Starożytna Grecja

Starożytna Grecja – cywilizacja, która w starożytności rozwijała się w południowej części Półwyspu Bałkańskiego, na wyspach okolicznych mórz (Egejskiego, Jońskiego), wybrzeżach Azji Mniejszej, a później także w innych rejonach Morza Śródziemnego. W epoce brązu powstały na tym obszarze wysoko rozwinięte kultury: minojska na wyspie Krecie, a w Grecji właściwej[1] mykeńska, która później zdominowała Kretę. Wraz z końcem epoki brązu nastąpił gwałtowny upadek cywilizacji mykeńskiej i nastały tzw. wieki ciemne, z których wyłoniła się (ok. VIII w. p.n.e.) kultura Grecji archaicznej z ludnością żyjącą w miastach-państwach zwanych polis. Za okres szczytowego rozwoju cywilizacji greckiej uznaje się okres klasyczny (V-IV w. p.n.e.), kiedy to Grecy odepchnęli zagrożenie perskie, a najpotężniejsze polis (Ateny, Sparta, Teby) toczyły wojny o hegemonię.

W drugiej połowie IV w. p.n.e. dominację nad Grekami uzyskało zhellenizowane państwo macedońskie, a jego władca - Aleksander Wielki - podbijając imperium perskie rozprzestrzenił kulturę grecką na ogromne obszary Azji i zapoczątkował okres hellenistyczny. W wiekach II i I p.n.e. państwa greckie dostały się pod panowanie imperium rzymskiego.Starożytna Grecja uważana jest za kolebkę cywilizacji zachodniej. Grecka kultura, sztuka, mitologia, filozofia, nauka zostały za pośrednictwem Rzymian przekazane Europie i wywierały na jej mieszkańców ogromny wpływ w różnych okresach dziejów.

Grecja w cesarstwie rzymskim i wschodniorzymskim267 n.e. - Herulowie plądrują Ateny330 - Konstantynopol zostaje stolicą Imperium391 - zamknięcie Muzeum Aleksandryjskiego393 - ostatnie igrzyska olimpijskie529 - Justynian Wielki zamknął Akademię Platońską i wszystkie szkoły filozoficzne w Atenach (jedna z mniej popularnych dat umownego końca starożytności)

Okres hellenistyczny323 p.n.e. - 280 p.n.e. - wojny diadochów305 p.n.e. - założenie "Ogrodu Epikura" w Atenach301 p.n.e. - bitwa pod Ipsos285 p.n.e. - założenie Muzeum Aleksandryjskiego281 p.n.e. - utworzenie Związku Achajskiego212 p.n.e. - zdobycie Syrakuz przez Rzymian, śmierć Archimedesa197 p.n.e. - bitwa pod Kynoskefalaj - przegrana Filipa V, Grecja i Macedonia pod kontrolą Rzymian168 p.n.e. - bitwa pod Pydną oraz upadek królestwa macedońskiego148 p.n.e. - stłumienie powstania Andriskosa, Macedonia prowincją rzymską146 p.n.e. - bitwa na Istmie Korynckim, zburzenie Koryntu; rozwiązanie Związku Achajskiego i wcielenie jego członków oraz stronników do prowincji Macedonia (część państw, m.in. Ateny, zachowała niezależność pod protektoratem rzymskim)86 p.n.e. - oblężenie i złupienie Aten przez Sullę64 p.n.e. - Syria (państwo Seleucydów) zostaje prowincją rzymską30 p.n.e. - Egipt (państwo Ptolemeuszy) zostaje prowincją rzymską

Tyrania i prawodawcyW późnej epoce archaicznej wiele greckich polis znalazło się pod władzą tyranów - arystokratów, którzy sięgali po pełnię władzy nad zbiorowością niezgodnie z przyjętymi regułami, najczęściej w wyniku zamachu (zwykle bezkrwawego). Pierwszym znanym tyranem był Fejdon z Argos, okres świetności Koryntu przypadał na czas panowania Kypselosa i jego syna Periandra, Ortagoras zapoczątkował trwałą tyranię w Sykionie, w VI w. p.n.e. Atenami władali Pizystratydzi. Tyrani zwykle posiadali poparcie ludu, które zyskiwali działaniami mającymi poparcie zbiorowości, bądź zapewnieniem polis spokoju i porządku (np. poprzez eliminację konkurentów do władzy), więc po przewrocie zazwyczaj nie rządzili z użyciem siły. Arystokracja często dążyła do obalenia tyranii we własnym polis, jednak rezultatem takiego przewrotu, było czasami zajęcie miejsca tyrana przez innego arystokratę. Zdarzało się, że walki wewnętrzne w polis (tzw. stasis) przybierały na sile na tyle, że obywatele sami obierali sobie tyrana.

W VI w. p.n.e. coraz popularniejsza stawała się idea sprawiedliwego ustroju (gr. eunomia), zakładająca, że swobody obywatela polis powinno ograniczać tylko prawo, nie inna osoba (np. tyran). Idea prawa jako zespołu norm, który obowiązywał (i mógł być, w przeciwieństwie do obyczaju, zmieniany) w wyniku decyzji wspólnoty, była wynalazkiem greckim. Opracowywanie praw poleis powierzały prawodawcom, którym zapewniano dużą swobodę zmian stosunków politycznych i społecznych, ci jednak ograniczali się zwykle do reform mających na celu niwelowanie napięć społecznych (np. wzmacniając instytucje obywatelskie mające równoważyć siłę artystokratów). Działalność prawodawców, a także ustawy zatwierdzane przez zgromadzenie obywateli prowadziły do zmian w ustroju poleis greckich - powstawała m.in. rada wybierana spośród obywateli, powiększał się demos (poprzez uwalnianie poddanych) i zmieniało się jego znaczenie. Procesy te doprowadziły do wykształcenia się takich ustrojów jak demokracja (prawa polityczne mieli wszyscy obywatele) czy oligarchia (prawa przysługiwały części obywateli, decydował majątek).

Demokracja w starożytnej GrecjiOkoło 1000 roku p. n. e. na terenie dzisiejszej Grecji, po długich i zawziętych walkach, zaczęły formować się pierwsze miasta-państwa (polis).W wyniku tego doszło do podziału Grecji na część dorycką (Sparta), achajską (Arkadia) oraz jońską (Attyka). Z tych trzech kultur spartańska stała najniżej, choć militarnie było akurat odwrotnie.Tylko dzięki wyjątkowo nieprzystępnym, bo górzystym terenom, zawdzięczają Achajowie i Jonowie niepodległość, jako że na bitewnych polach dostawali od prymitywnych Spartan straszne baty. Na całe szczęście część Jonów przetrwała, dzięki czemu świat będzie mógł pysznić się w przyszłości specyficznym ustrojem państwowym, zwanym powszechne demokracją.

Architektura starożytnej GrecjiWszechstronność świątyń i ich różnorodność sprawiają, że bardzo trudno jest orzec, jakie elementy kultury greckiej mają charakter rodzimy, a jakie są importami.Jest pewne, że sztuka i architektura mykeńska czerpała inspirację przy budowie świątyń ze sztuki azjatyckiej. Jest jednak pewne, że w późniejszym okresie zarówno architektura jak i sztuka wzorowały się na Egipcie.

Architektura świątyńArchitektura starożytnej Grecji to przede wszystkim liczne świątynie budowane na cześć różnych bóstw. Mimo, że świątynie były rozległe i okazałe to jednak, Celli, czyli pomieszczenia kultowe były bardzo wąskie. Uzasadniano to tym, że świątynia spełniała rolę domu bóstwa, a nie jak w chrześcijaństwie miejsca, w którym gromadzili się wierni, aby uczestniczyć w nabożeństwie.Klasyczne świątynie starożytnej Grecji budowano zgodnie z wiarą, że pewne kształty i proporcje są miłe bogom. Istnieją trzy główne antyczne porządki architektoniczne, które różnią się ornamentyką i proporcjami kolumn, a której konstrukcje opierają się na głowicach.Wspaniałość greckiej architektury nie polega na wysokim poziomie techniki, lecz na genialnym wyczuciu proporcji oraz wyostrzonej świadomości perspektywy. Przykładem może być zwyczaj pogrubiania środkowych części kolumn po to, by oglądane z pewnej odległości nie sprawiały wrażenia wklęsłych.

Porządek dorycki, joński i korynckiNajstarszy jest porządek dorycki, który powstał w VII wieku p. n. e. i występował głównie w Grecji i koloniach zachodnich, na przykład na Sycylii i w południowej Italii. Kolumna dorycka charakteryzowała się wybrzuszonym i żłobkowanym trzonem, pozbawiona była bazy, jej głowica miała prostą formę geometryczną. Około stu lat później na wyspach Morza Egejskiego wykształcił się bardziej dekoracyjny porządek - joński. Jego charakterystycznymi cechami były woluty (ślimacznice) na głowicach oraz akroteria. Kolumny jońskie różniły się od doryckich tym, że były smuklejsze i posiadały profilowaną bazę. Kolejny porządek - koryncki powstał w Atenach w V wieku p. n. e. Kolumny korynckie były najbardziej smukłe i charakteryzowały się bogato zdobionymi kapitelami. Ważną ozdobą korynckich głowic były liście akantu, rośliny rosnącej w krajach basenu morza śródziemnego.

Greccy bogowie i boginieZeusSyn Kronosa i Rei, naczelne bóstwo nieba i ziemi, bóg światłości, zsyłał deszcze, grzmoty i pioruny. Stał na straży porządku świata, sprawiedliwości, był opiekunem wszystkich plemion greckich, patronem każdego gospodarstwa rolnego. Doznawał wielkiej czci w całej Grecji, lecz głównymi miejscami kultu były Nemea i Olimpia, gdzie obchodzono ogólnogreckie uroczystości poświęcone mu, oraz Dodona, w której znajdowała się wyrocznia boga. Atrybutam Zeusa były: berło, piorun, orzeł i tarcza z frędzlami.Hera Największa bogini olimpijska, siostra i żona Zeusa. Królowa nieba i ziemi, opiekowała się przede wszystkim kobietami zamężnymi i życiem rodzinnym. Ulubionym ptakiem tej bogini był paw, roślinami lilia i granat. Główne ośrodki kultu Hery znajdowały się w Samos, Argos, Sparcie i Mykenach.Atena Córka Zeusa i Metis (Rozwagi). Bogini mądrości, rozwagi i wojny, opiekowała się rzemiosłem, życiem społecznym oraz pracami kobiecymi, zwłaszcza tkactwem. Atrybutami Ateny były: włócznia, hełm i egida, ulubioną rośliną – oliwka, zwierzęciem – sowa. Hestia Córka Kronosa i Gai, bogini ogniska domowego, patronka rodziny, sierot i wdów, czczona była w każdym domu i w każdej świątyni greckiej. Jej ołtarz stanowił piec kuchenny ze stałym ogniem.

PosejdonSyn Kronosa i Rei, brat Zeusa i Posejdona, bóg mórz, rzek, wysp i półwyspów, panował nad wszystkimi istotami żyjącymi w wodach morskich i lądowych. Jego władzy podlegali żeglarze wraz ze swoimi statkami. Atrybutem jego potęgi był trójząb, dzięki któremu wzniecane były burze morskie i powodowano trzęsienie ziemi. Głównym centrum kultu Posejdona była świątynia na Istmos, poświęcane mu były konie i delfiny.Demeter– bogini ziemi, płodów rolnych, a zwłaszcza łanów zboża. Czczono ją w całej Grecji, specjalnego kultu doznawała jednak w świątyni w Eleusis w Attyce. Przypisywano jej wynalezienie młyna, ona tez miała nauczyć ludzi uprawy jarzyn i bobu. Godłem Demeter były kłosy zboża, narcyz, mak, a ulubionym ptakiem – żuraw.Apollo – syn Zeusa i Latony, bóg piękna i słońca, strzelając promieniami słonecznymi leczył choroby a także nagle zabijał ludzi. W Delfach, za pośrednictwem kapłanki Pytii, wieszczył przyszłość. Czczony był także jako bóg muzyki, poezji, sztuki i nauki, poświęcone mu były łabędź, jastrząb, kruk, laur, kołczan i łuk.Artemida– siostra-bliźniaczka Apolla, dziewicza bogini łowów, mściwa, niedostępna dla ludzi, zsyłająca nagłą śmierć na kobiety w ciąży. Opiekowała się amazonkami, czczono ją w górzystych krajach Grecji, a zwłaszcza w Arkadii. Ulubionym zwierzęciem bogini była łania, atrybutem – półksiężyc.

Dziękuję za uwagę!Wykonała Joanna Hebda

Bibliografia:• http://www.antalek.pl/a/akropol3.jpg

• http://kame-sennin.cba.pl/wp-content/uploads/2010/05/3falanga.jpg

• http://pl.wikipedia.org/wiki/Staro%C5%BCytna_Grecja

• http://www.onlinephotographers.org/pics/8386_b.jpg

• http://th.interia.pl/30,bd65d76b72859028/hellada_grecja_akropol.jpg

• http://grecja.w.w.interia.pl/img/akropol4.jpg

• http://www.kazimierzporebski.pl/wp-content/uploads/2010/02/7..jpg

• http://www.digital-picture-printing-frames.com/store/images/503099-med.jpg

• http://zadane.pl/files/d14/9b81892dd91ef402f1039d727bbf036b.jpg

• http://cudaswiata.files.wordpress.com/2009/07/wenus-z-milo-aphrodite-of-milos.jpg

• http://www.starozytna-grecja.info/index.html