnie funkcj rekreacyjn dla gdaszczan, na Wyspie Sobieszewskiej, gdzie dominuje baza wczasowa. Pojedyncze obiekty infrastruktury turystycznej s rozproszone we wszystkich dzielnicach dolnego tarasu miasta. Kompleks parkowo-leny jest praktycznie pozbawiony obiektw obsugi ruchu turystycznego, a przedwojenne zagospodarowanie tych terenw ulego cakowitej degradacji. Pomimo bogatej i zrnicowanej oferty w Gdasku zdecydowanie dominuje krtkopobytowa turystyka krajoznawcza. Zarwno turystyka morska, jak i biznesowa czy kongresowa maj charakter marginalny, cho ze wzgldu na jako i presti s bardzo wane. Miasto ma 9,7 tys. miejsc noclegowych, co w przeliczeniu na 1000 mieszkacw daje 21 miejsc noclegowych. W 2005 r. z noclegw skorzystao 365 tys. osb, z tego 147 tys. turystw z zagranicy. Ruchowi turystycznemu sprzyjaj korzystne poczenia transportowe Gdaska morskie i lotnicze. Wedug danych Portu Lotniczego Gdask ruch lotniczy w 2006 r. ksztatowa si na poziomie 1 mln 256 tys. pasaerw, co stanowio podwojenie wartoci z 2005 r. Dynamiczny wzrost wynika m.in. z uruchomienia pocze tanimi liniami lotniczymi. Wiele czynnikw ogranicza rozwj funkcji turystycznej. S to m.in.: niewystarczajca liczba obiektw noclegowych redniego standardu, sabo rozwinite zaplecze dla sportw wodnych i innych form aktywnego spdzania czasu, brak zaplecza dla tzw. turystyki kongresowej, maa liczba i niewysoki ciar gatunkowy imprez kulturalnych, sportowych, gospodarczych, co czciowo wynika z niedoskonaoci bazy dla takich przedsiwzi, niedostateczna baza w porcie dla obsugi podry turystycznych, mao sprawne rozwizania komunikacyjne wewntrz miasta i aglomeracji, brak instytucji koordynujcej rne krajowe i midzynarodowe projekty turystyczne. Czynnikiem obiektywnym ograniczajcym rozwj funkcji turystycznej jest krtki sezon letni. Istotnym elementem wpywajcym na rozwj turystyki i zapotrzebowania spoecznego na t form wypoczynku jest wyduanie si czasu wolnego od pracy, wzrost ruchliwoci spoeczestwa i fakt, e turystyka przestaje by elitarn form spdzania wolnego czasu, a staje si wan i dochodow gazi gospodarki. Gdask ma jeszcze due moliwoci rozwoju turystyki. Dowodem na to s: niezbyt dotd eksponowane i eksploatowane atrakcje turystyczne, wolne tereny dla lokalizacji bazy turystycznej, realizowane i planowane obiekty oraz urzdzenia oglnomiejskie suce podniesieniu atrakcyjnoci pobytu turysty.

1.5.3. Nauka i szkolnictwo wyszeGdask wraz z Gdyni i Sopotem jest wanym orodkiem akademickim w Polsce. Mona tu studiowa na prawie wszystkich kierunkach z wyjtkiem rolniczych. Sam Gdask zajmuje sidme miejsce w Polsce pod wzgldem liczby studentw. W roku akademickim 2005/2006 studiowao tu 62 tys. osb (w tym okoo 34 tys. na studiach dziennych), a cznie z Gdyni i Sopotem 85,5 tys. osb. W Gdasku ma sw siedzib sze uczelni pastwowych: Uniwersytet Gdaski, Politechnika Gdaska, Akademia Medyczna, Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu, Akademia Muzyczna, Akademia Sztuk Piknych. Ponadto na terenie miasta funkcjonuje jedenacie uczelni prywatnych. S te instytucje prowadzce wycznie studia podyplomowe. Oprcz uczelni w miecie funkcjonuj instytuty naukowe i oddziay instytutw nieprowadzce dziaalnoci dydaktycznej. Placwki uczelniane i instytuty s zlokalizowane gwnie we Wrzeszczu Grnym i Oliwie Grnej, gdzie si mieszcz UG, PG, AMG i AWFiS. Uczelnie dysponuj duymi rezerwami terenw rozwojowych, ktre czciowo wydzierawiaj na dziaalno komercyjn. Obecnie trwa budowa nowego gmachu Wydziau Nauk Spoecznych UG w rejonie ul. Bayskiego, Wydziau Elektroniki, Telekomunikacji i Informatyki PG przy ul. Siedlickiej oraz sali koncertowej Akademii Muzycznej przy ul. kowej. W rdmieciu maj swoje siedziby uczelnie artystyczne. Wysze szkoy prywatne znajduj si w rnych rejonach miasta; ich rozproszenie jest skutkiem adaptacji do celw dydaktycznych obiektw, ktre poprzednio peniy rozmaite funkcje (przykadem jest Gdaska Wysza Szkoa Administracji zlokalizowana na Stogach w dawnym orodku szkoleniowo wypoczynkowym PKP).

1.5.4 Ponadlokalne urzdzenia infrastruktury spoecznejMiasto Gdask bdce stolic regionu i miastem centralnym Gdaskiego Obszaru Metropolitalnego skupia wiele obiektw infrastruktury spoecznej o znaczeniu ponadlokalnym. Poprawiaj one jako ycia mieszkacw miasta i regionu, a jednoczenie wzmacniaj struktur funkcjonaln miasta. Ponadlokalne urzdzenia infrastruktury spoecznej

17

obejmuj obiekty z zakresu owiaty i nauki, ochrony zdrowia, kultury, sportu i rekreacji. W Gdasku s zlokalizowane w wikszoci w Centralnym Pamie Usugowym. Poza CPU znajduj si obiekty terenochonne i o szczeglnej lokalizacji, np. zwizanej z wod. Gdask pozostaje gwnym orodkiem kulturalnym Pomorza. Najwaniejsze gdaskie obiekty kultury o znaczeniu ponadlokalnym przedstawiono w ujciu przestrzennym w tabeli nr 2. Tab. 2. Ponadlokalne obiekty kultury w Gdasku Obiekt teatry, sale koncertowe kina muzea rdmiecie Teatr Wybrzee, Polska Filharmonia Batycka Wrzeszcz Teatr Miniatura, Pastwowa Opera Batycka Oliwa ----Poudnie ----Zachd ----Port -----

Cinema City Krewetka Multikino (10 sal), (8 sal), Neptun, Kino ak Kameralne, Helikon Narodowe, Centralne Morskie, Archeologiczne, Historyczne Miasta ----Gdaska

Kinoplex (8 sal) oddziay Muzeum Narodowego (Paac Opatw i Spichlerz Opacki), Zabytkowa Kunia Wodna, Muzeum Archidiecezjalne

-----

-----

----oddziay Muzeum Historycznego Miasta Gdaska twierdza Wisoujcie i Westerplatte

-----

-----

biblioteki Wojewdzka i Miejska Biblioteka Publiczna im. J.C. Korzeniowskiego, PAN, Techniczna CTO, Biblioteka Brytyjska UG, Centrum Herdera UG miejsca Bazylika Mariacka, kultu koci w. Jana, koci w. Brygidy, koci Chrzecijan Baptystw pierwszy zbr, koci Zielonowitkowy, parafia greckokatolicka w. Bartomieja, parafia polskokatolicka Boego Ciaa pozosta- kluby muzyczne, e kluby studenckie, galerie sztuki

Wojewdzka Biblioteka Pedagogiczna -------------

Ewangeliczny Koci Reformowany, koci Adwentystw Dnia Sidmego, koci Chrzecijan Baptystw drugi zbr, koci Wolnych Chrzecijan, parafia prawosawna w. Mikoaja, Sanktuarium Matki Boskiej Brzemiennej, kluby muzyczne, kluby studenckie

Katedra Oliwska, meczet muzumaski,

Sanktuarium w. Wojciecha

-----

-----

-----

-----

-----

-----

Gdask dysponuje zrnicowan baz rekreacyjno-sportow. Nie jest ona jednak w peni dostosowana do zmieniajcych si oczekiwa mieszkacw i turystw. Inwestycje z zakresu sportu i rekreacji maj znaczcy wpyw na podniesienie atrakcyjnoci osadniczej miasta i wzbogacenie jego oferty turystycznej. Ponadlokalne kubaturowe urzdzenia infrastruktury sportowo-rekreacyjnej to: hala sportowo-widowiskowa Olivia z krytym lodowiskiem, Akademicki Orodek Sportowy Politechniki Gdaskiej, obiekty klubu sportowego Lechia Gdask, basen SKS Start, obiekty sportowe Akademii Wychowania Fizycznego i Sportu. Terenowe obiekty sportowe i rekreacyjne to: ogrd zoologiczny, parki (w tym park Oliwski z ogrodem botanicznym i palmiarni), plae z kpieliskami, molem i parkami w pasie nadmorskim, tor motokrosowy w witym Wojciechu oraz przystanie eglarskie, wiolarskie i kajakowe (w tym Narodowe Centrum eglarstwa).

18

W Gdasku istnieje dobrze rozwinita sie obiektw z dziedziny owiaty. Funkcj ponadlokaln peni szkoy ponadgimnazjalne, szczeglnie specjalistyczne (m.in. ksztacce kadr dla gospodarki morskiej czy szkoy artystyczne) i renomowane licea oglnoksztacce, w ktrych 20% to uczniowie spoza Gdaska. Funkcj ponadlokaln w Gdasku peni szpitale drugiego i trzeciego stopnia referencyjnego (kliniki Akademii Medycznej, Pomorskie Centrum Traumatologii, Wojewdzki Szpital Specjalistyczny im. M. Kopernika, Pomorskie Centrum Chorb Zakanych i Grulicy, Szpital Specjalistyczny im. w. Wojciecha Adalberta, Specjalistyczny ZOZ nad Matk i Dzieckiem, 7. Szpital Marynarki Wojennej z przychodni, Wojewdzki Szpital Psychiatryczny im. prof. T. Bilikiewicza, Zakad Opieki Zdrowotnej MSWiA), szpitale prywatne (NZOZ Szpital Ortopedyczno-Chirurgiczny Jankowo, NZOZ Swissmed Centrum Zdrowia) oraz wiele wysoko specjalistycznych przychodni. Ponadlokalne urzdzenia ochrony zdrowia stanowi baz mogc przy obecnych standardach obsugi i odpowiednim poziomie finansowania w peni zaspokoi potrzeby mieszkacw regionu.

19

2. Dotychczasowe przeznaczenie, zagospodarowanie i uzbrojenie terenu, stan adu przestrzennego i wymogi jego ochrony2.1. Struktura funkcjonalno-przestrzennaStruktur funkcjonalno-przestrzenn wspczesnego Gdaska wyznaczaj przede wszystkim uwarunkowania naturalne. Dolny taras, skupiajcy do niedawna wszystkie tereny zainwestowania miejskiego, mona obecnie uzna za obszar w wikszoci uksztatowany i wypeniony zainwestowaniem mieszkaniowo-usugowym i produkcyjnym. Tu pooone jest rdmiecie z zabytkowymi strukturami historycznymi przede wszystkim Gwnego i Starego Miasta, dziewitnastowieczny Wrzeszcz, pocysterska Oliwa, a take zesp portowoprzemysowy Nowego Portu i Portu Pnocnego. Historyczne dzielnice zostay w latach powojennych wypenione zabudow mieszkaniow o charakterze blokowym. Przecite s gwn osi komunikacyjn aglomeracji o kierunku pnocpoudnie, na ktr skadaj si: cig uliczny, linia kolejowa dalekobiena i SKM. Wok tej osi grupuje si najwicej usug oglnomiejskich, przede wszystkim orodkotwrczych, wsptworzc tzw. Centralne Pasmo Usugowe (CPU) miasta i aglomeracji jeden z gwnych wyznacznikw ich tosamoci. Dolny taras w poudniowo-wschodniej czci miasta obejmuje cz uaw Gdaskich i jest obszarem rolniczym. Dalej, po stronie zachodniej dolnego tarasu przebiega krawd Wysoczyzny Gdaskiej, w pnocnej czci poronita lasami Trjmiejskiego Parku Krajobrazowego, a w poudniowej wypeniona mniej atrakcyjnymi i bardziej rozdrobnionymi zespoami terenw otwartych i zabudowanych. Strefa ta zawiera ciekawe i wartociowe punkty ekspozycji czynnej krajobrazu (potencjalne punkty i cigi widokowe), s one jednak w wikszoci trudno dostpne, a zatem niewykorzystane. Grny taras to tereny wczone do miasta i zabudowywane w okresie powojennym. Wiksza cz tego obszaru nie jest jeszcze zabudowana i stanowi gwne tereny rozwojowe miasta. Tu zlokalizowano wane inwestycje transportowe: Obwodnic Trjmiasta i lotnisko. Wewntrz terenw zainwestowanych dolnego tarasu znajduj si liczne tereny wolne niezabudowane, zabudowane ekstensywnie lub zabudowane tymczasowo i s one stopniowo wykorzystywane. Jednak idea rozwoju miasta do wewntrz, czyli wypenienia istniejcych struktur i intensyfikacji zabudowy, napotyka wci due trudnoci. Tereny na dolnym tarasie s na og tylko pozornie moliwe do szybkiego zainwestowania. Gwne problemy utrudniajce lub spowalniajce tempo inwestycji to: trudne do likwidacji stany istniejce (ogrdki dziakowe i przydomowe, garae, drzewa), nieuregulowane stany wadania, protesty mieszkacw i organizacji pozarzdowych, wysze czsto koszty inwestowania wynikajce m.in. z wyszych cen gruntw, koniecznoci przebudowy infrastruktury magistralnej i komunikacji oraz stosowania bardziej zaawansowanych i droszych technologii budowlanych. W Gdasku w najbliszych latach nastpi znaczca intensyfikacja zagospodarowania istniejcych struktur, jednake tereny dostpne dla inwestycji na dolnym tarasie nie s wystarczajce dla zaspokojenia potrzeb rozwoju miasta, o czym jest mowa w podrozdziale 12.3.3. Wyej wymienione utrudnienia, a take kapitaochonno tego procesu skaniaj inwestorw do wchodzenia na zewntrzne tereny rozwojowe, ktre zgodnie z obowizujcymi planami zagospodarowania przestrzennego s przeznaczone na cele budowlane, pomimo e nie maj penego uzbrojenia. Za dopuszczeniem tych terenw do inwestycji przemawiaj nastpujce fakty: decyzja o powtrnym przeznaczeniu tych terenw na cele rolnicze byaby pozbawieniem wadajcych praw nabytych i spowodowaaby seri roszcze o odszkodowania z tytuu spadku wartoci gruntw, wydano wiele decyzji administracyjnych dotyczcych realizacji nowych zespow mieszkaniowych, miasto wykonao gwne cigi infrastruktury technicznej na zewntrznych terenach rozwojowych: kolektory Morena i MW-1, ciepocigi na Chem, Tras WZ, rozbudow zachodniego odcinka ul. Sowackiego, gminy ocienne w swoich planach nie uwzgldniaj gdaskiej idei rozwoju miasta do wewntrz i pod presj sprzedajcych ziemi (a ceny s nisze ni w Gdasku) wyznaczaj olbrzymie obszary pod budownictwo mieszkaniowe. W strukturze funkcjonalno-przestrzennej miasta trzeba zwrci uwag na wielkoprzestrzenne obszary tworzce tosamo miasta, identyfikujce Gdask i odrniajce go od innych duych miast. S to przede wszystkim zespoy zabudowy historycznej ze rdmieciem Historycznym i zespoem pocysterskim w Oliwie (temat obszarw historycznych budujcych tosamo miasta bdzie jeszcze rozwinity w podrozdziaach 4.6 i 14.4), ale take zjawiska przyrodnicze (Trjmiejski Park Krajobrazowy, krawd Wysoczyzny Gdaskiej), wspczesne struktury usugowe (Centralne Pasmo Usugowe, Pas Nadmorski Zachodni, zesp wypoczynkowy Wyspy Sobieszewskiej) i portowoprzemysowe (Port Pnocny, port wewntrzny, rafineria z baz PERN-u, wyspa Ostrw). Obszary te, niezalenie od ochrony prawnej niektrych z nich, musz by uwzgldniane w planowanym rozwoju miasta.

20

2.1.1. Centralne Pasmo Usugowe i inne miejsca koncentracji usugMiejscem najwikszej koncentracji usug i administracji w Gdasku jest Centralne Pasmo Usugowe (CPU) rozcigajce si wzdu gwnej osi komunikacji drogowej i kolejowej, z najwaniejszymi ogniwami w rdmieciu, Wrzeszczu i Oliwie. Jest to struktura aglomeracyjna majca swoj kontynuacj w Sopocie i Gdyni, decydujca o tosamoci Trjmiasta. Peni funkcj orodka oglnomiejskiego i metropolitalnego skupiajcego obiekty usugowe orodkotwrcze i znaczn grup obiektw usugowych o swobodnej lokalizacji, czyli wysze uczelnie, szkoy i szpitale. W obszarze Centralnego Pasma Usugowego trwa intensywna modernizacja i restrukturyzacja obiektw istniejcych, a take powstaj nowe obiekty, przede wszystkim usugowe, a take mieszkaniowe, ktre stopniowo wypeniaj t struktur. Szczeglnie rdmiecie dysponuje duymi rezerwami terenowymi, uzyskiwanymi w wyniku restrukturyzacji terenw stoczniowych i terenw przemysowo-skadowych. Rosnca wiadomo ekonomicznej wartoci przestrzeni, zwaszcza na terenach intensywnie zabudowanych, skutkuje ostatnio wyranym wzrostem zainteresowania terenami od lat niezrealizowanych centrw dzielnicowych. Niektre z tych terenw zostay przeznaczone na inne cele (np. Wyspa Piecewska na zabudow mieszkaniow wielorodzinn z usugami jako funkcj towarzyszc), inne uzyskuj szans zaistnienia dziki lokalizacji wielkopowierzchniowych obiektw handlowych (WOH), np. Przymorze, Zaspa pas startowy. Wspczesny rozwj handlu i usug wymaga wprowadzenia nowych poj, oprcz pojcia orodka usugowego funkcjonujcego w tradycyjnej urbanistyce. Orodek usugowy to koncentracja obiektw usugowych, orodkotwrczych o podobnej czstotliwoci korzystania, ktra decyduje o poziomie hierarchicznym orodka. Wspczesne wielkoprzestrzenne obiekty handlowo-usugowe peni rnorodne funkcje usugowe, tworzc pod jednym dachem jednobryowy orodek usug ponadpodstawowych, przy ktrym pojawiaj si kolejne obiekty korzystajce z renty pooenia. Istotne zmiany w strukturze funkcjonalno-przestrzennej Gdaska wywoay liczne inwestycje handlowe wzdu Obwodnicy Trjmiasta: (Centrum Handlowe Osowa, Centrum Handlowe Matarnia, Auchan, Outlet Fashion House). Mona ju mwi o Zachodnim Pamie Handlowo-Usugowym (ZPHU), ktre skupia ponad 130 tys. m2 powierzchni sprzedaowej. W zakresie handlu pasmo to jest konkurencyjne wzgldem CPU. Hale sprzedaowe otaczaj bowiem sklepy oferujce towary o coraz wyszym standardzie, z towarami luksusowymi wcznie. Obudowywanie drg wzdu obwodnicy (ul. Galaktyczna, Przywidzka) kolejnymi obiektami usugowymi, a take produkcyjnymi i skadowymi zamienia struktur wzow ZPHU w pasmowo-wzow. Dziki swojej skali CPU i ZPHU realizuj programy dzielnicowe w zakresie handlu, gastronomii, usug bytowych, utrudniajc kreacje orodkw dzielnicowych pooonych centralnie wzgldem rozmieszczenia mieszkacw. Orodki dzielnicowe, ktre uksztatoway si w ostatnich latach na terenie Gdaska, to obiekty przy ul. Koobrzeskiej w Oliwie (ranga tego orodka zostaa wzmocniona silnym powizaniem z CPU i w kocowym efekcie wczona do CPU) oraz orodek przy centrum handlowo-usugowym Carrefour, pooony poza CPU, na styku dwch dzielnic: rdmiecia i Wrzeszcza. Usugi dzielnicowe rdmiecia, Wrzeszcza i Oliwy, poza wspomnianym wyej centrum handlowo-usugowym Carrefour, koncentruj si w CPU. Na skutek koncentracji usug w wielkopowierzchniowych obiektach handlowych zarwno na dolnym, jak i grnym tarasie nastpio i trwa obnianie rangi wielu orodkw usugowych ponadosiedlowych aspirujcych wczeniej do rangi orodkw dzielnicowych. Dotyczy to orodkw usugowych w dzielnicach Wrzeszcz (Brzeno), Poudnie (Pasa Chemski), Oliwa (abianka). Obnia si te ranga orodkw podstawowych, w ktrych sklepy coraz czciej peni funkcj sklepw awaryjnych (podstawowe zaopatrzenie odbywa si w hipermarketach).

2.1.2. Gwne problemy i zagroenia adu przestrzennegoad przestrzenny w rozumieniu Ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym to uksztatowanie przestrzeni tworzce harmonijn cao, ktre spenia uwarunkowania i wymagania funkcjonalne, spoeczno-gospodarcze, rodowiskowe, kulturowe oraz kompozycyjno-estetyczne. Wszystkie te aspekty mwi o stanie adu przestrzennego Gdaska. Dotychczasowe i obecnie trwajce procesy rozwojowe miasta wygeneroway i nadal generuj takie uksztatowanie przestrzeni i takie zjawiska przestrzenne, z ktrych cz nie spenia oczekiwa i wymaga spoecznoci miasta i nie moe by zaliczona do kategorii harmonii i adu. Problemy te maj rozmaity charakter: niektre z nich s trwae, strukturalne, inne moliwe do pokonania i wymagaj jedynie dziaa organizacyjnych, czasu i rodkw finansowych, ktre w znacznej czci s w gestii wadz miasta. S te i takie, ktrych skuteczne rozwizanie wymagaoby zmian obowizujcych przepisw prawnych. Szczeglne miejsce zajmuje grupa zjawisk, obecnie postrzeganych jako ewidentne zakcenie adu przestrzennego, stanowicych jednak bardzo istotny potencja rozwoju przestrzennego miasta. Chodzi o obszary zdegradowane, w tym rozlege tereny po likwidowanych funkcjach. Dlatego te rozwizywanie tych problemw wymaga bardzo rnorodnego podejcia i zrnicowanych kierunkw i form dziaania. Najistotniejsze aktualne problemy adu przestrzennego dotyczce caego obszaru miasta to: 1) zalegoci w dostosowywaniu ukadu komunikacyjnego oraz systemw infrastruktury technicznej i spoecznej do rosncych potrzeb,

21

zy stan techniczny i uytkowy znacznej czci starszej zabudowy mieszkaniowej, najczciej skorelowany z niekorzystnymi zjawiskami spoecznymi, 3) zaniedbanie i niski standard zagospodarowania wikszoci terenw przydomowych w dawnych zasobach komunalnych jako skutek m.in. prowadzonej w ubiegych latach bdnej polityki wydzielania dziaek do sprzeday mieszka po obrysach budynkw mieszkalnych, 4) powstawanie centrw usugowych na terenach pooonych na obrzeach miasta i niezintegrowanych z zabudow mieszkaniow (np. przy Obwodnicy Trjmiasta, na terenach tanich, wolnych, atwych do wyposaenia w rozlege parkingi i niezagroonych protestami mieszkacw), stanowicych form suburbanizacji, 5) rozwizania przestrzenne niekorzystne z punktu widzenia interesu publicznego, nierespektujce wymogw ochrony walorw przyrodniczych, krajobrazowych, czasem kulturowych (np. w zespoach przyrodniczokrajobrazowych), a take potrzeb budowy infrastruktury technicznej i spoecznej, wymuszane przez inwestorw prywatnych w celu maksymalizacji zysku, 6) dua bezwadno form uytkowania i zagospodarowania terenw trudnych do zaakceptowania we wspczesnym miecie, zwaszcza w atrakcyjnych inwestycyjnie lokalizacjach; wikszo przypadkw obszarw zdegradowanych naley jednak traktowa jako przysze wewntrzne, a wic bardzo korzystnie pooone tereny rozwojowe miasta: kolonie mieszkaniowe o niskim standardzie zabudowy i wyposaenia w infrastruktur techniczn oraz strukturze urbanistycznej uniemoliwiajcej prost modernizacj, ogrody dziakowe, w wikszoci uwaszczone, czsto z substandardow zabudow, samorzutnie wykorzystywane na cele mieszkaniowe, dodatkowo na og zarzdzane w sposb roszczeniowy w stosunku do miasta niezalenie od rzeczywistego stanu uytkowania poszczeglnych dziaek, zdegradowane nieuporzdkowane tereny przemysowo-skadowe i kolejowe, ekstensywna, przypadkowo rozproszona i z reguy szpecca zabudowa uwaszczonych garay boksowych, 7) liczne powojenne plomby w zespoach zabudowy zabytkowej, cakowicie niedostosowane do charakteru otaczajcej architektury, wprowadzajce wyran i trwa dysharmoni, 8) przejawy znieksztace architektury przez pozbawione kultury i jakoci, fragmentaryczne dobudowy i przebudowy, np. nadbudowy dachw, wymiany stolarki, przybudwki, a w wypadku nowych realizacji, zwaszcza indywidualnych jednorodzinnych, szukanie za wszelk cen indywidualizacji formy budynku przez udziwnione, obce i dysharmonizujce elementy w elewacjach, 9) niedostateczne urzdzenie przestrzeni publicznych poza najbardziej pryncypialnymi przestrzeniami w zabytkowych rejonach miasta chaotycznie rozmieszczone tymczasowe kioski i pawilony handlowo-usugowe, o nieciekawej, przypadkowej, wzajemnie nieskoordynowanej formie, wykonane z tandetnych materiaw, 10) zesp niekorzystnych zjawisk na terenach lasw komunalnych i TPK, zwaszcza w strefach przylegych do zabudowy, ograniczajcy powizanie ich z terenami otwartymi poza granicami miasta oraz prawidowe i pene wykorzystanie rekreacyjne tych bardzo atrakcyjnych terenw: brak zagospodarowania rekreacyjnego przy duym zapotrzebowaniu ze strony mieszkacw, zamiecanie i dewastacja terenu, przyciganie patologicznych grup spoecznych, brak bezpieczestwa, 11) czste przypadki zawaszczania przez wacicieli nieruchomoci ssiadujcych fragmentw terenw gminnych niejednokrotnie przeznaczonych na cele komunikacyjne, nawet w sytuacjach uregulowanego stanu wadania gruntami. Poszczeglne struktury przestrzenne miasta dodatkowo charakteryzuj si specyficznymi niedostatkami, problemami i zagroeniami adu przestrzennego: Obszary centralne, zwaszcza Centralne Pasmo Usugowe (CPU): 1) typowe dla centralnych dzielnic miast uciliwoci zamieszkiwania w starszych budynkach mieszkalnych, obecnie ssiadujcych z przecionymi fragmentami podstawowego ukadu komunikacyjnego miasta oraz powstawanie na obszarach nieobjtych planami miejscowymi nowych realizacji zabudowy mieszkaniowej, nierespektujcych wymaganego dla terenw mieszkaniowych standardu akustycznego w warunkach wietnej koniunktury na mieszkania, 2) niski poziom nasycenia przestrzeni zaawansowanymi rozwizaniami technicznymi (wielopoziomowe rozwizania komunikacyjne, urzdzenia uatwiajce przemieszczanie si, intensywne formy parkowania, windy dla niepenosprawnych, kanay zbiorcze infrastruktury technicznej itp.) w stosunku do intensywnoci wykorzystania terenw, 3) obserwowana w ostatnich latach tendencja wypierania handlu z tradycyjnych ulic handlowych na rzecz siedzib bankw i punktw obsugi telefonii komrkowej w poczeniu z koncentracj w pobliu funkcji handlowych zlokalizowanych w wielkopowierzchniowych centrach usugowych (np. Manhattan, Madison), co obnia atrakcyjno rdmiejskich otwartych przestrzeni publicznych, utrwalonych w wiadomoci mieszkacw, i wymaga weryfikacji pogldw dotyczcych ksztatowania tych przestrzeni, 4) zjawisko rozpraszania usug wyszego rzdu poza obszar CPU (np. sd rejonowy i prokuratura przy ul. Piekarniczej, Centrum Kultury Tatarw w parku Oruskim), co w poczeniu z przenoszeniem aktywnoci

2)

22

handlowo-usugowej na obrzea miasta moe ograniczy szanse na wykreowanie w przyszoci prawdziwego centrum metropolitalnego w CPU. Powojenne blokowiska komunalne lub nalece do spdzielni mieszkaniowych: 1) schematyczne ukady urbanistyczne i uniformizacja form architektonicznych, 2) sposb zagospodarowania i eksploatacji przestrzeni midzyblokowych, zwaszcza komunalnych (osiedla ozy w Brzenie, Stogi, bloki przy al. Wojska Polskiego), utrudniajcy lub uniemoliwiajcy waciwe wydzielenie poszczeglnych budynkw (i terenw im przynalenych) w odrbne wsplnoty mieszkaniowej, 3) postpujca dekapitalizacja techniczna i degradacja spoeczna niektrych blokowisk, 4) due i kosztowne w usuwaniu braki w zaspokojeniu rosncych potrzeb parkingowych. Strefa nadmorska: 1) niedostateczne zaplecze parkingowe dla uytkownikw (gwnie pla), stanowice gwn przyczyn dezorganizacji ruchu i dewastacji terenw zielonych w sezonie letnim, 2) ekstensywnie uytkowane tereny w granicach portu (zwaszcza w odcinku ujciowym Martwej Wisy) stanowice dysonans w ssiedztwie terenw i obiektw o najwybitniejszych wartociach kulturowych (np. Wisoujcia, Westerplatte), 3) zbyt bliskie pooenie niektrych terenw mieszkaniowych wzgldem portu i przemysu, wpywajce na jako warunkw zamieszkiwania w aspekcie rodowiskowym, funkcjonalnym i spoecznym. Nowe tereny rozwojowe: 1) nierwnomierne i chaotyczne realizowanie zabudowy na nowych terenach, czsto w formie wyspowych enklaw w krajobrazie rolniczym, spowodowane brakiem narzdzi do etapowania urbanizacji (jedynym powodem uruchomienia nowych terenw budowlanych jest wola prywatnego waciciela terenu), 2) nienadanie z realizacj sys