Ssaki 5 Psychol...dzieci, mogą boleśnie poturbować nawet samca alfa. Kopulują tylko samice w rui...
Transcript of Ssaki 5 Psychol...dzieci, mogą boleśnie poturbować nawet samca alfa. Kopulują tylko samice w rui...
Psychologia zwierząt
WYKŁAD 15
Ssaki 5
Rząd naczelne
Krzysztof Turlejski
Instytut Biologii Doświadczalnej
im. M. Nenckiego PAN
WSZiP im. H. Chodkowskiej
Rząd naczelne
Jest to stary rząd (ponad 60 mln lat), jego najbliżsi krewni to gryzonie i zajęczaki.
Już najstarsze znane ssaki naczelne miały stosunkowo bardzo duży mózg i prowadziły życie nadrzewne. Były owadożerne.
Konieczność wykształcenia dużego mózgu sprawia, że ciąża u naczelnych trwa długo i większość z nich rodzi jedno młode.
Naczelne są długowieczne. Większość wykształciła skomplikowane życie grupowe.
Dwa podrzędy to małpiatki i małpy właściwe.
Systematyka naczelnychZnane jest 446 gatunków naczelnych
należących do 16 rodzin. W Amazonii
co kilka lat odkrywane są nowe gatunki małp szerokonosych, w Afryce galago,
a w Azji makaków.Wyróżniamy 2 podrzędy naczelnych:
1. Strepsirhini („mokronose”, małpiatki)
- lemury, galago i lori
2. Haplorhini („suchonose”, małpy
właściwe). Tutaj:
- wyraki (tarsjusze)
- małpy szerokonose
- małpy wąskonose (w tym
małpy człekokształtne i ludzie)
Lemurokształtne (małpiatki)
Lemurokształtne to najstarsza linia naczelnych, która zachowała wiele cech pierwotnych ich przodków.
Inaczej niż małpy właściwe, mają wilgotne nosy i błonę odblaskową w oczach.
Najpierwotniejsze z nich, galago i lori żyją w Afryce i tropikalnej Azji. Są to niewielkie zwierzęta nocne, żywiące się owadami (galago) lub pokarmem roślinnym (lori).
Na Madagaskarze, gdzie nigdy nie dotarły małpy właściwe, rozwinęły się i ewoluowały należące do tej grupy lemury. Obecnie największy lemur waży ok. 10 kg, ale niezbyt dawno wyginął lemur większy od goryla.
Najmniejszy naczelny to lemurek myszaty (30 gram)
Małpiatki: GalagoGalago senegalski
(karłowaty)
Galago moholiGalago większy
Galago to najprymitywniejsze naczelne,
które zachowały wiele cech pierwotnych
naczelnych. 9 gatunków niewielkich (do 1kg)
galago żyje w Afryce, prowadząc ściśle
nadrzewne, nocne życie. Są owadożerne.
Poruszają się skokami – potrafią z miejsca
skoczyć na wysokość 2.5 m.
Euoticus elegantulus
Małpiatki: Lori
Lori potto (Afryka)
Lori kuang (Pd. Azja)
Lori kalabarski (Afryka)
5 gatunków lori żyje w tropikalnej Azji i Afryce.
Są roślinożerne. Poruszają się wolno i potrafią
Godzinami wisieć bez ruchu. Jednak tak jak
inne naczelne mają duży mózg.
Lemury łasicowateSiedem słabo wyspecjalizowanych,
wszystkożernych gatunków żyje na
Madagaskarze. Żyją w rodzinach lub
samotnie.
Lepilemur septentrionalis
Lepilemur seali
Lemury
karłowateNajmniejsze lemury
Madagaskaru. Zjadają
owady, kwiaty i owoce.
Tana
Microcebus murinus
Lemuridae – lemury właściwe
Występują wyłącznie na Madagaskarze.
Są to zwierzęta średniej wielkości (do 10kg).
Żyją parami albo w większych grupach.
Są wszystkożerne z przewagą pokarmu
roślinnego. Lemury są doskonale
przystosowane do życia nadrzewnego.
Niektóre gatunki poruszają się po ziemi
skokami na tylnych kończynach.
Niezwykły palczak
Palczak to nocna, wysoce wyspecjalizowana małpiatka. Żywi się głównie larwami chrząszczy żyjącymi w próchniejącym drewnie.
Wyspecjalizowany, cienki i długi środkowy palec lewej ręki służy mu do opukiwania drewna i wyciągania larw z głębokich korytarzy.
Indri. Sifaki.
Indri jest jedynym lemurem właściwym z krótkim ogonem.
Sifaka biała
Sifaka
Lemury katta i wari
Kilka podgatunków
wari ma różne
umaszczenie
Lemury katta. Na ogonach rozprowadzają
substancję zapachową. Żyją grupowo.
Małpy właściwe
Małpy właściwe dzielą się na trzy rodziny: wyraki, małpy szerokonose i małpy wąskonose.
Wyraki są małymi naczelnymi, wyspecjalizowanymi w nocnym, nadrzewnym trybie życia.
Małpy szerokonose ewoluowały w Ameryce Południowej, a równolegle rozwijały się w Afryce małpy wąskonose. Obie linie tworzą złożone struktury społeczne i mają stosunkowo bardzo duże mózgi.
W toku ewolucji większość małp przeszła od owadożerności do wszystkożerności i prawie wszystkie zmieniły tryb życia na dzienny.
Wyraki (Tarsjusze)
Wyrak sundajski
(T. bancanus)
Wyrak upiór
(T. spectrum)
T. pumilus
Wyraki żyją w tropikalnej Azji i są bardzo
podobne z wyglądu i trybu życia do galago.
należą jednak do podrzędu małp właściwych,
nie małpiatek. Mają ogromne oczy bez błony
Odblaskowej. Nigdy nie schodzą z drzew,
są aktywne nocą, żywią się owadami.
Małpy szerokonose
Wszystkie małpy szerokonose (małpy Nowego Świata) występują w Ameryce Południowej i Środkowej, wszystkie prowadzą nadrzewny tryb życia. Podzielone na 16 rodzajów.
Przeważają gatunki małe. Większość z nich żywi się głównie owadami, owocami i kwiatami.
Ciągle jeszcze w głębi dżungli amazońskiej odkrywane są nowe gatunki małp, występujące na niewielkich obszarach. Wycinanie dżungli może doprowadzić do wytępienia wielu nieznanych jeszcze gatunków.
Wyjce
Wyjce rudeWyjec płaszczowy
a
Wyjec czarny
9 gatunków. Liściożerne.
Kapucynki
Kapucynka czubata
Kapucynka czarnobiała
Titi
Podstawowym pokarmem kapucynek
są owoce. Żyją w niewielkich grupach
rodzinnych, które często siedzą obok
siebie splecione ogonami.
Kapucynki rozbijają orzechy kamieniami,
wynajdując odpowiednie zagłębienia,
w kamieniach, w których je umieszczają.
Małpy szerokonose
Ponocnica jest jedyną
małpą właściwą prowadzącą
nocny tryb życia.
Uakari biały
Sajmiri Marmozeta lwiaMarmozeta złotogłowa
Małpy szerokonose
Czepiak czarny
Czepiak belzebub
Czepiak Geoffroya
Wełniak szary
Czepiaki i wełniaki przemieszczają się po
drzewach podobnie jak gibbony, ale
w odróżnieniu od nich mają długie,
chwytne ogony.
Małpy wąskonose
Małpy wąskonose (małpy Starego Świata) ewoluowały w Afryce, skąd rozprzestrzeniły się także na Azję.
Wyróżniono 15 rodzajów i 80 gatunków.
Wiele gatunków prowadzi częściowo, lub całkowicie naziemny tryb życia.
Przeważa wszystkożerność, choć częste jest przejście do całkowitej roślinożerności. Dwa gatunki (pawian i szympans) regularnie polują.
Wszystkie gatunki żyją społecznie i wytwarzają skomplikowane układy społeczne.
Małpy człekokształtne i człowiek należą do podrzędu małp wąskonosych.
Afrykańskie małpy wąskonose.
Koczkodany.
Koczkodan diana
Koczkodan zielony
Patas
Koczkodany (27 gatunków) zawsze żyją w dużych
grupach. Czasem tworzą grupy międzygatunkowe.
Różne gatunki koczkodanów mają odmienne
preferencje pokarmowe, więc nie konkurują ze sobą,
a wspólnie się ostrzegają i bronią.
Pawian i Dżelada Pawiany są wszystkożerne, polują na
małe ssaki. Żyją w grupach
mieszanych na sawannach Afryki.
Dżelada jest ściśle trawożerna.
Tworzy haremy i grupy samców.
Nocuje na urwiskach. Żyje w Etiopii
Afrykańskie małpy wąskonose
Gerezy żywią się liśćmi. Mają wielokomorowy, pojemny żołądek. Wykonują dalekie skoki z drzewa na drzewo. Częsta ofiara polowań szympansów.
Mangaby również żyją na drzewach, żywią siegłównie owocami.
Mandryl jest największą małpą wąskonosą (poza naczelnymi). Nocuje na drzewach, pożywienia szuka na ziemi. Tworzy stada do 200 sztuk.
Gereza abisyńska
Gereza białobroda
Mangaba rudoczelna Mandryl
Badania AIDS
Mangaby czarne są naturalnymi nosicielami wirusa
SIV, pokrewnego HIV. Wirus ten występuje u nich w
bardzo wysokich stężeniach, nie powodując
objawów chorobowych.
Mechanizmy kontroli namnażania się wirusa SIV u
tych małp są badane w nadziei znalezienia sposobu
kontroli infekcji HIV u ludzi, tak, by nie dawała
symptomów AIDS.
Makaki
16 gatunków makaków żyje w Azji, a jeden w Maroko i Gibraltarze.
Żyją w dużych grupach mieszanych (samce, samice i młode), o skomplikowanej hierarchii. Przewodzi grupie dominujący samiec.
Grupa broni terytorium, które uważa za swoje.
Opanowały zarówno bardzo gorące, jak i bardzo zimne środowiska.
Wszystkożerne, w grupie uczą się od siebie zdobywania pokarmu.
Małpy azjatyckie - makaki
Magot (Pn Afryka i Gibraltar)Wanderu
Lapunder
Rezus
Makak niedźwiedzi
Makak japoński
Małpy azjatyckie
Langury żyją w dużej liczbie w Indiach, także w miastach. Tworzą haremy i grupy wygnanych samców. Samce ustalają hierarchię popisując się ryzykownymi wyczynami. Po przejęciu haremu samce zabijają dzieci.
Nosacze żyją w grupach rodzinnych w przybrzeżnych lasach Indochin. Są ściśle liściożerne. Wydłużony nos mają tylko dorosłe samce.
Nosacz Hulman (langur)
Gibbony
Wybitnie nadrzewne. Żyją w Azji. Tworzą grupy rodzinne. Wykonują wielometrowe skoki między koronami drzew. Żywią się głownie owocami.
Siamang
Gibbon białoręki (lar)
Gibbon czubaty
samiec
Gibbon czubaty samica
Hulok
Hominidae – małpy człekokształtne
Orangutan jest jedyną małpą właściwą która żyje samotnie.
Jego populacja na Borneo i Sumatrze kurczy się zastraszająco
na skutek wycinania lasów tropikalnych.
Orangutan
Goryl Goryl to największy gatunek
naczelnych (samce ważą do 270 kg)
Jest ściśle roślinożerny, je dużo liści.
Istnieją dwa podgatunki goryli –górski i nizinny.
Dorosłe goryle prawie nigdy nie wchodzą na drzewa.
Szympans
Życie społeczne szympansów Badania terenowe Jane Lavick Goodall w Afryce ogromnie
posunęły nasze zrozumienie psychiki tych najbliższych krwnych człowieka
Terytorium władają samce, które nie migrują. Migrują dorastające samice.
Samce i samice mają odrębne hierarchie, ale samice ustępują na ogół samcom. Jednak gdy zagrożone są ich dzieci, mogą boleśnie poturbować nawet samca alfa.
Kopulują tylko samice w rui (raz na 3-4 lata). Młode dojrzewają w 5-6 roku życia.
Samce toczą prawdziwe wojny z innymi grupami o władanie terytorium.
Szympansy są agresywne i niezwykle silne, często nieprzewidywalne.
Bardzo inteligentne, uczą się od siebie, tworzą „kultury”.
Próby nauczenia ich języka migowego doprowadziły do opanowania kilkudziesięciu znaków, ale nie gramatyki.
Bonobo (szympans karłowaty)
Bonobo żyją w dżunglach Kongo.
Nawiązują kontakty społeczne i rozwiązują konflikty oferując seks, niezależnie od płci partnerów.
Dużo łagodniejsze od szympansów właściwych.
Co jest najbardziej uciążliwe dla
małp przetrzymywanych w
zamknięciu?Brak kontaktów społecznych
Ciasnota pomieszczenia
Nuda
Żaden gatunek małp nie nadaje się na zwierzę towarzyszące. Małpy są zwierzętami aktywnymi, inteligentnymi, społecznymi, walczącymi o dominację. Często nie uwzględniano tego w ogrodach zoologicznych i ośrodkach badawczych. Spotykane dawniej bardzo złe warunki utrzymania zmieniają się pod wpływem badań etologicznych (Jean Goodall)
Nowe przepisy utrzymywania małp w czasie
doświadczeń
(Australia)
Utrzymywanie zwierząt pojedyńczo w klatkach jest dozwolone tylko w przypadku krótkich doświadczeń (do kilku tygodni), lub gdy zwierzę nie jest w pełni sprawne i inne mogą mu zagrażać fizycznie.
Klatki co najmniej 2m2 podłogi i tak wysokie, by zwierzę mogło swobodnie zwisać z siatki sufitu
Wzbogacanie środowiska
W typowych przypadkach – utrzymywanie w kilkuosobowych grupach, w wolierach o powierzchni 5-8 m2 na osobnika
Gatunek Homo sapiens
Pytania
1. Na jakie podstawowe grupy dzielą się
naczelne, jakich znasz przedstawicieli
naczelnych i co wiesz o ich zachowaniu.
2. Wymień gatunki małp człekokształtnych
i napisz, co wiesz o ich zachowaniu.