ACTION PAINTING - 1952r. - Ekspresjonizm abstrakcyjny - Technika i sposb malowania polegajcy na spontanicznym chlapaniu, rozlewaniu bd kapaniu farb na ptno Termin uyty po raz pierwszy przez H. Rosenberga w 1952 r., ktry akcentowa popularny wwczas pogld, i obraz nie

jest skoczonym dzieem, ale zapisem procesu twrczego. Kad nacisk na fizyczny akt malowania jako podstawowy

rodek ekspresji, eliminujcy zarazem figuratywno i treciwo dziea.

Jackson Pollock Franz Kline Willem de Kooning

AKWAFORTA, kwasoryt - technika graficzna wklsa, take odbitka otrzymana t technik - XVI w. Technika graficzna wklsa, polegajca na trawieniu w kwasie azotowym rysunku wykonanego stalow ig na pycie miedzianej pokrytej werniksem. Iga, usuwajc werniks, odsania powierzchni pyty, ktra po wytrawieniu zatrzymuje farb w powstaych rysach. Od gbokoci rysy zalena jest grubo kreski na rycinie. Pierwsze akwaforty pochodz z pocztku XVI w., szczyt rozwoju tej techniki przypad na XVII w., a od pocztku XX w.

nastpi jej renesans.

Albrecht Drer, Rembrandt , Francisco Goya, Marc Chagall, Pablo Picasso

Jan Piotr Norblin, Leon Wyczkowski, Jzef Mehoffer, Jzef Pankiewicz

AKWARELA staroytno Technika malarska, w ktrej uywa si farb akwarelowych malujc na biaym podou (papier, ko soniowa, jedwab

itp.) - rozcieczonymi w wodzie pigmentami na porowatym papierze, ktry szybko wchania wod.

Akwarela znana bya ju w staroytnym Egipcie, Grecji, uywana w rzymskim malarstwie ciennym i katakumbowym.

Jako technika samodzielna stosowana jest od XVII w. Czsto suya do wykonywania szkicw, czono j te z gwaszem.

W Polsce mistrzem akwareli by J. Faat.

Albrecht Drer, William Blake, Juliusz Kossak, Wassily Kandinsky, Andrzej Wrblewski

AKWATINTA, kwasoryt paszczyznowy - okoo 1768r.

Technika graficzna wklsa, w ktrej trawi si paszczyzn pyty pokrytej ziarenkami werniksu. Kwas azotowy trawi

miejsca na pycie nie pokryte werniksem, a przez powtarzanie nakadania werniksu i trawienia poszczeglnym miejscom

pyty nadaje si ciemniejsze tony. Akwatinta daje efekt plam o rnym nateniu i przypomina lawowany rysunek

(lawowanie), czsto czona jest z akwafort.

Technik akwatinty wynalaz okoo 1768 francuski grafik (sztycharz) J.B. Le Prince. Mistrzem akwatinty by F. Goya.

Stosowana w grafice do dzi.

Albrecht Drer, Francisco Goya

ALGRAFIA, aluminografia - od koca XIX w.

Jedna z pierwszych technik druku paskiego, stosowana od koca XIX w. W technice tej form drukow jest cienka pyta aluminiowa, szlifowana, nastpnie ziarnowana i pokrywana materiaem wiatoczuym. Na tej powoce nanoszony by rysunek.

Algrafia bya technik przemysow stosowana do druku precyzyjnych prac, np. map, umoliwiajc wiksz precyzj ni

stosowana do tej pory litografia. Umoliwiaa druk wielokolorowy.

ALLA PRIMA, fa presto - od XVIII w.

(alla prima - za pierwszym razem) - technika malowania, odnoszca si gwnie do malarstwa olejnego, polegajca na kadzeniu farb bezporednio na zaprawie, bez przygotowywania podmalunku i rysunku.

Stosowano od XVIII wieku, popularna bya w impresjonizmie. Zalicza si j do tzw. technik mokro w mokrym. Zazwyczaj,

cho niekoniecznie, obrazy w tej technice wykonywane s za jednym posiedzeniem, bez przerw w pracy.

AL SECCO - staroytno

Al secco jest to technika malarska polegajca na pokrywaniu suchego tynku (w przeciwiestwie do fresku) farbami zmieszanymi z wod.

Nazwa pochodzi z jzyka woskiego, w ktrym oznacza wanie na sucho. Technik t stosowano ju w staroytnoci.

Jako spoiwa uywa si mleka wapiennego, take kazeiny (malarstwo kazeinowe), kleju, oleju, tempery, wosku i ywic,

stosujc farby kazeinowe bd nowoczesne farby silikatowe.

W XV wieku wypar j fresk, ktry pozwala na uzyskanie wikszej trwaoci malowida.

ASSEMBLAGE - od XVIII w.

W sztukach plastycznych dzieo zoone z rozmaitych przedmiotw codziennego uytku, znalezionych odpadkw,

bezuytecznych fragmentw rzeczy itp.

Asambla bierze si z przekonania o wartociach wyrazowych zwykych, pospolitych przedmiotw i moliwoci

podniesienia ich do rangi dziea sztuki, chci prowokacji tradycyjnych gustw i sprzeciwu wobec sztuki abstrakcyjnej.

- R. Rauschenberg, Braque, Duchamp

AUTOGRAFIA

Dokadne przenoszenie rysunku (tekstu) na inny podkad, reprodukcja

AUTOOFFSET

Technika druku paskiego, czsto dzisiaj stosowana do otrzymania odbitek grafiki artystycznej, polega na odrcznym

wykonaniu rysunku na blasze cynkowej lub aluminiowej i po spreparowaniu, na odbijaniu w prasie offsetowej.

BARBOTINE

Technika zdobienia ceramicznego, polegajca na pokrywaniu czerepu fajansowego lub glinianego malowidem

wykonanym polewami (np. angorami); technika znana od staroytnoci, w polskiej ceramice ludowej wspczenie

stosowana za pomoc rokowania.

BATIK - od VIII w.

Rczna technika zdobienia tkanin polegajca na wykonaniu wzorw roztopionym woskiem, a nastpnie zanurzeniu

tkaniny w kpieli z naturalnych barwnikw rolinnych, miejsca pokryte woskiem nie przyjmuj barwnika.

BERETTINO - od XVI w.

Technika zdobienia ceramicznego polegajca na pokrywaniu czerepu naczynia niebieskim szkliwem , na ktrym

malowano ornamenty groteskowe lub figuralne t lub bia farb.

Technika stosowana w XVI w. we woskich wytwrniach majoliki. Jego odmian jest monochromatyczna dekoracja, tzw.

Azzuro sopra azzurro.

BIANCO SOPRA BIANCO - od XVI w.

Technika zdobienia ceramiki, polegajca na stosowaniu biaego lub lekko zabarwionego szkliwa do ornamentw,

zwaszcza arabeskowych , na szkliwie mlecznobiaym o cieplejszym tonie.

CELLOGRAFIA

Cellografia, celloryt, wspczesna technika graficzna wypuka, w ktrej kompozycja powstaje na pycie z

termoplastycznego tworzywa sztucznego (np. celuloidu) przez wytopienie ta rozgrzanym narzdziem (np. elektryczn

kolb z odpowiedni kocwk). Wycinite warstwy nadtopionego materiau wyznaczajce zarys kompozycji przy

odbijaniu na papierze daj efekty fakturowe. Stosowana take jako technika graficzna wklsa.

CERATORYT - od XX w.

Ceratoryt, technika graficzna wklsa, w ktrej form drukarsk jest cerata. Rysunek powstaje na ceracie przez

wycinanie i wyskrobywanie warstwy materiau a do tkaniny. Nastpnie w powstae zagbienia wciera si farb.

Podczas odbijania w prasie drukarskiej zarwno cerata, jak tkanina oddaj farb zatrzymywan w zagbieniach. Odbitka

ceratorytu daje efekt zbliony do akwaforty i suchorytu i charakteryzuje j nierwna i nerwowa kreska.

Technik ceratorytu wynalaz w pocztku XX w. F. Jabczyski.

CHALKOGRAFIA

Metoda przygotowania i wykonania druku wklsego przez wyrycie na pytce miedzianej wzoru i odbicie go po

naniesieniu farby.

CHRYZOGRAFIA - staroytno

Umiejtno pisania i malowania pynnym zotem (tj. zawiesin zotego proszku w spoiwie). Tekst lub rysunek po

wyschniciu by polerowany agatem w celu uzyskania poysku.

Technika stosowana w staroytnoci i redniowieczu do sporzdzania iluminowanych rkopisw. Rkopis wykonany

technik chryzografii nazywa si codex aureus (zoty kodeks).

CLICHE_VERRE - od po. XIX w.

Technika graficzna, w ktrej rysunek wykonuje si ig i skrobaczkami na pokrytej emulsj fotograficzn szklanej pycie.

Z tak powstaego negatywu wykonuje si na wiatoczuym papierze metod kontaktow odbitki, przypominajce

rysunki pirkiem.

Technika wynaleziona w po. XIX w. we Francji, z artystw pol. stosowa j B.Schulz. Obecnie rzadko stosowana.

COLLAGE, kola - od XX w.

Kompozycja plastyczna wykonana z rnych materiaw (np. gazeta, fotografia, soma), naklejonych na licu obrazu.

Zapocztkowany przez kubistw - Martwa natura z plecionym krzesem P. Picassa (1911).

CYNKOGRAFIA, cynkotypia

Technika wykonywania klisz do druku wypukego, w ktrej odbitki uzyskuje si z trawionej metalowej pyty (z reguy

cynkowej), na ktrej rysunek zosta wykonany rcznie (np. kredk czy pynnym asfaltem) bezporednio na pycie lub

przeniesiony za pomoc negatywu na wiatoczu warstw naoon na pyt. Po zabezpieczeniu przed kwasem

rysunku lub nawietlonych fragmentw i odsoniciu powierzchni metalu w zbdnych miejscach (ktre maj nie

przyjmowa farby), pyt trawi si kwasem w celu wydobycia wypukych partii drukujcych.

W 2. po. XIX w. cynkografia znalaza zastosowanie w drukarstwie, stopniowo wypierajc litografi.

CYZELOWANIE

Obrbka metalowych rzeb i wyrobw rzemiosa artystycznego, wykutych lub odlanych, majca na celu ich wykoczenie

i nadanie im ostatecznego ksztatu przez usunicie niedokadnoci i nierwnoci odlewu, wydobycie szczegw ozdb i

rysunku ornamentu, nadanie powierzchni odpowiedniej (z reguy gadkiej) faktury itp. Wykonywana narzdziami

rcznymi (rnego rodzaju pilniki, duta, skrobaki, motki) i mechanicznymi (tarcze polerskie, obrabiarki), silnie

oddziauje na kocowy efekt estetyczny.

W XIX w. wyodrbni si dzia rzemiosa (zwany cyzelatorstwem), skupiajcy rzemielnikw-cyzelerw, trudnicych si

wycznie cyzelowaniem.

DECOLLAGE

Technika artystyczna polegajca na zamierzonej destrukcji, zrywaniu i niszczeniu partii dziea; w odrnieniu od collage

nowy obiekt powstaje nie przez nalepianie i nakadanie warstw materiaw, ale przez ich usuwanie. Technika

wykorzystywana w sztuce akcji prowadzi do zniszczenia przedmiotw bdcych obiektem dziaa.

DEKALKOMANIA 1935r.

Jedna z automatycznych technik surrealistw, polegajca na rozciskaniu farby naoonej na jedn kartk papieru

przyoon drug kartk. Rozprowadzona farba po rozdzieleniu kartek dawaa bogate efekty plastyczne, kojarzce si z

fantastycznymi pejzaami.

Technika zastosowana po raz pierwszy 1935 przez O. Domingueza, ktry posugiwa si ni take pniej (Dekalkomania

bez przedmiotu 1936). W 1936 uyta przez M. Ernsta. Dekalkomania wpyna na rozwj malarstwa informel.

DRIPPING 1942 r.

(z angielskiego ciekanie, kapanie), technika malarska polegajca na spontanicznym chlapaniu i wylewaniu farb o rnej

konsystencji prosto z puszki na lece lub uoone pod ktem ptno oraz wykorzystywaniu fantastycznych reliefowych

zaciekw utworzonych przez rozbryzgujc si czy ciekajc farb. Malarz waciwie nie posuguje si pdzlem ani

szpachl, a jego funkcja sprowadza si do czciowego regulowania przypadku.

Zastosowana pierwszy raz 1942 przez M. Ernsta (obraz Mucha nieeuklidesowa 1942). Na szerok skal stosowana od

1949 przez J. Pollocka, a w lad za nim take przez innych amerykaskich i europejskich malarzy z krgu malarstwa

informel (zw. te action painting lub ekspresjonizmem abstrakcyjnym). Technika drippingu wywodzi si z

automatycznych technik surrealistw.

DRUK

Czynno polegajca na zoeniu formy drukarskiej z czcionek, ozdb, przerywnikw i klisz ilustracyjnych, a nastpnie na

wielokrotnym odbiciu tego skadu na papierze lub rzadziej na innym materiale; same odbitki rwnie nazywa si

drukami; termin druku stosuje si rwnie do technik graficznych.

DRZEWORYT

Technika graficzna druku wypukego i nazwa odbitki uzyskanej t technik. Rysunek wykonuje si wprost na gadkiej

powierzchni klocka lub naoonej na warstwie gruntu. Nastpnie metalowymi dutami, rylcami lub noami wybiera si

to rysunku (ktre nie drukujc na odbitce pozostanie biae), na klocku za pozostaje wypuky rysunek, ktry zatrzymujc

farb bdzie elementem drukujcym. Przygotowan form powleka si farb (czsto czarn) i rcznie odbija

bezporednio na kartach papieru otrzymujc rysunek na biaym tle.

Drzeworyt jest najstarsz po kamieniorycie technik graficzn. - Albrecht Drer, Cranach,

EGLOMIZOWANIE od XVII w.

Metoda ozdabiania powierzchni szklanych lub krysztaowych (zwaszcza ram obrazw i luster).Polega na wykonaniu

dekoracji zoconych lub malowanych na rewersie danego przedmiotu.

ELEKTROTINTA, trawienie elektrolityczne lata 50 XX w.

Technika graficzna wklsa, odmiana akwatinty. Przygotowanie pyty i wykonanie rysunku przebiega tak jak w

akwatincie, tyle e pyt z gotowym rysunkiem zanurza si w elektrolicie, a trawienie odbywa si wskutek przepywu

sabego prdu elektrycznego.

Technik elektrotinty wynalaz i zastosowa polski grafik S. Rzepa w latach 50. XX w. (np. Fluidylla, 1959). Elektrotint

charakteryzuje wiksza ni w akwatincie subtelno i zrnicowanie tonw.

EMBALLAGE lata 60 XX w.

Typ dziaa polegajcy na pakowaniu w foli lub papier form krajobrazu, mostw czy budynkw miejskich.

Emballage jest zwizany z nurtem land-artu (sztuka ziemi) oraz arte povera (sztuka biedna) i wywodzi si z happeningu i

estetyki neodadaizmu. Ma na celu - przez zaburzenie zautomatyzowanej percepcji przechodnia czy widza i przycignicie

jego uwagi - ujawnienie waciwego widoku przedmiotu, budynku itp. oraz jego nie zauwaanych dotd aspektw.

Najbardziej znanym artyst wykonujcym emballage jest Christo. 1962 opakowa budynek magazynu "Life, 1969

wybrzee o powierzchni 4 km2 k. Sydney w Australi, 1995 gmach Reichstagu w Berlinie. W Polsce emballage wykonywa u

schyku lat 60. T. Kantor.

ENKAUSTYKA staroytno

Antyczna technika malarska, w ktrej spoiwem by wosk pszczeli. Pigmenty starte z woskiem nakadano na gorco

(szpachelkami lub pdzlem). Trwae barwy, odporne na wilgo, ulega jednak destrukcji pod wpywem wysokich

temperatur.

Technika doprowadzona do doskonaoci w Egipcie (fajumskie portrety), w I i II w. w Grecji i Rzymie, prby wskrzeszenia

enkaustyki w renesansie, bez pomylnych wynikw.

ENVIRONMENT, environment art. okoo 1960

Rodzaj dziaa artystycznych, w ktrym artysta, wykorzystujc rozmaite sposoby oddziaywania i mieszajc rne

poziomy realnoci, urzdza trjwymiarow kompozycj dysponujc wasn przestrzeni i wcza do otoczenie wraz z

widzem.

Environment powstaje z wykorzystaniem rnych dziedzin sztuk plastycznych (malarstwo, rzeba), technik (kola,

asambla), nowoczesnych form artystycznej wypowiedzi (np. happening) i stylistyki rnych tendencji sztuki

wspczesnej. Environment umoliwia widzowi wejcie do wntrza stworzonego przestrzennego ukadu i poruszanie si

w nim, przy czym ukad ten jest wzbogacony o efekty akustyczne, wietlne, doznania wchowe itp. i dziaa jako

zintegrowana cao.

Idea environmentu wywodzi si z koncepcji "syntetycznego dziea sztuki (Gesamtkunstwerk R. Wagnera), a jego geneza

siga manifestw futuryzmu, dadaizmu (np. kompozycji Merzbau K. Schwittersa), ready-mades M. Duchampa i

konstruktywizmu. Environment zapocztkowa typ dziaalnoci artystycznej okrelanej jako instalacje.

Do artystw wykonujcych environment naleeli m.in.: C. Oldenburg (Ulica, 1960, Sklep, 1961, Dom oraz Sypialnia - oba

1963), Y. Agam (np. Que la lumire soit, 1967), A. Warhol, R. Rauschenberg, D. Hanson, J. de Andrea, R. Morris, J.

Tinguely, J. Dubuffet, M. Raysse, J.-P. Raynaud, L. Peire, P. Manzoni, J. Takamatsu, J. Dine, Walter de Maria, D. Flavin, N.

de Saint-Phalle, J. Davies, W. Vostell i in.

W Polsce environment tworzy m.in. T. Kantor (1963), Z. Gostomski (1967, Galeria Foksal), W. Borowski, J. Ziemski, J.

Berdyszak.

FILIGRAN - staroytno

Technika zotnicza polegajca na wykonywaniu ornamentu lub caego przedmiotu z cienkich drucikw zotych wzgldnie

srebrnych, czsto poczonych z granulacj. Efektem jest delikatny, aurowy wzr, niekiedy na metalowym tle.

Wysoki poziom osigna we woskim zotnictwie renesansowym, w Polsce stosowana do produkcji pasw

kontuszowych.

FLUOROFORTA przeom XIX i XX w

Technika graficzna trawiona (ryt wklsy), jak rwnie odbitka wykonana t technik. W technice fluoroforty jako matryc stosuje si szyb. Powleka si j werniksem, ktry jest odporny na kwas i rylcem wykonuje rysunek. W ten sposb zostaj odsonite fragmenty szka, ktre nastpnie poddaje si trawieniu kwasem fluorowodorowym. Z powodu kruchoci szka, odbitki nie mona wykona przy uyciu prasy. Wilgotny papier uoony na matrycy, pokrytej uprzednio farb, naley ubija gst szczotk.

Technik fluoroforty wynalaz na przeomie XIX i XX wieku prof. Tadeusz Estreicher. W Polsce uprawiali j tacy artyci jak:

Ferdynand Ruszczyc, Wyczkowski, Wyspiaski, Jzef Mehoffer. Szybko przestano si ni zajmowa, poniewa okazaa

si niepraktyczna - szklane pytki czsto pkay, a niebezpieczny dla zdrowia kwas wymaga zbyt duej ostronoci.

FOTOCHROM

Technika druku paskiego, odmiana fotolitografii, polegajca na zastosowaniu asfaltu wiatoczuego.

FOTOCOLLAGE

Obraz fotograficzny, do ktrego w sposb mechaniczny (np. przez przyklejenie) dodano inne elementy dwu- lub nawet

trjwymiarowe

FOTOLITOGRAFIA

Technika druku paskiego polegajca na fotograficznej metodzie przenoszenia rysunku na litograficzn form druku,

sposobem bezporednim

FRESK - staroytno

(w. fresco wiey) trwae malowido cienne wykonywane przewanie na wilgotnym jeszcze, wieym tynku, ktry

wysychajc wie ze sob pigment rozpuszczony przedtem w wodzie wapiennej; stosowany ju w staroytnoci,

szczeglnie popularny by w renesansie; take malowido wykonane t technik.

FROTTAGE - lata 20. XX w.

[frota] Technika odwzorowywania powierzchni przedmiotu przez przyoenie do niej papieru i tarcie po nim rysikiem

owka; wcierka.

GIPSORYT - od XIX w.

Technika graficzna wypuka polegajca na wyciciu rylcami rysunku w specjalnie przygotowanej pycie gipsowej,

pokryciu farb czci wypukych i odbiciu na papierze (partie wyobione pozostaj biae, czci wypuke tworz

kompozycj).

GRAFIKA UYTKOWA

Ga grafiki i drukarstwa artystycznego suca okrelonym celom uytkowym, przede wszystkim zwizanym z

publikacj wydawnictw i reklam.

GRAFFITI

Rodzaj techniki i dziaania artystycznego polegajcego na wyskrobywaniu lub malowaniu sw, znakw, obrazw wprost

na cianach domw lub miejscach publicznych.

GRANULACJA staroytno

Technika zotnicza polegajca na wykonywaniu ornamentw z bardzo drobnych kuleczek ( tzw. Granulek) zotych lub

srebrnych nalutowanych na powierzchni przedmiotw; ornamenty granulowane maj przewanie charakter

geometryczny

GROSZKOWANE RYCINY 2 pol XV w.

Odbitki graficzne uzyskane z pyt drewnianych lub metalowych, opracowanych nie tylko rylcem, dutkiem lub noe, lecz

take za pomoc punc(sztyftw) zotniczych rnej wielkoci i ksztatu, wygniatajcych zagbienia; w efekcie rycina

zoona jest z biaych punktw i kresek na ciemnym tle.

HELIOGRAWIURA, fotograwiura

Technika graficzna druku wklsego, odmiana akwatinty, pozwalajca na przeniesienie na pyt miedzian rysunku

ptonowego, bez fotomechanicznego rozbicia na punkty.

KAMIENIORYT, grawiura

Technika graficzna druku wklsego gdzie form drukow jest kamie litograficzny z wyrytym rysunkiem. Do

kamieniorytu uywane s specjalne twarde kamienie litograficzne. Technika ta stosowana bya do produkcji papierw

wartociowych i map.

KWASORYT Polska nazwa na okrelenie akwaforty

LINORYT od kon. XIX w.

Technika graficzna druku wypukego, rwnie odbitka wykonana t technik - zbliona do drzeworytu wzdunego.

Rysunek wycina si w linoleum noyczkami, dutkami, igami itp., a nastpnie, po pokryciu niewycitych czci

wypukych, wykonuje si odbitk.

LITOFANIA

Technika zdobienia porcelany nieglazurowanej lub szka matowego wklsym reliefem, ktry w przewicie daje obraz o

delikatnych efektach wiatocieniowych, powstaa w pierwszej poowie XIX w.

LITOGRAFIA ok. 1796 r.

Technika graficzna druku paskiego, w ktrej rysunek przeznaczony do odbicia wykonuje si w kamieniu litograficznym.

Take odbitka wykonana t technik.

Zasada litografii oparta jest na waciwoci wody i tuszczu: cay kamie po wykonaniu rysunku (tust farb, specjaln

kredk lub tuszem) poddaje si dziaaniu sabego kwasu azotowego, ktry spywajc z tustej powierzchni zabezpiecza

miejsca niezarysowane przed przyleganiem farby drukarskiej.

Nastpnie po przemyciu wod powierzchni kamienia gumuje si (rozcieczona guma arabska peni rol utrwalacza), po

wysuszeniu cao zmywa si terpentyn i wod, wreszcie nanosi si farb drukarsk, ktra przylega do kamienia tylko w

miejscach, gdzie wykonano rysunek, i wykonuje si odbitk.

Technik litografii wykonywano wiele ilustracji w czasopismach oraz ksikach, powstaway rwnie odbitki pejzay,

portretw rysowanych przez najwybitniejszych artystw, np. F. Goy, H. Daumiera, E. Delacroix. Ok. 1830 rozwina si

litografia barwna, ktra bya stosowana gwnie do reprodukcji znanych dzie malarskich, jak rwnie do druku

barwnych plakatw (H. de Toulouse-Lautrec).

MIEDZIORYT od XV w.

Technika graficzna druku wklsego, rwnie odbitka wykonana t metod.

Na gadko wypolerowanej i zagruntowanej powierzchni pyty miedzianej wykonuje si rysunek za pomoc metalowych

rylcw, nastpnie szlifuje si pyt wglem drzewnym, lekko podgrzewa i wciera farb w wycite bruzdy. Po usuniciu

farby z gadkiej partii pyty odbija si rysunek na wilgotnym papierze pod pras. Z pyty mona wykona kilkaset odbitek.

Miedzioryt charakteryzuje si delikatn, prawie kaligraficzn, ostr kresk. Jest to najstarsza technika graficzna w

metalu.,Rozkwit sztuki miedziorytu przypada na 2. po. XV i XVI w. (A. Mantegna, A. Drer). W XVII w. zdoby

popularno warsztat miedziorytniczy czynny w krgu P.P. Rubensa. Obok artystw pracujcych indywidualnie

powstaway pracownie rytownicze, w ktrych wykonywano plansze wg rysunkw znanych artystw.

MEZZOTINTA, sztuka czarna

Technika graficzna polegajca na uzyskiwaniu mikkich ptonw przez polerowanie tych powierzchni pyty miedzianej

lub stalowej, ktre na odbitce maj by jasne; take odbitka wykonana t technik.

MIKKI WERNIKS, vernis mou po XVIII w.

Technika druku wklsego.

Form drukow wykonuje si z metalowej pytki (np. cynkowej, miedzianej), ktra jest polerowana, a nastpnie dokadnie odtuszczana. Pokrywa si j, zazwyczaj za pomoc waka, mikkim werniksem bdcym odmian werniksu akwafortowego. Odmienno w skadzie polega na dodaniu 3 czci oju baraniego do 1 czci werniksu akwafortowego, co nadaje mu du lepko. Nastpnie na pytk przykadany jest arkusz gruboziarnistego papieru, na ktrym wykonuje si rysunek za pomoc rnych narzdzi (owek, iga, ruletka, szmatka itp.). Dziki posiadanej lepkoci werniks przywiera do kartki odsaniajc te miejsca, ktre maj by poddane trawieniu. Na koniec blacha jest bardzo ostronie i powoli trawiona w roztworze kwasowym.

MONOTYPIA

Technika graficzna paska, polegajca na wykonywaniu barwnej kompozycji wolno schncymi farbami olejnymi lub

drukarskimi na pycie metalowej lub szklanej i odciskaniu na zwilonym papierze. Monotypia pozwala na uzyskanie tylko

jednej odbitki.

NIELLO - staroytno

Stara technika zotnicza polegajca na wypenieniu wygrawerowanego rysunku w metalu (gwnie srebrze) czarn lub

granatow mas (z siarczkw srebra, oowiu i miedzi). Po wypolerowaniu rysunek dobrze odcina si od ta dajc efekt

skontrastowania. Technik niello znano ju w staroytnoci. W cigu wiekw suya do dekoracji przedmiotw

liturgicznych, broni, klamer.

ODLEWNICTWO - staroytno

Technika tworzenia w formie odlewniczej odleww stopw metali, gipsu, masy kamiennej lub krzepncych materiaw

plastycznych (wosk, gips), technik odlewnictwa mona produkowa przedmioty z brzu, mosidzu, czasem wielkich

rozmiarw i o skomplikowanych ksztatach, ale te lekkie i filigranowe przedmioty porcelanowe.

Odlewy artystyczne najbardziej rozwiny si w renesansie i baroku (rzeby, kraty, balustrady, kolumny). W XIX w.

zaczto masowo produkowa metod odlewnictwa kopie gipsowe synnych rzeb antycznych. W XX w. odlewy eliwne

jako elementy zarwno zdobnicze, jak i konstrukcyjne wprowadzono do architektury.

ODPRYSKOWA TECHNIKA

Technika graficzna druku wklsek. Na pycie metalowej odtuszczonej rysuje si atramentem odpryskowym (woda, guma

arabska, cukier, barwnik) za pomoc pdza, pira, patyka; po wyschniciu pyt pokrywa si werniksem akwafortowym,

po woeniu pyty do wody, cukier rozpuszczajc si powoduje odpryskiwanie werniksu w miejscu rysunku; po

wytrawieniu uzupenia si dno szerokich kresek akwatint

OLEJNA TECHNIKA od pocz. XV w.

Rodzaj malarskiej techniki polegajcy na stosowaniu farb olejnych, na podou z blachy lub drewna, a najczciej ptna.

W technice olejnej farby miesza si z olejem bezporednio na palecie, a nastpnie nakada na ptno pdzlem lub

szpachl. Zalety techniki olejnej to: trwao obrazu, atwo uzyskiwania nasyconych barw, moliwo

przemalowywania i poprawiania. Wady natomiast: gwnie pojawiajce si z czasem knicie oraz pkanie warstwy

malarskiej.

Technika olejna w poczeniu z temper pojawia si w malarstwie artystycznym na pocztku XV w. w Niderlandach (J.

van Eyck i H. van Eyck) i od tego czasu rozpowszechnia si gwnie w malarstwie sztalugowym.

warstwowa: na zaprawie kadzie si najpierw podmalwk, a na ni wielowarstwowy nakad barw

alla prima - czyli nakadanie farb bezporednio na zapraw.

OOWIORYT

Technika graficzna druku wypukego, polegajca na wycinaniu rysunku na blasze lub klocku oowianym; take rycina

wykonana t technik.

OSSA-SEPIA, technika asfaltowa, mezzotinta na kamienium rysunek negatywny

Jedna z technik litograficznych, kamie litograficzny pokrywany jest asfaltem syryjskim rozpuszczonym w terpentynie na

powierzchni, ktrej wydrapuje si rysunek szkieletem mtwy zwanej ossa sepia.

PASTEL

rodek rysunkowy w formie kolorowego sztyftu, kredki lub owka, sucy do nanoszenia kolorowych pigmentw na podoe.

Pigment, kred i spoiwo z gumy miesza si ze sob i formuje w waeczki. Nastpnie pozostawia si je do wyschnicia. Przed wyschniciem pastele maj konsystencj ciasta, std nazwa (pasta ciasto).

PERFORMANCE, performance art. od pocz. Lat 50 ZZ w.

Rodzaj spektaklu polegajcy na improwizacji, spontanicznoci, czsto na czeniu dziaa aktorskich z plastycznymi.

Odwouje si te do rytuau, czego przykadem moe by The Performance Group - zesp eksperymentalny zaoony

przez R. Schechnera w 1967 w Nowym Jorku.

PLATEROWANIE - staroytno Nakadanie powoki ochronnej w postaci cienkiej warstwy metalu poczonej z warstw podoa metod walcowania na gorco (nawalcowywania), toczenia wybuchowego, odlewania odrodkowego i dalszej obrbki plastycznej lub przez tzw. nakadanie skurczowe. Platerowanie stosuje si w celu zabezpieczenia przed korozj, uzyskania specjalnych wasnoci elektrycznych lub

cieplnych, a take do osignicia odpowiednich efektw artystycznych poprzez powleczenie przedmiotw (gwnie

miedzianych) warstw metalu szlachetnego (szereg napiciowy), np. srebra, zota. Wyroby takie nazywane s platerami.

POINTYLIZM

Metoda malarska charakterystyczna dla twrczoci neoimpresjonistw, polegajca na kadzeniu obok siebie podobnych w formie, jednakowej wielkoci maych plamek czystego koloru, dziki czemu powierzchnia obrazu stwarza wraenie barwnej wibracji.

- Seurat, Signac

READY MADE 1917 r.

Pojcie z dziedziny sztuki, opisujce przedmiot stanowicy dzieo sztuki lub bdcy czci dziea sztuki, ktry zosta utworzony z przedmiotu codziennego uytku lub z odpadkw.

Termin wprowadzony przez Marcela Duchampa, ktry w charakterze ready-made zaprezentowa na wystawie w 1917 r.

pisuar nazwany fontann. Dzieo to jest najsynniejszym ready-made, stao si symboliczn ono cezur midzy sztuk

kontynuacji w dugim pochodzie artystw przez stulecia, a sztuk zrywajc ostatnie ograniczenia w sposb radykalny i

ironiczny. Jednak czasem obrazoburcy staj si klasykami - dzi ta Fontanna jest przywoywana w kadym podrczniku

sztuki XX wieku.

SFUMATO - od poowy XIV w.

W malarstwie olejnym agodne przejcia z partii ciemnych do jasnych, dajce mgliste, "mikkie" efekty kolorystyczne.

Sfumato jest to zacieranie wyrazistoci konturu dziki agodnym przejciom wiatocieniowym - daje wraenie ogldania

obiektu przez mg lub dym

Technika ta wykorzystywana bya m.in. przez Rafaela Santi oraz Leonarda da Vinci i jego szko; w Polsce m.in. Daniela

Schultza, Jacka Mierzejewskiego i Iwo Birkenmajera.

SGRAFFITO, graffito staroytno

Dekoracja malarska stosowana w architekturze od staroytnoci, zwaszcza w okresie renesansu. Po naoeniu kilku

(najczciej dwu) warstw rnobarwnego tynku, zeskrobuje si czciowo (np. z wykorzystaniem szablonu) wilgotne

warstwy grne i odsania dolne, uzyskujc w ten sposb dwu- lub wielobarwn ornamentacj.

SITODRUK, serigrafia

Technika drukowania stanowica uzupenienie trzech podstawowych technik, polegajca na rcznym lub mechanicznym

przeciskaniu farby za pomoc rakla przez form drukow sporzdzon na specjalnym sicie.

Przeciskana farba przechodzi, przez t cz oczek sita, ktre odpowiadaj odwzorowywanemu obrazowi, bezporednio

na podoe (papier, drewno, skr, gum, szko, wyroby tekstylne, metale, tworzywa sztuczne).

Rozrnia si dwa typy drukowania sitowego: kontaktowy i bezkontaktowy. Drukowanie sitowe stosowane do

zadrukowywania wyrobw wkienniczych nosi nazw filmdruku, a stosowane w grafice artystycznej - serigrafii.

STALORYT ok. 1820 r.

Technika graficzna wklsodrukowa, w ktrej matryc wykonuje si rylcem na pycie stalowej. Pozwala uzyska wiele

precyzyjnych odbitek, dlatego jest wykorzystywana do druku banknotw i znaczkw pocztowych.

STAN

Kolejna, nie ostateczna odbitka wykonana z klocka drzeworytniczego lub pyty metalowej, w celu skontrolowania

wykonywanej pracy i uzyskania efektu.

STEREOCHROMIA

Metoda malarstwa ciennego, w ktrej malowida pokrywa si warstw szka wodnego.

Suchoryt, sucha iga od XVII w.

Technika graficzna metalowa, naleca do technik wklsych. W suchorycie rysunek wykonuje si ostr stalow ig

bezporednio na metalowej pycie (z reguy miedzianej) i bez uycia kwasu do trawienia. Iga obi rysunek, a po bokach

powstaych bruzd zostaj drobne, nietrwae wirki metalu, ktre podczas odbijania zatrzymuj farb dajc efekt

mikkiej i rozmytej linii. Stosowany jako technika pomocnicza od XVI w., a jako technika samodzielna od XIX w.

Odbitka wykonana t technik.

SZABLON

Wycita forma w paszczynie kartonu suca do powielania tej formy w druku, uywana nieraz przy odbijaniu

monotypii lub litografii. Wyrnia si: wycinane, rysunkowe, fotograficzne.

SZKLIWO, glazura

Szklista powoka pokrywajca czerep wyrobu ceramicznego; skada si z krzemionki, topnikw, kaolinu oraz ewentualnie

barwicych tlenkw metali.

SZRAFOWANIE

Cieniowanie rysunku lub ryciny rwnolegymi albo krzyujcymi si liniami

SZYPOLEN niemal wycznie stosowana w XVIII w.

Technika malarska posugujca si farbami klejowymi w sposb zbliony do malowania akwarel; stosuje si drewniane

podobrazie, ktrego powierzchni przekleja si przy pomocy czosnku; dziki starannemu szlifowaniu kilku warstw

specjalnie przygotowanej zaprawy oraz pokryciu farby warstw kleju pergaminowego; nastpnie za werniksu uzyskuje

si niepowtarzalny rodzaj poysku i przejrzystoci

WIATODRUK, albertotypia, fototypia, heliotypia, cellotypia

Bezrastrowa technika druku paskiego bezporedniego. Jako formy drukujce wykorzystuje si w wiatodruku pyty

szklane pokryte elatyn uczulon dwuchromianem potasowym lub amonowym.

Po nawietleniu negatywem pyt poddaje si kpieli w wodzie, w ktrej spywaj miejsca nie nawietlone, a pozostay

relief elatynowy stanowi obraz pozytywowy sucy jako forma drukujca. Do otrzymania wiatodruku wielobarwnego

stosuje si kilka wycigw barwnych na kilku pytach.

TEMPERA - staroytno

1) Technika malarska polegajca na malowaniu farbami temperowymi, znana od staroytnoci i szeroko stosowana do

XV w. Wyparta przez technik olejn, odzyskaa znaczenie w XIX w. Mianem tempery okrela si rwnie obrazy

tworzone t technik.

2)Farba o spoiwie organicznym, ktrym mog by, kleje, ywice, biako, tko (dajce temper szczegln odporno na

wilgo i trwao barwy) itp., mieszanym czsto z olejem.

TON

Okrelenie ciemniejszego od papieru ta w odbitkach graficznych; zjawisko to wystpuje w technikach druku wypukego.

TOREUTYKA

Dziedzina rzemiosa artystycznego, obejmujca wyrb ozdobnych przedmiotw metalowych, obrabianych na zimno

(techniki trybowania, puncowania i cyzelowania). Rzemielnik pracujcy w tej dziedzinie zwany jest toreut.

TRAWIENIE

Dziaanie odpowiednimi preparatami na pyt z przygotowanym i zabezpieczonym na niej rysunkiem; zalenie od

rodzaju i natenie roztworu oraz czasu trwania trawienia otrzymuje si na odbitce kresk cienk i gbok lub szerok i

pytsz

TRAWIENIE SZKA od XVII w.

Technika zdobienia szka, polegajca na wykonaniu rysunku motywu dekoracyjnego ostrym rylcem na izolujcej

powierzchni szka warstwie wosku, a nastpnie na poddaniu szka dziaaniu kwasu fluorowodorowego

TUSZ LITOGRAFICZNY

Materia rysunkowy uywany w grafice artystycznej; skada si z myda, wosku pszczelego, ywicy i oju oraz sadzy

razem przetopionych; rozpuszczony w wodzie destylowanej lub olejku terpentynowym suy do wykonywania rysunkw

na pytach litograficznych i siatkach sitodruku.

TYPOGRAFIA

Technika drukowania wypukego polegajca na drukowaniu bezporednim, przy wykorzystaniu formy drukowej w

postaci skadu, klisz lub stereotypu.

VIDEO ART. 1969 r.

Kreowanie dzie artystycznych w technice wideo przy zastosowaniu nowoczesnych metod produkowania ruchomych

obrazw.

WERNIKS

Pynna, przezroczysta substancja, otrzymywana gwnie z ywic, ktra schnc tworzy twardniejc powok na

powierzchni obrazw olejnych i temperowych. Werniksu uywa si, by zabezpieczy farb przed wpywami

atmosferycznymi i uszkodzeniami, a take w celu pogbienia koloru i uzyskania poysku.

WITROCHROMIA

Technika malowania na przezroczystym podobraziu np. na szybie. W witrochromii najpierw maluje si i rysuje wszystkie szczegy np. kontury, nastpnie laserunki, wiata, na kocu kryjce ciemne partie oraz to.

WKIENNICTWO

Zesp technik wytwarzajcych z wkien rolinnych(g. Lnu, konopi, baweny) zwierzcych (jedwabiu i weny),

mineralnych, sztucznych i syntetycznych, wyroby uytkowe dla celw odzieowych, innych uytkowych i dekoracyjnych

WYOBLANIE redniowiecze

Technika ksztatowania na wirujcym modelu blaszanych naczy o przekroju kolistym. Model wykonany z drewna lub

metalu montuje si wraz z krkiem blachy w urzdzeniu podobnym do tokarni, a po wprowadzeniu w ruch wirowy

obciska si blach na modelu masywnym prtem o gadkiej gowicy roboczej.

ZOCENIE

Pokrywanie metalu, zazwyczaj srebra, miedzi lub brzu warstewk zota.

Najpopularniejsz metod zocenia byo tzw. Zocenie ogniowe.

--- www.historyofart.republika.pl ---