Poziom podstawowy:

Mikroby wywołują czasami u nas chorobę

WIEDZA

ODNIESIENIA

DO ZDOBYCIA

DO PODSTAW PROGRAMOWYCH

GIMNAZJUM III Etap Edukacyjny: Klasy I-III

Biologia Cele kształcenia: I, III, IV i V Treści nauczania – wymagania szczegółowe: III (3, 6, 7, 11), VII (1, 2, 3, 7, 8)

Czas realizacji materiału Około 50 minut

Rozdział 1.3: „Złe Mikroby”, prezentuje różne choroby zakaźne wywoływane przez chorobotwórcze mikroby.

Uczniowie wcielają się w rolę naukowców, których zadaniem jest pogrupowanie chorób wg różnych kryteriów. W trakcie ćwiczenia uczniowie przekonają się, że identyfikacja i leczenie chorób nie zawsze są proste.

W ćwiczeniu dodatkowym zachęcamy uczniów do udziału w debacie klasowej nt. „Czy jesteśmy zbyt czyści, czy niewystarczająco

czyści?”.

Staphylococcus

1. Karty chorób wycięte z MU 1 - MU 3, jeden zestaw na grupę. Można je zalaminować, lub nakleić na sztywny papier.

2. Kopia KU 1 dla każdej grupy.

Potrzebne Będą…

Niektóre mikroby mogą być szkodliwe dla człowieka i wywoływać choroby, np. wirus grypy (Influenza) wywołuje grypę, bakterie Campylobacter mogą wywoływać zatrucia pokarmowe, a dermatofit (grzyb skórny) np. Trichophyton, może wywołać grzybicę stóp, czy skóry. Takie mikroorganizmy (inaczej: mikroby, czy drobnoustroje) nazywane są patogenami lub zarazkami. Mechanizm wywoływania choroby przez różne mikroby może być różny. Niektóre bakterie posiadają zdolność wytwarzania specjalnych substancji zwanych toksynami, które mogą u nas wywoływać choroby, lub czasem nawet prowadzić do destrukcji tkanek, czy całych organów. Wirusy swoim działaniem przypominają pasożyty. Do kopiowania (namnażania) wykorzystują komórki żywych organizmów - nie są w stanie namnażać się i „przeżyć” poza nimi. Po wniknięciu do komórki, wirusy namnażają się i powodują rozpad komórki gospodarza w ten sposób uwalniając się z niej. Grzyby najczęściej nie powodują rozpadu komórek gospodarza. Dermatofity to grzyby, które atakują skórę, paznokcie lub włosy. Kolonizując skórę, w trakcie swojego rozwoju produkują substancje wywołujące opuchliznę i swędzenie. Do zakażenia dochodzi, gdy do organizmu dostaną się drobnoustroje chorobotwórcze. Drogi rozprzestrzeniania się drobnoustrojów chorobotwórczych mogą być różne: przez powietrze, drogą kropelkową, przez dotyk, wodę, żywność, zwierzęta itd. Choroby wywoływane przez drobnoustroje chorobotwórcze nazywa się chorobami zakaźnymi. Nie wszystkie mikroby są chorobotwórcze, a niektóre stają się groźne, jeżeli opuszczą swoje naturalne środowisko, np. bakterie Salmonella i Campylobacter naturalnie występują w przewodzie pokarmowym kurcząt bez wywoływania objawów zakażenia, jednak kiedy dostaną się do przewodu pokarmowego człowieka i uwolnią produkowane przez siebie toksyny, mogą wywołać poważną chorobę. Organizm człowieka w walce z zakażeniami uruchamia różne reakcje obronne, tj.:

- Gorączka: Optymalna temperatura rozwoju mikrobów wynosi 37oC. Wniknięcie bakterii lub wirusów do organizmu wywołuje reakcję układu immunologicznego polegającego na podwyższeniu temperatury ciała.

- Stan zapalny: Powstaje np. wokół rany przy skaleczeniu ręki. Reakcja podobna do gorączki, ale o charakterze miejscowym.

- Wysypka: Pojawia się w efekcie działania toksyn bakteryjnych.

Problemy te omówiono szerzej w kolejnych rozdziałach.

Podstawowe Informacje

Słowa Kluczowe Bakteria Dermatofity Gorączka Grzyby Higiena Kolonizacja

Obrzmienie/Stan zapalny

Patogeny

Toksyny

Wirusy

Wysypka

Zakaźny

Zarazki

Potrzebne

Materiały

Dla grupy

Kopia MU 1, MU 2, MU 3 i KU 1

Materiały Dostępne na Stronie Internetowej Zdjęcia chorobotwórczych

mikrobów w powiększeniu

www.who.int

www.cdc.gov

www.hpa.org.uk

1.3 Wprowadzenie Złe Mikroby

CIEKAWOSTKA W 1999 r. choroby zakaźne były przyczyną aż 25% wszystkich zgonów na świecie i były najważniejszą przyczyną zgonów. W grupie dzieci poniżej 5 roku życia choroby zakaźne były przyczyną aż 63% zgonów!

1. Na początku wyjaśnij uczniom, że mikroby są czasami dla człowieka szkodliwe. Np. bakterie produkują szkodliwe dla człowieka toksyny. Wirusy namnażają się wewnątrz komórek człowieka prowadząc do ich rozpadu. Niektóre grzyby rozwijają się na skórze wywołując swędzenie i stan zapalny. Sprawdź, jakich potocznych pojęć uczniowie używają nazywając drobnoustroje – np. zarazki, mikroby itd.

2. Poproś uczniów, żeby w ramach burzy mózgów wymieniali różne choroby i stworzyli listę infekcji (chorób zakaźnych). Czy wiedzą, jakie mikroby wywołują wymienione choroby? Zapytaj uczniów, jaka choroba może im aktualnie zagrażać? Powiedz, że na początku XX wieku największe zagrożenie stanowiła odra – wiele dzieci chorych na odrę umierało!

3. Wyjaśnij uczniom, że bakterie i inne mikroby, które łatwo przenoszą się między ludźmi mogą wywoływać zakażenia i prowadzą do chorób zwanych chorobami zakaźnymi. Zastanówcie się, jaka jest różnica między mikrobem zakaźnym i niezakaźnym, oraz jakie są drogi transmisji zakażenia, np. dotyk, woda, powietrze, płyny ustrojowe.

4. Zastanówcie się, jakie są drogi transmisji chorób zakaźnych wymienionych podczas burzy mózgów.

1. Podziel klasę na 3–5 osobowe grupy. Wyjaśnij uczniom, że podczas ćwiczenia zdobędą wiedzę nt. niektórych chorób zakaźnych, stanowiące aktualny problem zdrowia publicznego.

2. Każda grupa powinna otrzymać zestaw kart chorób zawartych w materiałach MU 1 – MU 3.

3. Wyjaśnij uczniom, że naukowcy, aby zrozumieć naturę różnych chorób, badają je wg różnych kryteriów. Każda grupa powinna prześledzić kryteria zawarte w KU 1.

4. Poproś uczniów, aby uzupełnili w grupach w KU 1 tabelę dotyczącą pierwszego kryterium – czynnika chorobotwórczego. Po kilku minutach, wyznaczone w grupach osoby powinny przedstawić rezultaty pracy. Wszystkie propozycje zapiszcie na tablicy i omówcie je.

5. Uzupełnijcie i omówcie wszystkie pozostałe kryteria KU 1 .

a. Czynnik chorobotwórczy

Przypomnij uczniom, że istnieją trzy podstawowe rodzaje mikrobów. Rozpoznanie

chorobotwórczego mikroba jest bardzo ważne dla prawidłowego leczenia choroby, np.

antybiotyki nie działają na wirusy.

b. Objawy

Uczniowie powinni zauważyć, że niektóre choroby charakteryzują się podobnymi objawami,

np. gorączką, czy wysypką. Możecie przedyskutować, czy właściwa i dokładna diagnoza

wymaga wizyty u lekarza.

c. Drogi zakażenia

Wiele chorób rozprzestrzenia się łatwo przez dotyk, lub drogą kropelkową.

d. Zapobieganie

Istnieją różne sposoby zapobiegania szerzeniu się mikrobów i ochrony przed zakażeniami.

Udowodniono, że regularne mycie rąk i zasłanianie ust przy kichaniu i kaszlu redukuje

zachorowalność na wiele powszechnych infekcji. Właściwe stosowanie prezerwatyw ogranicza

transmisję wielu chorób przenoszonych

drogą płciową.

Wprowadzenie

Ćwiczenie Podstawowe

1.3 Wprowadzenie

Złe Mikroby

1. Zapytaj uczniów, co zapamiętali nt. mikrobów zarówno dobrych, jak i złych. Wyjaśnij, że w świecie nauki wciąż trwa debata i naukowcy wciąż nie mogą się zgodzić, czy:

a. Należy stosować zabiegi higieniczne, aby pozbyć się mikrobów i chorób. Wszystko, łącznie z własnym ciałem należy czyścić tak jak tylko jest to możliwe, aby pozbyć

się szkodliwych mikrobów.

b. Jesteśmy zbyt czyści! Nasz organizm nie potrafi zwalczać infekcji. Ponieważ jesteśmy zbyt czyści, nasz organizm nie zdobył odporności na wiele szkodliwych

mikrobów, dlatego znacznie bardziej jesteśmy narażeni na choroby!

2. Przygotuj uczniom materiały i poproś, aby przygotowali esej lub przygotowali debatę klasową, w której na podstawie materiałów przedstawią swoje zdanie na powyższy temat. Przypomnij, że nie ma dobrej ani złej odpowiedzi i naukowcy wciąż nie doszli do porozumienia w tej sprawie!

Poniższe pytania pomogą sprawdzić, czy dzieci zrozumiały omówione zagadnienia:

a. Co to jest choroba? Zaburzenie funkcji organizmu, któremu towarzyszą określone objawy niepożądane.

b. Co to jest choroba zakaźna? Choroby zakaźne wywoływane są przez czynniki chorobotwórcze (mikroby) i mogą

rozprzestrzeniać się między ludźmi.

c. Dlaczego choroby zakaźne, które występowały kiedyś tylko w określonym regionie, obecnie można znaleźć w różnych częściach świata? Wiele chorób zakaźnych pojawiło się w określonej części świata. Kiedyś bez trudu można było

powstrzymać lub izolować te choroby. Obecnie jednak ludzie podróżują znacznie szybciej,

częściej i dalej niż kiedykolwiek wcześniej. W ciągu jednego dnia możemy przemieścić się

z Australii do Anglii z przystankiem w Hong Kongu po drodze. Jeżeli w taką podróż wybierze

się osoba zakażona nowym szczepem wirusem grypy, może zarazić osoby, z którymi

kontaktowała się w samolocie, na lotnisku w Hong Kongu i po przylocie do Anglii. Te osoby

mogą zarazić kolejne, z którymi kontaktują się na całym świecie. W ciągu kilku dni ten nowy

szczep wirusa może rozprzestrzenić się na całym świecie!!!

Dyskusja

Ćwiczenie Dodatkowe

1.3 Wprowadzenie

Złe Mikroby

e. Leczenie Nie wszystkie zakażenia wymagają leczenia farmakologicznego, czasami wystarczy

odpoczynek w łóżku i uzupełnianie płynów, chociaż czasami podaje się również środki

przeciwbólowe, aby złagodzić objawy. Uwaga – antybiotyki stosuje się tylko w leczeniu

zakażeń bakteryjnych.

Ćwiczenie Podstawowe

Czynnik

chorobotwórczy Choroba

Bakteria Bakteryjne zapalenie opon mózgowych, chlamydioza ,

zakażenie MRSA

Wirus AIDS, ospa wietrzna, grypa,

odra, mononukleoza zakaźna

Grzyb Grzybica

Objawy Choroba

Bezobjawowa Chlamydioza , zakażenie

MRSA

Gorączka Grypa, odra, ospa wietrzna, bakteryjne zapalenie opon

mózgowych

Wysypka Odra, ospa wietrzna,

bakteryjne zapalenie opon mózgowych

Ból gardła Grypa, mononukleoza

zakaźna,

Zmęczenie Mononukleoza zakaźna,

Zmiany skórne AIDS

Białe nacieki ropne Chlamydioza, grzybica

Droga zakażenia Choroba

Kontakty płciowe Chlamydioza , AIDS,

grzybica

Krew Bakteryjne zapalenie opon mózgowych ,

AIDS

Dotyk Grypa, odra, ospa

wietrzna, zakażenie MRSA

Wdychane powietrze Grypa, odra, ospa

wietrzna, bakteryjne zapalenie opon

mózgowych

Usta - usta Grypa, mononukleoza

zakaźna

Leczenie Chroroba

Antybiotyki

Chlamydioza, bakteryjne zapalenie opon mózgowych , zakażenie MRSA*

Odpoczynek w łóżku Ospa wietrzna, mononukleoza

zakaźna, odra, grypa

Leki przeciwgrzybicze Grzybica

Uzupełnianie płynów Ospa wietrzna, mononukleoza

zakaźna, odra, grypa

Sposób zapobiegania Choroba

Mycie rąk

Grypa, odra, ospa wietrzna, zakażenie MRSA, bakteryjne

zapalenie opon mózgowych

Zakrywanie ust przy

kichaniu i kaszlu

Grypa, odra, ospa wietrzna, bakteryjne

zapalenie opon mózgowych

Stosowanie

prezerwatywy Chlamydioza , AIDS,

grzybica

Unikanie niepotrzebnego

stosowanie antybiotyków Zakażenie MRSA*,

grzybica

Szczepienia Ospa wietrzna, odra,

grypa

1. Czynnik chorobotwórczy

2. Obajwy

3. Drogi zakażenia

4. Zapobieganie

5. Lecznie

Uwaga * MRSA jest bakterią oporną na antybiotyk – metycilinę. Oporność ta jest efektem nadmiernego I niewłaściwego stosowania metyciliny i innych antybiotyków. Zakażenia MRSA nadal leczymy antybiotykami, jednak obserwuje się już oporność MRSA na te leki ostatniej szansy!

1.3 Wprowadzenie

Złe Mikroby

Metycilino-oporny gronkowiec złocisty (MRSA) Czynnik chorobotwórczy BaKteria: Staphylococcus aureus

Objawy U zdrowych ludzi zakażenie bezobjawowe. U osób z obniżoną odpornością mogą pojawić się zakażenia skóry, ran pooperacyjnych, krwi, zapalenie płuc, czy dróg moczowych.

Diagnostyka Wymaz: identyfikacja i badanie wrażliwości bakterii na antybiotyki.

Śmiertelność Wysoka jeśli nie zostaną podane odpowiednie antybiotyki.

Transmisja Bezpośredni kontakt.

Zapobieganie Regularne mycie rąk.

Leczenie Oporny na wiele antybiotyków. Niektóre antybiotyki są nadal skuteczne, jednak MRSA stale przystosowuje się do otaczających warunków i nabywa nowe mechanizmy oporności.

Historia Pierwszy raz zidentyfikowany w 1961, obecnie narastający problem na świecie.

Odra Czynnik chorobotwórczy Wirus z rodziny Paramyxovirus

Objawy Gorączka, nieżyt nosa i spojówek, zaczerwienione oczy i gardła, kaszel, ostry ból gardła, suchy kaszel.

Diagnostyka Badanie krwi i wrażliwości na antybiotyki.

Śmiertelność Low but High in Third World countries.

Transmisja Droga kropelkowa (kaszel, kichanie) lub kontakt bezpośredni z przedmiotami zanieczyszczonymi żywymi cząsteczkami wirusa.

Zapobieganie Zapobieganie poprzez szczepienie.

Leczenie Odpoczynek w łóżku i uzupełnianie płynów.

Historia

Wirus pierwszy raz zidentyfikowano w 1911. W krajach rozwiniętych znacznie ograniczono zachorowalność, choć nadal pojawiają się niewielkie epidemie. Kraje 3-go świata wciąż są zagrożone pandemii.

Grypa Czynnik chorobotwórczy Wirus: Influenza

Objawy Ból głowy, gorączka, dreszcze, bóle mięśni, możliwy ból gardła, kaszel I bóle klatki piersiowej.

Diagnostyka Badanie krwi na obecność przeciwciał.

Śmiertelność Średnia, ale wysoka u niemowląt i osób starszych.

Transmisja Bardzo szybko rozprzestrzenia się drogą kropelkową lub przez kontakt bezpośredni.

Zapobieganie Szczepienia przeciwko aktualnym szczepom.

Leczenie Odpoczynek w łóżku i uzupełnianie płynów. Leki przeciwwirusowe u osób starszych.

Historia Pojawia się od stuleci, pierwszą pandemię zanotowano w XVI w., epidemie pojawiają się w regularnych odstępach czasu.

Grzybica

Czynnik chorobotwórczy Grzyby: Candida albicans

Objawy Swędzenie, zaczerwienienie, ból, biały nalot na wargach, lub podrażnienie i białawe nacieki w pochwie.

Diagnostyka Wymaz, badanie mikroskopowe i hodowla.

Śmiertelność Choroba nie jest śmiertelna.

Transmisja Czlowiek – człowiek, ale należy również do normalnej flory bakteryjnej jelit.

Zapobieganie Objawy pojawiają się w wyniku rozrostu grzybów w efekcie wyniszczenia ochronnej flory bakteryjnej np. przez antybiotyki. Należy, więc unikać niepotrzebnego stosowania antybiotyków.

Leczenie Leki przeciwgrzybicze.

Historia Około 75% kobiet przynajmniej raz w życiu przechodzi infekcję grzybiczą.

Chlamydioza Czynnik chorobotwórczy Bakterie: Chlamydia trachomatis

Objawy W większości przypadków zakażenie przebiega bezobjawowo, ale czasami powoduje upławy z pochwy lub penisa. Może również prowadzić do obrzęku jąder i bezpłodności.

Diagnostyka Wymaz lub molekularne badanie moczu.

Śmiertelność Znikoma.

Transmisja Kontakty płciowe.

Zapobieganie Stodowanie prezerwatywy podczas kontaktów płciowych.

Leczenie Antybiotyki.

Historia Pierwszy raz zidentyfikowany w 1907, obecnie narastający problem na świecie.

Bakteryjne zapalenie opon mózgowych Czynnik chorobotwórczy Bakterie: Neisseria meningitidis

Objawy Ból głowy, sztywność karku, wysoka gorączka, drażliwość, delirium, wysypka.

Diagnostyka Molekularne badanie płynu rdzeniowego.

Śmiertelność Umiarkowana – wyższa w grupie osób młodych i starszych.

Transmisja Przez ślinę i drogą kropelkową.

Zapobieganie Szczepienie przeciwko niektórym szczepom, unikanie kontaktu z osobami zakażonymi.

Leczenie Penicylina, terapia tlenowa I uzupełnianie płynów.

Historia Pierwszy raz zidentyfikowano w 1887. W krajach rozwijających się systematycznie pojawiają się epidemie.

HIV /AIDS

Czynnik chorobotwórczy Wirus: ludzki wirus niedoboru odporności (HIV – ang. Human immunodeficiency virus).

Objawy Obniżenie odporności, zapalenie płuc, zmiany skórne.

Diagnostyka Badanie krwi i badanie na obecność przeciwciał.

Śmiertelność Średnia – wysoka w krajach, w których brakuje leków.

Transmisja

Wysoce zakaźny przez kontakty płciowe, drogą krwiopochodną, np. korzystanie z tych samych igieł, możliwe jest również przeniesienie wirusa od zakażonej matki na płód lub zakażenie dziecka podczas porodu (choć nie zawsze).

Zapobieganie Stosowanie prezerwatyw podczas kontaktów płciowych.

Leczenie Nie ma lekarstwa, chociaż podawanie leków opóźniających rozwój choroby wydłuża życie.

Historia Pierwszy raz zidentyfikowany w 1983, obecnie epidemiczny problem na świecie.

Mononukleoza zakaźna (Choroba pocałunków) Czynnik chorobotwórczy Wirus: Epstein Barr

Objawy Powiększone węzły chłonne, ból gardła, silne uczucie zmęczenia.

Diagnostyka Badanie krwi i oznaczanie przeciwciał.

Śmiertelność Niska.

Transmisja Umiarkowanie zakaźna. Przez ślinę, np. przez pocałunek lub wspólne picie z jednego naczynia.

Zapobieganie Unikanie bezpośredniego kontaktu z zakażonymi osobami.

Leczenie Odpoczynek w łóżku i uzupełnianie płynów. Można również podawać środki przeciwbólowe (paracetamol).

Historia Pierwszy raz opisana w 1889. 95% populacji ulega zakażeniu, ale objawy rozwijają się tylko u 35%. Czasami dochodzi do ognisk epidemicznych.

Ospa wietrzna Czynnik chorobotwórczy Wirus: Varicella-zoster

Objawy Pęcherzykowata wysypka na ciele i głowie.

Diagnostyka Badanie krwi i oznaczanie przeciwciał.

Śmiertelność Niska.

Transmisja Wysoce zakaźna przez kontakt bezpośredni, dotyk lub drogą kropelkową podczas kichania i kaszlu.

Zapobieganie Szczepienia.

Leczenie Odpoczynek w łóżku i uzupełnianie płynów. W niektórych przypadkach, u dorosłych podaje się leki przeciwwirusowe.

Historia Pierwszy raz zidentyfikowana w 865. W krajach, które wprowadziły szczepienia znacznie ograniczono zachorowalność. W pozostałych regionach nadal istotny problem epidemiologiczny.

Czynnik

chorobotwórczy Choroba

Bakteria

Wirus

Grzyb

Objawy Choroba

Bezobjawowa

Gorączka

Wysypka

Ból gardła

Zmęczenie

Zmiany skórne

Białe nacieki ropne

Droga zakażenia Choroba

Kontakty płciowe

Krew

Dotyk

Wdychane powietrze

Usta - usta

Sposób zapobiegania Choroba

Mycie rąk

Zakrywanie ust przy kichaniu i kaszlu

Stosowanie prezerwatywy

Unikanie niepotrzebnego stosowanie antybiotyków

Szczepienia

Leczenie Choroba

Antybiotyki

Odpoczynek w łóżku

Leki przeciwgrzybicze

Uzupełnianie płynów

4. Czynnik chorobotwórczy

6. Objawy

5. Drogi zakażenia

6. Zapobieganie

7. Leczenie

Instrukcje 1. Uzupełnij poniższe tabele

przyporządkowując choroby wg różnych kryteriów.

2. Czy dostrzegasz jakieś podobieństwa lub różnice między chorobami przyporządkowanymi do określonych grup?