Redakcja: Agnieszka ZielińskaOpracowanie graficzne: Sandra DudekProjekt okładki: Sandra DudekZdjęcie na okładce: © Maya Kruchancova | Fotolia.com

© Copyright by Wydawnictwo Harmonia, 2012

Redakcja i Biuro Handlowe: 80-283 Gdańsk, ul. Szczodra 6 tel. 58 348 09 50, 58 348 09 51fax 58 348 09 00e-mail: harmonia@harmonia.edu.pl

Szczegółowe informacje o naszych publikacjach:www.harmonia.edu.pl

Wszelkie prawa zastrzeżone. Zarówno cała publikacja, jak i jakakolwiek jej część nie może być przedrukowywana ani reprodukowana - mechanicznie, elektronicznie lub w jakikolwiek inny sposób, z kserokopiowaniem i odtwa-rzaniem w środkach masowego przekazu włącznie - bez pisemnej zgody Wydawnictwa Harmonia.

ISBN 978-83-7134-604-0

Gdańsk 2012 - Wydanie I

3

Wstęp

Publikacja Świat przedszkolaka od malucha do starszaka ad-resowana jest zarówno do nauczycieli rozpoczynających pracę w przedszkolu, jak i nauczycieli doświadczonych, poszukujących nowych inspiracji do pracy z dziećmi w wieku przedszkolnym.

Zawarte w książce propozycje odnoszą się do poszczególnych obszarów podstawy programowej, z wyjątkiem edukacji matema-tycznej, której wiele uwagi poświęciły w swoich publikacjach profe-sor Edyta Gruszczyk-Kolczyńska i Ewa Zielińska.

Zgodnie z założeniami reformy programowej, centralne miejsce w wychowaniu przedszkolnym zajmuje zabawa. Jest ona silną i trwałą potrzebą dziecka oraz najodpowiedniejszym dla tego okre-su sposobem przybliżania i pojmowania otaczającego świata. Nade wszystko zaś jest szczególną formą uczenia się, dzięki której dziec-ko zdobywa wiadomości, umiejętności i sprawności, doskonali spo-soby myślenia i działania, rozwija możliwości umysłowe, wzbogaca zasób wiedzy o otaczającym je świecie.

Przedstawione w książce propozycje zabaw i zajęć nawiązu-ją głównie do doświadczeń i przeżyć społecznych dzieci. Ukazują przykłady pozytywnych zachowań wobec rówieśników i dorosłych,

4

rozwijania życzliwej postawy, przekazywania wiadomości i umie-jętności potrzebnych w sytuacjach społecznego współdziałania. Niektóre dotyczą także obserwacji przyrody. W książce zwrócono szczególną uwagę na wyzwalanie różnorodnej aktywności i ekspre-sji twórczej wychowanków. Niektóre tematy zostały wzbogacone o zagadki autorstwa Arkadiusza Maćkowiaka.

Opisane zabawy nauczyciel może wykorzystać dowolnie, dobie-rając je odpowiednio do grupy wiekowej, zainteresowań i możliwo-ści dzieci.

Mamy nadzieję, że te propozycje zachęcą nauczycieli do twórcze-go poszukiwania nowych, własnych rozwiązań, a czas pobytu dzieci w przedszkolu będzie pełen radosnych zabaw, ciekawych zdarzeń i niezapomnianych przeżyć.

5

I. Jak odmierzamy czas?Zagadnienia do realizacji

�� dostrzeganie upływu czasu poprzez obserwację zmian w przyrodzie

�� dostrzeganie cykliczności pór roku, miesięcy, dni tygodnia�� poznawanie i przyswajanie określeń czasu: pór dnia, dni tygo-

dnia, miesięcy, pór roku�� określanie relatywnego czasu trwania czynności (długo -

krótko, teraz - potem)�� poznanie i stosowanie określeń: wczoraj, dzisiaj, jutro�� porównywanie tempa wykonywanych czynności (szybko,

wolno)�� poznanie i rozpoznawanie różnych rodzajów zegarów�� zapoznanie ze sposobami mierzenia czasu

Zagadnienia do omówienia z dziećmi�� Który dzień tygodnia lubisz najbardziej i dlaczego?�� W jakie dni tygodnia chodzimy do przedszkola, a jakie spędza-

my z rodzicami w domu?�� Jaka jest twoja ulubiona pora roku i dlaczego?�� Do czego służy zegar?

6

ZagadkaNosić można go na ręku, wisi też na ścianie.Pokazuje on godzinę - to jego zadanie.Może być elektroniczny albo wahadłowy,Mieszkać może w nim kukułka, czasem jest kwarcowy. (zegar)

ZabawyWystawa kalendarzyCel: zapoznanie z różnego rodzaju kalendarzami i ich przydatnością. PomoCe: kalendarz.PrzebIeg: Dzieci wspólnie z nauczycielem organizują wystawę ka-lendarzy. Oglądają zgromadzone egzemplarze i określają ich typy: ścienny, biurowy, kieszonkowy oraz elektroniczny. Następnie opo-wiadają, do czego one służą i jakie mają znaczenie w życiu człowieka.

Kalendarz ściennyCel: zapoznanie z oznaczeniami znajdującymi się w kalendarzu.PomoCe: kalendarz.PrzebIeg: Nauczyciel prezentuje kalendarz i przedstawia podział roku na miesiące, miesięcy na tygodnie, a tygodni na dni (zwraca uwagę na luty) oraz oznaczenia niedziel i świąt kolorem czerwonym.

Jakie miesiące należą do danej pory roku?Cel: utrwalanie nazw pór roku i miesięcy, kojarzenie nazw miesięcy z odpowiednią porą roku.PomoCe: niebieskie, zielone, żółte i brązowe kartoniki, piktogramy oznaczające pory roku.PrzebIeg: Dzieci wspólnie z nauczycielem oznaczają kolorem mie-siące należące do poszczególnych pór roku:- grudzień, styczeń, luty - niebieski;- marzec, kwiecień, maj - zielony;

7

- czerwiec, lipiec, sierpień - żółty;- wrzesień, październik, listopad - brązowy.Nauczyciel rozdaje dzieciom kartoniki w ustalonych wcześniej kolo-rach, w sali rozkłada piktogramy oznaczające pory roku. Dzieci im-prowizują ruchem słyszaną muzykę. Gdy muzyka cichnie, ustawiają się przy piktogramach zgodnie z kolorami, jakie otrzymały. Wspól-nie wymieniają nazwy miesięcy należących do danej pory roku. W czasie ponownego tańca wymieniają się kartonikami, na przerwę w muzyce znów ustawiają się przy właściwym oznaczeniu.

Co robiliśmy wczoraj?Cel: rozumienie i poprawne stosowanie pojęć: wczoraj, dzisiaj.PrzebIeg: Dzieci wraz z nauczycielem zakładają przedszkolny pa-miętnik, w którym będą zaznaczać ciekawostki danego dnia w formie rysunkowej lub poprzez wspólne redagowanie notatki, którą zapisze nauczyciel.

Od niemowlaka do przedszkolaka Cel: uświadomienie dzieciom następstw czasowych, istnienia prze-szłości i przyszłości, dostrzeganie zmian w wyglądzie człowieka w różnych okresach życia.PomoCe: fotografie dzieci. PrzebIeg: Dzieci segregują przyniesione z domu zdjęcia od wy-konanego najwcześniej do zrobionego najpóźniej i opowiadają o zmianach, jakie zachodziły w ich życiu.

Od malucha do starszakaCel: dostrzeganie na fotografiach cech świadczących o upływie czasu.PomoCe: fotografie dzieci z życia przedszkolnego, na przykład z kroniki przedszkolnej.PrzebIeg: Dzieci oglądają przedszkolne fotografie z poprzednich lat i opowiadają, co się zmieniło od momentu przyjścia do przedszkola

8

do chwili obecnej. Następnie pozują do grupowego zdjęcia. Goto-wą fotografię wklejają do przedszkolnego albumu. Nadają jej tytuł i oznaczają ją datą.

Ważne datyCel: rozwijanie inwencji twórczej dzieci.PomoCe: kartoniki o wymiarach 12 x 18 centymetrów, kredki, paste-le, flamastry (do wyboru).PrzebIeg: Dzieci określają, jakie dni w roku są dla nich najważniej-sze, na przykład urodziny, imieniny, mikołajki, Dzień Dziecka. Grupę dzielimy na kilka zespołów. Każdy zespół projektuje piktogramy do przyznanego drogą losowania święta. Powstałe symbole będą słu-żyć do oznaczenia tych ważnych dat w przedszkolnym kalendarzu.

Tydzień Cel: utrwalanie nazw dni tygodnia.PrzebIeg: Dzieci, ustawione jedno za drugim, poruszają się po sali i mówią:

Tydzień dzieci ma siedmioro,maszeruje polną drogą.Kto odpowie mi, jakie nosi imię każdy z siedmiu dni?

Dzieci zatrzymują się i po kolei wymieniają dni tygodnia. Pierwsza osoba idzie na koniec, prowadzenie przejmuje kolejna i zabawa to-czy się dalej.

Dni tygodniaCel: rozwijanie koncentracji uwagi, szybkości i zwinności, utrwala-nie nazw dni tygodnia. PrzebIeg: Dzieci siedzą w kręgu. Nauczyciel po kolei oznacza dzie-ci dniami tygodnia. Na hasło nauczyciela, na przykład „niedziela”,

9

dzieci oznaczone tym dniem wstają, obiegają krąg i siadają na swoje miejsce.

Ile dni w tygodniu?Cel: rozumienie i poprawne stosowanie pojęć: wczoraj, dzisiaj, jutro; przeliczanie dni tygodnia.PomoCe: kalendarz ścienny.PrzebIeg: Dzieci mówią, jaki dzień tygodnia mamy dzisiaj, jaki był wczoraj, jaki będzie jutro. Zaznaczają je umówionym kolorem w kalendarzu i odpowiadają na pytania, na przykład ile dni zostało do niedzieli.

Moi sąsiedziCel: utrwalanie nazw dni tygodnia.PrzebIeg: Nauczyciel kolejno oznacza dzieci dniami tygodnia. Dzieci poruszają się po sali przy akompaniamencie muzycznym. Gdy mu-zyka cichnie, siadają w siadzie skrzyżnym. Na hasło (na przykład) „środa” dziecko oznaczone tym dniem tygodnia wstaje, przed nim ustawia się dziecko-wtorek, a za nim dziecko-czwartek. Dzieci mogą też po prostu wymieniać kolejne dni tygodnia, rozpoczynając od wywołanego.

Rok po rokuCel: utrwalanie nazw pór roku.PrzebIeg: Dzieci, ustawione jedno za drugim, poruszają się po sali i mówią:

Rok ma dzieci tylko czworo,maszeruje polną drogą.Rok po roku,krok po krokuwymień wszystkie pory roku.

10

Dzieci zatrzymują się i po kolei wymieniają pory roku. Pierwsza oso-ba idzie na koniec, prowadzenie przejmuje kolejna i zabawa toczy się dalej.

Cztery pory rokuCel: utrwalanie nazw pór roku, odzwierciedlanie ruchem ich cha-rakterystycznych cech.PomoCe: małe obręcze.PrzebIeg: Dzieci są ustawione w rozsypce - każde trzyma obręcz. Na hasło:- „wiosna” dzieci kładą się na dywanie, wkładają obręcze między

stopy i unoszą powoli nogi w górę: kwiaty rosną;- „lato” dzieci stoją i unoszą do góry obręcze: świeci słońce;- „jesień” dzieci trzymają nad głową obręcze: parasol;- „zima” toczą obręcze: śnieżne kule.

Pory rokuCel: odzwierciedlenie ruchem cech i czynności charakterystycz-nych dla poszczególnych pór roku według inwencji dzieci.PrzebIeg: Nauczyciel wymienia nazwy czterech pór roku, a dzieci ilustrują ruchem ich charakterystyczne cechy według własnej in-wencji, na przykład:- zima - lepienie bałwana, rzucanie śnieżkami, jazda na łyżwach;- wiosna - rozkwitanie roślin, przylot ptaków;- lato - plażowanie, pływanie;- jesień - spacer w deszczu pod parasolem, zbieranie liści, grzy-

bów itp.

Jaka pora roku?Cel: doskonalenie umiejętności przekazywania informacji w sposób niewerbalny.PomoCe: obrazki przedstawiające pory roku.

11

PrzebIeg: Dzieci losują obrazki i kolejno prezentują ruchem czyn-ności charakterystyczne dla wylosowanej pory roku, tak aby grupa mogła ją odgadnąć.

Jak mierzymy czas?Cel: rozszerzenie wiedzy na temat pojęć dotyczących czasu, pozna-nie sposobów odmierzania czasu.PomoCe: różne kalendarze, zegary, klepsydra, stoper.PrzebIeg: Dzieci oglądają zgromadzone przedmioty, określają ro-dzaje zegarków i wypowiadają się na temat ich znaczenia w życiu człowieka i sposobów, jakimi można odmierzać czas. Następnie wy-korzystują przedmioty w praktyce, na przykład porządkując salę na czas (stoper), rysując tyle czasu, ile wskazuje piasek przesypujący się w klepsydrze.

Kto szybciej zbuduje wieżę z klocków?Cel: wdrażanie do wykonania czynności w określonym czasie.PomoCe: duże klocki lub kartony różnej wielkości, klepsydra lub mi-nutnik.PrzebIeg: Nauczyciel dzieli dzieci na kilka zespołów, każdy z nich dostaje określoną liczbę klocków lub kartonów różnej wielkości. Zadaniem zespołu jest zbudowanie jak najwyższej wieży w czasie wyznaczonym przez przesypujący się piasek w klepsydrze lub na-stawiony minutnik.

Dzień - noc Cel: reagowanie na zmiany rejestru w muzyce.PomoCe: emblematy dla każdego dziecka (słoneczka, księżyce).PrzebIeg: Nauczyciel dzieli grupę na dwa zespoły: słoneczka i księ-życe, i rozdaje dzieciom przygotowane emblematy (słoneczka oznaczają dzień, księżyce - noc). Przy muzyce granej w rejestrze wysokim wstaje dzień: dzieci z emblematami księżyca przykucają i kładą głowę na kolanach, a dzieci z emblematami słoneczka tańczą

12

między nimi. Gdy zabrzmi akompaniament w rejestrze niskim, wsta-je noc: dzieci-słoneczka zasypiają, a dzieci-księżyce poruszają się w rytm muzyki.

Dzień i nocCel: dostrzeganie następstwa dnia i nocy, reagowanie ruchem na akompaniament grany na zmianę piano i forte.PomoCe: żółte i granatowe chusty.PrzebIeg: Dzieci siedzą na krawędzi dywanu i otrzymują chustę żółtą (oznaczającą dzień) lub granatową (noc). Gdy usłyszą akompania-ment grany forte, na dywan wychodzą i poruszają się w rytm mu-zyki te, które mają żółte chusty; gdy akompaniament zmieni się na piano – na dywanie tańczą dzieci z granatowymi chustami. Zegary Cel: reagowanie ruchem na zmianę tempa w muzyce.PrzebIeg: Dzieci siedzą w siadzie skrzyżnym. Gdy słyszą muzykę graną szybko („małe zegary”), poruszają głową raz w prawo, raz w lewo, mówiąc rytmicznie „tik-tak, tik-tak”. Gdy muzyka gra wol-no („duże zegary”), wykonują skłon w przód, mówiąc „bim-bam, bim-bam”.

Co by było, gdyby…- nie było zegarów?- nagle słońce przestało świecić?- zawsze trwała noc?- każdy mógł dostać gwiazdkę z nieba?

Bim-bam, bim-bam, w którym pudełku zegarek mam? Cel: koncentracja uwagi, rozwijanie wrażliwości słuchowej.PomoCe: głośno tykający zegarek, trzy jednakowe pudełka.PrzebIeg: Dzieci siedzą w kręgu. Na środku leżą trzy jednako-we pudełka, w jednym ukryty jest zegarek. Dzieci zamykają oczy,

13

a nauczyciel zamienia pudełka miejscami. Na hasło: „Bim-bam, bim-bam, w którym pudełku zegarek mam?” - otwierają oczy. Wybrane dziecko nasłuchuje i mówi, w którym pudełku ukryty jest zegarek.

Jaki to zegar?Cel: rozróżnianie dźwięków różnych zegarów - dobór właściwych ilustracji.PomoCe: obrazki przedstawiające różne rodzaje zegarów - po jed-nym dla każdego dziecka, nagrania odgłosów różnych zegarów.PrzebIeg: Każde dziecko otrzymuje jeden obrazek. Dzieci siedzą w kręgu i słuchają nagranych dźwięków zegarów. Kto ma odpowia-dający dźwiękowi obrazek, podnosi go do góry.

U zegarmistrza Cel: właściwe reagowanie na sygnały dźwiękowe i obrazkowe.PrzebIeg: Dzieci poruszają się po sali przy akompaniamencie mu-zycznym. Gdy muzyka cichnie, zatrzymują się. Nauczyciel pokazu-je obrazki różnych zegarów, a dzieci głosem naśladują ich dźwięki w różnych rytmach (na przykład zegar z wahadłem: bim-bam; bu-dzik: tik-tak; zegarek na rękę: cyk-cyk; zegar z kukułką: ku-ku).

U zegarmistrza gra muzyka Cel: rozwijanie wyobraźni i wyrazistości ruchów ciała.PrzebIeg: Dzieci zostają podzielone na cztery zespoły, każdy będzie wydawał inne dźwięki (tik-tak, cyk-cyk, bim-bam-bom, ku-ku). Grupy z własnych ciał tworzą zegary i kolejno je prezentują, odtwa-rzając jednocześnie ich dźwięki, na przykład zegar z kukułką: ku-ku.

Czy czas może być wolny?Cel: opanowanie umiejętności prowadzenia rozmowy jako formy wymiany informacji.PomoCe: mikrofon (klocek lub specjalnie przygotowany rekwizyt).

14

PrzebIeg: Dzieci siedzą w kręgu i wypowiadają się na różne tematy, na przykład:- Co to jest czas wolny?- Dlaczego dorośli ciągle narzekają na brak czasu?- Czy potrafisz bawić się sam, gdy rodzice nie mają czasu?- W jaki sposób?- Jak spędzasz wolne dni z rodzicami?Głos zabierają kolejno chętne dzieci, biorąc do ręki mikrofon.

Zabawy badawczeIle czasu potrzebuję?Cel: określanie relatywnego czasu trwania czynności (długo - krótko, teraz - potem).PomoCe: klepsydra, minutnik, notatnik.PrzebIeg: Dzieci, wykorzystując klepsydrę lub minutnik, sprawdzają, ile czasu potrzebują na wykonanie określonej czynności, na przykład mycie rąk, zjedzenie obiadu, ubieranie się w szatni. Wyniki zapisu-ją w notatniku. Następnie analizują, czy wykonanie danej czynno-ści trwa długo czy krótko i co można zrobić, aby zaoszczędzić czas i wykorzystać go na przykład na zabawę.

Wyczarujmy kryształyCel: motywowanie dzieci do prowadzenia systematycznych obser-wacji, określanie czasu trwania doświadczenia.PomoCe: słoik z wodą dla każdego dziecka, sól, cukier, wełniane nici umocowane na patyczkach.PrzebIeg: Dzieci samodzielnie przygotowują nasycony roztwór1 soli i nasycony roztwór cukru, by zaobserwować proces krystalizacji rozpuszczonych substancji. Na słoikach opierają patyczki, zanurzają w wodzie wełniane nitki. Po kilku dniach na nitkach pod wpływem parowania wody utworzą się kryształki soli i cukru.

1 Roztwór nasycony to taki, w którym nic więcej w danych warunkach nie da się rozpuścić.

15

Działania plastyczno-konstrukcyjneOkno w czterech porach roku materIały: kartki z bloku technicznego formatu A3, papier koloro-wy, bibuła, tworzywo przyrodnicze, kredki, pastele, farby, nożyczki, skrawki firanek, klej.WykonanIe: Każde dziecko wykonuje na tekturze projekt okna (ramy okiennej) podzielonego na cztery części. W każdej z nich przedsta-wia obraz innej pory roku wykonany dowolną techniką. W podobny sposób można wykonać „Drzewo w czterech porach roku”.

Dni tygodniamaterIały: sylwety dzieci odrysowane i wycięte z kartonu, patyki, farby puchnące2.WykonanIe: Na przygotowanych sylwetach dzieci farbami puch-nącymi malują dni tygodnia. Inspirujemy dzieci jednym z wierszy zaproponowanych poniżej. Sylwety wykorzystujemy do przygoto-wania inscenizacji o dniach tygodnia i zabaw utrwalających zdobyte wiadomości.

Zegary na cztery pory rokumaterIały: duże sylwety zegarów wycięte z kartonu, pędzle, farby, tworzywo przyrodnicze, koraliki, klej, brokat itp.WykonanIe: Grupę dzielimy na cztery zespoły, każdy z nich dostaje jeden zegar. Przedstawiciel zespołu losuje karteczkę z nazwą pory roku, jaką zespół ma przedstawić na zegarze. Dzieci pracują, dowol-nie stosując zgromadzone materiały i przybory. Gotowe zegary wy-korzystujemy do dekoracji sali lub przedszkolnego holu.

2 Farby puchnące otrzymamy, jeśli do tempery lub płynnej farby plakatowej dodamy piankę do golenia i delikatnie wymieszamy.

16

Teksty do wykorzystania3

H. Bechlerowa, Nowy Rok L. J. Kern, Bajka o Starym i Nowym RokuT. Śliwiak, Siedem dni tygodniaJ. Brzechwa, Tydzień W. Domeradzki, Księżyc W. Grodzieńska, Jak zima lutemu jeden dzień odebrałaE. Szelburg-Zarębina, Wiersze o miesiącachW. Broniewski, ZegaryStaruszek Czas i ptaki (baśń bułgarska)C. Janczarski, Bajka o dniach tygodnia

3 Proponowane teksty można znaleźć w internecie lub popularnych wydaniach książkowych.

JAK ODMIERZAMY CZAS? 5

W KARNAWAŁOWYM NASTROJU 17

ZABAWY I SPORTY NA ŚNIEGU I LODZIE 31

WIOSENNE KAPRYSY POGODY 44

BARWY, DŹWIĘKI I ZAPACHY WIOSNY 57

TEATR ŚWIATEM JEST MAGICZNYM 68

JAK DBAĆ O ZDROWIE? 82

JAK CHRONIĆ PRZYRODĘ? 98

GDZIE MIESZKA MUZYKA? 112

JAK ROZWIJAĆ SWOJE ZAINTERESOWANIA I PASJE? 127

W ŚWIECIE FANTAZJI - BAŚNIE, BAJKI, BAJECZKI 142

KOT I PIES - NASI CZWORONOŻNI PRZYJACIELE 153

W ŚWIECIE ZWIERZĄT 165

ŁĄKA W TĘCZOWYCH KOLORACH 182

WKRÓTCE WAKACJE! 197

I.

II.

III.

IV.

V.

VI.

VII.

VIII.

IX.

X.

XI.

XII.

XIII.

XIV.

XV.

Spis treści