Szkoły przedklasyczne-Klasycyzm

7/25/2019 Szkoy przedklasyczne-Klasycyzm

1/76

Pomidzy Barokiem, a klasycyzmem

W okresie przeobrae stylistycznych pomidzy barokiem, a klasycyzmem powstaokilka orodkw artystycznych, ktrych znaczenie byo tak wane, e nazwano je szkoami:

berlisk, wiedesk i mannheimsk. W kadej z nich byli przedstawiciele starszeji modszej eneracji kompozytorw. !lateo te zachodziy midzy nimi znaczne rnicestylistyczne.

Szkoy przedklasyczne

I. Szkoa berliska

"e szko# t# zwi#zani byli kompozytorzy dziaaj#cy w $erlinie w %% po. &'%%% w.,nazywana take szko# pnocno ( niemieck#. )ompozytorzy tworz#cy w tej szkole zwi#zani

byli z dworem *ryderyka %% Wielkieo +- ( /01. $yli to: Johann Golieb Gra!n "02/ (--1, #ranz Johann Benda+-3 ( -41, $hrisoph Scha%%rah+-52 ( -031, JohannGolieb Janisch +-5/ ( 031. )rl *ryderyk %% otacza szczeln# opiek# tychkompozytorw, dy sam by m6zykiem. $ra 6dzia w dworskich koncertach w sposbaktywny. 7a dworze *ryderyka %% przebywa przez pewien czas syn $acha ( $arl Philipp&man!el Bach +-8 ( -//1. 9o wyjedzie z ;amb6ra lecist: Johanna Joachima '!anza +02- ( --31. )rl *ryderyk %% by zwolennikiemnowych kier6nkw artystycznych, w czym spierali o: ?. ?. @6anz i akt6ry 6tworw m6zycznych.!lateo wydano podrczniki $. Ph. &. Bacha ( na instr6menty klawiszowe i '!anza (na %le. Bbaj kompozytorzy orientowali si w wczesnych dysk6sjach na temat dobrychi zych stron m6zyki woskiej i >ranc6skiej, 6wzldniaj#c pikno m6zyki woskieji przejrzyst# b6dow m6zyki >ranc6skiej. $yo to widoczne w ich stos6nk6 do ornamentyki.Csiowali 6porz#dkowaD zawi#, bo zwi#zan# ze szt6k# improwizacji, problematyk w tymzakresie. %ch wskazwki do dnia dzisiejszeo s# podstaw# do interpretacji m6zyki &'%%% w.Eieszanie stylw stao si charakterystyczne dla orodka poczdamskieo. 9rzyjtot6 wprawdzie piewnoD m6zyki woskiej i jasnoci b6dowy szkoy >ranc6skiej,

ale zachowano pnocno ( niemieckie poli>oniczne zasady w traktowani6 harmonii. Ftopiezainteresowania tymi procesami sta si rdem indywid6alnych rnic pomidzy

przedstawicielami szkoy berliskiej, np. )arl *einrich Gra!n+-5 ( -421 ( wniepisa opery w styl6 woskim, w m6zyce instr6mentalnej nie m wyzbyD sipnobarokowych rodkw >ormalnychG natomiast jeo brat Johann Golieb Gra!n (rozwin# w wolnych czciach swych sonat melodie zapowiadaj#ce sentymentalny styl,czyli wzmoon# 6cz6ciowoD. 9odobne cechy wykaz6j# adagia i larga '!anza, mimo,e widzimy wpywy styl6 woskieo +


2/76

'!anzstworzy wasny ( cz-ciowy !kad cykliczny, zoony z: adaia ( allera ( allera.!o najwybitniejszych kompozytorw szkoy berliskiej naleeli: #raniek Benda+-52 (-/01 i $arl Philipp &man!el Bach +-8 ( -//1.

#raniek Benda

Fkrzypek i kompozytor. Bd -35 przebywa w 9olsce jako skrzypek kapeli FtarostySzaniawskie+o, nastpnie by nadwornym m6zykiem krla /!+!sa II 0ocne+o Sasa.Bd -33 r. by m6zykiem, a od -- r. koncertmistrzem w zespole nastpcy tron6 +pniejkrla *ryderyka %%1. ?eo kompozycje niekiedy oparte byy na czeskich melodiach l6dowych.Aozwija nadal piewne allegrooraz pobia stron wyrazow# czci wolnych w sonatachskrzypcowych. Wicej wsplneo mia ze swoim rodakiem ze szkoy mannheimskiej,Ftamitzem, ni z orodkiem berliskim. C $endy wyranie zarysoway si symptomy

przezwyciania styl6 alant na rzecz wzmoonej 6cz6ciowoci przyotow6j#cej okresklasyczny. $enda jest a6torem: 2 koncertw skrzypcowych, 6 sonat triowych,sonat solowychna skrzypce, a takefletowychifortepianowych,symfonii.

$arl Philipp &man!el Bach

?eo twrczoD dzieli si na dwa okresy: berliski i hamb!rski. 9omidzy tymiokresami zachodz# doD znamienne rnice stylistyczne. ?eo wczeniejsze sonatyklawesynowe, skomponowane jeszcze w $erlinie, wzorowane s# n sonacie da camera.

7iektre z nich zawieraj# tace charakterystyczne dla s6ity. $6dowa czci wewntrznychodzwierciedla jeszcze wpywy sn6cia motywiczneo, wzldnie >i6racji typowej

dla poprzednieo okres6. ?ednak zmieni si charakter tych rodkw. *i6racja jest pynna,lekka, IkoronkowaJ.W pniejszych sonatach przewa zyska wzrwoskiej sinfoniiz rozmaitymi wariacjami.Hen typ okaza si bardziej trway, dy przejli o ;aydn i Eozart. !opiero $eethoKenrozszerzy 6kad cykl6 sonatoweo do %' czci. W niektrych sonatach z okres6hamb6rskieo mona dostrzec elementy noweo styl6. ormalnym, nie wykaz6j# j6

jednak analoii do barokoweo sn6cia motywiczneo. 9rzeciwnie, wycz6wa si raczejtendencje do operowania rnorodnym materiaem motywicznym. 7ajbardziej istotn# cech#teo styl6 jest >akt6ra instr6mentalna, maj#ca na cel6 podkrelenie lekkoci i przejrzystoci

>ormy. W sonatach z okres6 hamb6rskieo pojawiaj# si sonaty o wyranie zarysowanychtematach, zwaszcza w % czci sonaty. Ftay si one wzorem dla klasykw wiedeskich,zwaszcza $eethoKena. ?ednak ostroD rys6nk6 dotyczy tylko temat6 wneo. 7ie ma tam

jeszcze dojrzaeo temat6 poboczneo, mimo kontrastw melodycznych, harmonicznychi 6stalonych stos6nkw tonalnych. C $. Ph. &. Bachadojrzewaforma sonatowaw 6kadzie%%% ( czciowym. W % cz. temat podstawowy zysk6je przewa, dy $ach wprowadza ona pocz#tk6 i na koc6. !ziki tem6 czD % otrzym6je trzyczciow# b6dowz kontrast6j#cym oniwem rodkowym. !r6im wanym szczeem jest wyraniezarysowana repryza. Bprcz takich >orm $. Ph. &. Bach tworzy sonaty ze zmiennymirepryzami. Lnaloiczny proces dokonywa si nie tylko w m6zyce >ortepianowej, ale rwniena r6ncie m6zyki kameralnej i orkiestrowej, szczelnie w sym>oniach na instr6mentysmyczkowe.


3/76

W koncertach klawesynowych$. Ph. &. Bachawidoczny jest odwrt od poli>onii na rzeczczystej homo>onii z prostym akompaniamentem akordowym i >i6racj# harmoniczn#.)oncerty te szeroko ekspon6j# t6tti na pocz#tk6 % czci, a w dalszym przebie6 6twor6oraniczaj# jeo rozmiary, wobec czeo instr6ment solowy zysk6je przewa. ?ednoczeniezarysow6je si kontrast melodyczny pomidzy t6tti, a partiami solowymi. W partiach sola

przewaa >i6racja, t6tti za ekspon6j# wny materia tematyczny. 9owikszenie rozmiarwpierwszeo t6tti zapowiadao j6 koncert sym>oniczny, ktry rozwin# si 6 klasykw,szczelnie 6 $eethoKena.Wanym zjawiskiem dla dalszeo rozwoj6 koncert6 bya rezynacja z >ormy ritornelloweji wzrastaj#ce znaczenie pracy tematycznej, wnie w % cz. koncert6. Eniejsze znaczeniehistoryczne posiada boata twrczoD wokalna $. Ph. &. Bacha, zwaszcza liczne pienioraz 6twory reliijne + pasje 6trzymane w styl6 mieszanym niemiecko ( woskim1.

W szkole berliskiej rozwijaa si take pie solowa z towarzyszeniem klawesyn6.Aozwj ten poprzedzia boata twrczoD innych orodkw niemieckich. "ostaa ona

zapocz#tkowana przez Speronesa+ w. ?ohann Fiem6nd Fcholze1, ktry w latach -30 ( 84wyda zbir Singende Muse an der Pleisse. $yy to rne 6twory, czsto obceo

pochodzenia +men6ety, marsze, polonezy1. HwrczoD liryczn# wspierali take braciaGra!nowie i $. Ph. &. Bach.

W szkole berliskiej w rozwoj6 pieni mona wyrniD dwa okresy:

pierwszy od 123 +wydanie przez $hrisiana Go%rieda )ra!se+o M IBden 6ndEelodienJ1. )ra6se przedstawi now# teori, domaaj#c si od pieni prostoty i l6doweocharakter6 na wzr pieni >ranc6skiej. )ra6se zoranizowa rodowisko skadaj#ce siz kompozytorw dziaaj#cych na dworze *ryderyka %%, a take spoza teo kr6 ($hrisopha *elmannai Johanna #riedricha /+ricol. )omponowali oni pieni w styl6alant z pastersk# i idylliczn# tematyk#. Eimo dosyD sabeo poziom6 artystyczneocieszyy si one d6# pop6larnoci#, zwaszcza wrd mieszczan. Ctrzymane byy

przewanie w >ormie zwrotkowej.

od la 24 ( ych 56III w. rozpoczyna si dr!+i okres rozwoj6 pieni w szkoleberliskiej. %mp6lsem do zmiany by sinspiel *illera. Nwnym przedstawicielem teoat6nk6 by Johann /braham Sch!lz +-8- ( /551 ( stara si o oczyszczenie pieniz konwencjonalnych rodkw styl6 alant, a o przepojenie jej elementami l6dowymi.

Hen sam kier6nek kontyn6owa $hrisian Golieb 7ee%e+-8/ ( -2/1 ( na6czyciel

$eethoKena.

7ajwietniejszy okres w rozwoj6 pieni berliskiej reprezent6je twrczoD Johanna#riedricha 8eicharda +-4 ( /81. %nteresowa si wczesn# poezj# niemieck#,opracowywa min. teksty Noetheo. ?eo pieni nie s# jednolite. ortepian6. Aecytatyw woski przeobrazi si w pie deklamacyjn#.!o podniesienia poziom6 artystyczneo pieni solowej przyczyni si rwnie )arl#riedrich 9eer+-4/ ( /31. 9rzewaay 6 nieo pieni zwrotkowe i wariacyjne."awieraj# one take wicej elementw l6dowych ni pieni Aeichardta, szczelnie pienichralne +!afelmusik"# W rozwoj6 pieni solowej wane miejsce zajm6je Johann 8!dol%

9!msee+ +-05 ( /51. Aozb6dowa on znacznie akompaniament >ortepian6 na wzrmelodramatw Ji:i;e+o /nonina Bendy. ?eo znaczenie polea wnie na stworzeni6

3


4/76

noweo at6nk6 m6zyki wokalnej ( ballady. Bprcz nieo twrczoD t 6prawiali


5/76

wstpw. )rtkie wstpy do sym>onii wprowadzi dziaaj#cy w Wiedni6 kompozytorhiszpaski $arlos d;@rdoAez +-38 ( -/01. Aozwin# on znacznie >akt6r skrzypcow#,nawet wykorzysta altwk jako instr6ment solowy. )oncert6j#cy typ sym>onii komponowa?eopold *o%%man+ok. -35 ( -231, stos6j#c 6kad 8 ( czciowy z men6etem. 9odobnezjawisko mona zaobserwowaD w sym>oniach )arla akt6ry sym>onicznej, opieraj#cejsi na trzech warstwach i melodii, podstawie harmonicznej i wypenieni6 harmonicznym.W zwi#zk6 z tym nast#pia eliminacja basso contin6o. )rystalizacja obsady orkiestrowejw szkole mannheimskiej dokonywaa si doD wolno, dlateo te powsta nie jeden okrelony

typ zespo6, lecz kilka typw. Wrd nich mona wyrniD trzy zasadnicze typy.%ch podstaw stanowi kwartet smyczkowy +poniewa wiolonczela i kontrabas tworzyywspln# parti, notowan# na jednej piciolinii1.

w pierwszym ypiedo kwartet6 smyczkoweo dodawano podwjn# obsad instr6mentwdtych + oboje, czsto zastpowaniem >letami i roi1 oraz, niekiedy koty.

dr!+im czsto stosowanym zespoem bya orkiestra smyczkowa +kwartet, pniejkwintet1 i tzw. trio orkiestrowe +skrzypce % i %%, wiolonczela1.

rzeci ypskrystalizowa si w pnym okresie szkoy mannheimskiej. Bdznacza sion rozb6dow# aparat6 orkiestroweo: w sk6tek 6samodzielnienia si partii kontrabaswz kwartet6 smyczkoweo powsta kwintet, rwnoczenie 6stalia si podwjna obsadainstr6mentw dtych drewnianych. W ten sposb powstaa orkiestra klasyczna,ktra jednak nie bya wy#cznym dzieem mannheimczykw, ale take ?. ;aydna.

4


6/76

Wan# cech# obsady orkiestrowej w szkole mannheimskiej jest jej zalenoD od czci cykl6.Owiadczy o tym min. czste pojawianie si w czciach wolnych oraniczonej obsadydo zespo6 smyczkoweo w cel6 6wydatnienia element6 wyrazoweo. Lby podkreliD stronemocjonaln# stosowano take specjalne motywy, zwane przez ;6o Aiemanna motywamiwestchnienia. W szkole mannheimskiej skrystalizowaa si >orma sym>onii klasycznej.

!owodem na to by przyjty przez Samiza6kad 8 ( czciowy: allero, czD wolna,men6et, >ina ( najczciej w >ormie ronda. ?ednak 6 nastpcw Samiza nast#pi powrtdo 6kad6 3 ( czcioweo. 9ierwsza czD oparta bya na schemacie allera sonatoweoo pobionym kontracie tematycznym, w stos6nk6 do kompozytorw woskich. 7adal

jednak 6trzym6je si zasada jednolitoci motywicznej. "dobycz# szkoy mannheimskiej byonowe traktowanie temat6 i pracy tematycznej. Hemat sta si tworem dynamicznym,rozwojowym, w ktreo d6# rol odrywaa dynamika. "a pomoc# zrnicowania dynamikikompozytorzy szkoy mannheimskiej podkrelali motyw czoowy temat6 i jeo dalszewyst#pienia w przetworzeni6 i #cznikach. "dobycz# mannheimczykw byo wprowadzeniecrescenda +nie tylko zmiana siy brzmienia, ale take crescenda realizowane przezodpowiedni# instr6mentacj1. W zapisie n6towym pojawiy si okrelenia wykonawcze,

np. leato, staccato, tremolo +dawniej w 6znania wykonawcy1. W zakresie m6zykikameralnej, w szkole mannheimskiej nast#pio 6stalenie >akt6ry kwartet6 smyczkoweo,zwaszcza w twrczoci Aichtera.

I6. )ompozyorzy poza szkoami lokalnymi

. Johann Schober+ok. -34 ( -0- 9ary1. $y niemieckim kompozytorem i pianist#,z pochodzenia Ol#zakiem. Bdwrci on stos6nek skrzypiec do cembala w m6zycekameralnej. W barok6 przewa miay sonaty z towarzyszeniem b.c. Azadko

komponowano sonaty tylko na sam klawesyn. C Fchoberta instr6ment ten sta sipodstawowym rodkiem wypowiedzi artystycznej. Fkrzypce l6b inne instr6menty+np. roi1 kompozytor wprowadza jako towarzyszenie. 7a >orm sonat Fchoberta pewienwpyw wywarli mannheimczycy. 9rzyp6szcza si, e niektre z sonat Fchoberta byy

przeznaczone na >ortepian. 9od wpywem Fchoberta by take Eozart +kiedy byw 9ary61, widoczne jest to w jeo sonatach, w ktrych partia skrzypiec jest tylkoakompaniamentem.

. Johann $hrisian Bach, zwany mediolaskim l6b londyskim +-34 Pipsk ( -/Pondyn1. 9ocz#tkowo 6czy si 6 ojca, a potem brata i ortepianowe oprcz klawesynowych. Aazem z innym kompozytorem, Lblempisali koncerty ( czciowe z men6etem na dr6im miejscem. W sym>oniach stosowali

0


7/76

instr6menty koncert6j#ce, tworz#c podstawy rozwoj6 klasycyz6j#cej sym>oniikoncert6j#cej.

3. >ilhelm #riedmann Bach, zwany berliskim l6b hallskim +-5 Weimar ( -/8 $erlin1.!oskonay oranista, klawesynista i pedao. !ziaa w rnych orodkach: !renie,;alle, $r6nszwik6, $erlinie. $y przedstawicielem niemieckieo rokoka. ;istoryczne

znaczenie posiadaj# jeo sonaty i >antazje klawesynowe. Wyprzedzaj# one dojrzay styl orm wypowiedzi artystycznej W. *. $acha, np. w )oncercie aQmoll nawi#zado )oncert6 woskieo ?. F. $acha.W. *. $ach by jednym z przedstawicieli sentymentalizm6 w m6zyce.

P89&ID 0F9)I S0#@7I$97&J

9rzeobraenia w operze &'%%% w. 9ozostawiy swj lad take w m6zyceinstr6mentalnej, szczelnie w >ormach z ni# zwi#zanych. F# to ownie 6wert6ry i sin>onie,chocia 6twory te nosiy take inne nazwy, np. diKertimento, serenada, cassazione, trio,kwartet, kwintet, concerto, concertino, sonata. C Jomelle+ow % cz. Fin>onii wyodrbnia sitemat wny, dziki rytmice i okresowo zb6dowanej melodyce. Wyrazisty ksztat przyjm6j#take inne tematy, zwaszcza dr6i, pozostaj#c w stos6nk6 do pierwszeo w relacjidominantowej i paralelnej. onii, z ktrej rozwina si >orma sonatowa. 9rzeomowe znaczenie

dla rozwoj6 Fin>onii i cyklicznych 6tworw instr6mentalnych miaa twrczoD Gioannie+oBaisy Sammarinie+o+-55R5 ( --41. ?eo twrczoD bya typowa dla okres6 pomidzybarokiem, a klasycyzmem. Fin>onie Sammarinie+o6trzymane s# w >akt6rze homo>onicznej,jednak zarysow6je si t6 ksztat przyszej >ormy sonatowej, na sk6tek stosowania kontrastwtematycznych. W 6kadzie cyklicznym Sammarini wprowadzi men6ety +w >ormiesonatowej1, powikszy rozmiary Fin>onii. !ojrzay styl osi#n# Fammartini ok. --4 r.Aozszerzy wwczas str6kt6r tematw, wzboaci harmonik. W tym czasie pojawi site 6 nieo 8 ( czciowy cykl Fin>onii z men6etem jako >inaem.

@P&8/ P@0IH


8/76

W niektrych operach Piccinie+o powraca postaD Pulcinelli. >a stworzyli swj wasny jzyk m6zyczny,ktry mia charakteryzowaD bohaterw opery. 7awi#zywali oni do dowiadcze9erolesieo. W partiach powanych czsto wykorzystywali rodki opery seria,

np. kolorat6r. 9artie powane charakteryzoway si rozwinit# melodyk#, a partiekomiczne operoway szybkim, nawet wirt6ozowskim parlandem. Wanym elementemw operze komicznej bya orkiestra.


9/76

!o wzorw >ranc6skich sia J. /. *iller +-/ ( /581. Wykorzystywaon tematy idylliczne, rezyn6j#c z akcentw spoecznych, charakterystycznych dla opery>ranc6skiej. Wpyna ona take na dobr rodkw m6zycznych, np. wyeliminowano arida capo i oraniczono kolorat6r. W sinspiel ormie arii z samodzieln# czci# rodkow# i wariacyjnym traktowaniemrepryzy. Wan# rol spenia chr, szczelnie >ranc6skie rondo wodewilowez chralnym re>renem. W twrczoci ;illera wzroso znaczenie m6zyki instr6mentalnej,zwaszcza w partiach il6stracyjnych +np. b6rza, polowanie1. Wzorem ;illera, podobnesinspiel tworzyli: /non Schweizer, $arl a. W jeo sinspiel 1ie 4ergknappen, oprcz piosenek wystp6j#arie, chry oraz zespoy charakterystyczne dla opery b6>>a. ranc6skich. Hake #lorian Gassman wzorowa siw swej twrczoci na woskiej operze b6>>a. ?eo kompozycje stanowi# przejciedo rozwinitej >ormy operowej sinspiel. ?ej twrc# by $arl >a, oraz wielkim ariom z 6dziaem instr6mentw koncert6j#cych.inay. ?ednak nie mona do koca stwierdziD,czy wzorowa si on bezporednio na operze woskiej, czy te na Eozarcie, dy tworzyw jeo czasach. !o jeo najwybitniejszych dzie nale#: 1oktor i aptekarz,5ieronimus nicher.

aN 0elodrama

Eelodramat to 6twr m6zyczno ( literacki, w ktrym tekst podawany jest na tlem6zyki, l6b midzy odcinkami m6zycznymi, ktre il6str6j# nastrj tekst6. 9ierwotne>ormy melodramat6 pojawiy si w dramacie reckim. !ecyd6j#ce znaczenie miat6 Pi+malion Ao6ssea6, do ktreo m6zyk skomponowa Fchweitzer. ?ednak

waciwym twrc# melodramat6 by czeski kompozytor Ji:i /nonin Benda +- (-241. Benda w melodramacie rozb6dowa recytatyw akompaniowany, wstawiaj#cmidzy odcinki m6zyczne tekst mwiony. !o najwybitniejszych dzie Bendy nale#:$riadna z /a7os i Medea. ?ednak waciwy melodramat nie znalaz kontyn6atorw,chocia take pniejsi kompozytorzy, nawet romantyczni pos6iwali si wstawkamimelodramatycznymi, np. W. L. Eozart wprowadzi w I"aideJ +-/51 dwa monoloi6trzymane w styl6 monodramatycznym. 7a przeomie &'%%%R&%& w. rozpowszechniona

bya praktyka recytowania ballad przy akompaniamencie >ortepian6. 7owszymiprzykadami melodramat6 s#: I=noch LrdenJ Ayszarda Ftra6ssa, I9ierrot l6naireJLrnolda FchUnbera.

2


10/76

I6. 8e%orma operowa Gl!ck;a

$hrisoph >illibald Gl!ck +-8 ( -/-1 ( by m6zykiem i kompozytoremniemieckim, pochodzenia czeskieo. 9ocz#tkowo ksztaci si w 9radze, potem6 Fammartinieo Eediolanie. Eediolanie latach nastpnych podrowa po =6ropie

celach artystycznych. $d#c w Pondynie zetkn# si z N. *. ;andlem +wsplny koncert w-801. 9rzebywaj#c w ;amb6r6 skomponowa take opery w styl6 woskim, jak: &acontessa de8/umi9 &a clemenza di !ito. W -4 r. na stae osiad w Wiedni6, dzieobj# stanowisko kapelmistrza opery dworskiej. Fkomponowa wwczas kilka operkomicznych, np. &e cadi dup: +-01 i &a recontre impr:-ue +-081, a take

pantomim baletow# 1on 3uan +-01. !6y wpyw na twrczoD Nl6ckSa wywarawsppraca z poet# Aanierem de ormy Nl6ckSa by balet. orma sonatowa to niemal zasada w dojrzaej twrczoci Nl6ckSa.?edynie w niektrych operach +np. Parys i 5elena1 powraca trzyczciowa sin>onia.

9owi#zanie 6wert6ry z treci# opery widoczne jest 6 Nl6ckSa w wykorzystani6 w niejmateria6 z pierwszej i ostatniej sceny I%>ienia w L6lidzieJ. Awnie w innych

5


11/76

6wert6rach Nl6ck wykorzystywa materia tematyczny ze scen operowych. $6dowaaktw w operach Nl6ckSa opiera si na zasadach >ormalnych dramat6, a wic na podzialena sceny, a nie na oddzielne czci, pniejsze n6mery. %loD scen przypadaj#cych na

jeden akt zalea od akcji dramatycznej. W miar jej rozwoj6 i narastanie kon>liktwNl6ckSa pos6iwa si chrami i ansamblami oraz partiami solowymi. W jeo operach

mona wyrniD cztery rodzaje chrw: dramatyczne +bezporedni 6dzia w akcji1,koment6j#ce +statyczny o charakterze pochwalnym1, ryt6alne +zwi#zane czsto zescenami o>iarowania1, baalne +rodzaj modlitwy1. ormy ronda. ranc6sk# +balet od postaci dworskiej, a po oper by we *rancji niezbdny patrzopera barokowa we *rancji1. ?ednak 6 Nl6ckSa nie jest on jedynie widowiskiem,ale wspdziaa cile z akcj# dramatyczn#. $alety wystp6j# w rnych miejscach opery.Widoczny by take wyrany wpyw s6ity. W scenach baletowych czsto wystp6j#sarabandy, awoty, men6ety, passepied, chaconny, passacalia, i6esoraz instr6mentalne airs. oniczny, inne za kameralny.Bpery Nl6ckSa wyrosy na r6ncie >ranc6skieo teatr6 narodoweo. Nl6ck rozwin#traedi m6zyczn# P6lleo wraz z jej podstawowymi elementami. Bpera teokompozytora staa si na d6szy czas wzorem dla teo at6nk6 twrczoci.

Aeas6m6j#c:

$echy charakerysyczne wrczo-ci operoweK Gl!ck;a

. Hematyka starorecka, wys6nicie na pierwszy plan problematyki etycznej.. Nwnym celem dziea m6zyczneo jest Ilorie et lSamo6rJ ( chwaa i mioD

+ojczyzny1.3. Bdwrt od popisowej opery okres6 barok6. W swych operach wyeliminowa

wszelkie rodki zakcaj#ce dramat6ri dziea.

8. " m6zyki >ranc6skiej zachowa typow# dla niej air, zblion# raczej do pienini do arii da capo.4. Aozwin# recitatiKo accompaniato, ktry sta si wnym rodkiem ekspresji

+st#d w recytatywie praca tematyczna1.0. Nl6ck przywrci dawny typ chr6 z dramat6 reckieo +staroklasyczneo1,

wprowadzi cztery typy chrw +patrz wczeniejX1.-. Wyrazem zwi#zk6 z m6zyk# >ranc6sk# jest take wprowadzenie na zakoczenie

opery ( balet6./. Nl6ck znacznie rozb6dowa partie orkiestralne swych oper, jeo 6twory maj#

niejednokrotnie >orm sonatow#.

>alka Gl!ckisw i Piccinisw


12/76

HwrczoD operowa Nl6ckSa jednak nie zostaa przyjta bez zastrzee w rodowisk6>ranc6skim. Aozorza spr bd#cy jakby dalszym ci#iem walki b6>>onistwi antyb6>>onistw. "wolennicy opery >ranc6skiej widzieli w Nl6ckS6 kontyn6atora

tradycji >ranc6skich, w szczelnoci Itraedie liriY6eJ ?. $. P6lleo. 9o stronieNl6ckSa opowiedzieli si ?ean ?acY6es Ao6ssea6, *ranZois Lrna6d, ?ean $aptisteF6ard, *riedrich Eelchior Nrimm. W --0 r. przeciwnicy Nl6ckSa zaprosilido *rancji woskieo kompozytora 9iccinieo. "amwili 6 nieo oper IAoladJ+traedia liryczna w %%% altach1. ?ednak 9iccini, ktry dot#d komponowa operykomiczne, nie zdoby s6kces6. Hake i inne jeo kompozycje przeszy bez wikszeo

powodzenia. W lad za 9iccinim przybyli take inni woscy kompozytorzy,np. Lntonio Earia Nasparo Facchini, Lntonio Falieri, NioKanni 9aisiello. Bd teomoment6 Wochy jako centr6m operowe straciy sw# heemoni. 9rzewodnictwoobja *rancja. ?ej rola zacza wzrastaD coraz bardziej, a dziaalnoD Nl6ckSa staasi p6nktem wyjcia dla rozwoj6 opery powanej, a do czasw A. Wanera.

)lasycyzm

I. @+lna charakerysyka i periodyzacKa.

9ojcie muzyka klasyczna, czy klasycyzmroz6miemy histori m6zyki, ktra powstaaw kr6 klasykw wiedeskich +;aydna, Eozarta i $eethoKena1. Wzrosa wwczas rolamieszczastwa w rozwoj6 k6lt6ry m6zycznej +wnie w &'%%% w.1. !6e oywienie k6lt6rym6zycznej w tym okresie spowodowao min. powstanie czasopimiennictwa m6zyczneo.?edno z najwaniejszych czasopism to Powszechna Gazea 0!zyczna. %nne przejawyrozwoj6 ycia m6zyczneo to:

p6bliczne, pro>esjonalne koncerty z 6dziaem zawodowych m6zykw powstaway stowarzyszenia o charakterze amatorskim

He >akty przyczyniy si do powstania lekkich at6nkw m6zycznych, jak serenada,czy diKertimento. Wykonywane one byy na wolnym powietrz6 +w obecnych czasach takespotykamy si z takimi koncertami1.

W zwi#zk6 z charakterem wiek6 &'%%% osabo wrd kompozytorwzainteresowanie m6zyk# reliijn#. ?ednak mimo to ;aydn, Eozart i $eethoKen komponowaliten rodzaj m6zyki. Fpowodowane to byo rwnie okresem panowania cesarza ?ze>a,ktry bardzo inerowa w sprawy kocioa. W wczesnych tendencji ( m6zyka kocielnawinna odznaczaD si prostot#, przeznaczona miaa byD dla prosteo, niewyksztaconeoodbiorcy, a ten rodzaj twrczoci kompozytorw nie interesowa...Wpyw k6lt6ry mieszczaskiej sprawi, e rozwijay si takie rodzaje oper, dzie podstaw#

by piew opera komiczna, tzw. piewora w rozmaitych postaciach.

Wan# rol w rozwoj6 k6lt6ry m6zycznej w okresie klasycyzm6 oderay kapele dworskie,zakonne, a take teatry operowe.


13/76

"mienia si rola poszczelnych orodkw narodowych w rozwoj6 m6zyki, np. m6zykawoska przestaa byD domin6j#ca.

> laach 12Q4 ( 12R4 dokonaa si zmiana syl! w m!zyceM z przedklasyczne+ow klasyczny. !otyczyo to przede wszystkim >akt6ry dziea m6zyczneo ( na planie

pierwszym pojawia si melodia jako wny nonik i rodek wyraz6. )ompozytorzy

stopniowo odeszli od poli>onii na rzecz homo>onii. *akt6ra homo>oniczna wywieraadecyd6j#cy wpyw na charakter dziea. )ompozytorzy zaczynaj# myleD odcinkami, zamiastwykorzystywaD charakterystyczn# dla barok6, ci#oD motywiczn#. !o os6 dosza b6dowaokresowa dziea m6zyczneo i >ormy na niej oparte. )ontrastowoD doprowadziado d6alizm6 tematyczneo ( w >ormie sonatowej dwa tematy zostay odrbnieskonstr6owane.W &'%%% w wzrasta znaczenie m6zyki instr6mentalnej: sym>onicznej i kameralnej.!lateo te opera przeja zasady >ormalne m6zyki instr6mentalnej, jak np. kontrastmelodyczny, czy wykorzystanie >ormy sonatowej w 6wert6rze do opery. W operze d#onodo jednolitoci tematycznej ( zwi#zek wyrazowy midzy 6wert6r#, a poszczelnymi aktamiopery, oraz przez powi#zania melodyczne, np. 6 Eozarta wystp6j# tzw. motywy

przypominaj#ce +s# to potem leitmotiKy, tzn. znaki rozpoznawcze pewnych idei, osb,syt6acji1.W klasycyzmie istniaa bardzo d6a rnorodnoD >orm. Bbok wielkich >orm wokalno (instr6mentalnych +opera, oratori6m, msza1, rozwijaa si take twrczoD miniat6rowa+motety, pieni, 6twory >ortepianowe, klawesynowe1.W klasycyzmie nast#pia zmiana koncepcji harmonii. Bbok mylenia linearneo wany jeststos6nek akordw wzldem siebie. 9owstay zatem podstawy na6ki harmonii jako wiedzyo >6nkcjonalnej roli akordw.

8amy czasowe klasycyzm!M

"a pocz#tek noweo styl6 w m6zyce okrela si czas okoo rok6 -5, a za jeo koniec rok/5 +/41. Hr6dno jest wyznaczyD dokadny koniec klasycyzm6, dy najstarszy jeo

przedstawiciel czyli ?. ;aydn 6miera w /52 r., a $eethoKen, czyli ostatni z klasykw, 6mieraw rok6 /-. ?eszcze przed mierci# $eethoKena powstay dziea romantyczne... Hak wic,klasycyzm moemy zamkn#D w latach -5 ( /5 +/41.

)lasycyzm to okres niejednolity pod wzldem stylistycznym. Eoemy wic wyrniD:

I eapM 12Q4 ( R4 to lata rozwoj6 styl6 alant, przezwycienie barokowejpoli>onii, pojawiaj# si proste >ormy homo>oniczne o wielkiej

precyzji dwikowej i oromnym zasobie zdobnictwa.II eapM 12R4 ( 4 to lata wzmoonej 6cz6ciowoci, pobienia wyraz6

dramatyczneo w operze, zapocz#tkowanie nowoczesnejm6zyki sym>onicznej i kameralnej.

III eapM 124 ( 114 "113N to lata rozkwit6 m6zyki klasycznej, tzn. twrczoD klasykwwiedeskich: ;aydna, Eozarta, $eethoKena.

W klasycyzmie nast#pio wtopienie elementw l6dowych w m6zyk pro>esjonaln#. 9ojawiy

si trzy nowe tendencje:

3


14/76

. styl alant. wzmoona 6cz6ciowoD

3. st6rm 6nd dran +okres b6rzy i napor61

styl galant= utwory pene wdzi*ku9 rokokowe ozdo(y9 za(awy#styl w$moone" uc$uciowoci= kontrastowo>? ekspresyjna i dynamiczna oraz wyrazowa#

okres bur$y i naporu= su(iektywizm9 kontrasty melodyczne9 dynamiczne9 instrumentacji9 cresc#9 decresc#

Wyksztacenie si styl6 alant nast#pio ok. -55 r., a wzmoona 6cz6ciowoD ok. -35 r.Bkres b6rzy i napor6 wyksztaci si ok. -05 r.9asad arysyczn m!zyki klasyczneK Kes zasada konraswM kolorysycznych,harmonicznych, rymicznych, moywiczno ( emaycznychTTTEotyw w klasycyzmie staje si istot# dziea m6zyczneo. 9oprzez mylenie motywemrozwija si praca motywiczna, tematyczna. 9o#czenia, powtrzenia, kombinacje, zmiennoD,

rozszerzenia i skracanie motyww, przeobraenia motyww wsk6tek harmoniki, rytmiki,poli>onii, dynamiki ( s# to przejawy noweo mylenia w m6zyce, ktre s# typowedla klasycyzm6.

II. #ormy i +a!nki komponowane w klasycyzmie.

1. *enuet by to pop6larny taniec w czasach krla *rancji P6dwika &%'.


15/76

Q. +cher$o ( pierwotnie by to 6twr wokalny l6b instr6mentalny wchodz#cy w skad6tworw cyklicznych, np. s6ity. Bd czasw $eethoKena scherzo pojawio siw 6kadzie sonaty i sym>onii +zast#pio men6eta1.Fcherzo posiada metr6m trjdzielne [, wan# rol odrywa w nim rytmDwierDn6towy, jednak nie mona mwiD o jakim konsekwentnie

przeprowadzonym schemacie rytmicznym. 9od wzldem b6dowy >ormalnej( b6dowa trzyczciowa z triem w czci rodkowej. ormami l6b at6nkami, np. z >orm# sonatow#, poematemsym>onicznym.

. !ondo( zaliczane jest do najstarszych >orm m6zycznych. W redniowiecz6 rondo byo

>orm# wokaln#, a od &'%% w. zaczyna rozwijaD si rondo na r6ncie m6zykiinstr6mentalnej. %stot# tej >ormy jest powtarzanie zamkniteo odcinkam6zyczneo, tzw. re>ren6 i przeplatanie o mylami pobocznymi zwanymik6pletami l6b epizodami." historyczneo p6nkt6 widzenia istnieje: rondo staro>ranc6skie +&'%% w.1,romantyczne i nowsze +m6zyka &&R&&% w.1

@ondo starofrancuskiezostao wyksztacone przez klawesynistw >ranc6skich:ren +czyli rondea61 pojawia si 3 ( 8 razyi przeplatany by k6pletami. Aondo staro>ranc6skie miao na o niewielkierozmiary, a poszczelne odcinki tworzyy zwykle / ( taktow# b6dowokresow#. Ae>ren by zawsze w tonacji zasadniczej, natomiast k6pletyzmieniay tonacj. W powtarzanym re>renie moy nastpowaD zmianywariacyjne. Aondo staro>ranc6skie czsto wchodzio w skad s6ity.

@ondo klasycznew swoich pocz#tkach w swoich zaoeniach konstr6kcyjnychnie rnio si zbytnio od ronda staro>ranc6skieo. 9osiadao natomiastzrnicowanie wyrazowe poprzez zwikszenie kontrast6 melodyczneo,harmoniczneo, >akt6ralneo, itp. W dalszym rozwoj6 rondo 6leaorozb6dowani6 i zaczo wchaniaD elementy >ormy sonatowej. $6dowa takieoronda traci swoj# przejrzystoD, poniewa pojawiaj# si odcinki, ktre s#elementami >ormy sonatowej. ?ednak olna zasada konstr6kcyjna rondazostaje zachowana +powtarzanie kilkakrotne re>ren6 l6b temat61. Aondo

klasyczne moe byD jedno Q tematowe l6b dw6 Q tematyczne.Eimo silneo oddziaywania >ormy sonatowej rozwinite rondo klasyczneposiada swoisty ksztat, o ktrym decyd6je wprowadzenie szerszej,rozb6dowanej czci ( bd#cej rodzajem epizod6, ktry zajm6je centralnemiejsce w przebie6 caej >ormy. Hakie rondo nazywamy rondem sonatowyml6b rondem z epizodem w pozycji centralnej.Fzerzej o rondzie sonatowym przy omwieni6 cykl6 sonatoweo.

R. ariac"e( termin wariacjaoznacza odcinek 6twor6 m6zyczneo, ktry jest wariantem,inn# wersj# temat6 zasadniczeo l6b pewneo odcinka przebie6melodyczno ( harmoniczneo.

Hechnika wariacyjna moe mieD zastosowanie lokalne l6b >ormotwrcze.*ormy wariacyjne rozwijay si j6 od &%' w., a szczelnie w wiek6 &'%

4


16/76

+m6zyka l6tniowa i na instr6menty klawiszowe1. ?ednak najdojrzalszy ksztat>orma wariacyjna otrzymaa w okresie klasycyzm6 jako temat z wariacjami."e wzld6 na stopie pokrewiestwa z tematem mona wyrniD wariacje: ornamentalne >i6racyjne charakterystyczne +temat 6lea znacznym przeobraeniom1*orma wariacyjna moe przebieaD jako temat z n6merowanymi wariacjami,ktre kolejno nastp6j# po sobie, i stanowi# zamknit# caoD. Eoe rozwijaDsi take w sposb ci#y, czyli poszczelne wariacje przechodz#

bezporednio jedna w dr6# +niekiedy tr6dno 6chwyciD, dzie koczy sijedna, a zaczyna dr6a1. 9oszczelne wariacje zestawiane s# na zasadziekontrast6. W kolejno nastp6j#cych wariacjach mona dostrzec loicznewystpowanie i narastanie komplikacji np. technicznych, czy >akt6ralnych.Bstatnia wariacja czsto jest najszerzej rozb6dowan#, tworzy ona rodzajkody, a nawet >ina6 ( wystp6je w niej np. element popisowo (

wirt6ozowski. )ocowa wariacja moe mieD take postaD >6i.Sposoby opracowania ema!M

zmiana rejestr6, >akt6ry ( czyli przeniesienie linii melodycznej z jedneorejestr6 do dr6ieoG zmiana rodzaj6 akompaniament6.

>i6racja linii melodycznej temat6 6proszczenie str6kt6ry interwaowej istotne zmiany interwaowe przes6nicie akcentw zmiany metr6m zmiany harmoniczne zmiany aoiczne i dynamiczne zmiany kolorystyczne stosowanie rodkw poli>onicznych

3. +onata klasyc$na( jest na czoowym miejsc6 wrd >orm cyklicznych.Wystp6je na r6ncie m6zyki solowej, kameralnej i orkiestrowej.W zalenoci od zastosowaneo przez kompozytora aparat6wykonawczeo przyjm6je rne nazwy: sonata na >ortepian,na skrzypce i >ortepian, trio, kwartet, kwintet, sym>onia.

Sonaa klasyczna wykaz!Ke pewien say !kadM

I cz. /lle+ro L >orma sonatowaII cz. /da+io L o rnej b6dowie, np. >orma L$L l6b wariacyjna

+moe byD kade inne wolne tempo1III cz. 0en!e, od czasw $eethoKenaScherzoI6 cz. #inale L rne 6ksztatowanie >ormalne, najczciej w >ormie

ronda. ormy sonatowej w 6kadzie cyklicznym.

0


17/76

#orma sonatowa ( nazywamy tak b6dow pojedynczeo 6twor6l6b jakieo 6stp6 6twor6 cykliczneo, ktreoistot# jest d6alizm tematyczny i technika

przetworzeniowa +praca tematyczna1.

-llegro sonatowe ( 6twr l6b czD 6twor6 6trzymana w >ormiesonatowej i szybkim tempie. *orma sonatowa,w przeciwiestwie do allera sonatoweo,stanowiD moe podstaw 6tworw w wolnymtempie.

aN #orma sonaowaM

7iemal zawsze wystp6je jako czD % cykl6 sonatoweo. 9eny rozwj otrzymaaw twrczoci ;aydna i Eozarta. W sonacie klasycznej wystp6je kontrast tematycznyczyli tzw. d6alizm tematyczny. *orma sonatowa skada si z trzech oniw, tzn.:

kspo$yc"a/ H \ #cznik do H \ H+przeciwstawny1 \ zakoczenie czyli =pilo

D1 ( zwany wnym, jest w tonacji zasadniczej, posiada wyrazist# rytmik,czsto oparty na b6dowie okresowej l6b trzyczciowej aba.

Ucznik midzyemayczny( wystp6je midzy H, a H. Eoe byD spokrewnionymateriaowo z H, ale moe wprowadzaD z6penie nowy materia melodyczno (rytmiczny. 9rzeprowadza mod6lacj do H.

DQ ( nazywany jest tematem przeciwstawnym, na o w sonatach d6rowychpojawia si w tonacji dominanty, w mollowych za w tonacji paralelnej d6rowej.9omidzy H, a H zachodzi kontrast wyrazowy. H najczciej ma charakterliryczny, kantylenowy.

&pilo+ ( zakoczenie +r6pa kocowa1. =pilo 6trzymany jest w tonacji H.9osiada zwykle zoon# b6dow. Eoe skadaD si z materia6 #cznikado H i myli tematycznych jako tzw. my-l kocowa. Eoe takewprowadzaD nowy materia.

r$etwor$enie/ istot# przetworzenia jest przeksztacanie, przerabianie materia6ekspozycji ( wnie materia6 tematyczneo. 9ojawiaj# si tamliczne mod6lacje. 9rzetworzenie zaczyna si w tonacji,w ktrej zakoczya si ekspozycja +najczciej, ale nie zawsze1.!ecyd6j#c# rol spenia w przetworzeni6 praca tematyczna.9rzetwarzani6 mo# 6leaD oba tematy, #czniki, ale moe byDwprowadzony take nowy materia.

!epry$a/ rozpoczyna si w tonacji wnej. Aepryza nie jest mechanicznympowtrzeniem ekspozycji. Bba tematy pojawiaj# si w tonacjizasadniczej l6b jednoimiennej.


18/76

W >ormie sonatowej moe wystpowaD take:

0oda/koda jest ostatnim i nie obliatoryjnym wspczynnikiem >ormy sonatowej.

Eo# pojawiaD si w niej: przebiei >i6racyjne, amowo ( pasaowe +niekiedyo charakterze improwizacyjnym ( cadenza1. W kodzie mo# wystpowaD take nowe

przebiei melodyczno ( rytmiczne, albo nawi#zywaD do materia6, ktry pojawi sij6 we wczeniejszym przebie6 >ormy.

bN #inaM

W >inale mo# pojawiaD si najrozmaitsze 6kady >ormalne:

rondo sonatowe >orma sonatowa >6a ( charakter techniki imitacyjnej moe pojawiD si >orma taneczna +np. marsz, men6et, scherzo, a nawet i6e1

!ondo klasyc$ne/oddziayw6je na nie >orma sonatowa. Ae>ren w rondzie klasycznymnabiera cech H. 9ierwszy k6plet skada si zazwyczaj z trzechodcinkw, ktre odpowiadaj# #cznikowi do H, H, i epiloowi.@89&7I& 8&P89/ "kodaND1 czn. DQ &pilo+ 0aeria przewarzany D1 czn. DQ &pilo+

Eo# pojawiaD si take odstpstwa od klasyczneo 6kad6 cykl6 sonatoweo,np.: 6kad 3 ( czciowy bez czci wolnej, 6kad o innej iloci czci ni 3 l6b 8,o przestawionej kolejnoci czci, l6b bez >ormy sonatowej, z wyeksponowanym czynnikiem

proramowym.

/


19/76

+onata klasyc$na w mu$yce kameralne"

"aoenia >ormalne sonaty i >ormy sonatowej pozostaj# bez zmian. W at6nkachkameralnych dochodzi do rozb6dowy niektrych wspczynnikw >ormy. Hakie moliwoci

daje rozszerzony aparat wykonawczy.

V. +onata na skr$ypce i 1ortepian( zazwyczaj obie partie instr6mentalne wspdziaaj#ze sob#, tzn. jeeli w jednym miejsc6 ktra z partiidomin6je, to w dalszym przebie6 >ormy nastp6jezamiana rl. !oprowadza to do znacznej rozb6dowy

poszczelnych wspczynnikw >ormy.7ieraz w partii >ortepian6 pojawia si pewien rodzajkontrap6nkt6 do linii melodycznej skrzypieci odwrotnie. Eoemy czsto w sonacie na skrzypcei >ortepian za6wayD korespondencj motywiczn#,6z6penianie si przebie6 tematyczneo w ob6

partiach instr6mentalnych. ?eli korespondencjaobejm6je cae >razy m6zyczne mwimy wtedyo zjawisk6 dialogowania.

2. 2rio 1ortepianowe( w epoce klasycyzm6 dostrzeamy stopniowe 6samodzielnianie sipartii wiolonczeli i d#enie do rwnorzdneo traktowaniaposzczelnych instr6mentw, ktre wspdziaaj# ze sob#

na przestrzeni caej kompozycji. 9roces ten wyranie bierze swjpocz#tek w triach P. '. $eethoKena.

. 0wartet smyc$kowy( wiksze zainteresowanie kwartetem smyczkowy widoczne jest

w dr6iej poowie &'%%% w. i #czy si ono z n6rtem m6zykowaniadomoweo. )wartet przeznaczony jest na 8 instr6menty solowe, tj.dwoje skrzypiec, altwk, wiolonczel. Aola poszczelnychinstr6mentw zamienia si w trakcie przebie6 6twor6. Aaz jedeninstr6ment prowadzi podstawow# lini melodyczn# ( a pozostaem6 akompani6j# +speniaj# rol kolorystyczn# l6b akcent6j# p6nkty

wzowe melodii1, innym razem instr6ment solowy schodzi na plandalszy. oniczne.

W. +ym1onia klasyc$na ( jest to >orma cykliczna oparta na 6kadzie sonaty. W wiek6 &'%%terminem symfonia oznaczano instr6mentalny wstp do opery,oratori6m, kantaty. Fzczelnie wana dla rozwoj6 tej >ormy bya

6wert6ra woska. Bkoo poowy &'%%% w. od#czya si onaod opery woskiej i staa si samodzielnym 6tworem orkiestrowym.

2


20/76

!o dalszeo rozwoj6 sym>onii przyczynili si mannheimczycy.Bstateczna krystalizacja >ormy dokonaa si w twrczociklasykw wiedeskich. W swoich pocz#tkach sym>oniacharakteryzowaa si licznymi kontrastami wewntrznymi, nawetw obrbie jednej czci. 9oszczelne wspczynniki, zwaszcza

>ormy sonatowej, rozrosy si do pokanych rozmiarw. onii klasycznej byo poodne zakoczenie. Aepryza zwyklerozpoczyna si w t6tti, a wzorem dla plan6 instr6mentacyjneostaje si zwykle ekspozycja ( jednak nie jest to re6#.

14.0oncert klasyc$ny( nazwa wywodzi si od sowa concertare, czyli wspzawodniczyD.)oncert jako >orma cykliczna skada si przewanie z 3 czci,choD moemy spotkaD take koncerty ( czciowe, jak i 8 (czciowe. W szkole wiedeskiej do szczelneo znaczeniadochodzi koncert >ortepianowy, mimo, e komponowane s#koncerty take na inne instr6menty. 7orm# 6 klasykw staje si

koncert o b6dowie 3 ( czciowej, jednoczenie do koncert6wchodzi >orma sonatowa.Fkad cz-ciMI cz. ( >orma sonatowa +czD szybka1II cz.( dowolne 6jcie >ormy +czD wolna1III cz. ( rondo +czD szybka1

Cdzia solisty wpyn# na zmiany w >ormie sonatowej: podwjna ekspozycja ( najpierw orkiestry, potem powtrzenie

z 6dziaem solisty. ekspozycja sola czsto rozpoczyna si popisowym wstpem,

a materia tematyczny wystp6je w boatej szacie >i6racyjnej. czasami w ekspozycji orkiestry nie wystp6je H, lecz pojawia

si dopiero w ekspozycji sola. 9o zakoczeni6 repryzy, a przed kod# wystp6je wirt6ozowski

popis, tzw. kadencja, ktra rozpoczyna si zazwyczaj na !08i koczy charakterystycznym trylem. 9ierwotnie kadencja byaimprowizowana, pniej kompozytorzy sami tworzyli kadencje.)adencja moe take wystpowaD w czci ostatniej na

podobnych zasadach, jak w czci pierwszej.

C wczesnych klasykw tematyczne wspdziaanie sola z orkiestr#jest jeszcze sabo rozwinite. !opiero od %%% )oncert6>ortepianoweo c ( moll op. 3- P. '. $eethoKena zwiksza si rolaorkiestry w realizacji materia6 tematyczneo. ?eo %' )oncert>ortepianowy N ( d6r op. 4/ i ' )oncert >ortepianowy =s ( d6rop. -3 rozpoczynaj# si solem >ortepian6.

11.+erenada, di3ertimento, kasac"a nale# do lejszeo typ6 m6zyki +na zespoykameralne i orkiestrowe1. Serenada pocz#tkowo

oznaczaa m6zyk IwieczornaJ, wykonywan# nawolnym powietrz6.1i-ertimento+z w. rozrywka1

5


21/76

wskazywao na poodny charakter kompozycji."naczenie sowa kasacjanie jest znane...7azwy te,w zasadzie kryj# jeden i ten sam typ >ormy, ktry

pojawi si w miejsce s6ity, a z ktrej to pozostamen6et oraz czci o charakterze marszowym.

Ferenada i !iKertimento skadaj si z Q do 0 (czci i wicej. 7ajprostsze ( 6jte s# w sposbnastp6j#cy: na pocz#tk6 i na koc6 cykl6wystp6je marsz, w rodk6 pojawia si jeden l6bdwa men6ety obok innych 6stpw 6trzymanych wwolnym tempie.%stniej# dwa rodzaje tych 6tworw: typ starszy ( wykaz6je wpywy s6ity typ nowszy ( wykaz6je typ sonaty klasycznej

)lasycy wiedescy kompon6j# serenady idiKertimenta na rne zespoy, tzn. instr6mentydte, smyczkowe, mieszane. $ardzo czstoserenady, czy diKertimenta wykorzyst6j# obsadkameraln#.

1Q.*s$a klasycy wiedescy komponowali rne rodzaje mszy: w styl6 palestrinowskim,koncert6j#c# i kantatow#. ?ednak stworzyli oni take nowy jej rodzaj ( mszsym>oniczn#, ktrej obsada wyrazowa bya na wczesnej sym>onii, z przewa#homo>onii, choD nie rezynowano z techniki >6owanej. Esz klasyczn# cech6jenasilenie kontrastw, wykorzystanie pracy tematycznej. "anika dawna aria na

rzecz kwartet6 soloweo. Wzorem mszy sym>onicznej jest Missa solemnisP. K. $eethoKena.

1. Oratorium( w klasycyzmie do twrczoci ;aendla nawi#zywa ;aydn. 9owikszy onjednak parti orkiestry w swoich oratoriach. P. K. $eethoKen natomiastzaczerpn# wzorce ze szkoy neapolitaskiej +Iranc6skieo pobia si strona wyrazowaopery, rwnoczenie widzimy d#enie precyzji >ormalnej dziea. W procesie tymd6e znaczenia miay dwa orodki: >ranc6ski i woski. W operze woskiejtendencje klasycyz6j#ce widzimy j6 w b6dowie arii. Bbok arii da capo powsta

nowy rodzaj arii ( aria dal seno. W ktrej stosowana bya >orma sonatowa zkontrast6j#cymi elementami w postaci tematw i #cznikw. 7ajsilniejszykontrast stanowiy partie #cznikowe, w ktrych wystpowaa rozwinitaornamentyka. "mianie 6lea take str6kt6ra recytatyw6 ( w zwi#zk6 zewzrostem znaczenia orkiestry pojawia si recitatiKo accompanato+charakteryz6je si on podziaem na odcinki instr6mentalne i wokalne1.AecitatiKo accompaniato byo miejscem wzmoonej pracy tematycznej.Hendencje klasycyz6j#ce moemy odnotowaD take na r6ncie opery komicznej.Cs6nito z nich postacie epizodyczne, z dawniejszej r6py bohaterwcharakterystycznych dla opery komicznej, pozostaa para kochankw,wystp6j#cych najczciej w roli s6#cych. 7a r6ncie opery komicznej

pojawia si aria ( czciowa, dzie % cz. jest wolna, %% ( czD w tempie


22/76

szybkim. W operze komicznej przewa zysk6je recitatiKo secco, czsto bd#cewirt6ozowsk# deklamacj# tekst6.W dr6iej poowie &'%%% w. szczelnie rozwina si opera >ranc6ska. *akt tenwynika ze wzmoonej akcji przeciwstawienia opery >ranc6skiej operzewoskiej. W operze >ranc6skiej szczelnie silne s# tradycje narodowe. W

zwi#zk6 z tym we *rancji powstao kilka rodzajw m6zyki dramatycznej:

opera pastoralna i baletowa ( charakter widowiska baletoweo opera wodewilowa ( wykorzystywano wnie pieni l6dowe opera komiczna ( nawi#z6je do zre>ormowanej opery woskiej b6>>a opera seria ( krzyoway si w niej zasady traedii P6lleo z oper# wosk#

Bpera baletowa osi#na szczyt sweo rozwoj6 w twrczoci ?. 9h. Aamea6.?eo opery reprezentoway typowy dla opery >ranc6skiej styl alant.

7ajwybitniejszym przedstawicielem opery klasycznej we *rancji by ranc6skieji po#czy j# z cechami klasycznej opery woskiej. B klasycznym charakterzejeo dzie wiadczy take tematyka jeo oper, ktra obraca si wok >antastykimitoloicznych poda +IBr>e6sz i =6rydykaJ, I9arys i ;elenaJ, I%>ienia wL6lidzieJ, I%>ienia na Ha6rydzieJ1. "nacznie wzrosa rola chr6, ale take

pojawia si charakterystyczny dla tradycji >ranc6skiej balet.?ednak wnym przedstawicielem opery klasycznej by W. L. Eozart.Eozart czsto d#y do motywiczneo powi#zania 6wert6ry z partiamiwokalnymi +np. ICprowadzenie z Feraj6J1, z >inaem opery +np. I!onNioKanniJ1, stosowa motywy przypominaj#ce wystp6j#ce w caym 6tworze+IletJ1. W twrczoci Eozarta widoczny jest take wpyw jeo

styl6 sym>oniczneo. 9artie solowe w operach Eozarta odznaczaj# si d6#rnorodnoci# >orm, osy traktowane s# instr6mentalnie. Eozart kompon6jezarwno opery b6>>a, jak i seria, a take sinspiele.

III. @rkiesra klasyczna

@rkiesra klasyczna rozwina si w %% poowie &'%%% w. w szkole mannheimskieji 9ary6. ?ej obsada to: czteroosowa obsada smyczkowa i podwjna obsada instr6mentwdtych drewnianych ( % i %% skrzypce, altwka, wiolonczela, wiolonczele +z kontrabasami1, >lety, oboje, klarnety, >aoty.W czasach wczesnoklasycznych w r6pie dtej wystpoway oboje i roi.9od koniec &'%%% w. wzboacono skad orkiestry o tr#bki i koty,a od $eethoKena o 3 roi +%%% Fym>onia =s ( d6r I=roicaJ1, >let piccolo, kontra>aot, 3 p6zony+' Fym>onia c ( moll1, pniej 8 roi, trjk#t, talerze, wielki bben +%& Fym>onia d ( moll1.

I6. )lasycy wiedescy


23/76

#ranz Joseph *aydn

"12Q 8ohra! ( 14W >iedeN;aydn 6rodzi si w L6strii, przy ranicy wierskiej w

miejscowoci 8ohra!. 9ochodzi z licznej i biednej rodziny. ?eo ojciec,Eathias z zawod6 by ciel#, jednak amatorsko ra na har>ie i piewa.)iedy dostrze talent m6zyczny syna, wysa o do swojeo krewneo (na6czyciela m6zyki, do pobliskieo ;ainb6r6. )iedy ;aydn mia / lat,ze wzld6 na swj piknie brzmi#cy os +podobno piknie brzmi#cysopran1, dosta si do chr6 katedralneo w Wiedni6. W Wiedni6 opieknad ;aydnem przej# kapelmistrz katedry ( ?ohann Neor Ae6tter. WWiedni6 ;aydn otrzyma take, obok na6ki ry na skrzypcach i

>ortepianie, podstawowe wiadomoci z teorii m6zyki. Wsk6tek m6tacji po kilk6 latach m6siaop6ciD chr przy katedrze wiedeskiej. Bd teo moment6 jeo jedynym rdem 6trzymaniastaje si 6dzielanie prywatnych lekcji ry na >ortepianie oraz akompaniowanie piewakom wmiejscowej szkole piew6. 9rowadzi j# znany woski m6zyk 7icolo Porpora, z ktreowskazwek kompozytorskich ;aydn wiele skorzysta. onii, pochodz# koncertyklawesynowe, diKertimenta, 6twory kameralne i 6twory reliijne, np. Missa (re-is A ) dur,Sal-e @egina ; ) dur.W -0 r. ;aydn podj# prac na dworze ksicia PCla /naola &serhCzy;e+ow =isenstadt+na Wrzech1. )ompozytor obj# tam stanowisko kapelmistrza. !o jeo obowi#zkwnaleaa opieka nad orkiestr#, prowadzenie prb z wykonawcami, komponowanie na zlecenieksicia, a take opieka nad bibliotek# n6tow# w paac6 oraz instr6mentami znajd6j#cymi sina dworze ksi#cym. 9o mierci ksicia, s6kcesj po nim przej# jeo brat ( 0ikls Jose%&serhCzy. Wyb6dowa on nowy paac, na wzr Wersal6, w ktrym znajdoway si np. dwiekomnaty m6zyczne, oromna sala dla 6roczystoci z towarzyszeniem m6zyki. Wzniesiono

take teatr oraz b6dynek dla teatr6 marionetek, w ktrym wystawiano take opery.9rzez ok. 35 lat ;aydn pracowa na dworze ksicia =sterh]zySeo w =isenstadt. )ompozytormia do dyspozycji bardzo dobry zesp, zoony z ok. 4 m6zykw ( instr6mentalistw orazzespo6 piewakw.W latach -25, -2, -24, /53 ;aydn wyjeda do Pondyn6, jednak zawsze powraca do=isenstad.!o obowi#zkw orkiestry naleao 6czestniczenie w codziennych spektaklach operowych,a dwa razy w tyodni6 w tzw. koncertach symfonicznych, ponadto m6zycy +a take samksi#1 m6zykowali w zespole kameralnym. "esp wystpowa take podczas wizytdostojnych oci, np. podczas pobyt6 cesarzowej Earii Heresy wykonano min. Symfoni* B )dur nr CD Maria !eresa.

$oate ycie artystyczne, jakie prowadzono na dworze w =isenstad, sprawio e ;aydnkomponowa tam zarwno m6zyk sym>oniczn#, kameraln#, sceniczn# i reliijn#.

3


24/76

Fkomponowa take blisko 35 triw, a take 6twory na baryton +rodzaj Kioli basowej (6l6biony instr6ment ksicia1. 7a 6ytek opery i teatr6 marionetek w =sterh]zie odbywao siod 8 do / premier 6tworw senicznych a6torstwa ;aydna, a take i innych kompozytorw,np. =sterh]zy. ?eo nastpc# zosta syn ( Lnatol. ?ednaknie ceni on zbytnio m6zyki, jako szt6ki. Aozwi#za orkiestr, zatrzym6j#c tylko kilk6m6zykw, niezbdnych do 6wietnienia 6roczystoci reliijnych +wrd nich take ;aydna1.9oniewa ;aydn by wwczas znanym kompozytorem i cenionym, postanowi skorzystaD zzaproszenia ?ohanna 9etera Falomona i wyjecha do Pondyn6 +-25 r. 1. Cmowa zFalomonem z teo rok6 zobowi#zywaa kompozytora do napisania opery IBr>eoJ dla teatr6krlewskieo, 0 sym>onii i kilk6 mniejszych 6tworw oraz 6dzia w tzw. koncertachabonamentowych i licznych koncertach dobroczynnych. W czasie pobyt6 w Pondynie ;aydnskomponowa E2 Symfonii zwanych &ondy.skimi. 9odczas teo pobyt6 ;aydn otrzymatyt6 I!octora ;onoris ordzie. W dowd wdzicznoci

przedstawi wwczas napisan# jeszcze w -// r. Symfoni* F ) dur nr G2zwana %7fordzk+.

$d#c w Lnlii ;aydn zajmowa si nie tylko twrczoci# sym>oniczn#, ale takezainteresowa si oratoriami ;aendla. 9od ich wpywem ;aydn skomponowa oratori6mStworzenie >wiatai Pory roku.Stworzenie >wiata+w IAaj6 6traconeoJ Eiltona1 ( jeo premier# dyryowa sam ;aydn,a przy klawesynie zasiada L. Falieri. Wkrtce potem powstao dr6ie synne oratori6m I9oryrok6J. W tym samym czasie skomponowa ;aydn Msz* /elso.sk+,oncert na tr+(k*

;s )dur,wartety op# HH i EIJ, tria fortepianowe, hymn narodowy Fott9 er halte, wersjwokalno ( instr6mentaln# Siedmiu ostatnich sw K(awiciela na rzyLu. Bstatni# msznapisa latem /5 r. Awnoczenie pod6pad na zdrowi6 i od /53 osiedli si na stae na

jednym z przenieD Wiednia. W ostatnich latach ycia ;aydn ciko chorowa, zmar w nocy3 maja /52 r w Wiedni6. "osta pochowany na cmentarz6 w ;andst6rm. Croczystoci

porzebowe odbyy si pniej, a 6wietniay je dwiki IAeY6iemJ Eozarta.

onii, wrd nich do najbardziej znanych naley ( >is ( moll nr 84 I9oenalnaJ,< ( d6r nr 8/ IEaria ( HeresaJ, ! ( d6r nr -3 I9olowanieJ, 0 Fym>onii paryskich +nr / (/-1, < ( d6r I7iedwiedJ, ( moll I)6raJ, N ( d6r nr 2 IB^>ordzkaJ, Fym>oniilondyskich +nr 23 ( 581 np. N ( d6r I" 6derzeniem w kocioJ zwana I7iespodziankaJ,=s ( d6r +pierwsza sym>onia z 6dziaem klarnetwX 7r 221, N ( d6r IWojskowaJ, ! ( d6rI"earowaJ, =s ( d6r I" werblem kotwJ, ! ( d6r IPondyskaJ.

0 6wert6r koncerty +8 >ortepianowe, 8 skrzypcowe, 4 wiolonczelowych, na >let, na tr#bk i in.1 6twory kameralne: /3 kwartety smyczkowe, min. 5 wartety soneczne+--1, op. 33

wartety rosyjskie +-/, zwane take )wartetami dziewiczymi1, min. nr 3 wartetptasi< ( d6r, op. 45 +-/- r.1 min. wartet La(i! ( d6r, op. 08 +-251 min. nr 4wartet skowronkowy! ( d6r, op. -0 +-2-1 min. nr 3 wartet cesarski< ( d6r (cz. %% w >ormie wariacji na temat INott erhalte *ranz den )eiserJ

liczne kasacje, diKertimenta 8 tria na >ortepian, skrzypce +l6b na >let1 i wiolonczel triw na dwoje skrzypiec i wiolonczel 0 d6etw na skrzypce i altwk 4 sonaty >ortepianowe

8


25/76

8 opery oratoria wiata,

Pory roku 8 mszy min Paukenmesse B ) dur,Msza /elso.skad ( moll,Missa solemnis$ ( d6r kantaty, arie, d6ety, 8- pieni, 884 opracowa szkockich, irlandzkich i walijskich pieni

l6dowych.

!ziaalnoD ;aydna obejmowaa szerokie ramy czasowe, kiedy ;aydn 6rodzi si, oranistalipski ?. F. $ach tworzy swoje kantaty, a dy ;aydn 6miera ( $eethoKen j6 skomponowaswoj# %' Fym>oni. W %% poowie &'%%% w. obok pozostaoci styl6 barok6 i jeo pnej >azy,zwanej rokokiem +ornamentyka1 zarysowa si styl alant +pre>erencja pynnej, piewnejmelodyki1 i tzw. wzmoonej 6cz6ciowoci okreloneo mianem Ib6rzy i napor6J +st6rm 6nddran1. Fpowodowao to 6stalenie si styl6 klasyczneo ze swymi reprezentatywnymi>ormami: sym>oni# i sonat#, w ktrych podstaw# cykl6 staje si >orma sonatowa, osadzona wrelacjach >6nkcyjnych tonalnoci d6r ( moll.Bromna ilociowo twrczoD ;aydna przedstawia rnorodnoD stylw: w m6zyce reliijnejkompozytor na o hodowa tradycji, natomiast w m6zyce instr6mentalnej widoczny jest

proces przechodzenia od styl6 barokoweo do klasycyzm6, ktry w pnych 6tworach;aydna jest j6 w peni skrystalizowany.;istorycy m6zyki stos6j# rn# periodyzacj wieloletniej dziaalnoci twrczej ;aydna.Wydaje si, e najbardziej tra>ny jest nastp6j#cy podzia:I okres Q do 12V1( obejm6je wczesn# dziaalnoD ;aydnaII okres Q 12V1 ( W4( dziaalnoD kapelmistrzowska na dworze =sterh]zychIII okres Q od 12W1( zapocz#tkowany pobytami w Lnlii +tzw. Fym>onie

Pondyskie1 i 6wieczony skomponowaniem oratoriw Stworzenie >wiatai Pory roku.

W historii m6zyki ;aydn zapisa si przede wszystkim jako twrca m6zykisym>onicznej i kameralnej.

aN %ormy, rozwK syl! i charakerysyka wrczo-ci *aydna

Sym%onie( ;aydn komponowa sym>onie przez cae ycie. 7ajwaniejsza pochodziprawdopodobnie z -4/ r., a ostatnia z 424 r. ?eo twrczoD sym>oniczna doskonale6kaz6je przechodzenie od styl6 barokoweo do klasyczneo +6ksztatowanie si >ormysonatowej, kontrast tematyczny, praca motywiczna, >akt6ra orkiestrowa1. 76meracja

pochodzi od Eandyczewskieo. ;aydn skomponowa 5/ sym>onii. >czesnych byo R3i pochodziy one z lat 05Qtych, miay niewielkie rozmiary i skaday si z 3 l6b 8 czci+krtkich1 skonstr6owanych aoicznie, zwykle z men6etem porodk6 cykl6.9oszczelne czci maj# przewanie b6dow dw6czciow# z repetycj# i opieraj# si na

planie tonalnym w relacji toniczno ( dominantowej. i6ry melodyczne.Owiadectwem barok6 jest take istnienie basso contin6o, ktre zanika w pniejszychsym>oniach +powyej nr 851. Bbsad stanowi# instr6menty smyczkowe, oboje i roi.

7a 84 sym>onii z teo okres6 tylko w kilk6 wystp6je >let, za w - sym>oniach6trzymanych w tonacji < ( d6r kompozytor wprowadza tr#bki i kocio. W Pandonar6pa sym>onii w tonacji < ( d6r przeznaczone byy na 6roczystoci dworskie. 7a osym>onie sprzed -- r. 6trzymane s# w tonacjach do dwch znakw przykl6czowych.

4


26/76

9ozostaoci barok6 przejawiaj# si take w szerokim wykorzystani6 technikikoncert6j#cej stosowanej b#d >ramentarycznie, b#d w caoci jako zasadakonstr6kcyjna przebie6 m6zyczneo. m6zyczneo tym dr6im przypadk6 zaznaczaj#si powi#zania z >orm# concerto rosso, l6b koncert6 soloweo. *6nkcj koncert6j#c#

peni# rne instr6menty +skrzypce, wiolonczela, >aot, obj i in.1.

> sym%oniach skomponowanych po 1224 r. naspia zmiana syl!, tote lata -- (-8 okrelane s# mianem przeom6 w sym>oniach ;aydna. Widoczne jest to w likwidacjib.c., wzmoonej roli harmoniki, dynamiki, rytmiki. Aezynacja z b.c. poci#na za sob#konsekwencje brzmieniowe ( w barok6 szkielet kompozycji tworzyy dwa osy skrajne+najwyszy ( melodia, najniszy ( podstawa harmoniczna1. Bbecnie aktywiz6j# si osyrodkowe. 9artie wszystkich instr6mentw s# wypisane, a klawesyn 6s6nito ze skad6orkiestry. )ompozytor sin# do tonacji bardziej odleych +; ( d6r, >is ( moll1.onii nr 84 >is ( moll cz. %, L ( d6r cz. %%, *is ( d6r cz. %%%, >is ( moll cz. %'1,rozb6dowa paszczyzny tonalne, na szersz# skal stos6je mod6lacje. Wzrasta znaczeniedynamiki, ;aydn czsto stos6je crescendo i inne ni6anse dynamiczne. Ftos6je take

specy>iczne rodki artyk6lacyjne +np. s>, tremolo1 i akcenty rytmiczne.)oleKny przeom sylisyczny zaznaczy si w !worach skomponowanych po 123 r.w tzw. Fym>oniach paryskich +nr / ( /-1, a take w sym>oniach nr //Q/2 oraz 25 ( 2.Widoczny jest t6 styl klasyczny: rozb6dowany temat wny jest rozb6dowany i penirol wiod#c# w ekspozycji i przetworzeni6, wzrs zasb rodkw harmonicznych+chromatyka, akord neapolitaski1. 9owolny wstp w % cz. Wi#e si materiaemtematycznym z nastp6j#c# po nim >orm# sonatow#, a niekiedy czci# woln#. $rzmieniestaje si silniejsze dziki szerszem6 wykorzystani6 instr6mentw dtych.> peni model sym%onii klasyczneK zarysowa si Kednak dopiero w 1Q osanichsym%oniach zwanych londyskimi "nr W ( 14RN,skomponowanych w latach -2 ( 24.W sym>oniach londyskich 6trwali si skad orkiestry klasycznej. Hrzon brzmieniowytworzy kwartet smyczkowy +wiolonczela i kontrabas 6nisono, pisano na jednej

piciolinii, tylko sporadycznie kontrabas ma odrbn# lini melodyczn#1. %nstr6menty dtewystp6j# sporadycznie w podwjnej obsadzie ( dziki wprowadzeni6 klarnetw +wsym>oniach nr 55 ( 5G 53 ( 581 oraz dodani6 tr#bek +poprzednio 6ywanychokazjonalnie1 wzmaa si intensywnoD brzmienia. 9erk6sja zwyczajowo oranicza sido kotw, jedynie w sym>onii N ( d6r nr 55 +Eilitarnej1 6lea powikszeni6 o trjk#t i

bben. Cstalaj# si zasady dyspozycji instr6mentw: melodi realiz6j# zwykle skrzypce %i %%, >lety i obojeG podstaw harmoniczn# ( wiolonczele i kontrabasy oraz >aoty, zawypenienie harmoniczne %% skrzypce, altwki, oboje, klarnety. Aoi wspdziaaj# wrealizacji czynnika harmoniczneo tworz# rodzaj spoiwa pomidzy poszczelnymi

odcinkami przebie6 m6zyczneo. W sym>oniach londyskich 6stala si cyklsym>oniczny jako kompozycja 8 ( czciowa, zoona z: >ormy sonatowejG czcipowolnej czsto w postaci temat6 z wariacjamiG men6eta z kontrast6j#cym triemG oraz>inaem w >ormie ronda z elementami >ormy sonatowej. 7aczeln# zasad# konstr6kcyjn#w sym>onii staje si kontrast, ktry istnieje nie tylko pomidzy tematami w >ormiesonatowej, ale take pomidzy czciami cykl6, ale take w ramach poszczelnychczci. W sym>oniach londyskich ;aydn stworzy wzorzec sym>onii i instr6mentacjiklasycznej. Fym>onie stanowi# najbardziej reprezentatywn# czD twrczociorkiestrowej ;aydna.9rzykady konkretnych sym>onii ;aydna patrz I9rzewodnik koncertowyJ pod red. H.>era.

1 Fym>onia >is ( moll nr 84 I9oenalnaJ1 Fym>onia ! ( d6r nr -3 I9olowanieJ

0


27/76

31 Fym>onia < ( d6r nr / I7iedwiedJ81 Fym>onia N ( d6r nr 2 IB^>ordzkaJ41 Fym>onia N ( d6r nr 28 I" 6derzeniem w kocioJ +inaczej I7iespodziankaJ101 Fym>onia N ( d6r nr 55 IWojskowaJ-1 Fym>onia =s ( d6r nr 53 I" werblem na kotachJ

)oncery( ;aydn pisa take koncerty na rne instr6menty. "achoway si jednaktylko koncery skrzypcowe+< ( d6r, L ( d6r, N ( d6r1, dwa na wiolonczel+


28/76

symetrycznie pod wzldem aoicznym 6oonych czci: szybka, men6et, wolna,men6et, szybka. Wyj#tkowo pojawia si cykl 3 ( czciowy, za kwartety op. nr 3 i op. nr 0 rozpoczynaj# si, na wzr sonaty da chiesa, czci# powoln#. Wszystkie kwartety zop. i oparte s# na tonacjach d6rowych, przy czym ta sama tonacja pan6je niemal wewszystkich czciach cykl6. "miana tonacji wystp6je jedynie w czciach wolnych, za

zmiana tryb6 z d6roweo na mollowy, z zasady w triach men6etw. 9oszczelne czonymaj# b6dow ( czciow# +z repetycj#1 o schemacie harmonicznym: H ( !, ! ( H. Wewczesnych kwartetach nie ma jeszcze tematw charakterystycznych dla klasycznej >ormysonatowej. W czciach szybkich wystp6je kilka krtkich myli m6zycznych,

przypominaj#cych typowe dla m6zyki barok6 >i6ry oparte na okrelonym wzorzemeliczno ( rytmicznym, czsto na rozoonym trjdwik6. $ardziej rozwinit#melodyk ;aydn stos6je w czciach powolnych.$zerocz-ciowa b!dowa cykl! z men!eem na dr!+im mieKsc! +pniej

przes6nitym na trzecie1 !sala si w kwareach kwareach op. W, w ktrychwirt6ozowsko potraktowana partia % skrzypiec bya przeznaczona dla Homasinieo.9owierzanie wiolonczeli odcinkw melodycznych wiadczy o odchodzeni6 od typoweo

dla m6zyki barok6 podzia6 na instr6menty >6ndamentalne +harmonika1 i ornamentalne+melodia1.9mian syl! zapoczkoway kwarey op. Q4.9ojawiy si w niej tematy o b6dowieokresowej, wzrosa rola harmoniki i rytmiki w ksztatowani6 >ormy, wprowadzonezostay w >inaach >6i +poczwrna w nr < ( d6r, podwjna w nr 4 > ( moll, potrjna wnr 0 L ( d6r1. Bd teo zbior6 zaczyna si proces rozwojowy >akt6ry kwartetowej i >ormyklasyczneo kwartet6 smyczkoweo. 9oli>onia, tradycyjny rodek zabezpieczaj#cy

prowadzenie samodzielnych osw, staa si charakterystyczn# cech# >akt6rykwartetowej. ;aydn potraktowa jednak technik poli>oniczn# w sposb nietradycyjny,nie wzorowa si na poli>onii wokalnej, lecz wykorzystywa moliwoci wykonawczeinstr6mentw, stosowa przekazywane tradycj# cise zabiei techniczne +kanony i>6ata1, ale nowoD stanowio w#czenie rodkw poli>onicznych w prac

przetworzeniow# poprzez inwersj i dymin6cj tematw, imitacje, stretta, melodiekontrap6nkt6j#ce temat. ;omo>oniczn# w zasadzie >akt6r ;aydn przepoi zabieami

poli>onicznymi. 9owi#zanie techniki poli>onicznej z prac# przetworzeniow# i technik#wariacyjn# +wystp6j# zwaszcza w czciach wolnych i >inaach1 sprzyjao niezalenocii 6samodzielnieni6 wszystkich czterech partii instr6mentalnych. 9odstaw# ksztatowaniakwartetw sta si kontrast i to nie tylko d6alizm tematyczny, bowiem dr6ie tematyczsto wykaz6j# pokrewiestwo melodyczne z tematami wnymi. )ontrastem ;aydnoper6je na wikszych i mniejszych przestrzeniach, wykorzyst6j#c do teo cel6 rneorodzaj6 rodki: homo>oni ( poli>oni, t6tti ( solo, zmienne zestawy par instr6mentw,

rejestry +wysoki ( niski1, dynamik +>orte ( piano1, artyk6lacj +leato ( staccatoM.Fymetryczne stosowanie kontrast6 w powi#zani6 z b6dow# okresow# daje wzorcow#przejrzystoD >ormy.*aydn pozosawi dziea reprezent6j#ce at6nek kwartet6 smyczkoweo, jednak wwynik6 nieporoz6mie przypisywano m6 ich prawie 55. 7a lata 45 ( te, 05 ( te

przypada powstanie czterech najwczeniejszych cyklw kwartetw ;aydna +op. , , 3 i21, w ktrych stopniowo pojawiaj# si cechy, ktre to bd# odrniaD >orm kwartet6 oddiKertimenta i sym>onii. 7astpne dziesiciolecie przynioso dwa kolejne cykle +op. - i51 ( -- i -- r. W tych cyklach at6nek kwartetw smyczkowych zosta j66ksztatowany. 9ocz#wszy od op. ;aydnowski kwartet jest j6 dojrza#, w peni6ksztatowanym at6nkiem. 9owsta ten zbir w -/ i nazywany by )wareami

8osyKskimi. Warto wspomnieD, e kwartety op. 33 nazywane byy take I)wartetamidziewiczymiJ. 7ajpop6larniejszym 6tworem wrd tych kwartetw jest )wartet < ( d6r

/


29/76

op. 33 nr 3 zwany Ptasim. 9rzydomek ten nadano m6 z powod6 licznychIornitoloicznychJ motyww w cz. %, w tri6 i >inale. Wane miejsce zajm6j# takekwartety pochodz#ce z -/- r. F# to kwartety op. 45 w liczbie 0. "adedykowane onezostay pr6skiem6 krlowi *ryderykowi Wilhelmowi %% w podzikowani6 za wspaniaydiamentowy piercie przesany ;aydnowi w dowd 6znania za IFym>onie paryskieJ.

)wartety te s# powszechne znane jako )warey pr!skie. "a najlepszy w cykl66waany jest )ware %is ( moll nr R. "nany jest take ostatni cykl6 )ware < ( d!rnr V, zwaszcza ostatnia czD, od ktrej 6twr wzi# przydomek Zabie+o kware!+Ik6mkaj#ceJ skrzypce i altwki1. W -/4 r. ;aydn otrzyma zamwienie na 6twr,ktry miaby 6wietniD 6roczystoci Wielkieo 9i#tk6. 9owstao wtedy dzieosym>oniczne Siedem osanich sw $hrys!sa na )rzyY!w -/- r. opracowane

przez sameo ;aydna jako kwartet smyczkowy wydany jako op6s 4. " czasem powstaakolejna wersja teo 6twor6 jako oratori6m pt. Siedem osanich sw $hrys!sa na)rzyY!. )wartet skada si ze wstp6 i siedmi6 wolnych czci oraz szybkieo,il6stracyjneo epilo6 IHrzsienie ziemiJ.> 12 r.powstay trzy kwartetyop. 3R i trzyop. 33. We wrzeni6 -25 r. powstao

szeD mistrzowskich kwartetw op. VR. W tym zbiorze na 6wa zas66je )ware G (d!r op. VR nr R, poniewa na dr6im miejsc6 wyj#tkowo znajd6je si men6et. ?ednaknajpop6larniejszy z teo zbior6 jest )ware smyczkowy < ( d!r op. VR nr 3 znany

jako IFkowronekJ, poniewa ze piewem teo ptaka skojarzono delikatny, 6mieszczonyw wysokim rejestrze temat cz. %. W 12Wprzed dr6# podr# do Pondyn6 skomponowaszeD kwartetw. Wydane zostay jako op. 21 i 2R. 7ajczciej wykonywany jest)ware smyczkowy + ( moll op. 2R nr znany jako )ware Ke[dziecki.9rzydomek ten otrzyma dziki tematom skrajnych czci o specy>icznym rysierytmicznym.W 12W2 powstao szeD kolejnych mistrzowskich kwartetw op. 2V. ?ednym z

pop6larniejszych kwartetw jest )ware d ( moll op. 2V nr Q nazywany)winowym, poniewa temat Lllera zaczyna si motywem opadaj#cej kwinty. Ctwrten zwany jest take


30/76

WikszoD triw na skrzypiec i wiolonczel pochodz# z okres6 wczeniejszych6tworw kameralnych ;aydna, a ich styl zdradza jeszcze wyrane powi#zania z

barokow# sonat# triow#. " re6y zb6dowane s# z trzech czciG wolnej, szybkiej imen6eta. Ctwory skomponowane pniej wykaz6j# atrakcyjniejsz# harmoni i bardziej

popisow# parti % skrzypiec.


31/76

opery. W czasach ;aydna d6# pop6larnoci# cieszya si dramma eroicomico (%rlando paladino.9od wpywem opery woskiej powstaway rwnie inne 6twory wokalno (instr6mentalne ;aydna, jak np. wieckie kantaty solowe +np. $rianna z /a7os1,okazjonalne kantaty na chr, osy solowe i orkiestrG d6ety, tercety i kwartety wokalne,

canzonetta do tekstw anielskich.

0!zyka reli+iKna( ;aydn oprcz mszy pisa take o>>ertoria, motety, arie, opracowaniapsalmw. 7iestety, 7iestety powod6 brak6 a6tora>w tr6dna jest identy>ikacja.7ajpeniej zachoway si msze. 7a ich przykadzie mona stwierdziD, e ;aydn korzystaze zdobyczy szkoy neapolitaskiej ( arie z kolorat6rami, recytatywy. Wykorzystywatake osi#nicia wiedeskiej m6zyki reliijnej, zwaszcza ?. ?. *6^a +technika

poli>oniczna1. Wspomniane powi#zania widoczne s# szczelnie we wczesnych6tworach, np. Missa (re-is A ) dur, Bcilienmessezwane msz# kantatow#, Missa

onicznej: boatsz#obsad# instr6mentaln#, traktowanie partii instr6mentalnych jako wspczynnikatworz#ceo nastrj, operowanie kontrastem aoicznym midzy czciami cykl6mszalneo i w ramach poszczelnych czci. Esze ;aydna charakteryz6j# si

poodnym wyrazem. Eelodie czsto s# pochodzenia l6doweo z innych 6tworwdramatycznych.

@raoria ( ;aydn skomponowa cztery oratoria reliijne i jedno oratori6m wieckie.9ierwsze kompozycje: Sta(at Mater+-0-1 i Powrt !o(iasza+--41 pozostaj# podwpywem szkoy neapolitaskiej +przewaa partii solistycznych, arie z kolorat6rami1,

kolorat6rami oratori6m Siedem ostatnich sw Bhrystusa na rzyLudomin6je chr iorkiestra, w Stworzeniu >wiata i Porach roku dokon6je si synteza dowiadczekompozytorskich ;aydna w zakresie m6zyki sym>onicznej i operowej.9rototypem oratori6m Siedem ostatnich sw Bhrystusa na rzyLuby cykl 6tworworkiestrowych napisanych w --0 +na zamwienie jedneo z kociow w )adyksie1.)adyksie -/- zostay one opracowane na kwartet smyczkowy, a w -// na >ortepian. W-20 r. ;aydn we wsppracy z librecist# N. Kan Fwietenem stworzy oratori6m na 8osy solowe, chr i orkiestr. )oncepcja architektoniczna 6twor6 wypywaa zcharakter6 zamwienia, chodzio o napisanie m6zyki na naboestwo w Wielki 9i#tek.Bratori6m ma - ( czciowy 6kad z introd6kcj# i >inaowym I%l terremotoJ. Wszystkieczci 6trzymane s# w tempie wolnym +laro, raKe, adaio, lento1, kad# czD

poprzedza krtki odcinek realizowany przez chr aScapella, ktry piewa zdania z7oweo Hestament6 dotycz#ceo mierci i6racyjnym ozdabianiem melodii. Hrzon6twor6 pod wzldem architektonicznym i brzmieniowym stanowi# partie chralne iorkiestrowe. ?ednak dziki mistrzowskiem6 operowani6 zespoem wykonawczym,rnym sposobom zestawiania kwartet6 solistw z chrem, a take dziki boactw6

melodyki: od piewnej, lirycznej +cz. %%1, poprzez motywy westchnie i kania +cz. %%%1,do krtkich, przerywanych pa6zami, ostrych rytmicznie i przesyconych chromatyk#

3


32/76

motyww +il terremoto1, ;aydn 6zyska zrnicowanie barwy brzmienia i przejm6j#cy,dramatyczny wyraz kompozycji.9omys napisania oratori6m Stworzenia >wiatazrodzi si podczas pobyt6 +-2/ r.1;aydna w Pondynie, w ktrym k6ltywowano tradycje oratoryjne ;aendla. Hest librettanapisa Hh. Pinley na podstawie % rozdzia6 I)sii rodzaj6J ze Ftareo Hestament6 oraz

IAaj6 6traconeoJ ?. Eiliona. ?ednak ostatecznie libretto opracowa N. Kan Fwieten,ktry przeoy tekst PinleySa na jzyk niemiecki. !okona take skrtw i zmian,wprowadzaj#c para>razy tekst6 biblijneo oraz psalmw. Hrzyczciowa b6dowaoratori6m wynika z tok6 dramatyczneo libretta. aela ( bas1, ktry cyt6je odpowiedni >rament $iblii, a nastpniewykon6je ari. "akoczenie kadeo dnia stanowi wyst#pienie chr6, zwykle z 6dziaemsolistw. "asada 3 ( czciowa nie jest schematyczna, tzn. nie odpowiada staej ilocin6merw w partyt6rze. ;aydn rozb6dowa niektre dni tworzenia wprowadzaj#cdw6krotnie recytatyw secco i ari +dzie dr6i, nr 4 ( 51, recytatyw akompaniowany itercet zamiast arii +dzie pi#ty, nr 8 Q21. ?ednak ryorystycznie przestrzeaanonsowania daneo dnia recytatywem secco i koczenia o hymnem pochwalnym,wykonywanym przez chr. 7aprzemienne wprowadzanie partii solowych i chralnychwpywa na 6rozmaicenie wyraz6 m6zyczneo i klarownoD b6dowy dziea. 9omimoilocioweo dominowania recytatyw6 secco i arii, ;aydn zachowa rwnowa midzy

partiami solowymi i chralnymi, ktre maj# bardzo wan# rol w tok6 dramat6ricznym6twor6. W %%% cz. +mniej 6rozmaiconej treciowo i krtszej od poprzednich1 wystp6j#

jedynie trzy recytatywy + accompaniato i secco1, d6ety +jeden ze wsp6dziaemchr61 oraz >inaowy chr.


33/76

zabawa wiejska1, w nr 0 +polowanie1 ;aydn zastosowa zwrotkow# >orm wariacyjn#opart# na ostinato w partii row. W chrze nr - +b6rza1 czD dr6a jest >6#, wzakoczeni6 oratori6m pojawia si >6a wokalno ( instr6mentalna.!6e znaczenie dla wzmoenia strony wyrazowej miay osi#nicia w zakresie m6zykisym>onicznej. ;aydn powikszy zesp orkiestry, dodaj#c p6zony, tamb6ryn i trjk#t. W

opisach przyrody wane miejsce zaj# wiat zwierz#t, zwaszcza ptakw. C ;aydnawystp6j# takie ptaki, jak: o#b, sowik, skowronek, przepirka. 7ajczciejstosowanymi rodkami s6#cymi do wywoywania skojarze s# instr6menty i >i6ryozdobne, np. klarnet kojarzy si z osem skowronka, a zesp >aotw i skrzypiec zr6chaniem obi. ekt dwikowy kojarz#cy si z osem

przepirki.

Bba oratoria s# arcydzieami szt6ki oratoryjnej: Stworzenie >wiata jako caoDdramatyczno ( m6zyczna, Pory rokujako zestaw mistrzowskich miniat6r, z ktrych wiele

moe byD wykonywanych osobno. Wyrane znamiona indywid6alnoci twrczej ;aydna+mimo wpyww ;aendla1 wyraaj# si przede wszystkim w penym inwencji #czeni6chrw z ansamblami i solami wokalnymi, w oryinalnym typie melodyki, w traktowani6orkiestry. ;aydn wykorzystywa nie tylko wasne dowiadczenia kompozytorskie z zakres6sym>onii, sienspiel6 i m6zyki reliijnej, ale po#czy zdobycze przeszoci z tendencjamiwspczesnymi i zapocz#tkowa nowe droi rozwoj6. " przeszoci przej# tak typowe dlaoratori6m mon6mentalne >inay wokalno ( instr6mentalne, bas cy>rowany w recytatywachsecco, technik poli>oniczn# +>6i, imitacje1, bichralnoD +>ina w Porach roku1, technikkoncert6j#c#, a zwaszcza il6stracyjnoD m6zyczn# oraz malarstwo sowne. "ewspczesnoci# wi#zao ;aydna 6miowanie symetrii +w b6dowie caeo dziea, jeo czci,

poszczelnych skadnikw >ormy1, homo>onia, rola harmoniki jako czynnika>ormotwrczeo, oddziaywanie >ormy sonatowej +np. 6wert6ra do % cz. Pr roku1.Ckaz6j#c moliwoci wyrazowe orkiestry i poszczelnych instr6mentw ;aydna przyczynisi do sym>onizacji >ormy oratori6m, co zaowocowao w m6zyce dramatycznej &%& w.

8eas!m!Kc, wkad ;aydna w rozwj m6zyki polea na 6trwaleni6 wzorcaklasycznej instr6mentacji i klasycznej >ormy sonatowej, 6kazani6 moliwoci wyrazowychinstr6mentw, stworzeni6 >akt6ry kwartetowej, wydobyci6 walorw rytmiki i dynamiki jakowspczynnikw dziea m6zyczneo. ;aydn by mistrzem zarwno w zakresie d6ych >orminstr6mentalnych +sym>onie, kwartet smyczkowy1 i wokalno ( instr6mentalnych +men6et1.Wspczesnym ;aydn dostarcza rozrywki, potomnym zostawi dok6ment epoki ( dziea o

nieprzemijaj#cej wartoci artystycznej, ktre potwierdzaj# cytat wyryty na jeo narobk6Inon omnis moriarJ.

33


34/76

>ol%+an+ /made!sz 0ozar"123V Salzb!r+ ( 12W1 >iedeN

Wol>an Lmade6sz Eozart, yjacy w %% poowie &'%%% w. jest, obok $acha i$eethoKena, najwikszym m6zykiem wszechczasw. ?eo enialny talent objawi si wiat6,dy Eozart mia 8 lata. "adziwi wwczas sw# per>ekcyjn# r# na >ortepianie i skrzypcach,

by nastpnie j6 w wiek6 0 lat skomponowaD swoje pierwsze men6ety. ol%+an+ /made!sz 0ozar6rodzi si - stycznia -40 r. w Falzb6r6, pikniepooonym miecie w Llpach +obecnie na terenie L6strii1, w pobli6 ranicy niemieckiej.Bjciec ( Peopold Eozart by synem introliatora, st6diowa w Falzb6r6 prawo o >ilozo>i.W Wiek6 5 lat przerwa st6dia i przyj# posad m6zyka na dworze hrabieo Hh6rn 6ndHa is. 7astpnie zosta na6czycielem skrzypiec, a take wicekapelmistrzem na dworze ksiciaarcybisk6pa Fchrattenbacha. 7awet dyby nie by ojcem Lmade6sza, byby znany jako a6tordziea na temat techniki ry na skrzypcach.

7a chrzcie nadano Eozartowi imiona: ?an an Heo>il. $rak naakcie chrzt6 imienia Lmade6sz byo ono zamienne za imi Heo>il +aD. Ckochany przez

$oa1.

Pierwszy okres wrczo-ci 0ozara

Wol>an mia 3 lata,dy ojciec zacz# 6czyD ry naklawesynie jeo starsz# siostrEari ( Lnn, nazywan# wdom6 7annerl. Eay Eozart

pocz#tkowo tylko przys6chiwasi lekcjom, a w koc6 sam

zacz# raD. Aobi szybkiepostpy. W wiek6 4 lat zacz#komponowaD swoje pierwszemae 6twory. "achowao si

jeo 4 men6etw i allero+)' ( 01 z okres6, dy mia 0lat. )iedy Peopold Eozartzorientowa si, e syn ma talent m6zyczny, zrezynowa z czci swoich obowi#zkw , byskoncentrowaD si na karierze dzieci, zwaszcza Wol>ana. Wkrtce, bo wiosn# -0 r.,Wol>an wraz z siostr# i ojcem wyr6szyli w podr do Eonachi6m +koncert przed obliczem=lektora $awarskieo1 i Wiednia +koncert na dworze cesarskim w FchUnbr6nie 6 cesarzowejEarii ( Heresy1. 9owrcili do Falzb6ra w -03 r., jednak j6 w czerwc6 teo rok6 caarodzina Eozartw wyjechaa w ponown# i najd6sz# podr, bo trwaj#c# a ,4 rok6

38


35/76

+7iemcy, *rancja, Lnlia, ;olandia i Fzwajcaria1. $d#c w P6dwisb6r6, rodzina Eozartw6syszaa pierwszy raz synn# wwczas, najlepsz# orkiestr w =6ropie ( orkiestrmannheimsk#. W listopadzie -03 r. Eozartowie przybyli do 9arya, dzie dzieci daykoncert w Wersal6, przed obliczem sameo krla P6dwika &'. 9od wpywem tej wizytyWol>an skomponowa cztery sonaty na klawikord i skrzypce +)' 0 ( 21. W 9ary6,

podczas koncertw may Eozart popisywa si wspania# r# aSKista, r# z przykryt#klawiat6r#, harmonizowa melodie, improwizowa na zadany temat +p6blicznoD moa samasprawdziD wspaniay s6ch Eozarta1.

9odczas pobyt6 w 9ary6 mody Eozart pozna tzw. an ol#da take opery Aamea6, min Iranc6skiej, jakchoDby stosowanie prostych rodkw ( jednak Eozart wzboaci ich zasb i sioddziaywania. 9odczas pobyt6 w 9ary6, Wol>an zainteresowa si take m6zyk#instr6mentaln#, zwaszcza m6zyk# klawesynistw, ktrych twrczoD wyrniaa sioryinalnoci# pomysw i inwencj#. Fonaty klawesynowe ?ohanna Fchoberta natchny

Eozarta w kier6nk6 zacierania i I6piewnianiaJ kanciastych rytmw men6eta, do nasyceniawiksz# emocjonalnoci# adaiw, do wynajdowania ekspresyjnych mod6lacji wrozwiniciach temat6. He wszystkie elementy mona j6 odnaleD j6 w dziecicych sonatach,nie mwi#c j6 o pniejszych 6tworach. W koc6 kwietnia -08 r. Eozartowie wyr6szyli doLnlii. 9obyt w Lnlii odera niema# rol w rozwoj6 m6zycznym Wol>ana. 7ie tylkodlateo, e kompozytor zetkn# si t6 z a6tentyczn# oper# wosk#, a nawet sam bra lekcjepiew6, ale take dlateo, e zapozna si, co waniejsze, z s6itami i oratoriami ;aendla,sym>oniami )arola *ryderyka Lbela, a nade wszystko z italianiz6j#cymi operami ?anaan Lmade6sz Eozart przyjechado Lnlii jeszcze jako Ic6downe dzieckoJ, op6ci j# jako coraz bardziej wiadomy swejszt6ki mody kompozytor. W swoim dorobk6 twrczym ma nie tylko 6twory na klawesyn,lecz take dwie sym>onie, ari z orkiestr# w styl6 woskim, 8 ( osowy 6twr na chr i innemniejsze kompozycje. " Lnlii Eozartowie wyjechali jeszcze do ;olandii, ponownie do9arya, potem przez Nenew, !ijon, Pyon, Eonachi6m powrcili do Falzb6ra +-00 r.1. 9o

powrocie Eozart skomponowa szere 6tworw, min. przerobi sonaty klawesynowe nakoncerty z orkiestr#. 7ajwaniejsze dla kariery i twrczoci Eozarta bya moliwoDzetknicia si z szerok# am# wczesnych kier6nkw m6zycznych. 9o tych podrachskomponowa kilka 6tworw na zamwienie, min. arcybisk6pa i Cniwersytet6 w Falzb6r6.

We wrzeni6 -0- r. rodzina Eozartw wyjechaa do Wiednia. inansowych, bdzie stanowi wany etap w yci6Eozarta. 9rzede wszystkim znalaz okazj do skomponowania dw6 oper. W ci#6 czterech

miesicy powstaa %%% ( aktowa opera b6>>a ?a %ina semplice +ICdana naiwnoDJ1.7iestety intryi spowodoway, e nie zostaa ona wykonana i dopiero potomnoD przyznaawysokie wartoci m6zyczne tem6 modzieczem6 dzie6 Eozarta. 7a zamwienie dr *ranzaLntona Eesmera, Wol>an skomponowa krtki, jednoaktowy wodewil operowy, a raczejsinspiel pt. Basien e Basienne. Eozart wzorowa si w tym dziele na ciesz#cych siwwczas w Wiedni6 d6# pop6larnoci# sinspielach ?ohanna Ldama ;illera. $d#c wWiedni6, mody Eozart 6sysza po raz pierwszy arcydzieo wczesnej opery seria ($lcest*Nl6cka. Eia take okazj poznaD wosk# oper b6>>a we wzorcowym wydani6 (4uona Aigliuola 9iccinieo. ?ednak Eozart po zapoznani6 si z tymi kompozycjamiwidzia tylko to, co je #czyo, nie za to, co je dzielio. !owodem teo bya, np. Sym%onia< ( d!r )6 R, dzie widoczne s# zarwno wpywy Nl6cka, 9iccinieo, czy ;asseo

charakterystyczne rytmy, kontrast6j#ce tematy, e>ekty dramatyczne.

34


36/76

NioKanni $attista Fammartini, onicy mannheimscystworzyli wzr styl6 orkiestroweo. )rok naprzd kompozytorw wiedeskich poleawnie na silnym 6wyp6kleni6 w sym>onii treci 6cz6ciowej. Eozart w swojej ekspresji

poszed jeszcze dalej, zaodzi mechaniczn# sztywnoD melodii instr6mentalnej, 6piewnij#, przez co zbliy si do melodii wokalnej. W latach -02 ( -3 Eozart odwiedzi i to

trzykrotnie Wochy. 9odczas tych podry Wol>an zapozna si z twrczoci# operow#;asseo i 9iccinieo, a take z twrczoci# woskieo skrzypka Pocatelleo. $d#c w$olonii pozna synneo 9adre Eartinieo. Wol>an wzi# 6 nieo kilka lekcji, a takewys6cha kilk6 porad na temat piewnoci kontrap6nkt6. $dzie z nich korzystaD w

przyszoci, zwaszcza, kiedy bdzie komponowa m6zyk reliijn#. $d#c w Azymie,Eozart podziwia synny chr )aplicy Fykstyskiej, wykon6j#cy synne wite MiserereLllerieo. Wol>an spisa ca# t kompozycj z pamici, po jednokrotnym wys6chani6 jejw )aplicy Fykstyskiej. W dowd 6znania papielemens akt6 bya j6 0sza DrKcy EwieKna 8 ( osy, orany i orkiestr. $yaona mao kocielna w styl6, za to bardzo sym>oniczna. " teo okres6 wane miejsce wtwrczoci Eozarta zajm6j# kwarey smyczkowew liczbie szeci6: # ( d!r )6 1V, / (d!r )6 1VW, $ ( d!r )6 124, &s ( d!r )6 121, B ( d!r )6 12Q, d ( moll )6 12 .

7apisane one zostay pod wpywem kwartetw ;aydna z rok6 --3. Eozart skomponowa jew --- r. przebywaj#c w Wiedni6, albo po powrocie do Falzb6ra. 7ie wszystkie z nich s# narwnym poziomie, w niektrych z nich mona za6wayD pewien popiech w Ipracy

kompozytorskiejJ twrcy. ?ednak wszystkie one powstay pod wpywem mistrza tej >ormy,czyli ;aydna. W pierwszych dwch Eozart wzorowa si na ;aydnie, by w trzecim wyco>aD

30


37/76

si ze styl6 haydnowskieo. W czwartym #czy styl woski z haydnowskim, a w pi#tym, poza% czci#, ponownie wzor6je si na ;aydnie, tak, jak czyni to w szstym kwartecie. Fzsty

jest najlepszy spord tych szeci6 kwartetw i najwaniejszy dla jeo pniejszeo rozwoj6.Eozart zanim skomponowa kwartety smyczkowe, przyswoi sobie technik

kompozytorsk# ?. ;aydna tworz#c Serenad < ( d!r )6 13 na zesp instr6mentw

smyczkowych i dtych. Ndy Eozart ponownie znalaz si w Falzb6r6, do dowiadczewiedeskich do#czy pewne wpywy Eichaa ;aydna. Hak wic, Eozart sta si niejako6czniem ob6 ;aydnw, zreszt# w samym tylko rzemiole m6zycznym. 9owstay wwczasznacz#ce dziea z okres6 modoci kompozytora, ktre zwiastoway, czym stanie si jeoszt6ka za lat kilka, czy kilkanacie. !otyczyo to zarwno Sym%onii $ ( d!r )6 Q44( dzieczasami odzywaj# si echa %talii, )wine! smyczkowe+o B ( d!r )6 12R, w pierwszym zarzdzie Sym%onii + ( moll )6 1( ktra 6chodzi za prototyp Fym>onii ( moll z -//rok6. Awnie wysoko oceniany jest )oncer klawesynowy < ( d!r )6 123 , wspanialezinstr6mentalizowany, dzie mody Eozart przewysza w nim mistrza tej >ormy ( 3anaBhrystiana 4acha. 7a 6wa zas66je take wietna Sym%onia / ( d!r )6 Q41, w ktrej to

pojawiy si oznaki nowych zainteresowa Eozarta. Wyranie wyst#pi# one w rok6 --8 (

-4. Bznaczaj# one zwrot w kier6nk6 tzw. stylu galant, czyli zwrot k6 stylowi 6prawianem6przede wszystkim w latach -5 ( 05. Aozwin# si on przede wszystkim na r6ncie m6zykiinstr6mentalnej, a zwaszcza klawesynowej. onii i rozwj prostych >orm opartych na >akt6rze homo>onicznej oraz stosowanierodkw zdobniczych. +tyl galant( to typowy wytwr rokoka, oznacza on krok wstecz,oznacza podporz#dkowanie si 6stom s>er dworskich, najczciej pyn#cych z dwor6>ranc6skieo. Eozart adapt6j#c w swych 6tworach styl m6zyczny rokoka, wkroczy wstos6nkowo najbardziej jaowy okres swej twrczoci. ?edn# jeo pozytywn# zdobycz# w tymczasie bdzie osi#nicie znaczneo wirt6ozostwa w rzemiole kompozytorskim. ?ednakIbroni#cJ si przed stylem galant, Eozart 6cieka przed nim w m6zyk kocieln#. 7iestetytake arcybisk6p Falzb6ra ( a o sym>onicznymcharakterze orkiestry, a take traktowani6 w sposb instr6mentalny osw wokalnych. *inaywyranie oddzielaj# poszczelne akty dla podkrelenia ich odmiennej zawartocidramatycznej. W tym czasie Eozart skomponowa rwnie Sona < ( d!rna >ortepian wstyl6 alant ( zamiast andante pojawio si w niej @ondeau en Polonaise, a w miejsce >ina6sonatoweo ( mae andante z E2 wariacjami. 9onadto 9onadto styl alant byy take takie6twory, jak: 4 koncertw skrzypcowych +B ( d!r )6 Q42, < ( d!r )6 Q11, G ( d!r )6

Q1V, < ( d!r )6 Q1 i / ( d!r )6 Q1W1, nera1, z w#czonym do niej maym )onceremskrzypcowym G ( d!r )6 Q1V.

9od koniec rok6 --0 Eozart kompon6je 6twr reliijny: 0sz $ ( d!r )6 Q3W

zwan# @r+elsolo ( 0esse, w d6ch6 dawnej m6zyki kocielnej i na6k, jakie 6dzieli m6wczeniej 9adre Eartini.

3-


38/76

W --- r. Eozart 6daje si w kolejn# i ostatni# wielk# podr, w ktrej towarzyszyam6 matka. 9odczas tej podry, bd#c w Eannheim, Eozart pozna Bhrystiana Banna(icha,dyryenta synnej orkiesry mannheimskieK. $ywa na jeo koncertach, poznaje warsztatorkiestry, 6twory jakie ten zesp wykon6je. Ftyl tej m6zyki przeniesie do swoich 6tworw

paryskich. Wynikiem obserwacji ycia k6lt6ralneo, m6zyczneo Eannheim byy takie

kompozycje, jak: Sonay %orepianowe )6 4W i 11, dwie arieki %ranc!skie, trzykwarey na %le, skrzypce, alwk i wiolonczel, oraz dwa koncery na %leM G ( d!r )61 i < ( d!r )6 1R, a take R sonay na %orepian i skrzypce.

W Eannheim Eozart zetkn# si z nowym rodzajem szt6ki operowej melodramaem +d6odramatem1 ranc6skim, ktra odniosa wrd p6blicznoci paryskiej doD d6e 6znanie. W tymsamym czasie, kiedy wykonano pierwszy raz wspomnian# sym>oni, matka Eozarta zapadanale na zdrowi6 i po krtkiej chorobie zmara. Wol>an rozalony na 9ary i *ranc6zw,coraz wicej kompon6je 6tworw instr6mentalnych. Wyrazem rozpaczy po mierci matki jestSonaa %orepianowa a ( moll )6 14. W czasie pobyt6 Eozarta w 9ary6 powstay take:)ware / ( d!r, Sonaa %orepianowa / ( d!r )6 1.

W --2 r. Eozart powraca do Falzb6ra i otrzym6je nominacj od Lrcybisk6pa


39/76

7owy okres w yci6 Eozarta rozpoczynaj# czyny dosyD InierozwaneJ. 9orz6cazawd nadworneo m6zyka na dworze arcybisk6pa ortepian. ?est to zroz6miae,dy sam Eozart okreli, e Wiede by w tej epoceIkrain# >ortepian6J +min. Fonata na skrzypce i

>ortepian =s ( d6r, czy odznaczaj#ca si radoci#sonata * ( d6r1. " kompozycji Eozarta, z teo okres6naley wspomnieD jeszcze wariacji na temat

piosenki >ranc6skiej ?a ber+=re $=lim=ne i 0wariacji na temat >ranc6skiej romancy LlbeneseSa*=las, K;ai perd! mon aman, Sonacie < ( d!r nadwa %orepiany, a take o dw6 wspaniaychserenadach na oktet instr6mentw dtych: B ( d!r )6V1 ic ( moll )6 . ?ednak najwaniejsza z teookres6 jest komedio ( opera pt. Belmon i)onsancKa czyli Fprowadzenie z SeraK!. Waniew tej operze dokon6je si rozkwit eni6sz6dramatyczneo, a charakteryz6je j# lekkoD, h6mor i poezja. 7a wskro niemiecki, mimocaej ezotycznej scenerii, sinspiel Eozarta przeama w koc6 pierwsze lody 6

p6blicznoci, skoro za ycia Eozarta wystawiono o nie tylko w Wiedni6, ale i w 9radze,Pipsk6, $onn, Eonachi6m, 7orymberdze, L6sb6r6, $erlinie, a nawet w rodzinnymFalzb6r6. Fpontaniczny tok opery aodzi braki tekst6, nadaj#c wszystkimnieprawdopodobiestwom postaci i syt6acji tyle nat6ralnoci, e potra>i zainteresowaDwidza. ICprowadzenie z Feraj6J otwiera nowy rozdzia w yci6 Iwyzwoloneo twrcyJ.Wanie wtedy Eozart zainteresowa si biej twrczoci# ?erzeo *ryderyka ;aendla i?ana Febastiana $acha. Bdt#d zaczy pojawiaD si w jeo dzieach wyrane lady obcowania

ze szt6k# tych wielkich mistrzw. 7ie chodzi t6 o 6doskonalenie Inarzdzia twrczeoJnowymi rodkami i wzboacenie 6miejtnoci pos6iwania si >6# i kontrap6nktem. Wanebyo to, e pobi sw# m6zyk tak dalece, e nie bdzie j6 teraz stanowio dla nieo adnejrnicy, czy wypowiedzieD si oper# i ari#, czy sym>oni# i sonat#. Wszystkie bowiem >ormystan# si jednakowo itkie dla potrzeb jeo wyraz6. 9od wpywem zainteresowaniatwrczoci# ;aendla i $acha powstaj# min.: #anazKa c ( molli d ( moll, trzy nowe, maodzi znane koncerty >ortepianowe +# ( d!r )6 R1, / ( d!r )6 R1R, $ ( d!r )6 R131, atake >6a ( moll +na 8 rce1, ponadto dwie sonaty na >ortepian i skrzypce +/ ( d!r )6 R4Qi $ ( d!r )6 R41 dwa nowe kwartety smyczkowe, ktre pniej wejd# do synnej seriikwartetw dedykowanych ;aydnowi, Sym%onia < ( d!r )6 3znana powszechnie podnazw# *a%%nerowska i potne, choD niez6penie 6koczone dzieo m6zyki reliijnej

>ielk 0sz c ( moll )6 RQ2. W tym czasie powstaa take, pod wpywem pobyt6 w Pinz6,Sym%onia $ ( d!r )6 RQ3zwana Sym%oni ?inzk. W latach -/8 ( /4 w Wiedni6 nastaa

32


40/76

ImodaJ na Eozarta. Wbrew intryom Salieriego wszyscy okazywali Eozartowizainteresowanie jeo twrczoci#. $y zapraszany przez arystokracj i boate mieszczastwo,a take przez sameo Besarza 3zefa. " myl# o takiej p6blicznoci Eozart skomponowa2 koncertw >ortepianowych, ktre stay si wzorem nowoczesnej >ormy koncert6. $yy to:&s ( d!r )6 RRW, B ( d!r )6 R34, < ( d!r )6 R31, G ( d!r )6 R3, B ( d!r )6 R3V,

# ( d!r )6 R3W, d ( moll )6 RVV, $ ( d!r )6 RV2i &s ( d!r )6 RQ. )oncer # ( d!r)6 R3W to pena blask6 rozmowa solisty z orkiestr#, )oncer d ( moll )6 RVVto prawdziwaIsym>onia dialoowa, widaD w nim wany etap ewol6cji >ormy koncert6 w swej treciwewntrznej od szt6ki bd#cej poch# rozrywk# salonw do dramat6 wewntrzneo,nasyconeo s6biektywnym przeyciem twrcy +np. czD %%1. 7aley take wspomnieD o)oncercie $ ( d!r )6 RV2, rodzaj6 lirycznej Isym>onii z >ortepianemJ, z c6down#,

poetyck#, rozmarzon# czci# rodkow#. W -/8 r. powstaje take synna Sonaa B ( d!r)6 R3R na %orepian i skrzypce, a przede wszystkim seria szeci6 kwartetw smyczkowych,dedykowanych ?. ;aydnowi. $yy to: )ware G ( d!r )6 2, d ( moll )6 RQ1, &s ( d!r)6 RQ, B ( d!r )6 R3, / ( d!r )6 RVR, $ ( d!r )6 RV3+powstay pomidzy -/ (/41. W IromantyczneJ rejony wiedzie m6zyk kameraln#, bia emocji i penia wyraz6

)ware! + ( moll )6 R2 na %orepian i smyczki . 7a tej samej linii IromantycznejJznajd6je si nie pozbawiona akcentw masoskich sym%onia Yaobna ( Dra!erm!sik,

prel6di6m do przyszeo IAeY6iemJ, a take +choD w z6penie innym d6ch61 pena wdzik6pie do tekst6 Noetheo ( a %%, pierwszej loy masoskiej weszawikszoD arystokracji, 6 ktrej bywa Eozart. $yD moe, za przykadem Nl6ckSa, ;aydnSaEozart wst#pi do jednej z l w nadziei znalezienia trwalszej protekcji. esele#i+ara, eselem #i+ara. Aewol6cyjna treDlibretta +w >ranc6skiej komedii $ea6marchaisSeo1, tak zatrwaay a %%, e

nakaza zaodziD libretto. 9raca nad partyt6r# >esela #i+aratrwaa od wiosny -/0 r.W tym czasie skomponowa take 4 innych kompozycji, min. )oncer %orepianowy / (d!r )6 R ( jeden z najboatszych i najczystszych jeo koncertw, a przede wszystkimwspaniae arcydzieo, jakim jest )oncer %orepianowy c ( moll )6 RW1 ( pospnyIdramatJ, ktrem6 nie byo dot#d podobnych, apel6j#cy do najbszych dozna s6chaczy.

7a krtko przed 6koczeniem >esela #i+araEozart napisa skrz#c# si dowcipem, pen#zabawnych kontrastw, jednoaktow# komedi pt. antaz

Szkoły przedklasyczne-Klasycyzm

Documents

Transcript of Szkoły przedklasyczne-Klasycyzm