Skrypty Becka

Tatiana ChauvinTomasz StaweckiPiotr Winczorek

Wstęp do prawoznawstwa9.wydanie

SKRYPTY BECKA

Wstęp do prawoznawstwa

www.ksiegarnia.beck.pl

W sprzedaży:

J. OniszczukFILOZOFIA I TEORIA PRAWA, wyd. 2Studia Prawnicze

T. MaciejewskiHISTORIA POWSZECHNA USTROJU I PRAWA, wyd. 4Studia Prawnicze

M. Błachut, W. Gromski, J. KaczorTECHNIKA PRAWODAWCZAPodręczniki Prawnicze

W. Wołodkiewicz, M. ZabłockaPRAWO RZYMSKIE. INSTYTUCJE, wyd. 6Podręczniki Prawnicze

T. MaciejewskiHISTORIA USTROJU I PRAWA SĄDOWEGO POLSKI, wyd. 4Podręczniki Prawnicze

M. DrobaPODSTAWY PRAWA. PRAWOZNAWSTWO. PRAWO KONSTYTUCYJNE. PRAWO ADMINISTRACYJNEPlansze Becka

E. Gniewek, P. Machnikowski (red.)ZARYS PRAWA CYWILNEGOStudia Prawnicze

WYDAWNICTWO C.H.BECK WARSZAWA 2014

Wstęp do prawoznawstwa

dr Tatiana Chauvinadiunkt Uniwersytetu Warszawskiego

prof. dr hab. Tomasz Staweckiprofesor Uniwersytetu Warszawskiego

prof. zw. dr hab. Piotr Winczorek profesor Uniwersytetu Warszawskiego

9. wydaniepoprawione i uzupełnione

Wydawca: Aneta Flisek

© Wydawnictwo C.H.Beck 2014

Wydawnictwo C.H. Beck Sp. z o.o.ul. Bonifraterska 17, 00-203 Warszawa

Skład i łamanie: PanDawerDruk i oprawa: Perfekt, Warszawa

ISBN 978-83-255-6488-9

ISBN e-book 978-83-255-6489-6

SPIS TREśCI

Wykaz skrótów ............................................................................................................ XIWykaz podstawowej literatury .................................................................................. XVPrzedmowa .................................................................................................................. XVII

CZĘśĆ I. Prawo jako przedmiot nauk prawnych

Rozdział I. Podstawowe koncepcje prawa ............................................................... 3§ 1. Koncepcje prawnonaturalne ................................................................................ 5§ 2. Pozytywizm prawniczy i jego ewolucja ............................................................. 8§ 3. Prawo jako fakt społeczny. Realizm prawny ...................................................... 11§ 4. Koncepcje hermeneutyczne, argumentacyjne i komunikacyjne ........................ 13

ROZDZIAŁ II. Wieloznaczność terminu „prawo” ................................................ 17§ 5. Prawo w znaczeniu prawniczym ......................................................................... 17§ 6. Podstawowe cechy prawa .................................................................................... 18§ 7. Różne sposoby użycia terminu „prawo” ............................................................. 20

ROZDZIAŁ III. Prawo jako przedmiot badań naukowych ................................... 23§ 8. Podstawowe problemy nauk prawnych ............................................................... 23

I. Nauki dogmatyczne ................................................................................... 25 II. Nauki ogólnoteoretyczne – filozofia prawa, teoria prawa,

jurysprudencja ............................................................................................ 26 III. Nauki historyczne ....................................................................................... 27 IV. Nauki empiryczne ...................................................................................... 27

§ 9. Naukowość prawoznawstwa. Status wstępu do prawoznawstwa ....................... 29§ 10. Metody badawcze w prawoznawstwie .............................................................. 30

ROZDZIAŁ IV. Prawo a inne regulatory zachowań .............................................. 32§ 11. Prawo i wartości ................................................................................................. 32§ 12. Wielość systemów normatywnych .................................................................... 34§ 13. Systemy normatywne inne niż prawo ............................................................... 35

I. Normy moralne ........................................................................................... 35 II. Normy religijne ........................................................................................... 37 III. Normy obyczaju .......................................................................................... 37 IV. Normy organizacji społecznych i politycznych ......................................... 38

§ 14. Normy moralne a normy prawne – podstawowe różnice .................................. 39

XII Wykaz skrótów

RPEiS ............................. Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i SocjologicznySI .................................... Studia IuridicaSP-E ............................... Studia Prawno-EkonomiczneZNUJ.............................. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego

3. Inne skrótyang. ................................. angielski (-a, -e)art. ................................. artykuł (-y)cz. .................................. częśćETPC .............................. Europejski Trybunał Praw Człowiekafr. .................................... francuski (-a, -e)gr. ................................... grecki (-a, -e)GUS ................................ Główny Urząd Statystycznyitp. ................................. i tym podobnełac. .................................. łaciński (-a, -e)m.in. .............................. między innymin. .................................... następny (-a, -e)NATO ............................. Organizacja Traktatu Północnoatlantyckiego (ang. North Atlantic

Treaty Organization)NBP ................................ Narodowy Bank PolskiNIK ................................ Najwyższa Izba Kontrolinp. .................................. na przykładNr ................................... numerNSA ................................ Naczelny Sąd AdministracyjnyOECD ............................. Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (ang. Organi-

zation for Economic Co-operation and Development)ONZ ............................... Organizacja Narodów Zjednoczonychpkt .................................. punktp.n.e. ............................... przed naszą erąpor. ................................ porównajpost. ............................... postanowieniepoz. ................................ pozycja ppkt ................................ podpunktpt. .................................. pod tytułemred. ................................ redakcjared. nauk. ...................... redakcja naukowarozdz. ............................ rozdziałRM ................................. Rada Ministróws. .................................... stronaSA .................................. sąd apelacyjnySN .................................. Sąd NajwyższySN (7) ............................. Sąd Najwyższy w składzie 7 sędziówtekst jedn. ...................... tekst jednolityTK .................................. Trybunał Konstytucyjnytj. ................................... to jesttzn. ................................ to znaczy

XIIIWykaz skrótów

tzw. ................................ tak zwany (-a, -e)UE .................................. Unia EuropejskaUSA ................................ Stany Zjednoczoneust. ................................. ustępw. .................................... wiek (-i)w zw. ............................. w związkuz. .................................... zeszytze sprost. ....................... ze sprostowaniemze zm. ............................ ze zmianamizob. ................................ zobacz

WYKAZ PODSTAWOWEJ LITERATURY

A. Bator, W. Gromski, A. Kozak, S. Kaźmierczyk, Z. Pulka, Wprowadzenie do nauk prawych. Leksykon tematyczny, wyd. 3, Warszawa 2010

I. Bogucka, Funkcje prawa. Analiza pojęcia, Kraków 2000B. Brożek, J. Stelmach, Metody prawnicze. Logika – Analiza – Argumentacja – Hermeneu-

tyka, wyd. II, Kraków 2006B. Brożek, Normatywność prawa, Warszawa 2012T. Chauvin, Sprawiedliwość: między celowością a bezpieczeństwem prawnym. Ewolucja

poglądów Gustawa Radbrucha, SI 1999, Nr XXXVIIR. Dworkin, Biorąc prawa poważnie, Warszawa 1998L. L. Fuller, Moralność prawa, Warszawa 1978T. Gizbert-Studnicki, Język prawny a język prawniczy, ZNUJ 1972, z. 55T. Gizbert-Studnicki, Zasady i reguły prawa, PiP 1988, z. 3W. Gromski, Autonomia i instrumentalny charakter prawa, Wrocław 2000H. L. A. Hart, Pojęcie prawa, Warszawa 1998F. A. von Hayek, Konstytucje wolności, Warszawa 2012H. Izdebski, Fundamenty współczesnych państw, Warszawa 2007J. Jabłońska-Bonca, O prawie, prawdzie i przekonywaniu, Koszalin 1999J. Jabłońska-Bonca, Wstęp do nauk prawnych, Poznań 1994A. Jamróz, Wprowadzenie do prawoznawstwa, Warszawa 2008M. Kordela, Zasady prawa. Studium teoretycznoprawne, Poznań 2012W. Lamentowicz, Państwo współczesne, Warszawa 1996L. Leszczyński, Zagadnienia teorii stosowania prawa. Doktryna i tezy orzecznictwa, Kraków

2001D. Lyons, Etyka i rządy prawa, Warszawa 2000M. Matczak, Summa iniuria. O błędzie formalizmu w stosowaniu prawa, Warszawa 2007L. Morawski, Główne problemy współczesnej filozofii prawa. Prawo w toku przemian,

wyd. 4., Warszawa 2003L. Morawski, Wstęp do prawoznawstwa, wyd. XII, Toruń 2009L. Morawski, Zasady wykładni prawa, Toruń 2006J. Nowacki, Z. Tobor, Wstęp do prawoznawstwa, Katowice 1999K. Pałecki, Prawoznawstwo – zarys wykładu. Prawo w porządku społecznym, Warszawa 2003C. Perelman, Logika prawnicza. Nowa retoryka, Warszawa 1984T. Pietrzykowski, Wsteczne działanie prawa i jego zakaz, Kraków 2004J. Raz, Autorytet prawa. Eseje o prawie i moralności, Warszawa 2000

XVI Wykaz podstawowej literatury

W. Sadurski, Teoria sprawiedliwości. Podstawowe zagadnienia, Warszawa 1988M. Safjan, Wyzwania dla państwa prawa, Warszawa 2007R. Sarkowicz, J. Stelmach, Teoria prawa, Kraków 1996W. Staśkiewicz, Demokratyczne państwo prawne w Polsce lat dziewięćdziesiątych: eufunk-

cjonalność teorii i dysfunkcjonalność praktyki, [w:] Prawo i ład społeczny. Księga jubi-leuszowa dedykowana Profesor Annie Turskiej, Warszawa 2000

T. Stawecki, O praktycznym zastosowaniu hermeneutyki w wykładni prawa, [w:] Teoria i praktyka wykładni prawa, red. P. Winczorek, Warszawa 2005

T. Stawecki, Precedens jako zadanie dla nauk prawnych, [w:] Precedens w polskim systemie prawa, red. A. Śledzińska-Simon, M. Wyrzykowski, Warszawa 2010

J. Stelmach, Kodeks argumentacyjny dla prawników, Kraków 2003J. Stelmach, Współczesna filozofia interpretacji prawniczej, Kraków 1995J. Stelmach, R. Sarkowicz, Filozofia prawa XIX i XX w., Kraków 1999M. Szyszkowska, Teorie prawa natury XX wieku w Polsce, Warszawa 1982Teoria i praktyka wykładni prawa, red. P. Winczorek, Warszawa 2005Z. Tobor, Teoretyczne problemy legalności, Katowice 1998R. A. Tokarczyk, Współczesne kultury prawne, Warszawa 2008P. Winczorek, Komentarz do Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia

1997 roku, Warszawa 2008P. Winczorek, Nauka o państwie, wyd. 4, Warszawa 2011P. Winczorek, Polska pod rządami Konstytucji z 1997 roku, Warszawa 2006S. Wronkowska, M. Zieliński, Komentarz do zasad techniki prawodawczej z dnia 20 czerwca

2002 r., Warszawa 2004S. Wronkowska, Podstawowe pojęcia prawa i prawoznawstwa, wyd. III, Poznań 2007S. Wronkowska, Z. Ziembiński, Zarys teorii prawa, Warszawa 1997J. Wróblewski, Rozumienie prawa i jego wykładnia, Wrocław–Warszawa 1990J. Wróblewski, Sądowe stosowanie prawa, Warszawa 1988Z zagadnień teorii i filozofii prawa. Instrumentalizacja prawa, red. A. Kozak, Wrocław 2000M. Zieliński, Wykładnia prawa. Zasady. Reguły. Wskazówki, wyd. 5, Warszawa 2010Z. Ziembiński, Desuetudo, PiP 1994, z. 11Z. Ziembiński, Problemy podstawowe prawoznawstwa, Warszawa 1980M. Zirk-Sadowski, Wprowadzenie do filozofii prawa, Kraków 2000

PRZEDMOWA

Oddajemy do rąk studentów kolejne, poprawione wydanie podręcznika „Wstęp do pra-woznawstwa” z nadzieją, że będzie dobrze im służył jako źródło podstaw wiedzy o prawie i praktyce prawniczej.

Tatiana Chauvin Tomasz Stawecki

Piotr Winczorek

CZĘśĆ I

PRAWO JAKO PRZEDMIOT NAUK PRAWNYCH