Strategia rozwoju szkolnictwa wyższego w Polsce do 2020 roku

Poznań, 22 lutego 2010

Prof. dr hab. Marek KwiekCentrum Studiów nad Polityką Publiczną UAMwww.cpp.amu.edu.pl

www.uczelnie2020.plProjekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego „Człowiek – najlepsza inwestycja”

(1) Diagnoza. System wielkich kontrastów

Strategia wynika z diagnozy. Punkt wyjścia – ocena obecnego stanu SW. Jej elementy to m.in.: Polskie SW jest silnie spolaryzowane wzdłuż kilku osi; na końcach każdej z nich występują poważne problemy wymagające odmiennych działań:

uczelnie publiczne uczelnie niepubliczne

kierunki „elitarne” kierunki masowe

jednostki badawcze jednostki dydaktyczne

badania globalne badania lokalne

jednostki zasobne jednostki ubogie

młodsza kadra starsza kadra

2

(2) Diagnoza. Studenci wg rodzajów uczelni i typów studiów

studenciniestacjonarni

0,98 mln

0,83 mln

0,44 mln

0,12 mln

0,54 mln

131 UCZELNIE PUBLICZNE 1,27 mln studentów

325 UCZELNIE NIEPUBLICZNE0,66 mln studentów

studencistacjonarni

0,95 mln

Źródło: GUS [2009].3

(3) Diagnoza. Liczba i wielkość uczelni

325 uczelni NIEPUBLICZNYCH

131 uczelni PUBLICZNYCH

Ogromna liczba uczelni; bardzo rozdrobniony sektor niepubliczny. Trzy trendy: umasowienie studiów, pojawienie się prywatnych uczelni i opłat

w uczelniach publicznych oraz rozszerzenie autonomii uczelni

Ogromna liczba uczelni; bardzo rozdrobniony sektor niepubliczny. Trzy trendy: umasowienie studiów, pojawienie się prywatnych uczelni i opłat

w uczelniach publicznych oraz rozszerzenie autonomii uczelni Źródło: GUS [2009].

4

(4) Diagnoza. Sektor niepubliczny

Polska USA Portugalia Francja Hiszpania Czechy Austria Dania Finlandia Niemcy0

20

40

60

80

100

120

Instytucje publiczne Instytucje prywatne za -leżne od państwa

Niezależne instytucje prywatne

Ogromny, w porównaniu z innymi krajami,sektor niepubliczny

Ogromny, w porównaniu z innymi krajami,sektor niepubliczny

Proporcje liczby studentów uczelni publicznych i prywatnych (wg definicji OECD)

Źródło: OECD [2008].5

(5) Diagnoza. Kierunki elitarne – kierunki masowe

Ogromna liczba studentów przypadająca na 1 nauczyciela wyklucza wysoką jakość kształcenia na kierunkach masowych

Ogromna liczba studentów przypadająca na 1 nauczyciela wyklucza wysoką jakość kształcenia na kierunkach masowych

KSZT kształcenie

HUM nauki humanistyczne i sztuka

SPOŁ nauki społeczne, handel i prawo

NAUK nauka

TECH technika, przemysł i budownictwo

ROL rolnictwo

ZDR zdrowie i opieka społeczna

USŁ usługi

Grupy kierunków

Popu

larn

ość

kier

unku

w P

L w

por

ówna

niu

z U

E

Liczba studentów na 1 dr. habrozmiar tarczy odzwierciedla popularność danej grupy kierunków w Polsce

Popularność grup kierunków studiów w Polsce i UE27 oraz liczba studentów przypadających na jednego dr hab. w PolsceŹródło: Opracowanie własne na podstawie OPI [2009] i danych Eurostat.

6

(6) Diagnoza. Kształcenie kadry na własne potrzeby

UW i UJ zatrudniają niemal wyłącznie własnych doktorów

UW i UJ zatrudniają niemal wyłącznie własnych doktorów

Pols

ka

His

zpan

ia

Bel

gia

Szw

ecj

a

Fran

cja

Irla

ndia

Dania

Hola

ndi

a

Wło

chy

Szw

ajc

ari

a

Finla

ndia

Wie

lka B

ryta

nia

Nie

mcy

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

90%

69%

62%58%

53%49%

40%

33%

24% 24%

10% 9% 8%

Porównanie udziału własnych doktorów wśród pracowników uczelni europejskich notowanych w rankingu szanghajskim

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych OPI i Aghion [2009].

7

(7) Diagnoza. Koncentracja zasobów i nakładów

System jest spolaryzowany na 25 uczelni i resztę sektora SW

System jest spolaryzowany na 25 uczelni i resztę sektora SW

8

STUDENCI

56%

NAUCZYCIELE

50%

PRZYCHODY

23%

NAKŁADY NA BADANIA

16%

pozostałe publiczneoraz uczelnie niepubliczne

STUDENCI

44%

NAUCZYCIELE

50%

PRZYCHODY

77%

NAKŁADY NA BADANIA

84%

25 uczelni publicznych

Źródło: GUS [2009].8

(8) Elementy misji szkolnictwa wyższego

► Wyposażanie studentów w wiedzę i w umiejętności pozwalające na świadome i sprawne funkcjonowanie w złożonym, szybko zmieniającym się świecie. Przygotowanie absolwentów do:

• pracy zawodowej, w tym zmian zawodu i uzupełniania wiedzy

• świadomego i czynnego udziału w demokratycznym społeczeństwie obywatelskim

► Wyrównywanie szans rozwojowych osób z różnych obszarów i grup społecznych

9

2.2.2010

(9) Elementy misji szkolnictwa wyższego (cd.)

► Tworzenie nowej wiedzy przez prowadzenie badańnaukowych zarówno motywowanych ciekawościąpoznawczą, jak i myślą o dobru wspólnym

► Przyswajanie wyników badań prowadzonych w świecie i przekazywanie ich do użytku społecznego

► Współdziałanie z otoczeniem gospodarczym i społecznym

► Tworzenie pozytywnego wizerunku kraju, wynikającego z osiągnięć polskich uczonych

► Pielęgnowanie dziedzictwa narodowego; rozwijanie języka polskiego i kultury polskiej.

(10)Nadrzędny cel strategiczny

Znaczące podwyższenie JAKOŚCI w trzech najważniejszych obszarach SW: kształcenia,

badań naukowych oraz relacji uczelni z otoczeniem społecznym i gospodarczym.

Przedsięwzięcia: wokół 6 celów strategicznych

11

(11) PROBLEMY

CELE STRAT. - sześć

Niska jakość studiów na kierunkach masowych; ogromna liczba studentów niestacjonarnych

różnorodność

otwartość

efektywność

przejrzystość

konkurencja

mobilność

Zbyt sztywne, centralnie ustalane kierunki studiów

Nierówności społeczne w dostępie do studiów

Skromna aktywność naukowa, mało widoczna w świecie

Kształcenie kadry na wlasne potrzeby; niska aktywnośćmiędzynarodowa

Wielozatrudnienie i brak motywacyjnego systemu wynagrodzeń

Zasady finansowania uczelni nie motywują do podnoszenia jakości

Dużo małych uczelni; fragmentacja dużych

Nieczytelny ustrój uczelni publicznych

Wątłe relacje uczelni z otoczeniem społecznym i gospodarczym

(12) RÓŻNORODNOŚĆ UCZELNI I PROGRAMÓW

13

(13) Programy dyplomowe zamiast kierunków

► Różnorodność – zrozumienie i akceptacja odmienności misji poszczególnych typów uczelni: dydaktyczne, badawcze, akademickie(łączące kształcenie i badania). Różne wymagania wobec instytucji SW: silna tendemcja koncentracji środków na badania w najlepszych ośrodkach badawczych (Francja, Niemcy, Wielka Brytania, USA).

► Programy dyplomowe projektowane przez uczelnie zastąpią odgórnie ustalane kierunki studiów: zestawy wymagań niezbędnych do otrzymania odpowiedniego dyplomu

► Uruchomienie programu będzie wymagało zaakceptowania przez PKA (akredytacja) – wzmocnienie systemu akredyatcji i ewaluacji: program plus zasoby kadrowe i materialne przypisane do realizacji programu. Akredytacja określa również maks. pojemność programu

► Typy programów dyplomowych: multidyscyplinarne – na studiach I stopnia, zawodowe – na studiach I i II stopnia – zawody, akademickie –na studiach I i II stopnia – dziedziny wiedzy, badawcze – na studiach III ństopnia (warunek: prowadzone badań w odpowiedniej dziedzinie, a nie tylko zatrudnienie osób ze stopniami i tytułem naukowym)

14

(14) Typy uczelni – podstawowe różnice

Uczelnie dydaktyczne Uczelnie naukowo-dydaktyczne

Kolegia akademickie

Programy multidyscyplinarne

I stopnia

Możliwośćprowadzenia badań

naukowych

Kadra dydaktyczna,

bez obowiązku prowadzenia badań

Uczelnie zawodowe

Programy zawodowe

I i II stopnia

Możliwośćprowadzenia

badań naukowych

Kadra dydaktyczna,

bez obowiązku prowadzenia badań oraz

praktycy (spoza SW) w danych dziedzinach

Uczelnie Akademickie

Programy akademickie I i II stopnia

Możliwość prowadzenia programów badawczych

III stopnia oraz programów zawodowych

i ogólnokształcących

Wymóg prowadzenia badańnaukowych

Wysoka jakość badańpoparta pozytywną

ewaluacją KEJN

Kadra naukowo-dydaktyczna, obowiązek prowadzenia

badań oraz praktycy (spoza SW)

w przypadku prowadzenia programów zawodowych

Uczelnie badawcze

Programy badawcze III stopnia i akademickie II stopnia

Możliwość prowadzenia programów akademickich I stopnia, zawodowych

I i II stopnia oraz programów ogólnokształcących

Wymóg prowadzenia badańnaukowych

Jakość badań na poziomie światowym poparta

wyróżniającą ewaluacją KEJN

Kadra naukowo-dydaktyczna, obowiązek prowadzenia badań,

liczba studentów na pracownika naukowo-

dydaktycznego niższa niżw uczelniach akademickich

DYDAKTYKA

BADANIA

KADRA

15

(15) Likwidacja studiów niestacjonarnych

► Studia w trybie standardowym – w pełnym wymiarze czasu, w ciągu dwóch semestrów w roku akademickim. (Odpowiednik: full-time i part-time)

► Studia w trybie przedłużonym – ten sam program, większa liczba semestrów, mniejszy wymiar czasu tygodniowo (studia płatne)

► Czas studiów w trybie przedłużonym może zostaćskrócony poprzez udział w zajęciach w semestrze wakacyjnym

16

(16) OTWARTOŚĆ NA OTOCZENIE SPOŁECZNE I GOSPODARCZE

17

(17) Zwiększona dostępność pomocy socjalnej

► Likwidacja stypendiów za wyniki w nauce wypłacanych ze środków publicznych i przeniesienie zaoszczędzonych środków na stypendia socjalne (badania OECD: bezzwrotna pomoc w formie stypendium socjalnego istotnie wpływa na podwyższenie odsetka studentów z rodzin o niskich dochodach – podstawowy instrument wyrównywania szans edukacyjnych. W nauce – ze śr. prywatnych)

► Podwyższenie progów dochodowych uprawniających do otrzymania stypendium socjalnego

► Promesa stypendium socjalnego

► Stypendia socjalne będą przyznawane i wypłacane w systemie pomocy społecznej, nie na uczelniach (brak wiedzy uczelni nt. sytuacji materialnej studenta, brak możliwości weryfikacji danych)

18

(18) Partnerstwo na rzecz Transferu Wiedzy

► Zmiany w prawie praw do własności intelektualnej i podziału zysków pochodzących z komercjalizacji badań, zasad zamawiania usług edukacyjnych przez przedsiębiorstwa

► Wspomaganie tworzenia firm typu spin-off

► Portal informacyjny o kompetencjach zespołów badawczych

► Kampania informacyjnej wśród przedsiębiorców o możliwościach i dobrych praktykach współpracy z uczelniami

► Cykliczne regionalne badania satysfakcji pracodawców z przygotowania absolwentów uczelni do pracy

19

(19) MOBILNOŚĆ KADRY I STUDENTÓW

20

(20) Wymagania i ułatwienia mobilności

► Zakaz zatrudniania własnych doktorów (przez 2 lata; trudności z uzyskanie niezależności badawczej; brak konkursów na etat – etaty „odtworzeniowe” itp.)

► Wymaganie mobilności profesorów

► Staże podoktorskie (postdocs), badawcze i praktyczne

► Pakiety start-up dla wybitnych badaczy z innych ośrodków

► Ułatwienia wizowe oraz uproszczona procedura związana z uzyskaniem pozwolenia na pracę

► Profesury wizytujące w uczelniach dla wybitnych praktyków, opłacane z Partnerstwa na rzecz Transferu Wiedzy 21

(21) Krajowa Agencja Wymiany Akademickiej

► Na bazie istniejącego Biura Uznawalności Wykształcenia i Wymiany Międzynardowej. Promocja Polski jako miejsca studiów oraz badań naukowych; upowszechnianie oferty polskich uczelni za granicą

► Pomoc w rekrutowaniu kadry i studentów zagranicznych na programy stypendialne finansowane ze środków publicznych

► Pomoc zagranicznym naukowcom w spędzeniu urlopu naukowego sabbatical na polskiej uczelni

► Kształcenie profesjonalnych kadr i promowanie dobrych praktyk w zakresie internacjonalizacji

► Nostryfikacja zagranicznych dyplomów akademickich22

(22) KONKURENCJA JAKO INSTRUMENT POPRAWY JAKOŚCI

23

(23) Kontraktowe finansowanie studiów

► Studia w trybie zwykłym

(tak samo w uczelniach publicznych i niepublicznych; ale - kontrakt obejmuje ewaluację osiągnięć badawczych zasobów kadrowych danego programu dyplomowego; pełen etat kadry; tryb stacjonarny w sektorze niepublicznym w 2009: 120 tys. studentów na 1,93 mln, 6% maks.)

• bezpłatne w ramach kontraktów, w granicach liczby punktów ECTS w programie dyplomowym; płatnepoza kontraktem

► Studia w trybie przedłużonym: płatne

► Trzy główne dotacje: stabilizacyjna (infrastruktura uczelni publicznych), dydaktyczna i badawcza 24

(24) System finansowania uczelni

Uczelnie publiczne

III stopnia (doktoranckie)

II stopnia (magisterskie)

I stopnia (licencjackie)

w trybie przedłużonym

w trybie standardowym

Uczelnie niepubliczne

III stopnia (doktoranckie)

II stopnia (magisterskie)

I stopnia (licencjackie)

w trybie standardowym

w trybie przedłużonym

Dotacja badawcza

Rozwój potencjału

badawczego

Projekty badawcze

Dotacja stabilizacyjna

Finansowanie z budżetów lokalnych

Dotacje celowe

Inwestycyjna

Mobilnościowa

25

Zadaniowa

Stypendialna

Środki prywatne –czesne

Dotacja dydaktyczna(kontrakty)

Środki prywatne –czesne

(25) EFEKTYWNOŚĆWYKORZYSTANIA ZASOBÓW

26

(26) Przekształcenia uczelni publicznych (łączenie i dzielenie)

► Analiza celowości przekształceń uczelni publicznych ze względu na:

• prognozy demograficzne (spadek liczby studentów o 600-800 tys. do 2020; Polska – najw. wśród OECD)

• efektywne wykorzystanie zasobów materialnych i kadrowych

• zapewnienie studentom szerokiej oferty edukacyjnej w ramach jednej uczelni

• podniesienie międzynarodowej pozycji polskich uczelni

► Uczelnie publiczne (i niepubliczne) uzyskają zdolnośćupadłościową

27

(27) Motywacyjne wynagradzanie kadry i ograniczenie wielozatrudnienia

► Uczelnie publiczne same ustalają wynagrodzenia (nie obowiązują przepisy ustawy o wynagrodzeniach w sferze budżetowej)

► Kadra akademicka może podejmować pracę u innego pracodawcy w wymiarze co najwyżej 1/2 etatu

► Wykonywanie zadań dydaktycznych lub badawczych poza uczelnią niezależnie od formy prawnej będzie wymagać zgody władz uczelni

28

(28) PRZEJRZYSTOŚĆ DZIAŁANIA

29

(29) Klarowny ustrój uczelni publicznych

► Rozdzielenie funkcji nadzoru właścicielskiego, zarządzania uczelnią i reprezentacji pracowniczej

► Rada powiernicza - powołuje Minister, radapowołuje i rozlicza władze wykonawcze

► Rektor, Kanclerz, Kwestor – władza wykonawcza

► Senat akademicki – przedstawicielski organ opiniodawczy w sprawach badań, dydaktyki i polityki kadrowej

► Rada pracownicza – przedstawicielstwo pracowników

► Samorząd studentów – przedstawicielstwo studentów, reprezentowane w Senacie 30

(30) Rejestr Studentów i System Rekrutacji Studentów

► Ogólnopolski Rejestr Studentów – dane o sfinansowanych ze środków publicznych studiach i pomocy materialnej

► Centralny System Rekrutacji Studentów – rejestracja w jednym serwisie internetowym na wszystkie studia, we wszystkich uczelniach

• kandydat określa studia pierwszego wyboru (i kolejnych)

• system pobiera wyniki matur z Komisji Egzaminacyjnych

• ranking kandydatów (dla każdej uczelni i programu dyplomowego)

• elektroniczna immatrykulacja

• wniosek o promesę stypendium

31

(31) Przejrzysta polityka kadrowa

► Adiunkt, profesor nadzw. i zwyczajny, st. wykładowca, docent – wymagany stopień doktora oraz spełnienia warunków mobilności

► St. wykładowca, docent, profesor wizytujący – mogąbyć zatrudniani praktycy bez doktoratu

► Uczelnia może uzależnić powołanie na stanowisko profesora ndzw. od posiadania habilitacji, a na stanowisko profesora zwyczajnego od posiadania tytułu naukowego(oczywiste dla najlepszych, prestiżowych uczelni)

► Zatrudnianie kadry akademickiej w uczelniach publicznych będzie się odbywało w drodze konkursu, ogłaszanego na stronach Ministerstwa. Konkursy na stanowiska profesorskie w uczelniach akademickich będą międzynarodowe.

32

(32) Schemat akredytacji programów dyplomowych

Komitet Ewaluacji Jednostek

Naukowych

33

4) wyniki ewaluacji badań

Kolegium akademickie

Uczelnia zawodowa

5) decyzja o akredytacji programu dyplomowego

Uczelnia badawcza

Uczelnia akademicka

Państwowa Komisja Akredytacyjna

Otoczenie zewnętrzne

2) wniosek o akredytacjęprogramu dyplomowego

(opis programu i zasobów)

1) pozyskanie praktyków do

programów zawodowych

3) wniosek o ewaluacjębadań w danej dziedzinie

(33) Wzmocnienie konkursowego finansowania badań

► Propozycja zniesienia dotacji na działalność statutową podstawowych jednostek organizacyjnych uczelni i dotacji na badania własne – w obecnej postaci. Niedostatecznie sprzyjają promowaniu wysokiej jakości badań. Zamiast nich szersze oparcie na mechanizmach konkurencyjnych:

► Dotacja na rozwój potencjału badawczego uczelni akademickich: nowe programy, zatrudnianie stażystów podoktorskich, infrastruktura badawcza (tylko uczelnie akademickie)

• wybór na podstawie potencjału badawczego oraz ewaluacji dorobku naukowego przez KEJN i oceny projektu

► Dotacje na projekty badawcze zgłaszane przez zespoły

• wybór na oceny projektu oraz oceny dorobku naukowego zespołu badawczego

34

(34) Rozszerzony zakres publicznej informacji

► Zmniejszenie asymetrii informacyjnej uczelnie – inni interesariusze. Jedna ze stron transakcji ma pełniejsze informacje dot. przedmiotu transakcji (jakość oferowanego kształcenia i jego przydatność na rynku pracy – wiedza w momencie podejmownaia studiów)

► Informacje o uczelniach, ich działalności, akredytacjachi ocenach przez PKA i KEJN – dla kandydatów na studia i ich rodziców, pracodawców, partnerów uczelni w projektach badawczych. Dzisiaj trudno dostępne lub niedostępne (nie są również gromadzone).

► Obowiązki informacyjne nałożone na:

• Ministerstwo, PKA, KEJN, uczelnie

35

(35) SSW2020 – najważniejsze działania

1. Nowe rodzaje uczelni: kolegia akademickie i uczelnie badawcze

2. Programy dyplomowe projektowane przez uczelnie zamiast przewidzianych rozporządzeniem kierunków

3. Zamiana studiów niestacjonarnych na studia w trybie przedłużonym

4. Upowszechnienie 3-stopniowego systemu studiów

5. Studia bezpłatne kontraktowane przez państwo, zarówno w uczelniach publicznych, jak i niepublicznych (tylko w trybie standardowym; tryb niestandardowy wymaga prowadzenia standardowego)

6. Powiązanie akredytacji z ewaluacją badań. Silne: PKA i KEJN.

7. Wymogi kadrowe formułowane w oparciu o osiągnięcia naukowe i zawodowe, a nie stopnie i tytuły naukowe

8. Ograniczenie zatrudniania własnych doktorów i wymagania mobilności

9. Ograniczenie wielozatrudnienia etatowego i umownego

10.Rady powiernicze we wszystkich uczelniach publicznych36

Dziękujemy za uwagę

Więcej informacji na:

www.uczelnie2020.pl

37