Strona tytulowa PL · (1,8% r/r). W I kwartale 2010 r. tempo wzrostu PKB wyniosło 3,0% r/r i było...

Raport o stabilności systemu finansowego

lipiec 2010 r.

NNBBPP

NN aa rr oo dd oo ww yy BB aa nn kk PP oo ll ss kk ii

Redakcja:Piotr Szpunar

Zespół autorski:Jolanta FijałkowskaKrzysztof FreliszekAdam GłogowskiMarta GołajewskaSzymon GrabowskiMaciej GrodzickiMarzena ImielskaPiotr KasprzakSylwester KozakKrzysztof MaliszewskiDobromił SerwaPaweł SobolewskiPrzemysław WejnerAndrzej WojciechowskiPaweł WyczańskiSławomir ZajączkowskiPiotr Zboromirski

Projekt graficzny okładki:Oliwka s.c.

Druk:Drukarnia NBP

Wydał:Narodowy Bank Polskiul. Świętokrzyska 11/21, 00-919 Warszawatel. (0-22) 653 23 35, fax: (0-22) 653 13 21www.nbp.pl

©Narodowy Bank Polski, 2010

Narodowy Bank Polski

Niniejszy Raport poświęcony jest ocenie stabilności systemu finansowego w Polsce. Stabilność sys-temu finansowego to stan, w którym pełni on swoje funkcje w sposób ciągły i efektywny, nawetw przypadku wystąpienia nieoczekiwanych i niekorzystnych zaburzeń o znacznej skali.

Szczególne znaczenie dla zachowania stabilności systemu finansowego ma utrzymanie stabilnościsystemu bankowego. Dzieje się tak ze względu na rolę, jaką banki odgrywają w finansowaniu gospo-darki i w rozliczeniach płatniczych. Inną ważną funkcją banków jest tworzenie produktów umożli-wiających innym podmiotom zarządzanie swoim ryzykiem finansowym. Z tych powodów szczególnieduży nacisk kładzie się na analizę i ocenę stabilności banków.

Stabilność systemu finansowego jest przedmiotem szczególnego zainteresowania NBP ze względu napowierzone Bankowi ustawowe zadanie działania na rzecz stabilności krajowego systemu finansowe-go oraz kształtowania warunków niezbędnych do rozwoju systemu bankowego. Stabilność systemufinansowego jest silnie związana z podstawowym zadaniem banku centralnego – utrzymaniem sta-bilności cen. System finansowy odgrywa kluczową rolę w transmisji impulsów polityki pieniężnej dosfery realnej. Niestabilność systemu finansowego może utrudnić jej skuteczne prowadzenie. Drugąprzesłanką zaangażowania Narodowego Banku Polskiego w prace na rzecz stabilnego funkcjono-wania systemu finansowego jest powierzenie bankowi centralnemu zadania organizacji rozliczeńpieniężnych. Warunkiem koniecznym dla sprawnego działania systemów płatniczych jest stabilnefunkcjonowanie współtworzących je instytucji finansowych.

„Raport o stabilności systemu finansowego” jest kierowany przede wszystkim do uczestników rynkufinansowego oraz innych instytucji i osób zainteresowanych tą tematyką. Jego celem jest przedsta-wienie wyników analiz stabilności systemu finansowego, w tym oceny jego odporności na ewentu-alne zaburzenia. Upowszechnienie tego rodzaju wiedzy ma sprzyjać utrzymaniu stabilności finan-sowej, m.in. dzięki lepszemu zrozumieniu skali i zakresu ryzyka w systemie finansowym. W tensposób zwiększa się prawdopodobieństwo samoistnej korekty zachowań uczestników rynku usługfinansowych podejmujących zbyt duże ryzyko, bez konieczności ingerencji podmiotów publicznychw mechanizmy rynkowe. Polityka informacyjna banku centralnego jest ważnym instrumentem za-chowania stabilności systemu finansowego.

Analiza przeprowadzona w niniejszym Raporcie dotyczy okresu od września 2009 r. i opiera się nadanych dostępnych do dnia 18 czerwca 2010 r. Raport został przyjęty przez Zarząd NarodowegoBanku Polskiego na posiedzeniu w dniu 8 lipca 2010 r.

Raport o stabilności systemu finansowego – lipiec 2010 r. 3

SPIS TREŚCI

Spis treści

1. Ocena stabilności finansowej i perspektyw ryzyka 7

2. Najważniejsze uwarunkowania działania instytucji finansowych 15

2.1. Sytuacja makroekonomiczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15

2.2. Sytuacja na rynkach finansowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17

2.2.1. Rynki światowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17

2.2.2. Rynek pieniężny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18

2.2.3. Rynek obligacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20

2.2.4. Rynek walutowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22

2.2.5. Rynek akcji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22

2.3. Rynek nieruchomości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23

3. Stabilność sektora bankowego 27

3.1. Wyniki finansowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28

3.2. Akcja kredytowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31

3.3. Ryzyko kredytowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40

3.3.1. Wynagrodzenie i koszty banków z tytułu podejmowania ryzyka kredytowego 40

3.3.2. Ryzyko kredytowe portfela kredytów dla przedsiębiorstw . . . . . . . . . . . . 42

3.3.3. Ryzyko kredytowe portfela kredytów dla gospodarstw domowych . . . . . . . 46

3.4. Ryzyko rynkowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51

3.5. Ryzyko płynności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54

3.5.1. Płynność finansowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54

3.5.2. Płynność krótkookresowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58

3.6. Pozycja kapitałowa banków i zdolność absorbowania strat . . . . . . . . . . . . . . . 67

3.7. Rynkowa ocena polskich banków i ich spółek-matek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74


ISPIS TREŚCI

4. Niebankowe instytucje finansowe 81

4.1. Zakłady ubezpieczeń . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83

4.2. Powszechne towarzystwa emerytalne i otwarte fundusze emerytalne . . . . . . . . . . 90

4.3. Towarzystwa funduszy inwestycyjnych i fundusze inwestycyjne . . . . . . . . . . . . . 95

Słowniczek 97

Wykaz skrótów 103

6 Narodowy Bank Polski

Ocena stabilności finansowej i perspektyw ryzyka

Rozdział 1.

Ocena stabilności finansowej iperspektyw ryzyka

Wolniejsze niż w poprzednich latach tempo wzrostu gospodarczego przyczyniło się dospadku wyników finansowych banków i towarzystw funduszy inwestycyjnych w porównaniudo okresu przedkryzysowego. Pogorszenie wyników banków wynikało w głównej mierzez materializacji ryzyka kredytowego zakumulowanego w ich bilansach w okresie dobrejkoniunktury. Jednak już w I kwartale 2010 r. sektor bankowy osiągnął wyższy wynikfinansowy niż rok wcześniej. Od momentu publikacji ostatniego „Raportu o stabilnościsystemu finansowego” w grudniu 2009 r. bieżąca sytuacja sektora bankowego poprawi-ła się.

Zdolność banków do absorbowania strat zwiększyła się dzięki podniesieniu kapitałówi wzrostowi współczynników wypłacalności. Żaden bank nie znalazł się w sytuacji,która wymagałaby dokapitalizowania ze środków publicznych. Dobrą sytuację kapitałowąbanków potwierdzają wyniki makroekonomicznych analiz szokowych, które wskazują,że zdecydowana większość banków komercyjnych posiada wystarczające kapitały dozaabsorbowania skutków silnego spowolnienia wzrostu gospodarczego. Nawet w warunkachspowolnienia gospodarczego większość banków utrzyma zdolność do generowania wynikuoperacyjnego, który ograniczy negatywny wpływ potencjalnych odpisów z tytułu utratywartości kredytów na wysokość kapitałów. Sytuacja sektora niebankowych instytucjifinansowych także nie stwarza istotnych zagrożeń dla stabilności systemu finansowego.Można oceniać, że sektor ten pozostaje odporny na ewentualne pogorszenie warunkówfunkcjonowania.


IOcena stabilności finansowej i perspektyw ryzyka

Jednym z zasadniczych czynników ryzyka dla stabilności systemu finansowego pozostajenadal kształtowanie się sytuacji makroekonomicznej. Tendencje w gospodarce światowejwskazują na kontynuację ożywienia, jednakże nasilenie zaburzeń w II kwartale 2010 r.,spowodowane obawami o wypłacalność niektórych krajów strefy euro, przyczyniło się dowzrostu niepewności co do przyszłej koniunktury gospodarczej. Zwiększyło się tym samymryzyko pogorszenia warunków działania polskiego systemu finansowego. Z tego względu,mimo wzrostu zdolności do absorbowania strat przez banki, nie można ocenić że ryzykodla ich stabilnego funkcjonowania obniżyło się istotnie.

W sytuacji, w której ryzyko makroekonomiczne nie zmaterializuje się i wzrost gospo-darczy przyspieszy, czynnikiem ryzyka w dłuższym okresie może stać się wystąpienienadmiernego wzrostu akcji kredytowej. Może to prowadzić do ponownej akumulacji ryzykakredytowego w bilansach banków, co zwiększyłoby ich wrażliwość na negatywne szoki.

Na warunki funkcjonowania banków w przyszłości będzie wpływać również projektowanaprzebudowa globalnej architektury regulacyjnej, w tym m.in. rozważane obecnie wymogipłynnościowe. Ewentualne procesy dostosowawcze mogłyby oznaczać potrzebę istotnegoprzebudowania bilansów banków w Polsce. Zwiększenie udziału stabilnych długotermino-wych źródeł finansowania obniżałoby wrażliwość banków na szoki płynnościowe, jednocze-śnie jednak znacznie zwiększyłoby koszty ich funkcjonowania.

Globalny kryzys finansowy i gospodarczy silniewpłynął na kształtowanie się sytuacji makroeko-nomicznej Polski i warunków działania polskie-go systemu finansowego. W latach 2008–2009w większości krajów wysoko rozwiniętych kry-zys spowodował recesję, zaburzenia w funkcjo-nowaniu rynków finansowych, wzrost deficytówfinansów publicznych oraz konieczność wsparciafinansowego banków przez rządy.

W okresie od poprzedniej edycji Raportu progno-zy wzrostu gospodarczego na świecie uległy po-prawie, a dane makroekonomiczne wskazują, żew II półroczu 2009 r. zakończył się okres recesjiw większości krajów. Tempo wzrostu gospodar-czego w krajach strefy euro pozostaje jednak ni-skie. W tym samym okresie nasiliły się problemyfiskalne w niektórych krajach strefy euro. Krajete, charakteryzujące się wysokim poziomem dłu-gu publicznego i deficytu finansów publicznych,zaczęły w I półroczu 2010 r. tracić zaufanie in-westorów, co w przypadku Grecji uniemożliwiło

rolowanie zapadającego zadłużenia poprzez emi-sję nowych obligacji. Wzrost obaw dotyczącychdługoterminowej wypłacalności niektórych kra-jów i wynikający z niego wzrost awersji do po-dejmowania ryzyka inwestycyjnego spowodowaływzrost zmienności na rynkach finansowych. Ry-zyko dla stabilności światowego systemu finan-sowego pozostaje więc na podwyższonym pozio-mie.

Polska gospodarka jako jedyna w Unii Europej-skiej utrzymała dodatnie – choć znacznie niższeniż w poprzednich latach – tempo wzrostu real-nego PKB w 2009 r. (1,8% r/r). W I kwartale2010 r. tempo wzrostu PKB wyniosło 3,0% r/ri było zbliżone do zanotowanego w IV kwarta-le 2009 r. (3,3%). Niższe niż w poprzednich la-tach tempo wzrostu gospodarczego spowodowa-ło wzrost stopy bezrobocia do 10,6% według da-nych BAEL w I kwartale 2010 r. i zmniejszeniedynamiki płac. Spadek zatrudnienia był ogra-niczony dzięki relatywnie wysokiej elastyczności



płac w polskiej gospodarce. Umożliwiło to przed-siębiorstwom dostosowanie do trudniejszych wa-runków działania bez konieczności dużych zmianw zatrudnieniu. Taki przebieg procesów dostoso-wawczych na rynku pracy jest korzystny zarównoz punktu widzenia stabilności makroekonomicz-nej, jak i warunków funkcjonowania systemu fi-nansowego.

Perspektywy wzrostu gospodarczego Polski po-prawiły się od publikacji grudniowego „Raportuo stabilności systemu finansowego”. W I kwarta-le 2010 r. gospodarki największych krajów stre-fy euro zanotowały dodatnie tempo wzrostu go-spodarczego, podobnie jak gospodarki najważ-niejszych partnerów handlowych UE. Projekcjamakroekonomiczna NBP z czerwca 2010 r. wska-zuje na przyspieszenie tempa wzrostu gospodar-czego w Polsce do 4,6% w 2011 r. i 3,7% w2012 r. Ze względu na opóźnioną – względemzmian dynamiki popytu zagregowanego – reakcjęrynku pracy na ożywienie gospodarcze, zatrud-nienie zacznie rosnąć dopiero na przełomie 2011i 2012 roku, a wzrost płac w horyzoncie projekcjibędzie umiarkowany.

Sytuacja na krajowych i globalnych rynkach fi-nansowych w ostatnim półroczu była kształto-wana przez zmiany skłonności inwestorów glo-balnych do podejmowania ryzyka inwestycyjne-go. Do końca I kwartału 2010 r. optymistyczneoceny perspektyw gospodarczych oraz niski po-ziom stóp procentowych w najważniejszych go-spodarkach świata powodowały napływ kapitałuna rynki finansowe krajów emerging markets. Napolskich rynkach prowadziło to do spadku zmien-ności notowań, widocznego szczególnie na ryn-ku walutowym, aprecjacji złotego i stabilizacjirentowności obligacji skarbowych. Wzrost obawo wypłacalność Grecji i długoterminową pozycjęfiskalną niektórych innych krajów w II kwartalespowodował wzrost awersji do ryzyka wśród in-westorów, co przyczyniło się do silnego wzrostuzmienności notowań, spadku wzajemnego zaufa-nia uczestników rynku i wycofywania kapitałuz bardziej ryzykownych kategorii aktywów. Za-burzenia rynkowe w tym okresie miały jednak

znacznie niższe nasilenie niż w okresie po upad-ku Lehman Brothers w 2008 r. Wzrost awersjido ryzyka spowodował jedynie przejściowy spa-dek zaangażowania inwestorów zagranicznych napolskim rynku obligacji skarbowych. Świadczy too pozytywnej ocenie polskich perspektyw gospo-darczych i braku obaw co do długoterminowejwypłacalności.

Zwiększona niepewność na rynkach finansowychprzyczynia się do utrzymywania obniżonej ska-li obrotów i podwyższonych spreadów na krajo-wym rynku pieniężnym, chociaż na rynku trans-akcji O/N wartość obrotów była zbliżona donotowanej w okresie poprzedzającym upadekbanku Lehman Brothers. Zasilenie płynnościo-we banków krajowych przez ich podmioty domi-nujące i dostępność operacji zasilających NBPsprawiają, że krótkoterminowe ryzyko dla płyn-ności banków wynikające z zaburzeń rynkowychjest niskie. Wzrosła również wartość płynnychpapierów wartościowych w bilansach banków –szczególnie bonów pieniężnych NBP. Nadwyżkipłynności są jednak skoncentrowane w niewiel-kiej grupie banków, a ich redystrybucja poprzezrynek depozytów międzybankowych nadal nastę-puje w ograniczonym zakresie.

Po silnym obniżeniu na przełomie roku 2008 i2009, w II półroczu 2009 r. i I kwartale 2010 r.średnie miesięczne wyniki finansowe sektora ban-kowego w Polsce ustabilizowały się na poziomieo około połowę niższym niż w okresie poprze-dzającym upadek banku Lehman Brothers. W Ikwartale 2010 r. jednak wyniki sektora bankowe-go były wyższe o około 17% niż w analogicznymokresie rok wcześniej. Struktura bilansu sekto-ra bankowego (relatywnie niska relacja kredy-tów do depozytów) oraz struktura przychodówbanków (wynikająca z koncentracji na działal-ności depozytowo-kredytowej i stosunkowo nie-wielkiego zaangażowania w operacje instrumen-tami finansowymi) ograniczyły spadek osiąga-nych przez banki wyników finansowych. Chociażwyniki finansowe polskiego sektora bankowegouległy obniżeniu, jego sytuacja korzystnie odróż-nia się od sytuacji banków w krajach rozwinię-



tych. Większość banków komercyjnych kontro-lowanych przez nierezydentów osiągnęła wyższąrentowność aktywów niż ich spółki-matki.

Obniżenie wyniku finansowego wynikało w anali-zowanym okresie głównie ze wzrostu kosztów ry-zyka kredytowego – wynikającego z wzrostu war-tości kredytów niespłacanych terminowo – i wyż-szych niż w poprzednich latach kosztów finanso-wania. W odróżnieniu od I połowy 2009 r. kosztyryzyka kredytowego w mniejszym stopniu doty-czyły kredytów udzielonych przedsiębiorstwom,a były skoncentrowane w portfelu kredytów kon-sumpcyjnych. Jakość kredytów mieszkaniowych,zarówno udzielonych w złotych jak i w walu-tach obcych, była stabilna. Wzrost kosztów ry-zyka kredytowego jest naturalnym następstwemspowolnienia wzrostu gospodarczego, ale również– zwłaszcza w segmencie kredytów konsumpcyj-nych – odzwierciedla łagodną politykę kredytowąbanków w okresie szybkiego wzrostu akcji kre-dytowej. Z uwagi na cykliczny charakter ryzykakredytowego, można oczekiwać utrzymania siękosztów ryzyka kredytowego na podwyższonympoziomie do momentu poprawy sytuacji finanso-wej przedsiębiorstw i poprawy sytuacji na rynkupracy.

Po okresie intensywnej konkurencji między ban-kami o stabilne źródła finansowania w I poło-wie 2009 r. – w szczególności o depozyty gospo-darstw domowych, konkurencja na rynku depo-zytów osłabiła się. Oprocentowanie depozytówobniżyło się poniżej stawek rynku międzyban-kowego, jednak pozostaje na wyższym poziomieniż w okresie przedkryzysowym. Wyższe kosz-ty finansowania spowodowały obniżenie marżyodsetkowej netto. Wprowadzenie przez banki wokresie konkurencji o depozyty nowych produk-tów oszczędnościowych wskazuje, że zwiększeniekosztów finansowania pozyskiwanego z sektoraniefinansowego może okazać się trwałe.

W I kwartale 2010 r. większość banków zakoń-czyła cykl zacieśniania polityki kredytowej wodniesieniu do kredytów dla przedsiębiorstw ikredytów mieszkaniowych. Pogarszająca się ja-kość portfela kredytów konsumpcyjnych skłania-

ła banki do dalszego zaostrzania polityki kredy-towej w tym obszarze, co przyczyniło się do spad-ku tempa wzrostu tej kategorii kredytów. Możeto świadczyć, że skorygowany o koszty ryzykazwrot z tego portfela okazał się niższy niż ocze-kiwały tego banki, które w I połowie 2009 r. roz-wijały akcję kredytową w tym segmencie rynku.

Ostrzejsza niż w okresie przedkryzysowym poli-tyka kredytowa banków przyczyniła się do stabi-lizacji tempa wzrostu kredytów na znacznie niż-szym niż w poprzednich latach poziomie. War-tość kredytów dla przedsiębiorstw obniża się,co wynika zarówno z ostrzejszej polityki kredy-towej banków, jak i małego popytu na kredytzwiązanego z niskim wykorzystaniem mocy pro-dukcyjnych. Takie tendencje mogą – podobniejak w okresie po poprzednim spowolnieniu go-spodarczym – utrzymywać się w perspektywiekilku kolejnych kwartałów.

Kategorią kredytów, której tempo wzrostu jestobecnie najbardziej stabilne są kredyty miesz-kaniowe. Popyt na kredyty mieszkaniowe wy-daje się dość stabilny, pomimo marż kredyto-wych wyższych o około 1,5 punktu procentowegoniż w latach 2007 – 2008. Większość kredytówmieszkaniowych jest obecnie udzielana w zło-tych, ale w pierwszych miesiącach 2010 r. ponow-nie zaczął wzrastać udział kredytów walutowych– głównie kredytów w euro – w nowo udzielanychkredytach. Z punktu widzenia stabilności syste-mu finansowego ponowny wzrost udziału kredy-tów walutowych jest zjawiskiem niekorzystnym,szczególnie z uwagi na wysoką zmienność kursuwalutowego i niestabilną sytuację na międzyna-rodowych rynkach finansowych.

Pozyskanie nowego kapitału przez banki w dro-dze emisji akcji i przeznaczenia wypracowanychzysków na podwyższenie kapitału, jak równieżniższe tempo akcji kredytowej, przyczyniły się dowzrostu współczynników wypłacalności krajowe-go sektora bankowego. Symulacje przedstawionew niniejszej publikacji wskazują, że dzięki wzro-stowi funduszy własnych banki charakteryzująsię wyższą niż rok wcześniej zdolnością do zaab-sorbowania kosztów ryzyka kredytowego, które



mogłyby powstać w przypadku silniejszego niżoczekiwane pogorszenia jakości portfela kredy-towego. Makroekonomiczne symulacje szokowewskazują, że większość sektora bankowego jest wstanie zaabsorbować wyższe niż oczekiwane kosz-ty ryzyka kredytowego uzyskiwanymi przycho-dami i posiadanym buforem kapitałowym bez za-grożenia dla swojej wypłacalności. Wniosek tenpozostaje w mocy również gdy uwzględni się ob-niżenie wyniku odsetkowego banków spowodo-wane pogorszeniem jakości portfela kredytowe-go w analizowanych w Raporcie hipotetycznychscenariuszach.

Sytuacja sektora niebankowych instytucji finan-sowych nie stwarza istotnych zagrożeń dla sta-bilności systemu finansowego. Koncentracja naświadczeniu tradycyjnych usług finansowych iubezpieczeniowych oraz stosunkowo niewielkaskala powiązań z bankami sprawiają, że wpływniebankowych instytucji finansowych na sytuacjęsektora bankowego w Polsce jest niewielki. Z dru-giej strony, ewentualne znaczne pogorszenie ja-kości portfela kredytów hipotecznych może miećwpływ na sytuację niektórych podmiotów sekto-ra ubezpieczeń, gdyż istnieje silna koncentracjaportfela ubezpieczeń tych kredytów wśród zakła-dów ubezpieczeń majątkowych.

Poprawa sytuacji na rynkach finansowych,w szczególności wzrost cen akcji, przyczyni-ła się do wzrostu aktywów otwartych fundu-szy emerytalnych oraz funduszy inwestycyjnychw 2009 r. W okresie tym, powszechne towarzy-stwa emerytalne odnotowały niewielki, w porów-naniu z 2008 r., spadek zysku technicznego, przyrównoczesnym niewielkim wzroście zysku netto.W 2009 r. nastąpił istotny spadek przychodówi wyników finansowych towarzystw funduszy in-westycyjnych. Było to przede wszystkim zwią-zane z niższą w porównaniu z 2008 r. średniąwartością aktywów netto funduszy inwestycyj-nych, od których obliczana jest opłata za zarzą-dzanie. W 2009 r. zakłady ubezpieczeń posiada-ły wystarczające kapitały własne do prowadze-nia działalności i nie odnotowano zjawisk, któ-re mogły zagrażać stabilności sektora. Wypłaty

odszkodowań i innych świadczeń z tytułu szkódspowodowanych niskimi temperaturami i dużymiopadami śniegu w I kwartale 2010 r. oraz powo-dziami i zalaniami w II kwartale 2010 r. będąmiały wpływ na pogorszenie wyników technicz-nych sektora ubezpieczeń majątkowych, ale niepowinny zagrażać wypłacalności sektora.

Analiza przedstawiona w niniejszym Raporciepozwala stwierdzić, że rozwój sytuacji gospo-darczej zgodny ze ścieżką centralną czerwcowejprojekcji NBP nie będzie stwarzać zagrożeń dlastabilnego funkcjonowania systemu finansowego,pomimo prawdopodobnego utrzymania się przezokres 2–3 lat niższych wyników finansowych niżw latach 2007-2008. Perspektywy światowej ko-niunktury są jednak nadal obciążone znacznąniepewnością. Można zidentyfikować trzy czyn-niki ryzyka, które będą wpływać na stabilnośćkrajowego systemu finansowego.

Pierwszym z tych czynników ryzyka jest rozwójsytuacji makroekonomicznej w krajach Unii Eu-ropejskiej i innych krajach wysoko rozwiniętych.W następstwie globalnego kryzysu ekonomiczne-go i finansowego wzrosła współzależność pomię-dzy tendencjami makroekonomicznymi, sytuacjąinstytucji finansowych i sytuacją sektora finan-sów publicznych w tych krajach. W pierwszejfazie kryzysu obawy o wypłacalność systemowoważnych instytucji finansowych zmusiły rządywielu państw do wsparcia tych instytucji środka-mi publicznymi. Jednocześnie w odpowiedzi narecesję zwiększona została ekspansywność poli-tyki fiskalnej, co przyczyniło się do zahamowa-nia recesji, jednak doprowadziło do bardzo sil-nego wzrostu deficytów finansów publicznych wczęści krajów. W II kwartale 2010 r. rosnące war-tości deficytu finansów publicznych i długu pu-blicznego niektórych krajów strefy euro wzbu-dziły obawy o ich długoterminową wypłacalność.Obawy te wpływają negatywnie na sytuację ban-ków, które należą do największych posiadaczyobligacji rządowych, jak również mogą zmniej-szać wiarygodność wsparcia publicznego udzielo-nego instytucjom finansowym. Zwiększona uwa-ga poświęcana przez inwestorów może zmuszać



kraje o trudnej sytuacji finansów publicznychdo zacieśniania polityki fiskalnej. W obecnej sy-tuacji wzrosło ryzyko uruchomienia negatywne-go sprzężenia zwrotnego, w którym wzajemniewzmacniające się obawy o wypłacalność krajówi instytucji finansowych prowadzą do ponownegospowolnienia wzrostu gospodarczego. Ze wzglę-du na bardzo niski poziom stóp procentowychw największych gospodarkach świata możliwo-ści przeciwdziałania temu procesowi za pomocąkonwencjonalnych narzędzi polityki pieniężnej sąograniczone.

Zrealizowanie się takiego scenariusza prowadzi-łoby do wydłużenia okresu niskiego wzrostu go-spodarczego w Polsce. Byłoby to spowodowanegłównie zmniejszeniem popytu zewnętrznego, atakże wymuszoną procykliczną reakcją politykifiskalnej. Niewielki wpływ dotychczasowych za-burzeń rynkowych na ceny polskich obligacji rzą-dowych wskazuje, że wypłacalność Polski jestoceniana pozytywnie przez inwestorów, co po-zwala sądzić, że ewentualny wzrost awersji doryzyka może w większym stopniu dotyczyć in-nych krajów.

Czynnikiem, który mógłby doprowadzić do po-nownego silnego wzrostu awersji do ryzyka iprzez to przyczynić się do uruchomienia opisane-go powyżej negatywnego sprzężenia zwrotnego,mogłoby być spowolnienie wzrostu gospodarcze-go w dużych gospodarkach wschodzących, np. wChinach. Ryzyko wystąpienia takiego spowolnie-nia jest związane z pogłębiającymi się nierówno-wagami makroekonomicznymi w tych gospodar-kach, przejawiającymi się m.in. szybkim wzro-stem cen aktywów. Silna korekta cen tych akty-wów mogłaby mieć negatywne konsekwencje dlawzrostu gospodarczego w tych krajach, zwięk-szając obawy o perspektywy światowego wzrostugospodarczego. Efektem tego mógłby być wzrostawersji do podejmowania ryzyka inwestycyjne-go, co zmusiłoby kraje o napiętej sytuacji fiskal-nej do szybkiego zmniejszania potrzeb pożyczko-wych.

Zagrożenia związane z obawami o długotermi-nową wypłacalność niektórych krajów strefy eu-

ro zostały ograniczone poprzez pomoc finansowąudzieloną Grecji, decyzję EBC dotyczącą zaku-pu obligacji rządowych krajów strefy euro orazstworzenie Europejskiego Mechanizmu Stabili-zacyjnego. W dłuższej perspektywie warunkiemkoniecznym dla powrotu gospodarek krajów UniiEuropejskiej na ścieżkę zrównoważonego wzrostugospodarczego i zapewnienia stabilności systemufinansowego jest realizacja wiarygodnych progra-mów konsolidacji fiskalnej i reform struktural-nych w gospodarkach krajów doświadczającychobecnie najtrudniejszej sytuacji fiskalnej. Obec-ny kryzys powinien również skłonić władze go-spodarcze do poświęcania szczególnej uwagi dłu-goterminowej stabilności zadłużenia sektora pu-blicznego i prywatnego.

Drugi ze zidentyfikowanych czynników ryzy-ka dotyczy perspektyw akcji kredytowej. Naj-bardziej prawdopodobnym scenariuszem, któryprzedstawiają prognozy ośrodków analitycznych,jest przyspieszenie wzrostu gospodarczego w go-spodarce światowej i gospodarce Polski. W ta-kich warunkach można spodziewać się zwięk-szenia popytu na kredyt. Czynnikiem ryzykajest możliwość wystąpienia nadmiernego wzrostuakcji kredytowej, szczególnie w segmencie kre-dytów mieszkaniowych. Rosnąca liczba gospo-darstw domowych w perspektywie najbliższychkilkunastu lat, może przyczynić się – w warun-kach przyspieszającego wzrostu gospodarczego –do wzrostu popytu na kredyty mieszkaniowe. Ry-zyko nadmiernego przyspieszenia akcji kredyto-wej w ciągu najbliższych kilku kwartałów jestniskie, jednak wraz z poprawą perspektyw go-spodarczych może wzrastać. Dlatego też podjęcieprzez KNF działań na rzecz wzmocnienia zarzą-dzania ryzykiem kredytowym w bankach należyocenić pozytywnie z punktu widzenia stabilnościsystemu finansowego w przyszłości. W szczegól-ności wprowadzenie przez KNF Rekomendacji Tbędzie ograniczać akumulowanie ryzyka w bilan-sach banków.

Trzecim czynnikiem niepewności dla funkcjono-wania krajowego systemu finansowego są plano-wane zmiany regulacyjne w zakresie jakości kapi-



tału banków, adekwatności kapitałowej i wymo-gów w zakresie pozycji płynnościowej banków.Ostateczny kształt zmian regulacyjnych oraz do-kładny termin ich wprowadzenia nie jest na razieznany, tak więc kompleksowa ocena ich wpływuna polski sektor bankowy nie jest obecnie możli-wa. Analizy NBP wskazują jednak, że gdyby pla-nowane zmiany weszły w życie w obecnie propo-nowanym kształcie, to jedynie wymogi w zakre-sie ryzyka płynności miałyby istotny wpływ nafunkcjonowanie banków działających w Polsce,zmuszając dużą część banków do przebudowy

struktury bilansu. Mogłoby to zwiększyć kosztyfinansowania banków i zmniejszyć marżę odset-kową. W kontekście nowych rozwiązań regulacyj-nych, a także zwiększenia stabilności i możliwo-ści dywersyfikacji źródeł finansowania, koniecznywydaje się rozwój rynku bankowych papierówwartościowych. W opinii NBP zasadne byłobyumożliwienie emisji hipotecznych listów zastaw-nych bankom spełniającym odpowiednie warun-ki zapewniające bezpieczeństwo obrotu oraz ni-ski koszt refinansowania.


Najważniejsze uwarunkowania działania instytucji finansowych

Rozdział 2.

Najważniejsze uwarunkowaniadziałania instytucji finansowych

W II połowie 2009 r. zakończyła się recesja w gospodarkach najwyżej rozwiniętychspowodowana globalnym kryzysem finansowym. Polska gospodarka zanotowała silnespowolnienie wzrostu gospodarczego, ale jako jedyny kraj UE zanotowała dodatnie tempoPKB w 2009 r. Obecne tendencje makroekonomiczne w gospodarkach krajów najwyżejrozwiniętych i w gospodarce polskiej wskazują na kontynuację ożywienia gospodarczego.Niepewność co do perspektyw wzrostu gospodarczego utrzymuje się na podwyższonympoziomie ze względu na obawy o długoterminową wypłacalność niektórych krajów.

W okresie do końca I kwartału 2010 r. w wyniku rosnącego optymizmu co do per-spektyw gospodarczych zwiększała się skłonność inwestorów do podejmowania ryzyka.Ceny instrumentów na rynkach finansowych w tym okresie stabilizowały się. Obawy owypłacalność niektórych krajów w II kwartale 2010 r. doprowadziły do silnego wzrostuzmienności notowań, która może się utrzymywać do czasu przedstawienia wiarygodnychplanów konsolidacji fiskalnej.

W IV kwartale 2009 r. i I kwartale 2010 r. ceny ofertowe mieszkań w większościdużych miast zaczęły się stabilizować. Rynek powierzchni biurowej w II połowie 2009 r.charakteryzował się niższym popytem zgłaszanym ze strony najemców oraz spadkiemstawek wynajmu. Sytuacja na rynku mieszkaniowym i rynku powierzchni biurowej niestwarzała zagrożeń dla stabilności systemu finansowego.

2.1. Sytuacja makroekonomicz-na

Sytuacja gospodarcza w większości krajów UniiEuropejskiej poprawiła się nieznacznie w ostat-nich sześciu miesiącach. Istotny wpływ na wzrostgospodarczy miała ekspansywna polityka fiskal-

na, wsparcie udzielone sektorowi finansowemuprzez rządy oraz łagodna polityka monetarna.Ważnym czynnikiem wzrostu PKB było takżezmniejszenie się skali redukcji zapasów przedsię-biorstw. Konsumpcja gospodarstw domowych iinwestycje przedsiębiorstw pozostawały w kra-jach Unii Europejskiej nadal na niskim poziomie.


ISytuacja makroekonomiczna

Wykres 2.1. Zmiany wskaźników makroekonomicznych w ostatnich trzech latach

8,1

17,1

6,0

37,7

24,8

6,0

3,7

8,3-0,8

43,8

25,43,3

10,6

-12,45,8

-9,7

2,2

1,1

Realne tempo wzrostu spożycia indywidualnego (w % r/r)

Tempo wzrostu kredytu dlagospodarstw domowych (w % r/r)

Tempo wzrostu kredytu dla przedsiębiorstw (w % r/r)

Realne tempo wzrostu nakładów na środki trwałe (w % r/r)

Bezrobocie wg BAEL (w %)

Realne tempo wzrostu wynagrodzeń (w % r/r)

I kwartał 2008I kwartał 2009I kwartał 2010

Uwaga: punkty na wykresie przedstawiono po standardyzacji, która polegała na wybraniu dla każdej pre-zentowanej wielkości (x) największej (xmax) i najmniejszej (xmin) wartości z okresu od 2000 r. do 2010 r.i podstawieniu do wzoru y=(x-xmin)/(xmax-xmin). W ten sposób przedstawiono kształtowanie poszcze-gólnych wielkości ekonomicznych względem punktu najwyższego i najniższego w cyklu koniunkturalnym.Jedynie poziom bezrobocia został przedstawiony w skali odwróconej (najmniejsze wartości na zewnątrz wy-kresu). Liczby przy punktach na wykresie prezentują rzeczywiste wartości analizowanych zmiennych (sprzedstandaryzacji) w odpowiednim okresie.Źródło: GUS i NBP.

W Polsce tempo wzrostu PKB przyspieszyło z1,8% r/r w III kwartale 2009 r. do 3,3% r/rw IV kwartale 2009 r. i 3,0% r/r w I kwartale2010 r. dzięki silnemu wzrostowi eksportu nettopod koniec 2009 r. oraz wzrostowi popytu krajo-wego na początku 2010 r. Tempo wzrostu popytukrajowego zwiększyło się z -1,3% r/r w III kwar-tale 2009 r. do 0,9% r/r w IV kwartale 2009 r.i 2,2% r/r w I kwartale 2010 r.

Ograniczony wzrost konsumpcji w ostatnichkwartałach spowodowany był między innymidalszym wzrostem bezrobocia i wolnym tempemrealnego wzrostu wynagrodzeń (zob. wykres 2.1).Niewielkie tempo wzrostu konsumpcji i spadekinwestycji były również związane ze spadkiemdynamiki akcji kredytowej skierowanej do gospo-darstw domowych i przedsiębiorstw. Mały popytinwestycyjny w sektorze przedsiębiorstw wynikałz relatywnie niskiego wykorzystania mocy pro-

dukcyjnych przez przedsiębiorstwa oraz z nie-pewności co do perspektyw wzrostu gospodar-czego w Polsce i na świecie.

W 2009 r. nastąpił istotny wzrost deficytu sek-tora finansów publicznych. Do wzrostu deficytuprzyczyniło się działanie automatycznych stabi-lizatorów koniunktury oraz wejście w życie ob-niżek obciążeń podatkowych wprowadzonych wlatach 2006 i 20071 Pomimo zwiększonej uwagiprzywiązywanej przez inwestorów do sytuacji fi-skalnej poszczególnych krajów, w szczególnościkrajów Europy Południowej, wzrost deficytu fi-nansów publicznych w Polsce nie wpłynął nega-tywnie na ocenę Polski przez inwestorów zagra-nicznych (zob. rozdział 2.2).

Na równowagę zewnętrzną w Polsce wpływ mia-ły duże wahania kursu złotego względem euroi innych głównych walut świata w 2009 r. i napoczątku 2010 r. Aprecjacja złotego od II poło-

1 Szczegółowy opis czynników które miały wpływ na zmiany deficytu finansów publicznych przedstawiono w „Ra-porcie o inflacji - czerwiec 2010 r.”, NBP.



wy 2009 r. z poziomu około 4,5 EUR/PLN do po-ziomu 3,9 EUR/PLN pod koniec I kwartału 2010r. mogła przyczynić się do nieznacznego pogor-szenia salda rachunku bieżącego i kapitałowegoz poziomu +2,6% PKB w I kwartale 2009 r. do+0,2% PKB w I kwartale 2010 r2.

Zgodnie ze ścieżką centralną projekcji przedsta-wionej w czerwcowym „Raporcie o inflacji” tem-po realnego wzrostu PKB w Polsce wyniesie3,2% r/r w 2010 r., a w latach 2011 i 2012 –odpowiednio 4,6% i 3,7% r/r. Prognoza KomisjiEuropejskiej z wiosny 2010 r. wskazuje na wzrostPKB w Polsce na poziomie 2,7% w 2010 r. i 3,3%w 2011 r. Przebieg procesów makroekonomicz-nych zgodny z tymi ocenami nie będzie stwa-rzać ryzyka dla stabilności systemu finansowego,może jednak przyczynić się do utrzymania sięzyskowności instytucji finansowych na niższympoziomie niż w rekordowym roku 2008 i latachwcześniejszych.

Istotne ryzyko makroekonomiczne dla dalszegowzrostu gospodarczego i stabilności sektora fi-nansowego stanowiłaby ponowna recesja w go-spodarkach wysoko rozwiniętych, przede wszyst-kim u głównych partnerów handlowych i finan-sowych Polski. Ewentualne spowolnienie wzro-stu gospodarczego pogłębiłoby wzrost bezrobo-cia i spadek dynamiki płac realnych, pogorszyło-by wyniki finansowe przedsiębiorstw i mogłobyspowodować ograniczenie akcji kredytowej przezbanki. Wszystkie te czynniki oddziaływałyby napogorszenie warunków funkcjonowania sektorafinansowego.

2.2. Sytuacja na rynkach finan-sowych

2.2.1. Rynki światowe

W okresie od publikacji ostatniego Raportu moż-na wyróżnić dwa podokresy charakteryzujące

się odmiennymi tendencjami na globalnych ryn-kach finansowych. W okresie do końca I kwar-tału 2010 r. następował spadek zmienności iwzrost płynności rynków. Na początku II kwar-tału 2010 r. silny wpływ na zachowania inwe-storów zaczęła wywierać sytuacja fiskalna Grecjii innych krajów Europy Południowej, co dopro-wadziło do ponownego wzrostu zmienności orazprzeceny aktywów uważanych za ryzykowne.

Do końca I kwartału 2010 r. rosła skłonność in-westorów do inwestycji w aktywa o wyższym ry-zyku, co skutkowało napływem kapitału port-felowego na rynki wschodzące. Zdaniem częściuczestników rynku oraz międzynarodowych in-stytucji finansowych, siła tego zjawiska była nie-uzasadniona i stwarzała zagrożenie dla równo-wagi makroekonomicznej na rynkach wschodzą-cych.

Wykres 2.2. Premie za ryzyko kredytowe krajówEuropy Południowej

0100200300400500600700800900

1000

6-20

08

9-20

08

12-2

008

3-20

09

6-20

09

9-20

09

12-2

009

3-20

10

punk

ty b

azow

e .

Hiszpania PortugaliaWłochy Grecja

Źródło: Bloomberg.

Obawy uczestników rynku dotyczące zdolnościniektórych państw do odnowienia finansowania ibieżącej obsługi długu publicznego były widocz-ne w notowaniach rynkowych od IV kwartału2009 r., ale do końca I kwartału 2010 r. nie wpły-wały na zachowania inwestorów na innych ryn-kach. W największym stopniu obawy dotyczy-ły Grecji, jak również części krajów strefy euro

2 Według wstępnych miesięcznych szacunków bilansu płatniczego za I kwartał 2010 r. oraz danych kwartalnych za2009 r.


ISytuacja na rynkach finansowych

o wysokim deficycie finansów publicznych. Zróż-nicowanie rentowności obligacji skarbowych kra-jów strefy euro było najwyższe od kilkunastu latw wyniku wzrostu premii za ryzyko kredytowetzw. krajów peryferyjnych (zob. wykres 2.2).

Na początku maja 2010 r. spadek skłonności in-westorów do podejmowania ryzyka kredytowe-go, zainicjowany obawami o wypłacalność Grecji,spowodował odpływ kapitału z rynków aktywówfinansowych obarczonych ryzykiem. Wzrosła nie-pewność na rynku międzybankowym, co obrazo-wał wzrost spreadów LIBOR-OIS. Silnie spadlapłynność rynku finansowego, w tym tak istot-nych jego segmentów jak rynki obligacji skarbo-wych i najważniejsze rynki walutowe.

Rządy krajów strefy euro oraz Europejski BankCentralny w reakcji na silne zaburzenia na ryn-kach finansowych uzgodniły program Europej-skiego Mechanizmu Stabilizacyjnego mającegona celu ewentualną pomoc dla krajów członkow-skich zagrożonych niewypłacalnością. Europej-ski Bank Centralny przeprowadził interwencje narynku obligacji rządowych i korporacyjnych, za-pewnił płynność w dolarach amerykańskich orazzwiększył skalę finansowania instytucji finanso-wych w euro.

Ponowne nasilenie zaburzeń na międzynarodo-wym rynku finansowym spowodowało, że wyco-fanie banków centralnych krajów rozwiniętychz programów wspierających sektor finansowyprawdopodobnie nastąpi później, niż dotąd są-dzono. Do końca I kwartału pozytywne danez gospodarki amerykańskiej oraz poprawa sytu-acji amerykańskiego sektora finansowego wska-zywały na możliwą zmianę polityki Rezerwy Fe-deralnej, czego pierwszą oznaka było podniesie-nie stopy dyskontowej w lutym 2010 r. Europej-ski Bank Centralny nie sygnalizował w omawia-nym okresie odejścia od aktualnej polityki stópprocentowych, zrezygnował jednak z wykorzy-stywania części instrumentów, w tym z oferowa-nia bankom komercyjnym operacji repo o ter-minie 6 miesięcy i 1 roku, stosowania pełnegoprzydziału i stałej rentowności na przetargach 3-miesięcznych operacji repo oraz przeprowadzania

swapów walutowych. W wyniku nawrotu utrud-nień w dostępie niektórych banków europejskichdo rynku pieniężnego i walutowego, EBC zdecy-dował się przywrócić 3-miesięczne operacje repo,oferowane na przetargach z pełnym przydziałemi stałą rentownością, 6-miesięczne operacje repooraz – w porozumieniu z Rezerwą Federalną –swapy walutowe.

Dotychczasowe działania EBC, Międzynarodo-wego Funduszu Walutowego i Komisji Europej-skiej doprowadziły do częściowego złagodzenianapięć na rynku finansowym. Rozmiar tej inter-wencji ograniczył rozprzestrzenianie się zaburzeńi zmniejszył ryzyko bankructwa z powodu brakupłynności na rynku, jednak nie zmienił zasadni-czo negatywnej oceny inwestorów odnośnie ry-zyka fiskalnego w części krajów strefy euro, wtym przede wszystkim Grecji. Trwałe uspokoje-nie sytuacji na rynku finansowym będzie wyma-gało konsolidacji fiskalnej w najbardziej zadłu-żonych krajach. Ewentualna ponowna eskalacjaobaw o wypłacalność krajów i wzrost awersji doryzyka mogą przyczynić się do utrzymywania sięwysokiej zmienności przez dłuższy czas.

2.2.2. Rynek pieniężny

Od momentu publikacji ostatniej edycji Rapor-tu do maja 2010 r. premia za ryzyko na ryn-kach pieniężnych krajów rozwiniętych obniżyłasię. Podczas okresu największych obaw o wypła-calność Grecji w początkach maja 2010 r. wzro-sły spready na rynkach depozytów międzybanko-wych, jednak pozostają one na o wiele niższychpoziomach niż w okresie po upadku banku Leh-man Brothers.

W odróżnieniu od rynków pieniężnych krajówrozwiniętych, na krajowym rynku pieniężnymutrzymują się pewne symptomy zaburzeń obser-wowane od końca 2008 r. przy jednoczesnychoznakach stopniowej poprawy funkcjonowaniarynku (zob. wykres 2.3). Premie za ryzyko narynku depozytów międzybankowych pozostająna wysokim poziomie, co świadczy o nadal nie-efektywnym funkcjonowaniu rynku. Dominują



transakcje o terminie zapadalności jeden dzień,przy bardzo małej liczbie transakcji o dłuższymterminie. Od początku 2010 r. widoczna jest jed-nak tendencja do obniżki premii za ryzyko narynku depozytów międzybankowych, wynosi onajednak nadal około 80 pb. i jest o wiele wyższaniż na rynkach krajów rozwiniętych3.

Wykres 2.3. Premia za ryzyko na rynku depozytówmiędzybankowych

-100-50

050

100150200250300350400

3-20

076-

2007

9-20

0712

-200

73-

2008

6-20

089-

2008

12-2

008

3-20

096-

2009

9-20

0912

-200

93-

2010

punk

ty b

azow

e .

Polska strefa euroUSA Wielka Brytania

Uwagi: premia za ryzyko wyznaczona jako różnicamiędzy oprocentowaniem 3-miesięcznych depozytówmiędzybankowych a stawkami 3-miesięcznych kon-traktów Overnight Index Swap (OIS).Źródło: Bloomberg, Reuters.

Dążenie banków do utrzymywania bieżącychnadwyżek płynności (zob. rozdział 3.5) przyczy-nia się do kształtowania stawek transakcji o krót-kim terminie zapadalności na niskim poziomie.Stawka transakcji jednodniowych utrzymuje sięna poziomie poniżej stopy referencyjnej NBP(zob. wykres 2.4). Należy jednak zauważyć, żeod początku 2010 r. najkrótsze stawki rynkowe(m.in. POLONIA, WIBOR O/N, S/W) systema-tycznie zbliżają się do poziomu stopy referencyj-nej NBP. Jednocześnie niektóre banki pozyskująpłynność z NBP poprzez operacje repo, jednakwykorzystanie tego instrumentu w 2010 r. obni-ża się. Stawki procentowe dla transakcji o dłuż-szym terminie zapadalności pozostają na znacz-nie wyższym poziomie. Wobec braku transakcji

o takich terminach zapadalności, maja one cha-rakter teoretyczny i obrazują awersję banków dopodejmowania ryzyka kredytowego i lokowaniagotówki na terminy przekraczające kilka tygo-dni.

Wykres 2.4. Rynkowe stopy procentowe na tle sto-py referencyjnej NBP

1,5%2,0%2,5%3,0%3,5%4,0%4,5%5,0%5,5%6,0%6,5%7,0%7,5%

6-20

07

9-20

07

12-2

007

3-20

08

6-20

08

9-20

08

12-2

008

3-20

09

6-20

09

9-20

09

12-2

009

3-20

10

POLONIAStopa referencyjna NBPWIBOR 3M

Źródło: NBP.

Zaburzenia płynnościowe na krajowym rynkupieniężnym przenoszą się na rynek swapów wa-lutowych. Nadal ograniczone jest działanie ar-bitrażu między tymi segmentami rynku pienięż-nego (zob. wykres 2.5). Odchylenie wyceny swa-pów walutowych od parytetu stóp procentowychzmniejsza się od początku 2010 r. wskazując nastopniowe zmniejszanie się napięć na rynku pie-niężnym oraz zmniejszanie się – w opinii uczest-ników rynku – ryzyka kredytowego związanego zpolskim sektorem bankowym.

Stawki kontraktów terminowych na stopy rynkupieniężnego wskazują, że uczestnicy rynku spo-dziewają się podwyżki stóp procentowych naj-wcześniej w IV kwartale 2010 r. (zob. wykres2.6). Interpretacja stawek FRA w kategoriachoczekiwań zmian stóp NBP jest jednak utrud-niona ze względu na wspomnianą wyżej niskąpłynność rynku depozytów międzybankowych oterminach dłuższych niż jeden dzień.

3 Częściowo premia ta może wynikać z malej płynności rynku OIS i niewielkiego zaangażowania krajowych bankówna tym rynku.



Wykres 2.5. Marże na rynku swapów walutowych

-100

-50

0

50

100

150

200

250

300

6-20

07

9-20

07

12-2

007

3-20

08

6-20

08

9-20

08

12-2

008

3-20

09

6-20

09

9-20

09

12-2

009

3-20

10

punk

ty b

azow

e .

EUR/PLNUSD/PLNCHF/PLN poprzez EUR/PLN i EUR/CHF

Uwaga: marże zdefiniowano jako różnicę między dys-parytetem stóp procentowych implikowanym z kwo-towań swapów walutowych a dysparytetem stóp pro-centowych obserwowanym na rynku depozytów mię-dzybankowych.Źródło: obliczenia NBP na podstawie danych Bloom-berga.

Wykres 2.6. Bieżące i oczekiwane stopy WIBOR

3,0%

3,5%

4,0%

4,5%

5,0%

5,5%

6,0%

6,5%

7,0%

6-20

07

9-20

07

12-2

007

3-20

08

6-20

08

9-20

08

12-2

008

3-20

09

6-20

09

9-20

09

12-2

009

3-20

10

FRA 1x4 FRA 3x6 FRA 6x9FRA 9x12 WIBOR 3M


Jeśli nastąpi stopniowe wygasanie zaburzeń namiędzynarodowym rynku finansowym, możnaspodziewać się dalszej normalizacji funkcjonowa-nia krajowego rynku pieniężnego. Prawdopodob-ny byłby wtedy dalszy spadek premii za ryzykona rynku depozytów międzybankowych. Głów-nym czynnikiem ryzyka dla realizacji tego sce-nariusza jest materializacja ryzyka kredytowe-

go związanego z obligacjami rządowymi zarów-no krajów rozwiniętych jak i rynków wschodzą-cych. Ewentualny wzrost awersji do ryzyka narynkach finansowych może wpłynąć na ocenę ry-zyka związanego z krajowym sektorem finan-sowym, co zwiększyłoby napięcia na krajowymrynku pieniężnym.

2.2.3. Rynek obligacji

Rentowności polskich obligacji zmniejszyły sięod czasu publikacji ostatniego Raportu. W wyni-ku zaburzeń na rynkach finansowych strefy eu-ro na początku maja, rentowności lekko wzro-sły. Wzrost ten został zahamowany po ogłosze-niu planu Europejskiego Mechanizmu Stabiliza-cyjnego (zob. wykres 2.7).

Wykres 2.7. Rentowność polskich obligacji skarbo-wych i spread IRS-obligacje

2,0%

3,0%

4,0%

5,0%

6,0%

7,0%

8,0%

6-20

088-

2008

10-2

008

12-2

008

2-20

094-

2009

6-20

098-

2009

10-2

009

12-2

009

2-20

104-

2010

-300

-200

-100

0

100

200

300

punk

ty b

azow

e .

Rentowność obligacji 2-letnichRentowność obligacji 10-letnichSpread 10-letnich IRS do obligacji (Polska)Spread 10-letnich IRS do obligacji (Węgry)Spread 10-letnich IRS do obligacji (Czechy)


Rentowności polskich obligacji zmniejszają siępomimo dużych potrzeb pożyczkowych Polski,wysokiego wykonania planu deficytu budżetowe-go oraz niejasnych perspektyw wysokości dłu-gu publicznego do PKB. Rentowności obligacjiskarbowych nadal przewyższają oprocentowanietransakcji IRS o podobnej zapadalności, jednakspread ten wyraźnie się zmniejszył w 2010 r., cowskazuje na wzrost płynności rynku i potwierdzastabilną ocenę wiarygodności finansów publicz-nych Polski. Obniżce rentowności polskich ob-



ligacji sprzyjał napływ inwestycji portfelowychna rynek Polski. W I kwartale 2010 r. zaanga-żowanie nierezydentów na rynku obligacji wzro-sło o 10 mld zł. Po krótkotrwałym spadku napoczątku maja br. zaangażowanie inwestorówzagranicznych powróciło do tendencji wzrosto-wej. Napływ ten mógł być dodatkowo pobudzo-ny przez rosnące ryzyko kredytowe niektórychkrajów strefy euro.

Premie CDS za ryzyko kredytowe polskich euro-obligacji skarbowych zmniejszały się od począt-ku 2010 r., spadając do najniższego poziomu odwrześnia 2008 r. W początkowej fazie obaw o wy-płacalność Grecji percepcja ryzyka kredytowegozwiązanego z polskimi obligacjami nie podlegałaznacznym zmianom. Inwestorzy wskazywali nainną naturę ryzyka związanego z krajami Eu-ropy Środkowo-Wschodniej, a ryzykiem Grecjii innych krajów Europy Południowej (zob. wy-kres 2.8). W maju 2010 r., gdy wzrost awersjido ryzyka dotknął wszystkie klasy aktywów, pre-mia CDS polskich obligacji wzrosła do poziomunotowanego w II kwartale 2009 r. Wkrótce poogłoszeniu Europejskiego Mechanizmu Stabiliza-cyjnego ocena ryzyka polskich obligacji znaczniesię poprawiła, by ponownie wzrosnąć do poziomuokoło 140 pb na początku czerwca 2010 r.

Wykres 2.8. Premie za ryzyko euroobligacji krajówEuropy Środkowej

0

100

200

300

400

500

600

700

6-20

07

9-20

07

12-2

007

3-20

08

6-20

08

9-20

08

12-2

008

3-20

09

6-20

09

9-20

09

12-2

009

3-20

10

punk

ty b

azow

e .

Polska Słowacja Węgry Czechy


Podobnie zachowywały się premie CDS na

obligacje innych krajów Europy Środkowo-Wschodniej. Spadek premii do maja 2010 r. byłwspólny dla wszystkich krajów regionu, przyczym kraje postrzegane jako bardziej ryzykow-ne zanotowały większą poprawę spreadów kredy-towych. Jednocześnie w momencie największychzaburzeń na rynku obligacji strefy euro, premieCDS obligacji krajów postrzeganych jako bar-dziej ryzykowne wzrosły w największym stopniu.

Tendencje na rynku polskich obligacji rządowychbędą pozostawać pod wpływem sytuacji w kra-jach Europy Południowej. Dotychczas kryzys za-dłużenia krajów Europy Południowej miał nie-wielki wpływ na rynki obligacji krajów Euro-py Środkowo-Wschodniej, w tym Polski (zob.wykres 2.9). Nie można jednak wykluczyć, żeewentualna eskalacja kryzysu może spowodowaćwzrost rentowności oraz premii CDS na rynkachobligacji krajów Europy Środkowo-Wschodniej.Kolejnym czynnikiem ryzyka jest sytuacja finan-sów publicznych poszczególnych krajów regionu.W przypadku Polski ewentualne przekroczenieprzez dług publiczny poziomu 55% PKB mo-głoby spowodować silny wzrost rentowności orazpremii CDS.

Wykres 2.9. Spready pomiędzy premiami za ryzykopolskich euroobligacji a obligacji wybranych krajówEuropy Południowej

-400

-200

0

200

400

600

800

6-20

08

9-20

08

12-2

008

3-20

09

6-20

09

9-20

09

12-2

009

3-20

10

punk

ty b

azow

e .

IT minus PL PT minus PLGR minus PL ES minus PL




2.2.4. Rynek walutowy

Kurs złotego i jego zmienność pozostawały podsilnym wpływem zmian skłonności do podejmo-wania ryzyka przez inwestorów globalnych. Kurszłotego jest bardziej wrażliwy na czynniki glo-balne niż kursy innych walut krajów regionu, coprawdopodobnie wiąże się z wysoką płynnościąrynku złotego, sprzyjającą wykorzystywaniu pol-skiej waluty przez inwestorów jako reprezentantaregionu Europy Środkowej.

Do początku maja 2010 r. złoty był jedną z naj-szybciej umacniających się walut rynków wscho-dzących i krajów Europy Środkowo-Wschodniej.Aprecjacji złotego sprzyjał bardzo silny napływkapitału portfelowego na rynek obligacji i ry-nek kapitałowy. Zmienność kursu złotego w tymokresie powróciła do poziomów bliskich przed-kryzysowym, co mogło wynikać z utrzymującegosię trendu aprecjacyjnego4.

Wykres 2.10. Kurs złotego i jego zmienność

0%5%

10%15%20%

25%30%

35%40%

6-20

07

9-20

07

12-2

007

3-20

086-

2008

9-20

08

12-2

008

3-20

09

6-20

09

9-20

0912

-200

9

3-20

10

3,003,25

3,503,754,00

4,254,50

4,755,00

Zmienność implikowana - opcje 1-miesięczneZmienność implikowana - opcje 3-miesięczneZmienność implikowana - opcje 12-miesięczneKurs EUR/PLN


W pierwszym tygodniu maja w wyniku obaw owypłacalność Grecji i wynikającego z nich wzro-stu awersji do ryzyka nastąpiło silne osłabie-nie kursu EUR/PLN. Osłabienie wartości zło-tego wobec dolara i franka szwajcarskiego by-ło jeszcze większe, ponieważ inwestorzy trakto-

wali inwestycje w tych walutach jako bezpiecz-ne. Podobnie jak w przeszłości, kurs EUR/PLNbardzo silnie zareagował na wzrost niepewnościna międzynarodowym rynku finansowym. Zlotyosłabił się w ciągu kilku dni o ponad 6% i po-wrócił do poziomu z końca 2009 r. Wzrosła rów-nież zmienność implikowana kursu złotego. Poogłoszeniu interwencji EBC oraz EuropejskiegoMechanizmu Stabilizacyjnego kurs złotego wo-bec euro umocnił się (zob. wykres 2.10).

Uczestnicy rynku spodziewają się umocnieniazłotego wobec głównych walut w horyzoncie dokońca 2010 r. W krótkim i średnim okresie kurszłotego będzie pod znacznym wpływem sytuacjiw krajach strefy euro i związanych z tym czynni-ków globalnych. Wzrost awersji do ryzyka wywo-łany ponownymi problemami z obsługą zadłuże-nia któregoś z krajów europejskich może prowa-dzić do osłabienia złotego i wzrostu zmiennościjego kursu.

Wykres 2.11. Indeksy polskich i światowych ryn-ków akcji

60

80

100

120

140

160

180

200

6-20

08

9-20

08

12-2

008

3-20

09

6-20

09

9-20

09

12-2

009

3-20

10

WIG20 mWIG40sWIG80 S&P500EURO STOXX 50 MSCI EM


2.2.5. Rynek akcji

Indeksy akcji notowanych na Giełdzie PapierówWartościowych w Warszawie kontynuowały ten-

4 Zmienność kursu walutowego jest z reguły znacznie niższa w okresie aprecjacji niż podczas deprecjacji. Zmien-ność implikowana z opcji 3-miesięcznych kursu EUR/PLN wynosiła w pierwszym tygodniu maja powyżej 14% wporównaniu z zmiennością poniżej 10% w kwietniu 2010 r.



dencje wzrostową zapoczątkowana w I kwarta-le 2009 r. z korektą cen akcji w styczniu i ma-ju 2010 r. Stopy zwrotu indeksów akcji notowa-nych na GPW są niższe niż przeciętna dla ryn-ków wschodzących. Kursy akcji podobnie jak nainnych giełdach światowych zanotowały spadkiw wyniku odpływu kapitału i wzrostu awersji doryzyka wywołanego przez kryzys zadłużenia kra-jów Europy Południowej (zob. wykres 2.11). In-deksy polskiego rynku akcji są silnie skorelowanez rynkami krajów rozwiniętych.

2.3. Rynek nieruchomości

Rynek nieruchomości mieszkaniowych

W IV kwartale 2009 r. i I kwartale 2010 r. narynku pierwotnym i wtórnym ustabilizowały sięceny ofertowe mieszkań. W niektórych lokaliza-cjach wystąpiły niewielkie spadki cen. Spadkicen mieszkań były przeważnie mniejsze niż wewcześniejszych kwartałach (zob. wykresy 2.12 i2.13).

Wykres 2.12. Dynamika cen ofertowych mieszkańna rynku pierwotnym w największych miastach (r/r)

-30%

-10%

10%

30%

50%

70%

90%

110%

130%

12-2

006

3-20

07

6-20

07

9-20

07

12-2

007

3-20

08

6-20

08

9-20

08

12-2

008

3-20

09

6-20

09

9-20

09

12-2

009

3-20

10

Wrocław Łódź KrakówWarszawa Gdańsk GdyniaPoznań

Źródło: obliczenia NBP na podstawie danych PontInfo.

Struktura mieszkań oferowanych na sześciu naj-większych rynkach mieszkaniowych w Polsce ule-gła w 2009 i na początku 2010 r. wyraźnej zmia-nie5. W tym okresie w ofercie rynkowej nadaldominowały mieszkania gotowe i z bliskim termi-nem oddania do użytkowania. Sytuacja ta wyni-kała ze wstrzymywania się przez deweloperów zesprzedażą mieszkań z dalekim terminem odda-nia do użytkowania i spowalnianiem tempa pracbudowlanych. Na zmianę struktury oferty miesz-kań będących w sprzedaży istotny wpływ miałoróżnicowanie polityki kredytowej banków w sto-sunku do mieszkań będących w budowie i miesz-kań gotowych lub z bliskim terminem oddaniado użytkowania na korzyść tych ostatnich.

Wykres 2.13. Dynamika cen ofertowych mieszkańna rynku wtórnym w największych miastach (r/r)

-15%

0%

15%

30%

45%

60%

75%

90%

105%

120%

12-2

006

3-20

07

6-20

07

9-20

07

12-2

007

3-20

08

6-20

08

9-20

08

12-2

008

3-20

09

6-20

09

9-20

09

12-2

009

3-20

10

Wrocław Łódź KrakówWarszawa Gdańsk GdyniaPoznań

Źródło: obliczenia NBP na podstawie danych PontInfo.

Polityka kredytowa banków wpłynęła na zmniej-szenie popytu na rynku mieszkaniowym w minio-nych kwartałach. Zjawisko to było do pewnegostopnia ograniczone przez program rządowy do-płat do odsetek od złotowych kredytów mieszka-niowych „Rodzina na swoim”. W 2009 r. wzro-sło zainteresowanie kredytobiorców tym progra-mem6. Wartość kredytów mieszkaniowych udzie-lonych w ramach programu w 2009 r. stanowi-

5 Według firmy Reas, najwięcej mieszkań budowanych jest w aglomeracjach: warszawskiej, krakowskiej, wrocław-skiej, trójmiejskiej, poznańskiej, łódzkiej, które stanowią około 60% rynku mieszkaniowego, a w ujęciu wartościowymokoło 75% rynku.6 W 2009 r. udzielono 30,8 tys. kredytów z dopłatami Skarbu Państwa, o wartości 5,4 mld zł, www.bgk.com.pl


IRynek nieruchomości

ła 18,5% nowoudzielonych kredytów mieszkanio-wych gospodarstwom domowym w 2009 r.

W wyniku stabilizacji lub niewielkiego spadkucen mieszkań i wzrostu płac zwiększyła się si-ła nabywcza gospodarstw domowych. Ze wzglę-du jednak na zaostrzanie kryteriów i warunkówudzielania kredytów mieszkaniowych, wzrost siłynabywczej nie przekładał się na istotne zwiększe-nie możliwości zakupu mieszkania przez gospo-darstwa domowe.

Wykres 2.14. Symulacja siły nabywczej konsumen-ta na wybranych rynkach mieszkaniowych

10

15

20

25

30

35

12-2

002

12-2

003

12-2

004

12-2

005

12-2

006

12-2

007

12-2

008

12-2

009

03-2

010

met

ry k

wad

rato

we

.

Wrocław Łódź Kraków Warszawa Gdańsk Gdynia Poznań

Uwaga: symulacja przedstawia wielkość mieszkania(w metrach kwadratowych), które byłaby w staniekupić osoba uzyskująca przeciętne w danym woje-wództwie dochody i finansująca zakup mieszkaniakredytem. Założenia obliczeń: wkład własny 20%,kredytobiorca jest gospodarstwem jednoosobowym,wysokość dochodów kredytobiorcy - średnia pensjabrutto w danym województwie według GUS, maksy-malna kwota przeznaczona na spłatę raty kredytu nieprzekracza 50% dochodu netto, miesięczna wysokośćśrodków, jakie pozostają kredytobiorcy po spłaceniuraty kredytu min. 1000 zł, kredyt zaciągany na 25 lati spłacany w ratach malejących (kredytobiorca jest wstanie pokryć najwyższą ratę).Źródło: obliczenia NBP na podstawie danych PontInfo i GUS.

W kolejnych miesiącach 2010 r. można oczeki-wać stabilizacji cen mieszkań. Na wzrost popytuna rynku mieszkaniowym w najbliższych kwarta-

łach będzie oddziaływać brak dalszego zaostrza-nia polityki kredytowej banków oraz obserwowa-ny przez banki wzrost popytu na kredyty miesz-kaniowe. Negatywny wpływ na wzrost popytu narynku mieszkaniowym może mieć wejście w ży-cie uchwalonej przez KNF Rekomendacji T (zob.rozdział 3.2.).

W pierwszych pięciu miesiącach 2010 r. spadłaliczba pozwoleń na budowę mieszkań uzyska-nych przez deweloperów o 14,8% w porównaniu zpierwszymi pięcioma miesiącami 2009 r.7 Spadekliczby pozwoleń na budowę najprawdopodobniejnie będzie oznaczać spadku liczby mieszkań, któ-rych budowa zostanie w rozpoczęta w 2010 r.Deweloperzy posiadają bowiem dużą liczbę pro-jektów z pozwoleniami na budowę uzyskanymiwe wcześniejszych okresach, które mogą wpro-wadzać do realizacji (w 2009 r. deweloperzy uzy-skali o 19,1 tys. pozwoleń na budowę mieszkańwięcej niż wynosiła liczba rozpoczętych w tymokresie budów8).

Rynek powierzchni biurowej

W 2009 r. wystąpił istotny spadek popytu na po-wierzchnię biurową, a w rezultacie spadek stawekwynajmu.

Popyt zgłaszany przez wynajmujących w 2009 r.zmniejszył się do poziomu występującego w2004 r. Obserwowany wzrost udziału w trans-akcjach rynkowych renegocjacji obecnych umównajmu i spadek udziału umów wynajmu podpisy-wanych na etapie budowy powierzchni biurowejmoże negatywnie wpływać na sytuację finansowąinwestorów.

Wielkość nowej podaży powierzchni biurowej od-danej do użytku w 2009 r. nie odbiegała od tejz lat wcześniejszych. Ze względu na problemy in-westorów z otrzymaniem finansowania i wstrzy-maniem wielu projektów inwestycyjnych, nowapodaż powierzchni biurowej dostępna w 2010 i2011 r. będzie znacznie niższa niż pierwotnie pla-

7 Zob. „Budownictwo mieszkaniowe w okresie I-V 2010 r.”, GUS.8 W porównaniu z tym samym okresem sprzed roku, wpierwszych pięciu miesiącach 2010 r. łączna liczba mieszkań,których budowę rozpoczęto wzrosła o 26,5%, a w przypadku deweloperów o 89,7%.



nowana.

W wyniku spadku popytu wzrósł współczynnikpowierzchni niewynajętej. W grudniu 2009 r. wWarszawie współczynnik powierzchni niewyna-jętej wzrósł do 7,3% (z 2,9% w grudniu 2008 r.)i pozostaje na niskim poziomie w porównaniuz krajami regionu. Duża dostępność powierzch-ni biurowej na podnajem wskazuje, że rzeczywi-sty współczynnik powierzchni niewynajętej jestwyższy9.

Stawki wynajmu powierzchni biurowej w głów-nych miastach spadły w 2009 r. o 15-20%.W grudniu 2009 r. stawki wynajmu powierzch-

ni biurowej w Warszawie wahały się w granicach18-25 euro za m. kw. W pozostałych głównychmiastach w Polsce stawki wynajmu powierzchnibiurowej spadły o 10-15% w porównaniu z grud-niem 2008 r. wynosząc ok. 12-16 euro za m. kw10.W 2010 r. należy oczekiwać niewielkich spadkówstawek wynajmu lub ich stabilizacji.

Wpływ pogorszenia sytuacji na rynku po-wierzchni biurowej na stabilność systemu finan-sowego w Polsce nie powinien być duży ze wzglę-du na mały udział kredytów na powierzchniebiurową w aktywach banków (w lutym 2010 r.wynosił on 0,7%). Jakość tych kredytów pozo-staje także wysoka.

9 Colliers International Real Estate Review 2010, www.colliers.com10 op. cit


Stabilność sektora bankowego

Rozdział 3.


Po silnym obniżeniu na przełomie roku 2008 i 2009, w II półroczu 2009 r. i I kwartale2010 r. średnie miesięczne wyniki finansowe sektora bankowego w Polsce ustabilizowałysię na poziomie o około połowę niższym niż w okresie poprzedzającym upadek bankuLehman Brothers. W I kwartale 2010 r. łączne wyniki finansowe sektora bankowego byłyjednak wyższe niż rok wcześniej. Od momentu publikacji ostatniego „Raportu o stabilnościsystemu finansowego” w grudniu 2009 r. bieżąca sytuacja sektora bankowego poprawiła się.

Niższe niż w okresie przedkryzysowym wyniki finansowe banków wynikały z ma-terializacji ryzyka kredytowego zakumulowanego w ich bilansach w okresie dobrejkoniunktury, wyższych niż w poprzednich latach kosztów finansowania oraz niższegotempa akcji kredytowej, które przyczyniło się do obniżenia przychodów odsetkowych. Wodróżnieniu od I połowy 2009 r., koszty ryzyka kredytowego w mniejszym stopniu dotyczy-ły kredytów udzielonych przedsiębiorstwom, a były skoncentrowane w portfelu kredytówkonsumpcyjnych. Jakość kredytów mieszkaniowych, zarówno udzielonych w złotych jak iw walutach obcych, była stabilna. Z uwagi na cykliczny charakter ryzyka kredytowego,można oczekiwać utrzymania się kosztów ryzyka kredytowego na podwyższonym poziomiedo momentu poprawy sytuacji finansowej przedsiębiorstw i poprawy sytuacji na rynkupracy.

Stabilizacja luki finansowania i wzrost wartości środków płynnych w bilansach ban-ków poprawiły pozycję płynnościową banków, jednak utrzymuje się duże zróżnicowaniebanków w tym obszarze. W dłuższym okresie banki mogą być zmuszone do znacznej prze-budowy struktury bilansu, o ile projektowane europejskie regulacje w zakresie płynnościwejdą w życie w obecnym kształcie.


IWyniki finansowe

Zdolność banków do absorbowania strat banków zwiększyła się dzięki podniesieniu kapita-łów – w drodze emisji akcji i zatrzymanie zysków wypracowanych w 2009 r. – i wzrostowiwspółczynników wypłacalności. Żaden bank nie znalazł się w sytuacji, która wymagałabydokapitalizowania ze środków publicznych. Przedstawione w niniejszej publikacji wynikimakroekonomicznych symulacji szokowych wskazują, że większość banków komercyjnychjest w stanie zaabsorbować wyższe niż oczekiwane koszty ryzyka kredytowego uzyskiwanymiprzychodami i posiadanym buforem kapitałowym bez zagrożenia dla swojej wypłacalności.

3.1. Wyniki finansowe

Biorąc pod uwagę trwające spowolnieniewzrostu gospodarczego w Polsce i wzrostzmienności na rynkach finansowych, wy-niki finansowe polskiego sektora bankowe-go można ocenić jako dobre. Ich spadekw stosunku do 2008 r. był przede wszyst-kim skutkiem silnego wzrostu ponoszonychprzez banki kosztów realizacji ryzyka kredy-towego. W I kwartale 2010 r. sektor ban-kowy osiągnął wyższy wynik finansowy niżrok wcześniej. W nadchodzących kwartałachmożna oczekiwać stabilizacji lub pewnegowzrostu zyskowności sektora.

Mimo kryzysu w gospodarce światowej, spo-wolnienia wzrostu gospodarczego w Polsce orazznacznej zmienności na rynkach finansowych,polski sektor bankowy osiągnął w 2009 r.i w I kwartale 2010 r. relatywnie wysokie, chociażniższe niż w 2008 r., wyniki finansowe11 (zob. ta-bela 3.1 i wykres 3.1). W okresie od października2009 r. do marca 2010 r. zysk sektora bankowegobył znacznie wyższy niż w odpowiednim okresierok wcześniej.

Wykres 3.1. Miesięczny wynik netto sektora ban-kowego

-1,0-0,8-0,6-0,4-0,20,00,20,40,60,81,01,21,41,61,8

3-20

04

9-20

04

3-20

05

9-20

05

3-20

06

9-20

06

3-20

07

9-20

07

3-20

08

9-20

08

3-20

09

9-20

09

3-20

10

mld

zł

.

Źródło: NBP.

Większość zysku sektora została wypracowanaprzez największe banki, a jednocześnie wzrosłaliczba średnich i małych instytucji ponoszącychstraty. W 2009 r. wynik finansowy sześciu naj-większych banków12 (kontrolujących 48,9% ak-tywów sektora) stanowił 80,4% łącznego wynikufinansowego (w 2008 r. – 63,1%). Udział ban-ków komercyjnych i oddziałów instytucji kredy-towych, które wykazały straty, w aktywach tejgrupy wzrósł z 1,8% w 2008 r. do 8,6% w 2009 r.Oprócz banków w początkowym okresie dzia-łalności, w tej grupie znalazło się także kilkainstytucji średniej wielkości, które w poprzed-

11 Dane o bankach prezentowane w rozdziale 3. pochodzą z bazy danych „Bankowa Informacja Sprawozdawcza”(stara sprawozdawczość ostrożnościowa, oparta na polskich standardach rachunkowości) do momentu wyłączenia je-go odpowiednich części (dla danych o adekwatności kapitałowej – do grudnia 2007 r., dla pozostałych danych –do lutego 2010 r.), natomiast od kolejnego okresu – z bazy danych „System Informacji Sprawozdawczej” (nowasprawozdawczość ostrożnościowa, oparta na zatwierdzonych przez CEBS standardach COREP i FINREP). Jeżeliw starym układzie sprawozdawczości nie występował odpowiedni podział danych (podmiotowy, produktowy etc.), todo analizy wykorzystano tylko dane z nowej sprawozdawczości (od grudnia 2008 r.).12 Banki o aktywach przekraczających 50 mld zł.



nich latach były zyskowne. Przyczyną ich stratoraz spadku zysku wielu innych instytucji byłyznaczne odpisy z tytułu utraty wartości należ-ności, wysokie koszty pozyskania finansowanialub kombinacja tych czynników. Z kolei duże,zyskowne instytucje charakteryzowały się zdy-wersyfikowaną strukturą portfela należności orazujemną luką finansowania, przez co nie musia-ły tak intensywnie konkurować o depozyty jakmniejsze instytucje (zob. rozdział 3.5).

Wykres 3.2. Zwrot z aktywów

-1,0%

-0,5%

0,0%

0,5%

1,0%

1,5%

2,0%

2,5%

3-20

07

6-20

07

9-20

07

12-2

007

3-20

08

6-20

08

9-20

08

12-2

008

3-20

09

6-20

09

9-20

09

12-2

009

3-20

10

Odstęp międzykwartylowyŚredniaMediana

Uwagi: dane annualizowane.O ile nie zaznaczono inaczej, wykresy rozproszeniaw rozdziale 3. dotyczą krajowych banków komercyj-nych i oddziałów instytucji kredytowych. Na koniecmarca 2010 r. aktywa tych banków stanowiły około94,1% aktywów całego sektora bankowego.Źródło: NBP.

Wynik działalności bankowej sektora w 2009 r.i w I kwartale 2010 r. nieznacznie wzrósł w po-równaniu z odpowiednimi okresami rok wcześniej(zob. tabela 3.1). W okresie tym sektor banko-wy osiągnął niższy wynik z tytułu odsetek, alejego spadek został zrekompensowany wzrostemwyniku z opłat i prowizji oraz wyniku z wycenyi działalności handlowej.

W porównaniu z 2008 r. wzrosły ponoszone przezsektor bankowy koszty realizacji ryzyka kredy-towego (zob. tabela 3.1 i rozdział 3.3). Ban-kom udało się natomiast ograniczyć wzrost kosz-tów operacyjnych, co przyczyniło się do popra-wy wskaźników efektywności, tj. kosztów opera-

cyjnych do aktywów i kosztów operacyjnych dowyniku działalności bankowej (zob. tabela 3.2).

W IV kwartale 2009 r. i I kwartale 2010 r.zyskowność sektora bankowego ustabilizowałasię na poziomie około dwukrotnie niższym niżw IV kwartale 2008 r. (zob. tabela 3.2). Więk-sze banki w dalszym ciągu charakteryzowały sięprzeciętnie wyższymi wskaźnikami zyskowności(zob. wykres 3.2).

Z dekompozycji zmian wskaźnika ROE krajowe-go sektora bankowego wynika (zob. wykres 3.3),że jego stabilizacja począwszy od IV kwartału2009 r. była przede wszystkim skutkiem spadkuobciążenia wyniku działalności bankowej koszta-mi ryzyka kredytowego. Czynnik ten był głównąprzyczyną spadku ROE w poprzednim okresie.W przeciwnym kierunku oddziaływała poprawaadekwatności kapitałowej (zob. rozdział 3.6).

Wykres 3.3. Wskaźnik ROE krajowego sektorabankowego (prawa oś) i dekompozycja zmian (lewaoś)

-25%

-20%

-15%

-10%

-5%

0%

5%

10%

3-20

07

6-20

07

9-20

07

12-2

007

3-20

08

6-20

08

9-20

08

12-2

008

3-20

09

6-20

09

9-20

09

12-2

009

3-20

10

10%12%

14%16%

18%20%22%

24%26%

Aktywa ważone ryzykiem do funduszy podstawowych bruttoRentowność aktywów ważonych ryzykiemUdział zysku brutto w wyniku działalnościUdział zysku netto w zysku bruttoROE (prawa oś)

Uwagi: dane annualizowane, zmiany składników de-kompozycji – kwartał do kwartału.Udział zysku brutto w wyniku działalności banko-wej może być interpretowany jako część wyniku dzia-łalności bankowej, która nie została wykorzystywanana pokrycie kosztów operacyjnych i kosztów realizacjiryzyka kredytowego.Źródło: NBP.

Banki komercyjne kontrolowane przez nierezy-dentów z reguły charakteryzowały się lepszą zy-skownością niż ich spółki-matki. Dzięki koncen-


IWyniki finansowe

tracji na tradycyjnej działalności depozytowo-kredytowej wyniki sektora bankowego w Pol-sce są przeciętnie bardziej stabilne niż w USAi w krajach Europy Zachodniej.

W nadchodzących kwartałach można oczekiwaćstabilizacji lub pewnego wzrostu zysku sekto-ra bankowego. Zagrożeniem dla tego scenariuszamogłoby być wolniejsze od oczekiwanego tem-po wzrostu gospodarczego, które przyczyniłobysię do wzrostu odpisów z tytułu utraty warto-

ści należności, a także mogłyby spowodować dal-szy spadek przychodów z tytułu odsetek oraz za-hamować wzrost przychodów sektora bankowegoz innych rodzajów działalności. W dłuższej per-spektywie, wprowadzenie zmian regulacyjnych wkształcie, który wymusiłby na bankach przebu-dowanie struktury bilansu (zob. ramka 4), mo-głyby również ograniczyć poprawę wyników sek-tora bankowego przez wzrost kosztów finansowa-nia działalności.

Tabela 3.1. Wybrane pozycje rachunku zysków i strat sektora bankowego

12-2008(w mld zł)

12-2009(w mld zł)

3-2010(w mld zł)

Zmiana 2009(r/r w %)

Zmiana 1 kw.2010 (r/r w %)

Przychody z tytułu odsetek 58,06 55,50 13,83 -4,41 -6,62Koszty z tytułu odsetek 30,03 29,12 6,62 -3,02 -22,41Wynik z tytułu odsetek 28,03 26,38 7,22 -5,89 14,79Wynik nieodsetkowy 20,41 23,26 5,40 13,96 -4,91wynik z tytułu opłat i prowi-zji

11,46 12,50 3,37 9,11 16,31

przychody z tytułu dywidend 1,46 1,39 0,13 -4,75 -63,52wynik z wyceny i działalnościhandlowej1

7,49 9,37 1,90 25,02 -21,78

Wynik działalności bankowej 48,44 49,63 12,61 2,47 5,44Koszty działania banku 24,64 24,71 6,02 0,31 -2,35Amortyzacja 2,33 2,54 0,64 8,89 2,31Odpisy z tytułu utraty warto-ści aktywów finansowych

4,27 11,38 2,70 166,45 9,74

w tym: kredytów ze stwier-dzoną utratą wartości

4,18 11,37 2,70 171,71 9,97

Zysk brutto 16,75 10,44 3,01 -37,68 14,68Zysk netto 13,63 8,50 2,49 -37,63 16,81

1 Na wartość tej pozycji składa się wynik z tytułu aktywów i zobowiązań finansowych należących do portfeli„przeznaczone do obrotu” i „wyceniane według wartości godziwej ze skutkiem wyceny odnoszonym do ra-chunku zysków i strat”, zrealizowany wynik z aktywów i zobowiązań finansowych należących do pozostałychportfeli oraz wynik z tytułu różnic kursowych.Źródło: NBP.



Tabela 3.2. Wybrane wskaźniki operacyjne sektora bankowego

Procent przeciętnych aktywów Procent wyniku z działalności

I kw. I kw.2008 2009 2010 2008 2009 2010

Wynik z tytułu odsetek (NIM) 3,14 2,51 2,57 57,87 53,15 54,31Wynik nieodsetkowy 2,29 2,21 2,17 42,13 46,85 45,69Wynik działalności bankowej 5,43 4,72 4,74 100,00 100,00 100,00Koszty operacyjne1 3,02 2,59 2,56 55,67 54,90 53,93Odpisy z tytułu utraty wartości ak-tywów finansowych

0,48 1,08 1,10 8,82 22,93 23,11

w tym: kredytów ze stwierdzonąutratą wartości

0,47 1,08 1,09 8,64 22,90 23,09

Zysk brutto 1,88 0,99 1,02 34,58 21,03 21,53Zysk netto (ROA) 1,53 0,81 0,83 28,13 17,12 17,62

Zysk brutto do funduszypodstawowych2

25,34 13,04 12,92 - - -

Zysk netto do funduszy podstawo-wych (ROE)2

20,61 10,62 10,67 - - -

1 Koszty operacyjne = koszty działania banku + odpisy amortyzacyjne.2 Fundusze podstawowe bez pomniejszeń; odjęto zyski oddziałów banków zagranicznych.Uwaga: dane annualizowane.Źródło: NBP.

3.2. Akcja kredytowa

Od publikacji ostatniego Raportu, dal-szemu obniżeniu uległo tempo wzrostugłównych kategorii kredytów. Mimo to,relatywnie wysoki wzrost utrzymał się wgrupie kredytów dla gospodarstw domowych.

Istnieje duża niepewność co do kształ-towania się dynamiki kredytów zwłaszczaw długim okresie. W perspektywie kil-ku kwartałów można oczekiwać dalszegoobniżania się przyrostu kredytów ogółemprzy jednoczesnym wzroście w kategoriikredytów mieszkaniowych. W dłuższymokresie, po ustabilizowaniu się sytuacji go-spodarczej w otoczeniu polskiej gospodarki,może nastąpić powrót szybkiej ekspansjikredytowej.

W okresie analizowanym w Raporcie spadła war-tość kredytów dla przedsiębiorstw (zob. wykre-sy 3.4 i 3.5). Tempo spadku wartości kredytówbyło najwyższe w przypadku dużych przedsię-biorstw. Do spadku wartości kredytów przyczy-niło się trwające od pięciu do ośmiu kwartałów(w zależności od kategorii kredytu) zaostrzeniepolityki kredytowej13. Restrykcyjne – w porów-naniu z okresem przed upadkiem banku LehmanBrothers – podejście banków wynikało z utrzy-mującego się podwyższonego ryzyka w niektó-rych branżach gospodarki oraz dalszego wzrostuwartości kredytów o stwierdzonej utracie war-tości w portfelu kredytów dla przedsiębiorstw.Popyt na kredyt ze strony przedsiębiorstw niezwiększał się istotnie i wynikał głównie z pla-

13 Szerzej na temat zmian polityki kredytowej banków w: „Sytuacja na rynku kredytowym wyniki ankiety do prze-wodniczących komitetów kredytowych”, NBP, edycje z poszczególnych kwartałów lat 2009-2010.


IAkcja kredytowa

nów restrukturyzacji istniejącego zadłużenia. Wocenie banków w I kwartale 2010 r. zyskał naznaczeniu popyt o charakterze inwestycyjnym14.

Wykres 3.4. Dynamika akcji kredytowej (r/r)

-10%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

12-2

005

6-20

06

12-2

006

6-20

07

12-2

007

6-20

08

12-2

008

6-20

09

12-2

009

Kredyty dla przedsiębiorstw Kredyty dla gospodarstw domowychKredyty dla sektora niefinansowego ogółem

Uwaga: dane po wyeliminowaniu wpływu zmian kur-sów walutowych.Źródło: NBP.

Wykres 3.5. Zmiany (m/m) kredytów dla przed-siębiorstw

-6

-4

-2

0

2

4

6

3-20

07

6-20

07

9-20

07

12-2

007

3-20

08

6-20

08

9-20

08

12-2

008

3-20

09

6-20

09

9-20

09

12-2

009

3-20

10

mld

zł .

Zmiana w miesiącu Średnia w 2008 r.Średnia w 2009 r.


Po silnym spadku w IV kwartale 2009 r. i napoczątku 2010 r., miesięczne przyrosty warto-ści kredytów konsumpcyjnych ustabilizowały się

w dwóch ostatnich miesiącach objętych Rapor-tem(zob. wykres 3.6). W tym okresie banki kon-tynuowały zaostrzanie polityki kredytowej w ob-szarze tych kredytów, chociaż zmiany te dekla-rowało mniej banków niż w poprzednich kwarta-łach. Do głównych przyczyn zaostrzania politykinależało pogarszanie się jakości portfela kredy-tów konsumpcyjnych i ryzyko związane z przy-szłą sytuacją finansową kredytobiorców. W opi-nii banków miał miejsce spadek popytu na kre-dyty konsumpcyjne, do czego przyczyniło się po-gorszenie sytuacji finansowej gospodarstw domo-wych i spadek zakupów dóbr trwałego użytku.

Wykres 3.6. Zmiany (m/m) kredytów konsump-cyjnych dla gospodarstw domowych

-1

0

1

2

3

43-

2007

6-20

07

9-20

07

12-2

007

3-20

08

6-20

08

9-20

08

12-2

008

3-20

09

6-20

09

9-20

09

12-2

009

3-20

10

mld

zł .



Przyrosty kredytów mieszkaniowych od września2009 r. ustabilizowały się na poziomie zbliżo-nym do średniej za 2009 r. (zob. wykres 3.7).W tym okresie widoczna stała się tendencja dołagodzenia polityki kredytowej w kategorii kre-dytów mieszkaniowych. Większość banków de-klarowała łagodzenie bądź brak zmiany warun-ków przyznawania tego typu kredytów. W opi-nii banków, główną przyczyną było zwiększeniesię presji konkurencyjnej w tym segmencie rynkuoraz stabilizacja cen nieruchomości. Tendencje

14 Szczegółowy opis zmian popytu na kredyt wraz z przyczynami w: „Sytuacja na rynku kredytowym wyniki ankietydo przewodniczących komitetów kredytowych”, NBP, edycje z poszczególnych kwartałów lat 2009-2010.



cenowe na rynku nieruchomości miały równieżpozytywny wpływ na popyt na kredyty mieszka-niowe.

Wykres 3.7. Zmiany (m/m) kredytów mieszkanio-wych dla gospodarstw domowych

0

1

2

3

4

5

3-20

07

6-20

07

9-20

07

12-2

007

3-20

08

6-20

08

9-20

08

12-2

008

3-20

09

6-20

09

9-20

09

12-2

009

3-20

10

mld

zł .



Zmianie uległa struktura walutowa nowo udzie-lanych kredytów mieszkaniowych. Od połowy2008 r. zdecydowanie obniżył się udział kredy-tów zaciąganych w walutach obcych, wśród któ-rych historycznie dominował frank szwajcarski(zob. wykres 3.8). W okresie objętym Rapor-tem ok. 80% nowych kredytów zaciąganych byłow złotych. Jednocześnie wzrósł udział kredytównominowanych w euro w nowo zaciąganych kre-dytach, przewyższając po raz pierwszy odsetekkredytów nominowanych we frankach szwajcar-skich.

W perspektywie kilku kwartałów należy spodzie-wać się dalszego spadku tempa wzrostu warto-

ści kredytów. Zgodnie z przewidywaniami ban-ków na II kwartał 2010 r., nieznaczne zaostrzeniepolityki kredytowej dotyczyć będzie jedynie kre-dytów konsumpcyjnych. W przypadku kredytówdla przedsiębiorstw banki oczekują złagodze-nia kryteriów przyznawania kredytów, zwłasz-cza wobec dużych przedsiębiorstw i finansowa-nia krótkoterminowego. W segmencie kredytówmieszkaniowych banki przewidują brak zmianlub nieznaczne złagodzenie polityki kredytowej.Szacunki NBP w oparciu o dane jakościowe su-gerują, że bardziej zdecydowany wzrost głów-nych kategorii kredytów może nastąpić w 2011 r.Czynnikiem, który może wpływać na ewentual-ne dalsze zaostrzenie wymogów kredytowych wII połowie 2010 r. będzie dostosowanie polity-ki kredytowej banków do wymogów Rekomen-dacji T (zob. ramka 1).

Wykres 3.8. Struktura walutowa nowo udzielo-nych kredytów mieszkaniowych dla gospodarstw do-mowych

0%10%20%

30%40%50%60%70%

80%90%

100%

3-20

07

6-20

07

9-20

07

12-2

007

3-20

08

6-20

08

9-20

08

12-2

008

3-20

09

6-20

09

9-20

09

12-2

009

3-20

10

PLN CHF EUR USD

Źródło: NBP.

Ramka 1. Rekomendacja T

W dniu 23 lutego 2010 r. Komisja Nadzoru Finansowego przyjęła Rekomendację T dotyczącądobrych praktyk w zakresie zarządzania ryzykiem detalicznych ekspozycji kredytowych. Jej ce-lem jest poprawa procesu oceny zdolności kredytowej klientów detalicznych. Wcześniej, w 2006 r.nadzór bankowy wprowadził w życie Rekomendację S, zmodyfikowaną następnie w 2009 r. (tzw.Rekomendacja S II). Jej celem było ograniczenie zagrożeń, których źródłem był portfel kredytów


IAkcja kredytowa

hipotecznych. W odróżnieniu od Rekomendacji S, która dotyczy wyłącznie kredytów zabezpie-czonych hipoteką, wymogi Rekomendacji T odnoszą się do wszystkich detalicznych ekspozycjikredytowych1. Wprowadzenie w życie przez banki wszystkich zapisów Rekomendacji T powinnonastąpić do końca 2010 r.

Część zapisów Rekomendacji T jest powtórzeniem lub uzupełnieniem regulacji zawartych w Re-komendacji S. Uzupełniono zapis Rekomendacji S dotyczący maksymalnych poziomów LTV owymóg uzasadnienia stosowania przez bank maksymalnego limitu tego wskaźnika. W przypadku,gdy waluta kredytu jest inna niż waluta, w której wyrażona jest wartość zabezpieczenia, wpro-wadzono wymóg powiększenia przy kalkulacji LTV kwoty kredytu o 10% wartości kredytu dlakredytów o terminie spłaty do 5 lat i o 20% przy pozostałych kredytach.

Rekomendacja T wprowadza wymogi odnoszące się do poziomu obciążeń kredytobiorców kosztamiobsługi kredytów i innych zobowiązań. W myśl jej zapisów, bank powinien ustalić maksymalne li-mity relacji wydatków związanych z obsługą zobowiązań kredytowych i finansowych do dochodówklienta. Zapisy Rekomendacji T stanowią, że obciążenie dochodów spłatą kredytu nie powinnoprzekraczać 50% dochodów netto w przypadku kredytobiorców o dochodach nieprzekraczającychpoziomu przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce. W przypadku pozostałych kredytobiorcówpróg ten nie powinien przekraczać wartości 65% dochodów netto.

Ponadto, rekomenduje się, aby banki ustalając limit maksymalnego obciążenia, posługiwały sięanalizą warunków skrajnych (stress-test). Analizy te powinny zakładać deprecjację złotego mini-malnie o 30% oraz wzrost stóp procentowych przynajmniej o 400 punktów bazowych.

Przyjęcie Rekomendacji T zapoczątkowało dyskusję o skutkach wprowadzenia nowej regulacjidla przyszłej dynamiki akcji kredytowej. NBP przeprowadził szacunek wpływu wprowadzeniaRekomendacji T na przyszłą dynamikę akcji kredytowej wykorzystując panelowe modele ekono-metryczne wyjaśniające tempo akcji kredytowej na podstawie danych indywidualnych bankóworaz wyników ankiety do przewodniczących komitetów kredytowych2. Metoda ta pozwala naoszacowanie skutków wprowadzenia Rekomendacji T od strony podażowej. Efekt wprowadzeniaRekomendacji T jest szacowany pośrednio na podstawie zakładanej zmiany polityki kredytowejbanków.

W zastosowanym narzędziu kwartalny przyrost kredytu objaśniany jest za pomocą: wskaźnikówekonomicznych banków (m. in. współczynnik adekwatności kapitałowej, pozycja netto na ryn-ku międzybankowym), krajowych wskaźników makroekonomicznych (m. in. dynamika realnegoPKB, wskaźnik inflacji CPI), zmiennych opisujących politykę kredytową banku (kryteria i warun-ki udzielania kredytów) oraz zmiennych pomocniczych (zmienne zerojedynkowe opisujące zmianystrukturalne). Zastosowanie w modelach, jako zmiennych objaśniających, miar opisujących poli-tykę kredytową banków umożliwia kwantyfikację wpływu zmian restrykcyjności przyszłej politykikredytowej banków na akcję kredytową.

Przeprowadzone symulacje obejmują okres od II kwartału 2010 r. do końca 2011 r. W pierwszymkroku symulacji została wykonana prognoza dynamiki akcji kredytowej zakładająca brak wprowa-dzenia zapisów Rekomendacji T. W drugim kroku wykonano prognozę zakładającą wprowadzenieprzez banki zapisów Rekomendacji T między IV kwartałem 2010 r. i II kwartałem 2011 r. Różnicamiędzy tempem wzrostu kredytów w tych prognozach przybliża efekt wprowadzenia Rekomenda-cji T.



Prognozy nieuwzględniające wprowadzenia Rekomendacji T (pierwszy krok) wykonano przy na-stępujących założeniach:

� wskaźniki finansowe banków pozostają na poziomie z końca I kwartału 2010 r. w horyzoncieprognozy,

� wielkości makroekonomiczne kształtują się zgodnie z projekcją makroekonomiczną NBP zczerwca 2010 r.,

� zmiany polityki kredytowej banków w II kwartale 2010 r. odpowiadają planom bankówzgłoszonym w ostatniej edycji ankiety NBP do przewodniczących komitetów kredytowych(przeprowadzonej na przełomie marca i kwietnia 2010 r.),

� polityka kredytowa banków nie ulegnie zmianom po zakończeniu II kwartału 2010 r.

W drugim etapie wygenerowane zostały prognozy uwzględniające wejście w życie Rekomendacji T,które uwzględniają modyfikację założeń odnośnie do przyszłej polityki kredytowej banków. W tymcelu przyjęto następujące założenia:

� kredyty konsumpcyjne: założono, że wszystkie banki biorące udział w ankiecie i udzielają-ce kredytów konsumpcyjnych (16 banków) będą zaostrzać kryteria oraz wybrane warunkiudzielania kredytów rozpoczynając od IV kwartału 2010 r. Prognoza dynamiki akcji kre-dytowej uwzględniająca wprowadzenie Rekomendacji T zakłada, że między IV kwartałem2010 r. i II kwartałem 2011 r. wszystkie banki zwiększą wymagania co do wielkości koniecz-nego zabezpieczenia oraz obniżą maksymalną dostępną kwotę kredytu. Zaostrzenie politykikredytowej będzie trwało 3 kwartały, aż do końca II kwartału 2011 r. Dodatkowo założono,że w IV kwartale 2010 r. wydłużony zostanie jednorazowo maksymalny okres kredytowania,co częściowo złagodzi wpływ Rekomendacji T na kalkulację zdolności kredytowej klientów.

� kredyty mieszkaniowe: założono, że wszystkie banki udzielające kredytów mieszkaniowychbędą zaostrzać politykę kredytową w obszarze kredytów mieszkaniowych rozpoczynając odIV kwartału 2010 r. aż do końca II kwartału 2011 r. W tym okresie zaostrzone zostanąkryteria udzielania kredytów, wymogi dotyczące zabezpieczeń i zwiększona zostanie wartośćwymaganego udziału własnego kredytobiorcy.

Założenie zacieśniania polityki kredytowej przez trzy kwartały z rzędu wynika z obserwacji histo-rycznych reakcji banków na rekomendacje wprowadzane we wcześniejszych okresach i ze specyfikizastosowanego modelu. W przypadku wprowadzenia Rekomendacji S w lipcu 2006 r. banki zacie-śniały politykę kredytową przez dwa kwartały z rzędu. W przypadku Rekomendacji T spodzie-wany efekt zacieśniania polityki kredytowej przez banki jest silniejszy. Wykorzystany model niepozwala na gradację skali zacieśniania polityki kredytowej. Z tego powodu, aby uzyskać silniejszyefekt wprowadzenia Rekomendacji T w porównaniu z zapisami Rekomendacji S, konieczne jestpodtrzymanie wprowadzonego zaostrzenia polityki kredytowej przez jeden kwartał dłużej.

Wyniki przeprowadzonych kalkulacji wskazują, że wprowadzenie Rekomendacji T może obniżyćroczną dynamikę kredytów o kilka punktów procentowych. W porównaniu do prognoz przyrostukredytów nie uwzględniających zapisów Rekomendacji T, jej wprowadzenie może spowodować


IAkcja kredytowa

obniżenie tempa wzrostu kredytów w okresie między I kwartałem 2010 r. a IV kwartałem 2011 r.o 4 – 13 pkt. proc. (w zależności od specyfikacji modelu). W przypadku kredytów mieszkanio-wych oczekiwany spadek tempa wzrostu kredytów mieści się w przedziale 7 – 18 pkt. proc., a wprzypadku kredytów konsumpcyjnych – w przedziale 0,1 – 4 pkt. proc.

Ze względu na zróżnicowanie polityki kredytowej pomiędzy bankami najbardziej prawdopodobnewydaje się, że nie wszystkie banki zaostrzą politykę kredytową w jednakowym stopniu3. Jeżeliprzyjąć, że polityki nie zmieniłyby banki w przypadku których w I kwartale 2010 r. akceptowaneobciążenie dochodów kosztami obsługi kredytu było niższe od średniej dla ankietowanych bankówto można spodziewać się obniżenia tempa wzrostu kredytów w okresie między I kwartałem 2010 r.a IV kwartałem 2011 r. o 1 – 4 pkt. proc. (w zależności od specyfikacji modelu).

1 Detaliczne ekspozycje kredytowe – ekspozycje wobec osób fizycznych na cele nie związane z działalnościągospodarczą czy prowadzeniem gospodarstwa rolnego.2 Wstępna wersja modeli wykorzystanych w prognozie została przedstawiona w opracowaniu GrodzickiM., Hałaj G., Żochowski D., ”Commercial Bank Lending Policy and Loan Supply”, artykuł przedstawionyna 29 konferencji CIRET „Business tendency surveys and policy formulation”, Santiago, 2008 r.3 Przyjęto założenie, że w przypadku banków zgłaszających wyższe średnie obciążenie dochodów kredyto-biorcy kosztami obsługi kredytów występuje wyższe prawdopodobieństwo zaostrzenia polityki kredytowej.

Badania ankietowe przedsiębiorstw prowadzoneprzez NBP wskazują, że w najbliższych miesią-cach można spodziewać się utrzymania niskiegopopytu przedsiębiorstw na kredyt. W I kwarta-le 2010 r. wzrosła liczba przedsiębiorstw planu-jących ograniczenie zadłużenia z tytułu kredytubankowego15.

Niepewność co do przyszłego wzrostu gospodar-czego oraz dobra sytuacja płynnościowa przed-siębiorstw (przede wszystkim dużych) powodują,że ich zapotrzebowanie na kredyty krótkotermi-nowe w najbliższych kwartałach będzie spadać.Wpływ na to mają zmiany zapotrzebowania nafinansowanie zapasów i kapitału obrotowego orazwzrost wykorzystania alternatywnych źródeł fi-nansowania, w tym środków własnych16.

Niski poziom wykorzystania mocy produkcyj-nych oraz względnie duża wielkość nakładów in-

westycyjnych przeprowadzonych w latach 2005-2008 powodują, że skłonność przedsiębiorstwdo rozpoczynania nowych inwestycji utrzymu-je się na niskim poziomie17. Badania ankieto-we wskazują, że coraz większy odsetek przed-siębiorstw deklaruje finansowanie inwestycji ześrodków własnych18. Oznacza, to że w najbliż-szych miesiącach popyt przedsiębiorstw na kre-dyty inwestycyjne będzie niski.

Dane historyczne wskazują, że po ostatnim spo-wolnieniu gospodarczym wartość kredytów dlaprzedsiębiorstw nie rosła przez okres około 2–3lat. W horyzoncie kilku kwartałów można spo-dziewać się wystąpienia podobnych tendencji.Czynnikiem, który może wpływać na wyższy po-pyt na kredyt, niż w okresie po poprzednim spo-wolnieniu gospodarczym, jest zapotrzebowaniena kredyt związane z realizacją projektów in-

15 Zob. „Informacja o kondycji sektora przedsiębiorstw ze szczególnym uwzględnieniem stanu koniunktury w I kwar-tale 2010 r. oraz prognoz koniunktury na II kwartał 2010 r.”, NBP, 2010 r.16 Zob. „Sytuacja na rynku kredytowym wyniki ankiety do przewodniczących komitetów kredytowych – II kwartał2010 r.”, NBP, 2010 r.17 „Informacja o kondycji [...]” op. cit.18 „Informacja o kondycji [...]” op. cit.



westycyjnych, dofinansowanych ze środków unij-nych.

W dłuższym terminie można spodziewać sięwzrostu popytu na kredyt. Oczekiwania te wyni-kają z dobrych perspektyw gospodarczych Polskioraz niskiego zadłużenia sektora realnego na tleinnych krajów UE (brak konieczności zmniejsza-nia dźwigni finansowej). W obszarze kredytówmieszkaniowych utrzymywaniu się silnego popy-tu sprzyjać będą czynniki demograficzne, a wszczególności wzrost liczby gospodarstw domo-wych19.

W dłuższym okresie wydaje się również, że czyn-niki podażowe nie będą ograniczać tempa wzro-stu kredytu. Wysoka rentowność działalnościbankowej w Polsce stanowi zachętę dla między-narodowych grup bankowych do rozwoju działal-ności ich spółek zależnych. Mimo kryzysu finan-sowego nie dokonywały one ograniczeń dźwigni

finansowej w bankach działających w Polsce i sąskłonne wspierać swoje spółki zależne kapitałem(zob. rozdział 3.6).

Na kształtowanie się kredytów w dłuższym okre-sie wpływ będą miały europejskie regulacjekapitałowe i płynnościowe, których ostatecznykształt nie jest jeszcze znany. Z przedstawione-go przez Komisję Europejską projektu założeńzmian do Dyrektyw 2006/48/WE i 2006/49/WEwynika, że wdrożenie nowej regulacji w obec-nie proponowanym kształcie mogłoby spowodo-wać konieczność przebudowy struktury bilansówbanków (zob. ramka 4). Jednym ze skutków do-stosowań mogłoby być zmniejszenie akcji kre-dytowej przez te banki, których aktywa długo-terminowe nie mają odpowiedniego pokrycia wdługoterminowych pasywach, o ile nie nastąpiązmiany prawne ułatwiające bankom pozyskiwa-nie finansowania, np. w postaci emisji listów za-stawnych.

Ramka 2. Perspektywy wzrostu akcji kredytowej w Polsce

Tempo wzrostu kredytów dla sektora niefinansowego w Polsce silnie przyspieszało od 2003 r., zpoziomu 7% rocznie, do 24% w 2006 r., 32% w 2007 r. i 38% w 2008. W strukturze kredytów rósłudział kredytów na cele mieszkaniowe, których roczna dynamika wyniosła 48% w 2003 r., 54%w 2006 r., 50% w 2007 r., i 65% w 2008 r. (po wyeliminowaniu wpływu zmian kursowych rocznestopy wzrostu kredytów mieszkaniowych wyniosły: 38% w 2003 r., 58% w 2006 r. 59% w 2007 r.i 39% w 2008 r.).

Silny wzrost kredytu, przede wszystkim na cele mieszkaniowe, spowodowany był z jednej stronyprzez wzrost popytu gospodarstw domowych na mieszkania, czemu sprzyjała rosnąca dostępnośćkredytu i relatywnie niskie jego koszty, a z drugiej strony, przez ograniczenia podażowe na rynkumieszkań, co przyczyniało się do wzrostu ich cen. Wzrost cen wywoływał sprzężenie w postaciwzmożonego popytu, wywołanego m.in. przez oczekiwany dalszy wzrost cen, co z kolei dodatkowozwiększało popyt na kredyt.

Istotną rolę w opisanym wyżej procesie odegrało silne złagodzenie przez banki warunków i kry-teriów udzielania kredytu i związany z tym bardzo niski poziom obserwowanych w okresie przed-kryzysowym marż kredytowych1. Przyczyną takiego zjawiska była silna konkurencja między ban-kami, prowadząca w przypadku niektórych instytucji do koncentracji na zwiększaniu udziału wrynku kosztem staranności oceny ryzyka kredytowego. Obserwowany w ubiegłych latach silnywzrost akcji kredytowej można oceniać jako początek procesu przegrzewania się rynku kredy-towego w Polsce (objawy boomu kredytowego). Kontynuacja wysokiego tempa akcji kredytowej

19 „Prognoza gospodarstw domowych na lata 2003-2030”, GUS, 2004 r.


IAkcja kredytowa

mogłaby prowadzić do narastania nierównowag na rynku nieruchomości, dalszego silnego wzrostukonsumpcji oraz akumulowania nadmiernego ryzyka kredytowego w bilansach banków.

Proces narastania nierównowag został przerwany przez obecny kryzys. W wyniku światowegokryzysu finansowego banki ograniczyły podaż kredytów, zaostrzając istotnie kryteria i warunkiich udzielania. Obniżył się także popyt, zwłaszcza ze strony przedsiębiorstw. Począwszy od 2009r. roczne tempo wzrostu kredytów dla sektora niefinansowego istotnie się obniżyło, osiągając wkwietniu 2010 r. poziom ok. 2% (nieco ponad 5% po wyeliminowaniu różnic kursowych). Rocznetempo wzrostu kredytów mieszkaniowych obniżyło się do ok. 13% (po wyeliminowaniu wpływuzmian kursowych).

Ze względu na negatywne skutki uboczne zjawiska przegrzania na rynku kredytowym pożądanawydaje się ocena, czy istnieje ryzyko wystąpienia w nadchodzących latach ponownego silnegoprzyspieszenia wzrostu kredytu, podobnego do zjawisk obserwowanych w latach 2006 – 2008.

Podstawowym czynnikiem, który może sprzyjać popytowi na kredyt są zjawiska demograficzne, tj.powstawianie licznych nowych gospodarstw domowych (chociaż w mniejszej skali niż w poprzed-nich latach2) i migracje wewnętrzne do dużych miast połączone z dążeniem do poprawy warunkówżycia poprzez nabycie pierwszego mieszkania, zmianę mieszkania, jego wyposażenie, nabycie dóbrtrwałego użytku i inne zachowania opisywane teorią wyrównywania konsumpcji w cyklu życia.Popytowi na nowe mieszkania, a przez to na kredyt bankowy na ich nabycie i wyposażenie, możesprzyjać tendencja spadku cen na rynku mieszkaniowym obserwowana w ostatnich dwóch latach,która, przy wzroście dochodów gospodarstw domowych, zwiększyła ich zdolność do zakupu nie-ruchomości. Wzrostowi popytu na kredyt może również sprzyjać niska bieżąca oraz oczekiwanastopa inflacji, sprzyjająca utrzymywaniu relatywnie niskich stóp procentowych i niskich nomi-nalnych kosztów obsługi kredytu, nawet przy wysokich marżach kredytowych. Oczekiwania nautrzymanie się niskich stóp procentowych mogą ulec wzmocnieniu w miarę zbliżania się momentuprzyjęcia euro przez Polskę.

Istotnym czynnikiem sprzyjającym wzrostowi podaży kredytu może być wysoka płynność banków,która absorbowana jest przez krótkoterminowe bony pieniężne emitowane przez NBP. Środki tebanki mogłyby przeznaczyć na akcję kredytową, o ile w ich ocenie sytuacja rynkowa nie będziewymagać utrzymywania wysokiego bufora płynnych aktywów. Można oceniać, że ze względu namechanizm przewalutowania środków z Unii Europejskiej, krótkoterminowa płynność bankówbędzie nadal szybko rosła, przez co czynnik ten będzie jeszcze zyskiwał na znaczeniu3.

Po okresie zaostrzania polityki kredytowej można obecnie zaobserwować początek procesu stop-niowego łagodzenia kryteriów i warunków udzielania kredytów przez banki. Jeśli tendencja ta sięutrzyma i stanie się powszechna, będzie to oznaczać zwiększenie dostępności kredytów i wzrostkonkurencji na rynku kredytowym. Czynnik konkurencji był decydujący w latach 2006 - 2008 woddziaływaniu na politykę kredytową banków i zapewniał łatwy dostęp do taniego finansowaniapodmiotów sektora niefinansowego.

Kolejnym czynnikiem oddziałującym w kierunku wzrostu dynamiki akcji kredytowej będzie dłu-gofalowa tendencja do zwiększania skali i zakresu pośrednictwa finansowego, obserwowana w mia-rę procesu doganiania poziomu rozwoju gospodarczego przez kraje, które budowały gospodarkęrynkową. Dane o kształtowaniu się relacji kredytu do PKB w dłuższym okresie potwierdzająwystępowanie tego zjawiska także w Polsce. Trudno wprawdzie określić jaka skala pośrednictwafinansowego byłaby spójna z długookresowym zrównoważonym wzrostem gospodarczym w kra-



jach o wysokim poziomie rozwoju gospodarczego, do których poziom rozwoju gospodarki polskiejbędzie się zbliżał w następnych kilkunastu latach. W szczególności, doświadczenia obecnego kry-zysu sugerują, że skala pośrednictwa finansowego w niektórych krajach najwyżej rozwiniętychw okresie przedkryzysowym w wyniku boomu kredytowego przekroczyła poziom długookresowejrównowagi. Ze względu jednak na bardzo dużą różnicę w relacji kredytów do PKB między Polskąa krajami UE-15, można sądzić, że istnieje jeszcze znaczna przestrzeń dla procesu zwiększaniaskali pośrednictwa finansowego w Polsce.

Wymienione wyżej czynniki mogą oddziaływać na przyspieszenie akcji kredytowej. Można jednakrównież wskazać czynniki ograniczające dynamikę akcji kredytowej.

Podstawowym czynnikiem ograniczającym przyrost kredytów pozostaje wysoka niepewność doty-cząca kierunku rozwoju sytuacji makroekonomicznej w świecie, która ogranicza skłonność banków,jak i ich banków-matek, do podejmowania ryzyka kredytowego. Niepewność konsumentów co doperspektyw zatrudnienia zniechęca także do zaciągania długoterminowych zobowiązań. Czynnikten będzie jednak oddziaływał w ograniczonym horyzoncie czasowym.

Ważnym czynnikiem o charakterze mikroekonomicznym jest obciążenie banków kredytami ostwierdzonej utracie wartości, co zniechęca je do przyspieszenia akcji kredytowej. Doświadcze-nia z okresu poprzedniego zwolnienia gospodarczego pokazują, że zmiana nastawienia bankówmoże wymagać dłuższego czasu, więc łagodzenie przyjętych w okresie zaburzeń obostrzeń możebyć procesem powolnym i stopniowym. Ponadto, w następstwie kryzysu w większości bankównastąpiło wzmocnienie roli pionu zarządzania ryzykiem kosztem pionu sprzedaży, co ograniczyskłonność banków do podejmowania ryzyka.

Z drugiej jednak strony, dążenie do wyrównania strat powstałych w wyniku materializacji ryzy-ka kredytowego związanego z portfelem kredytów udzielonych przed wystąpieniem kryzysu możeskłaniać banki do przyspieszenia akcji kredytowej, gdy tylko percepcja ryzyka obniży się odpo-wiednio. W podobnym kierunku może działać polityka grup bankowych, które będą koncentrowaćswoją działalność na rynkach oferujących wyższą stopę zwrotu z kapitału. Do rynków takich na-leży rynek polski. Może to ułatwić dostęp do finansowania zewnętrznego od banków-matek. Wlatach 2007 – 2008 coraz więcej środków banki pozyskiwały od banków macierzystych i proces tenmoże być kontynuowany. Świadczy o tym także wysoka skłonność niektórych banków macierzy-stych do zwiększania bazy kapitałowej ich polskich filii. Ryzykiem dla takiego scenariusza możebyć to, że w kilku następnych latach ich własne potrzeby refinansowania będą bardzo duże4. Ry-zyko to może być jednak ograniczane przez zarządzanie płynnością grup w kierunku przesuwaniafinansowania na najbardziej efektywne rynki, co może jedynie pogłębić procesy delewarowania narynkach bazowych. Skala tego zjawiska może krytycznie zależeć od percepcji ryzyka związanego zpolskim rynkiem. Obecnie ryzyko to jest oceniane jako niskie, rynek polski jest postrzegany przezwiele grup bankowych jako część ich rynku podstawowego i zajmuje wysokie miejsce w rankingachinwestycyjnych.

Czynnikiem ograniczającym wzrost akcji kredytowej mogą być również reformy regulacji banko-wych na poziomie globalnym oraz Unii Europejskiej, mające na celu zapobieganie angażowaniusię banków w działania obciążone nadmiernym ryzykiem, w tym zbyt szybkie rozwijanie akcjikredytowej. W szczególności, w kierunku ograniczenia dynamiki kredytów mogą wpłynąć przygo-towywane obecnie globalne i europejskie regulacje w zakresie płynności, które zmuszą banki doobniżenia zakresu transformacji terminowej (zwiększenia zakresu finansowania długoterminowychaktywów długoterminowymi pasywami), co w konsekwencji może zwiększyć koszt finansowania


IRyzyko kredytowe

banków. W wyniku wprowadzanych ograniczeń grupy bankowe mogą jednak ograniczać aktyw-ność na rynkach mniej perspektywicznych, intensyfikując akcję kredytową w krajach oferującychwyższe stopy zwrotu, w tym w Polsce.

Z przedstawionej wyżej analizy można wyciągnąć następujący wniosek: prawdopodobieństwo wy-stąpienia boomu kredytowego, czyli wzrost kredytu, który może wywołać negatywne skutki ma-kroekonomiczne i doprowadzić do zaburzeń w systemie finansowym, wydaje się być obecnie niskie.Tym niemniej w kolejnych latach wzrastać będzie ryzyko znacznego przyspieszenia tempa wzrostukredytu. Może to być związane tak z długookresowym trendem wzrostu pośrednictwa finansowe-go, cyklicznym wzrostem popytu i podaży kredytu, jak i z optymistycznej percepcji stóp zwrotuoferowanych przez rynek w Polsce. Dlatego też podjęcie przez KNF działań na rzecz wzmocnie-nia zarządzania ryzykiem kredytowym w bankach należy ocenić pozytywnie z punktu widzeniastabilności systemu finansowego w przyszłości. W szczególności wprowadzenie przez KNF Reko-mendacji T będzie ograniczać akumulowanie ryzyka w bilansach banków.

1 NBP wskazywał na ryzyko podejmowane przez banki w wyniku łagodzenia polityki kredytowej, wtym obniżania marż kredytowych, w zakresie kredytów mieszkaniowych m.in. w ”Przeglądzie stabilnościsystemu finansowego - I półrocze 2007 r.”.2 Według prognozy liczby gospodarstw domowych na lata 2002 - 2030 opracowanej przez GUS w 2004 r.w latach 2004-2009 ilość gospodarstw domowych w miastach zwiększyła się w sumie o około 450 tysięcy.W latach 2010-2015 prognozowany przyrost liczby gospodarstw domowych w miastach wynosi w sumieokoło 150 tysięcy. Od 2015 r. GUS prognozuje spadek liczby gospodarstw domowych w miastach.3 Na koniec maja 2010 wartość bonów pieniężnych NBP przekroczyła 76 mld zł.4 Zob. „Financial Stability Review. June 2010”. ECB.

3.3. Ryzyko kredytowe

Od publikacji ostatniego Raportu wzrosłykwoty kredytów o stwierdzonej utraciewartości i ich udział w całości kredytów,szczególnie w segmencie kredytów kon-sumpcyjnych. W nadchodzących kwartałachmożna się spodziewać kontynuacji tejtendencji, jednak kwoty odpisów z tytułutrwałej utraty wartości kredytów powinnysię stabilizować.

3.3.1. Wynagrodzenie i koszty ban-ków z tytułu podejmowania ry-zyka kredytowego

W 2009 r. i w I kwartale 2010 r. znacznie po-gorszyła się jakość portfela kredytowego ban-ków. Było to skutkiem realizacji na dużą ska-lę ryzyka kredytowego skumulowanego w portfe-lach kredytowych banków na skutek prowadze-nia łagodnej polityki kredytowej w okresie do-brej koniunktury gospodarczej, na co wskazy-wano w poprzednich edycjach Raportu. Wyższekwoty należności ze stwierdzoną utratą war-tości od przedsiębiorstw i gospodarstw domo-wych w połączeniu ze stosunkowo niższym tem-pem wzrostu kredytów doprowadziły do wzrostu

20 Od tej edycji Raportu do opisu kwot należności ze stwierdzoną utratą wartości w bankach stosujących MSSForaz należności zagrożonych w bankach stosujących PSR będzie używany termin „należności ze (stwierdzoną) utra-tą wartości”, natomiast przy charakteryzowaniu udziału tych należności w portfelu będzie wykorzystywany termin„wskaźnik kredytów zagrożonych”.



wskaźników kredytów zagrożonych20 (zob. wy-kres 3.9).

Wykres 3.9. Skorygowana marża odsetkowa net-to i udział kredytów ze stwierdzoną utratą wartościw portfelu kredytowym

0%

4%

8%

12%

16%

20%

24%

12-2

001

12-2

002

12-2

003

12-2

004

12-2

005

12-2

006

12-2

007

12-2

008

12-2

009 -0,5%

0,0%

0,5%

1,0%

1,5%

2,0%

2,5%

Wskaźnik należności zagrożonych (lewa oś)Skorygowana marża odsetkowa netto (prawa oś)

Uwaga: dane dotyczące marży annualizowane.Źródło: NBP.

Pogorszenie jakości portfela kredytowego znala-zło odzwierciedlenie we wzroście kwot odpisówz tytyłu utraty wartości należności (zob. tabela3.1) i zwiększeniu obciążenia wyniku działalno-ści bankowej tymi odpisami. W I kwartale 2010 r.tempo wzrostu odpisów z tytułu utraty wartościzmniejszyło się. Wskaźniki obciążenia odpisamiz tytułu utraty wartości ustabilizowały się jed-nak na poziomie niemal trzykrotnie wyższym niżw 2008 r. (zob. tabela 3.2).

Banki komercyjne i oddziały instytucji kredy-towych były silnie zróżnicowane pod wzglę-dem wartości odpisów z tytułu utraty wartościi wskaźników obciążenia odpisami. W 2009 r.udział 10 instytucji o najwyższej relacji odpisówdo wartości kredytów w całości odpisów wyniósł41,2% (banki te udzieliły 12,4% kredytów). By-ły to przede wszystkim banki średniej wielkości,często specjalizujące się w udzielaniu kredytówkonsumpcyjnych.

W 2009 r. wynik odsetkowy netto sektora ban-kowego zmniejszył się o 5,9%, co obniżyło marżęodsetkową netto. Spadły zarówno przychody, jaki koszty odsetkowe, przy czym spadek przycho-

dów był większy. W I kwartale 2010 r. spadekmarży odsetkowej został zatrzymany na skutekwyraźnego spadku kosztów odsetkowych (22,4%w porównaniu z I kwartałem 2009 r.). Spadekprzychodów odsetkowych wynikał z ograniczeniaapetytu banków na ryzyko oraz spadku popytuna niektóre rodzaje kredytu (zob. rozdział 3.2),natomiast przyspieszenie spadku kosztów odset-kowych pod koniec 2009 r. i na początku 2010 r.– ze zmniejszenia intensywności konkurowaniao depozyty (zob. rozdział 3.5).

Wykres 3.10. Marża odsetkowa netto

0,0%

0,5%

1,0%

1,5%

2,0%

2,5%

3,0%

3,5%

3-20

076-

2007

9-20

0712

-200

73-

2008

6-20

089-

2008

12-2

008

3-20

096-

2009

9-20

0912

-200

93-

2010

w %

akt

ywów

.

Skorygowana marża odsetkowa nettoPrzychody odsetkowe od instumentów dłużnychOdpisy netto z tytułu utraty wartości należności

Uwagi: dane annualizowane.Spadek relacji przychodów odsetkowych z instrumen-tów dłużnych do aktywów w I kwartale 2010 r. jestzwiązany ze zmianą sposobu wykazywania przycho-dów odsetkowych od instrumentów dłużnych zalicza-nych do portfeli „przeznaczone do obrotu” oraz „wy-ceniane w wartości godziwej ze skutkiem wyceny od-noszonym do rachunku zysków i strat”. Wcześniej teprzychody były wykazywane jako odsetkowe, teraznatomiast są wykazywane łącznie ze zmianami centych instrumentów (zob. pozycja „Wynik z wyceny idziałalności handlowej” w tabeli 3.1). W 2009 r. taczęść przychodów odsetkowych stanowiła 27,7% ca-łości przychodów odsetkowych z instrumentów dłuż-nych.Źródło: NBP.

Negatywne trendy w zakresie ryzyka kredyto-wego oraz wyniku odsetkowego doprowadziłydo spadku skorygowanej marży odsetkowej net-to, mierzącej zyskowność pośredniczenia mię-dzy deponentami i kredytobiorcami (zob. wykres3.10).


IRyzyko kredytowe

W nadchodzących kwartałach można oczekiwaćstabilizacji kwot odpisów z tytułu utraty war-tości należności oraz wyniku odsetkowego, dzię-ki czemu zyskowność pośredniczenia między de-ponentami i kredytobiorcami nie będzie się da-lej pogarszać. Zagrożeniem dla tego scenariuszamogłoby być wolniejsze od oczekiwanego tem-po wzrostu, które spowodowałaby dalsze szyb-kie pogorszanie się jakości portfela należności,a także dalszy spadek przychodów odsetkowych.Ewentualny wzrost kosztów finansowania mógł-by doprowadzić do powstania ujemnej skorygo-wanej marży odsetkowej netto w bankach, któ-re w okresie dobrej koniunktury gospodarczejudzielały kredytów hipotecznych z niską marżą.

3.3.2. Ryzyko kredytowe portfela kre-dytów dla przedsiębiorstw

Od publikacji grudniowego Raportu jakość port-fela kredytów dla przedsiębiorstw pogorszyłasię21 (zob. wykres 3.11). Tempo pogarszania sięjakości portfela kredytów dla przedsiębiorstw by-ło jednak coraz wolniejsze. Po wyłączeniu wpły-wu zmian kursów walutowych, kwoty kredytówze stwierdzoną utratą wartości w okresie ostat-nich sześciu miesięcy wzrosły o 12%, a w okre-sie ostatnich 12 miesięcy o 24%. Wzrost wskaź-nika kredytów zagrożonych wynikał również zespadku kwoty należności ogółem od przedsię-biorstw (zob. rozdział 3.2). Wyższy wskaźnikkredytów zagrożonych utrzymuje się w grupiemałych i średnich przedsiębiorstw (zob. tabe-la 3.3), co może wynikać z ich mniej korzystnejsytuacji ekonomiczno-finansowej.

Większość sekcji gospodarki w ciągu roku zano-towała podobny wzrost wskaźnika kredytów za-grożonych (zob. tabela 3.4). W kilku sekcjachwzrost wskaźnika kredytów zagrożonych wynikał

wyłącznie ze spadku kwoty należności ogółem.

Tabela 3.3. Wskaźniki kredytów zagrożonych dlaprzedsiębiorstw (w %)

Przedsiębiorstwa 12-2008 12-2009 3-2010Duże, z tego: 5,4 9,1 9,6– złotowe 5,6 10,4 10,9– walutowe 4,7 6,0 6,6MSP, z tego: 7,4 12,0 12,4– złotowe 8,3 14,0 14,4– walutowe 4,1 5,3 5,1

Uwaga: duże przedsiębiorstwa zdefiniowane jako za-trudniające co najmniej 250 osób, MSP – mniej niż250 osób.Źródło: NBP.

Wykres 3.11. Wskaźniki kredytów zagrożonych dlaprzedsiębiorstw

0%

5%

10%

15%

20%

3-20

076-

2007

9-20

0712

-200

7

3-20

086-

2008

9-20

0812

-200

83-

2009

6-20

099-

2009

12-2

009

3-20

10


Źródło: NBP.

Wolniejszy wzrost kwoty kredytów ze stwierdzo-ną utratą wartości wynikał ze stopniowo po-prawiającej się sytuacji ekonomiczno-finansowejprzedsiębiorstw22. Lepsza sytuacja płynnościowai wyższa rentowość przedsiębiorstw ograniczyłyprawdopodobieństwo ich niewypłacalności orazzwiększyły zdolność przedsiębiorstw do termino-wego regulowania zobowiązań wobec banków.

21 Pogorszenie jakości portfela kredytów dla przedsiębiorstw w ostatnich sześciu miesiącach potwierdzają równieżdane przekazywane do NBP przez 10 największych banków. Wskazują one, że udział podmiotów bez zdolności kre-dytowej w ogólnej liczbie podmiotów kredytowanych wzrósł do 3,7% (I kw. 2010 r.) z 3,4% (III kw. 2009 r.), a udziałzadłużenia od tych podmiotów w portfelach kredytowych wzrósł w tym okresie do 11,9% z 10,6%.22 Szczegółowy opis zmian sytuacji przedsiębiorstw w: „Informacja o kondycji sektora przedsiębiorstw ze szczegól-nym uwzględnieniem stanu koniunktury w I kwartale 2010 r. oraz prognoz koniunktury na II kwartał 2010 r.”, NBP,2010 r.



Tabela 3.4. Jakość dużych zaangażowań według sekcji gospodarki (w %)

Należności zagrożone wsekcjach

Sekcja Strukturanależnościogółem wg

sekcji

Strukturanależnościzagrożonychwg sekcji

procentportfelasekcji

w tymnależnościstracone

A – Rolnictwo 1,6 (1,4) 1,9 (2,6) 9,7 (11,2) 6,5 (9,3)B – Górnictwo 0,8 (0,7) 2,5 (1,0) 26,1 (8,4) 0,4 (0,1)C – Przetwórstwo przemysłowe 29,0(30,7) 38,1(41,6) 10,8 (8,4) 4,5(2,8)- Produkcja artykułówspożywczych

5,4 (5,2) 9,4 (9,4) 14,3 (11,3) 7,1(5,2)

D – Wytwarzanie izaopatrywanie w energię, gazi wodę

3,9 (3,9) 0,7 (0,7) 1,5 (1,2) 1,3 (1,0)

E – Dostawy wody, ścieki iodpady

1,3 (1,0) 0,5 (0,9) 3,2 (7,0) 2,0 (2,1)

F – Budownictwo 15,3 (14,8) 15,6 (12,5) 8,4 (5,2) 2,4 (1,2)G – Handel i naprawy 20,4 (19,1) 16,7 (15,0) 6,8 (4,9) 2,7 (1,7)H – Transport igosp.magazynowa

2,9 (3,1) 3,5 (5,3) 9,8 (10,7) 5,3 (4,9)

I – Hotele i restauracje 2,0 (1,8) 3,9 (3,4) 15,7 (11,9) 2,5 (2,0)J – Informacja i komunikacja 3,7 (3,7) 0,7 (1,1) 1,4 (1,9) 0,5 (0,8)K – Działalność finansowa iubezpieczeniowa

10,7 (9,4) 1,1(1,3) 0,8 (0,9) 0,6 (0,8)

L – Obsługa nieruchomości 11,2 (11,9) 10,3 (10,1) 7,6 (5,2) 2,3 (1,7)M – Działalność profesjonalna,naukowa i techniczna

3,2 (3,1) 4,1 (4,0) 10,5 (7,9) 2,9 (1,2)

N – Administrowanie 2,8 (3,2) 0,4 (0,5) 1,3 (1,0) 0,7 (0,6)O – Administracja publiczna 9,1 (5,5) 0,1 (0,2) 0,1 (0,2) 0,02 (0,01)P – Edukacja 0,3 (0,3) 0,3 (0,3) 7,6 (6,7) 4,5 (3,7)Q – Opieka zdrowotna 0,9 (0,9) 0,3 (0,4) 2,2 (2,8) 0,6 (0,4)R – Kultura, rekreacja irozrywka

0,3 (0,3) 0,4 (0,3) 10,6 (7,0) 2,9 (2,6)

S – Usługi pozostałe 0,3 (0,2) 0,1 (0,2) 3,5 (5,9) 2,6 (4,5)Razem (bez sekcji K i O) 83,5 (87,0) 98,8 (98,5) 8,2 (6,2) 3,0 (2,1)

Kwota ogółem (bez sekcjiK i O), (w mld zł)

264,1 (316,8) – 26,3 (22,7) 9,7 (7,6)

Uwagi: dane dla marca 2010 r., w nawiasach dane dla marca 2009 r.; podział na sekcje przemysłowe zgodniez Polską Klasyfikacją Działalności z 2007 r.; ekspozycje kredytowe obejmują należności z tytułu kredytów ipożyczek, skupionych wierzytelności, czeków i weksli, zrealizowanych gwarancji, innych wierzytelności o po-dobnym charakterze oraz udzielone zobowiązania pozabilansowe o charakterze finansowym i gwarancyjnym;duże zaangażowania – dla banku w formie spółki akcyjnej, banku państwowego oraz banku spółdzielczegoniezrzeszonego zaangażowanie wobec jednego przedsiębiorstwa przekraczające 500 tys. zł, dla zrzeszonegobanku spółdzielczego zaangażowanie wobec jednego klienta przekraczające 50 tys. zł.Źródło: NBP.


IRyzyko kredytowe

Od publikacji ostatniego Raportu najbardziejpoprawiła się sytuacja płynnościowa w grupieprzedsiębiorstw zatrudniających co najmniej 50osób. Wskaźniki płynności w tej grupie przed-siębiorstw wzrosły do historycznie wysokich po-ziomów. Poprawa wskaźników płynności wyni-kała, z jednej strony, ze zmniejszenia kwotyzobowiązań krótkoterminowych, z drugiej stro-ny, w II połowie 2009 r. wzrosła kwota środ-ków płynnych przedsiębiorstw, w tym depozytówbankowych (zob. podrozdział 3.2). Spadł rów-nież odsetek przedsiębiorstw generujących ujem-ną wartość przepływów pieniężnych z działalno-ści operacyjnej (zob. wykres 3.12) oraz zwięk-szyło się pokrycie wartością przepływów pienięż-nych z działalności operacyjnej kwot kredytów izobowiązań (zob. wykres 3.13).

Wykres 3.12. Odsetek przedsiębiorstw z ujemnąwartością przepływów pieniężnych z działalności ope-racyjnej (w skali rocznej)

0%2%

4%6%

8%10%

12%14%

16%18%

20%

2006 2007 2008 2009 3-2010

Uwaga: obliczenia dla stałej próby przedsiębiorstw,obejmującej przedsiębiorstwa występujące w bazie wewszystkich analizowanych okresachŹródło: obliczenia NBP na podstawie danych GUS.

Na poprawę sytuacji w sektorze przedsię-biorstw wskazują również wyższe zyski przed-siębiorstw. Czynnikiem, który pozytywnie wpły-wał na wskaźniki rentowności przedsiębiorstwbył wzrost eksportu23. W I połowie 2009 r. narentowność brutto i netto przedsiębiorstw wpływmiały straty z działalności finansowej, które pod

koniec 2009 r. nie miały już tak dużego znacze-nia dla wyniku finansowego. Rentowność podsta-wowej działalności przedsiębiorstw – opisywanaprzez wskaźnik rentowność sprzedaży – ustabi-lizowała się jednak na poziomie niższym niż w2007 r. i 2008 r. (zob. wykres 3.14).

Wykres 3.13. Relacja wartości przepływów pienięż-nych z działalności operacyjnej (w skali roku) do war-tości zobowiązań przedsiębiorstw

0%

20%

40%

60%

80%

100%

120%

140%

2006 2007 2008 2009 3-2010

Wskaźnik pokrycia kredytów przepływami pieniężnymiWskaźnik pokrycia zobowiązań przepływami pieniężnymi

Uwaga: obliczenia dla stałej próby przedsiębiorstw,obejmującej przedsiębiorstwa występujące w bazie wewszystkich analizowanych okresachŹródło: obliczenia NBP na podstawie danych GUS.

Mimo spadków podstawowych wskaźników ren-towności na początku 2009 r., znajdowały sięone na wyższych poziomach niż w czasie po-przedniego spowolnienia gospodarczego w latach2000-2002 (zob. wykres 3.14). Wskazuje to nawiększą zdolność przedsiębiorstw do dostosowa-nia się do trudnych warunków działania niż wtamtym okresie. Przedsiębiorstwa szybko ogra-niczyły tempo wzrostu wynagrodzeń oraz tempowzrostu kosztów związanych z utrzymaniem za-pasów poprawiając tym samym relację kosztówdo przychodów.

W II połowie 2009 r. obniżeniu uległy wskaź-niki obciążenia przedsiębiorstw zadłużeniem(zob. wykres 3.15). Wskaźnik dźwigni finanso-wej spadł nieznacznie w końcu 2009 r. Aprecja-cja złotego, która miała miejsce między lutym a

23 Zob. „Raport o inflacji – czerwiec 2010 r.”, NBP.



kwietniem 2009 r. oraz zmniejszenie zobowiązańprzedsiębiorstw ogółem pozwoliły na nieznaczneograniczenie dźwigni finansowej oraz na zmniej-szenie obciążenia wyniku operacyjnego odsetka-mi (zob. wykres 3.16).

Wykres 3.14. Rentowność przedsiębiorstw

0%

1%

2%

3%

4%

5%

6%

7%

3-20

01

3-20

02

3-20

03

3-20

04

3-20

05

3-20

06

3-20

07

3-20

08

3-20

09

3-20

10

Wskaźnik rentowności nettoWskaźnik rentowności bruttoWskaźnik rentowności sprzedaży

Źródło: GUS.

Wykres 3.15. Dźwignia finansowa

8%

9%

10%

11%

12%

3-20

07

6-20

07

9-20

07

12-2

007

3-20

08

6-20

08

9-20

08

12-2

008

3-20

09

6-20

09

9-20

09

12-2

009

3-20

10

30%

35%

40%

45%

50%

Wskaźnik obciążenia kredytami (lewa oś)Wskaźnik obciążenia długiem (prawa oś)

Uwaga: wskaźniki liczone dla ogółu przedsiębiorstwzatrudniających powyżej 49 osób. Dane obejmują za-dłużenie krajowe i zagraniczne.Źródło: obliczenia NBP na podstawie danych GUS.

Lepsza niż w połowie 2009 r. sytuacjaekonomiczno–finansowa przedsiębiorstw oraz ko-rzystniejsze perspektywy wzrostu gospodarcze-

go pozwalają wnioskować, że kwota kredytów zestwierdzoną utratą wartości od przedsiębiorstwbędzie w najbliższych miesiącach rosnąć wol-niej niż w II połowie 2009 r. Czynnikami, któremogą zmienić obecny obraz sytuacji przedsię-biorstw jest utrzymująca się duża zmiennośćkursów walutowych oraz niepewność co do przy-szłego wzrostu gospodarczego. Z jednej strony,względnie szybka aprecjacja złotego między lu-tym 2009 r. a kwietniem 2010 r. powodowałaograniczenie konkurencyjności polskiego ekspor-tu. Z drugiej strony, jak pokazały wyniki przed-siębiorstw w IV kwartale 2008 r. i I kwartale2009 r., gwałtowna i znaczna deprecjacja złotegomoże prowadzić do zwiększenia obciążeń przed-siębiorstw spłatą zobowiązań w walucie obcej ido zwiększenia zmienności wyniku finansowego.

Wykres 3.16. Obciążenie wyniku operacyjnego od-setkami

10%

15%

20%

25%

30%

35%

3-20

07

6-20

07

9-20

07

12-2

007

3-20

08

6-20

08

9-20

08

12-2

008

3-20

09

6-20

09

9-20

09

12-2

009

03-2

010

Obciążenie wyniku operacyjnego odsetkami(trzymiesięczna średnia krocząca)Obciążenie wyniku operacyjnego odsetkami

Źródło: obliczenia NBP na podstawie danych GUS.

Z kolei najnowsze badania przyszłej koniunk-tury24 wskazują, że po okresie systematycznejpoprawy wskaźniki wyprzedzające koniunkturyprzestały się poprawiać. Obserwowane w I kwar-tale 2010 r. krótkookresowe zahamowanie po-prawy wskaźników wyprzedzających nie wystar-cza jednak, aby jednoznacznie stwierdzić, że po-stępująca poprawa koniunktury wyhamowuje.Zmiany wskaźników wyprzedzających koniunk-tury świadczą jednak o utrzymującej się niepew-

24 Przykładowo Wskaźnik Wyprzedzający Koniunktury publikowany przez Biuro Inwestycji i Cykli Ekonomicznych(BIEC) czy wskaźnik PMI Purchasing Managers’ Index publikowany przez Markit Economics.


IRyzyko kredytowe

ności co do skali przyszłego wzrostu gospodar-czego.

3.3.3. Ryzyko kredytowe portfela kre-dytów dla gospodarstw domo-wych

Od końca okresu objętego analizą w grudnio-wej edycji Raportu jakość kredytów dla gospo-darstw domowych nadal się pogarszała. Wzrostkwot kredytów ze stwierdzoną utratą wartościi wskaźników kredytów zagrożonych był wyższyniż we wcześniejszym okresie (zob. wykresy 3.17i 3.18). Po wyłączeniu wpływu zmian kursów wa-lutowych, kwoty kredytów ze stwierdzoną utra-tą wartości w okresie ostatnich sześciu miesięcywzrosły o 27,0%, a w okresie ostatnich 12 mie-sięcy o 55,6%. Wskaźnik kredytów zagrożonychwzrósł na koniec marca 2010 r. do 6,6%.

Wykres 3.17. Kwartalne zmiany kwot kredytów zestwierdzoną utratą wartości

-2

-1

0

1

2

3

4

5

6

I kw

artał

2009

II kw

artał

2009

III k

war

tał

2009

IV k

war

tał

2009

I kw

artał

2010

Gospodarstwa domowe Przedsiębiorstwa

mld

zł

Uwaga: dane skorygowane o zmiany kursowe.Źródło: NBP.

Niekorzystnie na jakość kredytów w okresie obję-tym Raportem wpłynęła sytuacja na rynku pra-cy, przede wszystkim spadek liczby pracującychi niska dynamika wzrostu płac. W okresie ostat-niego roku spadek liczby pracujących był jednakstosunkowo niewielki (wzrost stopy bezrobocia

był w części spowodowany wzrostem liczby osóbaktywnych zawodowo), co ograniczyło skalę po-gorszenia jakości kredytów. Na osłabienie nega-tywnych tendencji na rynku pracy w okresie ob-jętym Raportem wskazuje systematyczny spadekod II połowy 2009 r. odsetka firm planującychograniczenie zatrudnienia, chociaż nadal niecowięcej badanych przedsiębiorstw planuje ograni-czać zatrudnienie niż je zwiększać25.

Wykres 3.18. Wskaźniki kredytów zagrożonychdla gospodarstw domowych

0%

2%

4%

6%

8%

10%

12%

3-20

07

6-20

07

9-20

07

12-2

007

3-20

08

6-20

08

9-20

08

12-2

008

3-20

09

6-20

09

9-20

09

12-2

009

3-20

10


Źródło: NBP.

Tabela 3.5. Wskaźniki kredytów zagrożonych dlagospodarstw domowych (w %)

Rodzaj kredytów 12-2008 12-2009 3-2010Mieszkaniowe, z 1,1 1,5 1,5tego:– kredyty złotowe 1,7 2,3 2,4– kredyty walutowe 0,8 1,1 1,0Konsumpcyjne, z 7,8 13,1 14,8tego:– kredyty złotowe 8,3 13,7 15,5– kredyty walutowe 2,4 4,4 4,4

Źródło: NBP.

Na dalsze pogorszenie się jakości portfela kredy-tów dla gospodarstw domowych wpłynął również

25 Zob. „Informacja o kondycji sektora przedsiębiorstw ze szczególnym uwzględnieniem stanu koniunktury w I kwar-tale 2010 r. oraz prognoz koniunktury na II kwartał 2010 r.”, kwiecień 2010 r., NBP.



odłożony w czasie skutek łagodnej polityki kre-dytowej w poprzednich okresach. Kredyty udzie-lone w okresie łagodnej polityki kredytowej na-dal stanowią znaczną część portfela kredytowe-go. Zaostrzanie polityki kredytowej w segmenciekredytów konsumpcyjnych mogło utrudnić ro-lowanie zadłużenia osobom o wysokich obciąże-niach dochodów spłatą kredytów i doprowadzićdo materializacji ryzyka kredytowego wynikają-cego z nadmiernego zadłużenia tych osób.

Kredyty mieszkaniowe

Kredyty mieszkaniowe nadal charakteryzowałysię dobrą jakością, a kwoty przyrostów kredytówze stwierdzoną utratą wartości były stosunkowoniewielkie (zob. wykres 3.19). Szczególnie wyso-ka była jakość kredytów mieszkaniowych waluto-wych, stanowiących na koniec I kwartału 2010 r.około 64% kredytów mieszkaniowych (zob. tabe-la 3.5).

Do przyczyn relatywnie wysokiej jakości kre-dytów mieszkaniowych należy zaliczyć przedewszystkim:

� Cechy socjoekonomiczne kredytobiorcówspłacających kredyty mieszkaniowe, wska-zujące na mniejsze ryzyko utraty pracy26.

� Deklarowany przez gospodarstwa domo-we wysoki (w relacji do innych zobowią-zań) priorytet obsługi kredytów mieszka-niowych w razie wystąpienia kłopotów fi-nansowych27.

� Dokładniejsza weryfikacja przez bankizdolności kredytowej przy kredytach o wy-sokiej wartości jednostkowej.

Wykres 3.19. Kwartalne zmiany kwot kredytówmieszkaniowych ze stwierdzoną utratą wartości dlagospodarstw domowych

-200

-100

0

100

200

300

400

I kw

artał

2009

II kw

artał

2009

III k

war

tał

2009

IV k

war

tał

2009

I kw

artał

2010

Złotowe Walutowe

mln

zł .

Uwaga: dane skorygowane o zmiany kursowe.Źródło: NBP.

Terminowej obsłudze kredytów walutowychsprzyjał bardzo niski poziom szwajcarskich stópprocentowych28. Dla znacznej większości kre-dytów udzielonych w latach 2003–2010 kosztyich obsługi są obecnie istotnie niższe niż kosz-ty w momencie zaciągnięcia kredytu (zob. wy-kres 3.20). Ponadto wyniki badań NBP wskazu-ją, że kredyty walutowe były udzielane gospodar-stwom domowym o lepszej sytuacji finansowej wporównaniu do gospodarstw domowych zaciąga-jących kredyty złotowe (zob. wykres 3.21).

Dane o obciążeniu gospodarstw spłatami kredy-tów dla kredytów mieszkaniowych udzielonych wpierwszych czterech miesiącach 2010 r. wskazu-ją na zróżnicowane tendencje w zależności odpoziomu dochodów kredytobiorców. Po wcze-śniejszym istotnym spadku średnich obciążeń w2009 r., w pierwszych czterech miesiącach 2010 r.nastąpił ich wzrost dla kredytobiorców o naj-

26 Szczegółowa charakterystyka gospodarstw spłacających kredyty hipoteczne i inne kredyty znajduje się w: „Raporto stabilności systemu finansowego – grudzień 2009 r.”, str. 40.27 Zgodnie z wynikami badania SGH, odsetek gospodarstw deklarujących zaprzestanie w pierwszej i w drugiej kolej-ności obsługi kredytów mieszkaniowych lub samochodowych (zabezpieczonych) w razie wystąpienia kłopotów finan-sowych wyniósł 2,7% i 0,7%. Obie te wielkości były najniższe spośród wszystkich rodzajów zobowiązań gospodarstwdomowych wymienionych w ankiecie. W przypadku kredytu/pożyczki gotówkowej albo ratalnej (bez zabezpieczenia)były one ponad 3–krotnie wyższe i wyniosły odpowiednio 8,8% i 4,6%. Źródło: „Raport KPF–IRG SGH: Sytuacjana rynku consumer finance. I kwartał 2010”, Warszawa–Gdańsk, 2010 r.28W marcu 2010 r. kredyty we franku szwajcarskim stanowiły około 93% kredytów mieszkaniowych walutowych.


IRyzyko kredytowe

niższym dochodzie i stabilizacja lub spadek dlakredytobiorców z wyższych grup dochodowych(zob. wykres 3.23). Kredyty udzielone kredyto-biorcom o najniższych dochodach stanowią jed-nak niewielki odsetek portfela banków (zob. wy-kres 3.22).

Wykres 3.20. Relacja raty kredytu obliczonej we-dług bieżących danych rynkowych do raty w momen-cie udzielenia na tle miesięcznych przyrostów kredy-tów

70%

75%

80%

85%

90%

95%

100%

105%

110%

12-2

002

6-20

0312

-200

36-

2004

12-2

004

6-20

0512

-200

56-

2006

12-2

006

6-20

0712

-200

76-

2008

12-2

008

6-20

0912

-200

9 0

3

6

9

12

15

18

21

24pr

zyro

st k

redy

tu, m

ld zł

.

Przyrost kredytu Relacja

Założenia: kredyt mieszkaniowy w CHF zaciągnię-ty na 25 lat, spłacany w równych ratach kapitało-wych (malejąca rata odsetkowa), aktualna rata ob-liczona na podstawie kursu CHF i stawki LIBOR3M z 15.06.2010 r. oraz średniej marży dla kredytóww CHF w momencie udzielenia kredytu; przyrostykredytów po wyłączeniu wpływu zmian kursów wa-lutowych.Źródło: NBP.

Utrzymywanie się kursu złotego na poziomie niż-szym niż w 2008 r. wywierało negatywny wpływna stopień zabezpieczenia części kredytów miesz-kaniowych walutowych. Wysoki poziom kursuCHF/PLN (w porównaniu z momentem udzie-lenia kredytu) powodował, że średnie wskaźni-ki LTV w przypadku części kredytów mieszka-niowych, szczególnie tych udzielonych w latach2007–2008, były istotnie wyższe niż w kwartalezaciągnięcia kredytu (zob. wykres 3.25). W przy-padku kredytów złotowych, z uwagi na stabili-zację cen nieruchomości, sytuacja była bardziejkorzystna – średnie wskaźniki LTV pozostawałyponiżej średnich poziomów z kwartałów zacią-

gnięcia kredytu (zob. wykres 3.24).

Wykres 3.21. Średnie dochody na osobę w momen-cie udzielenia kredytu

0,00,51,01,52,02,53,03,54,04,55,0

II kw

artał 2

006

III k

war

tał 2

006

IV k

war

tał 2

006

I kw

artał 2

007

II kw

artał 2

007

III k

war

tał 2

007

IV k

war

tał 2

007

I kw

artał 2

008

II kw

artał 2

008

III k

war

tał 2

008

IV k

war

tał 2

008

I kw

artał 2

009

II kw

artał 2

009

III k

war

tał 2

009

IV k

war

tał 2

009

I kw

artał 2

010

Kredyty złotowe Kredyty walutowe

tys.

zł .

Uwaga: dane dotyczą gospodarstwach domowych,które zaciągnęły kredyty mieszkaniowe w poszczegól-nych kwartałach okresu: II kwartał 2006 r. – I kwartał2010 r.Źródło: szacunki NBP na podstawie danych z pytaniadodatkowego do ankiety nt. sytuacji na rynku kredy-towym.

Wykres 3.22. Udział w portfelu banków kredy-tów mieszkaniowych udzielonych kredytobiorcom zposzczególnych przedziałów dochodowych

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

<1

<1,2

)

<2,3

)

<3,4

)

<4,5

)

>=5

dochody kredytobiorcy (tys. zł)

2005 2006 2007 2008 2009 2010

Uwaga: kolumny w poszczególnych kolorach repre-zentują wartość wskaźnika dla kredytów zaciągnię-tych w danym roku/pierwszych czterech miesiącach2010 r.Źródło: szacunki NBP na podstawie danych z BIK(liczebność próby wynosi około 35 tys.).



Wykres 3.23. Średnia wartość kredytu mieszkanio-wego wyrażona w miesięcznych dochodach gospodar-stwa domowego zaciągającego kredyt mieszkaniowy

0

50

100

150

200

250

<1

<1,2

)

<2,3

)

<3,4

)

<4,5

)

>=5

dochody kredytobiorcy (tys. zł)

mie

siąc

e

2005 2006 2007 2008 2009 2010

Uwaga: kolumny w poszczególnych kolorach repre-zentują średnią wartość kredytów zaciągniętych w da-nym roku/pierwszych czterech miesiącach 2010 r.Źródło: zob. wykres 3.22.

Wykres 3.24. Średnie LTV kredytów mieszkanio-wych złotowych dla poszczególnych kwartałów udzie-lenia kredytu

30%

40%

50%

60%

70%

80%

III k

war

tał 2

006

IV k

war

tał 2

006

I kw

artał 2

007

II kw

artał 2

007

III k

war

tał 2

007

IV k

war

tał 2

007

I kw

artał 2

008

II kw

artał 2

008

III k

war

tał 2

008

IV k

war

tał 2

008

I kw

artał 2

009

II kw

artał 2

009

III k

war

tał 2

009

IV k

war

tał 2

009

I kw

artał 2

010

W kwartale udzielenia kredytu Obecnie

Założenia: szacunki aktualnej średniej wartościwskaźnika LTV zostały wykonane na podstawie śred-niego LTV w momencie udzielenia kredytu, średniejzapadalności kredytów zaciągniętych w poszczegól-nych kwartałach badanego okresu oraz zmian śred-nich cen transakcyjnych mieszkań w badanym okre-sie.Źródło: zob. wykres 3.21.

Wykres 3.25. Średnie LTV kredytów mieszkanio-wych w CHF dla poszczególnych kwartałów udziele-nia kredytu

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

III k

war

tał 2

006

IV k

war

tał 2

006

I kw

artał 2

007

II kw

artał 2

007

III k

war

tał 2

007

IV k

war

tał 2

007

I kw

artał 2

008

II kw

artał 2

008

III k

war

tał 2

008

IV k

war

tał 2

008

I kw

artał 2

009

II kw

artał 2

009

III k

war

tał 2

009

IV k

war

tał 2

009

I kw

artał 2

010

W kwartale udzielenia kredytu Obecnie

Założenia: szacunki aktualnej średniej wartościwskaźnika LTV zostały wykonane na podstawie śred-nich kursów CHF, średniego LTV w momencie udzie-lenia kredytu, średniej zapadalności kredytów za-ciągniętych w poszczególnych kwartałach badanegookresu oraz zmian średnich cen transakcyjnych miesz-kań w badanym okresie. Wartość kredytu przeliczonana złote przy kursie CHF na dzień 15.06.2010 r.Źródło: zob. wykres 3.21.

Wykres 3.26. Udział kredytów zabezpieczonych hi-poteką w kredytach mieszkaniowych dla gospodarstwdomowych

50%

55%

60%

65%

70%

75%

80%

85%

90%

12-2

007

3-20

08

6-20

08

9-20

08

12-2

008

3-20

09

6-20

09

9-20

09

12-2

009

3-20

10

Źródło: NBP.


IRyzyko kredytowe

Jeden z czynników ryzyka związanego z portfe-lem kredytów mieszkaniowych wiąże się z bra-kiem zabezpieczenia hipoteką części tych kredy-tów. Dotyczy on m.in. kredytów udzielonych namieszkania będące w trakcie budowy oraz nowoudzielonych kredytów, w przypadku których niezostał jeszcze zakończony proces wpisu hipotekido księgi wieczystej. W związku z dużym spad-kiem dynamiki kredytów udział kredytów za-bezpieczonych hipoteką w kredytach mieszkanio-wych znacznie wzrósł w okresie ostatnich dwóchlat (zob. wykres 3.26).

Kredyty konsumpcyjne

W okresie objętym Raportem jakość kredytówkonsumpcyjnych nadal się pogarszała (zob. wy-kres 3.27 i tabela 3.5). W największym stopniudotyczyło to kredytów konsumpcyjnych o niskiejśredniej wartości jednostkowej i słabo zabezpie-czonych, takich jak kredyty w karcie kredytowej,czy pozostałe kredyty konsumpcyjne za wyjąt-kiem kredytów ratalnych samochodowych (zob.wykres 3.28).

Wykres 3.27. Kwartalne zmiany kwot kredytówkonsumpcyjnych ze stwierdzoną utratą wartości dlagospodarstw domowych

0,0

0,5

1,0

1,5

2,0

2,5

3,0

I kw

artał

2009

II kw

artał

2009

III k

war

tał

2009

IV k

war

tał

2009

I kw

artał

2010

mld

zł

Źródło: NBP.

Pogarszanie się jakości kredytów konsumpcyj-nych stanowi główną przyczynę obniżania się ja-kości kredytów gospodarstw domowych. Udziałkredytów konsumpcyjnych w przyroście kredy-

tów ze stwierdzoną utratą wartości dla gospo-darstw domowych w okresie ostatnich sześciumiesięcy wyniósł 85% (w przypadku kredytówmieszkaniowych – 7%).

Wykres 3.28. Jakość głównych rodzajów kredytówdla gospodarstw domowych

-6

-4

-2

0

2

4

6

8

W k

arci

ekr

edyt

owej

Sam

ocho

dow

e

Pozo

stał

eko

nsum

pcyj

ne

Mie

szka

niow

e

Inne

punk

ty p

roce

ntow

e12-2008 6-2009 9-2009 12-2009 3-2010

Uwaga: wykres przedstawia różnice miedzy wysoko-ścią wskaźników kredytów zagrożonych dla poszcze-gólnych rodzajów kredytów a przeciętnym wskaźni-kiem kredytów zagrożonych dla kredytów dla gospo-darstw domowych.Źródło: NBP.

Jakość kredytów konsumpcyjnych była znacznieniższa w bankach specjalizujących się w segmen-cie consumer finance, w tym w bankach oferu-jących kredyty za pośrednictwem sieci handlo-wych. W marcu 2010 r. wskaźniki kredytów za-grożonych były w tych bankach niemal dwukrot-nie wyższe niż średnie wskaźniki w pozostałychbankach. Dotyczyło to zarówno kredytów w ra-chunku karty kredytowej, jak i pozostałych kre-dytów konsumpcyjnych.

Perspektywy jakości kredytów

W nadchodzących kwartałach można się spo-dziewać kontynuacji pogarszania jakości kredy-tów dla gospodarstw domowych z powodu re-alizacji ryzyka kredytowego skumulowanego wbilansach banków w okresie dobrej koniunkturygospodarczej. Dalsza materializacja ryzyka kre-dytowego będzie wynikać z odłożonych w czasie



efektów pogorszenia sytuacji na rynku pracy, ja-kie nastąpiło w poprzednich kwartałach.

Projekcja makroekonomiczna NBP wskazuje namożliwość kontynuacji niektórych negatywnychz punktu widzenia ryzyka kredytowego tenden-cji na rynku pracy, w tym dalszego wzrostu bez-robocia29. Zgodnie z projekcją negatywne ten-dencje na rynku pracy powinny jednak stop-niowo wygasać w latach 2010–2012, co będziezmniejszać wpływ tego czynnika na jakość kre-dytów. Z drugiej strony, najnowsze dane o za-trudnieniu mogą wskazywać na stopniowe od-wrócenie negatywnych zjawisk na rynku pracy.Stopniowy wzrost popytu na pracę będzie ko-rzystnie oddziaływać na jakość kredytów dla go-spodarstw domowych, zwłaszcza kredytów kon-sumpcyjnych. Na jakość kredytów negatywnywpływ będzie jednak nadal wywierać odłożonew czasie efekty łagodnej polityki kredytowej wpoprzednich okresach.

Kontynuacja zaostrzania polityki kredytowej wsegmencie kredytów konsumpcyjnych i ograni-czanie przez część banków oferty tych kredy-tów dla klientów zewnętrznych (nie korzystają-cych z innych produktów banku) powinny miećpozytywny wpływ na jakość nowo udzielanychkredytów. W przypadku części banków dalszezaostrzenie polityki kredytowej i dokładniejszaweryfikacja zdolności może być wynikiem wpro-wadzania w życie zapisów przyjętej przez KNFRekomendacji T. Rekomendacja ta wprowadzaszczegółowe wymogi w zakresie sposobu bada-nia przez banki zdolności kredytowej, którychwdrożenie przez banki powinno przyczynić się doograniczenia poziomu ryzyka kredytowego.

W przypadku kredytów mieszkaniowych waluto-wych czynnikiem ryzyka dla ich jakości pozostajemożliwość dalszej deprecjacji złotego. Przy obec-nym poziomie rynkowych stóp procentowych wCHF, możliwość zrównoważenia wpływu depre-cjacji złotego spadkiem wysokości rat odsetko-

wych, tak jak to było w II połowie 2008 r. iw I połowie 2009 r., jest bardzo ograniczona.Z tego powodu ewentualna dalsza deprecjacjazłotego spowodowałaby wzrost obciążeń gospo-darstw kosztami obsługi tych kredytów. W dłuż-szej perspektywie czynnikiem ryzyka dla kredy-tów mieszkaniowych, zarówno walutowych jak izłotowych, jest wzrost stóp procentowych z obec-nego, historycznie niskiego poziomu30.

W dłuższym okresie, silny popyt na kredytymieszkaniowe (zob. rozdział 3.2.) może skła-niać do ponownego nasilenia konkurencji międzybankami u udział w rynku. Towarzyszące temuewentualne nadmierne rozluźnienie polityki kre-dytowej w segmencie kredytów mieszkaniowychmiałoby negatywne skutki dla jakości portfelikredytowych banków.

Szczególnie niekorzystne mogłoby być zbyt du-że rozluźnienie kryteriów dochodowych udziela-nia kredytów mieszkaniowych. Prowadziłoby todo zwiększenia odsetka gospodarstw domowycho wysokim obciążeniu dochodów kosztami obsłu-gi kredytów, niskim buforze dochodowym i wyso-kiej wrażliwości na szoki. Z tego powodu wpro-wadzenie Rekomendacji T należy uznać za ko-rzystne z punktu widzenia stabilności systemufinansowego w przyszłości.

3.4. Ryzyko rynkowe

Ryzyko rynkowe podejmowane przez pol-skie banki pozostaje na niskim poziomie.Zabezpieczenie portfeli obligacji skarbowychtransakcjami IRS redukuje ekspozycje ban-ków na ogólne ryzyko stóp procentowych.W przypadku znacznych zaburzeń na ryn-ku obligacji skarbowych banki mogą być jed-nak narażone na ryzyko związane ze zmien-nością spreadu między rentownością obliga-cji a oprocentowaniem zabezpieczających ichinstrumentów.

29 zob. „Raport o Inflacji – czerwiec 2010 r.”, NBP.30Większość kredytów mieszkaniowych (ponad 98% na koniec I kwartału 2010 r.) oprocentowanych jest wedługzmiennej stopy procentowej, opartej na stopach rynku międzybankowego. W przypadku tych kredytów wzrost stópprocentowych przekłada się więc w przypadku prawie wszystkich kredytów na wzrost ich oprocentowania.


IRyzyko rynkowe

Ryzyko rynkowe w polskim sektorze banko-wym dotyczy głównie ryzyka walutowego i ryzy-ka stopy procentowej. Ryzyka te są zabezpiecza-ne za pomocą instrumentów pochodnych. Bankinabywają akcje spółek publicznych na własnyrachunek tylko sporadycznie. W konsekwencjiekspozycja banków na ryzyko rynkowe z tytułuzmian ich cen jest niewielka.

Wykres 3.29. Value at Risk z tytułu ryzyka walu-towego

0,00%

0,05%

0,10%

0,15%

0,20%

0,25%

3-20

07

6-20

07

9-20

07

12-2

007

3-20

08

6-20

08

9-20

08

12-2

008

3-20

09

6-20

09

9-20

09

12-2

009

3-20

10

Odstęp międzykwartylowyMediana

Uwagi: VaR na poziomie ufności 99% w horyzoncie10-dniowym, obliczony dla banków komercyjnych iwyrażony jako procent funduszy własnychŹródło: NBP.

Ryzyko walutowe w polskim sektorze bankowymwynika z utrzymywania długiej bilansowej po-zycji walutowej na skutek znacznego portfelaudzielonych kredytów walutowych. Ryzyko tojest zabezpieczane za pomocą swapów waluto-wych i innych instrumentów pochodnych, two-rzących krótką pozabilansową pozycję waluto-wą. W rezultacie ryzyko walutowe podejmowa-ne przez krajowe banki pozostaje niskie. War-tość zagrożona (VaR) z tytułu ryzyka waluto-wego obniżyła się od ostatniej edycji Raportu(zob. wykres 3.29). Było to związane przedewszystkim z obniżeniem zmienności kursu wa-lutowego (zob. wykres 2.10), przy nieznacznymwzroście otwartej pozycji walutowej netto w sek-

torze.

Miary wartości zagrożonej opierają się na założe-niu, że rynek finansowy jest płynny i w rezulta-cie mogą nie uwzględniać całości podejmowane-go ryzyka. Na niepłynnym rynku banki mogą niebyć w stanie odnowić zapadających transakcjizabezpieczających (takich jak swapy walutowe)lub koszt ich odnowienia może znacznie przewyż-szać koszt zapadającej transakcji. W przypadkuniemożności odnowienia zabezpieczeń wzrósłbywymóg kapitałowy banku na ryzyko walutowe31.

Wykres 3.30. Współczynnik wypłacalności bankówkomercyjnych w sytuacji nieodnowienia zabezpieczeńprzed ryzykiem walutowym

0%

10%20%

30%40%

50%60%

70%80%

90%

<4%

4-6%

6-8%

8-10

%

10-1

2%

>12%

udzi

ał w

akt

ywac

h ba

nków

kom

ercy

jnyc

h.. .

Stan na 31.03.20101/3 pozycji niezabezpieczona2/3 pozycji niezabezpieczoneCała pozycja niezabezpieczona

Uwagi: w symulacji założono stały kurs złotego na po-ziomie z końca marca 2010 r. i niemożność domknię-cia części lub całości bilansowej pozycji walutowej.Źródło: NBP.

W celu oceny ryzyka wynikającego z niedosta-tecznej płynności rynków przeprowadzono sy-mulację wpływu hipotetycznego braku możliwo-ści odnowienia zapadających zabezpieczeń nawspółczynniki wypłacalności banków komercyj-nych (zob. wykres 3.30). W skrajnym przypad-ku niemożności odnowienia całości zabezpieczeńokoło 6% banków nie osiągnęłoby wymaganejregulacjami wartości współczynnika wypłacalno-ści. Wpływ tego ryzyka na kondycję banków jestniższy niż w symulacji przeprowadzonej w po-

31 Różnice kursowe wynikające z wahań kursu złotego i rewaluacji aktywów oraz pasywów bezpośrednio wpływa-łyby na wynik finansowy banku, przy czym dla banków o długiej bilansowej pozycji walutowej deprecjacja złotegozwiększałaby wynik finansowy.



przedniej edycji Raportu, kiedy to analogicznyodsetek banków wyniósłby 10%. Poprawa sytu-acji wynika przede wszystkim ze wzrostu fundu-szy własnych banków.

Ryzyko stopy procentowej w polskich sektorzebankowym dotyczy przede wszystkim portfe-la stałokuponowych papierów wartościowych, wtym głównie obligacji skarbowych. Ryzyko to jestw większości zabezpieczone przy wykorzystaniuinstrumentów pochodnych.

Wykres 3.31. Value at Risk z tytułu łącznego ry-zyka walutowego i stopy procentowej.

0,0%

0,5%

1,0%

1,5%

2,0%

2,5%

3,0%

3,5%

4,0%

4,5%

3-20

07

6-20

07

9-20

07

12-2

007

3-20

08

6-20

08

9-20

08

12-2

008

3-20

09

6-20

09

9-20

09

12-2

009

3-20

10


Uwagi: VaR na poziomie ufności 99% w horyzoncie10-dniowym, obliczony dla banków komercyjnych iwyrażony jako procent funduszy własnych wyznaczo-ny wspólnie dla księgi bankowej i handlowej bankuŹródło: NBP.

Zaburzenia na rynkach finansowych związane zsytuacją fiskalną niektórych państw strefy eu-ro miały ograniczony wpływ na rentownościpolskich obligacji skarbowych i ich zmienność(zob. rozdział 2.2.2). W konsekwencji w okre-sie od poprzedniej edycji Raportu ogólne ryzy-ko stóp procentowych podejmowane przez sektorbankowy utrzymywało się na zbliżonym pozio-mie. Łączna miara wartości zagrożonej dla ry-

zyka walutowego i stopy procentowej nieznacz-nie się obniżyła. Obniżyło się też zróżnicowa-nie tej miary pomiędzy poszczególnymi bankami,chociaż nadal niektóre mniejsze i średnie bankiutrzymują relatywnie wysoką ekspozycje na ana-lizowane ryzyko.

Wykres 3.32. Wycena obligacji zabezpieczonej IRS

-15%

-10%

-5%

0%

5%

10%

6-20

07

9-20

07

12-2

007

3-20

08

6-20

08

9-20

08

12-2

008

3-20

09

6-20

09

9-20

09

12-2

009

3-20

10

29-06-2007 31-12-2007 30-06-200830-09-2008 31-12-2008 31-03-2009

Uwagi: w symulacji założono zakup benchmarko-wej 10-letniej obligacji skarbowej przy równoczesnymotwarciu krótkiej pozycji w 10-letnim IRS w celu za-bezpieczenia przed ryzykiem stopy procentowej. Wy-cenę pozycji przedstawiono jako procent nominałuobligacji.Źródło: obliczenia NBP na podstawie danych Bloom-berga.

W przypadku prowadzenia portfela obligacjiskarbowych zabezpieczanych instrumentami po-chodnymi banki mogą być również narażone natzw. ryzyko szczególne stóp procentowych32. Wpolskim sektorze bankowym jest ono związanez wahaniami spreadu między rentownością ob-ligacji skarbowych a oprocentowaniem swapówzabezpieczających portfele obligacji. Ryzyko tonie jest uwzględnione w przedstawionych wyżejobliczeniach wartości zagrożonej.

Wydaje się, że ryzyko szczególne stóp pro-centowe jest obecnie najistotniejszym czynni-

32W praktyce może dodatkowo występować niedopasowanie księgowe między obligacją klasyfikowaną jako dostępnado sprzedaży, dla której zmiany wyceny są księgowane w kapitale, a zabezpieczającym ją swapem wycenianym zawszew wartości godziwej przez rachunek zysków i strat. W tej analizie zakłada się, że oba składniki portfela są wycenianew wartości godziwej przez rachunek zysków i strat. Wobec niedostępności danych o szczegółowym składzie portfelihandlowych banków, wpływ tego ryzyka na wyniki banków z operacji finansowych można przedstawić wyłącznie zapomocą symulacji.


IRyzyko płynności

kiem ryzyka rynkowego w kontekście potencjal-nego wpływu zaburzeń na niektórych państwstrefy euro na rynek polskich obligacji skarbo-wych. Obecnie wycena długiej pozycji na rynku10-letnich obligacji skarbowych zabezpieczonejkrótką pozycją na rynku IRS może, zależnie odmomentu zawarcia transakcji, wynosić od około-4,1% do około 4,4% nominalnej wartości kupio-nej obligacji (zob. wykres 3.32). Wysoka zmien-ność tej wyceny wskazuje na skalę ryzyka związa-nego z wahaniami spreadu rentowności obligacjiskarbowych do oprocentowania swapów.

Polskie banki nie posiadają w portfelach obli-gacji krajów strefy euro, których wiarygodnośćkredytowa obniżyła się w okresie analizowanymw Raporcie33. Z tego względu ryzyko szczegól-ne stóp procentowych odnoszące się do sytuacjigospodarczej tych krajów nie ma znaczenia dlasytuacji polskich banków.

3.5. Ryzyko płynności

Średni poziom luki finansowania w sektorzebankowym ustabilizował się. Głównymźródłem domykania luki pozostają środkipozyskiwane od zagranicznych podmiotówdominujących polskich banków.

W analizowanym okresie zwiększyłasię wartość środków płynnych w bilansachbanków. Nadwyżki płynności skoncentrowa-ne są głównie w największych bankach.

W nadchodzących kwartałach możnasię spodziewać dalszej stabilizacji bądźniewielkiego wzrostu luki finansowania.W dłuższym okresie banki mogą być zmu-szone do znacznej przebudowy strukturybilansu, o ile projektowane europejskie re-gulacje w zakresie płynności wejdą w życiew obecnym kształcie.

Wykres 3.33. Luka finansowania

-30%-20%-10%

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

3-20

07

6-20

07

9-20

07

12-2

007

3-20

08

6-20

08

9-20

08

12-2

008

3-20

09

6-20

09

9-20

09

12-2

009

3-20

10

Odstęp międzykwartylowyŚrednia (stały kurs)MedianaŚrednia

Uwaga: dla zmiennej średnia (stały kurs) wartości na-leżności i zobowiązań w walutach obcych przeliczonona zł po stałym kursie walutowym z końca marca2007 r. w celu wyeliminowania wpływu różnic kurso-wych na wartość luki finansowania.Źródło: NBP.

3.5.1. Płynność finansowania

Średnia luka finansowania34 w sektorze ban-ków komercyjnych ustabilizowała się w ostat-nim okresie (zob. wykres 3.33). Wynika to, zezbliżonej dynamiki kredytów i depozytów od IIIkwartału 2009 r. Natomiast w okresie znacznegospadku średniej luki finansowania (w pierwszychtrzech kwartałach 2009 r.) spadek dynamiki na-leżności wyraźnie przewyższał spadek dynamikizobowiązań banków.

Ograniczenie tempa rozbudowy bazy depozyto-wej przez banki jest związane ze stopniowymosłabieniem konkurencji cenowej na rynku no-wych depozytów sektora niefinansowego. Doty-czy to szczególnie nowych depozytów pozyskiwa-nych od gospodarstw domowych. Oprocentowa-nie tych depozytów, które od IV kwartału 2008 r.utrzymywało się na poziomach wyższych bądźzbliżonych do stawek rynku międzybankowego,w ostatnich miesiącach obniżyło się trwale po-niżej tych stawek (zob. wykres 3.34). Towarzy-

33 Dane na marzec 2010 r. na podstawie sprawozdawczości tzw. dużych zaangażowań. Definicja dużych zaangażo-wań – zob. przypis do tabeli 3.4. Całkowita wartość zagranicznych rządowych dłużnych papierów wartościowychemitowanych przez wszystkie kraje stanowiła w tym okresie około 0,04% aktywów banków.34 Definicja luki finansowania w Słowniczku.



szył temu spadek wartości nowo pozyskiwanychdepozytów gospodarstw domowych. W IV kwar-tale 2009 r. i I kwartale 2010 r. kwoty nowychdepozytów były już niższe niż średnio w 2007 r.czy w I połowie 2008 r., a zatem sprzed okresuwzmożonej konkurencji o depozyty klientów.

Wykres 3.34. Nowe depozyty złotowe gospodarstwdomowych – wartość umów w miesiącu

20

25

30

35

40

45

50

55

60

3-20

076-

2007

9-20

07

12-2

007

3-20

086-

2008

9-20

08

12-2

008

3-20

096-

2009

9-20

0912

-200

93-

2010

mld

zł

3,0%

3,5%

4,0%

4,5%

5,0%

5,5%

6,0%

6,5%

7,0%

KwotaOprocentowanieŚredniomiesięczna stawka WIBOR 3M

Uwaga: dane na podstawie próby 20 banków rapor-tujących do NBP informacje nt. stóp procentowych.Metodologia statystyki stóp procentowych NBP do-stępna jest na stronie internetowej NBPŹródło: NBP.

Spadek kwot nowo pozyskiwanych depozytównie dotyczy natomiast przedsiębiorstw (zob. wy-kres 3.35). Wzrost konkurencji cenowej ze stro-ny banków był tu zdecydowanie słabszy niż wprzypadku rynku depozytów gospodarstw domo-wych, jednak średnia miesięczna wartość nowychdepozytów jest wysoka. Ma to związek z relatyw-nie korzystną sytuacją przedsiębiorstw w zakre-sie przepływów pieniężnych (zob. rozdział 3.3.2).

Niezmieniona pozostaje polityka banków w za-kresie „domykania” dodatniej luki finansowania.Poza depozytami klientów, banki finansują swo-ją działalność głównie środkami pozyskanymi odzagranicznych banków, w tym przede wszystkimod podmiotów dominujących bądź powiązanychkapitałowo. Środki te, pozyskane na znaczną ska-lę po upadku banku Lehman Brothers i kryzy-

su na rynkach finansowych są w większości ro-lowane (zob. wykres 3.36). Z punktu widzeniastabilności źródeł finansowania banków struktu-ra terminowa kredytów i lokat pozyskiwanychod zagranicznych banków, wydaje się korzystna.Udział zobowiązań zaciągniętych na okres dłuż-szy niż rok zwiększa się stopniowo od IV kwar-tału 2008 r. i na koniec kwietnia 2010 r. wyniósłokoło 65%35

Wykres 3.35. Nowe depozyty złotowe przedsię-biorstw – wartość umów w miesiącu

405060708090

100110120130140

3-20

076-

2007

9-20

0712

-200

73-

2008

6-20

089-

2008

12-2

008

3-20

096-

2009

9-20

0912

-200

93-

2010

mld

zł

2,0%2,5%3,0%3,5%4,0%4,5%5,0%5,5%6,0%6,5%7,0%

KwotaOprocentowanieŚredniomiesięczna stawka WIBOR 3M

Uwaga: zob. uwagi do wykresu 3.34Źródło: NBP.

Wpływ delewarowania zagranicznych banków napolski sektor bankowy będzie najprawdopodob-niej niewielki – ograniczony do indywidualnychbanków. Dotychczasowe doświadczenia wskazu-ją, że wartość finansowania pozyskanego przezkrajowe banki od swoich zagranicznych właści-cieli jest stabilna. Prawdopodobieństwo reduk-cji dźwigni przez podmioty dominujące kosztempolskich aktywów wydaje się ograniczone m.in.ze względu na dobrą kondycję krajowych ban-ków, wysoką zyskowność i potencjał rozwoju.

Od publikacji ostatniego Raportu wzrosły obro-ty na rynku niezabezpieczonych pożyczek mię-dzybankowych. Dotyczy to szczególnie transak-cji O/N, gdzie wartość obrotów jest zbliżonado notowanej w okresie poprzedzającym upa-dek banku Lehman Brothers (zob. wykres 3.37).

35 Podane terminy dotyczą pierwotnych (umownych) terminów wymagalności.


IRyzyko płynności

W mniejszym stopniu zwiększyły się obrotyuwzględniające transakcje o dłuższych termi-nach. Na pewną poprawę sytuacji na rynku de-pozytów o dłuższych terminach mogą jednakwskazywać spadki odpowiednich stawek WIBOR(zob. rozdział 2.2). Wzrost obrotów na rynkuwpłynął też na niewielki wzrost wartości zo-bowiązań wobec krajowych banków (zob. wy-kres 3.36).

Wykres 3.36. Zobowiazania wobec krajowych i za-granicznych banków i oddziałów instytucji kredyto-wych

0

20

40

60

80

100

120

140

12-2

007

3-20

08

6-20

08

9-20

08

12-2

008

3-20

09

6-20

09

9-20

09

12-2

009

3-20

10

mld

zł

Rezydent Nierezydent

Uwagi: liniami przerywanymi oznaczono wartości zo-bowiązań po przeliczeniu według stałego kursu walu-towego z końca grudnia 2007 r.Źródło: NBP.

Zmiany w strukturze finansowania banków wska-zują, że po początkowym okresie, w którym na-stąpił znaczny wzrost finansowania od zagra-nicznych instytucji finansowych, banki dążyłydo wzrostu udziału stabilnej bazy depozytowej.Szczególnie dotyczyło to banków o strategii fi-nansowania zagranicznego36 i mieszanej strate-gii finansowania37 (zob. wykres 3.38). Struktura

finansowania banków o strategii depozytowej po-zostaje natomiast relatywnie stabilna. Należy teżzauważyć, że z transakcji refinansujących NBPkorzystały banki zarówno o mieszanej, jak i de-pozytowej strategii finansowania. Operacji repo zbankiem centralnym nie zawarł natomiast żadenbank, którego dominującym źródłem finansowa-nia były środki pozyskiwane od zagranicznychpodmiotów.

Wykres 3.37. Obroty na rynku depozytów między-bankowych

02468

101214161820

3-20

076-

2007

9-20

0712

-200

73-

2008

6-20

089-

2008

12-2

008

3-20

09

6-20

099-

2009

12-2

009

3-20

10

6-20

10

mld

zł

.

Całość rynku - na podstawie danych z systemu SORBNETDane stanowiące podstawę do wyliczenia stawki POLONIA

Źródło: NBP.

Średni nadzorczy wskaźnik płynności długoter-minowej – M4 w sektorze banków komercyjnychnieznacznie się zwiększył38. Wzrosło również nie-znacznie średnie pokrycie aktywów o ograni-czonej płynności środkami obcymi stabilnymi(zob. wykres 3.39). Aktywa o ograniczonej płyn-ności (których przeważającą część stanowią kre-dyty dla podmiotów niefinansowych) utrzymująsię na relatywnie niezmienionym poziomie, do-szło natomiast do niewielkiego wzrostu środkówobcych stabilnych (zob. wykres 3.40).

36W pewnym stopniu zmiany w strukturze finansowania banków o strategii finansowania zagranicznego wynikały zprocesów konsolidacyjnych w polskim sektorze bankowym w analizowanym okresie. W szczególności dotyczy to połą-czenia Banku BPH SA i GE Money Banku, które należały do odmiennych grup pod względem strategii finansowania.37 Szerzej na temat poszczególnych strategii finansowania polskich banków w: „Raport o stabilności systemu finan-sowego - czerwiec 2009 r.”, rozdział 3.4.1.38 Szerzej na temat nadzorczych norm płynności KNF w poprzedniej edycji Raportu.



Wykres 3.38. Struktura finansowania w bankach o strategii depozytowej (lewy panel), strategii finanso-wania zagranicznego (środkowy panel) i strategii mieszanej (prawy panel)

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

12-2

007

3-20

08

6-20

08

9-20

08

12-2

008

3-20

09

6-20

09

9-20

09

12-2

009

3-20

10

A B C D E F

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

12-2

007

3-20

08

6-20

08

9-20

08

12-2

008

3-20

09

6-20

09

9-20

09

12-2

009

3-20

10

A B C D E F

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

12-2

007

3-20

08

6-20

08

9-20

08

12-2

008

3-20

09

6-20

09

9-20

09

12-2

009

3-20

10

A B C D E F

Legenda: A – depozyty sektora niefinansowego, rządowego i samorządowego, B - zobowiązania wobec pod-miotów finansowych - rezydentów, C - zobowiązania wobec podmiotów finansowych - nierezydentów, D -zobowiązania z tytułu operacji Repo z NBP, E - kapitały, F - pozostałe pasywa.Uwagi: banki zaklasyfikowano do poszczególnych grup na podstawie ich struktury finansowania na koniecsierpnia 2008 r. - przed upadkiem banku Lehman Brothers. Udział banków o poszczególnych strategiach waktywach sektora banków komercyjnych wynosi: depozytowa – 59,7%, finansowania zagranicznego – 10,5%,mieszana – 29,8%Źródło: NBP.

Wykres 3.39. Relacja środków obcych stabilnychdo aktywów o ograniczonej płynności w bankach ko-mercyjnych

90%

95%

100%

105%

110%

115%

120%

125%

130%

7-20

08

9-20

08

11-2

008

1-20

09

3-20

09

5-20

09

7-20

09

9-20

09

11-2

009

1-20

10

3-20

10

Odstęp międzykwartylowyMedianaŚrednia

Źródło: NBP.

Wykres 3.40. Aktywa o ograniczonej płynności iwybrane pozycje pasywów w bankach komercyjnych

400

450

500

550

600

650

700

7-20

08

9-20

08

11-2

008

1-20

09

3-20

09

5-20

09

7-20

09

9-20

09

11-2

009

1-20

10

3-20

10

mld

zł

60

80

100

120

140

160

180m

ld zł

Depozyty (lewa oś)Środki obce stabilne (lewa oś)Aktywa o ograniczonej płynności (lewa oś)Finansowanie zagraniczne (prawa oś)

Źródło: NBP.


IRyzyko płynności

Porównanie kształtowania się depozytów i za-granicznych zobowiązań banków oraz środkówobcych stabilnych wskazuje, że krajowe bankimogły zaliczyć większość finansowania od zagra-nicznych podmiotów dominujących do środkówstabilnych (zob. wykres 3.40). W IV kwartale2008 r. i I kwartale 2009 r. przyrost środkówobcych stabilnych wyraźnie przewyższał bowiemprzyrost depozytów, a różnica między tymi war-tościami była zbliżona do przyrostu finansowaniazagranicznego.

3.5.2. Płynność krótkookresowa

W okresie ostatnich sześciu miesięcy doszło dodalszej redukcji niedopasowania krótkotermino-wych aktywów i pasywów w bilansach banków.W konsekwencji obniżyła się średnia skorygowa-na luka płynności39 w sekotrze banków komer-cyjnych (zob. wykres 3.41).

Wykres 3.41. Relacja skorygowanej luki płynnoścido aktywów o zapadalności do jednego miesiąca

-175%

-150%

-125%

-100%

-75%

-50%

-25%

0%

25%

50%

12-2

007

3-20

08

6-20

08

9-20

08

12-2

008

3-20

09

6-20

09

9-20

09

12-2

009

3-20

10


Źródło: NBP.

Krótkoterminowe nadwyżki płynności bankówlokowane są głównie w bonach pieniężnych emi-towanych przez NBP. Począwszy od II połowy2009 r. saldo operacji otwartego rynku rośnie wwysokim tempie (zob. wykres 3.42). Na koniecmaja 2010 r. NBP absorbował z rynku około76 mld zł w ramach cotygodniowej emisji bonów.

Wzrost strukturalnej płynności sektora banko-wego wynikał przede wszystkim ze wzrostu re-zerw walutowych NBP.

Wykres 3.42. Saldo operacji otwartego rynku NBP

-20

-10

0

10

20

30

40

50

60

70

80

3-20

07

6-20

07

9-20

07

12-2

007

3-20

08

6-20

08

9-20

08

12-2

008

3-20

09

6-20

09

9-20

09

12-2

009

3-20

10

6-20

10

mld

zł

.

Uwaga: dodatnia wartość salda operacji otwartegorynku oznacza nadwyżkę operacji absorbujących nadzasilającymi w płynność.Źródło: NBP.

Wykres 3.43. Bony pieniężne NBP w relacji doaktywów banków

0%1%2%3%4%5%6%7%8%9%

10%

3-20

07

6-20

07

9-20

07

12-2

007

3-20

08

6-20

08

9-20

08

12-2

008

3-20

09

6-20

09

9-20

09

12-2

009

3-20

10


Źródło: NBP.

Mimo, że sektor bankowy jako całość cechujesię nadpłynnością krótkoterminową, to sytuacjabanków nie jest homogeniczna. Nadwyżki płyn-ności zgromadzone są głównie w dużych bankachi do ich redystrybucji do innych podmiotów do-

39 Definicja krótkookresowej luki płynności i skorygowanej luki płynności w Słowniczku.



chodzi jedynie w niewielkim stopniu. W konse-kwencji występuje wysoka koncentracja bonówpieniężnych NBP (zob. wykres 3.43). Od począt-ku 2010 r. koncentracja ta zmniejszyła się, po-nieważ portfele bonów pieniężnych zwiększyły wwysokim stopniu również mniejsze banki.

Banki lokują wolne środki również w skarbowepapiery wartościowe, które mogą być wykorzy-stane jako zabezpieczenie w operacjach warun-kowych (w tym w transakcjach z NBP) bądźsprzedane bezpośrednio na rynku. Od publikacjiostatniego Raportu udział skarbowych papierówwartościowych w bilansach banków pozostaje re-latywnie stabilny (zob. wykres 3.44). Złożyło sięna to zwiększenie portfela obligacji skarbowychprzy spadku portfela bonów, jednak wynikało togłównie ze zmiany struktury emisji długu Skar-bu Państwa. Podobnie jak w przypadku bonówpieniężnych, występuje znaczne skoncentrowaniepapierów skarbowych w największych bankach.

Wykres 3.44. Obligacje i bony skarbowe w relacjido aktywów banków

0%2%4%6%8%

10%12%14%16%18%20%

3-20

07

6-20

07

9-20

07

12-2

007

3-20

08

6-20

08

9-20

08

12-2

008

3-20

09

6-20

09

9-20

09

12-2

009

3-20

10


Źródło: NBP.

W skali całego sektora banków komercyjnychutrzymuje się ponad 100% pokrycie skorygo-wanej luki płynności papierami skarbowymi.W okresie ostatnich sześciu miesięcy powięk-szył się udział banków o pełnym pokryciu luki(zob. wykresy 3.45). Niskie pokrycie luki papie-rami skarbowymi utrzymują głównie oddziały in-stytucji kredytowych i kilka niewielkich banków

komercyjnych.

Wykres 3.45. Struktura aktywów krajowych ban-ków komercyjnych według wskaźnika pokrycia skory-gowanej luki płynności papierami skarbowymi

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%

12-2

007

3-20

08

6-20

08

9-20

08

12-2

008

3-20

09

6-20

09

9-20

09

12-2

009

3-20

10

Udz

iał w

akt

ywac

h

bank

ów k

omer

cyjn

ych

<0% - 25%) <25% - 50%) <50% - 75%)<75% - 100%) >= 100%

Źródło: NBP.

Wykres 3.46. Nadzorcza norma płynności krótko-terminowej M2 w bankach komercyjnych

0,8

1,2

1,6

2,0

2,4

2,8

3,2

3,6

7-20

08

9-20

08

11-2

008

1-20

09

3-20

09

5-20

09

7-20

09

9-20

09

11-2

009

1-20

10

3-20

10


Źródło: NBP.

W okresie ostatnich sześciu miesięcy nastą-pił wzrost średniego nadzorczego współczynnikapłynności krótkoterminowej – M2 (zob. wykre-sy 3.46). Był on spowodowany głównie spadkiemudziału środków obcych niestabilnych przy rela-tywnie stabilnym udziale podstawowej i uzupeł-niającej rezerwy płynności w bilansach banków.

W analizowanym okresie w systemie płatniczymdoszło do jednorazowego zaburzenia w funkcjo-


IRyzyko płynności

nowaniu systemu SORBNET. Wszystkie zlece-nia zostały jednak wykonane w dniu wystąpieniazaburzenia, nie stwarzając zagrożenia dla sta-bilności systemu finansowego. Szczegółowy opis

wyżej wymienionego zakłócenia oraz zabezpie-czeń przed głównymi źródłami ryzyka w syste-mie płatniczym przedstawia ramka 3.

Ramka 3. Ryzyko w systemie płatniczym

Jednym z podstawowych czynników wpływających na stabilność systemu finansowego jeststabilne i efektywne funkcjonowanie systemu płatniczego. Można wyróżnić trzy główne ryzykadla stabilności systemu płatniczego: ryzyko operacyjne, ryzyko kredytowe i ryzyko płynności.Poniżej przedstawiono system zabezpieczeń przed wystąpieniem ryzyka w krajowym systemiepłatniczym. Ramka zwiera również informację nt. zakłócenia, które wystąpiło w tym systemie 8lutego 2010 r.

1. Ryzyko operacyjne

W Narodowym Banku Polskim funkcjonują procedury i narzędzia, które zabezpie-czają systemy prowadzone przez NBP przed materializacją ryzyka operacyjnego. W ramachtych procedur opracowano opisy zabezpieczeń dotyczące zidentyfikowanych potencjalnychzagrożeń.

Istotnym elementem ograniczającym skutki materializacji ryzyka operacyjnego jest opraco-wany i funkcjonujący w NBP plan ciągłości działania na wypadek wystąpienia zdarzeń, któremogłyby spowodować zaburzenia w prawidłowym funkcjonowaniu infrastruktury NBP. Planciągłości działania NBP zabezpiecza również cały sektor bankowy przed wystąpieniem ne-gatywnych skutków materializacji wyżej wymienionego ryzyka i mogącego z niego wynikaćryzyka płynności.

2. Ryzyko kredytowe i ryzyko płynności

Ryzyko kredytowe w systemach SORBNET i SORBNET–EURO jest zminimalizowa-ne, co wynika z samej natury systemów typu RTGS (Real Time Gross Settlement System– system rozrachunku brutto w czasie rzeczywistym). Systemy te cechuje:

� realizacja zleceń w czasie rzeczywistym w sposób automatyczny,

� realizacja zleceń obciążeniowych tylko do wysokości środków zgromadzonych na ra-chunku bieżącym banku - płatnika,

� nieodwołalność (ostateczność) rozrachunku.

W celu ograniczenia ryzyka płynności, NBP dostarcza uczestnikom kilka narzędzi umożli-wiających zarządzanie płynnością, tj.:

� mechanizm kolejkowania zleceń – zgodnie z którym zlecenia, na pokrycie których brakjest środków, umieszczane są w centralnej kolejce zleceń do czasu zgromadzenia wy-starczających środków pieniężnych na ich realizację. Kolejka poddawana jest okresowoprocesowi optymalizacji (netowaniu). Zlecenia płatnicze, które pozostają w kolejce nakoniec dnia, są automatycznie odrzucane, a ich wystawcy są o tym informowani. Istniejemożliwość odwołania z kolejki zleceń oczekujących na realizację,



� bieżący dostęp, zarówno przez banki, jak i NBP, do informacji o wysokości salda na ra-chunku banku (monitorowanie) oraz o wysłanych zleceniach płatniczych oczekującychna realizację w kolejce,

� dostęp do płynności poprzez śróddzienne wykorzystanie środków znajdujących się narachunku banku i zaliczanych do minimalnej rezerwy obowiązkowej,

� dostęp w ciągu całego dnia operacyjnego do nieoprocentowanych (zabezpieczonych od-powiednimi papierami wartościowymi1) środków oferowanych w ramach kredytu tech-nicznego w złotych (dla systemu SORBNET) i kredytu w ciągu dnia (dla systemuSORBNET–EURO),

� dostęp w ciągu całego dnia operacyjnego do kredytu lombardowego zabezpieczonegobonami oraz obligacjami skarbowymi,

� możliwość rezerwacji płynności/środków na określony cel – w szczególności na potrzebyrozrachunku systemów zewnętrznych (sald netto wynikających z rozrachunków syste-mów ELIXIR, EuroELIXIR, KDPW).

Dodatkowo, w celu ograniczenia ryzyka płynności uczestników rozrachunku w systemachSORBNET i SORBNET–EURO wprowadzone zostały priorytety realizacji zleceń – w pierw-szej kolejności realizowane są płantości Krajowej Izby Rozliczeniowej SA, a następnie Na-rodowego Banku Polskiego, Krajowego Depozytu Papierów Wartościowych SA i banków.

3. Zakłócenia w funkcjonowaniu systemu SORBNET w dniu 8 lutego 2010 r.

W dniu 8 lutego 2010 r. miało miejsce zakłócenie funkcjonowania systemu SORB-NET wynikające z nieprawidłowego działania systemu bazy danych, z którego korzystaten system. Przerwa w przetwarzaniu transakcji trwała około pięciu godzin, ale zostałausunięta w ciągu tego samego dnia operacyjnego, w którym nastąpiła. Było to pierwszezakłócenie w funkcjonowaniu systemu bazy danych od początku funkcjonowania systemuSORBNET, czyli od kwietnia 1996 r.

Z powodu wyżej wymienionego zakłócenia praca systemu została wydłużona o około trzygodziny, tak aby wszystkie zlecenia i funkcje przewidziane harmonogramem normalnegodnia operacyjnego zostały wykonane w tym samym dniu.

NBP jako bank centralny i operator kluczowego dla funkcjonowania rynku finansowegosystemu płatności podjął niezwłocznie wszelkie niezbędne działania dla przywrócenia pra-widłowego funkcjonowania systemu SORBNET. Przeprowadzono także analizę przyczyn iskutków zakłóceń w funkcjonowania systemu, w wyniku której podjęto decyzje w zakresiekrótko– i długoterminowych działań mających na celu przeciwdziałanie podobnym zdarze-niom w przyszłości. Do działań takich należą w szczególności:

� wprowadzenie w systemie SORBNET nowego mechanizmu programowego, umożliwia-jącego szybkie wznowienie pracy w przypadku awarii systemu zarządzania bazą danych,

� opracowanie mechanizmu codziennej aktualizacji danych w bazie zapasowej SORBNETdanymi pochodzącymi z bazy produkcyjnej, odzwierciedlającymi stan danych z końcadnia poprzedniego,


IRyzyko płynności

� wprowadzenie funkcji zapisywania zleceń płatniczych realizowanych w środowisku pro-dukcyjnym SORBNET i umożliwienie - w przypadku braku możliwości pracy w śro-dowisku produkcyjnym - przetwarzania danych przez środowisko testowe, będące od-wzorowaniem środowiska produkcyjnego,

� zmiana systemu codziennych zabezpieczeń bazy danych systemu SORBNET poprzezwykonywanie codziennie pełnego zabezpieczenia baz tego systemu, co zwiększyło moż-liwości odtworzenia ich zawartości, również w innym środowisku technicznym,

� odpowiednie zmodyfikowanie procedur postępowania administratorów systemu,

� kontynuowanie działań dotyczących budowy systemu NBP-PHA, który zastąpi obec-ny system SORBNET-EURO, i systemu SORBNET2, który zastąpi obecny systemSORBNET, w których jednym z założeń jest zastąpienie obecnie stosowanego systemuzarządzania bazami danych innymi nowocześniejszymi narzędziami.

1 Dla systemu SORBNET są to bony skarbowe i pieniężne, obligacje skarbowe i inne dłużne papierywartościowe zdeponowane przez bank w KDPW SA. W przypadku systemu SORBNET–EURO, zgodniez zasadami określonymi dla systemów RTGS będących komponentami systemu TARGET2, wymaganymzabezpieczeniem są wyłącznie obligacje skarbowe będące przedmiotem fixingu na MTS–POLAND zatwier-dzone przez Ministerstwo Finansów i wyceniane według wartości rynkowej.

***

Wnajbliższym okresie można spodziewać się sta-bilizacji bądź niewielkiego wzrostu luki finan-sowania w sektorze bankowym. Obniżające siętempo wzrostu zobowiązań wobec sektora niefi-nansowego wraz z malejącymi kwotami nowychdepozytów gospodarstw domowych wskazują, żemożliwości dalszego znacznego poszerzania bazydepozytowej przez banki są ograniczone. Dodat-kowo w przypadku kontynuacji tendencji wzro-stowych na rynku kapitałowym, oszczędnościklientów mogą być też w większym stopniu loko-wane w niebankowych instytucjach finansowychlub bezpośrednio na tym rynku. Warto przy tymzauważyć, że w pierwszych czterech miesiącach2010 r. średnie miesięczne saldo wpłat i umorzeńdo funduszy inwestycyjnych było relatywnie wy-sokie (zob. rozdział 4.3). Jednocześnie można sięspodziewać stopniowego przyspieszenia akcji kre-dytowej począwszy od 2011 r.

Na możliwość poszerzenia luki finansowaniaw nadchodzących kwartałach wskazują również

plany finansowe banków przekazane KomisjiNadzoru Finansowego. W planach tych banki za-kładają, że na koniec 2010 r. w całym sektorzebankowym wzrost należności będzie wyższy odwzrostu zobowiązań, zarówno dla sektora niefi-nansowego, jak i rządowego i samorządowego40

W dłuższym okresie bardzo istotny wpływ nakwestię finansowania banków w Polsce będą miećprojektowane europejskie regulacje płynnościo-we (zob. ramka 5). Wydaje się, że szczególnieważne byłyby wymagania dotyczące długoter-minowych współczynników płynności. Jeśli re-gulacje te wejdą w życie w obecnie projekto-wanym kształcie, to wypełnienie ich wymaga-łoby od krajowych banków znacznej przebudo-wy bilansu, w tym, między innymi, wydłużeniastruktury terminowej zobowiązań. Wiązałoby sięto z wyraźnym wzrostem kosztów finansowania,szczególnie jeśli banki chciałyby pozyskać finan-sowanie na rynku długoterminowych instrumen-tów dłużnych. Rynek tych instrumentów emito-wanych przez podmioty prywatne w Polsce jestobecnie niewielki. Banki polskie nie korzystały

40 Zob. „Raport o sytuacji banków w 2009 r.” UKNF, 2010 r.



również z rynku międzynarodowego w istotnejskali.

W kontekście nowych rozwiązań regulacyjnych,a także zwiększenia stabilności i możliwości dy-wersyfikacji źródeł finansowania, wydaje się, żekorzystny byłby rozwój rynku bankowych pa-pierów wartościowych. W opinii NBP zasadnebyłoby umożliwienie emisji hipotecznych listówzastawnych przez banki spełniające odpowied-nie warunki zapewniające bezpieczeństwo obro-

tu oraz niski koszt refinansowania. Obecnie listyzastawne mogą być emitowane tylko przez spe-cjalistyczne banki hipoteczne, których działal-ność jest jednak niewielka i ograniczona do finan-sowania inwestycji komercyjnych. Umożliwieniebankom uniwersalnym emisji listów zastawnychwpłynęłoby korzystnie na stabilność struktury fi-nansowania, a także stymulowało możliwości fi-nansowania długoterminowych inwestycji miesz-kaniowych.

Ramka 4. Propozycje wprowadzenia jednolitych europejskich regulacji w zakresieryzyka płynności (CRD IV)

Wśród projektowanych obecnie na poziomie międzynarodowym nowych regulacji systemufinansowego znajdują się również regulacje w zakresie ryzyka płynności. W dokumencie kon-sultacyjnym Komisji Europejskiej1 (dalej: CRD IV) proponującym wprowadzenie zmian dodyrektyw 2006/48/WE i 2006/49/WE podkreślono, że ostatni kryzys finansowy wskazał nakonieczność zwiększenia odporności instytucji finansowych na ryzyko płynności i wprowadzeniaujednoliconych na poziomie europejskim regulacji w tym zakresie. Głównym elementem propo-nowanych regulacji jest wprowadzenie dwóch współczynników nadzorczych dotyczących krótko–i długoterminowej pozycji płynnościowej instytucji finansowych: Liquidity Coverage Require-ment i Net Stable Funding Requirement. Bazują one na propozycjach Komitetu Bazylejskiegoopublikowanych w grudniu 2009 r.2

Poniżej zaprezentowano najważniejsze założenia proponowanych norm w zakresie ryzyka płyn-ności wraz z oceną potencjalnych skutków ich wprowadzenia dla polskiego systemu bankowego.Opinia i uwagi Narodowego Banku Polskiego do dokumentu konsultacyjnego KE są publiczniedostępne na stronach internetowych NBP3 i KE4. Należy również wyraźnie podkreślić, że opisywa-ne poniżej propozycje KE mają obecnie charakter wstępny i mogą ulec zmianom po zakończeniuprocesu konsultacji.

Norma Liquidity Coverage Requirement (LCR) ma obrazować zdolność instytucji do pokryciapotencjalnego odpływu środków w ciągu 30 dni aktywami o największej płynności.

W ramach normy LCR zakładany jest scenariusz szokowy (stress scenario), który zakłada wy-stąpienie szoków zarówno na poziomie samej instytucji, jak i całego rynku i obejmuje, międzyinnymi, obniżenie ratingu instytucji, wycofanie części depozytów klientów, obniżenie możliwościpozyskania niezabezpieczonego finansowania czy zwiększenie zmienności na rynkach finansowych.Scenariusz ten zawiera ustalone odgórnie na poziomie Dyrektywy założenia co do odpływu środ-ków w poszczególnych kategoriach pasywów.

W ramach normy LCR każda instytucja musi posiadać bufor płynnych aktywów o wysokiej jakościw pełni pokrywający wysokość odpływu środków w ramach scenariusza szokowego. W skład bu-fora wchodzą kasa i inne należności od banku centralnego oraz papiery wartościowe o najwyższejjakości5. Na obecnym etapie prac nad CRD IV proponowana jest również możliwość zaliczeniado bufora niektórych obligacji korporacyjnych i listów zastawnych (jednak nie w pełnej wartości).


IRyzyko płynności

Alternatywnym rozwiązaniem przedstawionym w propozycji jest zaliczenie instrumentów finanso-wych do bufora płynnych aktywów jedynie na podstawie ich akceptowalności przez bank centralnyjako zabezpieczenie w operacjach refinansujących.

Proponowana regulacja dotycząca płynności krótkoterminowej banków ma swój odpowiednik wpolskich rozwiązaniach regulacyjnych. Przyjęta w 2007 r. Uchwała KNB 9/2007 w sprawie wią-żących banki norm płynności (zastąpiona następnie przez Uchwałę KNF 386/2008) wprowadziławspółczynnik płynności krótkoterminowej, wymagający, aby całość środków uznanych przez bankza niestabilne, była pokryta podstawową i uzupełniającą rezerwą płynności6. Podstawową różnicąpomiędzy polskimi normami a proponowaną LCR są założenia dotyczące wartości środków, któremuszą być pokryte przez bufor płynnych aktywów. Polskie normy zakładają, że rezerwa płynnościma pokryć zobowiązania uznane przez bank za niestabilne (na podstawie analiz opartych na me-todologii zatwierdzonej przez nadzorcę, przede wszystkim w zakresie wyznaczania stabilnej częścidepozytów - tzw. „osadu”), natomiast LCR bezpośrednio wprowadza parametry wyznaczająceudział środków, które mogą zostać wycofane w przypadku sytuacji szokowej .

Norma Net Stable Funding Requirement (NSFR) ma zapewniać stabilną strukturę finansowania,pozwalającą na bezpieczne funkcjonowanie instytucji w okresie jednego roku w warunkach scena-riusza szokowego, zakładającego bardzo ograniczony dostęp instytucji do finansowania rynkowego.

W przypadku normy NSFR scenariusz szokowy zakłada znaczne pogorszenie rentowności lub wy-płacalności oraz obniżenie ratingów danej instytucji, a także wystąpienie zdarzenia, które wpły-nęłoby na obniżenie jej reputacji i oceny wypłacalności przez innych uczestników rynku.

Norma NSFR wymaga, by aktywa obecnie finansowane i wymagające finansowania w horyzoncierocznym były zrównoważone zobowiązaniami mogącymi być uznane za stabilne w tym samymhoryzoncie czasowym. Stabilne zobowiązania obejmują też część depozytów bezterminowych bądźo terminie krótszym niż rok.

Stopień wymaganego pokrycia poszczególnych pozycji aktywów jest uzależniony od ich płynności.Kasa, papiery wartościowe i należności od sektora finansowego zapadające poniżej roku nie mu-szą być pokryte stabilnymi środkami. Stopień pokrycia papierów wartościowych o rezydualnymterminie zapadalności dłuższym niż rok jest uzależniony od ich jakości kredytowej i płynnościrynku, na którym są przedmiotem obrotu. Długoterminowe kredyty dla sektora niefinansowegowymagają pełnego pokrycia środkami stabilnymi, a kredyty o terminie poniżej jednego roku mająwagę pokrycia rzędu 50 – 85%.

W skład stabilnych źródeł finansowania wchodzą przede wszystkim fundusze własne i długotermi-nowe zobowiązania. Dla depozytów bezterminowych i krótkoterminowych od podmiotów sektoraniefinansowego wyznaczone są natomiast odgórnie ustalone na poziomie Dyrektywy parametrytzw. „osadu”.

Podobnie jak w przypadku normy LCR, norma NSFR ma już swój odpowiednik w polskichrozwiązaniach nadzorczych. Wspomniana uchwała KNB z 2007 r. wprowadziła obowiązekutrzymywania współczynnika pokrycia aktywów niepłynnych i aktywów o ograniczonej płynnościfunduszami własnymi i środkami obcymi stabilnymi na poziomie przekraczającym 100%.Również, tak jak w przypadku norm krótkoterminowych, różnica między regulacjami polskimi aprojektowanymi przez Komisję Europejską dotyczy sposobu klasyfikacji poszczególnych pozycjiaktywów i pasywów. Polskie normy stanowią, że wszystkie aktywa nie zaliczone do rezerwypłynności oraz nie wynikające z transakcji na hurtowym rynku finansowym muszą być pokryte



środkami stabilnymi i funduszami własnymi. Planowana norma NSFR koncentruje się natomiastna zapadalności aktywów i płynności rynku, na którym są przedmiotem obrotu, przypisując przytym różne parametry pokrycia stabilnymi środkami do różnych kategorii tych aktywów. Ponadtopolskie normy stanowią, że przy wyliczeniu środków stabilnych bank korzysta z własnych modeli(zatwierdzonych przez nadzorcę). Norma NSFR koncentruje się natomiast na wymagalnościpasywów, przypisując przy tym odgórnie parametry „osadu” różnym kategoriom depozytów oterminie poniżej jednego roku.

Wydaje się, że gdyby regulacje weszły w życie w projektowanym obecnie kształcie, to długoter-minowa norma płynności – NSFR miałaby znaczny wpływ na przyszłą sytuację polskiego sektorabankowego. Według danych na koniec kwietnia 2010 r. tylko 17 banków komercyjnych, o oko-ło 14% udziale w aktywach sektora, spełniałoby normę NSFR w jej proponowanym kształcie(zob. wykres 1). W skali całego sektora banków komercyjnych współczynnik pokrycia aktywówwymagających finansowania stabilnymi źródłami finansowania wyniósłby około 84%.

Większość polskich banków prowadzi tradycyjny model biznesowy koncentrujący się na działal-ności kredytowo–depozytowej. Pomijając obligacje i bony skarbowe oraz bony pieniężne, udziałpozostałych papierów wartościowych w bilansach krajowych banków jest nieznaczny. Większośćstanowią natomiast kredyty dla sektora niefinansowego, które według założeń proponowanej regu-lacji wymagałyby wysokiego pokrycia środkami stabilnymi. Wprowadzenie normy NSFR mogło-by zatem spowodować zmniejszenie kredytowania sektora realnego kosztem dalszego powiększaniaportfela papierów skarbowych, co wpływałoby także na poprawę sytuacji banków w zakresie normyLCR. W pewnym stopniu niższa wymagana waga pokrycia papierów dłużnych mogłaby równieżskłonić banki do zamiany formy finansowania przedsiębiorstw z kredytu na emisję obligacji, któ-re banki bezpośrednio by obejmowały. Mogłoby to jednak zmniejszyć dostępność finansowaniadla przedsiębiorstw w sektorze MSP. Dodatkowo konieczność wypełnienia normy NSFR mogłabyskłaniać banki do konwersji kredytów długoterminowych na krótkoterminowe, które wymagająniższego pokrycia stabilnymi środkami.

Wykres 1. Rozkład aktywów banków komercyjnych według współczynnika pokrycia aktywów stabilnymiźródłami finansowania (Net Stable Funding Requirement) na koniec kwietnia 2010 r.

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

<25%

25-5

0%

50-7

0%

70-8

0%

80-9

0%

90-1

00%

>=10

0%

udzi

ał w

akt

ywac

h ba

nków

kom

ercy

jnyc

h.. .

Źródło: NBP.


IRyzyko płynności

Wydaje się, że ewentualne zmiany struktury bilansu spowodowane koniecznością wypełnienia nor-my NSFR w obecnie projektowanym kształcie w większym stopniu dotyczyłyby jednak pasywówbanków. Należy zauważyć, że w przeciwieństwie do wielu banków strefy euro, emisja dłużnych pa-pierów wartościowych stanowi jedynie nieznaczną część struktury finansowania polskich banków.Na koniec marca 2010 r. wartość długoterminowych papierów dłużnych wyemitowanych przezpolskie banki komercyjne wynosiła 1,6% ich sumy bilansowej (w tym samym okresie dla bankówze strefy euro wskaźnik ten wyniósł około 14%). Do rzadkości należą także lokaty klientów o dłuż-szych terminach zapadalności. Możliwość pozyskania finansowania o terminie dłuższym niż rok,zaliczanego w pełni do stabilnych źródeł finansowania, jest zatem znacznie ograniczona. Wstęp-ne symulacje wskazują ponadto, że nawet niektóre banki o bardzo rozwiniętej bazie depozytówgospodarstw domowych (które z relatywnie wysoką wagą wchodzą w skład środków stabilnych)nie zdołałyby obecnie wypełnić normy NSFR. Natomiast banki stosujące strategię finansowaniazagranicznego, mogłyby zaliczyć środki otrzymywane od podmiotów dominujących do stabilnych,tylko jeżeli środki te miały charakter długoterminowy7.

Pomijając zatem dostosowania po aktywnej stronie bilansu, wprowadzenie w życie normy NSFRwymagałoby od polskich banków znacznego wydłużenia struktury terminowej zobowiązań. Mogło-by to stanowić bodziec do rozwoju niewielkiego jak dotąd rynku bankowych papierów dłużnych,w tym listów zastawnych. Należy jednak podkreślić, że wiązałoby się to ze znacznym wzrostemkosztów finansowania, szczególnie zważywszy na wysokie potrzeby pożyczkowe sektora publiczne-go i innych europejskich banków. Wzrost kosztów byłby również związany z ewentualnym wydłu-żeniem zapadalności finansowania pozyskiwanego od podmiotów powiązanych. Sama możliwośćznacznego wydłużenia zapadalności tego typu finansowania wydaje się być jednak ograniczona,ponieważ wpływałaby niekorzystnie na pozycję płynnościową podmiotów powiązanych udzielają-cych takich długoterminowych pożyczek (które również byłyby objęte analizowaną normą).

1 „Possible further changes to Capital Requirements Directive”,http://ec.europa.eu/internal market/consultations/docs/2010/crd4/consultation paper en.pdf2 „International framework for liquidity risk measurement, standards and monitoring”,www.bis.org/publ/bcbs165.pdf3 http://www.nbp.pl/systemfinansowy/crd nbp.pdf4 http://circa.europa.eu/Public/irc/markt/markt consultations/library?l=/financial services/ require-ments directive 1/public authorities/pl nb enpdf/ EN 1.0 &a=d5 W wersji konsultacyjnej Dyrektywy, do tej grupy zaliczono papiery wartościowe emitowane przez: skarbpaństwa i jednostki sektora publicznego, banki centralne i międzynarodowe instytucje finansowe, któreotrzymałyby wagę ryzyka 0% zgodnie z metodą standardową oraz należności od sektora rządowego i bankucentralnego w walucie krajowej.6 Szerzej na temat nadzorczych norm płynności KNF w poprzedniej edycji Raportu.7 Sposób klasyfikacji transakcji wewnątrzgrupowych został poruszony w dokumencie konsultacyjnym i mabyć przedmiotem dalszych ustaleń.



3.6. Pozycja kapitałowa ban-ków i zdolność absorbowa-nia strat

W okresie wrzesień 2009 r. - kwiecień2010 r. nastąpiło silne wzmocnienie bazykapitałowej banków, a w rezultacie wzrosłazdolność banków do absorbowania potencjal-nych strat. Nie było konieczności wsparciakapitałowego żadnego banku ze środków pu-blicznych.

Wokresie wrzesień 2009 r. – kwiecień 2010 r. fun-dusze własne krajowego sektora bankowego za-notowały umiarkowany wzrost. Struktura fundu-szy była korzystna z punktu widzenia możliwościabsorbowania ewentualnych strat, gdyż w prze-ważającej mierze składały się one z kapitałówpodstawowych (zob. tabela 3.6).

Fundusze własne krajowego sektora bankowegozwiększyły się w okresie wrzesień 2009 r. - kwie-cień 2010 r. o 7,8%. Wzrost kapitałów sektoranastąpił głównie dzięki pozyskaniu nowego kapi-tału akcyjnego oraz akumulacji zysku wypraco-wanego w 2009 r. W okresie wrzesień 2009 r. -kwiecień 2010 r. 11 banków komercyjnych prze-prowadziło emisje nowych akcji o łącznej war-

tości 6,8 mld zł (5,1 mld zł pozyskanego kapi-tału akcyjnego przypadło na jeden bank). Z zy-sków wypracowanych w 2009 r. banki zaliczyłydo kapitałów około 5 mld zł. Wartość zobowią-zań podporządkowanych nieznacznie spadła (wkwietniu 2010 r. zobowiązania podporządkowa-ne krajowego sektora bankowego wynosiły 9,0%ich funduszy własnych).

Wzrost funduszy własnych oraz spadek wymogukapitałowego przyczynił się do wzrostu współ-czynnika wypłacalności krajowego sektora ban-kowego do 14,1% w kwietniu 2010 r. O popra-wie adekwatności kapitałowej większości bankówświadczy zmiana rozkładu aktywów banków we-dług współczynnika wypłacalności (zob. wykres3.47). W kwietniu 2010 r. około 80% aktywówkrajowych banków komercyjnych było ulokowa-nych w bankach o współczynnikach wypłacalno-ści powyżej 12%.

Spadek wymogu kapitałowego wynikał m.in.ze zmian struktury wzrostu aktywów sektorabankowego (zob. tabela 3.7). Niższemu tempuwzrostu kredytów dla sektora niefinansowego w2009 r. i na początku 2010 r. towarzyszył znacz-ny wzrost wartości dłużnych papierów wartościo-wych (głównie bonów pieniężnych), które nie ge-nerują wymogu kapitałowego na ryzyko kredyto-we.

Tabela 3.6. Fundusze własne i współczynnik wypłacalności banków krajowych

2008 2009 4-2010Fundusze własne (w mld zł) 77,6 90,1 96,3- w tym: fundusze podstawowe 70,2 81,2 87,3Suma wymogów kapitałowych 55,5 54,2 54,5- w tym z tytułu ryzyka operacyjnego 5,7 6,0 6,2Współczynnik wypłacalności (w %) 11,2 13,3 14,1Współczynnik wypłacalności przy uwzględnieniu funduszy pod-stawowych (w %)

10,1 12,0 12,8

Uwaga: fundusze własne – fundusze podstawowe i uzupełniające pomniejszone o kwotę brakujących rezerwcelowych i innych tzw. pomniejszeń regulacyjnych, powiększone o kapitał krótkoterminowy.Źródło: NBP.


IPozycja kapitałowa banków i zdolność absorbowania strat

Tabela 3.7. Roczne zmiany kwot wybranych pozycji aktywów, wymogu kapitałowego z tytułu ryzykakredytowego i zmiany funduszy własnych banków krajowych

2008 2009 4-2010 2008 2009 4-2010(w mld zł) (w %)

Aktywa, w tym: 221,9 22,7 39,1 29,2 2,3 3,9- sektor niefinansowy 151,7 21,2 1,0 37,4 3,8 0,2- sektor finansowy -20,1 -30,7 -6,7 -17,3 -32,0 -8,3- papiery wartościowe 43,5 28,5 51,9 33,1 16,3 28,3Wymóg kapitałowy z tytułu ryzyka kredytowego 9,6 -1,3 -1,8 24,6 -2,6 -3,6Fundusze własne 16,5 12,6 14,4 27,1 16,2 17,5

Źródło: NBP.

Wykres 3.47. Rozkład aktywów krajowych bankówkomercyjnych według współczynnika wypłacalności

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

poniże

j 0

0 - 4

%

4 - 8

%

8 - 9

%

9 - 1

0%

10 -

11%

11 -

12%

12 -

16%

pow

yżej

16%

Współczynnik wypłacalności

Udz

iał w

akt

ywac

h se

ktor

a ba

nków

. w

prz

edzi

ale

12-2008 6-2009 12-2009 4-2010

Źródło: NBP.

W kolejnych miesiącach 2010 r. należy oczeki-wać wzrostu funduszy własnych krajowego sek-tora bankowego. Większość banków deklaruje,że przeznaczy zyski z 2009 r. na zwiększenie ka-pitałów. Natomiast, w bankach planujących wy-płacić dywidendę nie będzie ona przekraczała 30-40% ubiegłorocznych zysków.

Niektóre banki zapowiedziały na 2010 r. emisjeakcji skierowane przede wszystkim do dotychcza-sowych akcjonariuszy (głównie są to emisje z pra-wem poboru). Wartość planowanych przez bankiemisji akcji wynosi około 3,1 mld zł. Emisje te

zostaną więc objęte w dużej mierze przez akcjo-nariuszy strategicznych, co ograniczy ryzyko nie-powodzenia emisji ze względu na wysoką zmien-ność cen akcji na giełdzie. Deklaracje akcjona-riuszy strategicznych o zamiarze skorzystania zprawa poboru wskazują, że ryzyko negatywnegowpływu sytuacji finansowej spółek matek na sy-tuację kapitałową spółek zależnych w Polsce jestobecnie niskie.

Planowany wzrost kapitałów należy ocenić pozy-tywnie, zarówno w kontekście zdolności absorbo-wania ewentualnych strat, jak też planowanychzmian w unijnych regulacjach dotyczących ade-kwatności kapitałowej.

Banki posiadają wystarczający kapitał, aby wy-pełnić minimalne wymogi regulacyjne. Pomimowzrostu przeciętnego współczynnika wypłacal-ności w sektorze bankowym w ostatnich 6 miesią-cach, w niektórych bankach nie wzrosła zdolnośćdo absorbowania strat.

Symulacje zdolności absorbowania stratkredytowych

Przeprowadzono trzy symulacje41 mające na ce-lu określenie, czy kapitały banków wystarcza-ją do zaabsorbowania ewentualnych strat z ty-tułu materializacji ryzyka kredytowego. Wynikipierwszej symulacji (zob. wykres 3.48) odpowia-

41 Dwie pierwsze symulacje zostały przeprowadzone jedynie na danych banków komercyjnych (nie zostały w nichuwzględnione oddziały instytucji kredytowych i banki spółdzielcze).



dają na pytanie, jaką skalę pogorszenia jakościkredytów obecnie obsługiwanych terminowo mo-gą zaabsorbować poszczególne banki bez spadkuwspółczynnika wypłacalności poniżej 8%.

Wykres 3.48. Aktywa banków komercyjnych we-dług odsetka kredytów obsługiwanych terminowo,którego pogorszenie jakości obniżyłoby współczynnikwypłacalności do 8%

0%

10%

20%

30%

40%

50%60%

70%

80%

90%

100%

0% 10%

20%

30%

40%

50%Sk

umul

owan

e ak

tyw

a (w

% a

ktyw

ów b

ankó

w

u

wzg

lędn

iony

ch w

sym

ulac

ji)

9-2009 6-2009 12-2009 3-2010

Założenia symulacji:1. Pogorszenie jakości kredytów oznacza 50% utratęwartości.2. Hipotetyczne odpisy na utratę wartości w całościpomniejszają fundusze własne banku.3. Kredyty o pogarszającej się jakości mają wagę ry-zyka 100%.4. Brak rozwiązań odpisów na utratę wartości.Źródło: NBP.

Symulacja przeprowadzona na danych z marca2010 r. wskazuje na kontynuację poprawy zdol-ności banków do absorbowania strat w porów-naniu do końca III kwartału 2009 r. Jest towidoczne w zmniejszeniu udziału banków, któ-re są w stanie zaabsorbować jedynie relatyw-nie niewielkie pogorszenie jakości portfela kre-dytów. Według danych na marzec 2010 r. po-gorszenie jakości 5% kredytów spowodowałobyobniżenie współczynnika wypłacalności poniżej8% w bankach posiadających 3% aktywów sek-tora. We wrześniu 2009 r. identyczny szok spowo-dowałby obniżenie współczynnika wypłacalnościponiżej 8% w bankach posiadających 5% akty-wów sektora.

Wykres 3.49. Przeciętny współczynnik wypłacal-ności banków komercyjnych w scenariuszach pogor-szenia się jakości należności o stwierdzonej utraciewartości

8%

9%

10%

11%

12%

13%

14%

15%

3-20

07

6-20

07

9-20

07

12-2

007

3-20

08

6-20

08

9-20

08

12-2

008

3-20

09

6-20

09

9-20

09

12-2

009

3-20

10

Dane rzeczywisteScenariusz 1 - odzyskanie 100% wartości zabezpieczeńScenariusz 2 - spadek wartości zabezpieczeń o 25%Scenariusz 3 - spadek wartości zabezpieczeń o 50%

Założenia symulacji:1. Oszacowana utrata wartości wszystkich należnościze zidentyfikowaną utratą wartości jest równa warto-ści niezabezpieczonej części należności.2. Portfel kredytów bez zidentyfikowanej utraty war-tości pozostaje bez zmian.3. Dodatkowe odpisy na utratę wartości w całości po-mniejszają fundusze własne banku.4. W przypadku scenariuszy 2. i 3. odpisy na utratęwartości są powiększane o kwotę spadku wartości za-bezpieczeń (25% wartości zabezpieczeń w scenariuszu2. i 50% w scenariuszu 3.).Źródło: NBP.

Druga symulacja miała na celu wyznaczenie po-ziomu współczynnika wypłacalności w sytuacjigwałtownego pogorszenia się jakości należności ostwierdzonej utracie wartości oraz spadku warto-ści zabezpieczeń tych kredytów. Wyniki tej sy-mulacji mogą wskazać, w jakim stopniu obec-ny portfel należności o zidentyfikowanej utra-cie wartości jest zagrożeniem dla wypłacalno-ści banków. W pierwszym scenariuszu założo-no, że oszacowana utrata wartości wszystkich na-leżności ze zidentyfikowaną utratą wartości jestrówna wartości niezabezpieczonej części należno-ści. W scenariuszach drugim i trzecim założonododatkowo spadek wartości zabezpieczeń odpo-wiednio o 25% i 50%.

Wyniki symulacji wskazują, że na przełomie2009 r. i 2010 r. znaczenie portfela kredytów ostwierdzonej utracie wartości dla wypłacalności



banków (zob. wykres 3.49) nieznacznie wzrosło –skala spadku współczynnika wypłacalności w po-szczególnych scenariuszach zwiększyła się w po-równaniu z końcem III kwartału 2009 r. Wzrostprzeciętnego współczynnika wypłacalności ban-ków komercyjnych powoduje jednak, że współ-czynnik wypłacalności we wszystkich wariantachsymulacji jest wyższy niż w poprzednich okre-sach.

Większość banków zanotowała w okresie od pu-blikacji poprzedniej edycji Raportu wzrost war-tości kredytów o stwierdzonej utracie wartościw tempie przewyższającym tempo wzrostu fun-duszy własnych. Liczba banków, które w po-szczególnych wariantach symulacji notują współ-czynniki wypłacalności poniżej 8%, jest podobnajak na koniec III kwartału 2009 r. Według da-nych na koniec marca 2010 r., w najbardziej pe-symistycznym, trzecim scenariuszu, w 8 bankacho udziale w aktywach banków komercyjnych napoziomie 17% współczynniki wypłacalności spa-dają poniżej 8%. W symulacji przeprowadzonejna danych z września 2009 r., współczynniki wy-płacalności poniżej 8% notuje osiem banków oudziale w aktywach wynoszącym 11%.

Trzecia symulacja miała na celu zbadanie, ja-ki wpływ na sektor bankowy wywarłaby jed-noczesna upadłość trzech największych kre-dytobiorców spośród klientów niefinansowych.Są to przedsiębiorstwa z sektorów surowcowe-go i sprzedaży detalicznej. W symulacji przyję-to, że w przypadku wszystkich kredytów udzie-lonych tym firmom zostaje stwierdzona 100%utrata wartości42 oraz że koszty utworzonychodpisów pomniejszają fundusze własne banków,co skutkuje spadkiem współczynnika wypłacal-ności. W analogiczny sposób zbadano skutki hi-potetycznej upadłości trzech największych kre-dytobiorców z sektora finansowego (innych niżbanki). W symulacji nie brano pod uwagę ekspo-zycji wobec podmiotów zależnych i powiązanych.Wyniki obu wariantów symulacji przedstawia ta-bela 3.8.

Ze względu na wzrost kapitałów banków zmniej-

szył się wpływ sytuacji finansowej grupy naj-większych kredytobiorców na bezpieczeństwofunkcjonowania sektora bankowego. W niektó-rych bankach koncentracja portfela należności odprzedsiębiorstw jest jednak stosunkowo wysoka.

Wyniki symulacji wskazują na utrzymujące sięzróżnicowanie buforów kapitałowych pomiędzybankami. Większość banków o najniższej zdolno-ści do absorbowania strat zwiększyła swoje ka-pitały. Z tego względu udział w aktywach sekto-ra bankowego banków o największej wrażliwościna pogorszenie jakości portfela kredytowego jeststabilny. Wzrost kapitałów banków był jednakwolniejszy od przyrostu należności o stwierdzo-nej utracie wartości, co po raz kolejny zwiększy-ło potencjalny wpływ tego portfela na wypłacal-ność banków.

Makroekonomiczne analizy szokowe

Do oceny zdolności banków do absorbowaniaewentualnych strat kredytowych, które mogły-by wynikać z pogorszenia sytuacji gospodarczejwykorzystano makroekonomiczne analizy szoko-we. Ich celem jest przeanalizowanie skutków hi-potetycznych negatywnych szoków, a nie przed-stawienie najbardziej prawdopodobnego rozwojusytuacji sektora bankowego.

Makroekonomiczne analizy szokowe prowadzonew NBP składają się z czterech etapów. W pierw-szym etapie zostały wygenerowane scenariuszemakroekonomiczne będące podstawą prowadzo-nych symulacji. Rozważono dwa scenariusze –scenariusz bazowy, zgodny ze ścieżką centralnąprojekcji makroekonomicznej NBP z „Raportuo inflacji – czerwiec 2010 r.” oraz scenariusz szo-kowy opracowany przez ekonomistów NBP. Wscenariuszu szokowym założono, że nastąpi po-nowne spowolnienie światowego wzrostu gospo-darczego w 2010 r. i 2011 r. w wyniku wyczer-pywania się efektów pakietów stymulacyjnych wnajwyżej rozwiniętych gospodarkach świata. Do-datkowym czynnikiem przyczyniającym się dowydłużenia okresu niskiego wzrostu gospodar-

42W obliczeniach uwzględniono dostępne dane o zabezpieczeniach tych kredytów przyjętych przez banki.



czego w krajach wysoko rozwiniętych mogłoby wtym scenariuszu być zacieśnienie polityki fiskal-nej wynikające z obaw uczestników rynków fi-

nansowych o długoterminową wiarygodność kre-dytową niektórych krajów.

Tabela 3.8. Wpływ hipotetycznej upadłości trzech największych kredytobiorców na sektor bankowy

Kredytobiorcy z sektora:niefinansowego finansowego

Liczba banków kredytujących podmioty objętesymulacją

15 15

Udział tych banków w aktywach bankówkomercyjnych i spółdzielczych

65,3% 61,7%

Wartość strat kredytowych (mld zł) 5,8 4,0Liczba banków notujących spadek współczynnikawypłacalności poniżej 8%

1 0

Udział tych banków w aktywach bankówkomercyjnych i spółdzielczych

0,6% 0%

Źródło: NBP.

Przedłużenie okresu niskiego wzrostu gospodar-czego w gospodarkach wysoko rozwiniętych spo-wodowałoby wystąpienie spadku realnego PKBw Polsce, pogłębionego poprzez hipotetycznąprocykliczną reakcję polityki fiskalnej. Zacieśnie-nie polityki fiskalnej mogłoby wynikać z zagroże-nia przekroczenia progów ostrożnościowych re-lacji długu publicznego do PKB. Do osłabie-nia wzrostu gospodarczego w takim scenariuszuprzyczyniłoby się dodatkowo dalsze zaostrzaniepolityki kredytowej przez banki. Silnym bodź-cem do ograniczania podaży kredytu byłby spa-dek wartości instrumentów finansowych w bilan-sach banków oraz pogorszenie jakości aktywów.W takich warunkach można oczekiwać wzmoc-nienia procesów ograniczania wielkości dźwignifinansowej banków w krajach rozwiniętych i ichprawdopodobnego przeniesienia na spółki zależ-ne w krajach emerging markets, w tym w Polsce.Zacieśnienie polityki kredytowej banków, brak

perspektyw szybkiego powrotu na ścieżkę wzro-stu gospodarczego i poprawy sytuacji finansowejpodmiotów sfery realnej prowadziłyby do zała-mania dynamiki kredytu. Prowadziłoby to z koleido dalszego osłabienia popytu i wystąpienia ne-gatywnych sprzężeń między spadkiem dynamikikredytu i dynamiki wzrostu gospodarczego, mię-dzy innymi poprzez obniżenie wzrostu produk-tywności czynników wytwórczych.

Do oceny wpływu rozważanych wydarzeń na sy-tuację gospodarczą Polski wykorzystano modelNECMOD43. Porównanie ścieżki tempa wzrostuPKB w scenariuszu szokowym z wykresem wa-chlarzowym tempa wzrostu PKB przedstawio-nym w „Raporcie o inflacji – czerwiec 2010 r.”(zob. wykres 3.50) wskazuje, że prawdopodo-bieństwo44 wystąpienia silniejszego spowolnieniatempa wzrostu PKB niż wynikające ze scenariu-sza szokowego wynosi około 5% w 2010 r., poni-żej 1% w 2011 r. i około 5% w 2012 r.

43Model NECMOD jest wielorównaniowym modelem makroekonomicznym gospodarki polskiej skonstruowanym napotrzeby prowadzenia polityki pieniężnej w Polsce. Aktualna specyfikacja modelu jest dostępna w serwisie interneto-wym NBP. Model NECMOD jest wykorzystywany w tworzeniu projekcji makroekonomicznej NBP przedstawianej w„Raporcie o inflacji”.44 Szacunek prawdopodobieństwa uwzględnia jedynie czynniki niepewności przedstawione na wykresie wachlarzowym.



Wykres 3.50. Szokowy scenariusz makroekono-miczny na tle wykresu wachlarzowego PKB z „Ra-portu o inflacji – czerwiec 2010 r.”

-4

-2

0

2

4

6

8

10

3-20

086-

2008

9-20

0812

-200

83-

2009

6-20

099-

2009

12-2

009

3-20

106-

2010

9-20

1012

-201

03-

2011

6-20

119-

2011

12-2

011

3-20

126-

2012

9-20

1212

-201

2

PKB

(r/r)

%

Źródło: NBP.

Tabela 3.9. Podstawowe wskaźniki gospodarcze wrozważanych scenariuszach makroekonomicznych

2010 2011 2012Tempo wzrostu PKB r/rScenariusz bazowy 3,2% 4,6% 3,7%Scenariusz szokowy 0,7% -2,4% 0,5%

Stopa bezrobocia według BAEL na koniec okresuScenariusz bazowy 10,7% 11,2% 11,6%Scenariusz szokowy 12,4% 14,9% 16,5%

Źródło: NBP.

Na podstawie ścieżek zmiennych makroekono-micznych w scenariuszu bazowym i szokowymsporządzono warunkowe prognozy wpływu sytu-acji makroekonomicznej na koszty z tytułu ry-zyka kredytowego ponoszone przez banki. Do te-go celu posłużyły modele panelowe objaśniającekształtowanie się odpisów netto na trwałą utra-tę wartości kredytów na poziomie indywidual-nych banków komercyjnych. W modelach tychodpisy są objaśniane przez zmienne makroekono-miczne (zmiany realnej stopy WIBOR 3M, tem-po wzrostu PKB, zmiany realnych dochodów dodyspozycji gospodarstw domowych) oraz skład-nik autoregresyjny. Odpisy na portfelu kredytów

mieszkaniowych i pozostałych kredytów udzielo-nych gospodarstwom domowym są modelowaneosobnymi równaniami.

W kolejnym kroku symulacji obliczono hipo-tetyczny wynik finansowy banków w obu sce-nariuszach. Prognoza wyniku odsetkowego ban-ków została wykonana za pomocą modeli pa-nelowych opisujących oddzielnie kształtowaniesię przychodów odsetkowych i kosztów odset-kowych banków komercyjnych. Modele te obja-śniają kształtowanie się wyniku odsetkowego napodstawie ścieżek zmiennych makroekonomicz-nych z poszczególnych scenariuszy i indywidual-nych charakterystyk banków, w tym jakości port-fela kredytowego. Prognoza wyniku odsetkowe-go w obu rozważanych scenariuszach uwzględniazmiany jakości portfela kredytowego prognozo-wane dla danego scenariusza w poprzednim kro-ku symulacji. Dla scenariusza szokowego ozna-cza to spadek wyniku odsetkowego o około 16%w porównaniu do danych za dwunastomiesięcz-ny okres kończący się w marcu 2010 r. Przyjętozałożenie, że pozostałe składniki wyniku opera-cyjnego przed odpisami z tytułu utraty warto-ści kredytów45 nie ulegają zmianie w stosunkudo wartości osiągniętej w dwunastomiesięcznymokresie kończącym się w marcu 2010 r.

Symulacja obejmuje okres do końca 2012 r.Szczegółowe wyniki symulacji przedstawia tabe-la 3.10.

Przeprowadzone symulacje wskazują, że w przy-padku realizacji scenariusza bazowego, którywskazuje na relatywnie silne przyspieszenie tem-pa wzrostu gospodarczego w latach 2011–2012,należy oczekiwać stabilizacji jakości portfela kre-dytowego i niewielkiej wartości kosztów ryzykakredytowego. Zastosowany w symulacjach modelmoże jednak nie uwzględniać w pełni odłożonychw czasie efektów łagodnej polityki kredytowej wostatnich latach i z tego względu faktyczne kosz-ty ryzyka kredytowego mogą okazać się wyższe.W scenariuszu szokowym koszty ryzyka kredyto-wego są istotnie wyższe niż w ostatnim roku, coprowadzi do spadku wyników finansowych ban-

45Wynik z działalności bankowej pomniejszony o koszty działania banku i amortyzację.



ków.

W scenariuszu bazowym pięć małych banków(ołącznym udziale 1,4% w aktywach banków ko-mercyjnych) wymagałyby zwiększenia kapita-łów, aby utrzymać współczynnik wypłacalnościpowyżej 8% (łącznie o około 700 mln złotych).Większość tych banków już obecnie notuje ujem-ne wyniki finansowe. W scenariuszu szokowymkwota hipotetycznego dokapitalizowania byłabywiększa, jednak nie przewyższyłaby 4% łącz-nych funduszy własnych banków komercyjnych.W tym scenariuszu dokapitalizowania wymaga-łoby 16 małych i średnich banków o łącznym

udziale w aktywach banków komercyjnych na po-ziomie 12,1%. Większość tych banków w I kwar-tale 2010 r. osiągnęła dodatni wynik finansowy,jednak przeznaczenie tych zysków na zwiększe-nie kapitałów nie zapewnia im wystarczającegobufora dla zaabsorbowania skutków scenariuszaszokowego.

Wyniki symulacji wskazują jednak, że zdecydo-wana większość sektora banków komercyjnychposiada wystarczające kapitały aby bezpieczniefunkcjonować nawet w przypadku wystąpieniasilnego spowolnienia wzrostu gospodarczego.

Tabela 3.10. Wyniki makroekonomicznych analiz szokowych

Wyniki symulacji za okres 4-2010 –12-2012

Dane historyczneza okres kwiecień2009 r. – marzec2010 r.

scenariusz bazowy scenariusz szokowy

suma średnio-rocznie

suma średnio-rocznie

Odpisy na utratę wartościkredytów (w mld zł)

9,5 4,7 1,7 39,4 14,3

- w tym na kredyty dlaprzedsiębiorstw

1,6 2,7 1,0 25,2 9,2

- w tym na kredyty dlagospodarstw domowych

7,9 1,9 0,7 14,2 5,1

Odpisy na utratę wartościkredytów (jako % kredytów)

1,6% n/d 0,3% n/d 2,4%

Wynik odsetkowy 23,6 72,8 26,4 54,6 19,8Wartość dokapitalizowaniabanków konieczna doutrzymania współczynnikówwypłacalności powyżej 8%(w mld zł)

n/d 0,7 3,4

1. W niniejszej tabeli przez „odpisy” rozumie się różnicę stanu rezerw pomiędzy początkiem i końcem danegookresu.2. Założono stałą wartość portfela kredytowego w horyzoncie symulacji oraz przeznaczenie całości dotądwypracowanego a niepodzielonego zysku na zwiększenie kapitałów banków.3. Dane dla 45 analizowanych banków komercyjnych.Źródło: NBP.


IRynkowa ocena polskich banków i ich spółek-matek

Ze względu na znaczną niepewność co do przy-szłej jakości portfela kredytowego banków, waż-ne jest utrzymanie przez banki wysokiego wy-posażenia w kapitał. Obserwowane spowolnie-nie wzrostu gospodarczego następuje po okre-sie szybkiego wzrostu akcji kredytowej w warun-kach łagodzenia polityki kredytowej, szczególniew segmencie kredytów hipotecznych. Sprawia to,że jakość kredytów jest obciążona znaczną nie-pewnością. Niepewność tę zwiększa brak infor-macji o spłacalności niektórych kategorii kredy-tów w przekroju pełnego cyklu koniunkturalne-go, w tym zwłaszcza kredytów mieszkaniowych.

Pomimo pewnej poprawy perspektyw wzrostugospodarczego należy spodziewać się tworzeniaprzez banki dalszych odpisów na utratę wartościkredytów. Z tego względu dla zapewnienia stabil-nego funkcjonowania banków w dłuższym okre-sie pożądane jest utrzymywanie kapitałów przezbanki na poziomie pozwalającym na bezpiecznekontynuowanie działalności także w warunkachznacznego pogorszenia jakości należności.

3.7. Rynkowa ocena polskichbanków i ich spółek-matek

Poprawiły się oceny polskich banków przezinwestorów. Agencje ratingowe utrzymałyswoje oceny zdolności polskich banków dospłaty zobowiązań. Polskie banki są lepiejoceniane przez inwestorów niż ich podmiotydominujące. Ratingi spółek matek utrzymu-ją się na niskim poziomie.

Kursy akcji notowanych na Giełdzie Papie-rów Wartościowych w Warszawie kontynuowa-ły trend wzrostowy zapoczątkowany w marcu2009 r. (zob. wykres 3.51). Podobne tenden-cje były widoczne na innych giełdach regionu(zob. wykres 3.52).

Wykres 3.51. Indeks sektorowy WIG-Banki na tleindeksu WIG

20

40

60

80

100

120

6-20

08

9-20

08

12-2

008

3-20

09

6-20

09

9-20

09

12-2

009

3-20

10

WIG WIG-Banki

`

Uwagi: indeksy zostały przeskalowane do 100 na ko-niec czerwca 2008 r.Źródło: obliczenia NBP na podstawie www.bossa.pl.

Wykres 3.52. Notowania giełdowe wybranych ban-ków w Europie Środkowej i Wschodniej

10

100

1000

6-20

08

9-20

08

12-2

008

3-20

09

6-20

09

9-20

09

12-2

009

3-20

10

OTP - Węgry Komercni Banka - CzechyBank BRD - Rumunia Pekao - PolskaPKO BP - Polska

Uwagi: kursy akcji zostały przeskalowane do 100 nakoniec czerwca 2008 r. Wykres w skali logarytmicz-nej.Źródło: Bloomberg.

Analiza wskaźnikowa wskazuje na poprawiają-cą się ocenę polskich banków przez inwesto-rów. Wskaźnik „cena do wartości księgowej” dlawszystkich polskich banków jest większy od 1.Sugeruje to, że inwestorzy oczekują, że polskisektor bankowy pozostanie zyskowny. Wskaźnikten powrócił do poziomów notowanych we wrze-



śniu 2008 r., przed upadkiem banku LehmanBrothers (zob. wykres 3.53). Również wskaźnik„cena / zysk” potwierdza poprawę oceny pol-skich banków przez inwestorów. Wskaźnik opar-ty na średnich wynikach finansowych z ostatnichczterech lat46 jest nadal na znacznie niższychpoziomach niż w rekordowym 2007 r. (zob. wy-kres 3.54).

Wykres 3.53. Wskaźnik „cena do wartości księgo-wej” polskich banków

0

1

2

3

4

5

6

7

3-20

07

6-20

07

9-20

07

12-2

007

3-20

08

6-20

08

9-20

08

12-2

008

3-20

09

6-20

09

9-20

09

12-2

009

3-20

10

6-20

10

Odstęp pomiędzy wartością maksymalną i minimalnąMediana

Uwaga: wskaźnik oparty na danych banków należą-cych do indeksu WIG-Banki z wyłączeniem BPH (zewzględu na podział banku), Getin Noble Bank (jakospółki zależnej Getin Holdingu, wchodzącego w składindeksu WIG-Banki).Źródło: Bloomberg.

Agencje ratingowe wskazują na relatywnie dobreperspektywy dla polskiego sektora bankowego natle sektorów bankowych innych krajów EuropyŚrodkowej i Wschodniej47. Ratingi polskich ban-ków nie uległy znacznym zmianom od publikacjiostatniego Raportu (zob. tabela 3.11). Obniżonoratingi oraz ich perspektywę dla Banku Mille-nium w wyniku pogorszenia się ocen jego pod-miotu dominującego. Agencja ratingowa Fitchpodniosła perspektywę ratingu dla BZ WBK,wskazując na zdolność banku do osiągania do-brych wyników finansowych pomimo trudnych

warunków funkcjonowania. W wyniku połącze-nia Getin Banku i Noble Banku agencje ratin-gowe Moodys i Fitch przydzieliły nowe ratingitej instytucji. Są one zbliżone do ratingów GetinBanku.

Wykres 3.54. Wskaźnik „cena / zysk” polskichbanków

0

5

10

15

20

25

30

35

3-20

07

6-20

07

9-20

07

12-2

007

3-20

08

6-20

08

9-20

08

12-2

008

3-20

09

6-20

09

9-20

09

12-2

009

3-20

10

Uwagi: zob. wykres 3.53. Wskaźnik oparty na śred-nich wynikach finansowych z ostatnich czterech lat.Źródło: Bloomberg.

Polskie banki były lepiej oceniane przez inwe-storów niż ich podmioty dominujące. Kursy ak-cji spółek-matek największych polskich bankówustabilizowały się po okresie wzrostów notowa-nych od marca 2009 r (zob. wykres 3.55). Nie-które akcje spółek-matek notowały spadki w wy-niku obaw o ich silne zaangażowanie w krajachEuropy Południowej.

Mediana wskaźnika „cena do wartości księgowej”spółek-matek polskich banków nadal utrzymujesię poniżej jedynki (zob. wykres 3.56), ale wskaź-nik „cena / zysk” wskazuje na pewną poprawęocen rynkowych, w szczególności w porównaniuz marcem 2009 r. Wycena spółek-matek polskichbanków jest jednak znacznie niższa od rekordo-wych poziomów notowanych w 2007 r. (wskaź-nik oparty na średnich wynikach finansowych zostatnich 4 lat) (zob. wykres 3.57).

46 Taka konstrukcja wskaźnika pozwala na pokazanie odsezonowanej i długoterminowej wyceny polskich banków.Przyjęto okres od debiutu giełdowego PKO BP.47 Zob. „European Emerging Market Banks. Credit Trends and Industry Outlook in 2010.”, Moody’s.



Tabela 3.11. Ratingi polskich banków według agencji Moody’s oraz Fitch

Moody’s Rating siłyfinansowej

Rating depozytowydługoterminowy

Rating depozytowykrótkoterminowy

Perspektywa

PKO BP C- (C-) A2 (A2) P-1 (P-1) STA (STA)Pekao C- (C-) A2 (A2) P-1 (P-1) STA (STA)ING Bank Śląski D+ (D+) A2 (A2) P-1 (P-1) NEG (STA)BRE Bank D (D) Baa1 (A3) P-2 (P-2) STA (DNG)BZ WBK D+ (D+) Baa2 (Baa2) P-2 (P-2) NEG (NEG)Bank Millennium D (D) Baa2 (A3) P-3 (P-2) DNG (DNG)Bank Handlowy D+ (D+) Baa1 (Baa1) P-2 (P-2) NEG (NEG)BGŻ D (D) A3 (A3) P-2 (P-2) STA (STA)Getin Noble Bank D- (D-) Ba2 (Ba3) NP (NP) STA (NEG)BPH D (D-) Baa2 (Baa2) P-2 (P-2) STA (UPG)Lukas Bank D+ (C-) A3 (A2) P-2 (P-1) NEG (STA)BRE Bank Hipoteczny E+ (E+) Baa3 (Baa3) P-3 (P-3) STA (DNG)

Fitch Ratingindywidualny

Ratingdługoterminowy

Ratingkrótkoterminowy

Perspektywa

Pekao C (C) A- (A-) F2 (F2) NEG (NEG)ING Bank Śląski C (C) A (A) F1 (F1) STA (STA)BRE Bank C/D (C/D) A (A) F1 (F2) STA (STA)BZ WBK C (C) BBB+ (BBB+) F2 (F2) STA (NEG)Bank Millennium C/D (C/D) A (A) F1 (F1) NEG (STA)Getin Noble Bank D (D) BB (BB) B (B) bez wskazania

()BOŚ D (D) BBB (BBB) F3 (F3) STA (STA)

Uwagi: w nawiasie stan na koniec listopada 2009 r. Definicje ratingów w Słowniczku. Banki uszeregowanozgodnie z wielkością aktywów.Źródło: www.moodys.com, www.fitchpolska.com.



Wykres 3.55. Kursy akcji spółek-matek polskichbanków

0

20

40

60

80

100

120

140

160

6-20

08

9-20

08

12-2

008

3-20

09

6-20

09

9-20

09

12-2

009

3-20

10

Odstęp pomiędzy wartością minimalną i maksymalnąŚrednia

Uwaga: kursy akcji przeskalowane do 100 na koniecczerwca 2008 r.Źródło: Bloomberg.

Wykres 3.56. Wskaźnik „cena do wartości księgo-wej” spółek-matek polskich banków

0

1

2

3

4

5

6

3-20

07

6-20

07

9-20

07

12-2

007

3-20

08

6-20

08

9-20

08

12-2

008

3-20

09

6-20

09

9-20

09

12-2

009

3-20

10

Odstęp pomiędzy wartością maksymalną i minimalną

Mediana


Wykres 3.57. Wskaźnik „cena / zysk” spółek-matek polskich banków

0

5

10

15

20

25

30

3-20

07

6-20

07

9-20

07

12-2

007

3-20

08

6-20

08

9-20

08

12-2

008

3-20

09

6-20

09

9-20

09

12-2

009

3-20

10

Uwaga: zob. wykres 3.54Źródło: Bloomberg.

Ratingi spółek-matek polskich banków utrzymu-ją się na niskim poziomie, w szczególności w po-równaniu z czerwcem 2007 r (zob. tabela 3.12).W następstwie kryzysu fiskalnego w Grecji ob-niżono dwukrotnie rating EFG Eurobank Erga-

sias działającego w Polsce pod marką Polbankjako oddział. Obniżono też rating Deutsche Ban-ku oraz BNP Paribas w wyniku pogorszenia sięoceny sytuacji finansowej oraz otoczenia funkcjo-nowania tych banków. Dalsze ewentualne obniże-nie ratingów podmiotów dominujących polskichbanków może spowodować – podobnie jak miałoto miejsce w I półroczu 2009 r. – obniżenie ocenich polskich spółek-córek.

Do maja 2010 r., premie CDS obrazujących ry-zyko niespłacenia zadłużenia przez spółki-matkipolskich banków, stabilizowały się. W wyni-ku wzrostu awersji do ryzyka i obaw o przy-szłość spółek sektora finansowego wywołanegokryzysem zadłużenia krajów Europy Południo-wej nastąpił jednak ponowny silny wzrost premiiCDS niektórych spółek-matek polskich banków,w szczególności banków mających swoją siedzibęw krajach ocenianych przez inwestorów jako za-grożone kryzysem. Wzrosły też premie za ryzy-ko banków posiadających w portfelach obligacjekrajów Europy Południowej (zob. wykres 3.58).



Tabela 3.12. Ratingi spółek-matek polskich banków według Moody’s

Spółka-matka Rating siłyfinansowej

Ratingdepozytowydługoterminowy

Perspektywa Polskaspółka-córka

Skala obniżkiratingu siłyfinansowej wporównaniu zczerwcem2007 r.

Unicredit C (C) Aa3 (Aa3) STA (STA) Pekao 2ING Bank C+ (C+) Aa3 (Aa3) STA (DNG) ING Bank

Śląski2

Commerzbank C- (C-) Aa3 (Aa3) NEG (NEG) BRE Bank 2AIB D (D) A1 (A1) STA (STA) BZ WBK 5BCP D+ (C+) A1 (A1) DNG (NEG) Bank

Millennium3

Citigroup C- (C-) A3 (A3) STA (STA) Bank Handlowy 4KBC C+ (C+) Aa3 (Aa3) NEG (NEG) Kredyt Bank 1Raiffeisen Bank D+ (D+) A1 (A1) STA (STA) Raiffeisen Bank

Polska2

Rabobank B+ (B+) Aaa (Aaa) NEG (NEG) BGŻ 0GE Corporation brak (brak) Aa2 (Aa2) STA (STA) BPH -EFG EurobankErgasias

D (C) Baa3 (A1) DNG (NEG) EFG EurobankErgasiasOddział wPolsce(Polbank)

3

BNP Paribas B- (B) Aa2 (Aa1) STA (NEG) Fortis BankPolska (BNPParibas Fortis)

1

Nordea C+ (C+) Aa2 (Aa2) STA (STA) Nordea Bank 2Deutsche Bank C+ (B) Aa3 (Aa1) STA (NEG) Deutsche Bank

PBC2

Credit Agricole B- (B-) Aa1 (Aa1) NEG (NEG) Lukas Bank 1

Uwagi: w nawiasie stan na koniec listopada 2009 r. Definicje ratingów w Słowniczku. Dane dotyczą grupy tychspośród 20 największych banków komercyjnych, które posiadają zagranicznego akcjonariusza dominującego.Obniżka ratingu wyrażona jako ilość stopni jakości kredytowej.Źródło: www.moodys.com.



Wykres 3.58. Kwotowania kontraktów CDS na obligacje spółek-matek wybranych polskich banków

0

100

200

300

400

500

600

12-2

007

3-20

08

6-20

08

9-20

08

12-2

008

3-20

09

6-20

09

9-20

09

12-2

009

3-20

10

6-20

10

Unicredit INGCommerzbank BCP

0

200

400

600

800

1000

1200

1400

12-2

007

3-20

08

6-20

08

9-20

08

12-2

008

3-20

09

6-20

09

9-20

09

12-2

009

3-20

10

6-20

10

AIB CitigroupRaiffeisen EFG

0

100

200

300

400

500

600

12-2

007

3-20

08

6-20

08

9-20

08

12-2

008

3-20

09

6-20

09

9-20

09

12-2

009

3-20

10

6-20

10

KBC NordeaCredit Agricole Rabobank

Źródło: Bloomberg, Thomson Datastream.

Ewentualny ponowny wzrost awersji do ryzykawywołany ryzykiem kredytowym obligacji skar-bowych krajów strefy euro może spowodować ob-niżenie ocen rynkowych spółek sektora finanso-

wego, co pogorszyłoby warunki funkcjonowaniazarówno spółek-matek oraz ich polskich spółek-córek.


Niebankowe instytucje finansowe

Rozdział 4.


Sytuacja sektora niebankowych instytucji finansowych nie stwarza istotnych zagrożeń dlastabilności systemu finansowego. Koncentracja na świadczeniu tradycyjnych usług finan-sowych i ubezpieczeniowych oraz stosunkowo niewielka skala powiązań z bankami spra-wiają, że wpływ niebankowych instytucji finansowych na sytuację sektora bankowego wPolsce jest ograniczony. Z drugiej strony, ewentualne znaczne pogorszenie jakości port-fela kredytów hipotecznych może mieć wpływ na sytuację niektórych podmiotów sektoraubezpieczeń, gdyż istnieje silna koncentracja portfela ubezpieczeń tych kredytów wśród za-kładów ubezpieczeń majątkowych.

W 2009 r. zakłady ubezpieczeń posiadały wystarczające kapitały własne do prowadzeniadziałalności i nie odnotowano zjawisk, które mogły zagrażać stabilności tego sektora.Wydaje się, że skutki niekorzystnych warunków atmosferycznych w II kwartale 2010 r.nie powinny zagrażać wypłacalności sektora ubezpieczeniowego w Polsce. Jednak wypłatyodszkodowań i innych świadczeń z tytułu szkód spowodowanych niskimi temperaturami idużymi opadami śniegu w I kwartale 2010 r. oraz powodziami i zalaniami w II kwartale2010 r. będą miały wpływ na pogorszenie wyników technicznych sektora ubezpieczeńmajątkowych.

Poprawa sytuacji na rynkach finansowych, w szczególności wzrost cen akcji, przyczyniłasię do wzrostu aktywów otwartych funduszy emerytalnych oraz funduszy inwestycyjnychw 2009 r. W okresie tym, powszechne towarzystwa emerytalne odnotowały niewielki, wporównaniu z 2008 r., spadek zysku technicznego, przy równoczesnym niewielkim wzrościezysku netto. W 2009 r. nastąpił istotny spadek przychodów TFI. Było to przede wszyst-kim związane z niższą w porównaniu z 2008 r. średnią wartością aktywów netto funduszyinwestycyjnych, od których naliczana jest opłata za zarządzanie stanowiąca główne źródłoprzychodów. W najbliższych kwartałach duży wpływ na wyniki inwestycyjne i rozwój sek-tora niebankowych instytucji finansowych będą miały tendencje na rynkach finansowych,w szczególności zmiany cen na rynku akcji.


INiebankowe instytucje finansowe

W systemie finansowym w Polsce dominującąrolę odgrywają banki. Jednak w ostatniej deka-dzie wyraźnie wzrasta znaczenie niebankowychinstytucji finansowych. W 2009 r. aktywa otwar-tych funduszy emerytalnych i funduszy inwe-stycyjnych wyraźnie zwiększyły się. Głównymczynnikami tego wzrostu była poprawa sytuacjina rynkach finansowych, głównie wzrost cen ak-cji notowanych na GPW, oraz napływ składekemerytalnych do OFE (21,5 mld zł w 2009 r.).Do zwiększenia aktywów OFE i FI przyczyniłysię także wyniki inwestycyjne osiągnięte przez tepodmioty. W rezultacie w 2009 r. relacja akty-wów NIF do aktywów banków ponownie zaczęławzrastać (zob. tabela 4.1).

Tabela 4.1. Aktywa otwartych funduszy emerytal-nych (OFE), zakładów ubezpieczeń (ZU), funduszyinwestycyjnych (FI) i banków (w mld zł)

NIF NIF/BankiOFE ZU FI Banki

2007 140 127 134 792,8 50,50%2008 138 138 73,9 1039 33,70%2009 179 139 93,2 1061 38,70%

Uwaga: dla OFE i FI aktywa netto.Źródło: Analizy Online, UKNF, NBP.

Zaangażowanie niebankowych instytucji finanso-wych w bankach jest bardzo małe (zob. tabela4.2). Stosunkowo niewielka skala powiązań NIF zbankami sprawia, że wpływ niebankowych insty-tucji finansowych na sytuację sektora bankowe-go w Polsce zarówno przez kanał kredytowy, jak iprzez kanał finansowania jest niewielki. Sytuacjafinansowa NIF również w niewielkim stopniu od-działuje na sektor bankowy poprzez kanał wła-ścicielski. Wynika to z niewielkiej wartości akcjiTFI, PTE i ZU w posiadaniu banków48. Z dru-giej strony, ewentualne pogorszenie jakości port-fela kredytów hipotecznych może mieć wpływna sytuację niektórych podmiotów sektora ubez-pieczeń, gdyż istnieje silna koncentracja portfe-la ubezpieczeń tych kredytów wśród zakładów

ubezpieczeń majątkowych. W 2008 r. podmiot onajwiększym portfelu ubezpieczeń kredytów hi-potecznych zebrał około połowę składki przypi-sanej brutto w tej grupie ubezpieczeń, a publicz-nie dostępne informacje nie wskazują, aby od te-go czasu struktura rynku uległa istotnej zmianie.

Tabela 4.2. Wzajemne zaangażowanie banków i nie-bankowych instytucji finansowych, wartość bilansowa(w mld zł)

Kredyty i inne należności bankówod zakładów ubezpieczeń (ZU),funduszy emerytalnych (FE)

oraz funduszy inwestycyjnych (FI)ZU FE FI

2007 0,1 0,0 2,62008 0,1 0,1 2,72009 1,6 0,3 4,1Depozyty i inne zobowiązania bankówwobec zakładów ubezpieczeń (ZU),funduszy emerytalnych (FE)i funduszy inwestycyjnych (FI)ZU OFE FI

2007 10,6 3,5 8,22008 23,7 2,3 4,72009 18,1 3,6 5,4

Uwaga: dane przedstawione w tabeli dotyczą zarów-no pracowniczych, jak i otwartych funduszy emery-talnych. Ze względu na niewielką wartość aktywówpracowniczych funduszy emerytalnych w dalszej czę-ści tekstu analizie poddano jedynie OFE.Źródło: NBP.

48 Analiza oddziaływania sytuacji NIF na sektor bankowy przez poszczególne kanały wpływu została przedstawionaw „Raporcie i stabilności systemu finansowego - czerwiec 2009 r.”, NBP, Warszawa 2009 r., str. 86-89.



4.1. Zakłady ubezpieczeń

Składki ubezpieczeniowe

Obniżenie tempa wzrostu gospodarczegow 2009 r. wywarło wpływ na wartość skład-ki przypisanej brutto (dalej: składki) zgroma-dzonej przez zakłady ubezpieczeń. W sektorzeubezpieczeń na życie odnotowano istotny spa-dek składki, a w sektorze ubezpieczeń mająt-kowych nastąpiło obniżenie tempa jej wzrostu(zob. wykres 4.1).

Wykres 4.1. Tempo wzrostu składki przypisanejbrutto w sektorze ubezpieczeń

-30%

-20%

-10%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

12-2007 12-2008 12-2009

Ubezpieczenia na życie Ubezpieczenia majątkowe

Źródło: UKNF.

Spadek składki w sektorze ubezpieczeń na życieo 22,3% wynikał przede wszystkim z obniżeniasprzedaży ubezpieczeń powiązanych z lokatamibankowymi. Ubezpieczenia te charakteryzują sięwysokimi składkami, dlatego w poprzednich la-tach znaczna część zakładów decydowała się naich sprzedaż, by poprawić swoją pozycję ryn-kową, mierzoną udziałem w składce przypisanejbrutto sektora. Jednak ze względu na niskie mar-że dla tych ubezpieczeń, w 2009 r. wiele podmio-tów ograniczyło lub wycofało się z ich sprzedaży.Ponadto w okresie spowolnienia gospodarczegoubezpieczający zmienili swoje preferencje i zgła-szali mniejszy popyt na produkty inwestycyjneze składką jednorazową na korzyść produktówtypowo ochronnych z regularną składką.

Znaczny wpływ na wartość zgromadzonych skła-dek w sektorze ubezpieczeń majątkowych miałozmniejszenie sprzedaży samochodów, a także, wmniejszym stopniu nieznaczne obniżenie cen nie-ruchomości. Dodatkowo spadek tempa akcji kre-dytowej banków przyczyniło się do spadku skład-ki z tytułu ubezpieczeń kredytów hipotecznych.

Wyniki finansowe

Pomimo zmniejszenia się składki przypisanejbrutto, wyniki finansowe zakładów ubezpieczeńogółem były lepsze niż przed rokiem. Istotnywzrost zysku netto nastąpił w sektorze ubezpie-czeń na życie (zob. tabela 4.3), na co wpływ mia-ły wysokie zyski z lokat. W 2009 r. zyski z lo-kat (zrealizowane i niezrealizowane) po uwzględ-nieniu kosztów działalności lokacyjnej wyniosły8,1 mld zł, podczas gdy w 2008 r. sektor ten za-notował stratę na lokatach w kwocie 6,2 mld zł.

W dziale ubezpieczeń na życie, pomimo spadkuskładki przypisanej brutto, zysk wzrósł o 59,2%.Na poprawę wyników finansowych tego sektora wistotny sposób oddziaływało ograniczenie sprze-daży produktów powiązanych z lokatami banko-wymi. Ubezpieczenia te przy wysokich składkachcharakteryzują się bowiem niską zyskownością,co wynika m.in. z wysokich kosztów akwizycji.Poprawie uległ również wynik techniczny zakła-dów ubezpieczeń na życie, który obrazuje wy-nik z działalności ubezpieczeniowej. Jednak częśćpodmiotów o mniejszym udziale w rynku i wyso-kich kosztach stałych odnotowała ujemny wynikz działalności ubezpieczeniowej.

Negatywny wpływ na wynik netto sektora ubez-pieczeń majątkowych miało przede wszystkimpogorszenie się wyników z działalności ubez-pieczeniowej, czego przyczynami były wzrost wszkodowości II półroczu 2009 r. oraz zwiększe-nie się udziału kosztów działalności ubezpiecze-niowej w składce przypisanej brutto (z 25,7% w2008 r. do 27,8% w 2009 r.). Do najważniejszychprzyczyn wzrostu wskaźnika szkodowości brutto(zob. wykres 4.2.) należy zaliczyć:

� wzrost o około 22% liczby (i war-


IZakłady ubezpieczeń

tości) odszkodowań w ubezpieczeniachsamochodowych, stanowiących najwięk-szą grupę ubezpieczeń pod względemudziału w składce przypisanej brutto(59%), przy jednoczesnym kilkuprocento-wym wzroście składki. Wzrost ilości i war-tości wypłacanych odszkodowań wynikałze wzrostu liczby ubezpieczonych pojaz-dów, wzrostu częstości szkód oraz czynni-ka o charakterze jednorazowym – skróceniaśredniego terminu, w jakim wypłacane sąodszkodowania, do czego mogło przyczynićsię nakładanie na zakłady ubezpieczeń karpieniężnych za niedotrzymywanie ustawo-wego maksymalnego terminu wypłaty od-szkodowania49.

� kumulację niekorzystnych zjawisk pogodo-wych, co wpłynęło na szkodowość w ubez-pieczeniach obiektów przemysłowych imieszkań od ryzyka spowodowanego ży-wiołami. Ubezpieczenia mieszkań od szkódlosowych stanowią drugą największą gru-pę ubezpieczeń pod względem udziału wskładce przypisanej brutto (18%).

� silną konkurencję cenową ze strony zakła-dów ubezpieczeń, które dążyły do poprawypozycji rynkowej (mierzonej składką przy-pisaną brutto) przy wykorzystaniu sprze-daży bezpośredniej i sprzedaży przez inter-net.

W całym sektorze ubezpieczeń majątkowychwskaźnik szkodowości brutto wzrósł z 60,8%na koniec 2008 r. do 66,5% na koniec 2009 r.Szczególnie wyraźny wzrost szkodowości nastą-pił w II półroczu 2009 r., co może znaleźć od-zwierciedlenie w wynikach finansowych zakładówubezpieczeń majątkowych w kolejnych latach ob-rotowych.

Wyniki finansowe poszczególnych zakładówubezpieczeń majątkowych za 2009 r. były bardzozróżnicowane. Część zakładów poniosła stratę,

a na ich wyniki – oprócz wypłaconych odszko-dowań – decydujący wpływ miał wzrost kosz-tów działalności ubezpieczeniowej w relacji doskładki przypisanej brutto (w tym wysoki udziałkosztów pozyskania nowych ubezpieczeń). Stra-ty techniczne poniesione przez niektóre zakładyubezpieczeń zostały częściowo zrekompensowanezyskami z lokat środków własnych.

Wykres 4.2. Współczynnik szkodowości bruttow sektorze ubezpieczeń majątkowych

56%

60%

64%

68%

12-2

006

6-20

07

12-2

007

6-20

08

12-2

008

6-20

09

12-2

009

Źródło: UKNF.

W I kwartale 2010 r. wynik finansowy zakładówubezpieczeń na życie wyniósł 979 mln zł, a zakła-dy ubezpieczeń majątkowych odnotowały stratęfinansową w wysokości 32 mln zł. Strata finanso-wa sektora zakładów ubezpieczeń majątkowychwynikała ze znacznego pogorszenia się wynikówtechnicznych. Było to spowodowane wzrostemodszkodowań wypłaconych brutto w ubezpiecze-niach samochodów oraz wzrostem o 54% (I kw.2010 / I kw. 2009) odszkodowań wypłaconychbrutto w ubezpieczeniach od szkód spowodowa-nych żywiołami, do czego przyczyniły się nieko-rzystne warunki atmosferyczne (długa i sroga zi-ma). Łącznie odszkodowania wypłacone bruttow tym sektorze wzrosły o około 15% (I kw. 2010/ I kw. 2009). Na pogorszenie wyników sektoramiał również wpływ wzrost o około 10% kosztówdziałalności ubezpieczeniowej.

49W 2009 r. KNF nałożyła 10 kar z tego tytułu, a w pierwszych pięciu miesiącach 2010 r. kolejnych 13 kar.



Tabela 4.3. Wyniki finansowe sektora ubezpieczeń

I półr. 2008 2008 I półr. 2009 2009 I kw. 2010 zmiana 2009/2008

Ubezpieczenia na życieSkładka przypisana brutto 18 701 38 986 13 939 30 281 7 693 -22,3%Wynik techniczny 1 617 3 453 2 488 4 239 1 053 22,8%Wynik z lokat nie zaliczany 9 -347 305 650 163 -287,2%do wyniku technicznegoZysk netto 1 344 2 506 2 300 3 989 979 59,2%

Ubezpieczenia majątkoweSkładka przypisana brutto 10 325 20 306 10 876 21 062 5 842 3,7%Wynik techniczny 760 719 207 -281 -355 -139,1%Wynik z lokat nie zaliczany 2 482 2 896 2 270 3 264 392 12,7%do wyniku technicznegoZysk netto 3 020 3 277 2 239 2 579 -32 -21,3%

Źródło: UKNF.

Lokaty zakładów ubezpieczeń

Zakłady ubezpieczeń zobowiązane są do utrzy-mywania struktury aktywów dopasowanej dostruktury terminowej i walutowej zobowiązańwynikających z zawartych umów ubezpieczeń.Mając na uwadze zapisy ustawowe, zakładyubezpieczeń prowadzą konserwatywną politykęinwestycyjną. Lokaty terminowe i dłużne papierywartościowe emitowane, gwarantowane lub porę-czone przez Skarb Państwa, stanowiły na koniec2009 r. 79,7% lokat zakładów ubezpieczeń (wy-łączając lokaty ubezpieczeń na życie, które do-konywane są na rachunek i ryzyko ubezpieczają-cych) (zob. wykres 4.3).

Wspomniany spadek sprzedaży ubezpieczeń po-wiązanych z lokatami bankowymi sprawił, żeudział lokat bankowych w portfelu zakładówubezpieczeń spadł z 21,8% na koniec 2008 r. do16,2% na koniec 2009 r. Ze względu na to, że po-szczególne zakłady ubezpieczeń składały więk-szość lokat bankowych w jednym, wybranymprzez siebie, banku, UKNF wprowadził dodatko-

we wymagania ostrożnościowe w przypadku wy-sokiej koncentracji aktywów zakładów w jednympodmiocie50 i podwyższył wymaganą wysokośćśrodków własnych, przeznaczonych na pokryciemarginesu wypłacalności.

Inwestycje w akcje i tytuły uczestnictwa fun-duszy inwestycyjnych stanowiły łącznie 6,2%portfela lokat. Udział w portfelu lokat zakła-dów ubezpieczeń obligacji innych niż obligacjeskarbowe (lub gwarantowane przez Skarb Pań-stwa), w tym obligacji przedsiębiorstw wynosił2,6%. Ryzyko kredytowe ponoszone przez zakła-dy ubezpieczeń z tytułu inwestycji w niebankowepapiery dłużne można zatem ocenić jako niskie.

Na koniec 2009 r. wartość lokat ubezpieczeń nażycie, dla których ryzyko ponosi ubezpieczający,wynosiła 31,6 mld zł. Lokaty te nie mają bez-pośredniego wpływu na wyniki i poziom ryzykazakładów ubezpieczeń.

Zgodnie z obowiązującymi przepisami, znacz-na cześć aktywów finansowych zakładów ubez-pieczeń nie jest przeznaczona do sprzedaży ijest utrzymywana do daty ich zapadalności. Za-

50 „Komunikat Urzędu KNF z dnia 15 kwietnia 2009 r. w sprawie zaliczania aktywów na pokrycie rezerw techniczno- ubezpieczeniowych” dostępny na stronie internetowej www.knf.gov.pl



kłady ubezpieczeń dokonują wyceny instrumen-tów finansowych utrzymywanych do terminu wy-magalności według skorygowanej ceny nabycia.W związku z tym zmiany krótkoterminowe centych instrumentów nie znajdują bezpośredniegoodzwierciedlenia w wynikach finansowych zakła-dów ubezpieczeń.

Wykres 4.3. Struktura lokat zakładów ubezpieczeń

0%

20%

40%

60%

80%

100%

12-2008 12-2009 12-2008 12-2009

Ubezpieczenia na życie Ubezpieczenia majątkoweDłużne papiery wartościoweLokaty w jednostkach podporządkowanychAkcje i udziałyPożyczkiLokaty terminoweJednostki uczestnictwa i certyfikaty w fund. inwestyc.NieruchomościInne lokaty

Uwaga: udziały obliczane bez uwzględnienia lokat,w których ryzyko inwestycyjne ponoszą klienci.Źródło: UKNF.

Wypłacalność i pozycja kapitałowa za-kładów ubezpieczeń

W 2009 r. zakłady ubezpieczeń posiadały wy-starczające kapitały własne do prowadzeniadziałalności i nie odnotowano zjawisk, które mo-gły zagrażać stabilności tego sektora. Środki wła-sne zakładów ubezpieczeń w relacji do wyma-ganego przez przepisy poziomu bezpieczeństwaodzwierciedla wskaźnik monitorowania działal-ności (adekwatności kapitałowej). W zakładachubezpieczeń na życie i majątkowych wskaźnikite 3,5-krotnie przekraczały wymagany poziom(zob. wykres 4.4). Wyraźne obniżenie wskaźnikamonitorowania działalności w sektorze ubezpie-czeń majątkowych na koniec 2009 r. było skut-kiem wypłaty przez PZU zaliczki, w kwocie 12,75mld zł, na poczet dywidendy za rok 2009 r.

Wykres 4.4. Wskaźnik monitorowania działalnościw sektorze ubezpieczeń

100%

200%

300%

400%

500%

600%

700%

800%

12-2

006

3-20

07

6-20

07

9-20

07

12-2

007

3-20

08

6-20

08

9-20

08

12-2

008

3-20

09

6-20

09

9-20

09

12-2

009

Ubezpieczenia na życie Ubezpieczenia majątkowe

Źródło: UKNF.

Dla większości zakładów ubezpieczeń, którychportfel ubezpieczeń obejmował niemal połowęrynku (mierzonego składką przypisaną brutto),relacja środków własnych do wymaganego kapi-tału była wyższa niż 300% (zob. wykres 4.5 i4.6). Jednocześnie niekorzystne tendencje obser-wowano wśród mniejszych podmiotów. W 2009 r.spadła bowiem liczba zakładów, dla którychwskaźnik monitorowania działalności zawierałsię w przedziale 150%-200%, a wzrosła liczba za-kładów dla których wskaźnik ten kształtował sięw przedziale 100%-150%.

Według wstępnych danych bilansowych opubli-kowanych przez UKNF, na koniec 2009 r. zakła-dy ubezpieczeń posiadały aktywa na pokrycierezerw techniczno-ubezpieczeniowych, a takżewykazały prawidłowe relacje finansowe w zakre-sie podstawowych wskaźników wypłacalności.UKNF poinformował w komunikacie, że w przy-padku zakładów ubezpieczeń, których wskaźnikkoncentracji lokat w poszczególnych bankachjest stosunkowo wysoki, wskazane jest pozyska-nie dodatkowego kapitału, zabezpieczającego tezakłady przez ryzykiem koncentracji51.

51 „Komunikat z dnia 11 września 2009 r. ze spotkania kierownictwa UKNF z przedstawicielami zarządów zakładówubezpieczeń w Polsce” dostępny na stronie internetowej www.knf.gov.pl



Wykres 4.5. Rozkład wskaźnika monitorowaniadziałalności w dziale ubezpieczeń na życie

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

<100

%

100-

150%

150-

200%

200-

250%

250-

300%

>300

%

Wskaźnik monitorowania działalności

Udz

iał w

skła

dce

sekt

ora

12-2007 12-2008 12-2009

Źródło: UKNF.

Wykres 4.6. Rozkład wskaźnika monitorowaniadziałalności w dziale ubezpieczeń majątkowych

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

<100

%

100-

150%

150-

200%

200-

250%

250-

300%

>300

%

Wskaźnik monitorowania działalności

Udz

iał w

skła

dce

sekt

ora

12-2007 12-2008 12-2009

Źródło: UKNF.

W maju 2010 r. jeden zakład ubezpieczeń ma-jątkowych (z udziałem w składce przypisanejbrutto poniżej 2%) poinformował, że na wnio-sek audytora utworzył wyższe rezerwy na ko-niec 2009 r. Ze względu na konieczność utwo-rzenia wyższych rezerw, stopień pokrycia mar-ginesu środkami własnymi wyniósł 85,9%. Za-kład ten nie spełniał zatem ustawowych wymo-gów wypłacalności na koniec 2009 r. Jednocze-śnie poinformowano, że podjęte zostały działania

zmierzające do przywrócenia odpowiednich rela-cji finansowych i na koniec kwietnia 2010 r. sto-pień pokrycia marginesu wypłacalności środkamiwłasnymi wynosił 90,1%52. Ponadto 2 czerwca2010 r. walne zgromadzenie akcjonariuszy, dru-giego co do wielkości zakładu ubezpieczeń mająt-kowych, podjęło decyzję o podniesieniu kapitałuspółki o 50 mln zł w celu zwiększenia pokryciamarginesu wypłacalności środkami własnymi.

Analizy eksperckie wskazują, że wyposażenie ka-pitałowe zakładów ubezpieczeń zapewnia im od-porność na skutki wystąpienia niekorzystnychzaburzeń w ich otoczeniu gospodarczym. Zakła-dy ubezpieczeń najbardziej narażone są na ryzy-ko zmiany stóp procentowych i cen akcji. Wraż-liwość sytuacji finansowej zakładów ubezpieczeńdla tych rodzajów ryzyka jest wyraźnie wyższaw przypadku zakładów ubezpieczeń na życie.Wynika to z większej wartości aktywów zakła-dów ubezpieczeń na życie przy podobnej warto-ści funduszy własnych podmiotów obu działów.Jednak nawet bardzo silne zmiany cen na ryn-kach akcji (spadek cen o około 50%) i skarbo-wych dłużnych papierów wartościowych (wzrostrentowości o połowę) nie spowodowałyby obniże-nia funduszy własnych zakładów ubezpieczeń wskali powodującej niespełnienie ustawowych wy-mogów wypłacalności na poziomie sektora.

Zakłady ubezpieczeń majątkowych są w staniezaabsorbować skutki materializacji ryzyka kata-stroficznego. Analiza zakładająca scenariusz wy-płaty odszkodowań z tytułu szkód powodziowychna poziomie trzykrotnie wyższym niż w przy-padku powodzi z 1997 r. wskazuje, że wypłataodszkodowań w takiej wysokości nie będzie sta-nowiła zagrożenia dla wypłacalności zakładówubezpieczeń.

We wrześniu 2009 r. UKNF poinformował, żebędzie rekomendował przeprowadzanie przez za-kłady ubezpieczeń testów warunków skrajnychwedług metodyki opracowanej i upublicznionejprzez UKNF. Testy te będą wykonywane bez-pośrednio przez zakłady ubezpieczeń, a wynikibędą przekazane do organu nadzoru. Pierwsza

52 Dziennik Ubezpieczeniowy nr 99 (2500), dziennikubezpieczeniowy.pl.



kontrola zakładów ubezpieczeń przy wykorzysta-niu tych narzędzi badawczych została zaplano-wana na koniec 2009 r. Dla zakładów podsta-wową korzyścią przeprowadzenia tych badań mabyć diagnoza występujących zagrożeń i uspraw-nienie zarządzania. Dodatkowym celem ma byćtakże ocena wypłacalności, adekwatności kapi-tałowej oraz adekwatności limitów alokacji akty-wów zakładów ubezpieczeń w kontekście projek-tu Solvency II.

Reasekuracja zakładów ubezpieczeń

Dostosowany do profilu ryzyka ponoszonegoprzez poszczególne zakłady ubezpieczeń pro-gram reasekuracji ma na celu m. in. ograni-czenie poziomu ryzyka ponoszonego przez po-szczególne zakłady, wyrównywanie wahań sezo-nowych wyników finansowych oraz zabezpiecze-nie przed skutkami finansowymi szkód katastro-ficznych. Udział reasekuratorów w ryzyku cedo-wanym przez zakłady ubezpieczeń mierzony jestwskaźnikiem zatrzymania składki oraz wskaźni-kiem zatrzymania odszkodowań i świadczeń.

W dziale ubezpieczeń na życie udział reasekura-torów był relatywnie mały. Wynikało to głów-nie z dużego rozproszenia ryzyka oraz relatyw-nie małych sum ubezpieczenia w poszczegól-nych umowach. Jedynie pojedyncze umowy owysokich sumach ubezpieczenia były obejmowa-ne programami reasekuracji. W dziale ubezpie-czeń majątkowych wskaźnik zatrzymania skład-ki wynosił około 90%. Wskaźniki zatrzymaniaskładki i zatrzymania odszkodowań kształtowa-ły się na zbliżonym poziomie, co oznaczało, żecedenci i reasekuratorzy dzielili ryzyko propor-cjonalnie do udziału w składce.

Zakładom działającym w Polsce ochrony udzie-lały przede wszystkim podmioty zagraniczne,a w mniejszym stopniu podmioty działające nakrajowym rynku ubezpieczeń. Wynikało to z ko-nieczności dostosowywania zakresu reasekuracjido wynegocjowanych przez zakłady ubezpieczeńdługoterminowych kontraktów reasekuracyjnychoraz z konieczności rozproszenia ryzyka.

Potencjalne obszary ryzyka

Ograniczenie sprzedaży ubezpieczeń związanychz lokatami bankowymi powinno przyczynić się doustabilizowania wyników finansowych zakładówubezpieczeń na życie oraz do poprawy wskaźni-ków adekwatności kapitałowej w tym sektorze.W sektorze ubezpieczeń majątkowych decydują-cy wpływ na wyniki finansowe będzie miała silnakonkurencja cenowa pomiędzy zakładami, zwią-zana z dążeniem do umocnienia pozycji rynkowejprzez poszczególne zakłady. Jeżeli niektóre za-kłady wycofają się ze sprzedaży ubezpieczeń pozaniżonych składkach, to wówczas należy oczeki-wać dalszej poprawy ich wyników finansowych.

Wysokość szkód spowodowanych niekorzystny-mi warunkami atmosferycznymi w II kwartale2010 r. jest trudna do oszacowania, ale już terazmożna stwierdzić, że będzie o wiele większa w po-równaniu ze stratami spowodowanymi przez po-wódź w 1997 r. Wysokość szkód wyniosła wtedy7,87 mld zł, a wysokość wypłaconych odszkodo-wań 0,87 mld zł. Szacuje się, że wartość wypłaco-nych przez zakłady ubezpieczeń odszkodowań ztytułu powodzi w 2010 r. może wynieść od 1 mlddo 2 mld zł. Wpływ na wysokość wypłaconychprzez zakłady ubezpieczeń odszkodowań z tytu-łu szkód powodziowych i zalań będzie miała wyż-sza wartość ubezpieczonego majątku oraz wyższeniż w przypadku powodzi z 1997 r. koszty zwią-zane z zapobieganiem oraz likwidacją skutkówpowodzi pokrywane przez zakłady ubezpieczeń(zabezpieczanie i odbudowa wałów przeciwpowo-dziowych oraz koszty ratownictwa). Ponadto we-dług danych szacunkowych, na koniec 2009 r. po-łowa obiektów narażonych na skutki szkód powo-dziowych była objęta ochroną ubezpieczeniową,podczas gdy w 1997 r. tylko 10% obiektów do-tkniętych powodzią było ubezpieczonych. Wyż-sza w porównaniu z 1997 r. wysokość odszkodo-wań wypłaconych na udziale własnym zakładówubezpieczeń będzie wynikała także z mniejszegoudział reasekuratorów. W 1997 r. udział rease-kuratorów stanowił połowę wypłaconych przezzakłady ubezpieczeń odszkodowań, podczas gdy



na koniec 2009 r. udział reasekuratorów wynosiłokoło 20%.

Mając na uwadze skalę powodzi, UKNF zobo-wiązał zakłady ubezpieczeń do cotygodniowegoprzekazywania informacji o liczbie szkód powo-dziowych, wypłaconych odszkodowaniach i utwo-rzonych rezerwach. W komunikacie z dnia 18czerwca 2010 r. organ nadzoru poinformował,że do tego dnia klienci zakładów ubezpieczeńzgłosili 168 350 szkody powstałe wskutek wy-stąpienia powodzi53. Wysokość wypłaconych od-szkodowań brutto wyniosła 65,2 mln zł, a wy-sokość rezerw na niewypłacone odszkodowaniai świadczenia brutto 638,7 mln zł. Dane te nieodzwierciedlają jednak rzeczywistych rozmiarówszkód, gdyż do 18 czerwca 2010 r. nie wszyst-kie szkody zostały zgłoszone do zakładów ubez-pieczeń, a ponadto większość zgłoszonych szkódzostała jedynie wstępnie wyceniona przez likwi-datorów.

Wstępna ocena skutków powodzi i zalań, jakrównież obecny poziom rezerw techniczno–ubezpieczeniowych i kapitałów zakładów ubez-pieczeń pozwalają oczekiwać, że wypłaty odszko-dowań nie powinny zagrozić wypłacalności całe-go sektora ubezpieczeń, natomiast przyczynią siędo obniżenia jego wyniku technicznego. Zakładyubezpieczeń zobowiązane są bowiem do tworze-nia odpowiednich rezerw na szkody katastroficz-ne, a aktywa na pokrycie tych rezerw przezna-czane są na wypłaty odszkodowań w przypad-ku materializacji tego ryzyka. Skutki powodzimogą mieć wpływ na sytuację finansową mniej-szych zakładów ubezpieczeń, dla których udziałubezpieczeń od szkód spowodowanych żywiołamijest wysoki w relacji do środków własnych. Przyszacowaniu wpływu wysokości odszkodowań nastabilność poszczególnych zakładów ubezpieczeńnależy uwzględnić fakt, że odszkodowania wy-płacane na udziale własnym poszczególnych za-

kładów ubezpieczeń będą pomniejszone o wypła-ty reasekuratorów, które są uzależnione od indy-widualnych programów reasekuracji.

Portfel ubezpieczeń finansowych (ubezpiecze-nia kredytu i gwarancje ubezpieczeniowe), mi-mo stosunkowo niewielkiego znaczenia w skład-ce przypisanej brutto (3,5% w 2009 r.), mo-że mieć wpływ na stabilność niektórych zakła-dów. Znaczna część umów ubezpieczeń finanso-wych charakteryzuje się niezrównoważeniem ry-zyka, które mierzone jest współczynnikiem „Ra-te on Line”54. Współczynnik ten jest dla wieluubezpieczeń finansowych bardzo niski i dlategosą one trudne do uplasowania na rynku reaseku-racyjnym. Ponadto na polskim rynku występujesilna koncentracja ubezpieczeń kredytów hipo-tecznych i gwarancji ubezpieczeniowych w kil-ku zakładach specjalizujących się w tego typuproduktach. W 2007 r. udział jednego podmiotuw portfelu ubezpieczeń kredytów hipotecznych(mierzony składką przypisaną brutto) wynosiłokoło 50%. Publicznie dostępne informacje niewskazują, aby struktura tego rynku uległa istot-nej zmianie. W przypadku znacznego pogorsze-nia się jakości kredytów hipotecznych może na-stąpić pogorszenie sytuacji finansowej zakładów,które charakteryzują się wysokim udziałem tychubezpieczeń w portfelu i których portfel ubezpie-czeń nie został odpowiednio zabezpieczony pro-gramami reasekuracji.

53 „Komunikat w sprawie szkód związanych z powodzią zgłoszonych do zakładów ubezpieczeń”, Komisja NadzoruFinansowego, 18 czerwca 2010 r., dostępny na stronie internetowej www.knf.gov.pl.54Współczynnik „Rate on Line” jest ilorazem składki i limitu odpowiedzialności. Odwrotność tego wskaźnika wskazu-je, przez jaki okres (liczony w latach) powinna być zbierana składka (roczna), aby pokryć koszty finansowe związane zwystąpieniem danej szkody. Jeżeli zdarzenie ubezpieczeniowe wystąpi przed upływem tego okresu, zakład ubezpieczeńmusi pokryć koszty szkód ze środków własnych.


IPowszechne towarzystwa emerytalne i otwarte fundusze emerytalne

4.2. Powszechne towarzystwaemerytalne i otwarte fun-dusze emerytalne

Wyniki finansowe PTE

Wyniki finansowe PTE są powiązane z warto-ścią aktywów zarządzanych przez nie funduszy,ale nie są bezpośrednio zależne od wyników inwe-stycyjnych uzyskiwanych przez OFE. W 2009 r.nastąpił niewielki spadek zysku technicznegoPTE, stanowiącego różnicę między przychoda-mi a kosztami związanymi z zarządzaniem OFE.W porównaniu z 2008 r., wzrosły zarówno przy-chody, jak i koszty PTE, lecz ze względu nato, że koszty przyrastały szybciej, obniżyła sięrentowność techniczna towarzystw. Wpływ nawzrost kosztów w 2009 r. miały głównie wydat-ki na akwizycję, które w porównaniu z 2008 r.zwiększyły się o około 20% (zob. tabela 4.4).Wzrostowi kosztów związanych z akwizycją to-warzyszył spadek kosztów marketingu i rekla-

my, co oznacza, że PTE uznawały kontakt zczłonkami OFE poprzez akwizytorów za bar-dziej skuteczną formę pozyskania nowych klien-tów. Na koniec grudnia 2009 r. tylko jedno towa-rzystwo osiągnęło ujemny wynik finansowy (cowynikało ze strategii tego PTE nastawionej nazwiększenie udziału w rynku i związanymi z tymbardzo dużymi wydatkami na akwizycję), a dwaujemną rentowność techniczną na zarządzaniuOFE.

Opłaty od składki, pobierane bez względu na sy-tuację na rynkach finansowych, wciąż stanowiągłówne źródło przychodów towarzystw, aczkol-wiek wraz ze wzrostem wartości aktywów OFEsystematycznie zwiększa się znaczenie opłaty zazarządzanie. W 2010 r. powinien nastąpić istot-ny wzrost udziału opłat za zarządzanie w przy-chodach PTE, ponieważ zgodnie z ustawą z 26czerwca 2009 r.55 wysokość maksymalnej staw-ki opłaty od składki została obniżona do 3,5%.Do stycznia 2010 r. większość funduszy pobierałaopłatę od składki na poziomie 7% przekazywanejskładki.

Tabela 4.4. Wyniki finansowe i rentowność techniczna PTE (w mln zł)

2007(w mln zł)

2008(w mln zł)

2009(w mln zł)

Zmiana 2009 /2008 (w %)

Przychody z zarządzania OFE, wtym

1 737 1 895 2 032 7,2

- przychody z opłat od wpłaca-nych składek

1 056 1 226 1 302 6,2

- wynagrodzenie za zarządzanieOFE

587 586 640 9,2

Koszty zarządzania OFE 961 1 050 1 210 15,2- obowiązkowe obciążenia 426 428 494 15,6- pozostałe obciążenia 534 622 716 15,0Zysk techniczny z zarządzaniaOFE

776 845 822 -2,7

Zysk netto PTE 696 731 766 4,8Rentowność techniczna na zarzą-dzaniu OFE (w %)

45 45 40 -5 pp.

Uwaga: rentowność techniczna - relacja zysku technicznego i przychodów z zarządzania OFE.Źródło: KNF.

55 Ustawa z dnia 26 czerwca 2009 r. o zmianie ustawy o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych orazustawy o zmianie ustawy o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych (Dz.U. z 2009 r., nr 127, poz. 1048).



Wykres 4.7. Rentowność techniczna PTE a wartośćzarządzanych aktywów OFE

-50%-40%-30%-20%-10%

0%10%20%30%40%50%60%

0 10 20 30 40

Aktywa netto OFE (mld zł)

Ren

tow

ność

tech

nicz

na

Uwaga: dane na koniec 2009 r.Źródło: obliczenia NBP na podstawie danych UKNF.

Minimalna wymagana stopa zwrotuOFE

Na koniec września 2009 r. oraz na koniec marca2010 r. wszystkie fundusze emerytalne osiągnęły36-miesięczne stopy zwrotu wyższe niż minimal-na wymagana stopa zwrotu (MWSZ). Od marca2007 r. stopniowemu zmniejszaniu ulega rozpię-tość pomiędzy najniższą i najwyższą stopą zwro-tu uzyskiwaną przez fundusze, jak również różni-ca między minimalną wymaganą stopą zwrotu anajniższą stopą zwrotu w sektorze. Zbliżanie sięnajniższej stopy zwrotu do MWSZ rodzi ryzykopowstania niedoboru (zob. wykres 4.8).

Towarzystwa zarządzające funduszami minima-lizują ryzyko nieosiągnięcia minimalnej wyma-ganej stopy zwrotu poprzez upodobnianie swo-jej struktury lokat do ważonej średniej rynkowejstruktury lokat. Działania takie są podejmowa-ne przez fundusze zwłaszcza po opublikowaniurocznych i półrocznych sprawozdań finansowychzawierających szczegółowe dane na temat skład-ników portfela inwestycyjnego innych funduszy.

Wyniki symulacji kształtowania się przyszłychstóp zwrotu OFE przeprowadzonej w NBP, za-kładającej utrzymanie się w najbliższych kilku-nastu miesiącach wartości jednostki rozrachun-

kowej we wszystkich OFE na poziomie z końcakwietnia 2010 r., wskazują na stopniowe zwięk-szanie się rozpiętości pomiędzy najniższą sto-pą zwrotu osiąganą przez fundusze emerytalnea minimalną wymaganą stopą zwrotu. Symula-cja wskazuje, że do września 2011 r. wszystkiepodmioty osiągną stopę zwrotu przewyższającąMWSZ, co będzie oznaczało brak dopłat uzupeł-niających do OFE. MWSZ wyliczana w marcui wrześniu 2011 r. obejmie bowiem okresy od-powiednio marzec 2008 r. – marzec 2011 r. iwrzesień 2008 r. – wrzesień 2011 r., a w 2008 r.wartości jednostek rozrachunkowych gwałtowniespadały. Wzrost wartości jednostek rozrachunko-wych OFE obserwowany od II kwartału 2009 r.powoduje, że przy założeniach przyjętych w sy-mulacji, w 2011 r. wszystkie fundusze osiągną36-miesięczne stopy zwrotu wyższe niż MWSZ.

Wykres 4.8. Stopy zwrotu OFE

-10%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

9-20

06

3-20

07

9-20

07

3-20

08

9-20

08

3-20

09

9-20

09

3-20

10

MWSZ SWSZ MXSZ MNSZ

Uwaga: MWSZ/SWSZ/MXSZ/MNSZ - minimalnawymagana/ średnia ważona/ maksymalna/ minimal-na stopa zwrotu OFE.Źródło: obliczenia NBP na podstawie danych UKNF.

Mechanizm wyznaczania minimalnej wymaganejstopy zwrotu nie chroni członków OFE przedstratami ponoszonymi przez fundusze na ryn-kach finansowych, gdyż wszelkimi stratami nie-powodującymi powstania niedoboru są obciążaniczłonkowie OFE. Było to szczególnie widocznew 2008 r., kiedy ujemne stopy zwrotu osiąganeprzez fundusze emerytalne nie przekładały się napowstanie niedoboru i konieczność wnoszenia do-



płat uzupełniających do OFE. W połowie 2007 r.ryzyko poniesienia straty przez fundusze emery-talne liczone na bazie trzyletniego horyzontu in-westycyjnego z wykorzystaniem jednodniowychstóp zwrotu zaczęło istotnie wzrastać. Wyhamo-wanie tej tendencji można obserwować dopiero w2010 r., kiedy nastąpiło istotne zmniejszenie roz-piętości wartości narażonej na ryzyko pomiędzyposzczególnymi funduszami, zwłaszcza w okresiespadków cen akcji na GPW. Po odwróceniu tren-du na rynku akcji i obserwowanej od I kwartału2009 r. tendencji do wzrostu cen tych papierówwartościowych, na koniec marca 2010 r. średniaważona wartość jednostki rozrachunkowej osią-gnęła poziom porównywalny z najwyższymi po-ziomami odnotowywanymi w II i III kwartale2007 r.

Wykres 4.9. Symulacja stóp zwrotu OFE

-4%

-1%

2%

5%

8%

11%

14%

9-2010 3-2011 9-20110

1

2

3

4

5

6

punk

ty p

roce

ntow

e

MWSZ (lewa oś) MNSZ (lewa oś)Różnica (prawa oś)

Uwaga: MWSZ/ MNSZ/Różnica - minimalna wyma-gana / minimalna stopa zwrotu OFE/różnica międzyMNSZ a MWSZ.Źródło: obliczenia NBP na podstawie danych UKNF.

Znaczny wpływ na stabilność finansową kapita-łowej części systemu emerytalnego w Polsce ma-ją wymogi kapitałowe powszechnych towarzystwemerytalnych zarządzających otwartymi fundu-szami emerytalnymi. Kapitały gromadzone przezPTE mogą służyć pokryciu poniesionych stratw przypadku, gdy stopa zwrotu osiągnięta przezfundusz zarządzany przez dane PTE będzie niż-sza od minimalnej wymaganej stopy zwrotu. Ka-pitały własne służą pokryciu niedoboru, w przy-

padku gdy zabraknie środków na rachunku re-zerwowym oraz w części dodatkowej FunduszuGwarancyjnego.

Wykres 4.10. Wartość narażona na ryzyko

-1,2%

-1,0%

-0,8%

-0,6%

-0,4%

-0,2%

0,0%

1-20

03

1-20

04

1-20

05

1-20

06

1-20

07

1-20

08

1-20

09

1-20

10

Minimum Maksimum Mediana

Uwaga: VaR wyznaczono na podstawie danych po-chodzących z okresu od 1 stycznia 2000 r. do 31 mar-ca 2010 r. Wartość narażoną na ryzyko obliczono napodstawie dziennych stóp zwrotu z trzyletnich okre-sów.Źródło: obliczenia NBP na podstawie danych dostęp-nych na stronie internetowej bossa.pl.

W 2009 r., średnia wartość kapitałów PTE ważo-na aktywami, wzrosła w porównaniu z kapitała-mi zgromadzonymi na koniec 2008 r. Jednocze-śnie średnia relacja kapitału PTE do 1% akty-wów OFE uległa zmniejszeniu ze względu na re-latywnie wysokie tempo przyrostu aktywów fun-duszy (zob. wykres 4.10). Wśród niektórych to-warzystw, zwłaszcza zarządzających funduszamio małych i średnich aktywach, bufor kapitało-wy znacznie przekraczał średnią rynkową. Towa-rzystwa zarządzające funduszami o największychaktywach posiadają relatywnie małe kapitały wstosunku do aktywów ich funduszy, jednak istot-ny wpływ wyników największych funduszy nakształtowanie się minimalnej wymaganej stopyzwrotu zmniejsza ryzyko pojawienia się niedobo-ru i konieczności dokonywania dopłaty do fundu-szu przez PTE.



Wykres 4.11. Relacja kapitałów PTE do 1% war-tości aktywów zarządzanych przez nie OFE

0

2

4

6

8

10

12

2004 2005 2006 2007 2008 2009

Odstęp międzykwartylowy Średnia ważona

Minimum Maksimum

Mediana

Uwaga: wartości według stanu na koniec roku.Źródło: obliczenia NBP na podstawie danych UKNF.

Wartość środków, którą należy dopłacić do fun-duszu jest wyrażona w relacji do wartości ak-tywów netto danego OFE, co oznacza, że imwiększe aktywa OFE, tym większa nominalnawartość dopłaty do funduszu przy jednakowejróżnicy stóp zwrotu wyrażonej w punktach pro-centowych. Wymogi kapitałowe PTE nie są jed-nak obecnie kształtowane w zależności od war-tości aktywów zarządzanego funduszu. Minimal-na wysokość kapitałów własnych jest jednako-wa dla wszystkich PTE. Przy poziomie kapita-łów własnych według stanu na koniec grudnia2009 r. średnia wartość niedoboru, którą towa-rzystwo mogłoby pokryć ze środków własnychwynosi około 2-3% wartości aktywów zarządza-nego OFE. W okresie funkcjonowania OFE wPolsce zdarzył się jednak niedobór, którego war-tość przekroczyła 7,6% wartości aktywów OFE.Dlatego dla zwiększenia stabilności kapitałowejczęści systemu emerytalnego wskazane byłobypowiązanie wartości kapitałów własnych PTE zwartością aktywów OFE tak, aby zapewnić ade-kwatność kapitałów do wielkości ewentualnychzobowiązań z tytułu niedoboru. Wydaje się za-tem, że w najbliższym czasie należy podjąć dzia-łania legislacyjne w celu uregulowania kwestii

wielkości kapitałów PTE w zależności od warto-ści aktywów netto funduszu zarządzanego przezdane towarzystwo. Podobne stanowisko w tejkwestii reprezentuje Komisja Nadzoru Finanso-wego56.

Dla dokonywania właściwej oceny stabilnościPTE korzystne byłoby także wprowadzenie ta-kich regulacji, zgodnie z którymi na potrzeby wy-liczania wymogów kapitałowych koszty akwizycjipomniejszałyby kapitały własne PTE w momen-cie ich poniesienia, niezależnie od sposobu księ-gowania tych kosztów.

Wykres 4.12. Relacja kapitałów własnych PTE do1% wartości aktywów zarządzanych przez nie OFEw zestawieniu z wielkością aktywów tych OFE

0

2

4

6

8

10

0 10 20 30 40 50

Aktywa OFE (mld zł)

Kap

itał P

TE /

1% a

ktyw

ów O

FE

Uwaga: dane na koniec 2009 r.Źródło: obliczenia NBP na podstawie danych UKNF.

Struktura lokat OFE

Struktura lokat otwartych funduszy emerytal-nych jest determinowania głównie limitami in-westycyjnymi określonymi w aktach prawnych,sytuacją na rynkach finansowych oraz podażą in-strumentów finansowych. Zaburzenia na rynkachfinansowych wpłynęły na zmniejszenie udziałuakcji w portfelu inwestycyjnym w 2008 r. i napoczątku 2009 r. Wzrosty cen akcji obserwo-wane od I kwartału 2009 r. przyczyniły się dosukcesywnego zwiększania udziału akcji krajo-

56 „Komunikat Komisji Nadzoru Finansowego z dnia 28 stycznia 2010 r. w sprawie adekwatności kapitałowej PTE”dostępny na stronie internetowej www.knf.gov.pl



wych w portfelu OFE. Na koniec marca 2010 r.udział ten przekroczył 32%. Coraz większe zna-czenie w lokatach OFE zaczęły odgrywać krajo-we pozaskarbowe papiery dłużne, które na ko-niec marca 2010 r. stanowiły 5% portfele inwe-stycyjnego. Było to najwyższe zaangażowanie wte instrumenty od czerwca 1999 r. Istotny wzrostudziału pozaskarbowych instrumentów dłużnychbył przede wszystkim związany z zakupem przezOFE obligacji BGK emitowanych na rzecz Kra-jowego Funduszu Drogowego. Papiery te posia-dają gwarancję Skarbu Państwa, więc charakte-ryzują się niskim ryzykiem inwestycyjnym. Za-kup tych obligacji sprawił, że ta kategoria lokatstała się trzecim pod względem wielkości zaan-gażowania składnikiem portfela inwestycyjnego,po obligacjach skarbowych i akcjach notowanychna rynku regulowanym.

Wykres 4.13. Struktura portfeli inwestycyjnychOFE

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%

3-20

076-

2007

9-20

0712

-200

73-

2008

6-20

089-

2008

12-2

008

3-20

096-

2009

9-20

0912

-200

93-

2010

Skarbowe papiery wartościowe Inwestycje zagraniczneAkcje Inne

Źródło: UKNF.

W 2009 r. rozpoczęto wypłaty okresowych eme-rytur kapitałowych ze środków zgromadzonych wotwartych funduszach emerytalnych. Wysokośćtych świadczeń była jednak znikoma – rocznakwota wypłat wyniosła około 91 tys. zł. Świad-czenia te otrzymują bowiem kobiety, które prze-szły na emeryturę w wieku 60 lat i przez więk-szość okresu aktywności zawodowej gromadziłyśrodki jedynie w ZUS-ie. Niewielka kwota świad-

czeń wypłacanych emerytom nie wpłynęła nastrukturę portfela inwestycyjnego. Wydaje sięjednak, że w długim okresie wzrost tych kwot,wraz z przechodzeniem kolejnych roczników pra-cowników na emeryturę, może mieć wpływ na de-cyzje inwestycyjne zarządzających funduszami.

***

Istotny wpływ na rozwój i stabilność kapitało-wej części systemu emerytalnego w Polsce mo-że mieć wprowadzenie w życie propozycji Mini-sterstwa Pracy i Polityki Społecznej w zakresiezmian w organizacji i funkcjonowania systemuemerytalnego w Polsce57. Ministerstwo zapropo-nowało zmniejszenie składki przekazywanej doOFE z 7,3% do 3% podstawy wymiaru skła-dek na ubezpieczenie emerytalne, wprowadzeniemożliwości jednorazowej wypłaty środków zgro-madzonych w OFE przez osoby, które ukończą 65lat (o ile kwota składek zaewidencjonowanych naprowadzonym przez ZUS koncie ubezpieczone-go pozwala na wypłatę miesięcznej emerytury wwysokości co najmniej dwukrotności kwoty eme-rytury minimalnej) oraz umożliwienie członkomOFE, którzy ukończą 55 lat (kobiety) i 60 lat(mężczyźni) przekazania zgromadzonych w OFEśrodków albo ich części do funduszu emerytalne-go wyodrębnionego w ramach FUS. Środki te zo-stałyby tam zaewidencjonowane jako składka naubezpieczenie społeczne i nie podlegałyby dzie-dziczeniu.

Propozycje zmian zaproponowane przez Mini-sterstwo, o ile wejdą w życie, wpłyną w istotnysposób na sytuację finansową powszechnych to-warzystw emerytalnych oraz mogą oddziaływaćna bezpieczeństwo i stabilność kapitałowej czę-ści systemu emerytalnego. Niezależnie od propo-zycji przedstawionych przez Ministerstwo, istot-ną kwestią dla funkcjonowania sektora funduszyemerytalnych jest brak regulacji dotyczących in-stytucji wypłacających świadczenia ze środkówzgromadzonych w otwartych funduszach emery-

57 Założenia do projektu ustawy zmieniającej ustawę o emeryturach kapitałowych oraz niektóre inne ustawy z 6stycznia 2010 r.



talnych. Pierwsze wypłaty dożywotnich emery-tur kapitałowych rozpoczną się bowiem w 2014 r.

4.3. Towarzystwa funduszy in-westycyjnych i funduszeinwestycyjne

Zmiany wartości aktywów i napływśrodków do funduszy inwestycyjnych

Od I kwartału 2009 r. można obserwować suk-cesywny wzrost aktywów netto funduszy inwe-stycyjnych (zob. wykres 4.14), któremu od maja2009 r. towarzyszy dodatnie saldo napływu środ-ków do tych instytucji (zob. wykres 4.15). O ilejednak wartość aktywów funduszy emerytalnychosiągnęła na koniec marca 2010 r. poziom sprzedzaburzeń na rynkach finansowych, o tyle wartośćaktywów funduszy inwestycyjnych utrzymuje sięwciąż na poziomie znacznie niższym od tego, jakiobserwowano w III i IV kwartale 2007 r.

Wykres 4.14. Aktywa netto funduszy inwestycyj-nych

50

70

90

110

130

150

3-20

07

6-20

07

9-20

07

12-2

007

3-20

08

6-20

08

9-20

08

12-2

008

3-20

09

6-20

09

9-20

09

12-2

009

3-20

10

mld

zł

Źródło: Analizy Online.

Istotny wpływ na zróżnicowane tempo wzro-stu wartości aktywów funduszy inwestycyjnych ifunduszy emerytalnych ma odmienny charakterobu instytucji. Obowiązek odprowadzania skła-dek do funduszy emerytalnych sprzyja bowiemszybkiemu wzrostowi aktywów OFE. Z sektora

funduszy inwestycyjnych w okresie od listopada2007 r. do kwietnia 2009 r. wycofano natomiastśrodki o wartości około 34 mld zł. W okresieod maja 2009 r. do marca 2010 r. do fundu-szy napłynęły środki w wysokości około 10 mldzł. Pomimo dodatniego salda napływu środkównetto można zaobserwować wzrost awersji doryzyka wśród uczestników funduszy inwestycyj-nych i asymetrię w reakcji na bodźce rynkowe.Od maja 2009 r. największym zainteresowaniemwśród uczestników cieszyły się bowiem funduszegotówkowe i pieniężne.

Wykres 4.15. Miesięczne saldo napływu środkówdo funduszy inwestycyjnych

-12

-10

-8

-6

-4

-2

0

2

4

63-

2007

6-20

07

9-20

07

12-2

007

3-20

08

6-20

08

9-20

08

12-2

008

3-20

09

6-20

09

9-20

09

12-2

009

3-20

10

mld

zł

Źródło: Analizy Online.

Wyniki finansowe TFI

Wstępne informacje wskazują na istotny spadekprzychodów i wyników finansowych towarzystwfunduszy inwestycyjnych w 2009 r. Zmniejsze-nie przychodów było związane z niższą średniąwartością aktywów netto funduszy inwestycyj-nych w 2009 r. w porównaniu z 2008 r. Głównymźródłem przychodów TFI jest bowiem opłata zazarządzanie. Spadek wyniku finansowego nettobył przede wszystkim spowodowany szybszymtempem zmniejszania się przychodów względemkosztów. Towarzystwa ograniczyły głównie kosz-ty zmienne, w tym zwłaszcza koszty związanez dystrybucją tytułów uczestnictwa, natomiastkoszty stałe wzrosły. W 2009 r. spośród 43 to-


ITowarzystwa funduszy inwestycyjnych i fundusze inwestycyjne

warzystw działających na rynku 14 odnotowałostratę finansową. Straty poniosły głównie towa-rzystwa działające nie dłużej niż trzy lata. Po-

czątkowy okres działalności wiąże się bowiem zwysokimi kosztami oraz relatywnie małymi przy-chodami z zarządzania funduszami.

Tabela 4.5. Wyniki finansowe i podstawowe wskaźniki sektora TFI w zestawieniu ze średniomiesięcznąwartością aktywów netto funduszy inwestycyjnych

6-2007(w mln zł)

6-2008(w mln zł)

6-2009(w mln zł)

ZmianaI płr. 2009 /

I płr. 2008 (w %)Przychody z działalności opera-cyjnej, w tym:

2 070,7 1 626,0 804,1 -50,5

- wynagrodzenie za zarządzanie 1 712,8 1 556,0 773,0 -50,5Koszty działalności operacyjnej 1 512,1 1 179,3 642,2 -45,5Wynik finansowy brutto 588,1 483,9 210,4 -56,5Wynik finansowy netto 475,9 390,3 170,7 -56,3Średnie aktywa netto funduszy 120 977,8 106 539,9 72 680,3 -46,6Rentowność brutto na działalno-ści operacyjnej (w %)

28,4 29,8 26,2 -3,6 pp.

ROE (w %) 78,3 75,1 32,0 -43,1 pp.

Uwaga: ROE annualizowane.Źródło: GUS, Analizy Online.

***

W 2009 r. po raz pierwszy w historii funkcjono-wania krajowego rynku funduszy inwestycyjnychmiało miejsce zawieszenie zbywania i odkupywa-nia jednostek uczestnictwa przez trzy funduszeinwestycyjne zarządzane przez jedno towarzy-stwo funduszy inwestycyjnych. Było to spowo-dowane problemami z wyceną papierów warto-ściowych z wbudowanym instrumentem pochod-nym, jakie znajdowały się w aktywach tych fun-duszy. Zmiana metody wyceny tych instrumen-tów skutkowała gwałtownym spadkiem wartościjednostek uczestnictwa w trzech funduszach. To-warzystwo, które zawiesiło zbywanie i odkupy-wanie jednostek oraz błędnie wyceniło aktywa,i dokonało wypłaty rekompensat w kwocie sta-nowiącej 3,4% kapitałów własnych TFI z końca2007 r. Towarzystwo utrzymało dodatni wynikfinansowy, przy jednoczesnym obniżeniu kapita-łów własnych TFI o 55% na koniec 2008 r. Tenprzypadek wskazuje na skalę potencjalnych pro-

blemów, jakie mogą pojawić się w przypadku,gdy znacząca część aktywów funduszy jest inwe-stowana w mało płynne instrumenty struktury-zowane, a zarządzające nimi TFI dysponuje ma-łymi, w relacji do zgromadzonych w funduszachaktywów, kapitałami własnymi.

Zawieszenie zbywania i odkupywania jednostekuczestnictwa wskazało także pewne obszary ry-zyka, na które narażeni są uczestnicy funduszyinwestycyjnych. Podstawowym zagrożeniem jestmożliwość inwestowania przez fundusze inwesty-cyjne w papiery wartościowe z wbudowanymi in-strumentami pochodnymi oraz strukturyzowanepapiery wartościowe oraz jednoczesnym wykazy-waniu ich w sprawozdaniu finansowym jako dłuż-nych papierów wartościowych. Brak informacji opodwyższonym ryzyku tego typu inwestycji mo-że powodować nadmierne zaangażowanie pod-miotów w tego typu lokaty. W sektorze funduszyinwestycyjnych nie istnieją również szczegółoweregulacje odnośnie do sposobu kalkulacji rekom-



pensat przyznawanych uczestnikom funduszy in-westycyjnych z tytułu błędnej wyceny aktywówfunduszu. Brak regulacji na poziomie całego sek-tora skutkuje dowolnością w kształtowaniu za-pisów statutowych i prospektowych w zakresiesposobu kalkulacji rekompensat, co w przypadkuwystąpienia błędów w wycenie może skutkowaćustaleniem rekompensaty bez ponownego przeli-czenia transakcji nabycia i odkupienia jednostekuczestnictwa.

Gwałtowne spadki wartości aktywów netto sek-tora funduszy inwestycyjnych, które miały miej-sce w 2008 r. oraz zawieszenie zbywania i odku-pywania jednostek uczestnictwa przez trzy fun-dusze inwestycyjne funkcjonujące na rynku suge-rują rozważenie wprowadzenia zmian regulacyj-

nych, które zwiększyłyby bezpieczeństwo uczest-ników funduszy oraz ochronę ich interesów. Nie-jednoznaczność obecnych zapisów ustawowychdotyczących roli banku depozytariusza w wystę-powaniu w imieniu uczestników funduszu prze-ciwko towarzystwu z tytułu szkody spowodowa-nej niewykonaniem lub nienależytym wykona-niem obowiązków w zakresie zarządzania fundu-szem i jego reprezentacji58 oraz brak jednoznacz-nych wymogów co do zasad wyznaczania rekom-pensat nie gwarantuje pełnej ochrony uczestni-ków funduszy. Tymczasem zaufanie uczestnikówfunduszy do towarzystw nimi zarządzających maistotny wpływ na napływ środków do funduszy, atym samym na sytuację finansową TFI i rozwójcałego sektora instytucji wspólnego inwestowa-nia.

58 Zadania i obowiązki depozytariusza są określone w dziale IV ustawy z dnia 27 maja 2004 r. o funduszach inwesty-cyjnych (Dz.U. z 2004, nr 146, poz. 1546, z późn. zm.).


Słowniczek

Słowniczek

Banki komercyjne – krajowe banki komercyjne oraz oddziały zagranicznych instytucji kredyto-wych.

Bufor dochodowy – różnica pomiędzy dochodami do dyspozycji gospodarstwa domowego a wy-datkami na spłatę rat kredytów i podstawowymi kosztami utrzymania.

Cash flow operacyjny – wartość przepływów pieniężnych z działalności operacyjnej. Wartośćprzepływów operacyjnych została obliczona na podstawie sprawozdań finansowych F-01, zgodnie zmetodą pośrednią korygującą wynik netto zgodnie z zasadą: wynik netto + amortyzacja + zmia-na stanu rezerw - zmiana stanu zapasów - zmiana stanu należności + zmiana stanu zobowiązańkrótkoterminowych + zmiana rozliczeń między okresowych przychodów - zmiana rozliczeń między-okresowych kosztów - zysk ze zbycia inwestycji + strata ze zbycia inwestycji - odsetki (przychodyfinansowe) - dywidendy i udziały w zyskach + odsetki (koszty finansowe) - nadwyżka dodatnichróżnic kursowych nad ujemnymi + nadwyżka ujemnych różnic kursowych nad dodatnimi.

Cross Currency Interest Rate Swap (CIRS) –instrument zabezpieczający ryzyko stóp pro-centowych i ryzyko walutowe jednocześnie dla serii płatności odsetkowych w ustalonym okresie,naliczanych od kwot nominalnych w dwóch różnych walutach.

Credit Default Swap (CDS) – kredytowy instrument pochodny, którego wystawca zobowiązu-je się wypłacić nabywcy określoną w umowie kwotę rekompensaty w przypadku zajścia zdarzeniakredytowego dotyczącego strony trzeciej (podmiotu referencyjnego), w zamian otrzymując pre-mię. Zdarzeniem kredytowym może być ogłoszenie upadłości podmiotu referencyjnego, określona wumowie zmiana wiarygodności kredytowej tego podmiotu, lub zmiana ratingu określonego dłużnegopapieru wartościowego.

Dane annualizowane – w przypadku danych o przepływach - wartość przepływu z okresu roku;w przypadku danych o stanach (zasobach) - przeciętna wartość stanu w okresie roku.

Dźwignia finansowa – relacja kapitałów obcych do kapitałów własnych.

Efektywne oprocentowanie – relacja przychodów (kosztów) odsetkowych do przeciętnego stanunależności (zobowiązań) w danym okresie.

Forward Rate Agreement (FRA) – transakcja, w której strony zobowiązują się do zapłatyodsetek od ustalonej kwoty nominalnej za okreslony okres rozpoczynający się w przyszłości. Odsetkite są naliczane według stopy procentowej ustalonej w dniu zawarcia kontraktu.

Interest Rate Swap (IRS) – transakcja zobowiązująca obie strony do wymiany okresowych płat-ności odsetkowych od określonej kwoty nominalnej przez uzgodniony okres. Dokonywane płatności


ISłowniczek

odsetkowe są wyrażone w tej samej walucie i obliczane według stopy procentowej ustalonej dla każ-dej ze stron. Stawki kontraktów IRS prezentowane w Raporcie to wysokość stopy stałej płaconej wzamian za otrzymywanie odsetek naliczonych według zmiennej stopy WIBOR.

Jednomiesięczna luka płynności – różnica między wartością aktywów z terminem zapadalnościnie dłuższym niż 1 miesiąc a wartością pasywów z terminem wymagalności nie dłuższym niż 1miesiąc.

Jednomiesięczna luka płynności skorygowana – różnica miedzy wartością aktywów z termi-nem zapadalności nie dłuższym niż 1 miesiąc (skorygowaną o wartość należności, których terminzapadalności upłynął, oraz o wartość bonów skarbowych wyodrębnionych na pokrycie funduszuśrodków gwarantowanych Bankowego Funduszu Gwarancyjnego) a nadwyżką depozytów sektoraniefinansowego o terminie do 1 miesiąca ponad osad oraz pozostałymi zobowiązaniami o terminienie dłuższym niż 1 miesiąc.

Koszty operacyjne – suma kosztów działania banku i amortyzacji.

Krajowy sektor bankowy – banki komercyjne i banki spółdzielcze działające w Polsce (bezoddziałów instytucji kredytowych z innych krajów UE).

Kredyty konsumpcyjne – kredyty w karcie kredytowej, kredyty na cele konsumpcyjne ratalne ipozostałe kredyty na cele konsumpcyjne dla osób prywatnych.

Luka finansowania – różnica miedzy sumą kredytów dla sektora niefinansowego, rządowego isamorządowego a sumą depozytów przyjętych od tych sektorów, wyrażona jako procent wartościkredytów.

Marża kredytowa – nadwyżka oprocentowania kredytu powyżej stopy rynku międzybankowego.

Marża odsetkowa netto – relacja wyniku odsetkowego uzyskanego w danym okresie do średniejwartości aktywów w tym okresie (ang. Net Interest Margin).

Należności (kredyty) ze stwierdzoną utratą wartości – należności z portfela B, w przypadkuktórych zostały stwierdzone obiektywne przesłanki utraty wartości i spadek wartości oczekiwanejprzyszłych przepływów pieniężnych (w bankach stosujących MSSF) lub które zostały zaliczone donależności zagrożonych zgodnie z rozporządzeniem Ministra Finansów w sprawie zasad tworzeniarezerw na ryzyko związane z działalnością banków (w bankach stosujących PSR).

Odpisy netto / Różnica wartości rezerw i aktualizacji – odpisy na rezerwy pomniejszone orozwiązania rezerw z określonego tytułu.

Odstęp międzykwartylowy – różnica między wartością trzeciego kwartyla a wartością pierwszegokwartyla rozkładu zmiennej.

Osad w depozytach – stabilna część depozytów sektora niefinansowego. Na potrzeby analiz wNBP przyjmuje się wysokość osadu na poziomie 70% wartości depozytów. Poziom ten jest mini-malną wartością podaną przez osiem banków, do których NBP skierował pytanie o oszacowaniestabilnej części depozytów złożonych przez podmioty sektora niefinansowego.

Overnight Index Swap(OIS) – transakcja zobowiązująca obie strony do wymiany okresowychpłatności odsetkowych od określonej kwoty nominalnej przez uzgodniony okres. Dokonywane płat-ności odsetkowe są wyrażone w tej samej walucie i obliczane według stopy procentowej ustalonejdla każdej ze stron. Stawki kontraktów OIS prezentowane w Raporcie to wysokość stopy stałejpłaconej w zamian za otrzymywanie odsetek naliczonych według średniej stopy O/N w okresieobowiązywania kontraktu.


Słowniczek

Portfel B – wydzielony w sprawozdawczości ostrożnościowej banków porftel aktywów, w składktórego wchodzą należności zaliczane do aktywów finansowych dostępnych do sprzedaży lub utrzy-mywanych do terminu zapadalności, a także wszystkie instrumenty finansowe (w tym dłużne papierywartościowe) sklasyfikowane jako kredyty i inne należności.

Procent netto – miara agregująca wyniki ankiety jakościowej; w ankiecie NBP do przewodni-czących komitetów kredytowych procent netto oblicza się jako różnicę między odsetkiem bankówważonym aktywami, które złagodziły politykę kredytową (lub zaobserwowały wzrost popytu nakredyt) a odsetkiem banków ważonym aktywami, które zaostrzyły politykę kredytową (lub za-obserwowały spadek popytu na kredyt). Ujemne wartości procentu netto świadczą o zaostrzeniupolityki kredytowej (spadku popytu na kredyt) w ujęciu netto.

Rating depozytowy (długoterminowy) – miara zdolności instytucji finansowej do spłaty zobo-wiązań o terminie zapadalności 1 roku lub dłuższym. Odzwierciedla ryzyko niewypłacalności orazskalę potencjalnych strat w przypadku niewypłacalności instytucji finansowej.

Rating indywidualny – (ocena agencji ratingowej Fitch) prawdopodobieństwo niewypłacalnościbanku i ewentualnej potrzeby pomocy ze strony podmiotów trzecich. Miara odzwierciedla skalę eks-pozycji instytucji finansowej na ryzyko. Wskaźnik ocenia: apetyt oraz sposób zarządzania ryzykiemw analizowanej instytucji finansowej, strukturę bilansu, a także wielkość instytucji i dywersyfikacjędziałalności.

Rating siły finansowej – (ocena agencji ratingowej Moody’s) miara długookresowej zdolnościinstytucji finansowej do samodzielnego działania bez wsparcia podmiotów trzecich, obliczana napodstawie danych fundamentalnych, wartości badanej instytucji, skali dywersyfikacji działalności,a także stopnia rozwoju systemu finansowego, w którym działa instytucja, jakości nadzoru i siłygospodarki.

Rating wsparcia – miara zdolności oraz skłonności podmiotów dominujących oraz rządów krajówmacierzystych do wsparcia finansowego ocenianej instytucji.

Rentowność techniczna w sektorze ubezpieczeń – relacja wyniku technicznego i składkizarobionej na udziale własnym.

Rezerwy techniczno–ubezpieczeniowe – rezerwy zakładu ubezpieczeń przeznaczone na pokry-cie bieżących i przyszłych zobowiązań, które mogą wynikać z zawartych umów ubezpieczenia.

Ryzyko bazy – ryzyko tego, że zmiana wyceny pozycji zabezpieczającej może niedokładnie naśla-dować zmiany wyceny pozycji zabezpieczanej.

Ryzyko szczególne cen instrumentów dłużnych – ryzyko zmiany ceny instrumentów dłużnychpod wpływem czynników związanych z sytuacją emitenta lub podmiotu referencyjnego, któregodotyczy wymóg kapitałowy wyznaczany zgodnie z Załącznikiem nr 9 uchwały nr 380/2008 KomisjiNadzoru Finansowego.

Sektor bankowy – wszystkie banki komercyjne i spółdzielcze oraz oddziały zagranicznych insty-tucji kredytowych działające w Polsce.

Składka przypisana brutto – składka pozyskana przez zakład ubezpieczeń w okresie sprawoz-dawczym (włącznie z częścią składki przekazaną reasekuratorom w zamian za ochronę reasekura-cyjną). W przypadku ubezpieczeń na życie składki przypisane brutto to wszystkie składki należnez tytułu umów zawartych w okresie sprawozdawczym. W przypadku ubezpieczeń majątkowychza składki przypisane brutto z tytułu umów z określonym okresem odpowiedzialności uważa się


ISłowniczek

kwoty należne za cały okres odpowiedzialności z tytułu umów zawartych w okresie sprawozdaw-czym. Jeżeli długość okresu odpowiedzialności nie jest określona, są to kwoty należne w okresiesprawozdawczym.

Składka zarobiona na udziale własnym – część składki przypisanej brutto (po wyłączeniuudziału reasekuratorów) należna zakładowi ubezpieczeń za ryzyko ponoszone w danym okresiesprawozdawczym (ustalana jako składka przypisana w okresie sprawozdawczym, pomniejszona ostan rezerwy składek na koniec okresu sprawozdawczego i powiększona o stan rezerwy składek napoczątek okresu sprawozdawczego).

Skorygowana marża odsetkowa (netto) – relacja wyniku z tytułu odsetek uzyskanego w danymokresie pomniejszonego o przychody odsetkowe od papierów wartościowych i odpisy z tytułu utratywartości należności z tego okresu do średniej wartości aktywów w tym okresie.

Ubezpieczenia samochodowe AC – ubezpieczenia casco pojazdów lądowych, z wyjątkiem po-jazdów szynowych, obejmujące szkody w pojazdach samochodowych lub pojazdach lądowych bezwłasnego napędu - grupa 3 działu ubezpieczeń majątkowych według klasyfikacji z Ustawy o dzia-łalności ubezpieczeniowej.

Ubezpieczenia samochodowe OC – ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej pojazdów lądo-wych z napędem własnym - grupa 10 działu ubezpieczeń majątkowych i pozostałych osobowychwedług klasyfikacji zamieszczonej w Ustawie o działalności ubezpieczeniowej.

Wartość zagrożona (value-at-risk) – maksymalna strata, jaka może być poniesiona w usta-lonym horyzoncie czasowym z zadanym prawdopodobieństwem, oszacowana na podstawie danychhistorycznych.

Wskaźnik cena do wartości księgowej – iloraz ceny akcji spółki do kapitału własnego przypa-dającego na jedną akcję spółki.

Wskaźnik koszty/dochody – relacja kosztów działalności bankowej do wyniku z działalnościbankowej.

Wskaźnik kredytów zagrożonych – relacja kredytów zagrożonych do kredytów ogółem.

Wskaźnik monitorowania działalności – relacja środków własnych zakładu ubezpieczeń doustawowego wymogu kapitałowego, którym jest wartość marginesu wypłacalności lub kapitał gwa-rancyjny (w zależności od tego, która z tych wielkości jest wyższa).

Wskaźnik obciążenia długiem (sektor przedsiębiorstw) – iloraz zobowiązań (łącznie wo-bec rezydentów i nierezydentów) i sumy bilansowej. Zarówno na poziomie całego sektora, jak ipojedynczych przedsiębiorstw do obliczeń wykorzystuje się dane ze sprawozdań F-01 GUS.

Wskaźnik obciążenia kredytami (sektor przedsiębiorstw) – iloraz kredytów bankowychi pożyczek (łącznie od rezydentów i nierezydentów) oraz sumy bilansowej. Zarówno na poziomiecałego sektora, jak i pojedynczych przedsiębiorstw do obliczeń wykorzystuje się dane ze sprawozdańF-01 GUS.

Wskaźnik pokrycia kredytów przepływami pieniężnymi – relacja wartości przepływów pie-niężnych z działalności operacyjnej oraz kwoty kredytów i pożyczek.

Wskaźnik pokrycia zobowiązań przepływami pieniężnymi – relacja wartość przepływówpieniężnych z działalności operacyjnej oraz kwoty zobowiązań krótkoterminowych i długotermino-wych.


Słowniczek

Wskaźnik rentowności brutto – iloraz zysku brutto do przychodów ze sprzedaży.

Współczynnik szkodowości brutto – relacja odszkodowań i świadczeń wypłaconych brutto (tj.przed uwzględnieniem udziału reasekuratorów) z uwzględnieniem zmiany stanu rezerw na niewy-płacone odszkodowania i świadczenia brutto do składki zarobionej brutto, w procentach.

Wynik działalności bankowej – suma wyniku z tytułu odsetek oraz wyniku pozaodsetkowego(wynik z tytułu prowizji, przychody z udziałów lub akcji, pozostałych papierów wartościowych iinnych instrumentów finansowych o zmiennej kwocie dochodu, wynik operacji finansowych, wynikz pozycji wymiany).

Wynik techniczny ubezpieczeń – różnica między przychodami ze składek i tzw. pozostałymiprzychodami technicznymi a wypłaconymi odszkodowaniami, świadczeniami i zmianami rezerwtechniczno-ubezpieczeniowych, kosztami prowadzenia działalności ubezpieczeniowej (m.in. kosztyadministracyjne i akwizycji), tzw. pozostałymi kosztami technicznymi oraz częścią przychodów zlokat.

Zysk / strata techniczna PTE na zarządzaniu OFE – różnica między przychodami wynika-jącymi z zarządzania OFE (m.in. opłaty od wpłacanych składek i wynagrodzenie za zarządzanieOFE) a kosztami z tytułu zarządzania OFE (m.in. prowizje dla ZUS od wpłacanych składek, kosztyakwizycji, koszty ogólne PTE).


Wykaz skrótów

Wykaz skrótów

BFG Bankowy Fundusz GwarancyjnyBIK Biuro Informacji KredytowejCDS Credit Default Swap (swap kredytowy)CEBS Committee of European Banking Supervisors (Komitet Europejskich

Nadzorców Bankowych)CEIOPS Committee of European Insurance and Occupational Pensions

Supervisors (Komitet europejskich nadzorców sektorów ubezpieczeń ifunduszy emerytalnych)

CIRS Cross Currency Interest Rate SwapCOREP Common Reporting (Standard CEBS określający sposób

sprawozdawania adekwatności kapitałowej banku dla potrzeb nadzoru)CRD IV Capital Requirements Directive IV (Dyrektywa w sprawie

podejmowania i prowadzenia działalności przez instytucje kredytowe)CTI wskaźnik koszty/dochody (ang.cost to income)DNG Rating jest weryfikowany przez agencję w celu ewentualnego obniżenia

(ang. downgrade)EBC Europejski Bank CentralnyFI Fundusze inwestycyjne

FINREP Financial Reporting (Standard CEBS określający sposóbsprawozdawania sytuacji finansowej banku dla potrzeb nadzoru)

FRA Kontrakt terminowy na stopę procentową na rynku pozagiełdowym(ang. Forward Rate Agreement)

FUS Fundusz Ubezpieczeń SpołecznychGPW Giełda Papierów Wartościowych w WarszawieGUS Główny Urząd StatystycznyIRS Jednowalutowa transakcja wymiany płatności odsetkowych (ang.

Interest Rate Swap).KDPW Krajowy Depozyt Papierów WartościowychKE Komisja EuropejskaKNB Komisja Nadzoru BankowegoKNF Komisja Nadzoru Finansowego

LIBOR London Interbank Offer RateLTV Relacja wysokości kredytu do wartości nieruchomości stanowiącej

zabezpieczenie kredytu (ang. loan-to-value)


IWykaz skrótów

MSSF/MSR Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości Finansowej /Międzynarodowe Standardy Rachunkowości

MWSZ Minimalna wymagana stopa zwrotuNBP Narodowy Bank PolskiNEG Perspektywa negatywna ratingu - przewidywane pogorszenieNIF Niebankowe instytucje finansoweOFE Otwarte Fundusze EmerytalneOIS Jednowalutowa transakcja wymiany płatności odsetkowych oparta o

jednodniową stopę O/N (ang. Overnight Index Swap).POS Perspektywa pozytywna ratingu - przewidywana poprawa.PSR Polskie standardy rachunkowościPTE Powszechne Towarzystwa EmerytalneQIS (ang. Quantitative Impact Study) – ilościowe badanie skutków

wprowadzenia projektowanej regulacji. Badania QIS byłyprzeprowadzane w trakcie prac nad dyrektywami CRD i Solvency II.

ROA Zysk jednostki wyrażony jako procent średniej wartości jej aktywówROE Zysk jednostki wyrażony jako procent średniej wielkości jej kapitału (w

przypadku banków definiowanego jako regulacyjne funduszepodstawowe)

STA Perspektywa stabilna ratinguTFI Towarzystwa Funduszy Inwestycyjnychufk Ubezpieczeniowy fundusz kapitałowyUPG Rating jest weryfikowany przez agencję w celu ewentualnego

podniesienia (ang. upgrade)UKNF Urząd Komisji Nadzoru FinansowegoVaR Wartość zagrożona (ang.Value at Risk)

WIBOR Warsaw Interbank Offered RateWIG Warszawski Indeks Giełdowy

WIG–Banki Indeks spółek z sektora bankowegoZU Zakłady UbezpieczeńZUS Zakład Ubezpieczeń Społecznych


Strona tytulowa PL · (1,8% r/r). W I kwartale 2010 r. tempo wzrostu PKB wyniosło 3,0% r/r i było...

Documents

Transcript of Strona tytulowa PL · (1,8% r/r). W I kwartale 2010 r. tempo wzrostu PKB wyniosło 3,0% r/r i było...