System p‚atniczy w Polsce - nbp.pl · cja od systemu gospodarki scentralizowanej do gospodarki...

Sys tem p ∏a tn i czyw Po l sce

Warszawa, paêdziernik 2002 r.

Opracowa∏:Departament Systemu P∏atniczego NBP

Telefon (22) 653 19 87Fax (22) 653 28 90

Projekt graficzny:Oliwka s.c.

Sk∏ad i druk:Drukarnia NBP

Wyda∏:Narodowy Bank PolskiDepartament Komunikacji Spo∏ecznej00-919 Warszawa, ul. Âwi´tokrzyska 11/21www.nbp.pl

© Copyright Narodowy Bank Polski, 2002

3

Spis treÊci

Przedmowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .5

Lista skrótów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .6

Wst´p . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .7

1. Aspekty instytucjonalne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .81.1. Ogólna struktura instytucjonalna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .8

1.2. Rola Narodowego Banku Polskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .9

1.2.1. Nadzór nad systemami p∏atnoÊci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .10

1.2.2. Dzia∏alnoÊç w zakresie systemów rozliczeƒ i rozrachunku papierów wartoÊciowych . . .10

1.2.3. Operacyjna rola Narodowego Banku Polskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .10

1.2.4. Wspó∏praca z innymi instytucjami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .11

1.3. Rola innych instytucji prywatnych i publicznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .11

2. Formy rozliczeƒ pieni´˝nych wykorzystywaneprzez podmioty niebankowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .132.1. P∏atnoÊci gotówkowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .13

2.2. P∏atnoÊci bezgotówkowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .13

2.2.1. Polecenie przelewu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .13

2.2.2. Czeki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .14

2.2.3. Polecenie zap∏aty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .14

2.2.4. Karty p∏atnicze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .14

2.2.5. Instrumenty pocztowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .16

2.3. Rozwój instrumentów p∏atniczych w ostatnim okresie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .16

3. Rozliczenia mi´dzybankowe i systemy rozrachunkowe . . . . . . . . . . . . . . .173.1. Ogólna charakterystyka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .17

3.2. System rozrachunku brutto w czasie rzeczywistym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .18

3.2.1. Zasady funkcjonowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .18

3.2.2. Uczestnictwo w systemie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .18

3.2.3. Rodzaje przeprowadzanych operacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .18

3.2.4. Funkcjonowanie systemu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .18

3.2.5. Ârodowisko przetwarzania transakcji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .19

3.2.6. Procedury rozrachunku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .19

3.2.7. Ryzyko kredytowe i ryzyko p∏ynnoÊci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .20

3.2.8. Polityka op∏at . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .20

3.2.9. Dane statystyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .21

3.3. Systemy p∏atnoÊci detalicznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .21

3.3.1. Systemy rozliczeniowe dla transakcji kartowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .21

3.3.2. Systemy rozliczeniowe detalicznych instrumentów uznaniowych,

obcià˝eniowych oraz czeków . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .21

3.3.2.1. Struktura organizacyjna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .21

3.3.2.2. Uczestnictwo w systemie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .21

3.3.3. System SYBIR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .22

3.3.3.1. Rodzaje obs∏ugiwanych transakcji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .22

3.3.3.2. Ârodowisko przetwarzania transakcji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .22

3.3.3.3. Procedury rozliczeƒ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .22

4 N a r o d o w y B a n k P o l s k i

3.3.3.4. Polityka op∏at . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .23

3.3.3.5. Dane statystyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .23

3.3.4. System ELIXIR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .23

3.3.4.1. Rodzaje obs∏ugiwanych transakcji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .23

3.3.4.2. Ârodowisko przetwarzania transakcji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .23

3.3.4.3. Procedury rozliczeƒ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .24

3.3.4.4. Polityka op∏at . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .24

3.3.4.5. Dane statystyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .25

3.4. Rozwój w najbli˝szym okresie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .25

4. Systemy rozrachunku papierów wartoÊciowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .264.1. Obrót . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .26

4.1.1. Podstawy prawne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .26

4.1.2. Struktura instytucjonalna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .26

4.1.3. Aspekty operacyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .28

4.1.3.1. Gie∏da Papierów WartoÊciowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .28

4.1.3.2. Elektroniczny system obrotu CeTO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .28

4.1.4. Rozwój w najbli˝szym okresie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .28

4.2. Rozliczanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .29

4.3. Rozrachunek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .29

4.3.1. Podstawy prawne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .29

4.3.2. Podmioty Êwiadczàce us∏ugi rozrachunkowe dla papierów wartoÊciowych . . . . . . . . .29

4.3.2.1. Krajowy Depozyt Papierów WartoÊciowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .29

4.3.2.2. Narodowy Bank Polski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .30

4.3.3. Nadzór . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .30

4.3.4. Aspekty operacyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .30

4.3.4.1. System KDPW . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .30

4.3.4.2. SKARBNET . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .32

4.3.4.3 SEBOP . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .34

4.4. Wykorzystanie infrastruktury papierów wartoÊciowych przez Narodowy Bank Polski . . . . . . .35

Za∏àcznik 1Dane statystyczne dla Polski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .36

Za∏àcznik 2Porównawcze dane statystyczne dla krajów akcesyjnych . . . . . . . . . . . . . . .48

Za∏àcznik 3 Metodologia danych statystycznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .82

Przedmowa

SYSTEM P¸ATNICZY W POLSCE 5

Przedmowa

Znaczenie systemów p∏atnoÊci i systemów rozrachunku papierów wartoÊciowych dla spraw-nego funkcjonowania sektora finansowego i poÊrednio dla ca∏ej gospodarki jest coraz powszech-niej dostrzegane, a podejmowanie dzia∏aƒ, majàcych na celu minimalizowanie ryzyka wyst´pujàce-go w tych systemach, jest jednym z podstawowych zadaƒ banków centralnych. Niezwykle istotnymczynnikiem w realizacji tego zadania jest posiadanie szczegó∏owych danych o poszczególnych sys-temach. èród∏em tych danych sà m.in. publikacje Europejskiego Banku Centralnego, które pozwa-lajà równie˝ na porównanie stopnia i kierunków rozwoju tych systemów w ró˝nych krajach.

W 1999 r. Europejski Bank Centralny opublikowa∏ pierwszy raport, opisujàcy systemy p∏atni-cze krajów ubiegajàcych si´ o cz∏onkostwo w Unii Europejskiej, tj. Bu∏garii, Cypru, Czech, Estonii,Litwy, ¸otwy, Polski, Rumunii, S∏owacji, S∏owenii i W´gier. Narodowy Bank Polski znalaz∏ si´ w gro-nie banków centralnych zaproszonych do przygotowania tego raportu, a konkretnie rozdzia∏u opi-sujàcego polski system p∏atniczy. W sierpniu 1999 r. Narodowy Bank Polski wyda∏ publikacj´ „Sys-tem p∏atniczy w Polsce”, która by∏a polskà wersjà rozdzia∏u zamieszczonego w tym raporcie.

Polski system p∏atniczy, podobnie jak systemy p∏atnicze innych krajów, podlega ciàg∏emu roz-wojowi i modernizacji. Szczególnie du˝o zmian zasz∏o w ostatnich trzech latach, co by∏o efektemprzyspieszenia prac majàcych na celu dostosowanie si´ do wymogów zwiàzanych z przysz∏ymuczestnictwem w Unii Europejskiej. Rozwój nowoczesnego i bezpiecznego systemu, opartego naefektywnej infrastrukturze rynkowej, niewàtpliwie sprzyja rozwojowi rynków finansowych orazszybkiej integracji w ramach UE. Bioràc pod uwag´ intensywne prace, które zosta∏y wykonanew tym zakresie w krajach ubiegajàcych si´ o cz∏onkostwo w Unii Europejskiej, Europejski Bank Cen-tralny postanowi∏ wydaç kolejny raport poÊwi´cony systemom p∏atnoÊci i systemom rozrachunkupapierów wartoÊciowych w krajach akcesyjnych. Poza opisem poszczególnych systemów raport za-wiera bogate dane statystyczne, w tym tablice porównawcze, ujmujàce dane na temat wszystkichopisywanych krajów. Raport zosta∏ opublikowany w dniu 31 sierpnia 2002 r. Prezentowana publi-kacja jest, podobnie jak w przypadku poprzedniej, t∏umaczeniem rozdzia∏u poÊwi´conego systemo-wi p∏atniczemu w Polsce. Opisuje jego aspekty instytucjonalne i prawne, wykorzystywane formyrozliczeƒ pieni´˝nych, systemy p∏atnoÊci detalicznych i wysokokwotowych oraz systemy rozrachun-ku papierów wartoÊciowych wed∏ug stanu na koniec 2001 r.

Mam nadziej´, ˝e prezentowana publikacja przybli˝y zagadnienia systemu p∏atniczego, sta-nowiàcego jeden z najistotniejszych obszarów funkcjonowania systemu finansowego ka˝dego kraju.

Dyrektor DepartamentuSystemu P∏atniczego

Adam Tochmaƒski

6

1

Lista skrótów

N a r o d o w y B a n k P o l s k i

Lista skrótów

BBFFGG Bankowy Fundusz Gwarancyjny

BBRRIIRR Bankowa Regionalna Izba Rozliczeniowa

CCRRBBSS Centralny Rejestr Bonów Skarbowych

CCTTOO Centralna Tabela Ofert SA

DDPPPPKK Departament Polityki Pieni´˝no-Kredytowej Narodowego Banku Polskiego

DDSSPP Departament Systemu P∏atniczego Narodowego Banku Polskiego

EELLIIXXIIRR System wymiany zleceƒ p∏atniczych w formie elektronicznej w KIR SA

GGOOWWDD G∏ówny Oddzia∏ Walutowo-Dewizowy Narodowego Banku Polskiegow Warszawie

GGPPWW Gie∏da Papierów WartoÊciowych w Warszawie SA

KKDDPPWW Krajowy Depozyt Papierów WartoÊciowych SA

KKIIRR Krajowa Izba Rozliczeniowa SA

KKPPWWiiGG Komisja Papierów WartoÊciowych i Gie∏d

KKSSRR Krajowy System Rozliczeƒ dla rozliczania transakcji dokonywanych kartami,obs∏ugiwany przez PolCard SA

PPGGFF Polska Gie∏da Finansowa SA

RRBBPP Rejestr Bonów Pieni´˝nych NBP

RRWWKKBB Rada Wydawców Kart Bankowych

SSEEBBOOPP System obs∏ugujàcy bony pieni´˝ne NBP

SSKKAARRBBNNEETT System obs∏ugujàcy bony skarbowe

SSOORRBBNNEETT System Obs∏ugi Rachunków Banków w Centrali Narodowego Banku Polskiego(system RTGS1)

SSYYBBIIRR System wymiany zleceƒ p∏atniczych w formie papierowej w KIR

ZZBBPP Zwiàzek Banków Polskich

ZZUUSS Zak∏ad Ubezpieczeƒ Spo∏ecznych

1 RTGS oznacza skrót od „real time gross settlement”, czyli rozrachunek brutto w czasie rzeczywistym.

1

Wst´p


Wst´p

W 1989 r. w Polsce dokona∏y si´ istotne zmiany polityczne, po których nastàpi∏a transforma-cja od systemu gospodarki scentralizowanej do gospodarki rynkowej. Bardzo istotnym przeobra˝e-niom uleg∏ równie˝ system p∏atniczy.

W okresie, w którym w Polsce funkcjonowa∏ system gospodarki centralnie planowanej, sys-tem rozrachunków mi´dzybankowych by∏ oparty na wymianie dokumentów papierowych. Nie ist-nia∏a izba rozliczeniowa poÊredniczàca w wymianie zleceƒ p∏atniczych mi´dzy bankami. Oddzia∏ybanków komercyjnych utrzymywa∏y rachunki bie˝àce w oddzia∏ach okr´gowych Narodowego Ban-ku Polskiego. Dokumenty rozliczeniowe by∏y przesy∏ane mi´dzy bankami za poÊrednictwem poczty,a ich kopie by∏y odr´bnie przedstawiane w oddzia∏ach okr´gowych Narodowego Banku Polskiegow celu uaktualnienia stanów rachunków banków. Obcià˝anie rachunków bie˝àcych banków zleca-jàcych i uznawanie rachunków bie˝àcych banków odbierajàcych p∏atnoÊç nie nast´powa∏o w tymsamym dniu.

W zwiàzku z przejÊciem do gospodarki rynkowej oczywista sta∏a si´ koniecznoÊç zmiany sta-rego systemu p∏atniczego. Pierwszym etapem by∏a konsolidacja rachunków bie˝àcych banków,której dokonano w I po∏owie 1992 r. Od tego czasu ka˝dy bank dzia∏ajàcy w Polsce ma tylko jedenrachunek bie˝àcy w Narodowym Banku Polskim.

Nowe, jednolite zasady rozrachunków mi´dzybankowych wesz∏y w ˝ycie 5 kwietnia 1993 r.Poczàtkowo obowiàzywa∏y tylko akcjonariuszy Krajowej Izby Rozliczeniowej SA (KIR), tzn. 17 ban-ków, ale od 1 lipca 1994 r. obejmujà wszystkie banki dzia∏ajàce w Polsce. Od tego czasu p∏atnoÊciw Polsce sà przetwarzane przez dwa ró˝ne systemy: p∏atnoÊci wysokokwotowe przez system RTGSNarodowego Banku Polskiego, a p∏atnoÊci detaliczne w KIR.

W kwietniu 1993 r. Narodowy Bank Polski uruchomi∏ system rozrachunku brutto w czasie rze-czywistym (o nazwie SORB) dla mi´dzybankowych p∏atnoÊci wysokokwotowych. Wprowadzenienowej wersji systemu RTGS, o nazwie SORBNET, nastàpi∏o w marcu 1996 r., a do koƒca 1998 r.wprowadzono elektronicznà wymian´ zleceƒ i innych komunikatów mi´dzy bankami a NarodowymBankiem Polskim. System ten spe∏nia wymagania nowoczesnego systemu RTGS, tzn. p∏atnoÊci sàprzetwarzane w formie elektronicznej, w czasie rzeczywistym i na bazie brutto, a raz rozliczone sàostateczne i nie mogà byç odwo∏ane. SORBNET przetwarza p∏atnoÊci wysokokwotowe, w∏àczajàcp∏atnoÊci z mi´dzybankowego rynku pieni´˝nego, zobowiàzania p∏atnicze wynikajàce z operacjirozliczanych przez Krajowy Depozyt Papierów WartoÊciowych (KDPW) oraz wysokokwotowe p∏at-noÊci klientowskie.

W p∏atnoÊciach detalicznych gotówka nadal odgrywa g∏ównà rol´, chocia˝ wykorzystaniekart p∏atniczych roÊnie bardzo dynamicznie. W p∏atnoÊciach bezgotówkowych polecenie przelewuwcià˝ jest formà dominujàcà. Czeki nigdy nie by∏y i nadal nie sà popularnym instrumentem p∏atni-czym w Polsce, a wykorzystanie polecenia zap∏aty zwi´ksza si´ bardzo powoli od czerwca 1998 r.

Rynek papierów wartoÊciowych rozwinà∏ si´ bardzo szybko w ciàgu ostatnich dziesi´ciu lat.Obecnie funkcjonujà w Polsce trzy systemy rozrachunku papierów wartoÊciowych, dwa w Narodo-wym Banku Polskim i jeden w KDPW.

8

1

Aspekty instytucjonalne


1Aspekty instytucjonalne

1.1. Ogólna struktura instytucjonalna

Dla funkcjonowania systemów p∏atnoÊci i rozrachunku najwa˝niejszymi podmiotami sà:

– Narodowy Bank Polski – polski bank centralny,

– Krajowa Izba Rozliczeniowa SA (KIR) – odpowiedzialna za rozliczanie p∏atnoÊci detalicz-nych,

– Krajowy Depozyt Papierów WartoÊciowych SA (KDPW) – odpowiedzialny za rejestrowaniepapierów wartoÊciowych i rozliczanie transakcji zawartych na papierach wartoÊciowych,

– Komisja Papierów WartoÊciowych i Gie∏d (KPWiG) – odpowiedzialna za nadzór nad rynkiemkapita∏owym.

Ustawa z 29 sierpnia 1997 r. - Prawo bankowe (Prawo bankowe) reguluje zasady prowadze-nia dzia∏alnoÊci przez banki funkcjonujàce w Polsce, tworzenia i organizacji banków oraz sprawo-wania nadzoru bankowego. OkreÊla te˝ procedury dotyczàce post´powania naprawczego, likwida-cji i upad∏oÊci banków. Nowelizacja Prawa bankowego z dnia 23 sierpnia 2001 r. wprowadzi∏aprzepisy dotyczàce instrumentów p∏atniczych oraz zasad realizacji przelewów transgranicznych.Banki podlegajà równie˝ innym powszechnie obowiàzujàcym regulacjom, takim jak Kodeks spó∏ekhandlowych i Kodeks pracy, które obejmujà aspekty nieuregulowane w Prawie bankowym.

Podstawowe zadania i organizacj´ Narodowego Banku Polskiego okreÊla ustawa z dnia 29sierpnia 1997 r. o Narodowym Banku Polskim. Zarówno Prawo bankowe, jak i ustawa o Narodo-wym Banku Polskim upowa˝niajà albo Prezesa NBP, albo Zarzàd NBP do opracowania szczegó∏o-wych regulacji le˝àcych w kompetencjach Banku.

W stosunku do systemów p∏atnoÊci Prezes Narodowego Banku Polskiego okreÊla sposóbprzeprowadzania rozrachunków mi´dzybankowych (Zarzàdzenie nr 6/2000 z dnia 5 kwietnia 2000 r.,zmienione przez Zarzàdzenie nr 15/2001 z dnia 11 grudnia 2001 r., które okreÊla podstawowe za-sady funkcjonowania systemu RTGS, podstawowe warunki dla poÊredników rozliczeniowych itd.).Ponadto, ustawa o Narodowym Banku Polskim upowa˝nia Zarzàd NBP do okreÊlania, w drodzeuchwa∏y, warunków otwierania i prowadzenia rachunków banków przez Narodowy Bank Polski.Szczegó∏y dotyczàce obs∏ugi rachunków bie˝àcych banków sà okreÊlone w standardowej umowierachunku bankowego, zawieranej ze wszystkimi bankami – uczestnikami systemu SORBNET.

Na podstawie Prawa bankowego Prezes Narodowego Banku Polskiego jest upowa˝niony doregulowania sposobu numeracji rachunków bankowych prowadzonych w bankach, a Minister Fi-nansów jest upowa˝niony do okreÊlania formatu wykorzystywanych przez banki dokumentów p∏at-niczych w formie papierowej.

Na podstawie art. 67 Prawa bankowego banki mogà tworzyç izby rozliczeniowe w celu wy-miany zleceƒ p∏atniczych oraz ustalania wzajemnych zobowiàzaƒ i nale˝noÊci wynikajàcych z tychzleceƒ. Zasady rzàdzàce wymianà zleceƒ p∏atniczych za poÊrednictwem KIR sà okreÊlone w Regula-minie dokonywania czynnoÊci w zakresie rozliczeƒ. Regulamin ten okreÊla zarówno wzajemne obo-wiàzki KIR i banków, jak i harmonogram wymiany zleceƒ p∏atniczych w dwóch systemach obs∏ugi-

1



wanych przez KIR: w systemie SYBIR (systemie rozliczeniowym opartym na noÊnikach papierowych)i systemie ELIXIR (elektronicznym systemie rozliczeniowym).

Zasady wspó∏pracy mi´dzy bankami a ich klientami, szczególnie w zakresie rozliczeƒ zleceƒp∏atniczych, sà uregulowane w umowach rachunku bankowego. W odró˝nieniu od regulacji,które obowiàzywa∏y w systemie scentralizowanym, banki majà obecnie mo˝liwoÊç swobodnegokszta∏towania swoich stosunków z klientami, pod warunkiem ˝e postanowienia umów nie b´dàsprzeczne z aktami wy˝szego rz´du (ustawami i rozporzàdzeniami).

Jedna z cz´Êci Prawa bankowego dotyczy upad∏oÊci banków. Przepisy ustawy z dnia 24 paê-dziernika 1934 r. Prawo upad∏oÊciowe regulujà natomiast kwestie, których nie obejmuje Prawobankowe.

Zgodnie z art. 15 Prawa upad∏oÊciowego, datà og∏oszenia upad∏oÊci jest data postanowieniasàdu o jej og∏oszeniu. Jednak w polskim prawodawstwie postanowienie to jest ostatnim etapemw post´powaniu upad∏oÊciowym i nie ma wp∏ywu na system p∏atniczy. Taki wp∏yw ma decyzja Ko-misji Nadzoru Bankowego o zawieszeniu dzia∏alnoÊci banku, poniewa˝ zgodnie z art. 159 ust. 1pkt 1 Prawa bankowego bank nie reguluje swoich zobowiàzaƒ w okresie zawieszenia dzia∏alnoÊci.Od poczàtku dnia zawieszenia dzia∏alnoÊci bank, którego ta decyzja dotyczy, nie mo˝e przesy∏açzleceƒ p∏atniczych do systemu RTGS. W przypadku p∏atnoÊci detalicznych bank, którego dzia∏alnoÊçzawieszono, jest wykluczany z rozliczeƒ, a jego p∏atnoÊci nie sà dalej rozliczane w tym dniu (proce-dury wycofywania p∏atnoÊci z rozliczeƒ, opisane w punkcie 3.3.2, przeprowadza KIR). Wycofaniep∏atnoÊci z rozliczeƒ dotyczy tych transakcji, których banki jeszcze nie rozliczy∏y, a wi´c jeszcze nie-zrealizowanych na rzecz beneficjentów. W czasie zawieszenia bank mo˝e jedynie realizowaç p∏at-noÊci, na które wyrazi zgod´ Komisja Nadzoru Bankowego.

Szczegó∏owe przepisy dotyczàce skutków post´powania upad∏oÊciowego dla systemów p∏at-noÊci zawiera ustawa z dnia 24 sierpnia 2001 r. w sprawie ostatecznoÊci rozrachunku w systemachp∏atnoÊci i systemach rozrachunku papierów wartoÊciowych oraz zasadach nadzoru nad tymi sys-temami, poprzez którà wprowadzono do polskiego prawa Dyrektyw´ o ostatecznoÊci rozrachunku(Dyrektyw´ 98/26/EC).

Funkcje nadzorcze w stosunku do publicznego obrotu papierami wartoÊciowymi i dzia∏alno-Êci gie∏dy, gie∏d towarowych, izb rozrachunkowych gie∏d towarowych oraz podmiotów prowadzà-cych przedsi´biorstwa maklerskie na rynku papierów wartoÊciowych i rynku towarów gie∏dowychsà wykonywane przez KPWiG, centralny organ administracji rzàdowej. KPWiG odpowiada w szcze-gólnoÊci za zapewnienie przestrzegania regu∏ uczciwego obrotu i konkurencji, sprawnego funkcjo-nowania rynku papierów wartoÊciowych oraz za przygotowywanie projektów aktów prawnychzwiàzanych z funkcjonowaniem tego rynku.

KPWiG wyra˝a równie˝ zgod´ na wprowadzenie papierów wartoÊciowych do publicznegoobrotu oraz przyznaje licencje na prowadzenie dzia∏alnoÊci maklerskiej.

W Polsce obowiàzujà przepisy prawa o ochronie konsumenta dotyczàce handlu i us∏ug, doniedawna nie odnoszàce si´ do bankowoÊci i finansów. Klienci banków sà chronieni przez niektóreprzepisy Prawa bankowego (np. zasada ochrony tajemnicy bankowej) oraz przez przepisy ustawyz dnia 14 grudnia 1994 r. o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym (BFG). Zgodnie z tymi ostatnimi,od stycznia 2002 r. Êrodki pieni´˝ne na rachunkach bankowych do wysokoÊci równowartoÊci w z∏o-tych 1.000 euro sà obj´te 100% gwarancjà BFG, natomiast w wysokoÊci do 18.000 euro – 90%gwarancjà.

1.2. Rola Narodowego Banku Polskiego

Funkcje Narodowego Banku Polskiego w dziedzinie systemu p∏atniczego okreÊla art. 3 ust. 2ustawy o Narodowym Banku Polskim. Sk∏adajà si´ na nie: organizowanie rozliczeƒ pieni´˝nych orazkszta∏towanie warunków niezb´dnych do rozwoju systemu bankowego.

10

1



1.2.1. Nadzór nad systemami p∏atnoÊci

Rol´ nadzorczà Narodowego Banku Polskiego nad systemami p∏atnoÊci w Polsce okreÊla usta-wa o ostatecznoÊci rozrachunku w systemach p∏atnoÊci i systemach rozrachunku papierów warto-Êciowych oraz o zasadach nadzoru nad tymi systemami. Zgodnie z tà ustawà, Narodowy Bank Pol-ski jest upowa˝niony do otrzymywania stosownych informacji od wszystkich operatorów systemówp∏atnoÊci. Do rozpocz´cia dzia∏alnoÊci przez nowy system niezb´dna jest zgoda Prezesa NBP; po-dobnie wszelkie zmiany w zasadach funkcjonowania systemów muszà byç zatwierdzone przez Pre-zesa Narodowego Banku Polskiego.

1.2.2. Dzia∏alnoÊç w zakresie systemów rozliczeƒ i rozrachunku papierówwartoÊciowych

Narodowy Bank Polski odgrywa wa˝nà rol´ w systemach rozliczeƒ i rozrachunku papierówwartoÊciowych. NBP jest w∏aÊcicielem i operatorem dwóch systemów rozrachunku papierów war-toÊciowych – systemu SKARBNET (dla bonów skarbowych) i systemu SEBOP (dla bonów pieni´˝nychNBP). Narodowy Bank Polski jest równie˝ agentem rozrachunkowym dla KDPW.

Rozrachunek Êrodków pieni´˝nych zwiàzanych z obrotem skarbowymi papierami wartoÊcio-wymi, zarejestrowanymi w Centralnym Rejestrze Bonów Skarbowych (CRBS), oraz bonami pieni´˝-nymi NBP, zarejestrowanymi w Rejestrze Bonów Pieni´˝nych NBP (RBP), jest dokonywany w pienià-dzu banku centralnego utrzymywanym na rachunkach bie˝àcych banków, prowadzonych przezDepartament Systemu P∏atniczego (DSP) Narodowego Banku Polskiego. Od lipca 1999 r. rozrachu-nek Êrodków pieni´˝nych zwiàzanych z innymi papierami wartoÊciowymi, dla których KDPW jestagentem depozytowym i poÊrednikiem rozliczeniowym w odniesieniu do zobowiàzaƒ pieni´˝nych,równie˝ ma miejsce w DSP.

CRBS i RBP przyj´∏y procedury rozrachunku brutto w czasie rzeczywistym bonów skarbowychi bonów pieni´˝nych NBP zgodnie z zasadà DVP2 wed∏ug modelu 1 dla uczestników majàcych ra-chunki bie˝àce w DSP (tzn. rozrachunek w czasie rzeczywistym pojedynczych zleceƒ dotyczàcychpapierów wartoÊciowych i Êrodków pieni´˝nych). Umo˝liwi∏o to stworzenie wysoce p∏ynnego ryn-ku tych papierów wartoÊciowych.

Na mocy ustawy o ostatecznoÊci rozrachunku w systemach p∏atnoÊci i systemach rozrachun-ku papierów wartoÊciowych oraz zasadach nadzoru nad tymi systemami, KPWiG odpowiada zaprzyznawanie licencji nowym systemom rozrachunku papierów wartoÊciowych po zasi´gni´ciu opi-nii Prezesa Narodowego Banku Polskiego.

1.2.3. Operacyjna rola Narodowego Banku Polskiego

G∏ównà funkcjà Narodowego Banku Polskiego zwiàzanà z us∏ugami p∏atniczymi jest obs∏uga66 rachunków bie˝àcych banków (62 sà prowadzone w systemie SORBNET dla przetwarzania wy-sokokwotowych transakcji mi´dzy bankami) oraz, w szczególnoÊci, rozrachunek p∏atnoÊci mi´dzy-bankowych.

Narodowy Bank Polski jest w∏aÊcicielem i operatorem systemu SORBNET, który dokonuje roz-rachunku, na bazie brutto, wszystkich przelewów, przekazywanych przez banki do NarodowegoBanku Polskiego w formie elektronicznej. System SORBNET jest po∏àczony z systemami SKARBNETi SEBOP, co pozwala na rozrachunek pojedynczych transakcji dotyczàcych papierów wartoÊciowychzarejestrowanych w tych systemach (tj. bonów skarbowych i bonów pieni´˝nych NBP) zgodnie z za-sadà DVP wed∏ug modelu 1.

Narodowy Bank Polski oferuje równie˝ us∏ug´ rozrachunkowà dla systemów KIR. Zobowiàza-nia i nale˝noÊci netto banków wynikajàce z wymiany zleceƒ p∏atniczych za poÊrednictwem KIR sà

2 DVP oznacza skrót od „delivery versus payment”, czyli dostawa za p∏atnoÊç.

1



rozliczane przez system SORBNET podczas sesji rozrachunkowych przeprowadzanych w godzinachustalonych z Narodowym Bankiem Polskim.

Narodowy Bank Polski jest tak˝e bezpoÊrednim uczestnikiem KIR. Przesy∏a do KIR i otrzymu-je z KIR p∏atnoÊci jednostek bud˝etowych, których rachunki prowadzone sà przez oddzia∏y Narodo-wego Banku Polskiego.

W zakresie prowadzenia rachunków swoich klientów Narodowy Bank Polski realizuje zlece-nia p∏atnicze, pod warunkiem ˝e na rachunku znajdujà si´ Êrodki pieni´˝ne wystarczajàce do doko-nania rozrachunku (nie ma mo˝liwoÊci przekroczenia stanu Êrodków na rachunku).

1.2.4. Wspó∏praca z innymi instytucjami

W zakresie systemu p∏atniczego Narodowy Bank Polski wspó∏pracuje z:

– Zwiàzkiem Banków Polskich (ZBP) – Narodowy Bank Polski ma przedstawicieli w wielu gru-pach roboczych ZBP, z którym konsultuje wszystkie regulacje dotyczàce systemu p∏atniczego,

– Ministrem Finansów – wspó∏praca dotyczy g∏ównie kwestii prawnych, a w szczególnoÊciprojektowania regulacji dotyczàcych systemu bankowego.

Ponadto, 1 lipca 1998 r. utworzono Rad´ ds. Systemu P∏atniczego (Rad´) jako organ opinio-dawczo-doradczy Zarzàdu Narodowego Banku Polskiego. W sk∏ad Rady wchodzà: Pierwszy Zast´p-ca Prezesa Narodowego Banku Polskiego (Przewodniczàcy), Prezes ZBP (Wiceprzewodniczàcy), pre-zesi czterech banków komercyjnych oraz przedstawiciele Ministra Finansów, KIR, KDPW, PolCardu(patrz punkt 3.3.1), Poczty Polskiej i Telbanku.

Do zadaƒ Rady nale˝y analizowanie i ocena polskiego systemu p∏atniczego oraz formu∏owa-nie propozycji, majàcych na celu jego dostosowanie do wymogów Unii Europejskiej.

1.3. Rola innych instytucji prywatnych i publicznych

Do innych podmiotów zwiàzanych z us∏ugami rozliczeniowymi w Polsce nale˝à:

• KIR, odpowiadajàca za rozliczanie p∏atnoÊci detalicznych, powsta∏a w listopadzie 1991 r.jako spó∏ka z udzia∏em 17 banków komercyjnych, ZBP i Narodowego Banku Polskiego.

• KDPW, centralna instytucja depozytowo-rozliczeniowa w zakresie publicznego obrotu pa-pierami wartoÊciowymi; ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o publicznym obrocie papiera-mi wartoÊciowymi upowa˝nia go do wype∏niania funkcji depozytowej i rozrachunkowej dlapublicznego rynku papierów wartoÊciowych. KDPW funkcjonuje jako centralny depozyt pa-pierów wartoÊciowych wyemitowanych w formie zdematerializowanej oraz jako instytucjarozliczeniowa i rozrachunkowa dla transakcji z rynku regulowanego i transakcji zawartychpoza rynkiem regulowanym.

• Zwiàzek Banków Polskich, odgrywajàcy wa˝nà rol´ jako koordynator prac standaryzacyj-nych i regulacyjnych. Ponadto, pod auspicjami ZBP dzia∏ajà liczne grupy robocze, które zaj-mujà si´ w szczególnoÊci kwestiami zwiàzanymi z kartami p∏atniczymi, bankowoÊcià elek-tronicznà i poleceniem zap∏aty.

• Rada Wydawców Kart Bankowych (RWKB), utworzona w kwietniu 1994 r. przez ZBP. Wi´k-szoÊç polskich banków wydajàcych karty p∏atnicze to cz∏onkowie RWKB. Utworzono jàw celu wspomagania banków wydajàcych karty w ich relacjach z organizacjami zrzeszajà-cymi, takimi jak Visa i Europay, wspó∏pracy z organami administracji rzàdowej w zakresieregulacji prawnych zwiàzanych z funkcjonowaniem kart p∏atniczych w Polsce oraz wspó∏-pracy w zakresie rozwoju i promocji kart, a tak˝e w celu utworzenia jednolitej infrastruktu-ry technicznej niezb´dnej do dokonywania operacji kartami.

12

1



W tym samym czasie powsta∏y dwie inne organizacje, ∏àczàce banki b´dàce cz∏onkami orga-nizacji mi´dzynarodowych: Visa Forum Poland oraz Europay Forum Poland. Ich zadania obejmujàm.in. wymian´ doÊwiadczeƒ oraz przeciwdzia∏anie nieuczciwej i szkodliwej konkurencji.

PolCard jest spó∏kà nale˝àcà do ZBP i grupy banków, funkcjonujàcà jako centrum autoryza-cyjno-rozliczeniowe dla transakcji dokonywanych kartami. PolCard wspó∏pracuje z bankami wyda-jàcymi karty. Oferuje us∏ugi zwiàzane z obs∏ugà bankomatów dzia∏ajàcych w trybie on-line, wpro-wadzi∏ mechanizm umo˝liwiajàcy dost´p do bankomatów danego banku klientom innych banków,obs∏uguje specjalny system rozliczeniowy (KSR), umo˝liwiajàcy kompensat´ nale˝noÊci i zobowià-zaƒ wynikajàcych z transakcji dokonywanych kartami.

2

Formy rozliczeƒ pieni´˝nych wykorzystywane przez podmioty niebankowe


2Formy rozliczeƒ pieni´˝nych

wykorzystywane przez podmioty niebankowe

Zgodnie z art. 63 Prawa bankowego, p∏atnoÊç mo˝e byç zrealizowana albo gotówkowo,albo przy u˝yciu instrumentów bezgotówkowych, w szczególnoÊci polecenia przelewu, czeków roz-rachunkowych, polecenia zap∏aty oraz kart p∏atniczych. Ustawa rozró˝nia równie˝ czek gotówko-wy i czek rozrachunkowy; pierwszy jest zaliczany do instrumentów rozliczeƒ gotówkowych, a dru-gi do instrumentów rozliczeƒ bezgotówkowych.

2.1. P∏atnoÊci gotówkowe

Polski z∏oty ma nast´pujàce nomina∏y:

– banknoty: 10; 20; 50; 100; 200;

– monety: 0,01; 0,02; 0,05; 0,10; 0,20; 0,50; 1; 2; 5.

Obecnie oko∏o 97% wartoÊci gotówki w obiegu to banknoty. Brakuje danych na temat licz-by i wartoÊci p∏atnoÊci gotówkowych. Posiadanie rachunku bankowego nie jest zjawiskiem po-wszechnym, dlatego wiele emerytur, rent, a nawet wynagrodzeƒ wyp∏aca si´ w gotówce. Du˝a licz-ba sklepów i punktów us∏ugowych, szczególnie po∏o˝onych poza du˝ymi miastami, nie akceptujebezgotówkowych form p∏atnoÊci.

2.2. P∏atnoÊci bezgotówkowe

P∏atnoÊci bezgotówkowe obejmujà w szczególnoÊci: polecenia przelewu, czeki rozrachunko-we, polecenia zap∏aty oraz karty p∏atnicze.

Prawo bankowe nie okreÊla terminu, w jakim bank powinien wykonaç dyspozycj´ swojego klienta.Zgodnie z art. 54 ust. 2, umowa rachunku bankowego powinna okreÊlaç, w szczególnoÊci, sposób dys-ponowania Êrodkami zgromadzonymi na rachunku oraz termin realizacji zleceƒ p∏atniczych przez bank.

W przypadku zleceƒ uznaniowych funkcjonujàcy system rozliczeƒ transakcji klientowskich zapoÊrednictwem KIR umo˝liwia dokonanie rozliczenia mi´dzy klientami dwóch ró˝nych bankóww ciàgu dwóch dni roboczych w papierowym systemie SYBIR i tego samego dnia w elektronicznymsystemie ELIXIR. Dla czeków okres ten wyd∏u˝a si´ do trzech dni roboczych (szczegó∏y patrzpunkt 3.3.3.3).

Ustawa z dnia 23 grudnia 1988 r. o dzia∏alnoÊci gospodarczej nak∏ada na podmioty gospo-darcze obowiàzek rozliczania w formie bezgotówkowej tych transakcji, których wartoÊç przekracza3.000 euro. Je˝eli wartoÊç obrotów mi´dzy dwoma podmiotami przekracza miesi´cznie kwot´10.000 euro, to obowiàzek rozliczania w formie bezgotówkowej dotyczy ka˝dej transakcji powy˝ej1.000 euro.

2.2.1. Polecenie przelewu

Polecenie przelewu jest g∏ównym instrumentem p∏atnoÊci bezgotówkowych w Polsce. IloÊcio-wo stanowi ono 99% wszystkich transferów przetwarzanych przez KIR.

14

2



2.2.2. Czeki

Czek jako forma rozliczeƒ podlega uregulowaniom ustawy z dnia 28 kwietnia 1936 r. Prawoczekowe. W Polsce czek nigdy nie by∏ szeroko stosowany jako forma rozliczeƒ pieni´˝nych, w ostat-nim zaÊ okresie, wobec intensywnie rozwijajàcego si´ rynku kart p∏atniczych, jego znaczenie jesz-cze bardziej zmala∏o. W Polsce tylko bank mo˝e byç trasatem czeku.

Czek gotówkowy stanowi dyspozycj´ wystawcy czeku udzielonà trasatowi do obcià˝eniarachunku wystawcy kwotà, na którà czek zosta∏ wystawiony, oraz wyp∏aty tej kwoty okazicielowilub osobie wskazanej na czeku. W tej kategorii czeków najwi´ksze znaczenie majà czeki z ra-chunków oszcz´dnoÊciowo-rozliczeniowych. Wi´kszoÊç takich czeków klienci wykorzystujà niejako form´ rozliczeƒ, lecz do podejmowania gotówki z w∏asnych rachunków. Z powodu zwi´k-szajàcej si´ liczby bankomatów oraz kart p∏atniczych w obiegu rola czeków gotówkowych gwa∏-townie zmala∏a.

Czek rozrachunkowy umo˝liwia wy∏àcznie przekazanie kwoty umieszczonej na czeku z ra-chunku d∏u˝nika na rachunek okaziciela lub osoby wskazanej na czeku, bez mo˝liwoÊci wyp∏atyw gotówce. Rola czeku rozrachunkowego jako formy rozliczeƒ z porównaniu z poleceniami prze-lewu jest niewielka. Czek mo˝e byç przedstawiany do zap∏aty w dowolnym banku, ale musi byç do-starczony do trasata. Procedury rozrachunkowe omówiono w punkcie 3.3.3.3.

2.2.3. Polecenie zap∏aty

Polecenie zap∏aty zosta∏o wprowadzone przez Narodowy Bank Polski w paêdzierniku 1997 r.,a pierwszych transakcji dokonano w lipcu 1998 r.

Zgodnie z Prawem bankowym, przeprowadzanie rozliczeƒ w formie polecenia zap∏aty jestdopuszczalne pod warunkiem:

– posiadania przez wierzyciela i d∏u˝nika rachunków w bankach, które zawar∏y porozumieniew sprawie stosowania polecenia zap∏aty,

– udzielenia wierzycielowi przez d∏u˝nika upowa˝nienia do obcià˝ania rachunku d∏u˝nikaw umownych terminach zap∏aty z tytu∏u okreÊlonych zobowiàzaƒ,

– zawarcia umowy w sprawie stosowania polecenia zap∏aty mi´dzy wierzycielem a bankiem.

T́ form´ stosuje si´ do p∏atnoÊci nie przekraczajàcych równowartoÊci 1.000 euro w przypad-ku osób fizycznych oraz 10.000 euro w przypadku osób prawnych.

Rozliczenia z tytu∏u polecenia zap∏aty sà wykonywane wy∏àcznie poprzez elektroniczny sys-tem ELIXIR w KIR. Na koniec grudnia 2001 r. uczestnikami porozumienia w sprawie stosowania po-lecenia zap∏aty by∏y 44 banki.

Wykorzystanie polecenia zap∏aty wzrasta, jednak instrument ten nadal odgrywa marginalnàrol´ w p∏atnoÊciach detalicznych.

2.2.4. Karty p∏atnicze

SpoÊród bezgotówkowych form p∏atnoÊci w Polsce najbardziej dynamicznie roÊnie wykorzy-stanie kart p∏atniczych. Ostatnie lata przynios∏y zarówno znaczny wzrost liczby kart w obiegu, jaki liczby operacji dokonanych przy ich u˝yciu. W grudniu 1994 r. liczba kart p∏atniczych wynosi∏a21.900, w czerwcu 1998 r. 1.546.000, a w grudniu 2001 r. osiàgn´∏a 14.388.803. Pomimo tej dy-namiki ich udzia∏ – zarówno wartoÊciowy, jak i liczbowy – we wszystkich p∏atnoÊciach bezgotów-kowych w Polsce utrzymuje si´ na stosunkowo niskim poziomie.

Karty wydawane przez polskie banki sà zazwyczaj opatrzone logo jednej z mi´dzynarodo-wych organizacji, tj. VISA International lub Eurocard/MasterCard International, co umo˝liwia ∏a-

2



twiejszy dost´p do punktów akceptujàcych karty p∏atnicze. Karty krajowe sà czasami opatrzone lo-go PolCard i logo banku wydawcy.

Karty debetowe

Zdecydowanà wi´kszoÊç kart p∏atniczych wydawanych przez banki dzia∏ajàce w Polsce stano-wià karty debetowe oraz debetowe z odroczonà p∏atnoÊcià lub karty typu charge3. Wed∏ug stanuna koniec grudnia 2001 r., polskie banki wyda∏y 12.740.630 kart debetowych i 1.047.086 kart ty-pu charge.

Poczàtkowo wiele banków wydawa∏o karty s∏u˝àce jedynie do wyp∏aty gotówki z ich w∏a-snych bankomatów. Jednak w póêniejszym okresie dodawano do tych kart funkcje p∏atnicze.W zwiàzku z tym, ˝e niektóre banki wydajà karty debetowe bez wyt∏oczeƒ (VISA Electron, Maestro,PolCard BIS), ich u˝ycie jest ograniczone tylko do bankomatów i terminali POS.

Karty kredytowe oraz karty typu T&E

Karty kredytowe oraz karty typu T&E (travel & entertainment) wydaje nieliczna grupa polskichbanków. Karty te opatrzone sà logo systemów VISA International, Eurocard/MasterCard lub Ameri-can Express. Wed∏ug stanu na koniec grudnia 2001 r., wydano 601.087 kart kredytowych.

Karty kupieckie (retailer cards)

Karty kupieckie (karty lojalnoÊciowe) wydajà g∏ównie hipermarkety (np. Geant, Carrefour). Niesà one traktowane jako karty p∏atnicze, poniewa˝ wydawca jest jedynym zaanga˝owanym kupcem(karty nie mogà byç wykorzystywane poza siecià emitenta).

Karty przedp∏acone

W Polsce nie ma w obrocie kart przedp∏aconych (tzw. elektronicznych portmonetek). Jednakna poziomie lokalnym, np. na uniwersytetach, w ma∏ych miastach, na wyciàgach narciarskich,w parkometrach i w sieciach transportu publicznego, zosta∏o wprowadzonych kilka programów pi-lota˝owych, majàcych na celu rozwój technologii kart mikroprocesorowych. Wi´kszoÊç tych projek-tów dotyczy kart wykorzystywanych w jednym celu, w zwiàzku z czym Narodowy Bank Polski nieuznaje ich za pieniàdz elektroniczny.

Obecnie nie ma planów wprowadzenia w Polsce kart przedp∏aconych wykorzystywanychw wielu celach. Projekty pieniàdza elektronicznego bazujàcego na sieciach komputerowych tak˝enie zosta∏y zainicjowane.

Karty telefoniczne wydaje Telekomunikacja Polska SA. Karty te nie umo˝liwiajà uzupe∏nianiazu˝ytych impulsów.

Sieci bankomatów i terminali POS

W poczàtkowym okresie wprowadzania bankomatów banki tworzy∏y w∏asne sieci bankoma-tów i wydawa∏y karty do wyp∏at gotówki jedynie z ich w∏asnych bankomatów. Taka polityka dopro-wadzi∏a do utworzenia 15 odr´bnych sieci bankomatowych, a klienci danego banku mogli korzy-staç tylko z jego sieci. Nast´pnie kilka banków zawar∏o dwustronne porozumienia dotyczàcewzajemnej akceptacji kart bankomatowych. W czerwcu 1997 r. grupa banków krajowych zawar∏aporozumienie o Êwiadczeniu us∏ug dla krajowych posiadaczy kart w mi´dzybankowej sieci on-line

3 Karty typu charge sà podobne do kart kredytowych, z jednà ró˝nicà – klient musi zap∏aciç pe∏nà kwot´ zobowiàzaniana koniec miesiàca.

16

2



i wprowadzi∏a tzw. switch krajowy, obs∏ugiwany przez PolCard. Kilka innych banków przystàpi∏o doporozumienia w póêniejszym czasie. Rozszerzenie porozumienia na prawie wszystkie polskie bankispowodowa∏o wzajemne uznawanie kart we wszystkich bankomatach w kraju.

Ponadto, spó∏ka o nazwie Bankomat 24/Euronet Ltd. utworzy∏a w∏asnà, niezale˝nà sieç ban-komatów, która akceptuje zarówno karty z systemów mi´dzynarodowych (Visa, Euro-card/MasterCard, American Express i Diners Club), jak i karty krajowe wyemitowane przez polskiebanki. Wed∏ug stanu na koniec grudnia 2001 r., sieç ta obejmowa∏a 708 bankomatów, a ∏àcznaliczba bankomatów w Polsce wynosi∏a 6.476.

2.2.5. Instrumenty pocztowe

Poczta Polska jest upowa˝niona do wykonywania niektórych czynnoÊci rozliczeniowych,m.in. realizacji przekazów pocztowych, przyjmowania wp∏at na rachunki bankowe oraz wyp∏atemerytur i rent.

Podstawowa sieç placówek Poczty obejmuje oko∏o 7.600 urz´dów. Jedynie urz´dy wy˝sze-go stopnia majà rachunki w bankach. Rachunki te obs∏ugujà rozliczenia dokonywane zarównow urz´dach wy˝szego stopnia, jak i w wielu mniejszych urz´dach.

Przekaz pocztowy jest stosowany w celu przekazywania Êrodków mi´dzy osobami nie majà-cymi rachunków bankowych. W takim przypadku jeden urzàd pocztowy przyjmuje wp∏at´ gotów-kowà (wraz z prowizjà), a drugi wyp∏aca jà otrzymujàcemu. Operacja ta jest realizowana poza sys-temem bankowym. W przypadku wp∏at na rachunki bankowe urzàd pocztowy przesy∏a zleceniawp∏at na ogólnà kwot´ wszystkich otrzymanych instrukcji do oddzia∏u banku, w którym ma swójrachunek bie˝àcy. Bank rozlicza to zlecenie za poÊrednictwem KIR, tak jak w przypadku ka˝dego in-nego klienta.

Przy wyp∏atach emerytur i rent oddzia∏y okr´gowe Narodowego Banku Polskiego prowadzà-ce rachunki Zak∏adu Ubezpieczeƒ Spo∏ecznych (ZUS) przekazujà okreÊlone kwoty poÊrednictwemKIR na rachunki rejonowych urz´dów pocztowych (jest ich kilkadziesiàt w kraju). ZUS dostarcza in-dywidualne dokumenty dotyczàce beneficjentów bezpoÊrednio do urz´dów pocztowych, co ozna-cza, ˝e po otrzymaniu informacji z ZUS mogà one niezw∏ocznie rozpoczàç dokonywanie poszcze-gólnych wyp∏at.

2.3. Rozwój instrumentów p∏atniczych w ostatnim okresie

Pieniàdz elektroniczny (e-money) w postaci kart przedp∏aconych nie jest jeszcze wykorzysty-wany na polskim rynku. Niemniej jednak niektóre polskie banki przy wspó∏pracy mi´dzynarodowychinstytucji, takich jak Eurocard/MasterCard i VISA International, rozwa˝ajà mo˝liwoÊç jego wprowa-dzenia, chocia˝ wcià˝ jest to kwestià przysz∏oÊci.

Rynek kart p∏atniczych rozwija si´ dynamicznie. W ka˝dym roku liczba kart oraz akceptujà-cych je punktów znacznie wzrasta. Ponadto, kilka polskich banków rozpocz´∏o dodawanie mikro-procesorów do swoich kart, co znacznie zwi´kszy bezpieczeƒstwo kart oraz ich funkcjonalnoÊç.

W ostatnich latach banki dzia∏ajàce w Polsce zaoferowa∏y nowà us∏ug´ – corporate banking.Wiele operacji dokonywanych dotychczas w siedzibie banku mo˝e byç teraz przeprowadzanychw siedzibie klienta poprzez wykorzystanie dostarczonego przez bank specjalnego oprogramowania.Us∏ugi te oferowane sà obecnie przez wi´kszoÊç banków dzia∏ajàcych w Polsce.

3

Rozliczenia mi´dzybankowe i systemy rozrachunkowe


3Rozliczenia mi´dzybankowe i systemy rozrachunkowe

3.1. Ogólna charakterystyka

Zasady rozrachunków mi´dzybankowych okreÊla zarzàdzenie nr 6/2000 Prezesa Narodowe-go Banku Polskiego z dnia 6 kwietnia 2000 r. w sprawie sposobu przeprowadzania rozrachunkówmi´dzybankowych, zmienione w listopadzie 2001 r. Polskie banki rozliczajà zlecenia p∏atnicze zwià-zane z p∏atnoÊciami wysokokwotowymi (tzn. g∏ównie dotyczàce transakcji z rynku pieni´˝nego,rynku walutowego oraz rynku papierów wartoÊciowych) bezpoÊrednio poprzez Narodowy BankPolski, a zlecenia p∏atnicze zwiàzane z p∏atnoÊciami detalicznymi za poÊrednictwem KIR. Jako izbarozliczeniowa KIR rejestruje wzajemne zobowiàzania wynikajàce z tych instrukcji oraz przedstawiaNBP zlecenia dotyczàce pozycji netto banków.

Schemat. Rozliczenia mi´dzybankowe i systemy rozrachunkowe w Polsce

W zwiàzku z tym, ˝e wszystkie banki w Polsce sà bezpoÊrednimi lub poÊrednimi uczestnika-mi KIR, wi´kszoÊç p∏atnoÊci mi´dzybankowych (iloÊciowo) jest rozliczana za poÊrednictwem tej izbyrozliczeniowej. KIR obs∏uguje dwa detaliczne systemy rozliczeƒ netto: SYBIR – system oparty na do-kumentach papierowych – i ELIXIR – system elektroniczny. Szczegó∏owy opis tych systemów znaj-duje si´ w punktach 3.3.3 i 3.3.4.

Rozrachunek mi´dzybankowy nast´puje na rachunkach bie˝àcych banków prowadzonychw NBP. Narodowy Bank Polski jest operatorem systemu SORBNET. Ten system rozrachunku bruttow czasie rzeczywistym przetwarza wysokokwotowe p∏atnoÊci mi´dzybankowe. Jest on równie˝ wy-korzystywany do rozrachunku pozycji netto pochodzàcych z trzech systemów rozliczeniowych, tzn.z dwóch systemów obs∏ugiwanych przez KIR oraz jednego obs∏ugiwanego przez KDPW.

KDPW przedstawia zlecenia p∏atnicze dotyczàce transakcji kupna/sprzeda˝y papierów war-toÊciowych, zawartych na Gie∏dzie Papierów WartoÊciowych w Warszawie (GPW) oraz Centralnej

SORBNETRTGS

P∏atnoÊciwysokokwotowe

pozycje netto

nettobrutto

brutto

brutto

SYBIR ELIXIR

Systemy p∏atnoÊci detalicznych

SKARBNET SEBOP KDPW

Systemy rozrachunku papierów wartoÊciowych

18

3



Tabeli Ofert (CeTO). Ostateczny rozrachunek wynikajàcy z wy˝ej wymienionych systemów jest do-konywany w Narodowym Banku Polskim w systemie SORBNET.

3.2. System rozrachunku brutto w czasie rzeczywistym

System SORBNET uruchomiono w marcu 1996 r. Zastàpi∏ on – dzia∏ajàcy od kwietnia 1993 r.– system SORB. Mimo ˝e system SORB spe∏nia∏ podstawowe wymogi systemu RTGS, nie by∏ onw pe∏ni efektywny, poniewa˝ banki mog∏y sk∏adaç zlecenia p∏atnicze tylko na noÊniku papierowymlub dyskietce. Od grudnia 1998 r. wszystkie banki mogà sk∏adaç zlecenia drogà elektronicznà.

3.2.1. Zasady funkcjonowania

Zasady funkcjonowania systemu SORBNET sà okreÊlone w zarzàdzeniu Prezesa NBP, uchwaleZarzàdu Narodowego Banku Polskiego oraz w umowach rachunku bankowego zawieranych mi´-dzy Narodowym Bankiem Polskim a poszczególnymi bankami majàcymi rachunki bie˝àce w Centra-li Narodowego Banku Polskiego w systemie SORBNET. Wymienione akty prawne organów NBP re-gulujà kryteria dost´pu, rodzaje przetwarzanych p∏atnoÊci, ogólne warunki dotyczàce infrastrukturytechnicznej oraz polityki cenowej, natomiast postanowienia umowy, które sà identyczne dla wszyst-kich banków, regulujà czas operacyjny i inne szczegó∏y operacyjne.

3.2.2. Uczestnictwo w systemie

Wed∏ug stanu na dzieƒ 31 grudnia 2001 r., w systemie SORBNET uczestniczy∏y 62 banki. Wa-runki przystàpienia do systemu SORBNET dla banków sà okreÊlone w: uchwale nr 14/2000 ZarzàduNarodowego Banku Polskiego z dnia 31 marca 2000 r. w sprawie warunków otwierania i prowa-dzenia rachunków banków przez Narodowy Bank Polski, zmienionej w grudniu 2000 r. orazw grudniu 2001 r. Banki ubiegajàce si´ o otwarcie rachunku bie˝àcego w Narodowym Banku Pol-skim muszà spe∏niç nast´pujàce warunki:

– bank musi prowadziç dzia∏alnoÊç operacyjnà przez co najmniej szeÊç miesi´cy,

– sytuacja finansowa banku musi zostaç uznana przez Narodowy Bank Polski za pozytywnà,

– bank musi spe∏niç wymogi techniczne elektronicznej wymiany zleceƒ p∏atniczych i innychinformacji mi´dzy bankiem a Narodowym Bankiem Polskim oraz pozytywnie przejÊç testy organizo-wane w tym zakresie przez Narodowy Bank Polski.

Ponadto, w systemie SORBNET prowadzone sà rachunki bankowe dla dwóch poÊrednikówrozliczeniowych, tj. KIR i KDPW.

3.2.3. Rodzaje przeprowadzanych operacji

System SORBNET realizuje zlecenia p∏atnicze banków, dotyczàce transakcji zawartych na mi´dzyban-kowym rynku pieni´˝nym, walutowym i papierów wartoÊciowych oraz operacji mi´dzy bankami a Narodo-wym Bankiem Polskim. System SORBNET mo˝e byç wykorzystywany do przetwarzania zleceƒ p∏atniczychprzesy∏anych przez banki w imieniu w∏asnym lub w imieniu ich klientów (p∏atnoÊci wysokokwotowe i/lubpilne). Zlecenie p∏atnicze klienta jest traktowane jako wysokokwotowe, gdy jego kwota jest równa lub prze-kracza 1.000.000 z∏ (272.480 euro). System ten wykorzystuje si´ równie˝ do rozrachunku zobowiàzaƒ ban-ków wynikajàcych z systemów rozliczeniowych: pozycji netto pochodzàcych z rozliczeƒ p∏atnoÊci detalicz-nych w KIR oraz pozycji netto pochodzàcych z rozliczeƒ transakcji na rynku kapita∏owym z KDPW.

3.2.4. Funkcjonowanie systemu

Ogólnie rzecz bioràc, system jest dost´pny dla uczestników w godzinach od 7.30 do 18.00,jednak zlecenia klientowskie mogà byç przesy∏ane tylko do godziny 16.00. Wyjàtek stanowià klien-

3



towskie zlecenia p∏atnicze dotyczàce banków uczestniczàcych w Porozumieniu mi´dzybankowymw sprawie zasad wspó∏pracy mi´dzy bankami – korespondentami. Mogà byç one przesy∏ane do go-dziny 17.00. Po godzinie 18.00 komunikaty p∏atnicze nie sà akceptowane.

Komunikaty przesy∏ane mi´dzy bankami a Narodowym Bankiem Polskim sà szyfrowane w ce-lu zapewnienia poufnoÊci oraz opatrywane podpisem elektronicznym w celu zapewnienia auten-tycznoÊci, integralnoÊci i niezaprzeczalnoÊci nadania.

3.2.5. Ârodowisko przetwarzania transakcji

Przep∏yw informacji mi´dzy bankami a systemem SORBNET odpowiada modelowi „V”. Ban-ki przesy∏ajà zlecenia p∏atnicze do banku centralnego, który informuje o rozrachunku bank wysy∏a-jàcy oraz bank otrzymujàcy p∏atnoÊç.

Zlecenia banków sà przesy∏ane do systemu SORBNET pocztà elektronicznà. W przypadku ja-kiejkolwiek awarii systemu zlecenia p∏atnicze banków mogà byç przekazywane na dyskietce lub nanoÊniku papierowym (równie˝ telefaksem). Zlecenia na noÊniku papierowym wymagajà zarejestro-wania w Narodowym Banku Polskim. Klientowskie zlecenia p∏atnicze mogà byç przesy∏ane w dro-dze awaryjnej wy∏àcznie na dyskietce zabezpieczonej.

Przy przesy∏aniu zleceƒ drogà elektronicznà wykorzystuje si´ technologi´ „klient/serwer” po-przez system poczty elektronicznej X-400 w sieci Bankowego Przedsi´biorstwa Telekomunikacyj-nego TELBANK SA. System pracuje w Êrodowisku UNIX; komunikaty tworzone sà zgodnie ze stan-dardem EDIFACT.

3.2.6. Procedury rozrachunku

System SORBNET zapewnia dokonywanie rozrachunku brutto w czasie rzeczywistym poprzezrachunki bie˝àce banków prowadzone w Narodowym Banku Polskim. W systemie realizuje si´ zle-cenia p∏atnicze sk∏adane przez banki, Narodowy Bank Polski, KDPW oraz KIR. Banki mogà dokony-waç tylko operacji uznaniowych poprzez przesy∏anie zleceƒ obcià˝ajàcych ich w∏asne rachunki,a Narodowy Bank Polski, KDPW i KIR sà upowa˝nione przez banki do przesy∏ania zleceƒ uznanio-wych obcià˝ajàcych rachunki banków. Zlecenia p∏atnicze przesy∏ane przez KIR majà najwy˝szy prio-rytet; nast´pne co do wa˝noÊci sà zlecenia przesy∏ane przez Narodowy Bank Polski, a nast´pnie zle-cenia KDPW. Zlecenia przesy∏ane przez banki majà najni˝szy priorytet.

Zlecenia p∏atnicze realizuje si´ zgodnie z numeracjà nadanà im przez wystawców. Sà onerealizowane pod warunkiem posiadania przez bank na rachunku wystarczajàcych Êrodkówpieni´˝nych.

Zlecenia w∏asne Narodowego Banku Polskiego dotyczàce sprzeda˝y znaków pieni´˝nych, za-p∏aty odsetek, prowizji i op∏at oraz zlecenia KDPW wystawiane w imieniu banków, a tak˝e w jegow∏asnym imieniu sà realizowane na takich samych zasadach jak wszystkie inne transakcje. Rozra-chunek pozycji netto, wynikajàcych z ró˝nych przebiegów rozliczeniowych w KIR, odbywa si´ w sys-temie SORBNET podczas trzech sesji rozrachunkowych w ciàgu dnia (patrz szczegó∏y w punkcie3.3). Rozrachunek pozycji netto przesy∏anych z KDPW dokonywany jest w systemie SORBNET pod-czas pi´ciu sesji rozrachunkowych w ciàgu dnia (patrz szczegó∏y w punkcie 4.3.2.1).

Zale˝nie od dost´pnoÊci Êrodków pieni´˝nych na rachunku banku zlecenia sà niezw∏ocznierealizowane lub umieszczane w centralnej kolejce do czasu zgromadzenia Êrodków wystarczajàcychdo ich realizacji. Gdy Êrodki pieni´˝ne sà dost´pne, rachunek p∏atnika jest obcià˝any i jednoczeÊnieuznawany jest rachunek beneficjenta. P∏atnik otrzymuje potwierdzenie realizacji transakcji, a bene-ficjent otrzymuje potwierdzenie, ˝e jego rachunek zosta∏ uznany. Banki mogà ˝àdaç od NBP infor-macji dotyczàcych sald ich rachunków oraz ich zleceƒ p∏atniczych oczekujàcych na realizacj´ w ko-lejce. Majà one mo˝liwoÊç otrzymania szczegó∏owych informacji wy∏àcznie o wychodzàcychzleceniach p∏atniczych oraz odwo∏ywania oczekujàcych w kolejce p∏atnoÊci przed ich realizacjà.P∏atnoÊci z kolejki sà rozliczane automatycznie, gdy dost´pne sà Êrodki pieni´˝ne, zgodnie z priory-

20

3



tetem wystawcy i numerem zlecenia. W systemie SORBNET wprowadzono mechanizm optymaliza-cyjny kolejki. Zlecenia p∏atnicze, które pozostajà w kolejce na koniec dnia, sà automatycznie odrzu-cane, a ich wystawcy sà o tym informowani.

Na koniec dnia system automatycznie przygotowuje i wysy∏a do banków wyciàgi z rachun-ków bie˝àcych.

3.2.7. Ryzyko kredytowe i ryzyko p∏ynnoÊci

System SORBNET, b´dàc systemem RTGS, minimalizuje ryzyko kredytowe.

Banki majà dost´p do p∏ynnoÊci poprzez Êróddzienne wykorzystanie swoich Êrodków zalicza-nych do minimalnej rezerwy obowiàzkowej. Ponadto Narodowy Bank Polski przyznaje nieoprocen-towany zabezpieczony kredyt Êróddzienny (techniczny). Banki muszà wczeÊniej zawrzeç umowykredytu Êróddziennego. Obecnie jedynie bony skarbowe mogà byç wykorzystywane jako zabezpie-czenie. Przewiduje si´, ˝e obligacje skarbowe b´dà mog∏y byç wykorzystywane jako zabezpieczeniew 2003 r.

Przy przyznawaniu kredytu Êróddziennego stosuje si´ nast´pujàce g∏ówne zasady:

• Banki mogà otrzymaç kredyt Êróddzienny w ka˝dym dniu operacyjnym, je˝eli przeka˝à bo-ny skarbowe na rachunek papierów wartoÊciowych nale˝àcy do Narodowego Banku Pol-skiego (na zasadzie Êróddziennego repo). O godzinie 17.30 system SORBNET generuje zle-cenia sp∏aty kredytu.

• W przypadku gdy bank nie mo˝e sp∏aciç kredytu, automatycznie przekszta∏ca si´ on w kre-dyt sp∏acany w nast´pnym dniu operacyjnym (overnight), oprocentowany wed∏ug stopykredytu lombardowego.

• Je˝eli bank nie zapewni Êrodków pieni´˝nych niezb´dnych do sp∏aty kredytu ∏àcznie z na-le˝nymi odsetkami do okreÊlonego czasu (godziny 10.30) w nast´pnym dniu operacyjnym,Narodowy Bank Polski sprzedaje papiery wartoÊciowe w celu pokrycia zobowiàzania banku.

• Je˝eli bank dwukrotnie w danym miesiàcu nie sp∏aci kredytu Êróddziennego do godziny18.00, traci prawo do otrzymania kredytu Êróddziennego z Narodowego Banku Polskiegoprzez nast´pne 30 dni.

Banki mogà równie˝ otrzymywaç z Narodowego Banku Polskiego zabezpieczony kredyt lom-bardowy. Mo˝e byç on zaciàgany w ciàgu ca∏ego dnia operacyjnego. W celu skrócenia czasu wy-maganego do wype∏nienia wszystkich formalnoÊci zwiàzanych z udzieleniem kredytu lombardowe-go umowy kredytowe sà zawierane z wyprzedzeniem, w zwiàzku z czym kredyt mo˝e byçwykorzystywany w dowolnym momencie. Do zabezpieczenia kredytu lombardowego wykorzystujesi´ bony skarbowe i obligacje skarbowe.

3.2.8. Polityka op∏at

Narodowy Bank Polski pobiera op∏aty za prowadzenie i obs∏ug´ rachunków bie˝àcych ban-ków w systemie SORBNET. Banki p∏acà jednorazowà op∏at´ za przystàpienie do systemu SORBNET,wynoszàcà 25.000 z∏ (7.152,46 euro). Za prowadzenie rachunków pobierana jest kwartalna op∏a-ta w wysokoÊci 3.000 z∏ (858,30 euro). Dodatkowo bank p∏aci 4 z∏ (1,14 euro) za realizacj´ ka˝de-go pojedynczego zlecenia. W przypadku zleceƒ klientowskich ni˝sze op∏aty (6 z∏, tj. 1,72 euro) sàpobierane za zlecenia wysokokwotowe, a wy˝sze op∏aty (20 z∏, 5,72 euro) za zlecenia pilne.

Obecnie op∏aty nie pokrywajà w pe∏ni kosztów funkcjonowania systemu. Narodowy Bank Pol-ski stopniowo zmierza jednak do wprowadzenia zasady pe∏nego pokrycia kosztów funkcjonowaniasystemu.

3



3.2.9. Dane statystyczne

Ârednia liczba p∏atnoÊci przetwarzanych w systemie SORBNET w ciàgu miesiàca wynosi∏a43.343 w 2000 r. oraz 44.976 w 2001 r.

W 2000 r. Êrednia dzienna liczba transakcji wynosi∏a 2.063, a Êrednia dzienna wartoÊç trans-akcji – 38,91 mld z∏ (9,71 mld euro).

W 2001 r. Êrednia dzienna liczba transakcji wynios∏a 2.142, a Êrednia dzienna wartoÊç trans-akcji zwi´kszy∏a si´ do 53,56 mld z∏ (14,59 mld euro).

3.3. Systemy p∏atnoÊci detalicznych

3.3.1. Systemy rozliczeniowe dla transakcji kartowych

W przypadku kart p∏atniczych mechanizm rozliczeniowy jest podobny zarówno dla kart de-betowych, jak i dla kart typu charge oraz kredytowych. Dane o transakcji sà przesy∏ane przez punkthandlowo-us∏ugowy do agenta rozliczeniowego, z którym podpisa∏ on umow´, albo elektronicznieza poÊrednictwem terminalu POS bàdê w formie papierowej. W Polsce dzia∏a obecnie 4 agentówrozliczeniowych: dwa banki i dwie spó∏ki akcyjne, PolCard i eService. W zale˝noÊci od decyzji ban-ku (jako wydawcy karty), transakcja jest nast´pnie kierowana do jednego z systemów rozliczenio-wych wykorzystywanych do przetwarzania transakcji kartowych. Obecnie takie us∏ugi oferujà pol-skim bankom 3 systemy: KSR, którego operatorem jest PolCard, PNNSS, którego operatorem jestVisa, oraz EDCSS, którego operatorem jest Europay/MasterCard. Sà to systemy netto; rozrachunekostatecznych wielostronnych pozycji wszystkich uczestniczàcych banków dokonywany jest przezagenta rozrachunkowego za poÊrednictwem KIR. Agentem rozrachunkowym dla wszystkich tychsystemów jest jeden z polskich banków komercyjnych.

3.3.2. Systemy rozliczeniowe detalicznych instrumentów uznaniowych,obcià˝eniowych oraz czeków

3.3.2.1. Struktura organizacyjna

KIR jest jedynà izbà rozliczeniowà w Polsce. Jest to spó∏ka akcyjna utworzona na podstawieprzepisów Kodeksu handlowego z dnia 27 czerwca 1934 r. Jej akcjonariuszami sà: Narodowy BankPolski, Zwiàzek Banków Polskich i 13 banków komercyjnych (w ciàgu ostatnich kilku lat cz´Êç pier-wotnych akcjonariuszy po∏àczy∏a si´ na skutek fuzji). W Radzie Nadzorczej zasiadajà przedstawicie-le akcjonariuszy; ka˝dy dysponuje jednym g∏osem. Dzia∏alnoÊcià KIR kieruje Zarzàd.

Struktur´ organizacyjnà KIR tworzà: centrala w Warszawie oraz 17 Bankowych RegionalnychIzb Rozliczeniowych (BRIR), znajdujàcych si´ w g∏ównych polskich miastach. Ka˝dy oddzia∏ uczest-nika jest po∏àczony z jednà BRIR. Dzi´ki takiej strukturze KIR ∏àczy wszystkie oddzia∏y banków dzia-∏ajàce na terenie ca∏ego kraju. Jest to szczególnie wa˝ne dla papierowego systemu SYBIR. KIR jestoperatorem dwóch ró˝nych systemów – SYBIR i ELIXIR; zasady ich funkcjonowania sà okreÊlonew regulacjach KIR.

3.3.2.2. Uczestnictwo w systemie

Ka˝dy bank ubiegajàcy si´ o uczestnictwo w wymianie zleceƒ p∏atniczych przeprowadzanejprzez KIR musi mieç licencj´ na prowadzenie dzia∏alnoÊci bankowej w Polsce, uzyskaç akceptacj´Rady Nadzorczej KIR, podpisaç umow´ rachunku bankowego z Narodowym Bankiem Polskim orazspe∏niç wymagania techniczne okreÊlone przez KIR. W celu uzyskania akceptacji Rady Nadzorczejbank musi równie˝ spe∏niç pewne kryteria finansowe. Powy˝sze wymagania oraz kryteria, które sàjednakowe dla wszystkich banków, okreÊla Regulamin KIR.

22

3



3.3.3. System SYBIR

3.3.3.1. Rodzaje obs∏ugiwanych transakcji

System SYBIR, oparty na dokumentach papierowych, zapewnia wymian´ dokumentów uznaniowych (polecenia przelewu i dowody wp∏at na rachunki bankowe) oraz obcià˝eniowych(czeków).

3.3.3.2. Ârodowisko przetwarzania transakcji

Banki dostarczajà do odpowiednich BRIR-ów dokumenty papierowe razem z dyskietkà zawie-rajàcà informacje p∏atnicze o dokumentach papierowych. Dokumenty sà pogrupowane w przesy∏kirozliczeniowe dla wszystkich odbierajàcych oddzia∏ów banków.

3.3.3.3. Procedury rozliczeƒ

Zlecenia uznaniowe

Mechanizm rozliczeniowy zleceƒ uznaniowych (poleceƒ przelewu, dowodów wp∏at na ra-chunki bankowe) w systemie SYBIR umo˝liwia przekazywanie Êrodków pieni´˝nych mi´dzy rachun-kami klientów ró˝nych banków w ciàgu dwóch dni roboczych.

Zlecenia p∏atnicze dostarczone przez klientów w formie papierowej sà grupowane w przesy∏-ki rozliczeniowe i przekazywane razem z dyskietkà do w∏aÊciwej BRIR zgodnie z ustalonym harmo-nogramem, nie póêniej jednak ni˝ do godz. 18.00.

Do godz. 19.00 ka˝da BRIR przygotowuje wst´pne zestawienie rozrachunkowe otrzyma-nych zleceƒ, które jest przesy∏ane do Centrali KIR, gdzie tworzy si´ zestawienie rozrachunkowenetto dla ca∏ego kraju. Jest to prognoza kwot, które zostanà przekazane mi´dzy bankami nast´p-nego dnia podczas sesji rozrachunkowej. Centrale uczestników sà informowane o tych kwotachdo godz. 20.00; jest to dla nich podstawà do zgromadzenia Êrodków wystarczajàcych na pokry-cie ich zobowiàzaƒ. Prognoza ta jest równie˝ przesy∏ana do Narodowego Banku Polskiego pogodz. 20.00.

Przewoênicy KIR transportujà dokumenty papierowe mi´dzy BRIR-ami w ciàgu nocy. Drugie-go dnia rano BRIR-y otrzymujàce przesy∏ki ze zleceniami obliczajà ostateczne pozycje netto dla ka˝-dego banku, wynikajàce ze zleceƒ wys∏anych oraz otrzymanych przez ich oddzia∏y, przyporzàdko-wane do danej BRIR. Nast´pnie pozycje netto sà przesy∏ane do Centrali KIR, gdzie tworzy si´ostateczne zestawienie rozrachunkowe netto dla ca∏ego kraju. Wyniki rozliczenia uznaƒ w systemieSYBIR ∏àczy si´ z wynikami wymiany zleceƒ w ramach pierwszego cyklu w systemie ELIXIR, po czymsà one prezentowane do rozrachunku w Narodowym Banku Polskim na porannej sesji rozrachun-kowej, która odbywa si´ mi´dzy godz. 10.30 a 11.00.

Do godz. 11.00 Centrala KIR jest informowana o pomyÊlnym zakoƒczeniu rozrachunku,o czym niezw∏ocznie powiadamia wszystkie BRIR-y. Na podstawie tej informacji BRIR-y mogà roz-poczàç wydawanie dokumentów oddzia∏om banków. Ârodki pieni´˝ne na pokrycie zleceƒ p∏atni-czych dostarczonych do oddzia∏u banku wierzyciela zosta∏y ju˝ op∏acone przez bank wysy∏ajàcy,a zatem oddzia∏ ten mo˝e je udost´pniç odbiorcy.

JeÊli rozrachunek nie mo˝e byç dokonany z powodu braku Êrodków pieni´˝nych u któregoÊz uczestników systemu SYBIR, Centrala Narodowego Banku Polskiego informuje o tym KIR, zwraca-jàc zlecenie bez wykonania. Bank, który nie wywiàza∏ si´ ze swoich zobowiàzaƒ p∏atniczych, zosta-je wykluczony z rozliczeƒ przeprowadzanych za poÊrednictwem KIR, a dotyczàce go zlecenia p∏at-nicze sà wycofywane z rozrachunku. KIR ponownie wylicza nale˝noÊci i zobowiàzania pozosta∏ychuczestników i przesy∏a je do Centrali Narodowego Banku Polskiego. Narodowy Bank Polski przepro-wadza drugà rund´ w ramach sesji.

JeÊli kolejny uczestnik (lub uczestnicy) nie ma wystarczajàcych Êrodków, procedura wyklucza-nia oraz ponownego wyliczania nale˝noÊci i zobowiàzaƒ jest powtarzana do czasu wywiàzania si´pozosta∏ych uczestników ze zobowiàzaƒ.

3



Zlecenia p∏atnicze wykluczone z rozrachunku, dotyczàce zarówno obcià˝eƒ, jak i uznaƒ nadobro klientów wykluczonego banku, pozostajà nierozliczone. W zwiàzku z tym, ˝e sà one dostar-czane do BRIR w ciàgu nocy, zostanà zwrócone inicjujàcym rozliczenie oddzia∏om nast´pnego dnia.

Zlecenia obcià˝eniowe

System umo˝liwia rozrachunek czeków w ciàgu trzech dni roboczych. Po przedstawieniuw banku czeki sà transportowane wraz z dokumentami uznaniowymi oraz dostarczane za poÊred-nictwem BRIR do oddzia∏u banku wystawcy na drugi dzieƒ; w odró˝nieniu od zleceƒ uznaniowych,które sà op∏acane podczas porannej sesji rozrachunkowej, czeki nie sà wtedy op∏acane.

Wst´pne pozycje netto sà przygotowywane przez BRIR-y wieczorem pierwszego dnia. Je˝eliwystawca czeku nie ma wystarczajàcych Êrodków pieni´˝nych na swoim rachunku, jego oddzia∏mo˝e odmówiç zap∏aty. W takich przypadkach musi powiadomiç o tym swojà BRIR do godz. 16.00.W takiej sytuacji wst´pna pozycja netto banku wystawcy jest korygowana o odrzuconà kwot´. Je-˝eli BRIR nie zostanie powiadomiona o odmowie zap∏aty, czek b´dzie op∏acony. Sesja rozrachunko-wa dla dokumentów obcià˝eniowych odbywa si´ drugiego dnia cyklu, mi´dzy godz. 17.00 a 17.30.Trzeciego dnia, je˝eli bank wystawcy nie odmówi∏ zap∏aty czeku, bank podawcy czeku mo˝e uznaçjego rachunek kwotà z czeku.

W razie braku wystarczajàcych Êrodków pieni´˝nych na rachunku któregoÊ z uczestników sys-temu SYBIR procedury ponownego wyliczania zobowiàzaƒ i nale˝noÊci sà identyczne jak w przy-padku dokumentów uznaniowych.

3.3.3.4. Polityka op∏at

Banki ponoszà op∏aty zgodnie z cennikiem ustalonym przez KIR. Op∏ata jest pobierana zaka˝dà przesy∏k´ rozliczeniowà, bez wzgl´du na liczb´ przesy∏anych w niej dokumentów. Op∏aty sàjednakowe niezale˝nie od odleg∏oÊci mi´dzy BRIR-ami zaanga˝owanymi w wymian´.

Op∏ata jest pobierana wy∏àcznie od banku wysy∏ajàcego.

3.3.3.5. Dane statystyczne

W 2000 r. w systemie SYBIR rozliczono 246,58 mln transakcji, a w 2001 r. 246,06 mln. War-toÊç tych transakcji wynios∏a, odpowiednio, 479,78 mld z∏ (119,7 mld euro) i 304,55 mld z∏ (82,95mld euro).

Ârednia dzienna liczba transakcji w 2001 r. wynios∏a 976.507, a Êrednia wartoÊç transakcji1.237 z∏ (336,9 euro).

3.3.4. System ELIXIR

3.3.4.1. Rodzaje obs∏ugiwanych transakcji

W przesz∏oÊci elektroniczny system ELIXIR obs∏ugiwa∏ wy∏àcznie polecenia przelewu, ale odlipca 1998 r. obs∏uguje równie˝ polecenia zap∏aty, a od stycznia 2001 r. tak˝e czeki z rachunkówoszcz´dnoÊciowo-rozliczeniowych do kwoty 1.000 z∏ (286 euro) zgodnie z postanowieniami spe-cjalnego porozumienia mi´dzybankowego.

3.3.4.2. Ârodowisko przetwarzania transakcji

Do wymiany informacji wykorzystuje si´ dyskietki, transmisj´ w sieci pakietowej X-25 lubpoczt´ elektronicznà X-400, obs∏ugiwane przez BPT TELBANK SA. Bezpieczeƒstwo jest zapewnianeprzez odpowiednie oprogramowanie i urzàdzenia kryptograficzne, wykorzystujàce algorytm RSA dopodpisu elektronicznego. W algorytmie tym stosuje si´ klucze asymetryczne. Ka˝dy uczestnik ma

24

3



klucz prywatny, wykorzystywany do elektronicznego podpisania wysy∏anego komunikatu, orazklucz publiczny do weryfikacji podpisu elektronicznego otrzymanego komunikatu. Klucz publicznywysy∏ajàcego uczestnika jest dost´pny dla ka˝dego innego uczestnika, który chce si´ z nim komu-nikowaç.

3.3.4.3. Procedury rozliczeƒ

Polecenia przelewu

Przedmiotem rozliczeƒ w systemie ELIXIR sà zlecenia p∏atnicze w formie komunikatów elek-tronicznych transmitowanych przez sieç Telbanku lub rejestrowanych na magnetycznych noÊnikachinformacji (dyskietki, zbiór do transmisji). System funkcjonuje na bazie netto, a rozrachunek pozy-cji netto odbywa si´ w Centrali Narodowego Banku Polskiego. Mechanizm wykluczania uczestni-ków, którzy nie wywiàzali si´ ze swoich zobowiàzaƒ, oraz procedury ponownego wyliczania nale˝-noÊci i zobowiàzaƒ sà identyczne jak w systemie SYBIR.

Mi´dzy systemami SYBIR i ELIXIR istniejà nast´pujàce ró˝nice:

– banki dostarczajà do systemu ELIXIR pojedyncze transakcje, a nie przesy∏ki, jak w systemieSYBIR,

– dzi´ki elektronicznej transmisji danych unika si´ czasoch∏onnego transportu dokumentów,co przyspiesza cykl rozliczeniowy,

– w systemie ELIXIR sà trzy cykle rozliczeniowe, a w systemie SYBIR tylko jeden,

– ostateczny rozrachunek w systemie ELIXIR odbywa si´ podczas trzech sesji rozrachunko-wych (10.30, 14.30, 17.00), natomiast w systemie SYBIR – w czasie dwóch (jedna dla zleceƒ uzna-niowych, druga dla zleceƒ obcià˝eniowych),

– banki majà mo˝liwoÊç bie˝àcego podglàdu swojej pozycji w systemie, co zmniejsza ryzy-ko braku wystarczajàcych Êrodków pieni´˝nych na ich rachunkach w momencie dokonywania roz-rachunku mi´dzybankowego.

Zlecenia obcià˝eniowe

Zleceniami obcià˝eniowymi, rozliczanymi przez system ELIXIR, sà polecenia zap∏aty oraz cze-ki z rachunków oszcz´dnoÊciowo-rozliczeniowych do kwoty 1.000 z∏ (286 euro). Sà one przetwa-rzane zgodnie z harmonogramem uzgodnionym przez banki w ramach porozumienia mi´dzyban-kowego.

Bank wierzyciela przekazuje polecenie zap∏aty do KIR za poÊrednictwem specjalnego komu-nikatu na pierwszà sesj´ rozliczeniowà danego dnia. KIR przesy∏a to zlecenie do oddzia∏u bankud∏u˝nika, który do godz. 16.00 mo˝e odmówiç zap∏aty z powodów wyszczególnionych w porozu-mieniu. W przypadku niepowiadomienia o odmowie zap∏aty transakcj´ rozlicza si´ na bazie netto,a nast´pnie dokonywany jest rozrachunek podczas wieczornej sesji rozrachunkowej w NarodowymBanku Polskim.

Czeki z rachunków oszcz´dnoÊciowo-rozliczeniowych sà ucinane w oddziale banku, w któ-rym sà przedstawiane. Zgodnie ze specjalnym porozumieniem mi´dzybankowym, bank wystawcaotrzymuje komunikat elektroniczny w systemie ELIXIR.

3.3.4.4. Polityka op∏at

Banki ponoszà op∏aty zgodnie z cennikiem ustalonym przez KIR. W systemie ELIXIR podsta-wà do pobrania op∏aty jest komunikat. WysokoÊç op∏aty zale˝y jednak od rodzaju komunikatu,Êrodka transmisji oraz pory dostarczenia plików do KIR. Poprzez wprowadzanie ni˝szych op∏at KIRpromuje elektronicznà oraz wczesnà transmisj´.

3



Podobnie jak w przypadku systemu SYBIR op∏ata jest pobierana wy∏àcznie od banku wysy∏a-jàcego.

3.3.4.5. Dane statystyczne

W 2000 r. system ELIXIR przetworzy∏ 189,37 mln transakcji o wartoÊci 3.359,32 mld z∏(838,12 mld euro), a w 2001 r. – 271,29 mln transakcji o wartoÊci 4.256,45 mld z∏ (1.159,12 mldeuro).

W 2001 r. Êrednia dzienna liczba transakcji wynosi∏a 1.076.547, a Êrednia wartoÊç transakcji– 15.690 z∏ (4.272,7 euro).

W 2001 r. udzia∏ systemu ELIXIR w ogólnej liczbie transakcji przetworzonych przez KIR wy-niós∏ 52,5%, a udzia∏ w wartoÊci ca∏kowitych obrotów – 93%.

3.4. Rozwój w najbli˝szym okresie

Obecnie najwa˝niejszym i najbardziej ambitnym planem jest zamkni´cie systemu SYBIRw 2004 r. Do osiàgni´cia tego celu niezb´dne jest spe∏nienie wielu warunków (np. standaryzacjadokumentów bankowych, rozwój systemu polecenia zap∏aty, opracowanie regulacji prawnych do-tyczàcych ucinania czeków).

Cel ten ma byç osiàgni´ty dzi´ki realizacji projektu IMBIR, tj. systemu skanowania dokumen-tów papierowych. Jest on ju˝ zainstalowany we wszystkich 17 BRIR-ach. W przysz∏oÊci projekt tenb´dzie wspomaga∏ banki w automatycznym przetwarzaniu dokumentów papierowych, co znacz-nie zmniejszy iloÊç pracy w bankach oraz koszty operacyjne.

26

4



4Systemy rozrachunku papierów wartoÊciowych

W Polsce istniejà trzy odr´bne systemy rozrachunku transakcji i przechowywania papierówwartoÊciowych. Pierwszy z nich przeznaczony jest dla papierów wartoÊciowych notowanych na ryn-kach prowadzonych przez GPW oraz CTO – spó∏k´, która organizuje rynek pozagie∏dowy. Funkcj´izby rozliczeniowej oraz depozytu dla obu rynków pe∏ni KDPW. Drugi system jest przeznaczony dlabonów skarbowych emitowanych przez Ministra Finansów, dla których funkcj´ agenta emisyjnego,depozytowego oraz rozrachunkowego pe∏ni Narodowy Bank Polski. Trzeci system jest prowadzonydla bonów pieni´˝nych emitowanych przez Narodowy Bank Polski, dla których NBP pe∏ni funkcj´depozytowà i rozrachunkowà. Wszystkie rodzaje papierów wartoÊciowych sà zdematerializowane.

4.1. Obrót

4.1.1. Podstawy prawne

Obrót wi´kszoÊcià papierów wartoÊciowych, z wyjàtkiem bonów skarbowych i bonów pie-ni´˝nych NBP, odbywa si´ na GPW. Obrót na rynku pozagie∏dowym odbywa si´ na CeTO.

Podstawà prawnà funkcjonowania g∏ównych instytucji rynku kapita∏owego jest ustawa z dnia21 sierpnia 1997 r. Prawo o publicznym obrocie papierami wartoÊciowymi. Ustawie tej podlegajàrównie˝ transakcje gie∏dowe. Transakcje dotyczàce papierów wartoÊciowych podlegajà tak˝e usta-wie z dnia 18 grudnia 1998 r. Prawo dewizowe – w zakresie transferu Êrodków pieni´˝nych z Pol-ski i do Polski w zwiàzku z nabyciem lub sprzeda˝à papierów wartoÊciowych. Do transakcji zawie-ranych na gie∏dach towarowych stosuje si´ natomiast ustaw´ z dnia 26 paêdziernika 2000 r.o gie∏dach towarowych. Ponadto podstawà prawnà sà: ustawa z dnia 31 grudnia 1999 r. o fundu-szach inwestycyjnych, zmiany z dnia 16 listopada 2000 r. do ustawy o funduszach inwestycyjnych,ustawa z dnia 29 czerwca 1995 r. o obligacjach oraz rozporzàdzenia wykonawcze.

4.1.2. Struktura instytucjonalna

Zgodnie z ustawà Prawo o publicznym obrocie papierami wartoÊciowymi, KPWiG sprawujeca∏kowity nadzór nad GPW, CTO oraz KDPW. Mi´dzybankowy rynek obrotu bonami skarbowyminadzorowany jest przez Narodowy Bank Polski.

Komisja Papierów WartoÊciowych i Gie∏d

KPWiG sprawuje nadzór nad rynkiem papierów wartoÊciowych. Przygotowuje równie˝ pro-jekty aktów prawnych odnoszàcych si´ do rynków papierów wartoÊciowych. Jako centralny organadministracji rzàdowej KPWiG udziela zezwoleƒ na dopuszczenie papierów wartoÊciowych do pu-blicznego obrotu, przyznaje licencje maklerom, doradcom inwestycyjnym, rynkom pozagie∏dowym,funduszom powierniczym, gie∏dom towarowym, gie∏dowym izbom rozliczeniowym, makleromgie∏d towarowych oraz domom maklerskim na rynkach towarowych. KPWiG odpowiada równie˝m.in. za zapewnianie przestrzegania regu∏ uczciwego obrotu i konkurencji. Dzia∏alnoÊç KPWiG nad-zoruje Minister Finansów.

4



Gie∏da Papierów WartoÊciowych w Warszawie SA

GPW powsta∏a na mocy rozporzàdzenia Rady Ministrów i rozpocz´∏a dzia∏alnoÊç w kwietniu1991 r. jako spó∏ka akcyjna; jej g∏ównym akcjonariuszem jest Skarb Paƒstwa. Pozosta∏ymi akcjona-riuszami GPW sà banki i domy maklerskie. Jest to samoregulujàca organizacja nadzorowana przezKPWiG.

GPW organizuje pierwotny i wtórny obrót papierami wartoÊciowymi oraz instrumentami po-chodnymi na rynku gie∏dowym. Podstawy prawne dzia∏alnoÊci gie∏dowej GPW sà zawarte w: Sta-tucie GPW, Regulaminie GPW oraz Szczegó∏owych zasadach obrotu na gie∏dzie.

Rada Nadzorcza gie∏dy nadaje status cz∏onka GPW.

Centralna Tabela Ofert SA

CTO organizuje pierwotny i wtórny obrót papierami wartoÊciowymi na rynku pozagie∏do-wym. CTO zosta∏a utworzona w 1996 r. jako spó∏ka akcyjna przez 48 banków i domów makler-skich. W 2000 r. GPW sta∏a si´ g∏ównym udzia∏owcem CTO (53,28%). CTO organizuje obrót obli-gacjami, innymi d∏u˝nymi papierami wartoÊciowymi, akcjami ma∏ych i Êrednich przedsi´biorstw,które nie uczestniczà w obrocie na GPW, oraz instrumentami pochodnymi.

CTO podlega przepisom ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. Prawo o publicznym obrocie pa-pierami wartoÊciowymi. CTO stosuje zasady i regulacje zwiàzane ze swojà dzia∏alnoÊcià oraz obs∏u-guje operacje przeprowadzane przez jej cz∏onków.

Podstawy prawne dzia∏alnoÊci rynku pozagie∏dowego sà zawarte w: statucie CTO, uchwaleNr 29/01 Rady Nadzorczej CTO z dnia 30 paêdziernika 2001 r. w sprawie zasad obrotu, Szczegó∏o-wych zasadach obrotu, a tak˝e wielu innych regulacjach i procedurach opracowanych przez Rad´Nadzorczà.

Dopuszczenie papierów wartoÊciowych do obrotu na rynku pozagie∏dowym wymaga zgodyRady Nadzorczej CTO i powiadomienia o tym KDPW.

Krajowy Depozyt Papierów WartoÊciowych SA

KDPW pe∏ni funkcj´ izby rozliczeniowej i centralnego depozytu dla papierów wartoÊciowychnotowanych na GPW oraz CeTO. KDPW przedstawia zlecenia p∏atnicze do rozrachunku pieni´˝ne-go, który nast´puje na rachunkach banków prowadzonych w Narodowym Banku Polskim. W∏aÊci-cielami KDPW sà w równych cz´Êciach: GPW, Skarb Paƒstwa oraz Narodowy Bank Polski. G∏ównezadania KDPW obejmujà: przechowywanie i rejestracj´ oraz rozliczanie i rozrachunek papierówwartoÊciowych b´dàcych w obrocie publicznym, papierów wartoÊciowych niedopuszczonych dopublicznego obrotu, a tak˝e zarzàdzanie rozliczeniowym funduszem gwarancyjnym. Ponadto za-pewnia on, ˝e wielkoÊç emisji zarejestrowanych w KDPW jest równa liczbie papierów wartoÊcio-wych w obiegu, oraz Êwiadczy us∏ugi dla emitentów.

Narodowy Bank Polski

Narodowy Bank Polski jest agentem rozrachunku pieni´˝nego dla transakcji rozliczanych zapoÊrednictwem KDPW, agentem emisji bonów skarbowych oraz emitentem bonów pieni´˝nychNBP, a tak˝e instytucjà depozytowà i rozrachunkowà dla tych papierów wartoÊciowych. Transakcjezawarte na bonach skarbowych, zarówno na rynku pierwotnym, jak i wtórnym, sà rejestrowanew CRBS, którego operatorem jest Narodowy Bank Polski. NBP prowadzi równie˝ Rejestr Bonów Pie-ni´˝nych oraz organizuje przetargi obligacji skarbowych.

Podstawy prawne emisji skarbowych papierów wartoÊciowych sà okreÊlone w: Prawie bud˝e-towym, ustawie o urz´dzie Ministra Finansów oraz urz´dach i izbach skarbowych, corocznych usta-

28

4



wach bud˝etowych oraz uchwale Ministra Finansów z dnia 26 sierpnia 1999 r. w sprawie emisjibonów skarbowych, a tak˝e w∏aÊciwych uchwa∏ach Ministra Finansów w sprawie emisji obligacjiskarbowych.

Minister Finansów

Minister Finansów jest emitentem skarbowych papierów wartoÊciowych.

Inne instytucje

Zasady funkcjonowania spó∏ek zawierajàcych transakcje na gie∏dzie, spó∏ek i banków prowa-dzàcych dzia∏alnoÊç maklerskà (tj. podmiotów dzia∏ajàcych jako poÊrednicy na rynku pierwotnymi wtórnym) oraz spó∏ek publicznych emitujàcych papiery wartoÊciowe okreÊla ustawa Prawo o pu-blicznym obrocie papierami wartoÊciowymi.

Gie∏dy towarowe podlegajà ustawie o gie∏dach towarowych.

4.1.3. Aspekty operacyjne

4.1.3.1. Gie∏da Papierów WartoÊciowych

GPW jest rynkiem w pe∏ni elektronicznym, kierowanym zleceniami. Transakcje zawierane naGPW sà realizowane w systemie WARSET.

WARSET jest nowym, w pe∏ni elektronicznym systemem gie∏dowym. Zosta∏ uruchomiony w li-stopadzie 2000 r. w celu obs∏ugi procesów ustalania kursu otwarcia i zamkni´cia notowaƒ wrazz fazà interwencji w notowaniach ciàg∏ych. System WARSET jest kompatybilny z systemami wyko-rzystywanymi przez inne zagraniczne gie∏dy, np. w Pary˝u, Brukseli, Lizbonie. Zapewnia dost´p nazasadzie on-line do informacji o cenach i liczbie transakcji rynkowych.

Akcje, którymi obrót dokonywany jest na rynku podstawowym, oraz instrumenty pochodnesà notowane w systemie notowaƒ ciàg∏ych. Inne akcje sà notowane w systemie kursu jednolitegoraz lub dwukrotnie w ciàgu dnia, zgodnie z ich poziomem p∏ynnoÊci.

Obrót du˝ymi pakietami papierów wartoÊciowych mo˝e byç dokonywany poza sesjà po in-nej cenie ni˝ oficjalne notowania.

Zlecenia klientowskie wystawia makler, a nast´pnie wysy∏a je na GPW. Informacje przekazywanemi´dzy maklerami a GPW sà przesy∏ane bezpoÊrednio siecià telekomunikacyjnà do systemu WARSET.GPW przygotowuje umowy zawartych transakcji i przekazuje je swoim cz∏onkom. Makler wysy∏a po-twierdzenie transakcji do klienta. System WARSET przesy∏a informacje w czasie rzeczywistym.

Wszystkie transakcje zawarte na GPW sà przesy∏ane w formie elektronicznej do KDPW.

4.1.3.2. Elektroniczny system obrotu CeTO

CeTO jest rynkiem pozagie∏dowym, kierowanym cenami; w rezultacie wi´kszoÊç transakcji jestzawierana dwustronnie. W ka˝dym przypadku istnieje obowiàzek podawania do wiadomoÊci informa-cji na temat cen oraz iloÊci papierów wartoÊciowych. CeTO wykorzystuje elektroniczny system obrotuExTra, funkcjonujàcy w czasie rzeczywistym. Uczestnicy majà bezpoÊredni dost´p do systemu. Informa-cje przekazywane mi´dzy CeTO a uczestnikami sà przesy∏ane bezpoÊrednio siecià telekomunikacyjnà.

4.1.4. Rozwój w najbli˝szym okresie

Dysproporcja mi´dzy rozmiarami obrotu na GPW i CeTO mo˝e wywo∏aç potrzeb´ stworzenia no-wej formu∏y rynku pozagie∏dowego. W celu ulepszenia systemu obrotu i rozrachunku na rynku wtórnym

4



obligacji skarbowych CTO podpisa∏a porozumienie o wspó∏pracy z Polskà Gie∏dà Finansowà (PGF). By∏ato spó∏ka dzia∏ajàca zgodnie z kodeksem handlowym, która nie nadzorowana bezpoÊrednio przezKPWiG, oferujàca obrót bonami skarbowymi, obligacjami skarbowymi oraz bonami pieni´˝nymi NBP nami´dzybankowym rynku wtórnym. By∏ to pierwszy krok w kierunku fuzji obu spó∏ek. W styczniu 2002 r.CTO przej´∏a PGF. Obecnie planowane sà nast´pne dzia∏ania, majàce na celu pe∏nà integracj´ CTO z PGF.

Planowane jest równie˝ wprowadzenie w obrocie papierami skarbowymi tzw. systemu dealerówpierwotnych. Elektroniczny system obrotu, zwany Automatycznym Systemem Obrotu, który by∏ wykorzy-stywany przez PGF, b´dzie s∏u˝y∏ do obs∏ugi systemu dealerów pierwotnych, natomiast system WARSET b´-dzie obs∏ugiwa∏ transakcje zawierane w innych ni˝ skarbowe papierach wartoÊciowych. Rozliczenie i rozra-chunek transakcji zawartych na rynku pozagie∏dowym w papierach wartoÊciowych, z wyjàtkiem bonówskarbowych, b´dzie dokonywany poprzez system KDPW (patrz punkt 4.3.2.1). Rozrachunek transakcji za-wieranych w bonach skarbowych b´dzie dokonywany poprzez system SKARBNET (patrz punkt 4.3.2.2).

4.2. Rozliczanie

Nie ma obecnie odr´bnej instytucji dzia∏ajàcej jako izba rozliczeniowa. Us∏ugi rozliczeniowesà Êwiadczone w systemach rozrachunku papierów wartoÊciowych opisanych w punktach 4.3.2.1,4.3.2.2 oraz 4.3.2.3.

4.3. Rozrachunek

4.3.1. Podstawy prawne

Rozliczanie i rozrachunek papierów wartoÊciowych sà uregulowane przede wszystkim w:ustawie z dnia 21 sierpnia 1997 r. Prawo o publicznym obrocie papierami wartoÊciowymi, ustawiez dnia 26 paêdziernika 2000 r. o gie∏dach towarowych oraz ustawie z dnia 29 sierpnia 1997 r. o Na-rodowym Banku Polskim.

4.3.2. Podmioty Êwiadczàce us∏ugi rozrachunkowe na rynku papierów wartoÊciowych

4.3.2.1. Krajowy Depozyt Papierów WartoÊciowych

KDPW zajmuje si´ rozliczaniem i rozrachunkiem wszystkich transakcji zawieranych na GPW,CeTO oraz rynku mi´dzybankowym, z wyjàtkiem bonów skarbowych i bonów pieni´˝nych NBP.W ramach KDPW utworzono Izb´ Rozliczeniowà dla Instrumentów Pochodnych, obs∏ugujàcà trans-akcje zawierane na rynku instrumentów pochodnych.

G∏ównymi regulacjami prawnymi dotyczàcymi rozliczania i rozrachunku w KDPW sà: StatutKDPW, Regulamin i Szczegó∏owe zasady KDPW, Procedury ewidencyjne oraz Regulamin funduszugwarancyjnego i Regulamin funkcjonowania systemu rekompensat.

Powy˝sze regulacje okreÊlajà m.in.: prawa i obowiàzki uczestników KDPW, funkcjonowanie syste-mu rozrachunkowego, systemu wspomagajàcego p∏ynnoÊç do celów rozrachunku oraz systemu chro-niàcego Êrodki inwestorów na rynku kapita∏owym w razie upad∏oÊci domu maklerskiego lub banku.

W KDPW mogà uczestniczyç nast´pujàce rodzaje podmiotów: emitenci papierów wartoÊcio-wych, instytucje finansowe – w∏àczajàc domy maklerskie, banki, Narodowy Bank Polski – oraz inneinstytucje finansowe, które prowadzà konta depozytowe lub rachunki papierów wartoÊciowych(np. fundusze powiernicze).

Uczestnikami mogà byç równie˝, za zgodà i na warunkach okreÊlonych przez KPWiG, niere-zydenci, dzia∏ajàcy jako centralne depozyty papierów wartoÊciowych, lub agenci rozrachunkowitransakcji zawieranych w papierach wartoÊciowych (obecnie nie ma takich uczestników).

30

4



4.3.2.2. Narodowy Bank Polski

W fazie rozrachunku Narodowy Bank Polski pe∏ni funkcj´ agenta rozrachunku pieni´˝negodla transakcji zawieranych w papierach wartoÊciowych zarejestrowanych w KDPW (patrz punkt4.3.2.1). Rozrachunek jest wi´c dokonywany w pieniàdzu banku centralnego.

Narodowy Bank Polski jest agentem emisji bonów skarbowych oraz emitentem bonów pie-ni´˝nych NBP, a tak˝e instytucjà depozytowà i rozrachunkowà dla tych papierów wartoÊciowych,które sà obs∏ugiwane odpowiednio przez CRBS i RBP.

CRBS – SKARBNET

CRBS jest centralnym depozytem papierów wartoÊciowych dla bonów skarbowych.

Konta depozytowe w CRBS mogà mieç: Narodowy Bank Polski, uczestnicy przetargu, tj. pod-mioty spe∏niajàce warunki okreÊlone w rozporzàdzeniu Ministra Finansów z dnia 26 sierpnia 1999 r.w sprawie warunków emitowania bonów skarbowych, banki krajowe, oddzia∏y banków zagranicz-nych dzia∏ajàce w Polsce oraz KDPW.

Poza kontami depozytowymi w CRBS prowadzone jest tak˝e konto emisyjne dla emitenta bo-nów skarbowych, odzwierciedlajàce aktualny stan wyemitowanych bonów skarbowych.

CRBS jest obs∏ugiwany przez system SKARBNET (patrz punkt 4.3.2.2), nale˝àcy do Narodo-wego Banku Polskiego.

RBP – SEBOP

RBP zapewnia emisj´ i rozrachunek bonów pieni´˝nych NBP.

Posiadaczami kont depozytowych w RBP mogà byç nast´pujàce podmioty:

• banki krajowe i oddzia∏y banków zagranicznych, dzia∏ajàce w Polsce, posiadajàce rachunekbie˝àcy w Narodowym Banku Polskim; oddzielne subkonta powinny byç prowadzone dlaportfela w∏asnego banków i portfela klientów;

• Bankowy Fundusz Gwarancyjny.

Transakcje zawierane w bonach pieni´˝nych NBP obs∏uguje system SEBOP (patrz punkt4.3.4.3), nale˝àcy do Narodowego Banku Polskiego.

4.3.3. Nadzór

Na mocy ustawy Prawo o publicznym obrocie papierami wartoÊciowymi KPWiG sprawujenadzór nad rynkiem papierów wartoÊciowych, w szczególnoÊci zaÊ nadzoruje funkcjonowanie sys-temu KDPW. Narodowy Bank Polski, b´dàc w∏aÊcicielem systemów SKARBNET i SEBOP, nadzorujeich funkcjonowanie.

Zgodnie z ustawà z dnia 24 sierpnia 2001 r. o ostatecznoÊci rozrachunku w systemach p∏at-noÊci i systemach rozrachunku papierów wartoÊciowych oraz zasadach nadzoru nad tymi systema-mi, KPWiG nadzoruje funkcjonowanie wszystkich ewentualnych systemów rozrachunku papierówwartoÊciowych innych ni˝ wymienione powy˝ej.

4.3.4. Aspekty operacyjne

4.3.4.1. System KDPW

Rodzaje obs∏ugiwanych transakcji. KDPW rejestruje ró˝ne rodzaje operacji. Mo˝na je po-dzieliç si´ na dwie g∏ówne grupy:

4



– operacje, których nast´pstwem jest p∏atnoÊç (np. transakcje gie∏dowe zawarte na rynku re-gulowanym, transakcje zawarte poza rynkiem regulowanym, transakcje zawarte na rynku pozagie∏-dowym, publiczna sprzeda˝ nowych akcji, przemieszczenia papierów wartoÊciowych w zwiàzkuz rozrachunkiem przetargów na skarbowe instrumenty d∏u˝ne;

– operacje inne ni˝ wymienione powy˝ej, np. transfery portfeli klientów, konwersje akcji z imien-nych na okaziciela oraz operacje zwiàzane z realizacjà zobowiàzaƒ emitentów wobec akcjonariuszy.

KDPW dokonuje równie˝ rozrachunku transakcji zawieranych na rynku instrumentów po-chodnych.

Ârodowisko przetwarzania transakcji. Informacje przekazywane mi´dzy GPW a KDPW sàprzesy∏ane bezpoÊrednio poprzez sieç telekomunikacyjnà. Do komunikacji z KDPW uczestnicy mo-gà wykorzystywaç elektroniczny system dystrybucji informacji (ESDI), oparty na systemie pocztyelektronicznej X.400. Komunikaty przesy∏ane przez ESDI sà szyfrowane oraz opatrywane podpisemelektronicznym.

Procedury rozrachunku. GPW obs∏uguje obrót i zawieranie transakcji na gie∏dzie, natomiastCeTO – na rynku pozagie∏dowym (patrz punkt 4.1.3.2).

Cykl rozliczeniowy transakcji zawieranych na GPW oraz rynku pozagie∏dowym wynosi w przy-padku akcji trzy dni. Dla transakcji zawieranych w obligacjach oraz „pakietowych” transakcji zawie-ranych na CeTO (transakcje ze ÊciÊle okreÊlonà liczbà papierów wartoÊciowych) cykl wynosi dwa dni.Dla transakcji pakietowych zawieranych na GPW, transakcji zawieranych na rynku pierwotnym, mi´-dzybankowym rynku obligacji oraz transakcji zawieranych poza rynkiem regulowanym dat´ rozra-chunku ustalajà strony zawierajàce transakcj´.

Ka˝dy podmiot, który zamierza dokonaç transakcji na rynku kapita∏owym, musi mieç rachu-nek pieni´˝ny oraz rachunek papierów wartoÊciowych w domu maklerskim lub banku. Ka˝dyuczestnik GPW lub CeTO zawierajàcy transakcje na danym rynku musi natomiast posiadaç kontodepozytowe w KDPW oraz rachunek bankowy w Narodowym Banku Polskim lub w swoim bankurozliczeniowym, który z kolei musi mieç rachunek bankowy w Narodowym Banku Polskim. KDPWjako izba rozliczeniowa utrzymuje rachunek pomocniczy w Narodowym Banku Polskim.

Rozrachunek p∏atnoÊci wynikajàcy z transakcji i operacji obs∏ugiwanych przez KDPW jest do-konywany poprzez system SORBNET, zgodnie z zasadà DVP wed∏ug modelu 2 (rozrachunek nettow Êrodkach pieni´˝nych oraz rozrachunek brutto w papierach wartoÊciowych). Wyjàtkiem jest rozra-chunek obligacji skarbowych nabywanych na rynku pierwotnym, który dokonywany jest zgodniez zasadà DVP wed∏ug modelu 1 (rozrachunek brutto zarówno w Êrodkach pieni´˝nych, jak i papie-rach wartoÊciowych).

Po uzyskaniu potwierdzenia, ˝e rozrachunek mo˝e byç dokonany, Êrodki pieni´˝ne na ra-chunkach w Narodowym Banku Polskim oraz papiery wartoÊciowe na rachunkach uczestnikóww KDPW sà przesuwane jednoczeÊnie.

Na podstawie umów zawartych mi´dzy KDPW, Narodowym Bankiem Polskim i bankamiKDPW jest upowa˝niony do przesy∏ania zleceƒ p∏atniczych, dotyczàcych transakcji zawartych w pa-pierach wartoÊciowych, do systemu SORBNET w imieniu banków za poÊrednictwem specjalnej apli-kacji, zwanej „modu∏em KDPW”.

Niezw∏ocznie po dokonaniu rozrachunku zleceƒ p∏atniczych w systemie SORBNET papierywartoÊciowe sà transferowane na rachunki uczestników KDPW bàdê rejestrowane na nich.

Od grudnia 2001 r. rozrachunek w systemie SORBNET nast´puje pi´ç razy w ciàgu dnia.Zwi´ksza to mo˝liwoÊç dokonania rozrachunku w tym samym dniu, w szczególnoÊci dla transakcjizawieranych w obligacjach skarbowych. System KDPW obs∏uguje dodatkowe trzy sesje rozrachun-kowe dla rozrachunku papierów wartoÊciowych dokonywanego na zasadzie FOP4.

4 FOP – „free of payment”, czyli dostawa bez p∏atnoÊci.

32

4



Rozrachunek transakcji zawieranych na mi´dzybankowym rynku obligacji skarbowych nie zawszejest dokonywany zgodnie z zasadà DVP, a brak systemu rejestracji papierów wartoÊciowych funkcjo-nujàcego w czasie rzeczywistym uwa˝a si´ za g∏ównà s∏aboÊç dotychczasowej infrastruktury.

Do rozliczania transakcji terminowych KDPW utworzy∏ Izb´ Rozliczeniowà Instrumentów Po-chodnych. Jej g∏ównym zadaniem jest wyliczanie wymaganych wartoÊci zabezpieczeƒ otwartychpozycji inwestorów, a tak˝e rozliczanie kontraktów terminowych na podstawie indywidualnychkont prowadzonych w Izbie Rozliczeniowej Instrumentów Pochodnych. Na kontach tych rejestrujesi´ pozycje zajmowane przez inwestorów oraz wykonuje rozrachunek zarówno w Êrodkach pieni´˝-nych, jak i w instrumentach pochodnych. KDPW jest stronà ka˝dej transakcji terminowej. Drugàstronà jest uczestnik, rozliczajàcy transakcje zawierane na rachunek w∏asny lub swoich klientów.

Zarzàdzanie ryzykiem. W celu zabezpieczenia rozrachunku transakcji zawartych mi´dzyuczestnikami zarówno na GPW, jak i CeTO utworzono specjalne fundusze gwarancyjne.

Gdy Êrodki funduszu nie wystarczajà do pokrycia zobowiàzaƒ uczestników, muszà oni wnieÊçdodatkowe wk∏ady.

Na rynkach instrumentów pochodnych system gwarantowania rozrachunku sk∏ada si´ z na-st´pujàcych zabezpieczeƒ: wst´pnego depozytu rozliczeniowego, depozytu gwarancyjnego do za-bezpieczenia dziennych rozrachunków, funduszu rozliczeniowego, obliczanego jako wskaênik war-toÊci rozliczanych transakcji oraz kapita∏u w∏asnego KDPW.

KDPW odpowiada za zarzàdzanie funduszem rekompensat. Zgodnie z regulacjami Unii Eu-ropejskiej, po ostatniej zmianie z dnia 8 grudnia 2000 r. funkcj´ t´ reguluje ustawa Prawo o pu-blicznym obrocie papierami wartoÊciowymi. KDPW utworzy∏ program obowiàzkowego funduszurekompensat, który do 2008 r. osiàgnie poziom ochrony inwestorów przewidziany w Dyrektywie97/9/EC o rekompensatach dla inwestorów. Dzi´ki temu w przypadku upad∏oÊci domu maklerskie-go jego klienci b´dà mogli otrzymaç rekompensat´ za zgromadzone w nim aktywa.

Polityka op∏at. Zgodnie ze swoim Regulaminem, KDPW pobiera op∏aty i prowizje za czynno-Êci wykonywane na rzecz uczestników. WysokoÊç op∏at okreÊla cennik, b´dàcy za∏àcznikiem do Re-gulaminu KDPW.

Rozwój w najbli˝szym okresie. G∏ównym projektem KDPW jest utworzenie systemu RTGSdo rejestracji papierów wartoÊciowych oraz po∏àczenie go z systemem RTGS banku centralnego, cou∏atwi spe∏nianie zasady DVP wed∏ug modelu 1. Nowy system KDPW ma byç wprowadzony w dru-giej po∏owie 2002 r.

Obecnie prace skupiajà si´ na reorganizacji procedur rozrachunkowych w celu zapewnieniamo˝liwoÊci wprowadzenia kredytu Êróddziennego dla banków pod zabezpieczenie obligacji skar-bowych. Kredyt Êróddzienny powinien byç dost´pny automatycznie na poczàtku dnia operacyjne-go oraz automatycznie sp∏acany na koniec dnia.

Ponadto, KDPW rozwa˝a utworzenie po∏àczeƒ z innymi centralnymi depozytami papierówwartoÊciowych, w szczególnoÊci z krajów cz∏onkowskich Unii Europejskiej.

4.3.4.2. SKARBNET

Rodzaje obs∏ugiwanych transakcji. System Êwiadczy us∏ugi zwiàzane z bonami skarbowymina rynku pierwotnym i wtórnym oraz operacjami otwartego rynku.

Ârodowisko przetwarzania transakcji. Do wymiany informacji mi´dzy uczestnikami CRBSa Narodowym Bankiem Polskim wykorzystuje si´ noÊnik papierowy sk∏adany osobiÊcie lub telefak-

4



sem. Informacje ze zleceƒ wprowadzane sà do systemu SKARBNET, a nast´pnie automatycznieprzez niego przetwarzane. System SKARBNET generuje instrukcje p∏atnicze, które sà elektronicznietransmitowane do systemu SORBNET. Przetwarzanie transakcji w bonach skarbowych w systemieSKARBNET i rozrachunek Êrodków pieni´˝nych w systemie SORBNET nast´pujà automatycznie,z wykorzystaniem serwerów pracujàcych w Êrodowisku UNIX i sieciach lokalnych.

Procedury rozrachunku. Rozwiàzania przyj´te w systemie SKARBNET wykorzystywanymprzez CRBS oraz w systemie SORBNET wykorzystywanym przez banki zapewniajà zgodnoÊç z zasa-dà DVP wed∏ug modelu 1 (rozrachunek papierów wartoÊciowych oraz Êrodków pieni´˝nych doko-nywany jest na bazie brutto). Bony skarbowe mogà byç zarejestrowane w CRBS po dokonaniu p∏at-noÊci. Po realizacji zleceƒ p∏atniczych w systemie SORBNET bony skarbowe sà ostatecznierejestrowane w systemie SKARBNET. Po zakoƒczeniu ka˝dego dnia operacyjnego, w którym nastà-pi∏y zmiany na rachunku uczestnika CRBS, otrzymuje on wyciàg z rachunku.

Rynek pierwotny – obs∏uga przetargu. Uczestnik przetargu nabywajàcy bony skarbowe narynku pierwotnym sk∏ada ofert´ zakupu w okreÊlonych terminach w Narodowym Banku Polskimwraz z upowa˝nieniem do obcià˝enia swojego rachunku rozliczeniowego kwotà wynikajàcà z za-kupu bonów, zarówno w imieniu w∏asnym, jak i – w razie potrzeby – swoich klientów. Je˝eli uczest-nik przetargu nie ma rachunku w Narodowym Banku Polskim, zostaje obcià˝ony rachunek wskaza-nego przez niego banku.

Je˝eli oferta zostanie zaakceptowana, zlecenie p∏atnicze jest automatycznie generowanew dniu p∏atnoÊci dla danego przetargu oraz przesy∏ane drogà elektronicznà do systemu SORBNET.Po uregulowaniu p∏atnoÊci zgodnie z przes∏anym zleceniem zakupione bony skarbowe sà rejestro-wane na koncie depozytowym uczestnika CRBS.

Rynek wtórny. W przypadku transakcji kupna/sprzeda˝y uczestnicy CRBS majàcy rachunekrozliczeniowy w Narodowym Banku Polskim upowa˝niajà go do obcià˝enia ich rachunków orazprzesy∏ajà zlecenia w celu zarejestrowania transakcji.

Przy zgodnoÊci informacji zawartych w obu zleceniach oraz po sprawdzeniu, ˝e podmiotsprzedajàcy posiada bony skarbowe, w dniu transakcji bony sà blokowane na koncie sprzedajàce-go, a nast´pnie zlecenie p∏atnicze jest automatycznie generowane i przekazywane drogà elektro-nicznà do systemu SORBNET. Po zrealizowaniu p∏atnoÊci papiery wartoÊciowe sà automatycznie re-jestrowane w CRBS.

W przypadku transakcji mi´dzy podmiotami, z których co najmniej jeden nie ma rachunku w Na-rodowym Banku Polskim, obie strony przekazujà zgodne zlecenia zarejestrowania transakcji kupna/sprze-da˝y bonów skarbowych, nie do∏àczajàc zlecenia p∏atniczego. Oznacza to, ˝e Narodowy Bank Polski nieodpowiada za dokonanie i prawid∏owoÊç rozrachunku, który jest przeprowadzany za poÊrednictwem KIR.

Równie˝ w przypadku transakcji w ramach rachunku jednego uczestnika przemieszczeniepapierów wartoÊciowych mi´dzy jego w∏asnym portfelem a portfelem jego klienta nast´puje wy-∏àcznie na podstawie zlecenia zarejestrowania transakcji kupna/sprzeda˝y bonów, bez dokonywa-nia rozrachunku przez Narodowy Bank Polski.

Kredyt Êróddzienny. Od grudnia 2001 r. Narodowy Bank Polski udziela zabezpieczonego kre-dytu Êróddziennego. Obecnie jedynie bony skarbowe rejestrowane w systemie SKARBNET mogà byçwykorzystywane jako zabezpieczenie (patrz punkty 3.2.7 i 4.4).

Zarzàdzanie ryzykiem. W systemie SKARBNET rozrachunek transakcji odbywa si´ na baziebrutto i w czasie rzeczywistym. W zwiàzku z tym nie utworzono ˝adnego specjalnego funduszugwarantujàcego rozrachunek transakcji.

34

4



Polityka op∏at. Narodowy Bank Polski jest agentem emisji bonów skarbowych. Na podstawieumowy zawartej w dniu 30 wrzeÊnia 1999 r. mi´dzy Narodowym Bankiem Polskim a MinisterstwemFinansów czynnoÊci zwiàzane z obs∏ugà kolejnych emisji wykonywane sà nieodp∏atnie. Od ka˝de-go uczestnika pobierana jest op∏ata za przekazywanie telefaksem wyciàgów z konta depozytowego.

Rozwój w najbli˝szym okresie. Zakres funkcjonowania systemu zostanie rozszerzony o ob-s∏ug´ po˝yczek mi´dzybankowych zabezpieczanych skarbowymi papierami wartoÊciowymi orazoperacji otwartego rynku opartych na skarbowych papierach wartoÊciowych, zawieranych mi´dzyNarodowym Bankiem Polskim a bankami komercyjnymi.

Wprowadzone zostanà równie˝ procedury pozwalajàce na wymian´ danych w formie elek-tronicznej.

4.3.4.3. SEBOP

Rodzaje obs∏ugiwanych transakcji. System jest wykorzystywany do zakupu bonów pieni´˝-nych NBP na rynku pierwotnym, zakupu i sprzeda˝y na rynku wtórnym oraz wykupu bonów przezemitentów.

Ârodowisko przetwarzania transakcji. Wymiana informacji mi´dzy uczestnikami RBP a Na-rodowym Bankiem Polskim dokonywana jest za poÊrednictwem poczty elektronicznej oraz, w przy-padku awarii systemu, noÊnika papierowego (tak˝e telefaksem). Przetwarzanie transakcji dotyczà-cych bonów pieni´˝nych NBP i rozrachunek zwiàzanych z nimi Êrodków pieni´˝nych sà realizowaneautomatycznie, z wykorzystaniem serwerów UNIX pracujàcych w lokalnych sieciach.

Uczestnicy RBP przesy∏ajà swoje zlecenia dotyczàce transakcji zawieranych w bonach pieni´˝-nych NBP za poÊrednictwem poczty elektronicznej, wykorzystujàc sieç Telbanku. Rozwiàzanie to za-stàpi∏o poprzednie, w którym dane z dokumentów papierowych by∏y r´cznie wprowadzane do sys-temu SEBOP.

Procedury rozrachunku. Rozwiàzania przyj´te w systemie SEBOP, obs∏ugujàcym RBP, orazw systemie SORBNET, obs∏ugujàcym rachunki banków, zapewniajà zgodnoÊç z zasadà DVP wed∏ugmodelu 1 (zarówno Êrodki pieni´˝ne, jak i papiery wartoÊciowe sà rozliczane na bazie brutto).

Transakcje zawierane w bonach pieni´˝nych NBP mogà byç rejestrowane w RBP wy∏àczniepod warunkiem wczeÊniejszego dokonania p∏atnoÊci. Narodowy Bank Polski otrzymuje elektronicz-ne zlecenia p∏atnicze obcià˝enia rachunku rozliczeniowego danego banku; po realizacji zlecenia do-konywana jest ostateczna rejestracja bonów w systemie SEBOP.

Rynek pierwotny – obs∏uga przetargu. Uczestnik przetargu nabywajàcy bony pieni´˝ne NBPna rynku pierwotnym sk∏ada ofert´ oraz upowa˝nia do obcià˝enia swojego rachunku rozliczenio-wego odpowiednià kwotà. P∏atnoÊç jest realizowana w dniu okreÊlonym przez Narodowy Bank Pol-ski w og∏oszeniu o przetargu.

JeÊli oferta zostanie zaakceptowana, wystawiane jest zlecenie p∏atnicze, przesy∏ane nast´pniedo systemu SORBNET. Po uregulowaniu p∏atnoÊci zgodnie z przes∏anym zleceniem zakupione bonyskarbowe sà rejestrowane na koncie depozytowym uczestnika RBP.

Rynek wtórny. W transakcjach mi´dzy uczestnikami RBP strony przesy∏ajà do NarodowegoBanku Polskiego zlecenia zarejestrowania transakcji w RBP. Zlecenia powinny byç przes∏ane w dniuzawarcia transakcji.

4



W przypadku zgodnoÊci informacji zawartych w obu zleceniach oraz po sprawdzeniu, ˝epodmiot sprzedajàcy posiada bony, w dniu transakcji nast´puje zablokowanie bonów na konciesprzedajàcego i przekazanie zlecenia p∏atniczego do systemu SORBNET. Po zrealizowaniu p∏atnoÊcitransakcja jest rejestrowana w RBP.

Mo˝liwa jest równie˝ realizacja transakcji FOP.

Zarzàdzanie ryzykiem. Podobnie jak w przypadku CRBS, równie˝ w RBP stosuje si´ zasad´DVP wed∏ug modelu 1. Zapewnia to maksymalnà redukcj´ ryzyka kredytowego.

Polityka op∏at. Narodowy Bank Polski pobiera jednorazowà op∏at´ za otwarcie konta depo-zytowego bonów pieni´˝nych NBP oraz op∏at´ kwartalnà za jego prowadzenie. Ponadto pobieranajest op∏ata za ka˝de przekazanie telefaksem wyciàgu z konta depozytowego.

4.4. Wykorzystanie infrastruktury papierów wartoÊciowych przez NarodowyBank Polski

Zarzàdzanie zabezpieczeniami. Dla zapewnienia funkcjonowania systemu finansowegooraz prowadzenia polityki pieni´˝nej Narodowy Bank Polski dostarcza p∏ynnoÊci Êróddziennej orazprzeprowadza operacje otwartego rynku. Zadania te mo˝e realizowaç dzi´ki emisji bonów pieni´˝-nych NBP, wykorzystywaniu Êrodków rezerwy obowiàzkowej oraz/lub udzielaniu kredytów.

Kredyt lombardowy. Banki mogà zaciàgaç kredyt lombardowy zabezpieczony skarbowymipapierami d∏u˝nymi (bony skarbowe i obligacje skarbowe). Aktywa te sà rejestrowane oraz rozlicza-ne w dwóch ró˝nych depozytach: bony skarbowe w Narodowym Banku Polskim, a obligacje skar-bowe w KDPW. System SKARBNET, który obs∏uguje CRBS, jest systemem rozrachunku papierówwartoÊciowych funkcjonujàcym na bazie brutto i w czasie rzeczywistym. Dzi´ki temu, ˝e umo˝liwianatychmiastowe zabezpieczenie kredytu udzielanego przez bank centralny, wykorzystuje si´ gow du˝o wi´kszym zakresie ni˝ system KDPW.

Kredyt Êróddzienny. Od grudnia 2001 r. Narodowy Bank Polski udziela zabezpieczonego kre-dytu Êróddziennego. Banki muszà wczeÊniej zawrzeç umowy kredytu Êróddziennego. Obecnie jakozabezpieczenie mogà byç wykorzystywane jedynie bony skarbowe. Ka˝dy bank mo˝e otrzymaç kre-dyt Êróddzienny, je˝eli przeka˝e bony skarbowe ze swojego rachunku w CRBS na rachunek bonówskarbowych Narodowego Banku Polskiego (na zasadzie Êróddziennego repo). Funkcja ta jest reali-zowana w systemie SKARBNET. Banki mogà przesy∏aç zlecenia dotyczàce kredytu Êróddziennegow ten sam sposób jak zlecenia dotyczàce wszystkich innych transakcji. Zlecenia te mogà byç prze-sy∏ane w dniu transakcji. Jako kredyt Êróddzienny bank mo˝e otrzymaç 80% wartoÊci bonów skar-bowych przekazanych przez niego na rachunek papierów wartoÊciowych Narodowego Banku Pol-skiego. Ka˝dy bank musi sp∏aciç kredyt Êróddzienny przed koƒcem dnia operacyjnego w systemieSORBNET (mi´dzy 17.30 a 18.00). Po sp∏aceniu jego zabezpieczenie jest zwracane, natomiast w ra-zie braku sp∏aty kredytu przez bank zabezpieczenie staje si´ w∏asnoÊcià Narodowego Banku Polskie-go (patrz punkt 3.2.7).

36

5

Dane statystyczne dla Polski


Za∏àcznik 1Dane statystyczne dla Polski

Tabela 2Ârodki wykorzystywane do rozliczeƒ przez podmioty niebankowe(dane na koniec roku, w mld z∏)

1 Poda˝ pieniàdza (M2) sk∏ada si´ z: M1 plus depozyty terminowe w z∏otych i w walutach obcych, depozyty zablokowane,transakcje repo, otrzymane po˝yczki.

1996 1997 1998 1999 2000 2001

Banknoty i monety 23,56 27,26 30,23 38,08 34,11 38,21

Depozyty a vista 37,49 44,86 51,26 61,30 59,65 65,82

Inne

Poda˝ pieniàdza (M1) 61,06 72,12 81,48 99,38 93,76 104,03

Informacje dodatkowe

Poda˝ pieniàdza (M2)1 136,66 176,39 220,78 263,45 294,39 334,75

Depozyty a vista walutowe

nie dot. nie dot. nie dot. nie dot. nie dot. nie dot.

WartoÊç pieniàdza elektronicznego

pozostajàcego w obiegu nie dot. nie dot. nie dot. nie dot. nie dot. nie dot.

w tym:

– produkty bazujàce na kartach nie dot. nie dot. nie dot. nie dot. nie dot. nie dot.

– produkty oparte na sieci nie dot. nie dot. nie dot. nie dot. nie dot. nie dot.

Tabela 1Podstawowe dane statystyczne

1 Ârednia w roku

1996 1997 1998 1999 2000 2001

LudnoÊç1 (w tys.) 38 618 38 650 38 666 38 654 38 647 38 647

Produkt krajowy brutto (w mld z∏, ceny bie˝àce) 387,8 472,4 553,6 615,1 690,4 765,9

Produkt krajowy brutto na osob´ (w tys. z∏) 10,0 12,2 14,3 15,9 17,9 19,8

Kurs walutowy ECU/EUR

– na koniec roku 3,57 3,92 4,09 4,16 3,85 3,50

– Êredni 3,42 3,71 3,89 4,23 4,01 3,67

Tabela 3Ârodki wykorzystywane do rozliczeƒ przez banki(dane na koniec roku, w mld z∏)

1 Kredyt lombardowy, pod zastaw skarbowych papierów wartoÊciowych.

1996 1997 1998 1999 2000 2001

Ârodki a vista utrzymywane w banku centralnym 6,96 10,54 19,27 9,68 11,33 11,78

w tym:

– rezerwy obowiàzkowe 6,54 9,58 18,87 9,07 11,03 11,54

– wolne Êrodki 0,42 0,96 0,40 0,61 0,30 0,24

Ârodki a vista utrzymywane w innych bankach 1,40 1,82 2,73 1,91 1,57 1,54

Informacja dodatkowa

Kredyty uzyskane z banku centralnego1 0,26 0,61 0,01 0,00 0,47 0,00

5



Tabela 4Banknoty i monety(dane na koniec roku, wartoÊç ogó∏em, w mln z∏)1

1 Od stycznia 1995 r. Narodowy Bank Polski emituje nowe polskie z∏ote (10 000 starych = 1 nowy). Stare i nowe polskie z∏oteby∏y w obiegu równolegle przez dwa lata. W styczniu 1997 r. stare z∏ote zosta∏y wycofane z obiegu.Mogà byç one wymieniane na nowe z∏ote do 31 grudnia 2010 r. 2 Srebrne monety okolicznoÊciowe.3 Z∏ote monety okolicznoÊciowe.

1996 1997 1998 1999 2000 2001

Banknoty ogó∏em 26 255,9 31 669,2 35 136,0 42 031,5 37 140,1 41 643,5

w tym:

200 z∏ 5 105,4 8 365,1 9 971,5 13 305,4 11 311,4 11 602,9

100 z∏ 11 727,7 15 524,3 17 349,4 20 019,7 18 917,8 22 988,6

50 z∏ 7 199,6 5 700,3 5 747,1 6 739,9 5 009,0 5 145,5

20 z∏ 1 211,5 1 068,1 1 091,8 1 034,4 993,5 982,7

10 z∏ 1 011,7 1 011,2 976,2 932,1 908,4 923,8

Monety ogó∏em 815,6 927,1 1 015,6 1 144,0 1 229,5 1 298,2

w tym:

srebrne 2 4,2 6,4 9,1 12,3 15,7 21,5

z∏ote 3 4,1 6,3 8,4 11,2 14,8 19,8

5 z∏ 338,1 365,9 377,6 409,1 419,8 418,1

2 z∏ 177,5 205,5 233,4 271,9 301,4 329,1

1 z∏ 127,3 143,9 156,7 175,7 186,3 193,9

0,5 z∏ 66,6 76,4 85,7 93,1 98,7 103,4

0,2 z∏ 41,4 50,3 58,3 68,1 75,8 82,2

0,1 z∏ 33,3 40,9 47,0 54,3 60,6 65,6

0,05 z∏ 13,1 17,2 20,8 25,2 28,8 32,4

0,02 z∏ 5,4 7,4 9,6 11,8 14,0 16,2

0,01 z∏ 4,7 7,0 9,0 11,3 13,6 16,0

Banknoty i monety ogó∏em 27 071,4 32 596,2 36 151,6 43 175,5 38 369,6 42 941,7

Banknoty i monety w posiadaniu

instytucji kredytowych 3 680,6 3 819,3 3 768,2 5 292,5 4 451,4 4 917,7

Banknoty i monety w obiegu

poza instytucjami kredytowymi 23 563,9 27 255,9 30 225,3 38 082,7 34 112,7 38 212,6

Tabela 5Struktura instytucjonalna(dane na koniec 2001 r.)

1 Poczta Polska nie prowadzi rachunków klientów.2 Pozosta∏e banki zagraniczne zosta∏y utworzone i dzia∏ajà jako samodzielne banki.

Kategorie Liczba Liczba Liczba Liczba WartoÊçinstytucji oddzia∏ów rachunków rachunków Êrodków

(w tys.) z dost´pem na przez internet rachunkach

(w tys.) (w tys.)

Bank centralny 1 50 8,4 0 18,88

Banki 69 10 509 17 198,7 357,6 47,54

Banki spó∏dzielcze 643 2 231 b.d. b.d. b.d.

Poczta1 1 8 223 nie dot. nie dot. nie dot.

Ogó∏em 714 21 013 17 207,1 357,6 66,41

w tym:

– instytucje wirtualne 3 nie dot. 308,7 308,7 1,38

Oddzia∏y banków zagranicznych2 1 1 b.d. b.d. b.d.

w tym:

– z UE 1 1 b.d. b.d. b.d.

38

5



Tabela 6Funkcje kart p∏atniczych i urzàdzenia akceptujàce(dane na koniec roku)

1 Liczba sieci oznacza centra autoryzacyjno-rozliczeniowe: PolCard SA, Centrum Kart i Czeków Pekao SA,Centrów Kart BZ WBK SA, e-Service SA.

1996 1997 1998 1999 2000 2001

Funkcja bankomatowa

Karty bankomatowe (w tys.) 713,16 1 668,39 3 856,79 8 264,01 11 264,54 14 356,36

Liczba sieci 12 14 14 17 18 21

Liczba bankomatów z funkcjà

wyp∏aty gotówki 553 1 440 2 009 3 949 5 266 6 476

w tym:

– dost´p otwarty b.d. b.d. 1 510 3 845 5 260 6 459

– ograniczony dost´p b.d. b.d. 499 104 6 17

Liczba transakcji (w mln) 7,99 25,53 53,01 95,78 222,61 289,40

w tym:

– w bankomatach z dost´pem otwartym b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d.

– w bankomatach z dost´pem

ograniczonym b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d.

WartoÊç transakcji (w mld z∏) 0,96 4,50 7,49 20,78 53,87 69,53

w tym:

– w bankomatach z dost´pem otwartym b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d.

– w bankomatach z dost´pem

ograniczonym b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d.

Liczba bankomatów z funkcjà

dokonywania przelewów b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. 1 207

Liczba transakcji (w mln) b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. 0,44

WartoÊç transakcji (w mld z∏) b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. 0,08

Funkcja debetowa

Karty debetowe (w tys.) 280,36 704,04 3 341,56 7 280,50 9 905,66 12 740,63

w tym:

– karty kupieckie (w tys.) nie dot. nie dot. nie dot. nie dot. nie dot. nie dot.

Liczba sieci1 2 2 2 3 4 4

Liczba terminali 2 580 4 581 8 855 20 993 44 745 65 609


w tym:

– transakcje kartami kupieckimi

(w mln) nie dot. nie dot. nie dot. nie dot. nie dot. nie dot.


w tym:


(w mld z∏) nie dot. nie dot. nie dot. nie dot. nie dot. nie dot.

Funkcja kredytowa

Karty kredytowe (w tys.) 19,76 44,45 100,16 223,94 504,41 889,44

w tym:

– karty kupieckie (w tys.) b.d. b.d. 8,8 43,62 128,75 288,35

Liczba sieci 2 2 2 3 4 4



w tym:

– transakcje kartami kupieckimi (w mln) b.d. b.d. 0,10 1,35 4,10 6,98


w tym:


(w mld z∏) b.d. b.d. 0,02 0,47 1,21 1,48

5



cd. Tabeli 6Funkcje kart p∏atniczych i urzàdzenia akceptujàce(dane na koniec roku)

1996 1997 1998 1999 2000 2001

Funkcja pieniàdza elektronicznego

Karty z funkcjà pieniàdza elektronicznego

(w tys.) nie dot. nie dot. nie dot. nie dot. nie dot. nie dot.

Liczba terminali akceptujàcych nie dot. nie dot. nie dot. nie dot. nie dot. nie dot.

Liczba sieci nie dot. nie dot. nie dot. nie dot. nie dot. nie dot.

Liczba transakcji kupna (w mln) nie dot. nie dot. nie dot. nie dot. nie dot. nie dot.

WartoÊç transakcji kupna (mld z∏) nie dot. nie dot. nie dot. nie dot. nie dot. nie dot.

Liczba transakcji ∏adowania (w mln) nie dot. nie dot. nie dot. nie dot. nie dot. nie dot.

Liczba ∏adujàcych terminali nie dot. nie dot. nie dot. nie dot. nie dot. nie dot.

WartoÊç pieniàdza na∏adowanego

(mld z∏) nie dot. nie dot. nie dot. nie dot. nie dot. nie dot.

Na∏adowana wartoÊç pieniàdza

pozostajàcego w obiegu (mld z∏) nie dot. nie dot. nie dot. nie dot. nie dot. nie dot.

Karty obcià˝eniowe (karty typu charge)

Karty obcià˝eniowe (w tys.) 125,35 317,97 442,72 829,22 1 009,81 1 047,09





Ogólna liczba kart w obiegu (w tys.) 713,16 1 668,39 3 884,43 8 333,66 11 419,86 14 677,15

w tym:

– karty z po∏àczonà funkcjà

bankomatowà i debetowà (w tys.) 280,36 704,04 3 341,56 7 280,50 9 905,66 12 740,63

– karty z funkcjà gwarantowania

czeków (w tys.) 153,05 378,08 665,90 2 101,28 2 672,61 3 104,21

Tabela 7Zlecenia p∏atnicze obs∏ugiwane przez wybrane mi´dzybankowe systemyrozliczeƒ Êrodków pieni´˝nych: liczba transakcji (w mln)

1996 1997 1998 1999 2000 2001

SORBNET (RTGS)

Zlecenia uznaniowe 0,37 0,45 0,49 0,46 0,52 0,54

Systemy KIR 124,31 202,60 257,39 334,66 435,96 517,37

ELIXIR 6,82 13,73 39,99 130,35 189,37 271,29


Zlecenia obcià˝eniowe nie dot. nie dot. 0,00 0,04 0,25 1,78

w tym:

– polecenia zap∏aty nie dot. nie dot. 0,00 0,04 0,25 0,96

– czeki nie dot. nie dot. nie dot. nie dot. nie dot. 0,82

SYBIR 117,49 188,87 217,40 204,31 246,58 246,08


Czeki 4,99 6,28 7,29 6,99 8,06 4,02

Wspó∏czynnik koncentracji

SORBNET (RTGS) 23,0% 25,7% 24,3% 25,5% 28,5% 30,5%

ELIXIR 68,6% 65,5% 53,1% 52,6% 51,4% 49,2%

SYBIR 41,6% 41,3% 41,5% 50,1% 54,5% 63,5%

40

5



Tabela 8Zlecenia p∏atnicze obs∏ugiwane przez wybrane mi´dzybankowe systemy transferu Êrodkówpieni´˝nych: wartoÊç transakcji (w mld z∏)

1996 1997 1998 1999 2000 2001

SORBNET (RTGS)

Zlecenia uznaniowe 1 926,94 3 014,45 4 895,65 6 551,37 9 805,93 13 496,92

Systemy KIR 954,29 1 380,63 2 015,69 3 022,68 3 839,09 4 561,07

ELIXIR 124,07 413,19 1 177,61 2 398,04 3 359,31 4 256,45

Zlecenia uznaniowe 124,07 413,19 1 177,58 2 397,69 3 357,47 4 253,17

Zlecenia obcià˝eniowe nie dot. nie dot. 0,03 0,35 1,84 3,28

w tym:

– polecenia zap∏aty nie dot. nie dot. 0,03 0,35 1,84 b.d.

– czeki nie dot. nie dot. nie dot. nie dot. nie dot. b.d.

SYBIR 830,22 967,44 838,09 624,64 479,78 304,62


Czeki 17,59 16,98 19,44 25,28 20,44 19,96

Wspó∏czynnik koncentracji

SORBNET (RTGS) 32,4% 30,8% 35,5% 34,1% 40,9% 47,0%

ELIXIR 36,6% 52,1% 47,0% 53,0% 54,2% 56,8%

SYBIR 39,9% 42,4% 46,3% 55,3% 59,0% 67,8%

5



Tabela 9Wskaêniki wykorzystania ró˝nych bezgotówkowych instrumentów p∏atniczych:liczba transakcji1 (w mln)

1 W∏àczajàc p∏atnoÊci inicjowane przez banki w systemach SYBIR i ELIXIR (detaliczne). System SORBNET (RTGS) nie zosta∏uwzgl´dniony.2 W∏àczajàc karty typu charge.3 Instrumenty pocztowe: przekazy pocztowe (mi´dzy osobami fizycznymi nie majàcymi rachunków bankowych)oraz wyp∏aty emerytur i rent.

1996 1997 1998 1999 2000 2001

Instrumenty

Czeki 4,99 6,28 7,29 6,99 8,06 4,84

w tym:

– osobiÊcie 4,99 6,28 7,29 6,99 8,06 4,84

– poprzez PC lub inny terminal nie dot. nie dot. nie dot. nie dot. nie dot. nie dot.

– przez bankowoÊç telefonicznà nie dot. nie dot. nie dot. nie dot. nie dot. nie dot.

– przez telefon komórkowy nie dot. nie dot. nie dot. nie dot. nie dot. nie dot.

P∏atnoÊci dokonywane kartami debetowymi 1,70 2,22 5,09 11,06 31,69 59,26

w tym:

– osobiÊcie 1,70 2,22 5,09 11,06 31,69 59,26




P∏atnoÊci dokonywane kartami kredytowymi2 0,83 2,87 6,77 16,25 26,87 36,20

w tym:

– osobiÊcie 0,83 2,87 6,77 16,25 26,87 36,16

– poprzez PC lub inny terminal b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. 0,04

– przez bankowoÊç telefonicznà b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d.

– przez telefon komórkowy b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d.

Polecenia przelewu 119,32 196,32 250,09 327,63 427,90 511,57

w tym:

– osobiÊcie 119,12 195,31 224,35 272,18 348,11 443,94

– poprzez PC lub inny terminal 0,20 1,01 25,70 55,38 79,65 67,18

– przez bankowoÊç telefonicznà wart. nieist. 0,01 0,04 0,07 0,14 0,46

– przez telefon komórkowy nie dot. nie dot. nie dot. nie dot. wart. nieist. 0,02

Polecenia zap∏aty 0 0 wart. nieist. 0,04 0,25 0,96

w tym:

– osobiÊcie nie dot. nie dot. b.d. wart. nieist. 0,01 0,01

– poprzez PC lub inny terminal nie dot. nie dot. b.d. 0,04 0,25 0,95

– przez bankowoÊç telefonicznà nie dot. nie dot. b.d. b.d. b.d. b.d.

– przez telefon komórkowy nie dot. nie dot. b.d. b.d. b.d. b.d.

Kartowy pieniàdz elektroniczny nie dot. nie dot. nie dot. nie dot. nie dot. nie dot.

Sieciowy pieniàdz elektroniczny nie dot. nie dot. nie dot. nie dot. nie dot. nie dot.

Inne3 137,20 130,50 126,79 121,40 112,68 107,11

Ogó∏em 264,04 338,20 396,04 483,37 607,44 719,94

42

5



Tabela 10Wskaêniki wykorzystania ró˝nych bezgotówkowych instrumentów p∏atniczych:wartoÊç transakcji1 (w mld z∏)

1 W∏àczajàc p∏atnoÊci inicjowane przez banki w systemach SYBIR i ELIXIR (detaliczne). System SORBNET (RTGS) nie zosta∏uwzgl´dniony.2 W∏àczajàc karty typu charge. 3 Instrumenty pocztowe: przekazy pocztowe (mi´dzy osobami fizycznymi nie majàcymi rachunków bankowych)oraz wyp∏aty emerytur i rent.

1996 1997 1998 1999 2000 2001

Instrumenty

Czeki 17,59 16,98 19,44 25,28 20,44 20,20

w tym:

osobiÊcie 17,59 16,98 19,44 25,28 20,44 20,20




P∏atnoÊci dokonywane kartami debetowymi 0,50 0,62 1,03 1,78 5,42 9,44

w tym:

– osobiscie 0,50 0,62 1,03 1,78 5,42 9,44




P∏atnoÊci dokonywane kartami kredytowymi2 0,25 0,74 1,62 3,92 5,53 5,89

w tym:

– osobiÊcie 0,25 0,74 1,62 3,92 5,53 5,88

– poprzez PC lub inny terminal b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. 0,01

– przez bankowoÊç telefonicznà b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d.

– przez telefon komórkowy b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d.

Polecenia przelewu 936,71 1 363,64 1 996,26 2 997,40 3 816,81 4 537,83

w tym:

– osobiÊcie 933,46 1 344,29 1 951,61 2 699,47 3 203,24 3 827,44

– poprzez PC lub inny terminal 3,24 19,21 43,76 295,17 609,80 706,67

– przez bankowoÊç telefonicznà wart. nieist. 0,14 0,89 2,76 3,77 3,69

– przez telefon komórkowy nie dot. nie dot. nie dot. nie dot. wart. nieist. 0,03

Polecenia zap∏aty 0,00 0,00 0,03 0,35 1,84 3,04

w tym:

– osobiÊcie nie dot. nie dot. b.d. 0,01 0,08 0,10

– poprzez PC lub inny terminal nie dot. nie dot. b.d. 0,34 1,77 2,94

– przez bankowoÊç telefonicznà nie dot. nie dot. b.d. b.d. b.d.wart. nieist.

– przez telefon komórkowy nie dot. nie dot. b.d. b.d. b.d. b.d.

Kartowy pieniàdz elektroniczny nie dot. nie dot. nie dot. nie dot. nie dot. nie dot.

Sieciowy pieniàdz elektroniczny nie dot. nie dot. nie dot. nie dot. nie dot. nie dot.

Inne3 b.d. b.d. 63,92 67,33 66,94 70,30

Ogó∏em 955,04 1 381,98 2 082,29 3 096,05 3 916,99 4 646,70

5



Tabela 11aZlecenia obs∏ugiwane przez platformy obrotu, izby rozliczeniowe i systemy rozrachunkupapierów wartoÊciowych: liczba transakcji (w tys.)

1996 1997 1998 1999 2000 2001

Platformy obrotu

Transakcje gie∏dowe 2 613 4 109 3 580 3 226 4 434 4 519

w tym:

– akcje 2 264 3 512 3 233 2 980 3 736 3 128

– obligacje skarbowe 262 309 151 136 134 131

– powszechne Êwiadectwa udzia∏owe 87 284 175 nie dot. nie dot. nie dot.

– kontrakty terminowe nie dot. nie dot. 16 90 541 1 238

– waranty nie dot. nie dot. 1 5 19 7

– inne wart. nieist. 4 4 15 4 15

Transakcje rynku pozagie∏dowego 0,24 1,69 18,80 37,47 28,54 4,30

w tym:

– akcje 0,24 1,64 12,08 18,94 23,40 4,25

– obligacje skarbowe nie dot. nie dot. 5,84 9,53 2,56 nie dot.

– waranty nie dot. nie dot. 0,86 8,95 2,55 nie dot.

– inne nie dot. 0,05 0,02 0,04 0,04 0,05

Transakcje spoza rynku regulowanego 0,53 3,12 11,34 17,92 30,77 53,78

w tym:

– akcje 0,01 2,02 0,17 0,76 0,19 0,73

– obligacje skarbowe 0,52 1,10 11,16 17,16 30,58 53,04

– inne 0,15 wart. nieist. 0,01 nie dot. wart. nieist. 0,01

Izby rozliczeniowe nie dot. nie dot. nie dot. nie dot. nie dot. nie dot.


KDPW 2 841,16 4 821,87 4 479,71 5 278,07 5 521,95 5 050,11

w tym:

– akcje 2 355,02 4 146,64 4 056,23 4 939,88 4 750,20 3 564,37


– kontrakty terminowe nie dot. nie dot. 16,16 91,46 546,10 1 244,93

– waranty nie dot. nie dot. 2,08 14,67 22,73 9,69

– powszechne Êwiadectwa udzia∏owe 105,47 301,01 186,00 0,46 nie dot. nie dot.

– inne 29,34 26,39 16,62 32,96 13,60 21,91

SKARBNET 45,16 80,75 88,40 102,25 94,23 77,86

– bony skarbowe 45,16 80,75 88,40 102,25 94,23 77,86

SEBOP 2,22 5,92 7,35 8,07 9,25 5,13

– bony pieni´˝ne NBP 2,22 5,92 7,35 8,07 9,25 5,13

44

5



Tabela 11bZlecenia obs∏ugiwane przez platformy obrotu, izby rozliczeniowe i systemy rozrachunkupapierów wartoÊciowych: wartoÊç rynkowa transakcji (w mld z∏)

1996 1997 1998 1999 2000 2001

Platformy obrotu

Transakcje gie∏dowe 24,93 36,82 36,72 50,25 116,28 92,93

w tym:

– akcje 14,95 26,17 31,17 44,48 84,55 40,22


– powszechne Êwiadectwa udzia∏owe 1,86 3,89 1,36 nie dot. nie dot. nie dot.

– kontrakty terminowe nie dot. nie dot. 0,30 3,18 29,31 49,32

– waranty nie dot. nie dot. wart. nieist. 0,01 0,04 0,01

– inne 0,01 0,02 0,03 0,20 0,09 0,82

Transakcje rynku pozagie∏dowego 0,02 0,02 1,20 0,40 0,28 0,15

w tym:

– akcje 0,02 0,01 0,10 0,16 0,22 0,05

– obligacje skarbowe nie dot. nie dot. 1,10 0,22 0,05 nie dot.

– waranty nie dot. nie dot. wart. nieist. 0,02 0,01 nie dot.

– inne nie dot. 0,01 wart. nieist. wart. nieist. wart. nieist. 0,10

Transakcje spoza rynku regulowanego 3,31 13,79 89,65 87,74 162,54 418,08

w tym:

– akcje 0,71 1,62 0,50 2,59 1,44 0,02


– inne wart. nieist. wart. nieist. wart. nieist. nie dot. 0,08 0,10

Izby rozliczeniowe nie dot. nie dot. nie dot. nie dot. nie dot. nie dot.


KDPW 45,34 83,25 176,45 195,46 372,71 590,87

w tym:

– akcje 22,33 47,88 59,06 85,90 156,06 82,43


– kontrakty terminowe nie dot. nie dot. 0,30 3,30 29,63 49,49

– waranty nie dot. nie dot. wart. nieist. 0,02 0,05 0,01

– powszechne Êwiadectwa udzia∏owe 2,23 5,22 2,42 0,00 nie dot. nie dot.

– inne 0,05 0,04 0,09 0,38 0,37 1,74

SKARBNET 222,44 378,95 411,85 463,69 519,40 601,63

– bony skarbowe 222,44 378,95 411,85 463,69 519,40 601,63

SEBOP 36,03 122,10 610,88 753,41 810,57 547,74

– bony pieni´˝ne NBP 36,03 122,10 610,88 753,41 810,57 547,74

5



Tabela 11cLiczba uczestników platform obrotu, izb rozliczeniowych i systemów rozrachunku papierówwartoÊciowych

1996 1997 1998 1999 2000 2001

Systemy obrotu

Warszawska Gie∏da Papierów WartoÊciowych 37 37 35 36 38 28

Banki 24 15 27 8 b.d. b.d.

Maklerzy/dealerzy 13 22 8 28 b.d. b.d.

Centralna Tabela Ofert 9 17 20 20 20 17

Banki 5 11 10 7 6 3

Maklerzy/dealerzy 4 6 10 13 14 14

Systemy rozliczeniowe nie dot. nie dot. nie dot. nie dot. nie dot. nie dot.


KDPW 65 75 75 80 79 72

Banki 41 45 44 47 44 42

Domy maklerskie 21 27 28 30 32 27

Instytucje ubezpieczeniowe 1 1 1 1 1 1

Inne 2 2 2 2 2 2

SKARBNET 68 76 75 68 65 63

Banki 67 67 67 62 60 58

Instytucje ubezpieczeniowe 1 1 1 1 1 1

Inne 0 8 7 5 4 4

SEBOP 40 48 48 44 44 38

Banki 39 47 47 43 43 37

Inne 1 1 1 1 1 1

46

5



Tabela 11dPapiery wartoÊciowe w obiegu(dane na koniec roku)

1996 1997 1998 1999 2000 2001

KDPW

WartoÊç zarejestrowanych/wyemitowanych papierów wartoÊciowych (mld z∏)

Gie∏da

w tym:

– akcje 21,24 38,17 63,80 109,97 120,89 96,46


– inne papiery wartoÊciowe 1,40 1,35 0,39 0,05 0,28 1,45

Rynek pozagie∏dowy

w tym:

– akcje 0,06 0,13 0,38 0,33 0,28 0,19

– obligacje skarbowe nie dot. nie dot. 3,33 1,69 nie dot. nie dot.

– inne papiery wartoÊciowe nie dot. 0,01 0,03 0,03 0,05 0,28

Liczba zarejestrowanych/wyemitowanych papierów wartoÊciowych

Gie∏da

w tym:

– akcje 83 143 198 221 225 230

– obligacje skarbowe 44 47 45 49 47 51

– inne papiery wartoÊciowe 1 1 7 30 79 86

Rynek pozagie∏dowy

w tym:

– akcje 2 13 24 25 21 21

– obligacje skarbowe nie dot. nie dot. 2 2 nie dot. nie dot.

– inne papiery wartoÊciowe nie dot. 1 8 11 4 4

SKARBNET

WartoÊç wyemitowanych bonów skarbowych

(w mld z∏) 40,80 51,99 41,37 45,46 46,25 48,54

Liczba wyemitowanych bonów skarbowych 50 50 50 50 50 50

WartoÊç zarejestrowanych bonów skarbowych

(w mld z∏) 27,07 32,26 28,91 26,98 23,44 35,22

Liczba zarejestrowanych bonów skarbowych 50 50 50 50 50 50

SEBOP

WartoÊç wyemitowanych bonów pieni´˝nych NBP

(w mld z∏) 15,60 39,56 243,02 300,71 278,22 187,72

Liczba wyemitowanych bonów pieni´˝nych NBP 93 120 164 168 111 79

WartoÊç zarejestrowanych bonów pieni´˝nych NBP

(w mld z∏) 12,53 14,37 28,58 11,13 20,48 14,27

Liczba zarejestrowanych bonów pieni´˝nych NBP 48 23 11 4 7 7

Tabela 11eWspó∏czynnik kompensacji w systemach rozliczeniowych

1 Od 26 maja 1998 r.

1996 1997 1998 1999 2000 2001

KDPW

Wspó∏czynnik kompensacji dla Êrodków

pieni´˝nych w ciàgu roku nie dot. nie dot. 55%1 60% 78% 79%

Wspó∏czynnik kompensacji dla papierów

w ciàgu roku wartoÊciowych nie dot. nie dot. nie dot. nie dot. nie dot. nie dot.

5



Tabela 12 Uczestnictwo krajowych instytucji w systemie SWIFT

1996 1997 1998 1999 2000 2001

Cz∏onkowie 38 38 36 23 24 24

– w tym czynni 36 37 36 23 24 24

Cz∏onkowie zale˝ni 8 10 10 8 11 14

– w tym czynni 8 10 10 8 11 11

Uczestnicy 0 2 3 14 13 13

– w tym czynni 0 2 2 11 13 13

Ogólna liczba u˝ytkowników 46 50 49 45 48 51

– w tym czynni 44 49 48 42 48 48


Ogólna liczba u˝ytkowników SWIFT 5 918 6 372 6 771 6 991 7 293 7 457

w tym:

– cz∏onkowie 3 014 3 070 3 052 2 230 2 307 2 265

– cz∏onkowie zale˝ni 2 500 2 621 2 781 2 825 3 037 3 143

– uczestnicy 404 681 938 1 936 1 949 2 049

Tabela 13 Przep∏yw komunikatów w systemie SWIFT do/od krajowych u˝ytkowników

1 W styczniu 2000 r. dokonano zmian w metodologii sprawozdawczoÊci, co spowodowa∏o 2% wzrost globalnej liczbykomunikatów w systemie SWIFT. Nowa metodologia zosta∏a zastosowana wstecznie do 1999 r.

1996 1997 1998 1999 2000 2001

Ogólna liczba przes∏anych komunikatów

3 632 414 4 331 308 5 179 797 5 926 206 6 625 274 8 172 400

w tym:

kategoria I 1 852 636 1 977 735 2 124 543 2 365 591 2 581 666 2 804 623

kategoria II 872 270 1 077 815 1 257 844 1 232 807 1 346 111 1 516 247

Ogólna liczba otrzymanych komunikatów

3 455 810 3 922 272 4 312 496 4 788 718 5 542 536 6 469 943

w tym:

kategoria I 1 786 521 1 886 103 2 013 212 2 270 438 2 600 684 2 992 756

kategoria II 137 423 162 083 212 131 275 697 464 179 600 845

Liczba krajowych komunikatów

887 359 947 321 981 128 1 006 125 1 080 306 1 182 418


Globalna liczba komunikatów w systemie SWIFT1

687 785 294 812 117 556 941 235 088 1 076 490 597 1 298 668 103 1 533 906 047

48

6

Porównawcze dane statystyczne dla krajów akcesyjnych


Za∏àcznik 2Porównawcze dane statystyczne

dla krajów akcesyjnych

Tabela 1, cz´Êç 1Banknoty i monety w obiegu poza instytucjami kredytowymi(dane na koniec roku)

1 W tej tabeli uj´to wartoÊci banknotów i monet, które sà w trakcie wycofywania z obiegu, oraz banknotów i monetokolicznoÊciowych.

Ogó∏em (w mln euro) 1996 1997 1998 1999 2000 2001

Bu∏garia 516 794 1 117 1 005 1 210 1 581

Cypr 452 477 500 544 581 620

Czechy 3 479 3 091 3 610 4 374 4 902 5 645

Estonia 275 290 290 365 396 444

W´gry1 2 431 2 512 2 628 3 358 3 335 4 233

¸otwa 379 511 512 642 742 872

Litwa 379 574 600 681 715 830

Malta 805 846 837 916 967 1 036

Polska 6 595 6 955 7 398 9 157 8 861 10 933

Rumunia 1 075 1 038 901 948 1 067 1 278

S∏owacja 1 102 1 269 1 173 1 356 1 525 1 893

S∏owenia 379 419 498 628 561 649



WartoÊç na mieszkaƒca (w euro) 1996 1997 1998 1999 2000 2001

62 96 135 122 148 193

694 728 756 818 868 920

337 300 351 425 477 551

187 199 200 253 276 310

239 247 259 334 333 424

152 207 209 269 313 369

102 155 162 184 194 225

2 117 2 210 2 171 2 365 2 484 2 624

171 180 191 237 229 283

48 46 40 42 48 57

205 236 218 251 282 351

190 211 251 317 282 327

Bu∏garia

Cypr

Czechy

Estonia

W´gry1

¸otwa

Litwa

Malta

Polska

Rumunia

S∏owacja

S∏owenia

6





Procent PKB 1996 1997 1998 1999 2000 2001

18,0 9,1 10,1 8,7 9,3 10,9

6,4 6,3 6,2 6,3 6,1 6,1

7,6 7,1 6,9 8,4 8,8 8,5

8,1 7,2 6,2 7,5 7,3 7,3

7,2 6,6 6,6 8,5 6,8 7,0

9,3 10,2 9,5 9,7 9,9 10,4

6,0 6,6 6,5 6,4 5,9 6,1

30,2 28,0 26,3 25,6 24,8 25,9

6,1 7,0 5,5 6,2 4,9 5,0

4,9 3,6 3,1 3,2 3,2 3,2

7,2 7,1 6,6 7,1 7,6 8,3

2,6 2,7 2,9 3,4 3,0 3,1

Bu∏garia

Cypr

Czechy

Estonia

W´gry1

¸otwa

Litwa

Malta

Polska

Rumunia

S∏owacja

S∏owenia



Procent poda˝y pieniàdza (M1) 1996 1997 1998 1999 2000 2001

129,7 64,0 73,5 59,7 59,6 62,8

40,6 38,8 39,4 30,2 30,8 32,8

25,0 26,8 29,3 32,9 31,7 28,5

34,5 28,8 30,6 29,6 26,5 24,2

40,2 36,8 37,3 40,0 37,2 37,4

62,1 59,5 50,3 55,7 54,4 56,2

52,6 49,6 50,3 51,9 46,9 43,3

79,7 75,8 70,6 66,3 66,6 65,2

38,6 37,8 37,1 38,3 36,4 36,7

48,2 49,1 52,1 58,6 55,6 55,4

25,0 29,3 33,8 37,4 35,8 35,4

28,4 28,9 28,1 31,3 28,3 28,3

Bu∏garia

Cypr

Czechy

Estonia

W´gry1

¸otwa

Litwa

Malta

Polska

Rumunia

S∏owacja

S∏owenia

Tabela 2, cz´Êç 1Depozyty a vista utrzymywane przez podmioty niebankowe(dane na koniec roku)

WartoÊç na mieszkaƒca (w euro) 1996 1997 1998 1999 2000 2001

Bu∏garia 23 69 76 83 100 115

Cypr 1 014 1 146 1 162 1 893 1 948 1 884

Czechy 1 011 819 844 867 1 030 1 384

Estonia 355 493 454 603 765 972

W´gry 354 425 435 499 563 708

¸otwa 93 141 206 214 262 288

Litwa 92 157 160 171 219 294

Malta 538 706 902 1 200 1 243 1 402

Polska 272 296 324 381 401 487

Rumunia 51 48 37 30 38 46

S∏owacja 615 568 426 421 507 639

S∏owenia 479 520 641 696 716 828

50

6




Procent PKB 1996 1997 1998 1999 2000 2001

Bu∏garia 6,7 6,5 5,6 5,9 6,3 6,5

Cypr 9,3 10,0 9,5 14,7 13,7 12,6

Czechy 22,7 19,4 16,7 17,1 18,9 21,4

Estonia 15,4 17,7 14,0 17,8 20,1 23,0

W´gry 10,7 11,3 11,1 11,2 11,4 11,7

¸otwa 5,7 6,9 9,4 7,7 18,4 8,1

Litwa 5,4 6,7 6,4 5,9 6,7 8,0

Malta 7,7 8,9 10,9 13,0 12,4 13,8

Polska 9,7 9,5 9,3 10,0 8,6 8,6

Rumunia 5,3 3,8 2,9 2,3 2,6 2,5

S∏owacja 22,0 17,1 13,0 11,8 13,6 15,0

S∏owenia 6,6 6,6 7,3 7,5 7,5 8,0


Procent poda˝y pieniàdza (M1) 1996 1997 1998 1999 2000 2001

Bu∏garia 47,9 45,9 41,1 40,7 40,3 37,3

Cypr 59,4 61,2 60,6 69,8 69,2 67,2

Czechy 75,0 73,2 70,7 67,1 68,3 71,5

Estonia 65,5 71,2 69,4 70,4 73,5 75,8

W´gry 59,8 63,2 62,7 60,0 62,8 62,6

¸otwa 37,9 40,5 49,7 44,3 45,6 43,8

Litwa 47,4 50,4 49,7 48,1 53,1 56,7

Malta 20,3 24,2 29,4 33,7 33,4 34,8

Polska 61,4 62,2 62,9 61,7 63,6 63,3

Rumunia 51,8 50,9 47,9 41,4 44,4 44,6

S∏owacja 75,0 72,9 66,2 62,6 64,2 64,6

S∏owenia 71,6 71,1 71,9 68,7 71,7 71,7

Tabela 3, cz´Êç 1Ârodki wykorzystywane do rozliczeƒ przez banki(dane na koniec roku)

1996 1997 1998 1999 2000 2001Ârodki banków w banku centralnym(w mld euro)

Bu∏garia 0,2 0,3 0,2 0,2 0,2 0,2

Cypr 0,6 0,6 0,7 0,9 1,0 0,9

Czechy 4,1 5,2 7,3 7,4 8,1 9,7

Estonia 0,1 0,2 0,2 0,3 0,4 0,2

W´gry 1,6 1,8 1,8 2,1 2,2 1,5

¸otwa 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,2

Litwa 0,1 0,1 0,2 0,1 0,2 0,2

Malta 0,2 0,2 0,3 0,3 0,3 0,3

Polska 1,9 2,7 4,7 2,3 2,9 3,4

Rumunia 0,3 0,3 0,5 0,9 1,0 1,0

S∏owacja 0,7 0,9 0,9 0,9 0,9 0,7

S∏owenia 0,2 0,3 0,3 0,3 0,3 0,4

6




1996 1997 1998 1999 2000 2001Ârodki banków w banku centralnymjako procent poda˝y pieniàdza (M1)

Bu∏garia

Cypr

Czechy

Estonia

W´gry

¸otwa

Litwa

Malta

Polska

Rumunia

S∏owacja

S∏owenia

44,8 25,6 12,8 14,0 9,1 9,3

51,2 45,2 52,5 51,5 51,8 47,9

29,2 44,8 59,0 55,5 52,6 48,8

9,7 19,0 24,6 25,0 24,4 13,2

25,7 26,3 25,5 24,7 24,4 13,5

10,1 11,5 9,0 11,2 9,9 11,6

11,0 7,6 15,6 8,4 10,9 8,7

15,9 20,9 22,1 21,5 23,8 19,8

11,4 14,6 23,6 9,7 12,1 11,3

14,2 14,9 29,7 57,4 51,6 43,9

14,7 21,7 26,4 25,6 20,7 13,5

18,3 20,4 18,9 15,3 15,8 15,6


1996 1997 1998 1999 2000 2001Depozyty a vista w innych bankach(w mld euro)

Bu∏garia

Cypr

Czechy

Estonia

W´gry

¸otwa

Litwa

Malta

Polska

Rumunia

S∏owacja

S∏owenia

0,04 0,05 0,04 0,02 0,01 0,02

0,02 0,1 0,03 0,15 0,24 0,16

8,5 10,5 11,7 11,9 11,7 14,8

0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,2

0,1 0,1 0,1 0,1 0,2 0,1

0,01 0,03 0,01 0,01 0,01 0,01

wart. nieist. wart. nieist. wart. nieist. wart. nieist. wart. nieist. wart. nieist.

0,01 0,02 0,01 0,01 0,02 0,00

0,4 0,5 0,7 0,5 0,4 0,4


b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d.

b.d. b.d. wart. nieist. wart. nieist. wart. nieist. wart. nieist.


1996 1997 1998 1999 2000 2001Depozyty a vista w innych bankachjako procent poda˝y pieniàdza (M1)

Bu∏garia

Cypr

Czechy

Estonia

W´gry

¸otwa

Litwa

Malta

Polska

Rumunia

S∏owacja

S∏owenia

11,0 3,8 2,3 1,2 0,6 0,8

1,4 4,3 2,1 8,4 12,8 8,6

60,9 90,6 94,8 89,2 75,7 74,5

11,5 10,4 14,1 7,8 9,6 8,4

1,1 1,7 1,7 1,8 1,8 1,1

2,4 3,8 1,0 0,5 0,6 0,6


0,6 1,6 0,6 1,0 1,1 0,3

2,3 2,5 3,4 1,9 1,7 1,5



b.d. b.d. 0,3 0,2 0,4 0,2

52

6



Tabela 4, cz´Êç 1Struktura instytucjonalna(dane na koniec roku)

Liczba instytucjioferujàcych us∏ugi

p∏atnicze(na 1 mln mieszkaƒców)

Liczba oddzia∏ówbanku centralnego

(na 1 mln mieszkaƒców)

Liczba oddzia∏ówbanków


Liczba placówekpocztowych


Bu∏garia

Cypr

Czechy

Estonia

W´gry

¸otwa

Litwa

Malta

Polska

Rumunia

S∏owacja

S∏owenia

2000 2001 2000 2001 2000 2001 2000 2001

b.d.

562

4

11

24

17

3

41

20

2

4

51

5

558

4

13

23

19

3

41

18

2

4

42

b.d.

1

1

1

0,5

3

1

3

1

1

3

1

1

1

1

1

1

3

1

3

1

1

3

1

b.d.

b.d.

188

b.d.

280

267

46

285

343

b.d.

192

542

192

685

172

142

289

270

45

281

330

124

187

354

b.d.

nie dot.

331

b.d.

325

409

nie dot.

69

209

b.d.

301

269

375

nie dot.

332

391

327

410

nie dot.

68

213

319

302

276

Tabela 4, cz´Êç 2Struktura instytucjonalna(dane na koniec roku)

Inne(na 1 mln mieszkaƒców)

Ogólna liczba oddzia∏ówoferujàcych us∏ugip∏atnicze (na 1 mln

mieszkaƒców)

Liczba rachunków, z których mogà byç

dokonywane p∏atnoÊci(na jednego mieszkaƒca)

Bu∏garia

Cypr

Czechy

Estonia

W´gry

¸otwa

Litwa

Malta

Polska

Rumunia

S∏owacja

S∏owenia

2000 2001 2000 2001 2000 2001

nie dot.

b.d.

nie dot.

6

nie dot.

nie dot.

nie dot.

nie dot.

nie dot.

nie dot.

nie dot.

23

nie dot.

697

nie dot.

7

nie dot.

nie dot.

nie dot.

nie dot.

nie dot.

nie dot.

nie dot.

21

b.d.

b.d.

520

b.d.

606

678

46

357

553

b.d.

496

565

569

1 383

504

534

616

683

45

352

544

444

492

651

b.d.

b.d.

0,66

b.d.

0,76

0,61

b.d.

b.d.

0,37

0,36

b.d.

b.d.

b.d.

2,20

0,69

b.d.

0,70

0,72

b.d.

1,58

0,45

0,44

0,49

1,06

6



Tabela 5, cz´Êç 1Karty bankomatowe i bankomaty

1 Dane dla 2001 r. obejmujà trzy pierwsze kwarta∏y (stan na 30 wrzeÊnia 2001 r.).

1996 1997 1998 1999 2000 2001Liczba bankomatów na 1 mlnmieszkaƒców (dane na koniec roku)

Bu∏garia

Cypr

Czechy

Estonia

W´gry

¸otwa

Litwa

Malta

Polska

Rumunia

S∏owacja

S∏owenia1

8 14 20 34 51 79

229 241 283 332 392 464

113 128 142 146 156 188

144 270 299 367 393 419

107 153 204 234 243 255

10 40 97 157 271 335

8 34 76 92 128 187

237 277 314 320 349 352

14 37 54 102 136 168

1 4 8 21 33 57

146 162 179 187 201 219

204 252 309 385 435 480



1996 1997 1998 1999 2000 2001Liczba transakcji na 1 mieszkaƒca

Bu∏garia

Cypr

Czechy

Estonia

W´gry

¸otwa

Litwa

Malta

Polska

Rumunia

S∏owacja

S∏owenia1

0,03 0,2 0,2 0,4 0,8 2

2 3 3 4 5 7

4 5 6 7 8 10

8 15 14 20 26 30

2 4 6 7 8 9

0,02 0,3 1 2 4 6

0,03 0,1 1 1 1 3

10 12 13 15 19 34

0,2 1 1 2 6 7

b.d. 0,01 0,1 0,2 1 2

5 7 9 10 9 10

8 10 14 17 21 18



1996 1997 1998 1999 2000 2001Ârednia wartoÊç transakcji (w euro)

Bu∏garia

Cypr

Czechy

Estonia

W´gry

¸otwa

Litwa

Malta

Polska

Rumunia

S∏owacja

S∏owenia1

17 16 31 38 41 41

86 90 114 99 99 103

37 38 43 50 57 68

20 27 47 48 49 51

54 49 69 88 96 106

79 47 68 78 81 75

67 69 41 56 65 69

67 72 74 78 71 45

35 47 36 51 60 65

b.d. 23 29 17 32 36

26 27 30 30 39 43

45 58 78 107 147 114

54

6





1996 1997 1998 1999 2000 2001Wzrost liczby bankomatów (w %)

Bu∏garia

Cypr

Czechy

Estonia

W´gry

¸otwa

Litwa

Malta

Polska

Rumunia

S∏owacja

S∏owenia1

200,0 71,0 37,3 72,2 50,5 52,9

23,1 6,0 18,4 18,2 18,6 19,5

10,0 13,1 10,7 2,5 6,9 20,0

51,4 85,8 9,9 22,4 6,4 6,4

64,0 42,6 33,3 13,9 3,3 4,5

242,9 312,5 140,4 57,1 71,9 23,0

nie dot. 334,5 122,2 21,8 38,7 45,7

b.d. 17,8 14,2 2,5 9,7 2,2

144,4 160,4 45,8 88,1 33,4 23,0

b.d. 192,6 135,4 153,8 58,3 71,8

22,0 12,0 11,0 5,0 7,0 9,0

43,8 23,1 22,2 25,0 13,1 10,2



1996 1997 1998 1999 2000 2001Wzrost liczby transakcji (w %)

Bu∏garia

Cypr

Czechy

Estonia

W´gry

¸otwa

Litwa

Malta

Polska

Rumunia

S∏owacja

S∏owenia1

3 082,0 357,9 49,2 75,2 102,5 110,9

b.d. 18,8 10,5 23,8 38,5 36,1

53,5 28,0 19,6 18,4 22,6 17,4

b.d. 84,2 -7,3 46,8 28,5 15,8

143,0 76,3 52,4 24,3 10,4 11,7

1 450,0 1 313,1 194,3 90,7 89,7 78,9

nie dot. 449,9 359,1 -11,6 90,7 166,1

b.d. 20,1 12,0 20,2 24,6 82,9

646,7 219,5 107,7 80,7 132,4 30,0

b.d. b.d. 524,1 187,8 205,4 119,1

60,0 46,0 25,0 8,0 -6,5 5,0

18,7 24,2 34,0 23,6 18,9 -11,7



1996 1997 1998 1999 2000 2001Wzrost wartoÊci transakcji (w %)

Bu∏garia

Cypr

Czechy

Estonia

W´gry

¸otwa

Litwa

Malta

Polska

Rumunia

S∏owacja

S∏owenia1

1 477,0 3 596,0 195,6 109,9 121,8 110,2

b.d. 23,0 39,2 6,8 37,6 42,6

78,1 37,6 35,7 40,2 37,1 32,6

b.d. 157,4 60,4 48,2 33,2 19,2

879,0 77,3 142,1 66,9 23,5 21,6

3 000,0 693,5 322,8 107,5 77,5 65,5

nie dot. 405,7 173,4 14,2 91,5 170,9

b.d. 22,4 14,4 25,1 5,8 16,2

989,8 367,7 66,6 177,3 159,3 29,1

b.d. b.d. 878,9 174,3 617,2 220,3

54,0 50,0 45,0 20,0 20,0 16,0

31,1 29,9 33,2 37,4 38,1 -2,0

6



Tabela 6, cz´Êç 1Karty z funkcjà debetowà i terminale POS

1 Dane dotyczà liczby i wartoÊci transakcji dokonanych kartami debetowymi i kredytowymi.2 Dane dla 2001 r. obejmujà trzy pierwsze kwarta∏y (stan na 30 wrzeÊnia 2001 r.).

1996 1997 1998 1999 2000 2001Liczba terminali POS na 1 mlnmieszkaƒców (dane na koniec roku)

Bu∏garia

Cypr

Czechy

Estonia1

W´gry

¸otwa

Litwa

Malta

Polska

Rumunia

S∏owacja1

S∏owenia2

3 9 43 61 133 241

3 794 5 852 7 834 9 450 11 465 14 334

107 290 644 871 1 284 1 751

817 1 498 1 783 2 264 2 844 3 673

534 1 172 1 499 1 663 1 746 1 875

650 1 158 1 384 1 868 2 268 2 922

61 230 710 1 429 1 652 2 508

6 624 8 851 9 341 11 364 13 600 15 287

67 119 229 543 1 158 1 698

b.d. 2 9 20 58 108

72 203 557 857 1 171 1 778

2 289 4 063 5 730 7 699 10 915 12 933



1996 1997 1998 1999 2000 2001Liczba transakcji na jednegomieszkaƒca

Bu∏garia

Cypr

Czechy

Estonia1

W´gry

¸otwa

Litwa

Malta

Polska

Rumunia

S∏owacja1

S∏owenia2

wart. nieist. wart. nieist. 0,01 0,01 0,03 0,10

1 1 2 3 4 5

0,1 0,1 0,3 1 1 3

0,2 1 3 6 10 16

3 5 7 10 11 13


0,1 0,1 0,4 1 1 3

3 4 5 7 6 5

0,04 0,1 0,1 0,3 1 2

0,001 0,002 0,01 0,01 0,01 0,02

0,03 0,1 0,2 0,4 1,05 1,96

0 wart. nieist. 1 3 7 9




Bu∏garia

Cypr

Czechy

Estonia1

W´gry

¸otwa

Litwa

Malta

Polska

Rumunia

S∏owacja1

S∏owenia2

4 166 41 49 59 66

96 90 96 84 88 89

77 78 83 63 52 49

16 20 29 28 27 24

56 58 62 73 80 86


101 101 93 50 58 41

61 63 61 67 62 53

86 75 52 38 43 43

b.d. 201 140 114 96 64

33 30 33 31 25 26

nie dot. nie dot. 30 29 32 28

56

6





1996 1997 1998 1999 2000 2001Wzrost liczby terminali POS (w %)

Bu∏garia

Cypr

Czechy

Estonia1

W´gry

¸otwa

Litwa

Malta

Polska

Rumunia

S∏owacja1

S∏owenia2

2 600,0 166,7 388,9 41,2 118,7 81,0

0,4 0,5 0,4 0,2 0,2 0,3

64,7 171,4 122,0 35,2 47,1 36,0

380,0 82,0 18,4 26,3 25,0 28,8

72,0 118,8 27,8 10,1 4,6 7,0

67,4 76,5 18,5 31,6 20,6 28,4

nie dot. 276,2 208,0 101,0 15,4 51,7

b.d. 34,6 6,2 22,3 20,3 14,0

110,3 77,6 93,3 137,1 113,1 46,6

b.d. b.d. 293,9 133,7 190,9 84,6

267,0 181,0 175,0 54,0 37,0 52,0

460,0 77,1 40,7 34,6 42,1 15,4




Bu∏garia

Cypr

Czechy

Estonia1

W´gry

¸otwa

Litwa

Malta

Polska

Rumunia

S∏owacja1

S∏owenia2

165,0 -49,9 3 454,9 107,7 132,2 193,2

b.d. 0,8 0,4 0,4 0,3 0,4

181,3 55,6 100,0 114,3 141,7 83,4

b.d. 364,1 223,0 80,3 59,2 66,7

828,0 105,3 37,8 28,9 16,7 13,4


nie dot. 118,2 192,5 160,3 22,6 125,5

b.d. 37,0 34,5 32,9 -5,8 -16,9

b.d. 30,8 129,7 117,0 186,6 87,0

b.d. 60,1 202,3 22,6 49,5 102,3

120,0 207,0 164,0 98,0 146,0 88,0

b.d. nie dot. nie dot. 332,9 164,7 34,1




Bu∏garia

Cypr

Czechy

Estonia1

W´gry

¸otwa

Litwa

Malta

Polska

Rumunia

S∏owacja1

S∏owenia2

221,0 17 022,6 802,0 149,0 178,2 227,7

b.d. 0,7 0,5 0,2 0,4 0,4

37,9 62,5 115,4 66,7 92,9 65,6

b.d. 501,5 356,4 73,9 52,7 49,2

1 522,0 133,1 66,5 59,9 32,0 19,5


nie dot. 94,3 165,2 33,6 22,8 55,2

b.d. 33,4 31,8 41,8 -19,5 -28,3

b.d. 24,3 67,0 72,5 204,7 74,1

b.d. b.d. 160,9 62,5 53,8 77,0

120,0 171,0 198,0 109,0 120,0 72,0

nie dot. nie dot. nie dot. 335,9 209,6 24,2

6



Tabela 7, cz´Êç 1Karty z funkcjà kredytowà i terminale akceptujàce


1996 1997 1998 1999 2000 2001Liczba terminali akceptujàcych na 1 mlnmieszkaƒców (dane na koniec roku)

Bu∏garia

Cypr

Czechy

Estonia

W´gry

¸otwa

Litwa

Malta

Polska

Rumunia

S∏owacja

S∏owenia1


3 794 5 852 7 834 9 450 11 465 14 334


817 1 498 1 783 2 264 2 844 3 673

534 1 172 1 499 1 663 1 746 1 875

650 1 158 1 384 1 868 2 268 2 922

61 230 710 1 429 1 652 2 508

6 861 9 127 9 655 11 684 13 949 15 640

722 1 001 1 301 1 870 2 282 2 921

nie dot. 2 9 20 58 108

72 203 557 857 1 171 1 778

2 289 4 063 5 730 7 699 10 915 12 933



1996 1997 1998 1999 2000 2001Liczba transakcjina jednego mieszkaƒca

Bu∏garia

Cypr

Czechy

Estonia

W´gry

¸otwa

Litwa

Malta

Polska

Rumunia

S∏owacja

S∏owenia1

wart. nieist. wart. nieist. wart. nieist. wart. nieist. 0,01 0,02

3 4 6 8 10 12



nie dot. 0 wart. nieist. 0,1 0,2 0,4




0,01 0,01 0,1 0,2 0,3 0,5

nie dot. nie dot. nie dot. wart. nieist. 0,0 0,01


12 16 19 22 26 21




Bu∏garia

Cypr

Czechy

Estonia

W´gry

¸otwa

Litwa

Malta

Polska

Rumunia

S∏owacja

S∏owenia1

wart. nieist. 181 293 243 183 136

72 78 78 80 81 81



nie dot. - wart. nieist. 61 57 57




41 53 75 79 66 55

nie dot. nie dot. nie dot. 31 80 60


25 26 26 26 30 29

58

6





1996 1997 1998 1999 2000 2001Wzrost liczby terminaliakceptujàcych (w %)

Bu∏garia

Cypr

Czechy

Estonia

W´gry

¸otwa

Litwa

Malta

Polska

Rumunia

S∏owacja

S∏owenia1


37,4 54,9 35,1 21,4 22,1 26,0


380,0 82,0 18,4 26,3 25,0 28,8

b.d. 118,8 27,8 10,1 4,6 7,0

67,4 76,5 18,5 31,6 20,6 28,4

nie dot. 276,2 208,0 101,0 15,4 51,7

b.d. 34,0 6,5 21,6 20,0 13,7

44,1 38,8 30,0 43,6 22,0 28,0

nie dot. nie dot. 293,9 133,7 190,9 84,6

267,0 181,0 175,0 54,0 37,0 52,0

460,0 77,1 40,7 34,6 42,1 15,4




Bu∏garia

Cypr

Czechy

Estonia

W´gry

¸otwa

Litwa

Malta

Polska

Rumunia

S∏owacja

S∏owenia1

nie dot. nie dot. 3 885,1 411,3 158,4 195,5

b.d. 61,1 41,1 26,8 23,1 21,9



nie dot. nie dot. wart. nieist. 7 788,0 180,3 70,9




b.d. 51,3 377,5 217,0 102,5 39,7

nie dot. nie dot. nie dot. nie dot. 772,8 575,0


b.d. 27,8 23,4 15,6 17,5 -20,5




Bu∏garia

Cypr

Czechy

Estonia

W´gry

¸otwa

Litwa

Malta

Polska

Rumunia

S∏owacja

S∏owenia1

nie dot. nie dot. 6 565,4 322,9 94,6 117,8

b.d. 72,1 40,8 28,6 23,8 22,4



nie dot. nie dot. wart. nieist. 4 634,8 170,4 68,6




b.d. 92,7 585,4 231,6 70,5 15,1

nie dot. nie dot. nie dot. nie dot. 2 623,6 558,1


b.d. 34,9 29,0 21,7 43,2 -19,0

6



Tabela 8, cz´Êç 1Karty z funkcjà pieniàdza elektronicznego i terminale akceptujàce

1996 1997 1998 1999 2000 2001Karty pieniàdzaelektronicznego (w tys.)

Bu∏garia

Cypr

Czechy

Estonia

W´gry

¸otwa

Litwa

Malta

Polska

Rumunia

S∏owacja

S∏owenia







7 24 53 52 94 129





0 0 0 0 0 0


1996 1997 1998 1999 2000 2001Ârednia wartoÊç na∏adowania(w euro)

Bu∏garia

Cypr

Czechy

Estonia

W´gry

¸otwa

Litwa

Malta

Polska

Rumunia

S∏owacja

S∏owenia














1996 1997 1998 1999 2000 2001Liczba terminaliakceptujàcych zap∏at´

Bu∏garia

Cypr

Czechy

Estonia

W´gry

¸otwa

Litwa

Malta

Polska

Rumunia

S∏owacja

S∏owenia







79 168 969 1 000 1 127 1 643





0 0 0 0 0 0

60

6





Bu∏garia

Cypr

Czechy

Estonia

W´gry

¸otwa

Litwa

Malta

Polska

Rumunia

S∏owacja

S∏owenia







4,2 5,5 34,3 23,9 26,2 28,5






1 Karta, która ma kilka funkcji, jest liczona w ka˝dej w∏aÊciwej kolumnie (np. karta gwarancyjna do euroczeków, która mo˝ebyç wykorzystywana do wyp∏aty gotówki, dokonywania p∏atnoÊci oraz do gwarantowania czeków, jest liczona w ka˝dej z tychtrzech pozycji. Z tego powodu liczby nie powinny byç sumowane.2 Karty kupieckie w Polsce sà zazwyczaj kartami kredytowymi lub kartami typu charge. 3 Dane dla 2001 r. sà stanem na 30 wrzeÊnia 2001 r.

Karty z funkcjàdebetowà wydane

przez kupców

Karty z funkcjàpieniàdza

elektronicznego

Karty z funkcjàgwarantowania czeków

Bu∏garia

Cypr

Czechy

Estonia

W´gry

¸otwa

Litwa

Malta

Polska2

Rumunia

S∏owacja

S∏owenia3

2000 2001 2000 2001 2000 2001

nie dot.

nie dot.

b.d.

b.d.

28

12

b.d.

nie dot.

nie dot.

nie dot.

b.d.

0

nie dot.

nie dot.

b.d.

b.d.

39

12

b.d.

nie dot.

nie dot.

nie dot.

b.d.

0

nie dot.

nie dot.

b.d.

nie dot.

nie dot.

nie dot.

25

nie dot.

nie dot.

nie dot.

nie dot.

0

nie dot.

nie dot.

b.d.

nie dot.

nie dot.

nie dot.

35

nie dot.

nie dot.

nie dot.

nie dot.

0

nie dot.

nie dot.

1

nie dot.

nie dot.

nie dot.

nie dot.

nie dot.

69

nie dot.

nie dot.

742

nie dot.

nie dot.

0

nie dot.

nie dot.

nie dot.

nie dot.

nie dot.

80

nie dot.

nie dot.

771

Tabela 9, cz´Êç 1Liczba kart1 (dane na koniec roku, na 1 000 mieszkaƒców)

Kartybankomatowe

Kartyz funkcjà debetowà

Kartyz funkcjà kredytowà

Bu∏garia

Cypr

Czechy

Estonia

W´gry

¸otwa

Litwa

Malta

Polska2

Rumunia

S∏owacja

S∏owenia3

2000 2001 2000 2001 2000 2001

69

888

387

598

443

268

137

842

291

48

318,4

1 692

121

1 000

445

689

501

378

220

874

371

101

365,6

1 772

68

274

386

568

446

236

109

617

256

46

317,1

699

120

334

441

612

503

310

182

631

330

93

361,5

743

0,4

572

4

30

27

126

2

221

13

2

0,5

373

1

607

5

77

45

187

4

238

23

7

3,2

392

Tabela 9, cz´Êç 2Liczba kart1 (dane na koniec roku, na 1 000 mieszkaƒców)

1 Karta, która ma kilka funkcji, jest liczona w ka˝dej w∏aÊciwej kolumnie (np. karta gwarancyjna do euroczeków, która mo˝ebyç wykorzystywana do wyp∏aty gotówki, dokonywania p∏atnoÊci oraz do gwarantowania czeków, jest liczona w ka˝dej z tychtrzech pozycji. Z tego powodu liczby nie powinny byç sumowane.2 Karty kupieckie w Polsce sà zazwyczaj kartami kredytowymi lub kartami typu charge. 3 Dane dla 2001 r. sà stanem na 30 wrzeÊnia 2001 r.

6



Tabela 10Wykorzystanie kart(dane na koniec roku)

1 Dane dotyczà p∏atnoÊci kartami debetowymi i kredytowymi.2 Dane dla 2001 r. obejmujà trzy pierwsze kwarta∏y (stan na 30 wrzeÊnia 2001 r.).

wyp∏at gotówki nakart´ bankomatowà

p∏atnoÊcina kart´ debetowà

p∏atnoÊcina kart´ kredytowà

p∏atnoÊci na kart´z funkcjà pieniàdza

elektronicznego

Bu∏garia

Cypr

Czechy

Estonia

W´gry

¸otwa

Litwa

Malta

Polska

Rumunia

S∏owacja

S∏owenia2

2000 2001 2000 2001 2000 2001 2000 2001

12,1

6,1

21,6

43,3

18,6

13,2

8,2

22,7

19,8

14,7

29,0

12,2

14,5

7,3

22,1

43,6

18,5

16,8

13,6

39,4

20,2

15,4

26,0

10,3

0,5

13,1

3,7

17,21

25,1

b.d.

10,3

10,1

3,2

0,3

3,3

10,0

0,8

15,1

5,9

26,71

25,4

b.d.

11,5

8,1

4,7

0,3

5,4

12,6

16,0

16,7

b.d.

b.d.

8,4

b.d.

19,9

b.d.

26,7

0,4

b.d.

70,0

14,4

19,1

b.d.

b.d.

8,7

b.d.

22,4

b.d.

21,2

0,8

b.d.

53,0

nie dot.

nie dot.

b.d.

nie dot.

nie dot.

nie dot.

6,8

nie dot.

nie dot.

nie dot.

nie dot.

nie dot.

nie dot.

nie dot.

b.d.

nie dot.

nie dot.

nie dot.

6,7

nie dot.

nie dot.

nie dot.

nie dot.

nie dot.

Ârednia liczba

Tabela 11, cz´Êç 1Wykorzystanie bezgotówkowych instrumentów p∏atniczych (ogólna liczba transakcji, w mln)

1 W tabeli nie zosta∏y uj´te dane dotyczàce instrumentów pocztowych.2 Dane dla 2001 r. obejmujà trzy pierwsze kwarta∏y.

1996 1997 1998 1999 2000 2001Czeki

Bu∏garia

Cypr

Czechy

Estonia

W´gry

¸otwa

Litwa

Malta

Polska1

Rumunia

S∏owacja

S∏owenia2


19 20 21 22 23 23

14 14 6 3 3 2

b.d. b.d. 0,02 0,01 0,02 0,02

1 1 0,01 0,05 0,1 0,1

0,04 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1

0,2 0,1 0,01 b.d. b.d. b.d.

10 11 9 9 10 10

5 6 7 7 8 5

4 5 6 5 8 13

0,3 0,3 0,2 0,2 0,2 0,1

34 31 27 23 13 4 2)

Tabela 11, cz´Êç 2Wykorzystanie bezgotówkowych instrumentów p∏atniczych (ogólna liczba transakcji, w mln)


1996 1997 1998 1999 2000 2001P∏atnoÊci kartà debetowà/kredytowà

Bu∏garia

Cypr

Czechy

Estonia

W´gry

¸otwa

Litwa

Malta

Polska1

Rumunia

S∏owacja

S∏owenia2


2 4 5 7 9 11

1 1 3 6 15 27

0,3 2 5 9 14 23

1 11 10 24 32 40

0,4 2 4 4 8 11

0,3 1 1 3 4 8

b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. 14

3 5 12 27 59 95

0,03 0,1 0,1 0,2 0,3 1

0,3 1 1 2 6 11

24 31 39 49 66 582)

62

6



Tabela 11, cz´Êç 3Wykorzystanie bezgotówkowych instrumentów p∏atniczych(ogólna liczba transakcji, w mln)


1996 1997 1998 1999 2000 2001Polecenia przelewu

Bu∏garia

Cypr

Czechy

Estonia

W´gry

¸otwa

Litwa

Malta

Polska1

Rumunia

S∏owacja

S∏owenia2


b.d. b.d. 2 2 3 3

308 382 399 415 423 691

b.d. b.d. 24 26 31 39

38 50 78 103 125 134

51 51 40 45 54 57

8 12 14 15 20 30

b.d. b.d. b.d. 1 1 2

119 196 250 328 428 512

22 20 21 31 36 47

89 109 116 123 133 149

b.d. b.d. b.d. b.d. 14 23



1996 1997 1998 1999 2000 2001Polecenia zap∏aty

Bu∏garia

Cypr

Czechy

Estonia

W´gry

¸otwa

Litwa

Malta

Polska1

Rumunia

S∏owacja

S∏owenia2


2 3 4 5 6 7

17 18 22 79 124 200

b.d. b.d. 0.1 1 3 5

31 34 34 39 43 47

b.d. b.d. 0,01 0,01 0,02 0,05

nie dot. wart. nieist. wart. nieist. 1 1 1


0 0 0 0,04 0,3 1

b.d. b.d. b.d. 0,1 0,1 0,2

b.d. b.d. 3 4 4 4

b.d. b.d. b.d. b.d. 6 10



1996 1997 1998 1999 2000 2001Kartowy pieniàdz elektroniczny

Bu∏garia

Cypr

Czechy

Estonia

W´gry

¸otwa

Litwa

Malta

Polska1

Rumunia

S∏owacja

S∏owenia2







0,01 0,1 0,3 0,4 1 1





0 0 0 0 0 0

6





1996 1997 1998 1999 2000 2001Ogó∏em

Bu∏garia

Cypr

Czechy

Estonia

W´gry

¸otwa

Litwa

Malta

Polska1

Rumunia

S∏owacja

S∏owenia2


24 27 33 37 41 43

341 415 430 503 564 920

b.d. b.d. 29 36 48 67

72 95 122 166 200 221

51 53 43 49 61 68

9 13 16 19 26 39

10 11 9 10 11 26

127 208 269 362 495 613

26 25 27 36 44 61

89 110 120 129 143 164

58 62 66 72 99 97

Tabela 12, cz´Êç 1Wykorzystanie bezgotówkowych instrumentów p∏atniczych(liczba transakcji na jednego mieszkaƒca)


1996 1997 1998 1999 2000 2001Czeki

Bu∏garia

Cypr

Czechy

Estonia

W´gry

¸otwa

Litwa

Malta

Polska1

Rumunia

S∏owacja

S∏owenia2


30 31 32 34 34 34

1 1 1 0,3 0,2 0,2

b.d. b.d. 0,01 0,01 0,01 0,02

0,1 0,1 0,001 0,004 0,01 0,01

0,02 0,02 0,02 0,03 0,04 0,04

0,04 0,04 wart. nieist. b.d. b.d. b.d.

27 29 23 23 25 25

0,1 0,2 0,2 0,2 0,2 0,1

0,2 0,2 0,3 0,2 0,3 1

0,1 0,1 0,04 0,03 0,03 0,03

17 16 13 12 7 22



1996 1997 1998 1999 2000 2001P∏atnoÊci kartàdebetowà/kredytowà

Bu∏garia

Cypr

Czechy

Estonia

W´gry

¸otwa

Litwa

Malta

Polska1

Rumunia

S∏owacja

S∏owenia2


4 6 8 11 13 17

0,1 0,1 0,3 1 1 3

0,2 1 3 6 10 16

0,1 1 1 2 3 4

0,1 1 1 2 3 5

0,1 0,2 0,4 1 1 2

b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. 36

0,1 0,1 0,3 1 1 2

0,001 0,002 0,01 0,01 0,01 0,03

0,1 0,1 0,2 0,4 1 2

12 16 20 25 33 302

64

6





1996 1997 1998 1999 2000 2001Polecenia zap∏aty

Bu∏garia

Cypr

Czechy

Estonia

W´gry

¸otwa

Litwa

Malta

Polska1

Rumunia

S∏owacja

S∏owenia2


3 4 6 8 9 10

2 2 2 8 12 20

b.d. b.d. 0,1 1 2 3

3 3 3 4 4 5

b.d. b.d. 0,004 0,004 0,01 0,02

nie dot. wart. nieist. wart. nieist. 0,3 0,2 0,2


nie dot. nie dot. wart. nieist. 0,001 0,01 0,02

b.d. b.d. b.d. 0 0,01 0,01

b.d. b.d. 1 1 1 1

b.d. b.d. b.d. b.d. 3 5



1996 1997 1998 1999 2000 2001Polecenia przelewu

Bu∏garia

Cypr

Czechy

Estonia

W´gry

¸otwa

Litwa

Malta

Polska1

Rumunia

S∏owacja

S∏owenia2


b.d. b.d. 4 4 4 4

30 37 39 40 41 67

b.d. b.d. 17 18 22 27

4 5 8 10 13 13

20 21 38 19 23 24

2 3 4 4 5 8

b.d. b.d. b.d. 3 3 5

3 5 6 8 11 13

1 1 1 1 2 2

16,49 20,24 21,47 22,80 24,58 27,49

b.d. b.d. b.d. b.d. 7 11



1996 1997 1998 1999 2000 2001Kartowy pieniàdz elektroniczny

Bu∏garia

Cypr

Czechy

Estonia

W´gry

¸otwa

Litwa

Malta

Polska1

Rumunia

S∏owacja

S∏owenia2












0 0 0 0 0 0

6





1996 1997 1998 1999 2000 2001Ogó∏em

Bu∏garia

Cypr

Czechy

Estonia

W´gry

¸otwa

Litwa

Malta

Polska1

Rumunia

S∏owacja

S∏owenia2


36 41 50 55 61 64

33 40 42 49 55 90

b.d. b.d. 20 25 33 47

7 9 12 16 20 22

21 21 18 21 26 29

2 3 4 5 7 11

27 29 23 26 28 66

3 5 7 9 13 16

1 1 1 2 2 3

16,6 20,41 22,3 23,93 26,41 30,31

29 31 33 36 50 49

Tabela 13, cz´Êç 1Stosunkowe znaczenie bezgotówkowych instrumentów p∏atniczych(procentowy udzia∏ w ogólnej liczbie transakcji bezgotówkowych)


1996 1997 1998 1999 2000 2001Czeki

Bu∏garia

Cypr

Czechy

Estonia

W´gry

¸otwa

Litwa

Malta

Polska1

Rumunia

S∏owacja

S∏owenia2


82 75 64 61 57 52

4 3 1 1 0,4 0,2

b.d. b.d. 0,1 0,04 0,04 0,04

2 1 0,01 0,03 0,1 0,03

0,1 0,1 0,1 0,2 0,2 0,1

2 1 0,1 b.d. b.d. b.d.

100 100 100 89 88 38

4 3 3 2 2 1

16 22 22 15 17 21

0,3 0,3 0,2 0,1 0,1 0,1

58 50 40 32 13 52



1996 1997 1998 1999 2000 2001P∏atnoÊci kartà debetowà/kredytowà

Bu∏garia

Cypr

Czechy

Estonia

W´gry

¸otwa

Litwa

Malta

Polska1

Rumunia

S∏owacja

S∏owenia2


10 14 16 19 22 26

0,3 0,3 1 1 3 3

b.d. b.d. 17 25 29 35

2 11 8 14 16 18

1 3 8 9 12 16

4 5 9 14 17 20

b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. 55

2 2 4 8 12 16

0,1 0,2 1 0,5 1 1

0,3 1 1 2 4 7

42 50 60 68 66 622

66

6





1996 1997 1998 1999 2000 2001Polecenia przelewu (%)

Bu∏garia

Cypr

Czechy

Estonia

W´gry

¸otwa

Litwa

Malta

Polska1

Rumunia

S∏owacja

S∏owenia2


b.d. b.d. 7 7 7 7

90 92 93 83 75 75

b.d. b.d. 83 73 65 58

53 52 64 62 63 61

99 97 92 91 88 84

94 93 89 79 78 76

b.d. b.d. b.d. 11 12 7

94 95 93 91 86 83

84 78 78 84 82 77

99,33 99,18 96,32 95,30 93,05 90,71

b.d. b.d. b.d. b.d. 14 23



1996 1997 1998 1999 2000 2001Polecenia zap∏aty (%)

Bu∏garia

Cypr

Czechy

Estonia

W´gry

¸otwa

Litwa

Malta

Polska1

Rumunia

S∏owacja

S∏owenia2


8 10 12 14 15 15

5 4 5 16 22 22

b.d. b.d. 0 2 6 7

44 36 28 23 21 21

b.d. b.d. 0,0 0,0 0,0 0,1

nie dot. wart. nieist. wart. nieist. 5 3 2


0 0 0,001 0,01 0,1 0,2

b.d. b.d. b.d. 0,3 0,3 0,3

b.d. b.d. 2 3 3 3

b.d. b.d. b.d. b.d. 6 10



1996 1997 1998 1999 2000 2001Kartowy pieniàdz elektroniczny (%)

Bu∏garia

Cypr

Czechy

Estonia

W´gry

¸otwa

Litwa

Malta

Polska1

Rumunia

S∏owacja

S∏owenia2







0,2 1 2 2 2 2





0 0 0 0 0 0

6



Tabela 14, cz´Êç 1Stosunkowe znaczenie bezgotówkowych instrumentów p∏atniczych(procentowy udzia∏ w ogólnej wartoÊci transakcji bezgotówkowych)


1996 1997 1998 1999 2000 2001Czeki

Bu∏garia

Cypr

Czechy

Estonia

W´gry

¸otwa

Litwa

Malta

Polska1

Rumunia

S∏owacja

S∏owenia2


98,1 97,3 31,6 37,9 16,2 20,2

3,6 2,9 1,2 0,6 0,5 0,2

b.d. b.d. 0,0 0,02 0,02 0,0

0,1 0,02 b.d. 0,02 0,1 0,02

0,02 0,02 0,02 0,02 0,01 0,01

0,2 0,1 0,01 b.d. b.d. b.d.

b.d. b.d. b.d. 51,4 62,3 48,2

1,8 1,2 1,0 0,8 0,5 0,4

3,8 4,5 4,6 5,6 6,1 5,9

b.d. b.d. 0,01 0,01 0,01 0,01

73,5 66,9 58,2 49,5 27,7 2,1 2



1996 1997 1998 1999 2000 2001P∏atnoÊci kartàdebetowà/kredytowà (%)

Bu∏garia

Cypr

Czechy

Estonia

W´gry

¸otwa

Litwa

Malta

Polska1

Rumunia

S∏owacja

S∏owenia2


1,0 1,5 0,6 0,8 0,4 0,7

0,01 0,02 0,02 0,04 0,1 0,1

b.d. b.d. 0,2 0,4 0,3 0,5

0,1 0,2 0,1 0,2 0,2 0,2

0,03 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1

0,1 0,1 0,2 0,1 0,2 0,2

b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. 9,6

0,1 0,1 0,1 0,2 0,3 0,3

nie dot. 0,01 0,01 0,02 0,02 0,03

b.d. b.d. 0,01 0,02 0,03 0,04

26,5 33,1 41,8 50,5 72,3 10,3 2



1996 1997 1998 1999 2000 2001Polecenie przelewu (%)

Bu∏garia

Cypr

Czechy

Estonia

W´gry

¸otwa

Litwa

Malta

Polska1

Rumunia

S∏owacja

S∏owenia2


b.d. b.d. 67,1 60,5 83,1 78,6

93,8 95,5 98,0 98,7 98,5 96,8

b.d. b.d. 97,3 99,6 99,6 98,9

99,6 99,7 99,8 99,7 99,6 99,7

99,9 99,9 99,9 99,9 99,9 99,9

99,7 99,8 99,8 98,2 98,2 98,8

b.d. b.d. b.d. 48,6 37,7 42,2

98,1 98,7 98,9 99,0 99,1 99,2

96,2 95,4 95,4 94,4 93,9 94,1

b.d. b.d. 99,8 99,7 99,8 99,8

b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. 79,8

68

6





1996 1997 1998 1999 2000 2001Polecenie zap∏aty (%)

Bu∏garia

Cypr

Czechy

Estonia

W´gry

¸otwa

Litwa

Malta

Polska1

Rumunia

S∏owacja

S∏owenia2


0,9 1,2 0,6 0,8 0,3 0,5

2,6 1,5 0,8 0,7 1,0 2,9

b.d. b.d. 0,1 0,0 0,0 0,1

0,2 0,1 0,1 0,1 0,2 0,1

b.d. b.d. 0,0 0,0 0,0 0,0

nie dot. wart. nieist. wart. nieist. 1,7 1,6 1,0


0,0 0,0 0,001 0,01 0,05 0,1

b.d. b.d. b.d. wart. nieist. wart. nieist. wart. nieist.

b.d. b.d. 0,2 0,3 0,2 0,1

b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. 7,8



1996 1997 1998 1999 2000 2001Kartowy pieniàdz elektroniczny (%)

Bu∏garia

Cypr

Czechy

Estonia

W´gry

¸otwa

Litwa

Malta

Polska1

Rumunia

S∏owacja

S∏owenia2












0 0 0 0 0 0

6



Tabela 15, cz´Êç 1Cechy wybranych mi´dzybankowych systemów transferu Êrodków pieni´˝nych(dane na koniec roku)

Typ: L = wysokokwotowy; R = detaliczny.W∏aÊciciel/Zarzàdca: B = banki; CB = bank centralny; AS = Stowarzyszenie ds. p∏atnoÊci.Metoda przetwarzania: M = r´czne; ACH = Automatyczna Izba Rozliczeniowa (off line); RTT = transmisja w czasie rzeczywistym.Rozrachunek: N = wielostronna kompensata; BN = dwustronna kompensata; RTGS = na bazie brutto i w czasie rzeczywistym;GS = inne z rozrachunkiem na bazie brutto; SOS = struktura pojedynczego zobowiàzania.Uczestnictwo: O = otwarty dost´p (ka˝dy bank mo˝e si´ ubiegaç) lub RM = ograniczony dost´p (podlega kryteriom).

1 Bankservice jest spó∏kà nale˝àcà do banku centralnego i banków komercyjnych.2 Operacje rozpocz´∏y si´ 9 listopada 2001 r.3 97 z nich jest oddzia∏ami uczestników bezpoÊrednich (litewskie instytucje kredytowe).4 The Agency for Payments nie jest czystym mi´dzybankowym systemem p∏atnoÊci z typowà hierarchicznà strukturà rachunków(bank centralny – banki komercyjne – klienci banków), ale systemem p∏atnoÊci, w którym wszyscy posiadacze rachunków sàzaanga˝owani w transakcje p∏atnicze na takim samym poziomie.

Typ W∏aÊciciel/zarzàdca

Przetwa-rzanie

Rozra-chunek

Uczest-nictwo

Liczbauczestników

ogó∏em w tymbezpoÊrednich

Bu∏garia

BISERA L Bankservice Ltd.1 805 737 ACH GS O

Cypr

Large-value Credit Transfer System L CB 40 40 RTT GS O

Cyprus Clearing House R CB 11 10 ACH N O

JCC Multipack R B 9 9 ACH N O

JCCTransfer2 R B 5 5 ACH N O

Czechy

CERTIS L CB 39 39 RTT RTGS O

Estonia

EPNAS L CB 27 11 ACH GS O

W´gry

VIBER L CB 280 40 RTT RTGS O

ICS R CB, B 280 57 ACH GS O

¸otwa

SAMS1 L CB 22 22 RTT RTGS O

EKS R CB 22 22 ACH N O

Litwa

TARPBANK L/R CB 1283 31 ACH N O

Malta

Interbank real-time

gross payment arrangement L, R CB 5 5 RTT RTGS RM

Polska

SYBIR R B/KIR 62 62 r´czne N O

cz´Êciowo elektroniczne

ELIXIR R B/KIR 62 62 ACH N O

SORBNET L CB/CB 65 65 RTT RTGS RM

Rumunia

National Payment System

Gross settlement subsystem L CB/CB+AS 44 44 M GS O

Net settlement subsystem R CB+AS/CB+AS 47 47 M N/BN O

S∏owacja

SIPS L, R B, CB 25 23 ACH N O

S∏owenia

The Agency for Payments4 L, R AS 38 841 38 841 RTT N O

SIBPS L CB 85 25 RTT RTGS RM

Giro clearing system R CB 84 24 ACH N RM

70

6




Geograficzny dost´p do systemu: C = scentralizowany (tylko jedno centrum przetwarzajàce) lub D = zdecentralizowanyOp∏aty pobierane od uczestników: F = pe∏ne koszty (w∏àczajàc inwestycje); V = koszty zmienne; S = symboliczne (poni˝ejkosztów zmiennych); N = ˝adne koszty.Czas zamknićia dla realizacji transakcji w tym samym dniu (NIE = nie ma realizacji transakcji w tym samym dniu).

1 Operacje rozpocz´∏y si´ 9 listopada 2001 r.2 14:30 dla p∏atnoÊci trzecich stron.3 System z cyklem rozpoczynajàcym si´ w jednym dniu i koƒczàcym w nast´pnym dniu (overnight).4 Czas zamknićia dla wychodzàcych zleceƒ p∏atniczych. Czas zamknićia dla otrzymywanych zleceƒ p∏atniczychnie jest zdefiniowany i zale˝y od czasu zamknićia przetwarzania w The Agency for Payments.

Stopieƒcentralizacji Op∏aty

Czas zamknićia dlarealizacji transakcjiw tym samym dniu

(czas lokalny)

Bu∏garia

BISERA C F 21.30

Cypr

Large-value Credit Transfer System C N 14.30

Cyprus Clearing House C N nie dot.

JCC Multipack C F nie dot.

JCCTransfer1 C V 11.00

Czechy

CERTIS C F 16.00

Estonia

EPNAS C S 14.00

W´gry

VIBER C F 16.302

ICS C F 02.003

¸otwa

SAMS C S 15.30

EKS C F 10.30

Litwa

TARPBANK C F 15.00

Malta

Interbank real-time gross

payment arrangement C N 14.30

Polska

SYBIR D F NIE - 18.00

(dla rozrachunku

w nast´pnym dniu)

ELIXIR C F 3 sesje dziennie

SORBNET C V 18.00

Rumunia


Gross settlement subsystem D V 16.00

Net settlement subsystem D V 12.30

S∏owacja

SIPS C F 13.00

S∏owenia

The Agency for Payments D F 15:00

SIBPS C F 17:00

Giro clearing system C F 15.154

6




Liczba transakcji(w tyÊ.)

WartoÊç transakcji(w mld euro)

Wspó∏czynnik wartoÊcitransakcji do PKB

(roczna stopa)

Bu∏garia

BISERA

Cypr

Large-value Credit

Transfer System

Cyprus Clearing House

JCC Multipack

JCCTransfer

Czechy

CERTIS

Estonia

EPNAS

W´gry

VIBER

ICS

¸otwa

SAMS

EKS

Litwa

TARPBANK

Malta


payment arrangement

Polska

SYBIR

ELIXIR

SORBNET

Rumunia


Gross settlement subsystem

Net settlement subsystem

S∏owacja

SIPS

S∏owenia

The Agency for Payments

SIBPS

Giro clearing system

2000 2001 2000 2001 2000 2001

19 394

50

17 904

11 777

nie dot.

226 400

10 919

159

125 775

77

12 469

8 950

18

246 583

189 375

520

253

13 925

141 800

82 340

1 040

34 840

23 785

55

17 707

14 385

12

259 600

12 703

240

139 573

85

14 462

9 910

22

246 083

271 290

540

296

16 209

158 225

72 370

1 440

48 180

28

141

31

1

nie dot.

2 742

18

316

161

27

12

28

9

120

838

2 446

60

28

604

204

108

14

33

74

21

1

wart. nieist.

3 234

21

545

160

47

13

33

9

83

1 159

3 675

84

33

731

199

134

17

2,2

14,8

3,3

0,1

nie dot.

49,0

3,3

6,3

3,2

3,5

1,5

2,3

2,2

0,69

4,9

14,2

1,8

0,9

29,0

10,5

5,5

0,7

2,3

7,4

2,1

0,1

wart. nieist.

48,8

3,4

9,5

2,9

5,6

1,5

2,5

2,3

0,40

5,6

17,6

2,9

1,2

32,4

9,6

6,4

0,8

72

6



Tabela 16, cz´Êç 1Godziny operacyjne wybranych wysokokwotowych mi´dzybankowych systemów transferuÊrodków pieni´˝nych

Niektóre systemy nie rozró˝niajà w sposób wyraêny transakcji wysokokwotowych od detalicznych i mogà byç wykorzystywanedo rozliczania mi´dzybankowych transferów zwiàzanych z ró˝norodnymi transakcjami. Niektóre systemy akceptujà równie˝zlecenia p∏atnicze z przysz∏ymi datami realizacji.OstatecznoÊç rozrachunku (czas lokalny): dla systemów rozrachunku na bazie netto.Informacja dodatkowa: standardowe godziny funkcjonowania rynku pieni´˝nego (czas lokalny): wskazane godzinyfunkcjonowania rynku pieni´˝nego odnoszà si´ do okresu, w którym krajowe transakcje mi´dzybankowe sà normalnieprzeprowadzane i dlatego nie dotyczà poszczególnych mi´dzybankowych systemów transferu Êrodków pieni´˝nych.

1 Rozrachunek na bazie brutto w wyznaczonym czasie w nocy.2 Transakcje sà w∏àczane do systemu SNCC oraz przetwarzane na technicznych rachunkach transakcja po transakcji w ciàgudnia. Na koniec dnia salda rachunków technicznych sà przesy∏ane do banku centralnego i rezerwowane na rachunkach rezerwyw banku centralnym. Stanowi to ostateczny rozrachunek.

Brutto (G)lub

netto (N)

Czasotwarcia/zamkni´cia

dla realizacji w danymdniu (czas lokalny)

OstatecznoÊçrozrachunku

Bu∏garia

BISERA G 07.00 / 21.30 w nast´pnym dniu1

Cypr

Large-value Credit

Transfer System G 07.30 / 14.30 nie dot.

Czechy

CERTIS G 16.30 (D-1) / 16.00 RTGS

Estonia

EPNAS G 8.00 / 14.00 17.00

W´gry

VIBER G 8.00 / 16.30 RTGS

¸otwa

SAMS G 8.30 / 16.00 RTGS

Litwa

TARPBANK N 8.00 / 15.00 11.00; 15.00

Malta


payment arrangement G 8.00 / 14.30 RTGS

Polska

SORBNET G 7.30 / 18.00 RTGS

Rumunia


Gross settlement subsystem G 8.00 / 16.00 na koniec przetwarzania

(w tym samym dniu)

S∏owacja

SIPS G2 16.00 (C-1) / 13.00 (C) 16.00

S∏owenia

The Agency for Payments N 8.00 / koniec przetwarzania, na koniec przetwarzania,

który nie jest zdefiniowany który nie jest zdefiniowany

SIBPS G 7.30 / 17.00 RTGS

6



Tabela 16, cz´Êç 2Godziny operacyjne wybranych wysokokwotowych mi´dzybankowych systemów transferuÊrodków pieni´˝nych

1 Klientowskie zlecenia p∏atnicze wynikajàce z wprowadzenia „Mi´dzybankowego porozumienia w sprawie zasad wspó∏pracymi´dzy bankami korespondentami”. 2 Transakcje rynku pieni´˝nego mogà byç aran˝owane w ciàgu ca∏ego dnia. Funkcjonuje wieczorny rynek pieni´˝ny od 16.15do 17.00, kiedy systemy sà zamkni´te dla wszystkich transakcji, z wyjàtkiem transakcji rynku pieni´˝nego. Wieczorny rynekpieni´˝ny mo˝e byç d∏u˝ej otwarty w przypadku uzasadnionego ˝àdania banków.

Czas zamkni´cia dlawszystkich zleceƒ

p∏atniczych trzecichstron (czas lokalny)

Informacja dodatkowa:standardowe godzinyfunkcjonowania rynku

pieni´˝nego (czas lokalny)

Bu∏garia

BISERA

Cypr

Large-value Credit

Transfer System

Czechy

CERTIS

Estonia

EPNAS

W´gry

VIBER

¸otwa

SAMS

Litwa

TARPBANK

Malta


payment arrangement

Polska

SORBNET

Rumunia


Gross settlement subsystem

S∏owacja

SIPS

S∏owenia

The Agency for Payments

SIBPS

21.30 nie dot. nie dot.

12.30 12:30 7.55 / 13.35

16.00 NIE 8.00 / 16.00

17.00 17.00 8.00 / 17.00

14.30 14.30 8.00 / 16.30

15.30 nie dot. 10.00 / 15.00

nie dot. nie dot. 8.00 / 15.00

13.30 13.30 nie dot.

16.00 17.001 7.30 / 18.00

14.30 nie dot. 9.00 / 17.00

13.00 nie dot. 11.30 / 13.00

15.00 b.d. 7.30 / 17.002

16.00 b.d. 7.30 / 17.002

Czas zamkni´cia dla zleceƒp∏atniczych mi´dzynaro-dowych korespondentów

(czas lokalny)

74

6



Tabela 17, cz´Êç 1Cechy wybranych systemów rozrachunku papierów wartoÊciowych

Typ: G = rzàdowe papiery wartoÊciowe; E = akcje; B = obligacje; C = CDs (Êwiadectwa depozytowe); O = inne.W∏aÊciciel/zarzàdca: B = banki; CB = banki centralne; SE = gie∏da; O = inne.Rozrachunek Êrodków pieni´˝nych: G = brutto; N = netto; RTGS = rozrachunek na bazie brutto i w czasie rzeczywistym.Mechanizm DVP: zasady DVP zgodnie z definicjà Grupy G10: DVP 1: w modelu 1. zlecenia transferu zarówno papierów wartoÊciowych, jak i Êrodków pieni´˝nych sà rozliczane zlecenie pozleceniu z ostatecznym transferem papierów wartoÊciowych od sprzedajàcego do kupujàcego (dostawa) nast´pujàcym w tymsamym czasie co ostateczny transfer Êrodków pieni´˝nych od kupujàcego do sprzedajàcego (p∏atnoÊç).DVP 2: w modelu 2. zlecenia transferu papierów wartoÊciowych rozliczane sà na bazie brutto z ostatecznym transferempapierów wartoÊciowych od sprzedajàcego do kupujàcego (dostawa) nast´pujàcym w czasie cyklu przetwarzania, ale zleceniatransferu Êrodków pieni´˝nych sà rozliczane na bazie netto z ostatecznym transferem Êrodków pieni´˝nych od kupujàcego dosprzedajàcego (p∏atnoÊç) nast´pujàcym na koƒcu cyklu przetwarzania.DVP 3: w modelu 3. zlecenia transferu zarówno papierów wartoÊciowych, jak i Êrodków pieni´˝nych sà rozliczane na bazienetto z ostatecznymi transferami papierów wartoÊciowych i Êrodków pieni´˝nych nast´pujàcymi na koniec cyklu przetwarzania.OstatecznoÊç Êróddzienna; Y = tak; N = nie.Agent rozrachunku Êrodków pieni´˝nych: B = banki; CB = banki centralne; SE = gie∏da; O = inni.

1 Computerised Book-Entry System for Registration of and Trade in Government Securities2 Cztery razy w ciàgu dnia.3 Cyprus Stock Exchange4 Central Depository-Registry and Clearing & Settlement System.5 SPAD (system wspomagania obrotu akcjami i obligacjami) – (T + 5)

Obrót automatyczny – (T + 3)Obrót blokowy – od (T + 1) do (T + 15)

Bu∏garia Cypr Czechy

Nazwa systemu GSD (CBSRTGS)1 CDAD CSE3 TKD RM-system UNIVYC

Rodzaj papierów wartoÊciowych G E,B,C G,E,B B,G,O B,G,O B,G,S

W∏aÊciciel/zarzàdca CB O SE CB O SE

Liczba uczestników 25 97 42 188 115 33

w tym uczestników bezpoÊrednich 25 97 42 188 115 33

Rozrachunek Êrodków pieni´˝nych G G G, N RTGS N N

Rozrachunek papierów

wartoÊciowych (dostawa) G G G Y RTGS G

Czas dostawy (T + n) T T +3 T+2 T (15 min) T T5

Mechanizm DVP DVP 1 DVP 1 DVP1+2 DVP1 DVP1 DVP2

OstatecznoÊç Êróddzienna Y2 N N Y Y Y

Centralny depozyt papierów

wartoÊciowych CBSRTGS CDAD CDRCS4 TKD SCP SCP

Agent rozrachunku Êrodków

pieni´˝nych CB CB B B B CB

Liczba transakcji (w tys.) 8,60 70 927 1 429 22 88 000 287

WartoÊç transakcji (w mld euro) 4,16 0,01 3,85 715,43 0,03 136,45

Wspó∏czynnik wartoÊci transakcji

do PKB (stopa roczna) 0,29 0,01 0,38 10,81 0,01 2,06

6




Estonia W´gry ¸otwa

Nazwa systemu

Rodzaj papierów wartoÊciowych

W∏aÊciciel/zarzàdca

Liczba uczestników

w tym uczestników bezpoÊrednich

Rozrachunek Êrodków pieni´˝nych


wartoÊciowych (dostawa)

Czas dostawy (T + n)

Mechanizm DVP

OstatecznoÊç Êróddzienna


wartoÊciowych


pieni´˝nych

Liczba transakcji (w tys.)

WartoÊç transakcji (w mld euro)


do PKB (stopa roczna)

ECSD KELER VNS DENOS

B,G,E,O B, E,G,O B, G B, C, G, S, O

SE CB, SE, O CB B, SE, O

9 144 22 28

8 144 22 28

N RTGS RTGS N, RTGS

G G (RTGS) RTGS N, RTGS

T+3 T+5, T+2, T+0 T od T do T+360

DVP2 DVP1, DVP3 DVP1 DVP1, DVP3

N Y Y Y

ECSD KELER CB LCD

CB CB,O CB CB

61,52 1 257 6,71 23,50

0,90 83,99 18,71 1,27

0,15 1,46 2,24 0,15


1 Obligacje.2 Inne.3 Rynek pierwotny.4 Rynek wtórny.5 Rynek pierwotny.6 Rynek wtórny.

Litwa Malta Polska

Nazwa systemu



Liczba uczestników






Mechanizm DVP



wartoÊciowych


pieni´˝nych





LCVPD Malta Stock Exchange KDPW SKARBNET SEBOP

B,G,S E, B G, B, O G O

CB,SE,O SE O (KDPW) CB CB

33 19 72 63 38

33 19 72 63 38

G, N N N, GS RTGS RTGS

G, N G G RTGS RTGS

od T+1 do T+30 T+0 T+21,T+32 T+23, T+04 T+25, T+06

DVP1, DVP3 N DVP2 DVP1 DVP1

Y N Y Y Y

LCVPD Y KDPW CRBS RBP

CB CB CB CB CB

41 9 5 050 78 5

1,30 0,37 160,91 163,84 149,16

0,10 0,22 0,77 0,79 0,72

76

6




S∏owacja S∏owenia

Nazwa systemu



Liczba uczestników






Mechanizm DVP



wartoÊciowych


pieni´˝nych





BSSE RM-System Central Registry KDD

B, S, G, O B, S, O G, O B, G, E, O

B, O/SE SE CB B, O

40 26 133 65

40 26 45 65

GS RTGS GS N

G RTGS G G

T+3 T + 2

(mo˝liwe tak˝e T+1, T+2) czas rzeczywisty T+0

DVP2 DVP1 DVP1 DVP2

N Y N N

SC SC CB Y

O B O KDD

20 123 2 456 471 136

9,09 0,18 56,18 b.d.

0,44 0,01 2,50 b.d.


Rumunia

Nazwa systemu



Liczba uczestników






Mechanizm DVP



wartoÊciowych


pieni´˝nych





BVB SNCDD National Bank of Romania

government securities system

E, B E G

SE O CB

112 89 39

112 89 39

N N G

G G G

T+3 T+3 T+0

DVP2 DVP2 DVP1

N N N

Y Y Y

Y Y Y

349 43 28

0,15 0,06 16,66

0,003 0,001 0,38

6



Tabela 18Uczestnicy bezpoÊredni w systemach RTGS

1 Krajowa Izba Rozliczeniowa SA (KIR) i Krajowy Depozyt Papierów WartoÊciowych SA (KDPW).

Czechy W´gry S∏o-weniaPolskaMalta¸otwa

Tabela 19Uczestnicy bezpoÊredni w wysokokwotowych systemach p∏atnoÊci

1 W∏àczajàc instytucje mi´dzynarodowe i inne banki centralne.2 Posiadacze rachunków w The Agency for Payments sà uwa˝ani za uczestników bezpoÊrednich.

Bu∏garia Cypr Estonia Litwa Rumunia S∏owacja S∏owenia

Tabela 20, cz´Êç 1Uczestnicy bezpoÊredni w detalicznych mi´dzybankowych systemach transferu Êrodkówpieni´˝nych

Cypr W´gry ¸otwa

Nazwa systemu CERTIS VIBER SAMS Interbank real-time SORBNET SIBPS

gross payment arrangement

Uczestnicy bezpoÊredni 39 40 22 5 65 25

Instytucje kredytowe 38 36 21 4 62 22

Bank centralny 1 1 1 1 1 1

Instytucje niebankowe 0 3 nie dot. nie dot. 2 2

w tym:

– w∏adze publiczne 0 1 nie dot. nie dot. 0 1

– administracja pocztowa 0 1 nie dot. nie dot. 0 0

– nadzorowane instytucje finansowe 0 1 nie dot. nie dot. 21 1

Nazwa systemu BISERA Large-value EPNAS TERPBANK National SIPS The Agency

Credit Payment System for

Transfer System Gross settlement Payments

subsystem

Uczestnicy bezpoÊredni 38 40 11 31 44 23 38 841

Instytucje kredytowe 35 12 7 13 42 21 22

Bank centralny 1 1 1 1 1 1 1

Instytucje niebankowe 2 271 3 17 1 1 38 8182

w tym:

– w∏adze publiczne 15 3 0 1 0 b.d

– administracja pocztowa 4 nie dot. 0 nie dot. 0 b.d.

– nadzorowane instytucje

finansowe 2 0 nie dot. 17 nie dot. 1 b.d.

Nazwa systemu Cyprus JCC Multipack JCC ICS EKS

Clearing House Transfer

Uczestnicy bezpoÊredni 10 9 5 57 22

Instytucje kredytowe 9 9 5 54 21

Bank centralny 1 0 0 1 1

Instytucje niebankowe 0 0 0 2 nie dot.

w tym:

– w∏adze publiczne 0 0 0 1 nie dot.

– administracja pocztowa 0 0 0 0 nie dot.

– nadzorowane instytucje finansowe 0 0 0 1 nie dot.

78

6



Tabela 20, cz´Êç 2Uczestnicy bezpoÊredni w detalicznych mi´dzybankowych systemach transferu Êrodkówpieni´˝nych

1 Posiadacze rachunków w The Agency for Payments sà uwa˝ani za uczestników bezpoÊrednich.

Polska Rumunia S∏owenia

Tabela 21Kryteria dost´pu do systemów RTGS

Klucz: + = tak, – = nie1 Wszystkie banki, które otrzyma∏y licencj´ w Czechach, mogà byç uczestnikami bezpoÊrednimi. Uczestnicy muszà zawrzeçumow´ z bankiem centralnym, która równie˝ zawiera zasady i wymogi techniczne. Zasady zostanà zmienione zgodnie z nowàustawà o systemach p∏atmoÊci (wejdzie w ˝ycie 1 listopada 2003 r.).2 W∏aÊcicielem/zarzàdzajàcym jest bank centralny.

Czechy W´gry ¸otwa Malta Polska S∏owenia

Nazwa systemu SYBIR ELIXIR National Giro clearing The Agency

Payment System system for

Net settlement Payments

subsystem

Uczestnicy bezpoÊredni 62 62 47 24 38 840

Instytucje kredytowe 61 61 45 22 22

Bank centralny 1 1 1 1 0

Instytucje niebankowe 0 0 1 1 38 8181

w tym:

– w∏adze publiczne 0 0 1 1 b.d.

– administracja pocztowa 0 0 nie dot. 0 b.d.

– nadzorowane instytucje finansowe 0 0 nie dot. 0 b.d.

CERTIS VIBER SAMS Interbank SORBNET SIBPS

real–time gross payment

arrangement

Kryteria dost´pu + + + + +

Pisemne zasady + + + + + +

Minimalny poziom danych

lub wskaêniki reprezentujàce

sytuacj´ finansowà +1 – – – + +

Minimalna liczba transakcji – – – + – –

Op∏ata za przystàpienie – – – + + –

Akceptacja w∏aÊciciela/zarzàdzajàcego

lub uczestników bezpoÊrednich – + +2 + + +

Akceptacja lokalnego banku

centralnego –1 + + + + +

Wymogi techniczne +1 + + + + +

Zasady wykluczenia – + + + + +

6



Tabela 22Kryteria dost´pu do innych wysokokwotowych systemów p∏atnoÊci

Klucz: + = tak, – = nie1 Przygotowane, nieprzyj´te.2 W∏aÊcicielem/zarzàdzajàcym jest bank centralny.

Bu∏garia Cypr Estonia Litwa Rumunia S∏owacja S∏owenia

Tabela 23Ârodki kontroli ryzyka w wysokokwotowych systemach rozliczeƒ netto

Klucz: + = tak, – = nie1 Projekty wprowadzenia wymogu zabezpieczania i umowy dotyczàcej podzia∏u strat zostanà zakoƒczone przed koƒcemczerwca 2002 r.2 Giro clearing system jest niskokwotowym systemem rozliczeƒ netto, wi´c odpowiedzi udzielono przy uwzgl´dnieniu tego faktu.

Estonia Litwa S∏owenia1

BISERA Large-value EPNAS TARPBANK National SIPS The Agency

Credit Transfer Payment System for

System Gross settlement Payments

subsystem

Kryteria dost´pu + + + + –

Pisemne zasady + –1 + + + + +

Minimalny poziom danych

lub wskaêniki reprezentujàce

sytuacj´ finansowà – – – – – – +

Minimalna liczba transakcji – – – – – – –

Op∏ata za przystàpienie + – – – – + +

Akceptacja w∏aÊciciela/

zarzàdzajàcego lub

uczestników bezpoÊrednich + + + +2 – + +

Akceptacja lokalnego

banku centralnego + + + + – + –

Wymogi techniczne + – + + + + –

Zasady wykluczenia + – – + – + +

Nazwa systemu EPNAS TARPBANK Giro clearing system2 The Agency

for Payments

1. Rozrachunek na rachunkach

w banku centralnym + + + +

2. Rozrachunek w tym

samym dniu + + + +

3. Spe∏nianie standardów

Lamfalussy'ego +

1. Struktura prawna

– kompensata na podstawie

umowy (+) lub pozycyjna (–) + + + –

je˝eli na podstawie umowy:

– prawnie wià˝àca (+) lub nie (–) + + +

2. ÂwiadomoÊç uczestników + + + –

3. Zarzàdzanie ryzykiem + + + +

– monitorowania salda w ciàgu dnia – – + +

– wielostronne limity – + – –

– wymóg zabezpieczenia – – + –

– zamkni´cie w ciàgu dnia – + + –

4. Terminowe dokonanie rozrachunku + + –

– umowy dotyczàce podzia∏u strat – – + –

– pe∏ne zabezpieczenie najwy˝szej

pozycji debetowej netto – + + –

5. Niedyskryminujàcy otwarty dost´p + + + +

6. NiezawodnoÊç techniczna + + + +

80

6



Tabela 24aLiczba komunikatów w systemie SWIFT: przep∏yw komunikatówna obszarze krajów akcesyjnych w 2001 r.(liczba komunikatów)

Bu∏garia 195,9 2,0 3,1 0,1 3,3 0,3 0,2 0,1 2,3 2,1 0,9 0,7 873,6

Cypr 4,5 179,6 3,2 0,9 7,7 3,1 0,1 0,8 17,5 4,6 0,9 1,3 1 804,0

Czechy 2,9 3,8 556,0 1,8 35,9 4,3 3,1 0,5 96,4 3,4 307,4 8,0 5 164,3

Estonia 0,2 1,1 3,1 22,1 2,0 49,6 35,9 0,0 10,3 0,1 0,5 0,3 935,8

W´gry 3,6 7,1 60,6 1,4 531,7 1,7 1,6 0,7 38,8 39,1 64,6 16,4 5 103,6

¸otwa 0,2 1,4 3,9 43,6 0,9 320,7 58,4 0,0 10,4 0,1 0,6 0,2 2 461,2

Litwa 0,2 0,2 4,8 42,4 1,9 56,3 38,2 0,0 40,9 0,1 0,8 0,3 745,7

Malta 0,5 1,1 0,4 0,0 0,4 0,0 0,0 71,3 3,4 0,2 0,1 0,2 547,9

Polska 2,5 10,8 126,1 5,9 24,9 13,1 27,3 0,3 1 182,4 2,8 30,1 5,2 8 172,4

Rumunia 2,4 8,2 5,8 0,1 44,2 0,1 0,1 0,1 5,4 476,5 2,4 1,8 1 920,1

S∏owacja 1,0 1,8 466,2 0,5 42,7 1,2 0,6 0,1 37,5 1,8 221,3 5,0 2 124,1

S∏owenia 1,2 1,5 14,3 0,2 18,0 0,3 0,2 0,2 5,9 1,5 5,0 1 660,0 3 112,6

Ogó∏em wszystkie kraje (ca∏y Êwiat)

1 328,5 1 630,0 4 406,1 945,4 3 915,8 2 752,5 969,5 575,1 6 792,1 2 431,2 1 785,2 4 438,5 1 644 469,1

Bu

∏gar

ia

Cyp

r

Cze

chy

Esto

nia

W´g

ry

¸otw

a

Litw

a

Mal

ta

Pols

ka

Ru

mu

nia

S∏o

wac

ja

S∏o

wen

ia

Og

ó∏e

mw

szys

tkie

kraj

e (c

a∏y

Êwia

t)

Z/do

Tabela 24bGeograficzna analiza przep∏ywów komunikatów w systemie SWIFT w 2001 r.

ogó∏em

od u˝ytko-wników

krajowych(% ogó∏u)

do innychkrajów

akcesyjnych(% ogó∏u)

ogó∏em

od u˝ytko-wników

krajowych(% ogó∏u)

do innychkrajów

akcesyjnych(% ogó∏u)

Bu∏garia

Cypr

Czechy

Estonia

W´gry

¸otwa

Litwa

Malta

Polska

Rumunia

S∏owacja

S∏owenia

Ogó∏em wszystkie kraje

akcesyjne

Komunikaty wys∏ane Komunikaty otrzymane

873 611

1 803 969

5 164 273

935 825

5 103 577

2 461 200

745 677

547 929

8 172 400

1 920 116

2 124 122

3 112 621

32 965 320

22,42

0,25

0,06

0,02

0,07

0,01

0,03

0,10

0,03

0,13

0,05

0,04

0,65

1,74

12,19

19,76

13,37

14,97

17,89

24,92

14,06

17,49

28,36

36,66

54,84

22,17

1 328 540

1 629 992

4 406 051

945 414

3 915 783

2 752 547

969 529

575 128

6 792 126

2 431 208

1 785 247

4 438 523

31 970 088

14,74

0,27

0,07

0,02

0,09

0,01

0,02

0,09

0,04

0,10

0,05

0,03

0,67

1,44

2,40

15,69

10,24

4,65

4,73

13,16

0,52

3,96

2,29

23,15

0,89

6,46

6



Tabela 24cCz∏onkowie, cz∏onkowie zale˝ni i uczestnicy systemu SWIFT w krajach akcesyjnych w 2001 r.

cz∏onkowie cz∏onkowie zale˝ni uczestnicy ogólna liczbau˝ytkowników

Bu∏garia 15 7 10 32

Cypr 9 17 1 27

Czechy 9 13 7 29

Estonia 3 1 4 8

W´gry 13 12 16 41

¸otwa 11 4 9 24

Litwa 2 5 7 14

Malta 7 8 0 15

Polska 24 14 13 51

Rumunia 19 16 9 44

S∏owacja 10 6 2 18

S∏owenia 14 0 9 23


(ca∏y Êwiat) 2 265 3 143 2 049 7 457

Tabela 24dStosunkowy udzia∏ krajów akcesyjnych w liczbie komunikatów w systemie SWIFT,w cz∏onkostwie i w akcjonariacie w 2001 r.

Udzia∏ w komunikatach Udzia∏ ogó∏em Udzia∏ posiadanych akcji

Bu∏garia

Cypr

Czechy

Estonia

W´gry

¸otwa

Litwa

Malta

Polska

Rumunia

S∏owacja

S∏owenia


(ca∏y Êwiat)

wys∏anych(%)

otrzymanych(%)

cz∏onkowie(%)

u˝ytkow-nicy(%)

liczba procent

0,1

0,1

0,3

0,1

0,3

0,1

0,0

0,0

0,5

0,1

0,1

0,2

100,0

0,1

0,1

0,3

0,1

0,2

0,2

0,1

0,0

0,4

0,1

0,1

0,3

100,0

0,7

0,4

0,4

0,1

0,6

0,5

0,1

0,3

1,1

0,8

0,4

0,6

100,0

0,4

0,4

0,4

0,1

0,5

0,3

0,2

0,2

0,7

0,6

0,2

0,3

100,0

50

199

248

128

248

151

42

63

492

121

151

279

86 691

0,06

0,23

0,40

0,15

0,29

0,17

0,05

0,07

0,57

0,14

0,17

0,32

100,00

Liczba uczestników sieci SWIFT

82

7

Metodologia danych statystycznych


Za∏àcznik 3Metodologia danych statystycznych

Informacje ogólne

Wyjàtki Dane w tabelach podporzàdkowane sà tej metodologii, o ile niewskazano inaczej. Nale˝y jednak zauwa˝yç, ˝e ró˝ne metody zbie-rania danych mogà utrudniç porównania mi´dzy krajami.

Przerwy w seriach Wskazywane sà przez przypisy.

èród∏a danych Wskazywane sà w odpowiednich miejscach.

Definicje Tam, gdzie to konieczne, przypisy do poszczególnych tabel wyjaÊ-niajà definicje specyficzne dla danego kraju, np. definicje banków(nale˝y zauwa˝yç, ˝e poj´cie „banki” powinno byç interpretowanezgodnie z lokalnymi regulacjami, tak by obj´∏o wszystkie istotne in-stytucje finansowe, np. „instytucje kredytowe” w krajach akcesyj-nych).

Pozycje Obejmowane we w∏aÊciwych miejscach, o ile nie wskazano inaczej.

Waluta obca Liczby nie obejmujà walut obcych, o ile nie wskazano inaczej.

Ogó∏em WielkoÊci ogó∏em sà obliczane na podstawie dost´pnych pozycji.

Okres czasu Ka˝da tabela wskazuje okres (np. rok) lub moment czasu (np. ko-niec roku), do którego odnoszà si´ dane. W przypadkach gdy daneodnoszà si´ do okresu, oznaczajà one wielkoÊç ogó∏em dla tegookresu, o ile nie wskazano inaczej (np. Êrednia dzienna).

Dane szacunkowe Przypadki, gdy dane sà szacunkowe, a wi´c jedynie orientacyjne,oznaczono przypisem (z wyjàtkiem ludnoÊci i PKB w tabeli 1 orazdanych w tabelach 12 i 13, gdzie jest oczywiste, ˝e dane sà szacun-kowe).

Sezonowe Liczby nie sà sezonowo przystosowane, o ile nie wskazano inaczej.

„b.d.”, „nie dot.”, Przypadki, w których dane nie sà dost´pne, oznaczane sà przez„b.d.”. Przypadki, w których pozycje nie majà zastosowania, ozna-czano przez „nie dot.”. Przypadki, w których wielkoÊci sà nieistotne(w stosunku do innych w∏aÊciwych wielkoÊci w danej tabeli), sàoznaczane jako „wart. nieist.”. Przypadki, w których wielkoÊci ozna-czajà dok∏adnie zero lub nic, a nie ma∏à liczb´ bliskà zera, oznaczasi´ przez „0”.

wewnàtrzbankowe

przystosowanie

„wart. nieist.” i „0”

7



Tabela 1 Podstawowe dane statystyczne

LudnoÊç Liczby sà Êrednimi rocznymi lub danymi na okreÊlony moment roku,zgodnie ze wskazaniami.

Produkt krajowy brutto WartoÊci sà nominalne (nie realne).

Produkt krajowy brutto WielkoÊç ta jest wynikiem podzia∏u wartoÊci produktu krajowegobrutto przez liczb´ ludnoÊci.

Kurs wymiany (waluta Kurs wymiany waluty krajowej do ECU/euro jest podany zarówno ja-ko wartoÊç na koniec roku, jak i Êrednio dla ca∏ego roku.

Tabela 2 Ârodki wykorzystywane do rozliczeƒ przez podmioty nie-bankowe

Banknoty i monety Banknoty i monety reprezentujà wartoÊç gotówki w obiegu w go-spodarce. WartoÊç ta nie obejmuje wartoÊci banknotów i monetprzechowywanych w skarbcach banków centralnych i banków(patrz tabela 4), ale obejmuje wartoÊç w posiadaniu nierezydentów.

Depozyty a vista Sà to depozyty a vista, które mogà byç wykorzystane do dokonywa-nia p∏atnoÊci bezgotówkowych przy u˝yciu jednego z instrumentówwymienionych w tabelach 9 i 10. Nie obejmujà one depozytóww walutach obcych, chyba ˝e sà obj´te poda˝à pieniàdza M1. Je˝e-li nie wchodzà do M1, zawarto je w oddzielnej pozycji „depozytya vista w walutach obcych”.

Inne Rubryka wype∏niana tylko w przypadkach, gdy do M1 zalicza si´ in-ne pozycje ni˝ banknoty i monety oraz depozyty a vista.

M1 Gotówka w obiegu oraz depozyty a vista w posiadaniu podmiotówniebankowych. Rubryka ta nie jest wype∏niana przez kraje, które nieobliczajà ju˝ tego agregatu.


Poda˝ pieniàdza M2 Podawana w niektórych przypadkach. Przypisy do poszczególnychtabel wyjaÊniajà stosowanà definicj´ poda˝y pieniàdza M2 oraz to,jak ró˝ni si´ ona od poda˝y pieniàdza M1.

WartoÊç pieniàdza Ró˝nica mi´dzy wartoÊcià Êrodków pieni´˝nych w portmonetkachelektronicznych lub w portfelach elektronicznych a wartoÊcià wyda-nà. Portmonetka elektroniczna to wielofunkcyjna karta z mo˝liwo-Êcià do∏adowania, która mo˝e byç wykorzystywana do ma∏ych p∏at-noÊci zamiast banknotów i monet. Portfel elektroniczny jestnatomiast urzàdzeniem komputerowym wykorzystywanym w nie-których systemach pieniàdza elektronicznego. Mo˝e zawieraç kart´mikroprocesorowà lub taka karta mo˝e byç do niego wk∏adana.Mo˝e spe∏niaç wi´cej funkcji ni˝ karta mikroprocesorowa.

na jednego mieszkaƒca

krajowa do ECU/EUR)koniec roku/Êrednio

elektronicznego pozostajàcego w obiegu

Tabela 3 Ârodki wykorzystywane do rozliczeƒ przez banki

Ârodki a vista Depozyty utrzymywane przez banki w banku centralnym, które mo-gà byç wykorzystywane w celach p∏atniczych, bez wzgl´du na ro-dzaj rachunku (np. rachunek bie˝àcy, rachunek rezerwy, rachunekrozrachunkowy lub rachunek rozliczeniowy).

w tym:

rezerwy obowiàzkowe Ârodki pieni´˝ne, które banki sà zobowiàzane utrzymywaç w ban-ku centralnym. Je˝eli tylko cz´Êç rezerw obowiàzkowych mo˝e byçwykorzystana do celów p∏atniczych, kwota ta jest podana w tymmiejscu.

wolne Êrodki Utrzymywane dobrowolnie w banku centralnym Êrodki pieni´˝ne,które mogà byç wykorzystywane do celów p∏atniczych.

Ârodki a vista Depozyty utrzymywane w innych bankach w kraju (nie w bankucentralnym), które mogà byç wykorzystywane do celów p∏atniczych.

Inne Podawane tylko wówczas, je˝eli aktywa inne ni˝ „Êrodki a vistautrzymywane w banku centralnym” oraz „Êrodki a vista utrzymywa-ne w innych bankach” sà istotne. W niektórych przypadkach stoso-wane jest rozbicie danych. W pozosta∏ych przypadkach przypiswskazuje, co zawiera dana pozycja.


Kredyty uzyskane Kredyty instytucji (w formach okreÊlonych w przypisie przez danykraj) otrzymane z banku centralnego, które mogà byç wykorzysty-wane do celów p∏atniczych.

Tabela 4 Banknoty i monety (dane na koniec roku)

Banknoty ogó∏em WartoÊç banknotów, które sà cz´Êcià pasywów banku centralnego.Zastosowano podzia∏ na nomina∏y.

Monety ogó∏em Podana jest ogólna wartoÊç monet z podzia∏em na nomina∏y.

Banknoty i monety WartoÊç banknotów i monet, wy∏àczajàc przechowywane w skarb-cach banków centralnych lub w departamentach skarbu (ale w∏à-czajàc przechowywane w instytucjach kredytowych).

Banknoty i monety Banknoty i monety w skarbcach instytucji kredytowych, a wi´c pozaobiegiem.

Banknoty i monety Banknoty i monety ogó∏em minus banknoty i monety przechowy-wane przez instytucje kredytowe (wartoÊç identyczna jak w pozycji„banknoty i monety” w tabeli 2).

84

7



utrzymywanew banku centralnym

utrzymywanew innych bankach

z banku centralnego

ogó∏em

w posiadaniu instytucjikredytowych

w obiegu pozainstytucjami kredytowymi

7



Tabela 5 Struktura instytucjonalna (dane na koniec roku)

Kategorie Kategorie instytucji sà oparte na indywidualnych systemach finanso-wych krajów. Kategorie sà objaÊnione w przypisach w przypadkachwymagajàcych wyjaÊnienia.

Kolumny 1 i 2 Liczba punktów dost´pu do bezgotówkowego systemu p∏atnoÊci.

Kolumna 1: Wymieniono ka˝dà instytucj´ dokonujàcà p∏atnoÊci bezgotówko-wych, nawet je˝eli nie utrzymuje depozytów klientów (np. dlatego˝e przesy∏ane pieniàdze sà przekazywane instytucji przez klientaw gotówce lub obcià˝any jest rachunek a vista prowadzony w innejinstytucji).

Kolumna 2:

liczba oddzia∏ów Wszystkie oddzia∏y instytucji. Przyj´to, ˝e centrala instytucji jest li-czona jako oddzia∏, je˝eli oferuje us∏ugi p∏atnoÊci bezgotówkowych.

Kolumna 3: Liczba rachunków, na których mogà byç dokonywane p∏atnoÊci bez-gotówkowe (patrz definicje w tabelach 9 i 10).

Uwzgl´dniono tu wy∏àcznie te rachunki, które:

– prowadzone sà przez instytucje przyjmujàce depozyty dla instytu-cji nie przyjmujàcych depozytów,

– mogà byç obcià˝ane bezpoÊrednio przy wykorzystaniu jednegoz instrumentów wymienionych w tabelach 9 i 10.

Kolumna 4: Liczba rachunków zwiàzanych z us∏ugami internetowymi (poleceniaprzelewu, op∏acanie rachunków itd. dokonywane za poÊrednic-twem internetu).

Kolumna 5: Zagregowana wartoÊç depozytów utrzymywanych na rachunkachwymienionych w kolumnach 3 i 4. Przyj´to, ˝e suma pozycjiw ostatniej kolumnie jest identyczna z pozycjà „depozyty a vista”w tabeli 2.

Instytucje wirtualne Instytucje Êwiadczàce us∏ugi wy∏àcznie przez internet.

Informacja dodatkowa: Oddzia∏y lub agencje banków zagranicznych. Banki, które sà w po-siadaniu podmiotów zagranicznych lub sà filiami banków zagra-nicznych, nie zosta∏y uwzgl´dnione w tym miejscu.

w tym z UE Element sk∏adowy oddzia∏ów banków zagranicznych, podajàcy licz-b´ oddzia∏ów, których centrala znajduje si´ w Unii Europejskiej.

liczba instytucji

liczba rachunków

liczba rachunkówz dost´pem przezinternet

wartoÊç Êrodkówna rachunkach

oddzia∏y bankówzagranicznych

Tabela 6 Funkcje kart p∏atniczych i urzàdzenia akceptujàce (dane nakoniec roku)

Wszystkie pozycje obejmujà systemy prowadzone przez banki i podmioty niebankowe.

Karta, która pe∏ni kilka funkcji, jest liczona w ka˝dym w∏aÊciwym wierszu (np. karta gwaran-cyjna do euroczeków, która mo˝e byç wykorzystywana do wyp∏aty gotówki, dokonywaniap∏atnoÊci oraz do gwarantowania czeków, jest liczona w ka˝dej z pierwszych trzech g∏ów-nych pozycji). Podobnà zasad´ zastosowano do liczby terminali akceptujàcych zarówno kar-ty debetowe, jak i kredytowe. Z tego powodu, ogólnie rzecz bioràc, liczby nie powinny byçsumowane.

Transakcja mo˝e obejmowaç zapytania o saldo, a nie wy∏àcznie zlecenia, które powodujàzmiany salda rachunku. Przypadki takie oznaczono przypisami. Transakcje te nie mogà byç li-czone oddzielnie.

Karty bankomatowe Wszelkie karty umo˝liwiajàce posiadaczowi wyp∏at´ gotówki z ban-komatu.

Liczba sieci Sieç bankomatów zdefiniowana jest jako grupa bankomatów zarzà-dzanych przez jeden lub wi´cej podmiotów Êwiadczàcych us∏ugi dlabanku lub grupy banków.

Liczba bankomatów Elektroniczno-mechaniczne urzàdzenie, pozwalajàce upowa˝nio-nym u˝ytkownikom na wyp∏at´ gotówki ze swoich rachunków orazw niektórych przypadkach umo˝liwiajàce dost´p do wielu innychus∏ug, takich jak zapytania o saldo, przelewy Êrodków pieni´˝nychi sk∏adanie depozytów. Bankomat mo˝e byç obs∏ugiwany na zasa-dzie dost´pu bezpoÊredniego (on-line, tj. ∏àczenia si´ w czasie rze-czywistym z bazà danych) lub w sposób autonomiczny (off-line).

Liczba urzàdzeƒ Przyj´to, ˝e ka˝dy terminal jest liczony jako jedno urzàdzenie.

w tym

dost´p otwarty Z bankomatu mo˝e korzystaç posiadacz karty wydanej przez innybank ni˝ bank b´dàcy posiadaczem bankomatu pod warunkiem za-warcia umowy mi´dzy tymi dwoma bankami.

dost´p ograniczony Z bankomatu mo˝e korzystaç wy∏àcznie posiadacz karty wydanejprzez bank b´dàcy posiadaczem bankomatu.

Bankomaty z funkcjà Bankomaty, które umo˝liwiajà posiadaczom kart dokonywanie po-leceƒ przelewu z ich w∏asnych rachunków na inne rachunki prowa-dzone w tej samej lub w innej instytucji.

Karty debetowe Karty umo˝liwiajàce posiadaczowi dokonywanie zakupów, którepowodujà bezpoÊrednie obcià˝enie rachunku posiadacza karty pro-wadzonego w instytucji przyjmujàcej depozyty (mogà pe∏niç w nie-których przypadkach dodatkowe funkcje, np. kart bankomatowychlub kart gwarancyjnych do czeków).

Karty kupieckie Karty wydane przez instytucje niebankowe w celu wykorzystaniaw okreÊlonych punktach sprzeda˝y detalicznej.

EFTPOS (electronic Terminal w detalicznym punkcie handlowo-us∏ugowym, który jestprzeznaczony do rejestracji danych o transakcjach, a w niektórychprzypadkach równie˝ do transmisji transakcji dokonanych kartamidebetowymi poprzez urzàdzenia elektroniczne.

86

7



z funkcjà wyp∏aty go-tówki

dokonywania przele-wów

funds transfer at pointof sale – elektronicznytransfer Êrodkówpieni´˝nychw punkcie sprzeda˝y)

7



Liczba sieci Sieç EFTPOS jest zdefiniowana jako grupa terminali EFTPOS zarzà-dzanych przez jeden lub wi´cej podmiotów Êwiadczàcych us∏ugi dlabanku lub grupy banków.

Liczba terminali Przyj´to, ˝e ka˝dy terminal EFTPOS jest liczony jako jedno urzàdzenie.

Karta kredytowa Karta wskazujàca, ˝e posiadaczowi przyznano lini´ kredytowà.Umo˝liwia ona posiadaczowi dokonywanie zakupów i (lub) wyp∏a-t´ gotówki do wysokoÊci ustalonego wczeÊniej limitu. Przyznanykredyt mo˝e byç rozliczony w pe∏nej wysokoÊci na koniec ustalone-go okresu lub mo˝e byç rozliczony cz´Êciowo. Na nierozliczonàcz´Êç zobowiàzania udzielany jest kredyt. Od kwoty udzielonegokredytu pobierane sà odsetki, a posiadacz czasami musi wnosiçop∏at´ rocznà.

Kredytowa karta kupiecka Karta wydana przez instytucj´ niebankowà do wykorzystaniaw okreÊlonych punktach sprzeda˝y detalicznej. Posiadaczowi kartyprzyznaje si´ lini´ kredytowà.

Karta z funkcjà Wielofunkcyjna przedp∏acona karta z mo˝liwoÊcià do∏adowywaniaÊrodków pieni´˝nych, która mo˝e byç wykorzystywana w punktachobs∏ugiwanych przez kilka podmiotów Êwiadczàcych us∏ugi w wie-lu celach i która mo˝e byç wykorzystywana na skal´ krajowà i mi´-dzynarodowà; czasami mo˝e byç ograniczona do okreÊlonego obszaru.

Uwzgl´dnia si´ wy∏àcznie liczb´ wa˝nych kart w obiegu, a nie licz-b´ kart wydanych, która mo˝e obejmowaç równie˝ niewa˝ne lubpuste karty.

Terminale akceptujàce Odniesienie do liczby terminali (urzàdzeƒ) w punktach sprzeda˝y dootrzymywania pieniàdza elektronicznego. Liczba ta nie obejmuje te-lefonów komórkowych.

Na∏adowana wartoÊç Kwota Êrodków pieni´˝nych (wartoÊç gotówki), która zosta∏a za∏a-dowana na kart´ z funkcjà pieniàdza elektronicznego i nie zosta∏awykorzystana.

Karty typu T&E (Travel & Entertainment) sà uwzgl´dnione we w∏aÊciwych kategoriach.

Karty obcià˝eniowe przedstawiono oddzielnie.

Tabele 7 i 8 Liczba i wartoÊç zleceƒ p∏atniczych obs∏ugiwanych przez wy-brane mi´dzybankowe systemy rozliczeƒ Êrodków pieni´˝nych

W odniesieniu do liczby i wartoÊci transakcji ka˝de zlecenie p∏atnicze jest liczone raz (nie dwarazy, tzn. obcià˝enie rachunku p∏atnika i uznanie rachunku otrzymujàcego p∏atnoÊç nie sà li-czone oddzielnie).

Mi´dzybankowy System, w którym wi´kszoÊç lub wszyscy bezpoÊredni uczestnicy toinstytucje kredytowe; wykorzystuje si´ go przede wszystkim doprzetwarzania p∏atnoÊci bezgotówkowych.

pieniàdzaelektronicznego

pieniàdzapozostajàcegow obiegu

system rozliczeƒ Êrod-ków pieni´˝nych

System rozliczeƒ Formalne porozumienie oparte na prywatnej umowie lub prawie pi-sanym ze zbiorowym uczestnictwem, wspólnymi zasadami i stan-dardowymi mechanizmami transmisji i rozrachunku zobowiàzaƒpieni´˝nych powstajàcych mi´dzy uczestnikami. Przyj´to jako zasa-d´, ˝e uwzgl´dnia si´ tutaj wszystkie systemy rozliczeƒ Êrodków pie-ni´˝nych – zarówno prowadzone przez banki centralne, jak i pry-watnych operatorów. Dane podano kolejno dla ka˝dego systemuwed∏ug kategorii ró˝nych instrumentów p∏atniczych (takich jak cze-ki, polecenia zap∏aty, polecenia przelewu, przekazy pocztowe, ban-komaty i terminale).

Wspó∏czynnik koncentracji Udzia∏ pi´ciu najwi´kszych uczestników ka˝dego systemu.

Tabele 9 i 10 Liczba i wartoÊç wskaêników wykorzystania ró˝nych bezgo-tówkowych instrumentów p∏atniczych

Tabele te przedstawiajà instrumenty, które klienci wykorzystujà do inicjowania p∏atnoÊciw systemie bankowym. Dane obejmujà równie˝ p∏atnoÊci w∏asne banków, je˝eli sà dost´p-ne. W∏àczenie lub wy∏àczenie tych danych sygnalizuje przypis. W tabelach oszacowano licz-b´ i wartoÊç p∏atnoÊci dokonanych za poÊrednictwem bezgotówkowych instrumentów p∏at-niczych wykorzystywanych w danym kraju. W przypadku braku informacji globalnych danedotyczàce grupy banków lub klientów sà szacowane w celu uzyskania informacji obejmujà-cych ca∏à liczb´ i wartoÊç p∏atnoÊci dokonanych za poÊrednictwem bezgotówkowych instru-mentów p∏atniczych wykorzystywanych w kraju.

Poj´cie „p∏atnoÊç” jest tutaj zdefiniowane w celu wy∏àczenia wszelkich rozliczeƒ Êrodków pie-ni´˝nych, w których inicjator i beneficjent to ta sama instytucja lub osoba fizyczna. Dlatego˝aden instrument wykorzystywany przez klientów banków w celu uzyskania gotówki nie jestliczony (np. czeki wykorzystywane w celu uzyskania gotówki lub wyp∏aty z bankomatów;operacje te mogà byç jednak uwzgl´dnione w tabelach 7 i 8). Nie uwzgl´dniono te˝ rozli-czeƒ mi´dzy rachunkami nale˝àcymi do tej samej osoby i prowadzonymi w tej samej instytu-cji (np. przelewów z rachunku bie˝àcego na rachunek oszcz´dnoÊciowy, je˝eli oba rachunkisà prowadzonymi w tym samym banku). W∏àczono jednak przelewy mi´dzy rachunkami na-le˝àcymi do tej samej osoby, ale prowadzonymi w ró˝nych instytucjach, o ile nie wskazanoinaczej, ze wzgl´du na to, ˝e w praktyce zazwyczaj niemo˝liwe jest wy∏àczenie ich z danych.

„Bezgotówkowy” oznacza „bez zaanga˝owania gotówki”. Taka wàska definicja wy∏àczy∏abyzarówno przekazy (pocztowe), w które zaanga˝owana jest gotówka na jednej lub obu stro-nach transakcji, jak i wi´kszoÊç czeków podró˝niczych, które sà cz´sto p∏atne w gotówce.Nie mo˝na korzystaç z takiej wàskiej definicji, poniewa˝ dost´pne statystyki prawdopodob-nie nie pozwoli∏yby na wyodr´bnienie liczby zleceƒ pieni´˝nych lub czeków podró˝niczychw sposób, w jaki zosta∏y one rozliczone lub op∏acone. Dlatego te˝ w statystykach uwzgl´d-niono wszystkie instrumenty p∏atnicze, które pociàgajà za sobà mi´dzybankowe rozliczeniabezgotówkowe.

W przypadku p∏atnoÊci transgranicznych nale˝y unikaç podwójnego liczenia (tzn. w kraju ini-cjatora i w kraju beneficjenta). W zwiàzku z tym transgraniczne p∏atnoÊci bezgotówkowe li-czone sà w kraju inicjatora.

Zastosowano równie˝ nast´pujàce wytyczne:

– nie robiono rozró˝nienia mi´dzy pozycjami mi´dzybankowymi (bank A do banku B), pozy-cjami mi´dzyoddzia∏owym i (oddzia∏ banku A do innego oddzia∏u banku A) a pozycjamiwewnàtrzoddzia∏owymi (klient banku A do innego klienta banku A w tym samym oddziale):wszystkie sà uwzgl´dnione w statystykach,

88

7



Êrodków pieni´˝nych

7



– uwzgl´dniono transfery Êrodków pieni´˝nych wykorzystane do rozliczenia transakcji karta-mi kredytowymi (jest to p∏atnoÊç od u˝ytkownika do wydawcy),

– zlecenia pieni´˝ne uwzgl´dniono w pozycji poleceƒ przelewu,

– karty obcià˝eniowe uwzgl´dniono w pozycji kart kredytowych lub debetowych, zgodnie zewskazaniem przypisu.

Podzia∏ ka˝dego instrumentu p∏atniczego na podkategorie zale˝y od tego, w jaki sposóbklient zaprezentowa∏ go bankowi:

– osobiÊcie – przed∏o˝ony na noÊniku papierowym (np. czeki) lub elektronicz-nie (np. karta debetowa w EFTPOS),

– poprzez PC – klient sk∏ada instrument p∏atniczy za poÊrednictwem internetu,

– poprzez bankowoÊç – poprzez wyznaczonà sieç,

– przez telefon – poprzez sieç telefonii komórkowej.

Czeki Czeki podró˝nicze, euroczeki i przekazy bankowe uwzgl´dnionow pozycji „czeki”. Weksle handlowe uwzgl´dnia si´, je˝eli transferyÊrodków pieni´˝nych mogà byç dokonane na ich podstawie bez wy-korzystania innego Êrodka przekazu.

P∏atnoÊci kartami Obejmujà równie˝ karty typu charge.

P∏atnoÊci innymi kartami P∏atnoÊci dokonywane przy u˝yciu kart kupieckich lub kart przedp∏a-conych sà przedstawione, je˝eli dane sà dost´pne. Nag∏ówek wier-sza lub przypis wskazujà rodzaj uwzgl´dnionych p∏atnoÊci.

Polecenia przelewu Zlecenie p∏atnicze lub mo˝liwe serie zleceƒ p∏atniczych dokonywa-ne w celu przekazania Êrodków pieni´˝nych do dyspozycji benefi-cjenta.

Polecenie zap∏aty Obcià˝enie na podstawie wczeÊniej uzyskanego upowa˝nienia ra-chunku p∏atnika przez odbiorc´ p∏atnoÊci.

Ogó∏em Suma powy˝szych pozycji.

Tabele 11a i 11b Zlecenia obs∏ugiwane przez platformy obrotu, izby rozlicze-niowe i systemy rozrachunku papierów wartoÊciowych (licz-ba i wartoÊç transakcji)

Dane zaprezentowano oddzielnie dla ka˝dej platformy obrotu, izby rozliczeniowej i systemurozrachunku papierów wartoÊciowych wed∏ug kategorii ró˝nych papierów wartoÊciowych (np.rzàdowych papierów wartoÊciowych, obligacji, akcji, certyfikatów depozytowych, kontraktówterminowych, opcji). Pozycje, dla których dane sà niedost´pne, oznaczono jako „b.d.”.

Banki centralne mogà równie˝ podaç dane dotyczàce wy∏àcznie systemów rozrachunku pa-pierów wartoÊciowych, wpisujàc „b.d.” (dla danych, które sà niedost´pne) lub „nie dot.” (dladanych, które nie majà zastosowania) w miejsce danych dotyczàcych platform obrotu i izbrozliczeniowych. Zlecenia obejmujà wszystkie zlecenia transferu przes∏ane na platform´ ob-

lub inny terminal

telefonicznà

komórkowy

debetowymii kredytowymi

rotu, do izby rozliczeniowej lub systemu rozrachunku papierów wartoÊciowych (w∏àczajàcdostawy bez p∏atnoÊci). Uwzgl´dniono wszystkie kontrakty zwiàzane z opcjami oraz transak-cje zwiàzane z certyfikatami depozytowymi, bez wzgl´du na emitenta (banki, bank centralnylub bank hipoteczny). Ka˝da transakcja jest liczona tylko raz (nie dwa razy – jako sprzeda˝i zakup). Transakcja jest liczona jako sama w sobie, a nie jako podwójny komunikat powiada-miajàcy.

Platforma obrotu Infrastruktura lub mechanizm, majàce na celu umo˝liwienie zawie-rania transakcji w papierach wartoÊciowych mi´dzy kupujàcymia sprzedajàcymi. Platformà obrotu mo˝e byç podmiot prawny uzna-wany za gie∏d´ lub integralna cz´Êç gie∏dy papierów wartoÊciowych.

Izba rozliczeniowa Jednostka w ramach gie∏dy lub wydzielony podmiot prawny, któryÊwiadczy ró˝ne us∏ugi zwiàzane z rozliczaniem i rozrachunkiemtransakcji i p∏atnoÊci oraz zarzàdzaniem ryzykiem wynikajàcym z za-wieranych kontraktów. W wielu przypadkach izba rozliczeniowape∏ni funkcj´ partnera centralnego.

Systemy rozrachunku Systemy transferu, które rozliczajà zlecenia transferu zarówno pa-pierów wartoÊciowych, jak i Êrodków pieni´˝nych. Przyj´to zasad´uwzgl´dniania wszystkich systemów rozrachunku papierów warto-Êciowych, tzn. nie tylko prowadzonych przez banki centralne, aletak˝e prowadzonych przez prywatnych operatorów.

Tabela 11c Liczba uczestników platform obrotu, izb rozliczeniowychi systemów rozrachunku papierów wartoÊciowych

Dane sà podane oddzielnie dla ka˝dej platformy obrotu, izby rozliczeniowej i systemu rozra-chunku papierów wartoÊciowych wed∏ug kategorii uczestników (np. banki i maklerzy gie∏dowi).

Banki centralne mogà równie˝ podaç dane dotyczàce wy∏àcznie systemów rozrachunku pa-pierów wartoÊciowych, wpisujàc „b.d.” (dla danych, które sà niedost´pne) lub „nie dot.” (dladanych, które nie majà zastosowania) w miejsce danych dotyczàcych platform obrotu i izbrozliczeniowych.

Tabela 11d Papiery wartoÊciowe w obiegu

Liczba i wartoÊç papierów wartoÊciowych, które zosta∏y wyemitowane; liczba i wartoÊç pa-pierów wartoÊciowych, które zosta∏y zarejestrowane. Banki centralne mogà równie˝ podaçdane dla wolumenu ogó∏em.

Liczba notowanych akcji Obejmuje liczb´ spó∏ek, których akcje podlegajà obrotowi na plat-formie obrotu. Je˝eli któraÊ spó∏ka ma wi´cej ni˝ jeden rodzaj akcjinotowanych na tej samej platformie, sà one liczone jako jeden.

Liczba innych Liczba kodów ISIN, które podlegajà obrotowi na platformie obrotu(nie liczàc akcji, które ju˝ uwzgl´dniono w poprzedniej pozycji).

Tabela 11e Wspó∏czynnik kompensacji w systemach rozliczeniowych

Dane ukazujàce wielkoÊç skompensowanych transakcji w stosunku do wielkoÊci transakcji za-wartych przed ich skompensowaniem. Wspó∏czynnik dotyczy wartoÊci transakcji.

90

7



papierówwartoÊciowych

notowanych papierówwartoÊciowych

7



Tabele 12 i 13 Tabele dotyczàce systemu SWIFT

Dane te zosta∏y podane przez SWIFT.

Cz∏onkowie zale˝ni U˝ytkownicy krajowi sponsorowani przez cz∏onków za granicà.

Uczestnicy (tabela 12) Uczestnicy nie sà udzia∏owcami systemu SWIFT i liczba komunika-tów przesy∏anych przez nich za poÊrednictwem sieci jest ograniczona.

Kategoria I (tabela 13) Komunikaty zwiàzane z p∏atnoÊciami i wykorzystane przez banki doprzes∏ania Êrodków pieni´˝nych na rachunek klienta (np. komunika-ty MT 100).

Kategoria II (tabela 13) Komunikaty zwiàzane z p∏atnoÊciami i wykorzystane przez banki doprzes∏ania Êrodków pieni´˝nych na rachunek innego banku (np. ko-munikaty MT200).

Liczba krajowych Komunikaty wys∏ane do u˝ytkowników krajowych i otrzymane od nich.

(tabela 12)

komunikatów(tabela 13)

System p‚atniczy w Polsce - nbp.pl · cja od systemu gospodarki scentralizowanej do gospodarki...

Documents

Transcript of System p‚atniczy w Polsce - nbp.pl · cja od systemu gospodarki scentralizowanej do gospodarki...