Dr hab. Robert Grzeszczak, prof. UW Katedra Prawa Europejskiego

Instytut Prawa Międzynarodowego Wydział Prawa i Administracji Uniwersytet Warszawski

Sylabus oraz przegląd orzeczeń do tematu: Instytucja obywatelstwa Unii Europejskiej, orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości UE kształtujące charakter prawny obywatelstwa UE, prawa obywatela UE, charakter prawny obywatelstwa unijnego, zasada niedyskryminacji, Karta praw podstawowych UE

Wyroki TSUE (kolor żółty – orzeczenia do obowiązkowej lektury przed zajęciami): w sprawie C-369/90 Micheletti i in.!!! w sprawie C-179/98 Mesbah, w sprawie C-200/02 Zhu i Chen w sprawie C-135/08 Janko Rottmann p. Freistaat Bayern w sprawie C-85/96 Martínez Sala w sprawie C-145/09; Tsakouridis

w sprawie 34/09 Ruiz Zambrano!!!

w sprawie C-208/09; Sayn-Wittgenstein

w sprawie C 499/06 Halina Nerkowska

Cz. I: Obywatelstwo Unii Europejskiej Lektura dodatkowa - OBYWATELSTWO: Bodnar A., Obywatelstwo wielopoziomowe w europejskiej przestrzeni konstytucyjnej, Warszawa 2008 Skibińska E., Obywatelstwo Unii [w:] Monitor Prawniczy nr 7/2010

I. Definicja obywatelstwa i obywatelstwa UE

• Obywatelstwo UE: Jest to personalna, wzajemna, akcydentalna, zależna i pozorna więź

między osobą fizyczną a Unią Europejską.

• Obywatelstwo UE, jako nietożsame z obywatelstwem narodowym, jest odrębną kategorią

określoną w TUE i TFUE jako citizenship of the Union, dla odróżnienia od obywatelstwa

narodowego – nationality.

Instytucja obywatelstwa to konstrukcja formalnoprawna, z którą wiąże się

zróżnicowana treść materialnoprawna

II. Aspekty historyczne (Maastricht, Karta praw podstawowych UE, Lizbona)

III. Podstawy traktatowe obywatelstwa UE:

Podstawowa regulacja - artykuł 20 TFUE

IV. Inicjatywa obywatelska wg Traktatu z Lizbony – wprowadzenie i omówienie zasad

zaproponowanych przez KE

Zakres praw obywatela UE

Zakres obowiązków obywatela UE

Część II – zakaz dyskryminacji

Lektura - Czaplioski Wł., Zasada niedyskryminacji/równego traktowania w prawie wspólnotowym, dostępny na http://www.korporacje.com/index.php/W%C5%82adys%C5%82aw-Czapli%C5%84ski-Zasada-niedyskryminacji/r%C3%B3wnego-traktowania-w-prawie-wsp%C3%B3lnotowym.html

Zakaz zróżnicowanego traktowania podmiotów znajdujących się w takiej samej (czy

podobnej) sytuacji, jeśli to zróżnicowanie jest arbitralne i nieuzasadnione

Dyskryminacja jawna, np. 293/83 Gravier

Dyskryminacja pośrednia (ukryta), np. C-175/88 Biehl

Dyskryminacja odwrotna, np. C-212/06 Gouvernement de la Communauté française,

Gouvernement Wallon p. Gouvernement flamand

Część III – Ochrona praw podstawowych w prawie Unii Europejskiej, prawa

podstawowe jako zasady ogólne prawa UE

Lektura dodatkowa – Grzeszczak R., Unia Europejska jako wielopoziomowy systemu ochrony praw człowieka (Proces przystąpienia Unii Europejskiej do Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności) (w:) Traktat z Lizbony – wybrane zagadnienia / The Treaty of Lisbon - selected issues (red. nauk.) MM Kenig-Witkowska, R. Grzeszczak, Warszawa 2012, s. 75 – 91. Osiatyński W., Prawa człowieka i ich granice, Kraków 2011 Wróbel A. (red.), Karta Praw Podstawowych w europejskim i krajowym porządku prawnym, Warszawa 2009

Sylabus:

Prawa człowieka w prawie UE, geneza

Obowiązek ochrony praw podstawowych jako zasada ogólna prawa UE, (zob sprawa 5/88 Wachauf)

Podmioty zobowiązane do ochrony praw człowieka

Rola Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu

Trybunał Sprawiedliwości UE potwierdzał, począwszy od sprawy 26/69 Stauder p.

miastu Ulm1, że prawa podstawowe chronione są, jako ogólne zasady prawa UE

1 Zob. sprawa 26/69, wyrok z dnia 12 listopada 1969 r. Stauder przeciwko miastu Ulm, Zb. Orz. 1969, s. 419.

Zasada poszanowania praw podstawowych jest wynikiem długiej ewolucji

orzecznictwa ETS (29/69 Stauder, 11/70 Internationale Handelsgesellschaft, 4/73

Nold, 44/79 Hauer) Pan Wachauf po wygaśnięciu dzierżawy zwrócił się do władz niemieckich o rekompensatę za okres, w

którym nie produkował mleka. Prawo niemieckie przyjęte dla wykonania rozporządzenia 857/84

przewidywało odszkodowanie za przerwę w produkcji mleka pod warunkiem udzielenia zgody przez

wydzierżawiającego w przypadku, gdy wnioskodawcą był dzierżawca gruntu. Wydzierżawiający,

który nigdy nie produkował mleka i nie przyczynił się do powstania farmy mlecznej odmówił jednak

zgody. Odpowiedź ETS na pytanie prejudycjalne sądu niemieckiego jest kluczowa. ETS stwierdził

dobitnie, że: „(...) postanowienia wspólnotowe, które po wygaśnięciu dzierżawy skutkują

pozbawieniem dzierżawcy, bez odszkodowania owoców jego pracy i inwestycji na dzierżawionej

nieruchomości byłyby niezgodne z wymogami ochrony praw podstawowych we wspólnotowym

porządku prawnym. Wymogi te wiążą także państwa członkowskie, gdy wykonują one prawo

wspólnotowe, państwa członkowskie muszą, tak daleko jak jest to możliwe, stosować te normy w

zgodzie z tymi wymogami.”

TL i Karta praw podstawowych Unii Europejskiej

Art. 6 TUE: Unia uznaje prawa, wolności i zasady określone w Karcie praw

podstawowych UE z 7.12.2000 roku, w brzmieniu dostosowanym 12.12.2007 roku w

Strasburgu, która ma taką samą moc prawną jak Traktaty. Postanowienia Karty w żaden

sposób nie rozszerzają kompetencji Unii określonych w Traktatach.

Prawa, wolności i zasady zawarte w Karcie są interpretowane zgodnie z

postanowieniami ogólnymi określonymi w tytule VII Karty regulującymi jej interpretację i

stosowanie oraz z należytym uwzględnieniem wyjaśnień, o których mowa w Karcie, które

określają źródła tych postanowień.

Unia przystępuje do EKPCziPW. Przystąpienie do Konwencji nie narusza kompetencji

Unii określonych w Traktatach.

3. Prawa podstawowe, zagwarantowane w europejskiej Konwencji oraz wynikające z

tradycji konstytucyjnych wspólnych Państwom Członkowskim, stanowią część prawa Unii

jako zasady ogólne prawa.

Zakres stosowania KPP jest obwarowany trzema zastrzeżeniami wskazanymi w art. 6 ust. 1

TUE ( zob. art. 51-54 KPP)

– Karta nie rozszerza kompetencji UE określonych w traktatach (patrz również deklaracja nr

1),

- prawa podstawowe zawarte w Karcie muszą być interpretowane zgodnie z

postanowieniami jej Tytułu VII (patrz dalej),

– interpretacja postanowień KPP musi być zgodna z postanowieniami EKPCz (służą temu

przede wszystkim załączone do Karty Wyjaśnienia).

Niezależnie jednak od tego, niektóre państwa członkowskie, ze względu na wrażliwość

niektórych dziedzin, do których odnoszą się prawa podstawowe, dodatkowo odniosły się do

zakresu stosowania KPP:

Polska zgłosiła (już podczas uzgadniania mandatu Konferencji Międzyrządowej)

Deklarację nr 61, zastrzegającą kompetencję państw członkowskich do stanowienia prawa

„w zakresie moralności publicznej, prawa rodzinnego, a także ochrony godności ludzkiej i

poszanowania fizycznej i moralnej integralności człowieka”,

Czechy – bezpośrednio przed podpisaniem TL – dołączyły do Aktu Końcowego

Konferencji Międzyrządowej Deklarację nr 53, w której CZ. przedstawiają swoje rozumienie

zasad obowiązywania KPP. Jest to w znacznej mierze przypomnienie końcowych

postanowień tekstu samej KPP.

Dodatkowo szefowie państw i rządów uzgodnili, że w przyszłości prot. UK-PL obejmie

również Czechy: tak w konkluzjach Rady Europejskiej z dnia 29 i 30 października 2009 r.

wskazano, że protokół nr 30 ma zastosowanie do Republiki Czeskiej.

Protokół Brytyjsko-polski do KPP:

Artykuł 1

1. Karta nie rozszerza możliwości Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej ani

żadnego sądu lub trybunału Polski lub Zjedn. Królestwa do uznania, że przepisy

ustawowe, wykonawcze lub administracyjne, praktyki lub działania administracyjne Polski

lub Zjedn. Królestwa są niezgodne z podstawowymi prawami, wolnościami i zasadami,

które są w niej potwierdzone.

2. W szczególności i w celu uniknięcia wątpliwości nic, co zawarte jest w tytule IV Karty nie

stwarza praw, które mogą być dochodzone na drodze sądowej, mających zastosowanie do

Polski lub Zjednoczonego Królestwa, z wyjątkiem przypadków gdy Polska lub Zjednoczone

Królestwo przewidziały takie prawa w swoim prawie krajowym.

Art. 2: Jeśli dane postanowienie Karty odnosi się do krajowych praktyk i praw

krajowych, ma ono zastosowanie do Polski lub Zjednoczonego Królestwa wyłącznie

w zakresie, w jakim prawa i zasady zawarte w tym postanowieniu są uznawane przez

prawo lub praktyki Polski lub Zjednoczonego Królestwa