Sprawozdanie z realizacji Programu Ograniczania Zdrowotnych ...

RADA MINISTRÓW

SPRAWOZDANIEz realizacji

Programu Ograniczania Zdrowotnych Następstw Palenia Tytoniu w Polsce

w 2013 roku

PODSTAWA PRAWNA:

Art. 4 ust. 2 ustawy z dnia 9 listopada 1995 r. o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych

(Dz. U. z 1996 r. Nr 10, poz. 55, z późn. zm. 1)).

Warszawa, 2014

1 ) Zmiany wymienionej ustawy zostały ogłoszone w Dz. U. z 1997 r. Nr 88, poz. 554 i Nr 121, poz. 770, z 1999 r. Nr 96, poz. 1107, z 2003 r. Nr 229, poz. 2274, 2010 r. Nr 81, poz. 529 oraz z 2011 r. Nr 112, poz. 654.

Opracowanie:

Główny Inspektorat Sanitarny

3

SPIS TREŚCII. Wprowadzenie 5II. Zadania Programu i ich realizacja W 2013 r. 8

Zadanie 1. Zmiana klimatu społecznego i zachowań w stosunku do palenia tytoniu poprzez wielopłaszczyznowe populacyjne działania informacyjno-edukacyjne................................................8

1.1. Obchody Światowego Dnia bez Tytoniu............................................................................81.2. Obchody Światowego Dnia Rzucania Palenia..................................................................101.3. Organizowanie przez Państwową Inspekcję Sanitarną lokalnych koalicji na rzecz

środowiska wolnego od dymu tytoniowego.................................................................................101.4. Realizacja Wojewódzkich Programów Ograniczania Zdrowotnych Następstw Palenia

Tytoniu, autorskich projektów, konkursów, imprez edukacyjno-zdrowotnych dla społeczności lokalnych z udziałem stacji sanitarno-epidemiologicznych...........................................................11

1.5. Organizowanie konferencji (w tym prasowych), narad, szkoleń.....................................161.6. Wydanie i dystrybucja materiałów oświatowo-zdrowotnych na potrzeby realizacji

działań informacyjno-edukacyjnych.............................................................................................16Zadanie 2. Nadzór organów Państwowej Inspekcji Sanitarnej nad wyrobami tytoniowymi. Prowadzenie badań monitoringowych i urzędowej kontroli zawartości substancji szkodliwych dla zdrowia w wyrobach tytoniowych wprowadzanych do obrotu handlowego na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.....................................................................................................................17Zadanie 3. Zapobieganie paleniu tytoniu przez dzieci i młodzież oraz programy edukacyjne dla dzieci i młodzieży propagujące modę na niepalenie...........................................................................18

3.1. Realizacja krajowego programu edukacji antytytoniowej pt. „Czyste Powietrze Wokół Nas” adresowanego do dzieci w wieku przedszkolnym, ich rodziców i opiekunów.....................18

3.2. Edukacja zdrowotna dzieci i młodzieży w jednostkach systemu oświaty........................19Zadanie 4. Realizacja w podmiotach leczniczych programów profilaktyki palenia tytoniu i leczenia uzależnienia od tytoniu.......................................................................................................................36

4.1. Działania realizowane przez podmioty lecznicze.............................................................364.2. Dokształcanie lekarzy podstawowej i specjalistycznej opieki zdrowotnej w zakresie

interwencji antytytoniowej oraz leczenia uzależnienia od tytoniu...............................................404.3. Działania prowadzone przez Telefoniczną Poradnię Pomocy Palącym............................41

Zadanie 5. Ograniczanie palenia tytoniu i działania edukacyjne prowadzone w środowisku żołnierzy zawodowych, pracowników wojska i ich rodzin.................................................................................43Zadanie 6. Zmiana klimatu społecznego i zachowań w stosunku do palenia tytoniu wśród funkcjonariuszy i pracowników służby więziennej oraz osób osadzonych w zakładach penitencjarnych...................................................................................................................................44

6.1. Zmiana klimatu społecznego i zachowań w stosunku do palenia tytoniu wśród funkconariuszy i pracowników Służby Więziennej........................................................................44

6.2. Zmiana klimatu społecznego i zachowań w stosunku do palenia tytoniu wśród osób osadzonych w zakładach penitencjarnych....................................................................................47

Zadanie 7. Ograniczenie palenia tytoniu w środowisku zawodowym i rodzinnym funkcjonariuszy służb resortu spraw wewnętrznych....................................................................................................48Zadanie 8. Wyeliminowanie ekspozycji na dym tytoniowy w miejscach pracy.................................58Zadanie 9. Wdrażanie ekonomicznych i administracyjnych stymulatorów ograniczania konsumpcji wyrobów tytoniowych.........................................................................................................................65

9.1. Polityka podatkowa.........................................................................................................659.2. Ograniczanie dostępności na krajowym rynku tytoniowym tanich papierosów

pochodzących z nielegalnych źródeł.............................................................................................679.3. Wdrażanie nowoczesnych i skutecznych metod oraz technik eliminowania nielegalnego

obrotu wyrobami tytoniowymi.....................................................................................................75

4

Zadanie 10. Doskonalenie systemu prawnego regulującego zachowania konsumenckie i działania przedsiębiorców obecnych na rynku wyrobów tytoniowych. Kontrolowanie przestrzegania zakazu reklamy i promocji wyrobów tytoniowych.........................................................................................77

10.1. Doskonalenie systemu prawnego regulującego zachowania konsumenckie i działania przedsiębiorców obecnych na rynku wyrobów tytoniowych........................................................77

10.2. Kontrolowanie przestrzegania zakazu reklamy i promocji wyrobów tytoniowych.......79III. Warunki realizacji Programu 84IV. Podsumowanie i wnioski 88

5

I

WPROWADZENIE

______________________________________________________________

Rok 2013 był ostatnim rokiem realizacji edycji Programu Ograniczania Zdrowotnych

Następstw Palenia Tytoniu (POZNPT) przyjętego przez Radę Ministrów na posiedzeniu

w dniu 16 lutego 2010 r., a określającego cele i zadania na lata 2010-2013. Celem tej edycji

POZNPT było zapewnienie skutecznego i efektywnego propagowania stylu życia wolnego

od dymu tytoniowego, pomoc w trwałym zerwaniu z nałogiem, ograniczenie negatywnych

następstw biernego palenia oraz przyczynienie się do wzrostu świadomości społecznej

o szkodliwości palenia i wdychania dymu papierosowego.

Realizacji ww. celów POZNPT sprzyjał klimat legislacyjny: w kwietniu 2010 roku,

znowelizowano ustawę z dnia 9 listopada 1995 r. o ochronie zdrowia przed następstwami

używania tytoniu i wyrobów tytoniowych (Dz. U. z 1996 r. Nr 10, poz. 55, z późn. zm.).

Zgodnie z tą nowelizacją, palenie papierosów w lokalach gastronomiczno-rozrywkowych jest

możliwe tylko w wyznaczonych palarniach oraz, w przypadku gdy lokal składa się

z co najmniej dwóch pomieszczeń przeznaczonych do konsumpcji, w wyposażonym

w wentylację zamkniętym pomieszczeniu konsumpcyjnym. Ponadto wprowadzony został

zakaz palenia na terenie przedsiębiorstw podmiotów leczniczych i w pomieszczeniach innych

obiektów, gdzie są udzielane świadczenia zdrowotne, na terenie jednostek organizacyjnych

systemu oświaty oraz jednostek organizacyjnych pomocy społecznej, na terenie uczelni,

w pomieszczeniach zakładów pracy, w pomieszczeniach obiektów kultury i wypoczynku

do użytku publicznego, w środkach pasażerskich transportu publicznego oraz w obiektach

służących obsłudze podróżnych, na przystankach komunikacji publicznej, w pomieszczeniach

obiektów sportowych, w ogólnodostępnych miejscach przeznaczonych do zabaw dzieci oraz

w innych pomieszczeniach dostępnych do użytku publicznego.

Wprowadzenie nowych regulacji do ustawy skutkowało m.in. zmianą rozporządzenia

Prezesa Rady Ministrów z dnia 17 października 2002 r. w sprawie nadania funkcjonariuszom

organów Państwowej Inspekcji Sanitarnej uprawnień do nakładania grzywien w drodze

mandatu karnego (Dz. U. z 2014 r. poz. 282), w którym dodano upoważnienia funkcjonariuszy

6

organów Państwowej Inspekcji Sanitarnej do nakładania grzywien

za nieumieszczanie przez właściciela lub zarządzającego obiektem informacji o zakazie

palenia oraz za palenie wyrobów tytoniowych w miejscach objętych zakazem2.

Na tej podstawie, w latach 2010-2013 funkcjonariusze Państwowej Inspekcji Sanitarnej,

w ramach sprawowania bieżącego nadzoru w zakresie warunków i wymogów

higieniczno-sanitarnych, przeprowadzili łącznie ponad milion kontroli przestrzegania zakazu

palenia tytoniu w miejscach użyteczności publicznej. W tym czasie odsetek kontrolowanych

obiektów, w których zapisy ww. ustawy nie były przestrzegane, obniżył się z 4,5% do 0,1%, a więc

aż o 98%.

Społeczne skutki rozpowszechnienia chorób odtytoniowych to ponad 60 tys. zgonów

rocznie, w tym ponad 40 tys. zgonów ludzi w wieku 35-65 lat, czyli osób utrzymujących

rodziny i tworzących dochód narodowy. Dla polityki zdrowotnej i ekonomicznej

najważniejszy jest fakt, że większości strat wynikających z rozpowszechnienia epidemii

tytoniowej można skutecznie zapobiegać przez zmniejszenie palenia tytoniu, a zatem

i poprzez zmniejszenie narażenia na dym tytoniowy. POZNPT realizowany jest w oparciu

o sytuację epidemiologiczną związaną z występowaniem chorób odtytoniowych w Polsce

oraz wyniki badań dotyczące postaw i zachowań zdrowotnych związanych z paleniem

tytoniu, w tym ze szczególnym uwzględnieniem narażenia na bierne palenie.

W celu zwiększenia efektywności działań podejmowanych w ramach POZNPT, Główny

Inspektorat Sanitarny co roku zleca przeprowadzenie badań ankietowych w celu zbadania

postaw Polaków wobec palenia tytoniu. Wyniki ogólnopolskiego badania przeprowadzonego

przez TNS Polska na zlecenie Głównego Inspektoratu Sanitarnego w sierpniu 2013 roku

wskazują, że od 2009 r. znacząco spadł odsetek osób narażonych na bierne palenie

w zakładach pracy i innych miejscach publicznych. Zdecydowany spadek odsetka osób

narażonych na bierne palenie nastąpił w 2010 r. po wprowadzeniu zakazu palenia w tych

miejscach i był kontynuowany w następnych latach. Polacy najczęściej narażeni są na bierne

palenie na przystankach i w obiektach komunikacji (26%), w barach i pubach (19%) oraz

dyskotekach i klubach muzycznych (13%). Bierne narażenie na dym tytoniowy w innych

miejscach publicznych jest zjawiskiem bardzo rzadkim, w szczególności w centrach

2 Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 30 grudnia 2010 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie nadania funkcjonariuszom organów Państwowej Inspekcji Sanitarnej uprawnień do nakładania grzywien w drodze mandatu karnego (Dz. U. Nr 259, poz. 1766).

7

handlowych (3%), obiektach kulturalnych (2%), szkołach (2%), szpitalach i innych placówkach

służby zdrowia (2%), urzędach i instytucjach państwowych (2%). Jak więc widać, Polacy

są coraz bardziej świadomi swoich – wynikających z przepisów prawa – obowiązków, do

czego z całą pewnością przyczyniają się działania kontrolne prowadzone przez Państwową

Inspekcję Sanitarną. Sukces tych działań wzmacnia z kolei zasięg edukacji prowadzonej przez

Państwową Inspekcję Sanitarną: we wszystkich działaniach edukacyjnych związanych

z realizacją obchodów Światowego Dnia Bez Tytoniu oraz Światowego Dnia Rzucania Palenia

w latach 2010-2013 aktywnie uczestniczyło blisko 10 milionów osób.

Działania profilaktyczne i interwencyjne podejmowane w ramach programu są bardzo

zróżnicowane, podobnie jak zróżnicowane i wieloczynnikowe są okoliczności rozpoczynania

palenia tytoniu i trwania w uzależnieniu. W działaniach tych uczestniczą zainteresowane

resorty i urzędy, stosownie do swych kompetencji i nadzorowanych obszarów gospodarki

narodowej. Rolę koordynatora, wśród podmiotów realizujących program, pełni Minister

Zdrowia, który powierzył zarządzanie programem Głównemu Inspektorowi Sanitarnemu.

Przedstawione poniżej sprawozdanie dotyczy działań podjętych w ramach realizacji

Programu Ograniczania Zdrowotnych Następstw Palenia Tytoniu w Polsce w 2013 roku.

8

II

ZADANIA PROGRAMU I ICH REALIZACJA W 2013 R.

__________________________________________________________________________________

ZADANIE 1

ZMIANA KLIMATU SPOŁECZNEGO I ZACHOWAŃ W STOSUNKU DO PALENIA TYTONIU

POPRZEZ WIELOPŁASZCZYZNOWE POPULACYJNE DZIAŁANIA INFORMACYJNO-EDUKACYJNE

1.1. OBCHODY ŚWIATOWEGO DNIA BEZ TYTONIU

Światowy Dzień bez Tytoniu, obchodzony 31 maja, został ustanowiony na konferencji

Światowej Organizacji Zdrowia w 1988 roku w Madrycie. Każdego roku skupia się na innym

aspekcie wpływu tytoniu na zdrowie ludzi. W 2013 roku hasło ogłoszone przez Światową

Organizację Zdrowia brzmiało: „Zakaz reklamy i promocji tytoniu oraz sponsoringu przez

firmy tytoniowe”. Głównym celem kampanii było pobudzenie krajów członkowskich

do realizacji artykułu 13 Ramowej Konwencji WHO o ograniczaniu użycia tytoniu (FCTC) oraz

skierowanie wysiłków lokalnych, krajowych i międzynarodowych na działania

przeciwdziałające przemysłowi tytoniowemu, przede wszystkim w zakresie zakazu reklamy

i promocji wyrobów tytoniowych oraz sponsorowania. Artykuł 13 FCTC „Reklama, promocja

i sponsorowanie wyrobów tytoniowych” zobowiązuje kraje członkowskie do wprowadzenia

powszechnego zakazu wszelkiego reklamowania i promowania wyrobów tytoniowych oraz

sponsorowania przez przemysł tytoniowy.

Państwowa Inspekcja Sanitarna każdego roku organizuje obchody Światowego Dnia

bez Tytoniu na terenie całej Polski. W 2013 roku adresatem kampanii był ogół

społeczeństwa, ze szczególnym uwzględnieniem dzieci i młodzieży. Zakres podjętych działań

obejmował w szczególności zagadnienia dotyczące:

a) przestrzegania zakazu reklam i promocji wyrobów tytoniowych oraz sponsoringu

przez firmy tytoniowe;

b) zdrowotnych skutków czynnego i biernego palenia tytoniu;

c) promocji zdrowego stylu życia wolnego od dymu tytoniowego;

9

d) działań związanych z organizacją punktów informacyjno-edukacyjnych.

Istotnym punktem obchodów była organizacja rodzinnych festynów, podczas których

udzielano uczestnikom licznych porad związanych z negatywnym skutkiem palenia tytoniu.

Poprzez różnorodną formę zaplanowanych działań adresaci mieli możliwość uzyskać

rzetelną wiedzę na temat faktycznych i rozległych skutków palenia tytoniu oraz zapoznać

się i zastosować różnorodne metody walki z nałogiem.

Uczniowie wszystkich typów szkół chętnie włączyli się w realizację działań

profilaktycznych. Brali udział w konkursach, olimpiadach, rozgrywkach sportowych,

festiwalach piosenki o zdrowiu, turniejach, konferencjach, happeningach, marszach,

pogadankach o tematyce antytytoniowej oraz przeprowadzali rozmowy z uczestnikami

imprez środowiskowych, przygotowywali tematyczne ekspozycje wizualne, a także

angażowali się w dystrybucję materiałów edukacyjnych i gadżetów antytytoniowych.

Pracownicy Państwowej Inspekcji Sanitarnej zorganizowali oraz brali udział w 629

imprezach środowiskowych (łącznie), w których uczestniczyło 245 332 osób. Dystrybuowano

materiały edukacyjne do blisko 500 000 osób. W trakcie obchodów emitowane były spoty

edukacyjne w miejscach użyteczności publicznej. Ukazały się liczne informacje w telewizji,

radiu, prasie oraz na stronach internetowych. Szacunkowo, działania te dotarły do blisko

23 800 000 osób.

W ramach obchodów Światowego Dnia bez Tytoniu w dniach 15 maja – 15 czerwca 2013 r.

Główny Inspektorat Sanitarny przeprowadził ogólnopolską kampanię edukacyjną

na ekranach LCD w autobusach miejskich pt. Nie pal i nie pozwól, aby ktoś inny palił przy Tobie

i Twoich bliskich, informującą o szkodliwości biernego palenia tytoniu. Emisja spotu miała

miejsce na terenie 29 miast, w tym: Białegostoku, Bydgoszczy, Czeladzi, Częstochowy,

Dąbrowy Górniczej, Elbląga, Gdyni, Gliwic, Jaworzna, Katowic, Kielc, Krakowa, Legnicy,

Lublina, Łodzi, Mielca, Nowego Sącza, Płocka, Radomia, Rudy Śląskiej, Rzeszowa, Sopotu,

Sosnowca, Szczecina, Tychów, Warszawy, Wrocławia, Zabrza i Zielonej Góry.

Kampania była realizowana w ramach projektu Odświeżamy nasze miasta. TOB3CIT

(Tobacco Free Cities), finansowanego przez Światową Fundację ds. Walki z Chorobami Płuc

(World Lung Foundation), z pomocą finansową Fundacji Bloomberga (Bloomberg

Philanthropies) oraz w ramach Programu Ograniczania Zdrowotnych Następstw Palenia

Tytoniu w Polsce. Cele i Zadania na lata 2010-2013.

10

1.2. OBCHODY ŚWIATOWEGO DNIA RZUCANIA PALENIA

Światowy Dzień Rzucania Palenia pt. Rzuć palenie razem z nami przypada zawsze

w trzeci czwartek listopada i jest obchodzony w Polsce od 1991 roku. Celem obchodów jest

zachęcenie jak najszerszej grupy odbiorców do zerwania z nałogiem palenia tytoniu.

W 2013 r. z inicjatywy Wojewódzkich i Powiatowych Stacji Sanitarno-

Epidemiologicznych odbyło się wiele przedsięwzięć z okazji obchodów Światowego Dnia

Rzucania Palenia, które są zwieńczeniem całorocznej działalności programowej w zakresie

ochrony zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych. W ramach

tegorocznych obchodów podjęto łącznie 234 497 działań, które objęły zasięgiem blisko

2 000 000 osób.

W placówkach oświatowo-wychowawczych w ramach realizacji programów edukacji

antytytoniowej prowadzone były przez koordynatorów szkolnych pogadanki, prelekcje,

imprezy okolicznościowe. Zorganizowano wystawy, gazetki ścienne oraz dystrybucję

materiałów edukacyjnych. Uruchomiono wiele punktów informacyjno-pomiarowych,

w czasie których udzielano informacji na temat profilaktyki palenia tytoniu oraz zachęcano

do wykonania bezpłatnych badań medycznych: pomiaru ciśnienia tętniczego krwi,

sprawdzenia poziomu glukozy, poziomu cholesterolu, pojemności płuc lub poziomu tlenku

węgla w wydychanym powietrzu. Rozdysponowano wówczas wiele materiałów

edukacyjnych, takich jak ulotki, plakaty itp.). Społeczność lokalna chętnie brała udział

w organizowanych na terenie województw imprezach (należy zwrócić uwagę, że w obchody

aktywnie zaangażowały się również lokalne władze rządowe i samorządowe, poprzez

wsparcie finansowe i rzeczowe podejmowanych przedsięwzięć).

Informacje nt. obchodów Światowego Dnia Rzucania Palenia zostały zamieszczone

na stronach internetowych WSSE i PSSE, partnerów i współrealizatorów działań, oraz

na portalach społecznościowych.

1.3. ORGANIZOWANIE PRZEZ PAŃSTWOWĄ INSPEKCJĘ SANITARNĄ LOKALNYCH KOALICJI NA RZECZ ŚRODOWISKA WOLNEGO OD DYMU TYTONIOWEGO

Jednostki Państwowej Inspekcji Sanitarnej w kraju współtworzyły wojewódzkie

i powiatowe Zespoły Koordynacyjne ds. Programu Ograniczania Zdrowotnych Następstw

11

Palenia Tytoniu. W skład zespołów wspierających działania antytytoniowe weszli

m.in. przedstawiciele starostw powiatowych, urzędów miast, NFZ-u, kuratoriów oświaty

i lokalnych mediów. Do udziału w koalicji zaproszono również przedstawicieli Straży

Miejskiej, Komendy Wojewódzkiej i Miejskiej Policji oraz uczelni.

Państwowa Inspekcja Sanitarna współpracowała na rzecz ograniczenia palenia tytoniu

na terenie kraju z organizacjami pozarządowymi takimi jak: Fundacja „Promocja Zdrowia”,

Polskie Towarzystwo Oświaty Zdrowotnej, Polski Czerwony Krzyż, Związek Harcerstwa

Polskiego, stowarzyszenie MANKO, stowarzyszenie IFMSA, Caritas, Polskie Towarzystwo

Programów Zdrowotnych i Koalicja „Tytoń albo Zdrowie”.

Współpraca z lokalnymi mediami oraz patronaty miast nad podejmowanymi działaniami

w obszarze profilaktyki palenia tytoniu pozwoliły na dotarcie do szerokiego grona odbiorców.

Liczne artykuły, wywiady, audycje i spoty telewizyjne wzmocniły podjęte inicjatywy

i działania prozdrowotne.

1.4. REALIZACJA WOJEWÓDZKICH PROGRAMÓW OGRANICZANIA ZDROWOTNYCH NASTĘPSTW PALENIA TYTONIU, AUTORSKICH PROJEKTÓW, KONKURSÓW, IMPREZ EDUKACYJNO-ZDROWOTNYCH DLA SPOŁECZNOŚCI LOKALNYCH Z UDZIAŁEM STACJI SANITARNO-EPIDEMIOLOGICZNYCH

W ramach Wojewódzkich Programów Ograniczania Zdrowotnych Następstw Palenia

Tytoniu wojewódzkie stacje sanitarno-epidemiologiczne realizowały wiele autorskich

projektów, konkursów oraz imprez edukacyjno-zdrowotnych dla społeczności lokalnych

w partnerstwie z przedstawicielami podmiotów leczniczych, placówek nauczania

i wychowania, jednostek samorządu terytorialnego, organizacji pozarządowych i innych.

Działania podejmowane w ramach wojewódzkich programów, dzięki różnorodności

zastosowanych form, takich jak imprezy prozdrowotne, imprezy plenerowe, turnieje

zdrowotne, spektakle profilaktyczne, konkursy wiedzy, plastyczne oraz autorskie programy

profilaktyczne, trafiły do różnorodnych grup odbiorców.

Przykładowe działania realizowane na poziomie regionalnym i lokalnym zestawiono

w tabeli poniżej.

12

Tabela 1. Realizacja wojewódzkich Programów Ograniczania Zdrowotnych Następstw Palenia Tytoniu – wybrane działania

DOLNOŚLĄSKIEPSSE Wałbrzych – PSSE była inicjatorem i organizatorem programu edukacyjnego pt. Promocja zdrowia w sztuce teatralnej dziecięcej i młodzieżowej – WYBIERAM ZDROWIE dla uczniów szkół podstawowych i gimnazjalnych miasta Wałbrzycha. Program przeprowadzony był w partnerstwie wałbrzyskiego oddziału terenowego Polskiego Towarzystwa Oświaty Zdrowotnej i Urzędu Miejskiego w Wałbrzychu. Elementem kończącym realizację programu w szkole było opracowanie scenariusza oraz przygotowanie przez uczniów i nauczycieli sztuki teatralnej promującej zdrowie. Do festiwalu, który odbył się 10 grudnia 2013 r., zakwalifikowano 1 spektakl o tematyce antytytoniowej, zaprezentowany na przeglądach zorganizowanych w szkole – zasięg 1160 osób (uczniowie i rodzice). Ponadto w Teatrze Dramatycznym w Wałbrzychu spektakl obejrzało 230 osób.KUJAWSKO-POMORSKIEPSSE w Toruniu – PSSE wraz z Przedszkolem Miejskim nr 2 w Toruniu zorganizowały w dniu 17 kwietnia 2013 r. Międzyprzedszkolny Turniej Wiedzy o Zdrowiu dla starszych grup dzieci w przedszkolach. Celem turnieju było poszerzenie wiedzy dzieci na temat właściwych zachowań prozdrowotnych. Dzieci uczestniczące w turnieju otrzymały drobne upominki sfinansowane ze środków własnych PSSE w Toruniu. LUBELSKIEPSSE Chełm – PSSE wraz Urzędem Miejskim, Medycznym Studium Zawodowym w Chełmie we współpracy z Miejskim SPZOZ, Wojewódzkim Szpitalem Specjalistycznym w Chełmie oraz Lubelskim Centrum Doskonalenia Nauczycieli byli organizatorami dwóch konferencji nt. profilaktyki uzależnień w ramach Miejskiego Programu Ochrony Zdrowia i Programu Przeciwdziałania Uzależnieniom dla przedstawicieli jednostek samorządowych, nauczycieli, delegacji uczniów, pielęgniarek środowiska nauczania i wychowania. PSSE Radzyń Podlaski – PSSE zrealizowała autorski program profilaktyki uzależnień dla uczniów szkół ponadgimnazjalnych pt. Papieros To Nie Dla Mnie. Celem programu było ograniczanie palenia tytoniu wśród młodzieży szkolnej. Formami wykorzystywanymi w ramach programu były zajęcia warsztatowe, ekspozycje wizualne oraz rozdawnictwo materiałów.LUBUSKIEWSSE i PSSE Gorzów Wlkp. – WSSE zorganizowała kampanię edukacyjną pt. Młodość wolna od uzależnień w czasie trwania imprezy masowej Przystanek Woodstock 2013. W punkcie informacyjno-edukacyjnym uczestnikom imprezy udzielano porad i konsultacji, jak rzucić palenie tytoniu, propagowano zapisy ustawy o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych, dystrybuowano ulotki informujące o miejscach publicznych objętych zakazem palenia tytoniu oraz naklejki ze znakiem zakazu palenia tytoniu, prowadzono bezpłatne pomiary tlenku węgla w wydychanym powietrzu, ciśnienia tętniczego krwi i stężenia alkoholu w wydychanym powietrzu. Ponadto, w ramach imprezy, PSSE zorganizowała: patrol edukacyjny, upowszechniający wiedzę o obowiązującym prawie antytytoniowym wśród mieszkańców Kostrzyna nad Odrą, oraz akcję oplakatowania centralnych punktów miasta Kostrzyna nad Odrą ulotkami dotyczącymi profilaktyki palenia tytoniu. Edukacją objęto łącznie około 10 000 uczestników imprezy i mieszkańców Kostrzyna nad Odrą.ŁÓDZKIEWSSE Łódź – w dniu 26 listopada 2013 r. WSSE przy współpracy z Akademią Humanistyczno-Ekonomiczną w Łodzi zorganizowała IX Wojewódzką Konferencję Profilaktyczną pt. Zdrowie a zachowania ryzykowne młodzieży. Konferencja adresowana była do władz lokalnych, dyrektorów i nauczycieli szkół gimnazjalnych oraz ponadgimnazjalnych, pielęgniarek szkolnych, pracowników

13

Państwowej Inspekcji Sanitarnej, koordynatorów programów profilaktycznych oraz pracowników zajmujących się rozwiązywaniem problemów zdrowotnych młodzieży. Ideą konferencji była popularyzacja wiedzy w zakresie rozpoznawania zagrożeń zdrowotnych, sposobów ich zapobiegania i trwałe kształtowanie nawyków prozdrowotnych wśród młodzieży w wieku szkolnym. W czasie przerwy zorganizowano dla uczestników konferencji wystawę antytytoniową pt. Cała prawda o papierosie. Liczba odbiorców – 272 osoby.MAŁOPOLSKIEPSSE Olkusz – PSSE w Olkuszu w partnerstwie ze Starostwem Powiatowym w Olkuszu, Miejskim Ośrodkiem Sportu i Rekreacji w Olkuszu oraz Wojewódzkim Szpitalem Chorób Płuc i Rehabilitacji w Jaroszowcu (Nowy Szpital sp. z o.o.) była organizatorem „Miasteczka zdrowia” dla mieszkańców powiatu olkuskiego. W polowych gabinetach lekarze specjaliści udzielali porad i wykonywali badania profilaktyczne. W dniu 16 czerwca 2013 r. w ramach profilaktyki palenia tytoniu wykonywane były przez personel medyczny badania spirometryczne i pomiary poziomu tlenku węgla w wydychanym powietrzu u osób palących. Celem przedsięwzięcia było promowanie zdrowego stylu życia oraz zachęcanie mieszkańców do wykonywania badań profilaktycznych.PSSE Gorlice – PSSE wraz z Urzędem Miasta w Gorlicach opracowała i wysłała w dniu 15 maja 2013 r. list otwarty do sprzedawców wyrobów tytoniowych i napojów alkoholowych w Gorlicach, przypominający o obowiązku przestrzegania zakazu sprzedaży wyrobów tytoniowych osobom nieletnim. Celem akcji było wzmocnienie przestrzegania zakazu sprzedaży wyrobów tytoniowych osobom nieletnim. MAZOWIECKIEPSSE Wyszków – w dniach 6-10 maja 2013 r. w czytelni Biblioteki Pedagogicznej w Wyszkowie PSSE zorganizowała kurs odwykowy dla osób palących. Był to pięciodniowy cykl zajęć terapeutycznych skierowany do osób chcących zerwać z nałogiem palenia tytoniu. Uczestniczyło w nim 30 palaczy. Osobą prowadzącą był pastor z Chrześcijańskiej Służby Charytatywnej w Warszawie. Wykładowca wskazywał na ogromne korzyści zdrowotne i ekonomiczne wynikające z zaprzestania palenia tytoniu. Przedstawił dostępne metody walki z nałogiem, jak również sposoby postępowania w sytuacji głodu nikotynowego. W trakcie kursu odbyła się też projekcja filmów dokumentalnych na temat szkodliwości palenia. Uczestnicy spotkań mogli wykonać test określający stopień uzależnienia od nikotyny, otrzymali również materiały szkoleniowe (przewodniki, broszury, ulotki) z zakresu profilaktyki uzależnień i skutecznych metod rzucenia palenia papierosów. Po upływie miesiąca zorganizowano powtórne spotkanie sprawdzające utrzymanie abstynencji tytoniowej. Aż 90% uczestników utrzymało abstynencję tytoniową. OPOLSKIEWSSE Opole – WSSE wraz z Opolskim Centrum Informacji Młodzieżowej (OCIM) przy Młodzieżowym Domu Kultury w Opolu zorganizowała VI edycję wojewódzkiego konkursu fotograficznego pt. „Sam nie palę i innym odradzam”. Celem konkursu była edukacja młodzieży w zakresie zysków płynących z niepalenia oraz zagrożeń wynikających z czynnego i biernego palenia, motywowanie uczniów do poszerzenia wiedzy na temat szkodliwości używania tytoniu, kreowanie wizerunku młodego człowieka, który nie pali papierosów. Konkurs został przeprowadzony wśród uczniów gimnazjów województwa opolskiego. Na konkurs wpłynęły 132 prace wykonane przez 93 uczniów z 22 szkół gimnazjalnych województwa opolskiego. Laureatów wyłoniono podczas uroczystej gali. PODKARPACKIEWSSE Rzeszów – w dniach 16-17.03.2013 r., w Galerii Rzeszów odbyła się akcja społeczna pt. „Festiwal Zdrowia w Sercu Miasta”. Organizatorami akcji były WSSE, Instytut Pielęgniarstwa i Nauk o Zdrowiu, Wydział Medyczny Uniwersytetu Rzeszowskiego oraz dyrekcja Galerii. Celem akcji było zwrócenie uwagi społeczeństwa na zachowania zdrowotne oraz edukacja społeczeństwa w zakresie profilaktyki chorób oraz zdrowego stylu życia. W trakcie dwóch dni goście Galerii mieli okazję nieodpłatnie sprawdzić stan swojego zdrowia. W stoiskach pomiarowych personel medyczny

14

wykonywał badania i edukował na temat profilaktyki nadciśnienia tętniczego, cukrzycy typu 1 i typu 2, otyłości i nadwagi, chorób układu oddechowego, raka szyjki macicy i raka piersi. Specjalnie dla najmłodszych uczestników Festiwalu Zdrowia w Sercu Miasta powstał „Szpital Pluszowego Misia”, gdzie pod opieką specjalistów, dietetyczek i pracowników medycznych, poprzez zabawę i konkursy plastyczne dzieci poznawały tematykę zdrowia. Jednocześnie w ramach akcji prowadzone były warsztaty z pierwszej pomocy przedmedycznej i pokaz ratownictwa medycznego. Łącznie w festiwalu wzięło udział 3000 osób. Wykonano 1727 pomiarów ciśnienia krwi, poziomu glukozy we krwi, zawartości tlenku węgla w wydychanym powietrzu, poziomu zawartości tkanki tłuszczowej w organizmie metodą bioimpedancji, poziomu ryzyka naczyniowo-sercowego. Udzielono 1143 porad medycznych z zakresu profilaktyki chorób niezakaźnych oraz rozdano ponad 1500 materiałów edukacyjnych.PODLASKIEPSSE Zambrów – PSSE wraz z dyrekcją Bursy Szkolnej Nr 1 w Zambrowie zorganizowali spotkanie edukacyjne pt. Moje życie, mój wybór dla uczniów z Zespołu Szkół Ogólnokształcących w Zambrowie, Zespołu Szkół Nr 1 w Zambrowie, Zespołu Szkół Agroprzedsiębiorczości w Zambrowie oraz podopiecznych Specjalnego Ośrodka Szkolno-Wychowawczego w Długoborzu. Celem spotkania było propagowanie zdrowego stylu życia jako alternatywy dla używania substancji psychoaktywnych (tytoń, alkohol, substancje psychoaktywne) oraz uświadomienie konsekwencji zdrowotnych wynikających ze stosowania używek i modelowanie właściwych postaw prozdrowotnych. W trakcie spotkania wystawiono przedstawienie pt. Planety nadziei w wykonaniu mieszkańców Bursy Szkolnej oraz odbyła się dyskusja moderowana przez specjalistę ds. uzależnień, na temat uzależnień w kontekście obejrzanego przedstawienia. Działaniami objęto 180 osób. POMORSKIEPSSE Słupsk – dnia 20 września 2013 r. w Hali Sportowej Gryfia w Słupsku odbył się koncert NIEĆPA 2013, w którym uczestniczyło około 2000 osób. NIEĆPA to ogólnopolska kampania profilaktyczna, której celem jest zwrócenie uwagi i uczulenie społeczeństwa na problemy związane z zażywaniem środków psychoaktywnych (narkotyków, dopalaczy, alkoholu). Obok kampanii profilaktycznej odbywają się koncerty gwiazd, których organizatorem jest Pomorska Agencja Imprez Artystycznych „PAJA” oraz Polskie Towarzystwo Zapobiegania Narkomanii. Podczas trwania imprezy prowadzono stoiska z publikacjami dotyczącymi profilaktyki uzależnień. Pracownicy PSSE propagowali zdrowy styl życia bez nałogów, zachęcali do aktywnego spędzania czasu wolnego bez używek. Prowadzili dystrybucję materiałów informacyjno-edukacyjnych nt. szkodliwości palenia tytoniu i dopalaczy. ŚLĄSKIEPSSE Wodzisław Śl. – w dniu 08.06.2013 r. odbyła się impreza prozdrowotna pt. „Święto Roweru w Radlinie”, podczas której udzielano informacji na temat czynnego i biernego palenia tytoniu oraz jego wpływu na zdrowie człowieka.PSSE Rybnik – w dniu 09.04.2013r. w Szkole Muzycznej I i II stopnia w Rybniku odbyła się międzynarodowa konferencja pt. Zdrowe Bicie Serca zorganizowana przez PSSE w Rybniku i RTOZ Rybnik. W trakcie konferencji przedstawiono m.in. działania podejmowane przez PSSE w Rybniku w ramach profilaktyki tytoniowej. Odbiorcami konferencji byli przedstawiciele służby zdrowia, oświaty, samorządu lokalnego, młodzież oraz wolontariusze. W konferencji udział wzięło 700 osób.ŚWIĘTOKRZYSKIEPSSE Województwa – w październiku 2013 r. w PSSE: Busko-Zdrój, Jędrzejów, Kielce, Końskie, Opatów, Ostrowiec Św., Sandomierz, Skarżysko-Kamienna, Starachowice, Staszów odbyły się finały powiatowe IV Wojewódzkiego przeglądu Małych Form Teatralnych: Jestem zdrowy, odrzucam dym papierosowy skierowany do uczniów szkół podstawowych. W województwie świętokrzyskim w przeglądzie wzięły udział 42 szkoły podstawowe. Koordynatorzy powiatowi przeprowadzili 10 szkoleń tematycznych z udziałem specjalistów dla nauczycieli koordynujących

15

przegląd w szkołach. PSSE Busko Zdrój – w dniu 12.12.2013 r. w Europejskim Centrum Bajki w Pacanowie odbyły się warsztaty antytytoniowe pt. Dziękuję, nie palę. Organizatorem warsztatów PSSE w Busku Zdroju, Świętokrzyskie Centrum Onkologii oraz Europejskie Centrum Bajki w Pacanowie. Celem spotkania było promowanie abstynencji tytoniowej wśród młodzieży, budowanie postaw asertywnych wobec uzależnienia od papierosów. Warsztaty prowadzone były przez psychologa oraz specjalistę ds. promocji zdrowia Świętokrzyskiego Centrum Onkologii. W warsztatach uczestniczyło 52 uczniów klas I gimnazjów. WARMIŃSKO-MAZURSKIEWSSE Olsztyn – w ramach współpracy z Telewizyjną Agencją Producencką TAP 1 w Olsztynie został nagrany i wyprodukowany i wyemitowany kolejny odcinek programu edukacyjnego pt. Odświeżamy nasze miasta. W trakcie programu przekazano informacje dotyczące szkodliwości palenia tytoniu oraz działań Państwowej Inspekcji Sanitarnej w ramach profilaktyki palenia tytoniu w woj. warmińsko-mazurskim. Podsumowano skuteczność programu Odświeżamy nasze miasta. Trzykrotna emisja programu odbyła się w październiku 2013 r. w regionalnej TVP w Olsztynie. PSSE Ełk – PSSE zorganizowała Międzygimnazjalny Konkursu Wiedzy o Uzależnieniach w powiecie ełckim. Była to inicjatywa angażująca nie tylko przedstawicieli Państwowej Inspekcji Sanitarnej, ale również przedstawicieli szkół, Urzędu Miasta w Ełku, Biblioteki Publicznej w Ełku. Uroczyste podsumowanie konkursu odbyło się 8.03.2013 r. w Bibliotece Publicznej w Ełku i miało charakter imprezy edukacyjnej. Uroczyste wręczenie nagród poprzedzone było wykładami lekarzy. Uczestnicy imprezy otrzymali materiały edukacyjne dotyczące szkodliwości palenia tytoniu.WIELKOPOLSKIEWSSE Poznań – WSSE zorganizowała cykl 28 szkoleń pt. Młodzieżowi Liderzy Zdrowia kontra tytoń. W szkoleniach udział wzięło 786 uczniów gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych z 27 powiatów. Młodzież chętnie uczestniczyła w spotkaniach poruszających tematykę antytytoniową oraz dzieliła się zdobytą wiedzą z kolegami i koleżankami. Dzięki szkoleniom młodzież staje się aktywnym uczestnikiem procesu edukacji, a przekazana wiedza łatwiej trafia do osób zainteresowanych tą tematyką.PSSE w Wągrowcu – pracownik PSSE zorganizował konkurs plastyczny pt. Wakacje bez papierosa skierowany do uczestników wypoczynku letniego w Bliżycach. Zadanie konkursowe polegało na wykonaniu zakładki do książki o tematyce antytytoniowej. Celem konkursu było rozwinięcie umiejętności określania korzyści przebywania w środowisku wolnym od dymu tytoniowego. W konkursie udział wzięło 20 dzieci w wieku 8-12 lat. Nagrody ufundowało Starostwo Powiatowe w Wągrowcu.ZACHODNIOPOMORSKIEPSSE województwa – na terenie PSSE Goleniów, Gryfice, Myślibórz, Police, Świnoujście zorganizowano ekspozycję wystawy Światowej Organizacji Zdrowia pt. Siła Komunikacji Antynikotynowej. Wystawę łącznie obejrzało 3 573 osób. PSSE Świnoujście – w maju 2013 r. ogłoszono konkurs dla uczniów klas V-VI szkół podstawowych i klas I-III szkół gimnazjalnych pt. Świnoujście wolne od dymu tytoniowego. Uczniowie gimnazjum mieli przedstawić Świnoujście wolne od dymu tytoniowego za pomocą fotografii. Uczniowie szkół podstawowych przygotowywali prezentacje multimedialne. Zakończenie konkursu odbyło się 12.06.2013 r. W konkursie udział wzięło łącznie 20 uczniów.

16

1.5. ORGANIZOWANIE KONFERENCJI (W TYM PRASOWYCH), NARAD, SZKOLEŃ

Konferencje, narady i szkolenia zorganizowane przez jednostki Państwowej Inspekcji

Sanitarnej zostały zestawione w Tabeli 2.

Tabela 2. Organizowanie konferencji, narad szkoleń przez jednostki Państwowej Inspekcji Sanitarnej

NaradyOrganizatorzy Grupy docelowe Liczby narad

Liczba uczestników

WSSE, PSSE, szkoły,

szpitale, samorządy

Dyrektorzy szkół, pielęgniarki, nauczyciele, pomoc społeczna, przedstawiciele podmiotów leczniczych oraz instytucji kultury

2736 8507

SzkoleniaOrganizatorzy Grupy docelowe

Liczby szkoleń

Liczba uczestników

WSSE, PSSE Uczniowie, nauczyciele, pielęgniarki, pracownicy PIS, Policja, Straż Miejska

474 11379

Konferencje naukowe Organizatorzy Grupy docelowe

Liczba konferencji naukowych

Liczba uczestników

WSSE, PSSE, koalicjanci

Pracownicy PIS, uczniowie, studenci, pielęgniarki,

samorządowcy, nauczyciele, Policja, Straż Miejska

24 3239

Konferencje prasowe Organizatorzy Grupy docelowe/nazwy środków

przekazu

Liczba konferencji prasowych

Liczba uczestników

WSSE, PSSE, Media lokalne 5 180

1.6. WYDANIE I DYSTRYBUCJA MATERIAŁÓW OŚWIATOWO-ZDROWOTNYCH NA POTRZEBY REALIZACJI DZIAŁAŃ INFORMACYJNO-EDUKACYJNYCH

W 2013 r. Główny Inspektorat Sanitarny wydał w ramach realizacji Programu

Ograniczania Zdrowotnych Następstw Palenia Tytoniu w Polsce następujące materiały

edukacyjno – informacyjne:

a) ulotka pt. Palisz-Ryzykujesz w liczbie 250 000 sztuk;

b) ulotka pt. Pamiętaj w liczbie 250 000 sztuk;

c) ulotka pt. Wiedz o tym w liczbie 250 000 sztuk;

17

d) ulotka pt. Wiesz o tym? w liczbie 250 000 sztuk;

e) ulotka pt. Palenie uzależnia! w liczbie 250 000 sztuk;

f) zawieszki miękkie z folii odblaskowej w kształcie dinozaura do realizacji programu

Czyste powietrze wokół nas w liczbie 267 000 sztuk;

g) naklejki z napisem oraz z logo zakazu palenia i logo Państwowej Inspekcji Sanitarnej

w liczbie 18 600 sztuk;

h) poradnik pt. Jak przestać palić. Poradnik dla kobiet w ciąży, w liczbie 14 000 sztuk;

i) poradnik Miejsca pracy wolne od dymu tytoniowego. Poradnik dla pracodawców

w liczbie 14 600 sztuk;

j) kalendarze trójdzielne w liczbie 150 sztuk.

Powyższe materiały zostały przekazane do Wojewódzkich i Powiatowych Stacji

Sanitarno-Epidemiologicznych, a następnie do odbiorców działań edukacyjnych.

W ocenie realizatorów programu, materiały stanowiły ważne wsparcie merytoryczne

dla podejmowanych przedsięwzięć.

_________________________________________________________

ZADANIE 2

NADZÓR ORGANÓW PAŃSTWOWEJ INSPEKCJI SANITARNEJ NAD WYROBAMI TYTONIOWYMI. PROWADZENIE BADAŃ MONITORINGOWYCH I URZĘDOWEJ KONTROLI ZAWARTOŚCI SUBSTANCJI SZKODLIWYCH DLA ZDROWIA W WYROBACH TYTONIOWYCH WPROWADZANYCH DO OBROTU HANDLOWEGO NA TERYTORIUM RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIE

W IV kwartale 2013 roku Oddział Laboratoryjny ds. Krajowej Kontroli Substancji

Szkodliwych w Wyrobach Tytoniowych Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w

Łodzi przeprowadził pilotażowe badania 10 próbek papierosów w kierunku zawartości

substancji szkodliwych dla zdrowia, tj. nikotyny, tlenku węgla, substancji smolistych,

pobranych z wytwórni Japan Tobacco International w Gostkowie Starym (województwo

łódzkie). W przebadanych próbkach papierosów nie stwierdzono przekroczeń

ww. parametrów.

18

Badania zostały sfinansowane ze środków własnych WSSE.

W 2014 roku planowane jest przeprowadzenie badań na 50 próbkach papierosów

z obiektów zlokalizowanych na terenie województwa łódzkiego.

_________________________________________________________

ZADANIE 3

ZAPOBIEGANIE PALENIU TYTONIU PRZEZ DZIECI I MŁODZIEŻ ORAZ PROGRAMY EDUKACYJNE DLA DZIECI I MŁODZIEŻY PROPAGUJĄCE MODĘ NA NIEPALENIE

3.1. REALIZACJA KRAJOWEGO PROGRAMU EDUKACJI ANTYTYTONIOWEJ PT. CZYSTE POWIETRZE WOKÓŁ NAS ADRESOWANEGO DO DZIECI W WIEKU PRZEDSZKOLNYM, ICH RODZICÓW I OPIEKUNÓW

Program przedszkolnej edukacji antytytoniowej pt. Czyste Powietrze Wokół Nas jest

adresowany do dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym (5-6 lat) oraz ich rodziców

i opiekunów. Realizowany jest w ramach działań profilaktycznych na terenie przedszkoli

i oddziałów przedszkolnych w szkołach.

Głównym celem programu jest zwiększenie wiedzy rodziców w zakresie ochrony dzieci

przed narażeniem na działanie dymu tytoniowego oraz kształtowanie świadomych,

asertywnych postaw wśród dzieci dotyczących ochrony własnego zdrowia, w przypadku

bezpośredniego kontaktu z osobami palącymi.

Zaplanowane w poradniku scenariusze zajęć zostały zrealizowane w całości

w większości placówek biorących udział w programie. Dzieci po zrealizowanych zajęciach

chętnie przekazywały zdobytą wiedzę swoim rodzicom, zachęcając ich do rzucenia palenia

lub niepalenia w ich obecności. Informacje zawarte w programie były dostosowane

do możliwości rozwojowych i intelektualnych dzieci. Metodyka zajęć, uwzględniająca różne

formy aktywności dzieci, zaowocowała bardzo dobrą współpracą rówieśników.

W V edycji (rok szkolny 2012/2013) programem edukacyjnym objęto 4 373 przedszkola,

co stanowi 58,4% tych placówek w całym kraju. Ponadto w realizacji programu wzięło udział

2 995 oddziałów przedszkolnych, co stanowi 40% tych placówek w Polsce oraz 119 innych

form wychowania przedszkolnego (1,6%). Łącznie do programu przystąpiło 7 588 placówek

wychowania przedszkolnego (38,1% placówek tego typu w Polsce).

19

Wykres 1. Odsetek placówek biorących udział w programie, z podziałem na województwa

Liczba rodziców uczestniczących w programie wyniosła 187 316 osób. Łączna liczba

dzieci uczestniczących w V edycji programu to 203 379. Liczba dzieci w przedziale

wiekowym 5-6 lat biorących udział w programie: 173 355, co stanowi 27,03% wszystkich

dzieci w przedziale wiekowym 5-6 lat. W Programie ponadto uczestniczyło 30 024 dzieci

w wieku 3-4 lata.

Wykres 2. Liczba dzieci biorących udział w programie, z podziałem na województwa i wiek

3.2. EDUKACJA ZDROWOTNA DZIECI I MŁODZIEŻY W JEDNOSTKACH SYSTEMU OŚWIATY

3.2.1. NIE PAL PRZY MNIE, PROSZĘ

20

Program Nie pal przy mnie, proszę skierowany jest do uczniów klas I-III szkół

podstawowych i w ramach edukacji antytytoniowej odnosi się do problemu biernego palenia

wśród dzieci. Kształtuje u najmłodszych postawy odpowiedzialności za własne zdrowie

i umiejętności radzenia sobie w sytuacjach, gdy inni ludzie przy nich palą. Uświadamia, że nie

tylko czynne, ale i bierne palenie jest szkodliwe dla zdrowia.

W opinii realizatorów, program jest odpowiednio dostosowany do rozwoju

poznawczego, aktywności, doświadczeń i potrzeb dzieci 7–9 -letnich, a treści programu

edukacji antytytoniowej, Nie pal przy mnie, proszę dobrze korelują z programem profilaktyki

w szkołach. Duże zaangażowanie i zainteresowanie dzieci i ich rodziców jest potwierdzeniem

zasadności wprowadzenia wychowania antytytoniowego jako części wychowania

zdrowotnego dla tej grupy wiekowej dzieci.

Przyjęte w programie założenia, cele, treści kształcenia i metody ich realizacji sprzyjały

wzmacnianiu w uczniach pozytywnych zachowań oraz umiejętności asertywnego radzenia

sobie w sytuacjach zagrażających zdrowiu. Program odgrywa ważną rolę w pracy

wychowawczej szkoły, dzieci i rodzice angażują się w realizację treści dotyczących

przeciwdziałania paleniu tytoniu.

Tematykę spotkań realizowano w ramach zajęć warsztatowych zgodnie

ze scenariuszami, stosując metody aktywizujące, np. „burza mózgów” „narysuj i napisz”,

wierszyki-rymowanki, krzyżówki, układanki. Program w wielu szkołach był rozszerzany

o dodatkowe działania, m.in.: konkursy, wystawy, inscenizacje, prelekcje, pogadanki,

happeningi.

Trzecia edycja programu Nie pal przy mnie, proszę odbyła się na przełomie roku

szkolnego 2012/2013 i objęła łącznie 320 111 uczniów (29,5%) z 5 547 szkół podstawowych

(40,3% placówek tego typu w Polsce).

Odsetek szkół realizujących program wzrósł w porównaniu z poprzednią edycją o ponad

6% (z 33,8% do 40,3%).

21

Wykres 3. Odsetek szkół biorących udział w programie, z podziałem na województwa

3.2.2. ZNAJDŹ WŁAŚCIWE ROZWIĄZANIE

Program Znajdź właściwe rozwiązanie jest adresowany do uczniów starszych klas szkół

podstawowych i gimnazjów.

Do realizacji programu przystąpiły 3 142 szkoły podstawowe (22,8%) oraz 2 854

gimnazja (38%). Łącznie w III edycji programu brało udział 5 995 szkół. Program objął swoim

zasięgiem 482 924 uczniów, w tym 197 865 uczniów szkół podstawowych oraz 285 059

uczniów gimnazjów (26,8%).

Efektem realizacji programu jest wzrost wiedzy dzieci i młodzieży w zakresie

szkodliwości palenia oraz jego wpływu na stan zdrowia. Blisko 90% uczniów realizujących

program wskazało, że poszerzyło wiedzę na temat negatywnych skutków palenia tytoniu

oraz na temat zdrowotnych skutków palenia tytoniu.

Wykres 4. Wiem więcej o negatywnym wpływie palenia na zdrowie.

22

Wykres 5. Dowiedziałem się więcej na temat szkodliwości biernego palenia

Dzięki ciekawym zajęciom warsztatowym młodzież kształtuje postawy asertywne wobec

palących, podejmuje zobowiązanie do niepalenia i czyni starania, aby przekonać innych

do niepalenia lub zerwania z nałogiem.

Prawie 70% uczniów przyznało, że zajęcia korzystnie wpłynęły na umiejętność radzenia

sobie z presją otoczenia.

Wykres 6. Nauczyłem się radzić sobie z presją otoczenia.

Opracowane scenariusze zajęć oraz pozostałe materiały edukacyjne, wykorzystywane

podczas realizacji programu, w opinii uczestników zajęć, zarówno młodzieży jak i rodziców,

zostały przyjęte jako pomocne i wartościowe merytorycznie.

23

3.2.3. PROWADZENIE DZIAŁALNOŚCI WYCHOWAWCZEJ I PROFILAKTYCZNEJ PRZEZ JEDNOSTKI

SYSTEMU OŚWIATY

Rolą szkoły jest realizowanie funkcji dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej,

polegającej m.in. na kształtowaniu nawyku dbałości o zdrowie własne i innych ludzi oraz

umiejętności tworzenia środowiska sprzyjającego zdrowiu.

Edukacja zdrowotna w polskim systemie oświaty jest realizowana zgodnie

z obowiązującą podstawą programową, określoną w rozporządzeniu Ministra Edukacji

Narodowej z dnia 27 sierpnia 2012 r. w sprawie podstawy programowej wychowania

przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (Dz. U. poz. 977).

W podstawie programowej treści nauczania z zakresu edukacji zdrowotnej

uwzględnione zostały na wszystkich etapach edukacyjnych, począwszy od wychowania

przedszkolnego.

W szczególności są one zawarte w podstawie programowej przedmiotów: przyroda, biologia,

wychowanie fizyczne, wychowanie do życia w rodzinie, wiedza o społeczeństwie,

przedmiotów uzupełniających – przyroda oraz historia i społeczeństwo, język obcy

nowożytny, język polski, zajęcia komputerowe, zajęcia techniczne, edukacja dla

bezpieczeństwa, geografia, chemia, fizyka, podstawy przedsiębiorczości, etyka. W edukacji

zdrowotnej nacisk został położony na rozwijanie takich postaw u uczniów, które wzmacniają

bezpieczeństwo i sprzyjają zdrowiu.

Celem wychowania przedszkolnego jest m.in. kształtowanie systemu wartości, w tym

wychowywanie dzieci tak, żeby lepiej orientowały się w tym, co jest dobre, a co złe,

rozwijanie umiejętności społecznych dzieci, które są niezbędne w poprawnych relacjach

z dziećmi i dorosłymi, troska o zdrowie dzieci. Zgodnie z wymaganiami szczegółowymi

określonymi w obszarze Wychowanie zdrowotne i kształtowanie sprawności fizycznej dzieci,

dziecko kończące przedszkole i rozpoczynające naukę w szkole podstawowej powinno umieć

dbać o swoje zdrowie.

Podstawa programowa edukacji wczesnoszkolnej kładzie nacisk m.in. na wychowanie

do zgodnego współdziałania z rówieśnikami i dorosłymi, w tym na umiejętność odróżniania,

tego, co jest dobre, od tego, co złe, oraz na kształtowanie nawyku dbania o zdrowie swoje

i innych.

24

Na II etapie edukacyjnym w ramach przedmiotu przyroda uczeń poznaje czynniki, które

pozytywnie i negatywnie wpływają na jego samopoczucie w szkole oraz w domu. Zajęcia

z niniejszego przedmiotu powinny nauczyć go eliminowania negatywnych czynników palenia

oraz uświadomić mu, na czym polega negatywny wpływ alkoholu, nikotyny i substancji

psychoaktywnych na zdrowie człowieka. Po takich zajęciach uczeń powinien również podać

propozycje asertywnych zachowań w przypadku presji otoczenia oraz wymienić zasady

zdrowego stylu życia.

Podstawa programowa przedmiotu wychowanie do życia w rodzinie na II etapie

edukacyjnym kładzie nacisk na kształtowanie postaw asertywnych oraz odpowiedzialności

za własny rozwój.

Etyka na tym etapie edukacyjnym ma na celu przygotowanie uczniów do rozpoznawania

swoich obowiązków wobec najbliższego otoczenia, rodziny i szkoły, podstawowych wartości

i dokonywania właściwej ich hierarchizacji.

Podstawa programowa przedmiotu wiedza o społeczeństwie na III etapie edukacyjnym

ma na celu m.in. przygotowanie ucznia do rozpoznawania problemów najbliższego otoczenia

i szukania ich rozwiązań. Uczeń powinien potrafić wyjaśnić znaczenie podstawowych norm

współżycia między ludźmi, w tym wzajemności, odpowiedzialności i zaufania.

Biologia na III etapie edukacyjnym zwraca uwagę na negatywny wpływ

na zdrowie człowieka niektórych substancji psychoaktywnych (tytoń, alkohol), narkotyków

i środków dopingujących oraz nadużywania kofeiny i niektórych leków.

W ramach wychowania fizycznego na tym etapie edukacyjnym kształtowane

są umiejętności osobiste i społeczne sprzyjające zdrowiu i bezpieczeństwu. Uczeń zatem

powinien umieć wymienić czynniki, które wpływają pozytywnie i negatywnie na zdrowie

i samopoczucie, zachowania sprzyjające i zagrażające zdrowiu oraz wskazać szkody

zdrowotne i społeczne związane z paleniem tytoniu, nadużywaniem alkoholu i używaniem

innych substancji psychoaktywnych.

Natomiast przedmiot wychowanie do życia w rodzinie podkreśla rolę autorytetów

w życiu człowieka, co ma szczególne znaczenie w procesie hierarchizacji wartości oraz

kształtowania postaw społecznych młodego pokolenia. Na lekcjach etyki gimnazjaliści

uzyskają informacje na temat poradnictwa młodzieżowego i rodzinnego w Polsce.

25

Podstawa programowa wiedzy o społeczeństwie na IV etapie edukacyjnym ma na celu

zapoznanie ucznia z podstawowymi prawami człowieka oraz z przypadkami ich naruszania.

Treści nauczania zawarte w podstawie programowej biologii powinny wzmocnić

świadomość zależności pomiędzy trybem życia a stanem zdrowia.

Dzięki treściom nauczania zapisanym w podstawie programowej chemii uczeń będzie

potrafił wytłumaczyć, na czym mogą polegać i od czego zależą lecznicze i toksyczne właści-

wości substancji chemicznych aspiryny, nikotyny, alkoholu etylowego.

Podstawa programowa wychowania fizycznego na tym etapie edukacyjnym objaśnia,

na czym polega dbałość o zdrowie w okresie młodości i wczesnej dorosłości, co oznacza

odpowiedzialność za zdrowie własne i innych ludzi, wskazuje konstruktywne, optymistyczne

sposoby wyjaśniania trudnych zdarzeń i przeformułowania myśli negatywnych

na pozytywne. Pozwala też zrozumieć, na czym polega praca nad sobą w celu zwiększenia

wiary w siebie. Wychowanie do życia w rodzinie – podobnie jak na III etapie edukacyjnym –

dostarcza informacji na temat poradnictwa młodzieżowego i rodzinnego w Rzeczypospolitej

Polskiej.

Działalność edukacyjna szkoły jest określona przez:

1. Szkolny zestaw programów nauczania, który uwzględniając wymiar wychowawczy,

obejmuje całą działalność szkoły z punktu widzenia dydaktycznego.

2. Program wychowawczy szkoły, obejmujący wszystkie treści i działania

o charakterze profilaktycznym.

3. Program profilaktyki dostosowany do potrzeb rozwojowych uczniów oraz potrzeb

danego środowiska, obejmujący wszystkie treści i działania o charakterze

profilaktycznym.

Szkolny zestaw programów nauczania, program wychowawczy szkoły oraz program

profilaktyki tworzą spójną całość i muszą uwzględniać wszystkie wymagania opisane

w podstawie programowej. Ich przygotowanie i realizacja są zadaniem zarówno całej szkoły,

jak i każdego nauczyciela.

Zgodnie z prawem oświatowym, program wychowawczy szkoły oraz program

profilaktyki uchwalane są przez radę rodziców w porozumieniu z radą pedagogiczną. Każda

szkoła, mając na względzie proces wychowawczy, tworzy program wychowawczy szkoły,

uwzględniający wartości ważne dla społeczności szkolnej oraz zagadnienia lub problemy,

26

których rozwiązanie jest ważne z punktu widzenia środowiska uczniów, rodziców

i nauczycieli. Szkoła ma obowiązek okresowego diagnozowania problemów, podejmowania

działań profilaktycznych i korekcyjnych, adekwatnych do występujących na jej terenie

sytuacji trudnych, np. palenia tytoniu. Działania te umożliwiają realną ocenę potrzeb

i stanowią szansę na zredukowanie wielu czynników ryzyka, wyzwalających negatywne

zachowania uczniów zarówno w środowisku szkolnym, jak i pozaszkolnym. Należy przy tym

podkreślić, że przy podejmowaniu działań, szkoła musi współpracować z rodzicami,

samorządem uczniowskim oraz ze strategicznymi podmiotami publicznymi i niepublicznymi

w środowisku lokalnym.

Warto również zauważyć, iż obecnie niepokojącym zjawiskiem jest promowanie przez

producentów oraz dystrybutorów elektronicznego papierosa. W tej sytuacji nie powinno

się pozwalać na bezkrytyczne powielanie wzorców zachowań dorosłych lub uznawanie ich

za formę bycia „trendy”. Używanie e-papierosa może wykształcić w młodym człowieku

swoisty nawyk, związany z zaspokajaniem odruchów warunkowych występujących u palacza

tytoniu. W rękach ucznia e-papieros stanowi pewnego rodzaju gadżet, którego używanie

może innym kojarzyć się z niewłaściwym wzorcem zachowania. Mając na uwadze

podejmowane przez szkołę działania profilaktyczne, należy dążyć do eliminowania

powstawania nieprawidłowych nawyków wśród uczniów, w tym także palenia e-papierosów.

Jeżeli na terenie szkoły występują niepokojące zjawiska związane z promowaniem postaw

sprzyjającym uzależnieniom, dyrektor szkoły oraz społeczność szkolna powinni zareagować

na takie zjawisko i podjąć kroki w celu wyeliminowania tego typu zachowań

(np. wprowadzając w statucie lub regulaminie szkoły zakaz używania produktów imitujących

wyroby tytoniowe, w tym e-papierosów).

Dyrektorzy szkół i nauczyciele oraz przedstawiciele samorządu lokalnego w realizacji

zadań z zakresu przeciwdziałania uzależnieniom mogą korzystać z rekomendowanych

programów profilaktycznych. Na stronie internetowej Ośrodka Rozwoju Edukacji znajdują

się standardy dotyczące zawartości merytorycznej programów profilaktycznych, w tym

zapobiegania paleniu tytoniu, opracowane w postaci Systemu rekomendacji programów

profilaktycznych i promocji zdrowia psychicznego, które zostały opracowane przez Krajowe

Biuro ds. Przeciwdziałania Narkomanii, Ośrodek Rozwoju Edukacji, Instytut Psychiatrii

i Neurologii oraz Państwową Agencją Rozwiązywania Problemów Alkoholowych.

27

W ramach Systemu rekomendacji programów profilaktycznych i promocji zdrowia

psychicznego przygotowano:

a) standardy i kryteria oceny programów;

b) słownik pojęć i terminów;

c) poziomy rekomendacji;

d) kwestionariusz aplikacyjny .

System rekomendacji umożliwia ocenę i selekcję zgłaszanych programów

profilaktycznych oraz w przypadku zgodności ze standardami uzyskanie rekomendacji na

jednym z trzech poziomów: program obiecujący, dobra praktyka lub program modelowy

(poziom najwyższy). Standardy natomiast stanowią pomoc merytoryczną dla autorów

projektów (jak konstruować oraz opisywać program) i decydentów finansujących

realizowane w szkołach projekty (jakie standardy powinny spełniać programy zapobiegające

sięganiu przez dzieci i młodzież między innymi po papierosy).

Materiały dotyczące Systemu rekomendacji udostępnione są na stronie internetowej

Ośrodka Rozwoju Edukacji w zakładce Wychowanie i Profilaktyka/Materiały do pobrania.

W 2013 r. informacje na temat Systemu rekomendacji programów profilaktycznych

i promocji zdrowia psychicznego, upowszechniane były również podczas szkoleń i konferencji

profilaktycznych.

Ponadto, na stronie internetowej Ośrodka Rozwoju Edukacji w zakładce Wychowanie

i Profilaktyka prowadzony jest Bank Programów Profilaktycznych, w którym zamieszczane

są informacje o programach spełniających kryteria dobrej jakości. Rejestr programów jest

corocznie aktualizowany, bowiem niektóre programy są uzupełniane i rozszerzane, zmieniają

się też dane kontaktowe do autorów lub instytucji odpowiedzialnych za upowszechnianie

programu. Z informacji zawartych w rejestrze programów korzystają dyrektorzy szkół,

nauczyciele, specjaliści oraz pracownicy instytucji samorządowych, które dofinansowują

profilaktykę w szkole. Aktualnie w banku znajduje się m.in. program z zakresu profilaktyki

nikotynowej pt. Nie pal przy mnie, proszę, a także program Szkolna Interwencja

Profilaktyczna – program profilaktyki wskazującej, przygotowujący nauczycieli

do podejmowania efektywnej interwencji wobec uczniów sięgających po środki

psychoaktywne.

28

http://www.ore.edu.pl/strona-ore/index.php?option=com_phocadownload&view=category&download=121:kwestionariusz-aplikacyjny&id=139:system-rekomendacji-programw-profilaktycznych&Itemid=1148

W 2013 roku (30 września – 2 października), w ramach powiększania sieci instruktorów

programu pt. Szkolna Interwencja Profilaktyczna uprawnionych do szkolenia nauczycieli,

Ośrodek Rozwoju Edukacji zorganizował szkolenie dla 19 nowych kandydatów

na instruktorów.

Ministerstwo Edukacji Narodowej upowszechnia również europejski program

profilaktyczny Unplugged, który jest programem uniwersalnej profilaktyki używania

substancji psychoaktywnych (alkohol, tytoń, narkotyki) adresowanym do młodzieży w wieku

12-14 lat. Program Unplugged został opracowany i wdrożony w wielu krajach europejskich

w ramach międzynarodowego projektu EU-Drug Abuse Prevention, współfinansowanego

ze środków Unii Europejskiej. Celem programu jest opóźnianie wieku inicjacji alkoholowej,

narkotykowej i tytoniowej wśród wczesnych nastolatków. Program jest realizowany w formie

12 lekcji (45 min.), prowadzonych w klasie szkolnej przez nauczyciela, oraz 3 spotkań dla

rodziców, prowadzonych przez nauczyciela lub pedagoga/psychologa szkolnego. Wśród

materiałów do realizacji programu przygotowano podręcznik zawierający wskazówki do

wdrażania, podręcznik dla nauczyciela (scenariusze 12 lekcji), zeszyt ćwiczeń dla ucznia, karty

do ćwiczeń oraz przewodnik do realizacji spotkań z rodzicami.

W 2013 r. Ośrodek Rozwoju Edukacji we współpracy z Krajowym Biurem

ds. Przeciwdziałania Narkomanii zorganizował kurs doskonalący dla nowych trenerów

programu (pedagogów i psychologów zatrudnionych w poradniach psychologiczno-

pedagogicznych oraz placówkach doskonalenia nauczycieli), w którym uczestniczyło 15 osób

z terenu kilku województw. Szkolenie w wymiarze 18 godzin odbyło się w dniach 11-

13 grudnia 2013 r. Celem szkolenia było przygotowanie nowej grupy trenerów

do prowadzenia szkoleń dla nauczycieli i specjalistów pracujących w szkołach,

zainteresowanych realizacją programu w swoich szkołach. Aktualnie łączna liczba trenerów

wynosi 36 osób z terenu całego kraju.

Jedną z podstawowych form działalności dydaktyczno-wychowawczej szkoły jest

organizowanie dla uczniów pomocy psychologiczno-pedagogicznej. Każdy uczeń powinien

mieć zapewnioną adekwatną do jego potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości

psychofizycznych pomoc psychologiczno-pedagogiczną.

Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 kwietnia 2013 r.

w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej

29

w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (Dz. U. poz. 532), podstawą

do uruchomienia pomocy dziecku jest rozpoznanie jego potrzeb rozwojowych i edukacyjnych

w tym zakresie. Dostrzeżenie zarówno trudności dziecka, jak i jego szczególnych uzdolnień

w celu udzielenia odpowiedniego wsparcia należy do podstawowych zadań nauczycieli

i specjalistów prowadzących zajęcia z uczniem, ale także do innych osób, które na co dzień

stykają się z dzieckiem i jego problemami – dyrektora, pomocy nauczyciela, asystenta

edukacji romskiej, pielęgniarki środowiska nauczania i wychowania lub higienistki szkolnej,

kuratora sądowego czy asystenta rodziny.

Pomocy psychologiczno-pedagogicznej udzielają uczniom nauczyciele, wychowawcy

grup wychowawczych oraz specjaliści. Pomoc psychologiczno-pedagogiczna w szkole

realizowana jest w trakcie bieżącej pracy z uczniami oraz w formie:

a) klas terapeutycznych;

b) zajęć rozwijających uzdolnienia;

c) zajęć dydaktyczno-wyrównawczych;

d) zajęć specjalistycznych (korekcyjno-kompensacyjnych, logopedycznych,

socjoterapeutycznych oraz inne zajęć o charakterze terapeutycznym);

e) zajęć związanych z wyborem kierunku kształcenia i zawodu oraz planowaniem

kształcenia i kariery zawodowej - w przypadku uczniów gimnazjów i szkół

ponadgimnazjalnych;

f) warsztatów;

g) porad i konsultacji.

Pomoc psychologiczno-pedagogiczna udzielana jest także rodzicom uczniów oraz

nauczycielom w formie porad, konsultacji, warsztatów i szkoleń.

Należy podkreślić, że nauczyciele mają obowiązek udzielenia wsparcia uczniom. W § 23

ww. rozporządzenia wskazano, że do zadań pedagoga i psychologa w szkole należy

m.in. diagnozowanie sytuacji wychowawczych, podejmowanie działań z zakresu profilaktyki

uzależnień oraz innych problemów dzieci i młodzieży, a także inicjowanie i prowadzenie

działań interwencyjnych w sytuacjach kryzysowych.

Jednocześnie należy zauważyć, że dyrektor szkoły, zgodnie z art. 39 ust. 3 ustawy z dnia

7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz 2572 z późn. zm.),

podejmuje decyzje związane z zatrudnieniem specjalistów wykonujących zadania z zakresu

30

pomocy psychologiczno-pedagogicznej, adekwatnie do rozpoznanych w tym zakresie

potrzeb.

Ponadto, w celu zapewnienia dostosowanej do potrzeb uczniów danej szkoły pomocy

psychologiczno-pedagogicznej dyrektor szkoły może podjąć współpracę z poradniami

psychologiczno-pedagogicznymi, w tym poradniami specjalistycznymi, rodzicami uczniów,

placówkami doskonalenia nauczycieli, innymi przedszkolami, szkołami i placówkami, a także

organizacjami pozarządowymi oraz innymi instytucjami działającymi na rzecz rodziny, dzieci

i młodzieży.

Profesjonalne wsparcie w rozwiązywaniu problemów edukacyjno-wychowawczych

poprzez prowadzenie działań diagnostycznych, terapeutycznych, wydawanie opinii

i orzeczeń, a także realizację działań profilaktycznych, oferowane jest w systemie oświaty

przez poradnie psychologiczno-pedagogiczne. Odbiorcy usług poradni to zarówno dzieci (w

wieku już od urodzenia), młodzież, rodzice, jak i nauczyciele.

Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 1 lutego 2013 r.

w sprawie szczegółowych zasad działania publicznych poradni psychologiczno-pedagogicznych,

w tym publicznych poradni specjalistycznych (Dz. U. poz. 199) do zadań poradni należy:

a) diagnozowanie dzieci i młodzieży;

b) udzielanie pomocy bezpośredniej uczniom oraz rodzicom;

c) realizacja zadań profilaktycznych oraz wspierających wychowawczą i edukacyjną

funkcję przedszkola, szkoły i placówki, w tym wspieraniu nauczycieli

w rozwiązywaniu problemów dydaktyczno-wychowawczych;

d) wspomaganie przedszkoli, szkół i placówek.

Należy podkreślić, że również poradnie psychologiczno-pedagogiczne udzielają

bezpośredniej pomocy dzieciom i młodzieży oraz rodzicom, m.in. w formie indywidualnych

lub grupowych zajęć terapeutycznych, interwencji kryzysowej czy grup wsparcia, co wynika

z przepisów rozporządzenia w sprawie szczegółowych zasad działania publicznych poradni

psychologiczno-pedagogicznych, w tym publicznych poradni specjalistycznych.

Ponadto, Ministerstwo Edukacji Narodowej wspiera realizowane przez Ośrodek

Rozwoju Edukacji działania mające na celu promocję postaw prozdrowotnych.

Przykładem działań koncentrujących się na promowaniu zdrowego stylu życia jako

alternatywy dla zachowań ryzykownych dzieci i młodzieży, w tym podejmowania prób

31

palenia tytoniu, jest upowszechnianie idei oraz strategii tworzenia Szkoły Promującej

Zdrowie. Szkoła Promująca Zdrowie ukierunkowana jest na kształtowanie umiejętności

życiowych uczniów w praktyce szkolnej. Umiejętności psychospołeczne i interpersonalne

są kluczowe dla funkcjonowania każdego człowieka i obejmują komunikację, podejmowanie

decyzji, rozwiązywanie problemów, radzenie sobie w życiu i zarządzanie sobą, unikanie

ryzykownych zachowań. Umiejętności te wpływają na zdolność młodych ludzi do ochrony

przed różnymi zagrożeniami zdrowotnymi oraz budowy zdrowych relacji z innymi.

Umiejętności życiowe połączone są z dokonywaniem bezpiecznych wyborów,

np. niepaleniem papierosów, zdrowym odżywianiem, aktywnością fizyczną.

W ramach upowszechniania idei programu Szkoła Promująca Zdrowie oraz wspierania

rozwoju sieci Szkół Promujących Zdrowie w 2013 roku zorganizowane zostały szkolenia dla

wojewódzkich, rejonowych koordynatorów sieci Szkół Promujących Zdrowie i członków

zespołów wspierających oraz 30 godzinne szkolenie dla kandydatów na wojewódzkich

i rejonowych koordynatorów:

a) Podnoszenie jakości pracy szkół promujących zdrowie. Seminarium dotyczyło

opracowania zmian w procedurze nadawania Krajowego Certyfikatu Szkoły

Promującej Zdrowie. Nowa procedura obowiązuje od 2014 roku;

b) Wspieranie rozwoju i podnoszenie jakości pracy szkół promujących zdrowie.

Seminarium pozwoliło na aktualizację i wymianę doświadczeń pomiędzy sieciami

wojewódzkimi. Podczas szkolenia zaprezentowano uczestnikom nową strategię

działań Szkół dla Zdrowia w Europie;

c) Jak tworzymy szkołę promującą zdrowie – trzydziestogodzinne szkolenie dla osób

zainteresowanych szkoleniami rad pedagogicznych z zakresu koncepcji i strategii

tworzenia programu Szkoła Promująca Zdrowie oraz pełnieniem roli wojewódzkiego

lub rejonowego koordynatora sieci szkół promujących zdrowie.

W Polsce program Szkoła Promująca Zdrowie jest upowszechniany od 20 lat

we wszystkich województwach. Obecnie do sieci szkół promujących zdrowie należy ponad

2 tys. placówek, które diagnozują i rozwiązują występujące problemy zdrowotne.

Przygotowują one uczniów nie tylko do kolejnego etapu edukacyjnego, ale przede wszystkim

do radzenia sobie w życiu, w tym do dokonywaniu zdrowych wyborów. Od 2009 roku Polska

jest członkiem Europejskiej Sieci Szkół dla Zdrowia w Europie.

32

W celu podnoszenia jakości pracy szkół promujących zdrowie opracowano standardy,

wskaźniki oraz narzędzia do autoewaluacji. Szkoły zainteresowane stałym podnoszeniem

jakości i sprawdzaniem efektywności swoich działań w zakresie promocji zdrowia

i profilaktyki mogą korzystać z tych narzędzi, które są dostępne na stronie internetowej ORE

w zakładce Promocja zdrowia w szkole. Zgodnie z przyjętą procedurą, w 2013 r. odbyły się

dwa posiedzenia Centralnej Kapituły Krajowego Certyfikatu Szkoły Promującej Zdrowie.

Po zapoznaniu się z wnioskami nadesłanymi przez szkoły Kapituła udzieliła 13 szkołom

rekomendacji do nadania Krajowego Certyfikatu. Uroczyste wręczenie Krajowych

Certyfikatów odbyło się 10 grudnia 2013 roku w gmachu Ministerstwa Edukacji Narodowej.

Warto podkreślić, że współpraca z rodzicami jest niezbędnym elementem skutecznego

zapobiegania zachowaniom problemowym wśród dzieci i młodzieży. Z myślą o potrzebie

włączenia rodziców do wspólnych działań mających zapobiegać sięganiu przez młodzież

po substancje psychoaktywne, w tym palenia tytoniu Ośrodek Rozwoju Edukacji opracował

cykl 5 scenariuszy spotkań, które mogą zostać przeprowadzone przez nauczycieli podczas

zebrań z rodzicami. Każde spotkanie trwa około 20 minut i kończy się rozdaniem rodzicom

ulotek informacyjnych. W przypadku zainteresowania rodziców tematem spotkania –

zaproponowany scenariusz może stać się punktem wyjścia do pogłębionej dyskusji.

Zestaw scenariuszy stanowi uzupełnienie pakietu materiałów z zakresu profilaktyki

palenia tytoniu opracowanego w 2011 roku. Pakiet edukacyjny przeznaczony jest dla

nauczycieli różnych przedmiotów na II, III, i IV etapie edukacyjnym. Materiały metodyczne

zawarte w tym pakiecie zgodne są z obowiązującą podstawą programową. Pakiet składa się

z trzech części odpowiadających poszczególnym etapom kształcenia. W jego skład wchodzi

20 scenariuszy zajęć wraz ze wstępami teoretycznymi oraz potrzebnymi do ich realizacji

załącznikami i arkuszami pracy.

Pakiet edukacyjny dla nauczycieli do pracy z uczniami z zakresu profilaktyki palenia

tytoniu poszerzony o scenariusze do pracy z rodzicami jest dostępny na stronie internetowej

Ośrodka Rozwoju Edukacji w zakładce Promocja Zdrowia w Szkole.

Ponadto, w 2013 roku Ośrodek Rozwoju Edukacji przeprowadził anonimowe badanie

ankietowe dotyczące działań podejmowanych przez szkoły w zakresie profilaktyki palenia

tytoniu. Z analizy ankiet wynika, że szkoły realizują program profilaktyki, w którym zawarte

są zadania z zakresu przeciwdziałania palenia tytoniu przez uczniów. Tematyka dotycząca

33

profilaktyki palenia tytoniu realizowana jest również na różnych przedmiotach zgodnie

z zapisami podstawy programowej. Zajęcia z tej tematyki prowadzą nauczyciele

przedmiotów, wychowawcy, pedagodzy, psycholodzy oraz specjaliści spoza szkoły. Oprócz

tych działań prowadzone są na terenie szkół inne formy przeciwdziałania paleniu tytoniu,

takie jak: korespondencja z rodzicami, gazetki szkolne, apele okolicznościowe, filmy

edukacyjne, plakaty, happeningi, spektakle teatralne. Odbiorcami tych działań są nie tylko

uczniowie, ale również nauczyciele, pracownicy szkoły oraz rodzice.

W roku szkolnym 2012/2013 szczególnie podkreślana była rola jaką w działaniach szkoły

pełni wychowanie i zapewnienie uczniom poczucia bezpieczeństwa. Dbałość

o bezpieczeństwo i wychowanie jest rozumiana szeroko, m.in. jako dbanie o sprzyjające

rozwojowi i bezpieczne dla uczniów otoczenie, ochrona przed przemocą fizyczną, psychiczną

i używkami, budowanie poczucia bezpieczeństwa poprzez kształtowanie postaw

społecznych, uczenie współpracy i odpowiedzialności za siebie i innych oraz promowanie

wolontariatu.

W roku szkolnym 2012/2013 ogłoszonym przez Ministra Edukacji Narodowej Rokiem

Bezpiecznej Szkoły – utworzono Koalicję na rzecz Bezpiecznej Szkoły, w skład której weszło

16 organizacji pozarządowych działających na rzecz szeroko rozumianego bezpieczeństwa

dzieci i młodzieży. Sygnatariusze listu intencyjnego zobowiązali się m. in. do podejmowania

działań skierowanych na wzmacnianie bezpieczeństwa uczniów oraz współpracę przy

planowanych w przyszłości projektach realizowanych w Roku Bezpiecznej Szkoły, w tym

z zakresu przeciwdziałania narkomanii. Działania na rzecz bezpieczeństwa uczniów wsparły

także inne ministerstwa m.in.: Ministerstwo Zdrowia, Ministerstwo Sprawiedliwości,

Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz

Ministerstwo Sportu i Turystyki, a także Główny Inspektor Pracy i Główny Inspektor

Sanitarny. Na stronie internetowej www.bezpiecznaszkola.men.gov.pl zostały zamieszczone

materiały we wszystkich obszarach w zakresie bezpiecznego otoczenia ucznia i bezpiecznego

zachowania ucznia, w których Ministerstwo Edukacji Narodowej wspiera szkoły i placówki.

W ten sposób powstała swoista mapa obszarów bezpieczeństwa w szkole, której zawartość

wciąż jest rozwijana, wraz z potrzebami uczniów, nauczycieli i rodziców. Każdy z obszarów

zawiera informacje o partnerach i działaniach skierowanych do szkół.

34

http://www.bezpiecznaszkola.men.gov.pl/

W ramach Roku Bezpiecznej Szkoły odbyła się akcja Ja i Ty – bezpieczni w szkole, której

celem było pobudzenie aktywności środowisk związanych ze szkołą: uczniów, nauczycieli,

rodziców, do podejmowania aktywności w zakresie szeroko pojętej problematyki

bezpieczeństwa, przeciwdziałania negatywnym aspektom zachowania, relacji wzajemnych,

kształtowania właściwych postaw, kompetencji społecznych, odpowiedzialności, czyli

szerokiego wachlarza działań mającego na celu eliminowanie zjawisk negatywnych.

Ministerstwo Edukacji Narodowej w ramach rządowego programu na lata 2008-2013

Bezpieczna i przyjazna szkoła, zgodnie z przyjętym harmonogramem na 2013 r. ogłosiło

konkursy na realizację zadań publicznych w ramach poprawy bezpieczeństwa w szkołach:

1. Ja i Ty – bezpieczni w szkole oraz w placówce. Projekty edukacyjne wzmacniające

bezpieczeństwo w szkole oraz w placówce poprzez poprawę relacji

interpersonalnych i klimatu społecznego.

2. Bezpieczna i przyjazna szkoła – projekty upowszechniające i wzmacniające wybrane

działania bezpiecznej szkoły, w szczególności projekty edukacyjne w gimnazjach.

3. Szkoła przyjazna i bezpieczna dla dzieci i młodzieży ze specjalnymi potrzebami

edukacyjnymi – projekty promujące i upowszechniające działania z obszaru

bezpiecznego i efektywnego funkcjonowania uczniów ze specjalnymi potrzebami

edukacyjnymi w szkołach ogólnodostępnych oraz integracyjnych, wspierające

indywidualizację kształcenia oraz kształtowanie przyjaznego i bezpiecznego klimatu

społecznego w szkole.

Ponadto, Ministerstwo Edukacji Narodowej we współpracy z Komendą Główną Policji,

realizowało działania rozwijające profilaktykę rówieśniczą uczniów, jako skuteczną formę

przeciwdziałania uzależnieniom.

Celem tych działań było ograniczenie skali występowania zjawisk patologicznych

związanych z używaniem substancji psychoaktywnych oraz z przemocą rówieśniczą. Zadanie

to było realizowane poprzez następujące projekty:

a) Ogólnopolski Przystanek Profilaktyka a Ty i Regionalne Przystanki Profilaktyka a Ty;

b) Profilaktyka a Ty/Edukacja;

c) Ogólnopolska Noc Profilaktyki;

d) Multimedialny Pakiet Edukacyjny.

35

Na ten cel Ministerstwo Edukacji Narodowej przeznaczyło środki finansowe

w wysokości 900 000 zł w ramach programu rządowego na lata 2008-2013 Bezpieczna

i przyjazna szkoła.

Program Profilaktyka a Ty (PaT) należy do strategii profilaktycznych aktywizujących

twórczo młodzież na rzecz własnego rozwoju i pomocy rówieśnikom, którzy przejawiają

zachowania problemowe. Jest więc formą profilaktyki uniwersalnej, która – w zależności od

potrzeb – obejmuje również dzieci i młodzież z grup podwyższonego ryzyka. Jej istotą jest

uruchamianie zasobów i potencjału młodzieży umożliwiających ich rozwój prospołeczny

i prozdrowotny.

W 2013 r. w ramach zakończenia Roku Bezpiecznej Szkoły odbył się VIII Przystanek PaT

w Łodzi. W warsztatach i spotkaniach VIII Przystanku PaT wzięło udział ponad 2 tys. młodych

ludzi z całej Polski. Uczestniczyli oni w bezpłatnych warsztatach radiowych, telewizyjnych,

zajęciach sportowych, teatralnych, tanecznych, literackich, plastycznych oraz

biotechnologiczno-chemicznych przygotowanych przez Politechnikę Łódzką, która aktywnie

włączyła się w organizację akcji. Każdego dnia odbywały się także warsztaty profilaktyczne.

Podczas finału uczestnicy VIII Przystanku PaT zaprezentowali efekty swojej pracy

warsztatowej.

Podniesienie poziomu bezpieczeństwa w szkołach i placówkach systemu oświaty jest

ważnym zadaniem Ministra Edukacji Narodowej, które nie zostało zakończone

po realizacji Roku Bezpiecznej Szkoły. W roku szkolnym 2013/2014 Minister Edukacji

Narodowej, ustalając kierunek polityki oświatowej państwa pt. Działania szkoły na rzecz

zdrowia i bezpieczeństwa uczniów, podkreśliła, że zadania dotyczące bezpieczeństwa

uczniów będą kontynuowane. Większość organizacji pozarządowych sygnatariuszy listu

intencyjnego Roku Bezpiecznej Szkoły została zaproszona do współpracy w ramach obecnego

priorytetu Ministra Edukacji Narodowej pt. Rok Szkoły w Ruchu.

Należy spodziewać się, że kolejne działania oparte na współpracy międzyresortowej

i z partnerami społecznymi przyniosą w wielu obszarach bezpieczeństwa wymierne efekty

również w kolejnym roku szkolnym.

Ponadto, w ramach realizacji zadania publicznego, zleconego przez Ministra Edukacji

Narodowej, corocznie odbywa się ogólnopolska Olimpiada Biologiczna, której uczestnicy,

rozwiązując egzaminy testowe na poziomie zawodów okręgowych i centralnych, powinni

36

wykazać się wiedzą m. in. w zakresie przyczyn, profilaktyki, mechanizmów i diagnostyki

chorób nowotworowych, unikania palenia tytoniu, potencjalnych czynników

chorobotwórczych i mutagennych-chemicznych, fizycznych, UV i nikotyny.

Zadania profilaktyczne i prozdrowotne realizowane są również w placówkach

wychowania pozaszkolnego. Należą do nich pałace młodzieży, młodzieżowe domy kultury,

ogniska pracy pozaszkolnej, międzyszkolne ośrodki sportowe, ogrody jordanowskie,

pozaszkolne placówki specjalistyczne (wraz ze szkolnymi schroniskami młodzieżowymi).

Placówki te, poprzez rozwijanie zainteresowań, uzdolnień oraz pogłębianie wiedzy

i umiejętności społecznych uzupełniają opisane powyżej działania szkół w zakresie

profilaktyki, w tym również palenia tytoniu przez dzieci i młodzież.

Należy podkreślić znaczącą rolę organizacji pozarządowych, a także terenowych stacji

sanitarno-epidemiologicznych, które aktywnie współuczestniczą w działaniach

z zakresu profilaktyki palenia tytoniu, prowadzonych przez szkoły i placówki oświatowo-

wychowawcze.

_________________________________________________________

ZADANIE 4

REALIZACJA W PODMIOTACH LECZNICZYCH PROGRAMÓW PROFILAKTYKI PALENIA TYTONIU I LECZENIA UZALEŻNIEŃ OD TYTONIU

4.1. DZIAŁANIA REALIZOWANE PRZEZ PODMIOTY LECZNICZE

Świadczenia w zakresie leczenia uzależnienia od tytoniu kontraktowane były przez

Narodowy Fundusz Zdrowia w rodzaju: psychiatria i leczenie uzależnień, w poradniach

leczenia uzależnień i w poradniach leczenia uzależnienia od tytoniu oraz w rodzaju:

profilaktyczne programy zdrowotne jako program profilaktyki chorób odtytoniowych (w tym

POChP).

Etap podstawowy programu adresowany jest do osób powyżej 18. roku życia palących

papierosy, w tym – w zakresie diagnostyki POChP – do kobiet i mężczyzn pomiędzy 40 a 65

rokiem życia, którzy nie mieli wykonanych badań spirometrycznych w ramach programu

profilaktyki POChP w okresie ostatnich 36 miesięcy, u których nie zdiagnozowano

37

wcześniej, w sposób potwierdzony badaniem spirometrycznym, przewlekłej obturacyjnej

choroby płuc (lub przewlekłego zapalenia oskrzeli lub rozedmy). Program obejmuje zebranie

wywiadu dotyczącego palenia tytoniu, z uwzględnieniem: wieku rozpoczęcia palenia, liczby

lat palenia, liczby wypalanych papierosów dziennie, liczby prób zaprzestania palenia i czasu

ich trwania, chęci zaprzestania palenia i wiary w sukces oraz ocenę poziomu uzależnienia od

tytoniu; badanie przedmiotowe i podmiotowe; badanie spirometryczne u osób w wieku

40 - 65 lat oraz edukację dotyczącą skutków zdrowotnych palenia tytoniu.

Na podstawie zebranych danych planuje się i prowadzi terapię odwykową dla

świadczeniobiorców, którzy wykażą gotowość rzucenia palenia w okresie najbliższych 30 dni,

a w przypadku braku motywacji do zaprzestania palenia – należy zidentyfikować powód

i uświadomić świadczeniobiorcy zagrożenia chorobami odtytoniowymi.

Etap specjalistyczny programu adresowany jest do osób powyżej 18. roku życia

uzależnionych od tytoniu (ICD-10: F17), skierowanych z etapu podstawowego programu lub

z oddziału szpitalnego oraz zgłaszających się bez skierowania. Świadczeniobiorca może być

objęty leczeniem w ramach programu tylko raz.

Program obejmuje zebranie wywiadu dotyczącego palenia tytoniu, z uwzględnieniem:

wieku rozpoczęcia palenia, liczby lat palenia, liczby wypalanych papierosów dziennie, liczby

prób zaprzestania palenia i czasu ich trwania, chęci zaprzestania palenia i wiary w skuteczne

zaprzestanie palenia, a w przypadku osób skierowanych z etapu podstawowego – ocenę

informacji zebranych o świadczeniobiorcy w etapie podstawowym i ich aktualizację,

a następnie przeprowadzenie testów oceniających poziom uzależnienia od tytoniu,

motywacji do zaprzestania palenia, depresji, objawów abstynencji oraz badanie

przedmiotowe i podmiotowe, jak również badanie poziomu tlenku węgla w wydychanym

powietrzu i badanie spirometryczne. W oparciu o powyższe planuje się schemat leczenia

(farmakoterapię lub psychoterapię) i prowadzi terapię.

38

Tabela 3. Realizacja etapu podstawowego programu profilaktyki chorób odtytoniowych ( w tym POChP)

Nazwa Oddziału Wojewódzkiego NFZ

5.01.00.0000049 PORADNICTWO ANTYNIKOTYNOWE

5.01.00.00000450PORADNICTWO ANTYNIKOTYNOWE Z

WYKONANIEM BADANIA SPIROMETRYCZNEGOLiczba

sfinansowanych świadczeń

Wartość sfinansowanych

świadczeń

Liczba pacjentów

liczba świadczenio

dawców

Liczba sfinansowanych

świadczeń

Wartość sfinansowanych

świadczeń

Liczba pacjentów

liczba świadczenio

dawców

DOLNOŚLĄSKI 118 1 416 118 4 73 1 752 73 3KUJAWSKO-POMORSKI 244 3 416 241 14 1 470 41 160 1 470 30LUBELSKI 79 1 104 79 6 194 5 424 193 6LUBUSKI 83 1 162 83 2 75 2 100 75 2ŁÓDZKI 42 546 42 4 92 2 392 89 8MAŁOPOLSKI 79 1 027 79 2 58 1 508 58 2MAZOWIECKI 704 9 856 699 8 557 15 427 557 12OPOLSKI 7 112 7 2 21 672 19 2PODKARPACKI 32 512 32 2 37 1 184 37 2POMORSKI 94 1 316 94 4 395 11 060 395 6ŚLĄSKI 751 9 731 748 20 1 171 30 216 1 155 21ŚWIĘTOKRZYSKI 613 8 582 605 9 289 8 042 287 9WARMIŃSKO-MAZURSKI 34 544 34 2 177 5 664 174 4

WIELKOPOLSKI 345 4 485 333 12 566 14 716 566 17ZACHODNIOPOMORSKI 419 5 028 419 6 123 2 952 123 4RAZEM 3 644 48 837 3 613 97 5 298 144 269 5 271 128

Tabela 4. Realizacja etapu specjalistycznego programu profilaktyki chorób odtytoniowych (w tym POChP) w podziale na oddziały wojewódzkie


Wartość sfinansowanych świadczeń

Liczba świadczeniodawców

Liczba pacjentów

DOLNOŚLĄSKI 3 200 1 101

LUBELSKI 5 145 1 183

MAŁOPOLSKI 3 570 1 71

MAZOWIECKI 16 219 4 337

POMORSKI 119 286 6 1 188

ŚLĄSKI 4 335 6 117

ŚWIĘTOKRZYSKI 29 616 2 704

ZACHODNIOPOMORSKI 8 046 1 62

RAZEM 189 417 22 2 763

39

Tabela 5. Realizacja etapu specjalistycznego programu profilaktyki chorób odtytoniowych (w tym POChP) w podziale na proceduryNazwa świadczenia Liczba świadczeńPORADA KONTROLNA W CYKLU LECZENIA FARMAKOLOGICZNEGO 934SESJA PSYCHOTERAPII INDYWIDUALNEJ 794SESJA PSYCHOTERAPII GRUPOWEJ (UDZIAŁ 1 OSOBY) 1 842PORADA WSTĘPNA NA ETAPIE SPECJALISTYCZNYM 1 632PORADA KONTROLNA NA ETAPIE SPECJALISTYCZNYM (PO 3, 6, 12 M-CACH) 1 909

Tabela 6. Realizacja świadczeń w poradni leczenia uzależnień (1740) dla rozpoznania F17


Liczba sfinansowanych świadczeń


Liczba pacjentów Liczba świadczeniodawców

DOLNOŚLĄSKI 143 12 285 24 5KUJAWSKO-POMORSKI 18 1 493 8 3LUBELSKI 189 13 200 41 1LUBUSKI 15 1 397 8 5ŁÓDZKI 91 5 654 20 4MAŁOPOLSKI 112 8 617 16 9MAZOWIECKI 71 5 723 37 8PODLASKI 7 580 1 1POMORSKI 89 4 669 10 1ŚWIĘTOKRZYSKI 7 485 6 3WIELKOPOLSKIE 422 25 925 87 20RAZEM 1 164 80 026 258 60

Tabela 7. Realizacja świadczeń w poradni uzależnienia od substancji psychoaktywnych (1746) dla

rozpoznania F17




Liczba pacjentów


LUBELSKI 125 8 997 29 4

LUBUSKI 121 8 735 25 1

MAŁOPOLSKI 64 4 707 15 2

MAZOWIECKI 57 4 833 22 4

PODKARPACKI 82 6 460 9 2

PODLASKI 30 2 635 7 1

POMORSKI 74 3 792 17 3

ŚLĄSKI 352 32 511 86 4

ŚWIĘTOKRZYSKI 6 144 1 1

WARMIŃSKO-MAZURSKI 1 75 1 1

WIELKOPOLSKI 41 3 488 16 2ZACHODNIOPOMORSKI 80 5 347 10 1

40

RAZEM 1 033 81 722 238 26

Tabela 8. Realizacja świadczeń w poradni antynikotynowej (1742)




Liczba pacjentów


LUBELSKI 540 47 498 90 1LUBUSKI 641 61 427 113 2ŚLĄSKI 864 81 324 86 2RAZEM 2 045 190 248 289 5

4.2. DOKSZTAŁCANIE LEKARZY PODSTAWOWEJ I SPECJALISTYCZNEJ OPIEKI ZDROWOTNEJ W ZAKRESIE INTERWENCJI ANTYTYTONIOWEJ ORAZ LECZENIA UZALEŻNIENIA OD TYTONIU

W zakresie Zadania 4, w 2013 roku w Instytucie Gruźlicy i Chorób Płuc (IGiChP)

prowadzono działania edukacyjne, uwzględniano tematykę palenia tytoniu w działalności

naukowej Instytutu, a także w wywiadach w mediach.

W dniach 28-30 października 2013 r. przeprowadzono kurs pt. Choroby Obturacyjne –

Astma i POChP, w ramach którego prezentowano wykład pt. Profilaktyka POChP –

poradnictwo i uzależnienie od tytoniu. W kursie udział wzięło 46 lekarzy.

W ramach wykładów dla studentów english division Uniwersytetu Medycznego

w Warszawie przeprowadzono 3 wykłady dla 110 słuchaczy pt. Rola palenia tytoniu

w patogenezie chorób płuc i oskrzeli – choroby odtytoniowe i leczenie uzależnienia

od tytoniu.

W dniach 12-14 czerwca 2013 r. podczas Krajowej Konferencji Pulmonologów

przedstawiono wykład pt. Leczenie uzależnienia od nikotyny.

Lekarze pracujący w IGiChP zostali zaproszeni jako prelegenci do udziału w warsztatach

edukacyjnych na temat Przewlekłej obturacyjnej choroby płuc (POChP), pod patronatem

Polskiego Towarzystwa Chorób Płuc. W ramach wykładów poruszano tematykę

rozpoznawania i leczenia uzależnienia od tytoniu. W warsztatach udział wzięło ponad 1000

uczestników.

41

W trakcie konferencji prasowej i warsztatów dla dziennikarzy, która odbyła się w dniu

6 listopada 2013 r. w ramach II edycji Medicinariów, przedstawiono wykład pt. Działania

antytytoniowe w POChP.

Zespół ekspertów European Lung Fundation pod auspicjami Europejskiego Towarzystwa

Chorób Płuc pracował nad poprawą sposobu komunikowania się personelu medycznego

z palaczami tytoniu chorymi na choroby płuc. Opracowano anonimową ankietę. Informacje

obadaniu rozpowszechniono wśród chorych hospitalizowanych w IGiChP, którzy wzięli czynny

udział w badaniu.

W dniu 26.09.2013 r. pracownicy IGiChP wzięli czynny udział w obchodach Dnia Eks-

Palacza. Rozwieszono plakaty z informacją o obchodach, rozdawano ulotki przedstawiające

korzyści z zaprzestania palenia tytoniu, a także informowano o możliwości uzyskania

bezpłatnej pomocy w rzucaniu palenia.

W ramach działalności naukowej Instytutu kontynuowane jest zadanie badawcze (7.21)

oceniające rozpowszechnienie nałogu palenia i narażenie na palenie bierne wśród chorych

na choroby śródmiąższowe płuc. Wszyscy pacjenci, którzy są uzależnieni od nałogu palenia

tytoniu otrzymują poradę antytytoniową. Do chwili obecnej do badania zakwalifikowano

350 chorych. Porada antytytoniowa, prowadzona w ramach hospitalizacji jako minimalna

interwencja, jest ciągłym działaniem wobec palących pacjentów, hospitalizowanych

w Instytucie Gruźlicy.

4.3. DZIAŁANIA PROWADZONE PRZEZ TELEFONICZNĄ PORADNIĘ POMOCY PALĄCYM

Ogólnopolska Telefoniczna Poradnia Pomocy Palącym (tel. 801 108 108) działa

przy Zakładzie Epidemiologii i Prewencji Nowotworów w Centrum Onkologii-Instytucie

im. Marii Skłodowskiej-Curie w Warszawie, w oparciu o trzy linie telefoniczne obsługiwane

przez doświadczonych konsultantów pracujących od poniedziałku do piątku w godzinach

11.00-19.00.

Telefoniczna Poradnia Pomocy Palącym działa zgodnie ze standardami Guide to Best

Practice opracowanymi przez European Network of Quitlines. Pacjentami Telefonicznej

Poradni Pomocy Palącym są osoby uzależnione od tytoniu, w różnych fazach procesu

rzucania palenia oraz osoby nigdy niepalące, których dotyczy problem palenia. Działalność

42

Poradni ma charakter psychoedukacji, psychoprofilaktyki oraz konsultacji z elementami

interwencji kryzysowej i wsparcia emocjonalnego. Celem poradnictwa telefonicznego jest

motywowanie i wspieranie dzwoniących do zmiany trybu życia, a zwłaszcza do zaprzestania

palenia tytoniu.

Zakres działań Poradni obejmuje:

a) udzielanie informacji o korzyściach wynikających z rzucenia palenia oraz

szkodliwości palenia tytoniu i mechanizmach uzależnienia;

b) pomoc dzwoniącym pacjentom w analizie głębokości ich uzależnienia od tytoniu

oraz wzmocnienie motywacji do zaprzestania palenia;

c) poradnictwo w zakresie zindywidualizowanego doboru metody zerwania

z uzależnieniem od tytoniu;

d) udzielanie informacji o możliwych metodach rzucenia palenia opartych

na farmakoterapii i psychoterapii;

e) wspieranie pacjentów w przygotowaniu i przeprowadzeniu próby rzucenia palenia;

f) wspieranie pacjentów w kryzysie związanym z odstawieniem papierosów

i przeciwdziałanie nawrotom uzależnienia;

g) udzielanie informacji o istniejących w Polsce specjalistycznych poradniach

stacjonarnych dla osób uzależnionych od tytoniu;

h) poradnictwo dla rodzin i bliskich osób uzależnionych od tytoniu.

Informacja o Telefonicznej Poradni Pomocy Palącym wraz z numerem stanowi treść

jednego z 14 ostrzeżeń zdrowotnych umieszczanych na paczkach papierosów. Dodatkowo

numer jest umieszczany w materiałach edukacyjnych i promocyjnych zadania Prewencja

pierwotna nowotworów realizowanego w ramach Narodowego programu zwalczania chorób

nowotworowych.

W okresie od 1 stycznia 2013 r. do 31 grudnia 2013 roku w Telefonicznej Poradni

Pomocy Palącym udzielono 5 496 konsultacji telefonicznych, z czego 4 943 konsultacji

reaktywnych (osoby dzwoniące) oraz 553 konsultacji proaktywnych (osoby objęte serwisem

terapeutycznym, do których dzwonią konsultanci).

Telefoniczna Poradnia Pomocy Palącym (tel. 801 108 108) prowadzona jest w ramach

zadania Prewencja pierwotna nowotworów finansowanego przez Ministerstwo Zdrowia

w ramach Narodowego programu zwalczania chorób nowotworowych.

43

_________________________________________________________

ZADANIE 5

OGRANICZANIE PALENIA TYTONIU I DZIAŁANIA EDUKACYJNE PROWADZONE W ŚRODOWISKU ŻOŁNIERZY ZAWODOWYCH, PRACOWNIKÓW WOJSKA I ICH RODZIN

W 2013 r., na zlecenie Departamentu Wychowania i Promocji Obronności Ministerstwa

Obrony Narodowej, przeprowadzono 14 warsztatów szkoleniowych dla żołnierzy

i pracowników wojska z zakresu profilaktyki zachowań ryzykownych oraz promowania stylu

życia wolnego od alkoholu, narkotyków, nikotyny. Zadanie było realizowane przez Biuro

Profilaktyki Uzależnień. W ramach zajęć uczestnicy zapoznali się m.in. z mechanizmami

uzależnienia oraz sposobami motywowania do podjęcia leczenia. Każdy otrzymał skrypt,

zestawy ćwiczeń wraz z opisami, płytę CD z prezentacjami. Łącznie w zajęciach wzięło udział

490 żołnierzy i pracowników wojska z 14 jednostek wojskowych. Koszt realizacji warsztatów

wyniósł: 50 400 zł.

W ramach projektu edukacyjno-informacyjnego z zakresu profilaktyki uzależnień

i zachowań ryzykownych Stowarzyszenie MONAR przeszkoliło 32 edukatorów wojskowych

(psycholodzy, oficerowie wychowawczy) – osób odpowiedzialnych za realizację zajęć

profilaktycznych w jednostkach wojskowych. Szkolenie prowadzone było metodą warsztatową.

Obok wiedzy teoretycznej i praktycznej dotyczącej m.in. uzależnienia od nikotyny, szkód

zdrowotnych związanych z czynnym i biernym paleniem, sposobów radzenia sobie

w sytuacjach trudnych, które sprzyjają zapaleniu papierosa, każdy uczestnik otrzymał pakiet

edukacyjny składający się z książki i płyty DVD pt. „Nikotyna”. Łączny koszt realizacji zadania

wyniósł 40 200,00 zł.

W uczelniach wojskowych przeprowadzano dla wszystkich słuchaczy zajęcia dotyczące

zdrowotnych konsekwencji palenia tytoniu. W ramach wykonywania obowiązków

służbowych psycholodzy oraz oficerowie wychowawczy prowadzili szkolenia dla żołnierzy

i pracowników wojska, dotyczące profilaktyki palenia tytoniu. Znalazła ona także

odzwierciedlenie w zapisach Programu umacniania dyscypliny, przeciwdziałania

uzależnieniom oraz zapobiegania patologiom społecznym w Siłach Zbrojnych

Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2012-2013.

44

Na terenie obiektów oraz w środkach przewozu osób podlegających Ministrowi Obrony

Narodowej przestrzegany jest zakaz palenia wyrobów tytoniowych, żołnierze i pracownicy

wojska zostali poinformowani o odpowiedzialności dyscyplinarnej za łamanie ww. zakazu.

Wydzielono odpowiednio przygotowane i oznaczone miejsca do palenia tytoniu.

Łączny koszt realizacji programu w 2013 r. wyniósł 90 600 zł.

_________________________________________________________

ZADANIE 6

ZMIANA KLIMATU SPOŁECZNEGO I ZACHOWAŃ W STOSUNKU DO PALENIA TYTONIU WŚRÓD FUNKCJONARIUSZY I PRACOWNIKÓW SŁUŻBY WIĘZIENNEJ ORAZ OSÓB OSADZONYCH W ZAKŁADACH PENITENCJARNYCH

6.1. ZMIANA KLIMATU SPOŁECZNEGO I ZACHOWAŃ W STOSUNKU DO PALENIA TYTONIU WŚRÓD FUNKCJONARIUSZY I PRACOWNIKÓW SŁUŻBY WIĘZIENNEJ W 2013 r. Służba Więzienna kontynuowała podjęte działania mające na celu

rozpoznanie skali zjawiska palenia tytoniu przez funkcjonariuszy i pracowników Służby

Więziennej. Prowadzono także oddziaływania profilaktyczne i promocyjne służące ochronie

zdrowia przed negatywnymi skutkami używania tytoniu.

W 2013 roku w Służbie Więziennej realizowano dwa programu profilaktyczne, którymi

objęto łącznie 3 007 funkcjonariuszy i pracowników.

Zakład Opieki Zdrowotnej Medycyny Pracy Służby Więziennej w Warszawie realizował

program profilaktyczny pt. Program ograniczania szkodliwego wpływu dymu tytoniowego

wśród funkcjonariuszy i pracowników Służby Więziennej. W ramach programu, przy

współpracy z Państwową Inspekcją Sanitarną opracowano plakat edukacyjny skierowany

do funkcjonariuszy i pracowników Służby Więziennej, promujący prawo osób niepalących

do pracy w warunkach wolnych od dymu tytoniowego. Drugi program pt. Bądź świadom

swojego nałogu był realizowany przez Zakład Opieki Zdrowotnej Medycyny Pracy Służby

Więziennej we Wrocławiu. Głównym celem programu było podniesienie świadomości osób

45

palących w zakresie zagrożeń zdrowotnych wynikających z używania tytoniu oraz pobudzenie

do refleksji nad odpowiedzialnością za własne zachowania mające wpływ na zdrowie.

W Służbie Więziennej w 2013 r. prowadzono także działania profilaktyczne (nieujęte

w programy), stanowiące najczęściej jeden z elementów warsztatów, szkoleń lub treningów,

których tematyka obejmowała między innymi takie programy jak:

1. Rozpoznawanie i leczenie zespołu uzależnienia od tytoniu.

2. Następstwa palenia tytoniu.

3. Bądź świadom swojego nałogu.

4. Wpływ palenia papierosów na układ krążenia.

5. Palenie papierosów, a ciśnienie krwi.

W trakcie badań profilaktycznych funkcjonariuszy i pracowników Służby Więziennej

prowadzono również poradnictwo indywidualne.

Głównym założeniem realizowanych działań profilaktycznych była promocja zdrowia

oraz kształtowanie postaw prozdrowotnych wśród jak największej liczby odbiorców.

Prowadzone oddziaływania miały również na celu rozpoznawanie stopnia uzależnienia,

motywacji do rzucenia palenia, przekazanie informacji o zyskach płynących z niepalenia

i zagrożeniach jakie niesie za sobą używanie tytoniu, a także wzbudzenie motywacji

użytkowników tytoniu do zerwania z nałogiem.

W 2013 r. przeprowadzono 84 szkolenia i warsztaty dla funkcjonariuszy i pracowników

Służby Więziennej, które swoim zakresem obejmowały zagadnienia dotyczące uzależnienia

od nikotyny i jego skutków.

Łącznie z takiej formy oddziaływań skorzystało 2 801 funkcjonariuszy i pracowników

Służby Więziennej.

Do grudnia 2013 r. w trakcie badań profilaktycznych prowadzonych przez służbę

medycyny pracy Służby Więziennej udzielono 3 312 porad w zakresie problemów

uzależnienia od tytoniu.

Częścią tych badań była konsultacja psychologiczna, w czasie której udzielano

funkcjonariuszom indywidualnych porad z zakresu konstruktywnych sposobów radzenia sobie

ze stresem, prowadzono psychoedukację z zakresu uzależnień, motywowano do rzucenia

palenia oraz przekazywano informację o instytucjach zajmujących się terapią uzależnień.

46

W ciągu całego roku w Zakładach Opieki Zdrowotnej Medycyny Pracy Służby Więziennej

wykonano (na koszt pracodawcy) 99 badań spirometrycznych.

W trakcie badań profilaktycznych przekazywano funkcjonariuszom i pracownikom

Służby Więziennej ulotki i materiały edukacyjne dotyczące szkodliwości używania tytoniu

i sposobów rzucania palenia.

W 2013 r. kontynuowano gromadzenie danych statystycznych w celu ustalenia liczby

osób używających tytoń wśród funkcjonariuszy i pracowników Służby Więziennej oraz

prowadzono działalność profilaktyczną (szkolenia, warsztaty, ulotki, monitorowanie

stosowania przepisów). Służba medycyny pracy Służby Więziennej nie prowadzi działalności

leczniczej i terapeutycznej wobec funkcjonariuszy i pracowników Służby Więziennej.

W związku z tym, udzielano funkcjonariuszom i pracownikom wsparcia, promowano zdrowy

styl życia i motywowano do zmiany szkodliwych dla zdrowia nawyków i zachowań. Osobom,

które wyraziły chęć skorzystania z pomocy terapeutycznej, przekazywano adresy

specjalistycznych poradni i oddziałów poza Służbą Więzienną, świadczących usługi

w zakresie leczenia uzależnień.

Od 30 czerwca 2011 r. obowiązuje rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia

20 czerwca 2011 r. w sprawie szczegółowych warunków używania wyrobów tytoniowych

na terenie obiektów podlegających Ministrowi Sprawiedliwości oraz w środkach przewozu

osób (Dz. U. Nr 135, poz. 795), uwzględniające obowiązek zachowania miejsc pracy, nauki

i służby jako stref wolnych od dymu tytoniowego oraz ochrony niepalących przed dymem

tytoniowym.

Z danych przekazanych przez Okręgowe Inspektoraty Służby Więziennej oraz Zakłady

Opieki Zdrowotnej Medycyny Pracy Służby Więziennej wynika, że we wszystkich jednostkach

organizacyjnych Służby Więziennej zostały wyznaczone i odpowiednio oznakowano miejsca

do używania wyrobów tytoniowych. Miejsca te są wyznaczone w sposób uniemożliwiający

oddziaływanie dymu tytoniowego na osoby niepalące.

Służba medycyny pracy Służby Więziennej współpracowała z dyrektorami jednostek

penitencjarnych szczególnie w zakresie zapewnienia funkcjonariuszom i pracownikom Służby

Więziennej bezpiecznych i higienicznych warunków służby i pracy. Personel służby medycyny

pracy Służby Więziennej w czasie wizytacji stanowisk pracy i miejsc pełnienia służby

w poszczególnych jednostkach penitencjarnych, przy współpracy osób wyznaczonych

47

do realizacji zadań z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy i służby, sprawdzał przestrzeganie

zakazu palenia oraz warunki, w jakich wykonują swoje zadania służbowe funkcjonariusze

i pracownicy Służby Więziennej, z uwzględnieniem zapewnienia im prawa do pracy

w środowisku wolnym od dymu tytoniowego.

W 2013 r. funkcjonariusze i pracownicy Służby Więziennej złożyli jedną skargę

w sprawie nieprzestrzegania przepisów o zakazie palenia. W jej wyniku wprowadzono

zmiany w zakresie wyznaczania miejsca do używania tytoniu, mające na celu ochronę osób

niepalących przed szkodliwym działaniem dymu papierosowego. Zauważono jednak problem

wykonywania czynności służbowych w okresowym narażeniu na dym tytoniowy, powstający

w celach przeznaczonych dla palących osób pozbawionych wolności.

W 2013 r. nie wszczęto na wniosek funkcjonariuszy i pracowników Służby Więziennej,

postępowań odnośnie nieprzestrzegania przepisów dotyczących zakazu palenia w zakładach

penitencjarnych.

Ponadto w zakresie działań promocyjnych dotyczących profilaktyki uzależnienia

od tytoniu w ramach obchodów Światowego Dnia Rzucania Palenia oraz Światowego Dnia

Bez Tytoniu umieszczono na stronie internetowej Służby Więziennej materiał zachęcający

do zaprzestania palenia tytoniu, w którym przekazano także informację o telefonicznej

poradni dla osób uzależnionych od tytoniu.

W wszystkich jednostkach organizacyjnych Służby Więziennej stworzono warunki wolne

od dymu tytoniowego w miejscach przebywania osadzonych niepalących. Dokonano

podziału cel dla osadzonych palących i niepalących. Każdorazowo w trakcie wizyt lekarskich

i badań profilaktycznych prowadzone było poradnictwo indywidualne ukierunkowane na

kształtowanie postaw prozdrowotnych wśród jak największej liczby osadzonych.

6.2. ZMIANA KLIMATU SPOŁECZNEGO I ZACHOWAŃ W STOSUNKU DO PALENIA TYTONIU WŚRÓD OSADZONYCH W ZAKŁADACH PENITENCJARNYCH

Dane dotyczące działań prowadzonych wśród osób osadzonych w zakładach

penitencjarnych przedstawia Tabela 3.

48

Tabela 9. Wskaźniki dotyczące osób pozbawionych wolności – 2013 r.Wyszczególnienie (dotyczy tylko osadzonych)

Liczba przeprowadzonych

programów edukacyjnych z osadzonymi w jednostkach

penitencjarnych

Liczba udzielonych

porad dotyczących problemów uzależnienia od tytoniu

wśród osadzonych

Liczba zajęć podejmowanych

wśród osadzonych,

służących upowszechnianiu zdrowego stylu

życia jako alternatywy dla palenia tytoniu

Liczba osadzonych

korzystających z poradnictwa i

leczenia uzależnienia od

tytoniu

Liczba utworzonych

cel dla osadzonych niepalących

Liczba skarg składanych

na nieprzestrzegani

e przepisówo zakazie palenia

Liczba wszczętych postępowań

odnośnie nieprzestrzegania

przepisów dotyczących

zakazu palenia w zakładach

penitencjarnych

254 64700 3244 10977 5738 169 87

Wszystkie zadania wynikające z programu realizowane były w sposób ciągły i zostały

implementowane w bieżącą pracę oraz budżet jednostek podstawowych.

________________________________________________________

ZADANIE 7

OGRANICZENIE PALENIA TYTONIU W ŚRODOWISKU ZAWODOWYM I RODZINNYM FUNKCJONARIUSZY SŁUŻB RESORTU SPRAW WEWNĘTRZNYCH

W ramach realizacji zadań Programu Ograniczania Zdrowotnych Następstw Palenia

Tytoniu w Polsce w 2013 r. w resorcie spraw wewnętrznych przeprowadzono następujące

działania:

1. W Samodzielnych Publicznych Zakładach Opieki Zdrowotnej Ministerstwa Spraw

Wewnętrznych:

a) zorganizowano dwie regionalne konferencje szkoleniowe w Olsztynie i Katowicach

(dla grupy 97 osób, w tym 73 funkcjonariuszy), mające na celu zmianę zachowań

funkcjonariuszy w związku z paleniem tytoniu w miejscu pracy oraz środowisku

rodzinnym oraz uświadamianie skutków czynnego i biernego palenia tytoniu,

b) przeprowadzono 88 godzin wykładów i warsztatów szkoleniowych dotyczących m.in.

sposobów rzucania palenia, skutków zdrowotnych, społecznych i ekonomicznych

wynikających z palenia tytoniu, dla łącznej grupy 1461 osób (w której funkcjonariusze

stanowili 65% odbiorców),

c) odbyły się 104 spotkania terapii indywidualnej, 7 spotkań terapii w grupie wsparcia

oraz udzielono 860 porad z zakresu problematyki palenia tytoniu, w tym rzucania

49

palenia, palenia biernego oraz metod leczenia uzależnienia od nikotyny, wszystkimi

formami pomocowymi objęto grupę 1004 osób,

d) zorganizowano 19 szkoleń personelu medycznego dla grupy 132 osób oraz

dofinansowano udział 2 osób w szkoleniach zewnętrznych, co miało na celu

poszerzenie wiedzy i umiejętności pracowników Samodzielnych Publicznych

Zakładów Opieki Zdrowotnej Ministerstwa Spraw Wewnętrznych do motywowania

pacjentów do podjęcia leczenia uzależnienia od tytoniu

e) organizowano tematyczne spotkania (z okazji Światowego Dnia bez Tytoniu i

Światowego Dnia Rzucania Palenia) oraz prezentowano na terenie SP ZOZ MSW, w

formie plakatów i ulotek, dodatkowe informacje promujące imprezy z nimi związane.

Na realizację powyższych zadań wydatkowano w 2013 roku 56 247,08 zł.

Liczba osób uczestniczących w ww. działaniach wyniosła 2 696, w tym funkcjonariusze

stanowili ponad 55% uczestników.

2. W Straży Granicznej:

a) w ramach badań profilaktycznych prowadzonych przez lekarzy medycyny pracy

realizowano interwencje i porady lekarskie w stosunku do zgłaszających się osób

palących (brak statystyki osób zgłaszających się),

b) przeprowadzono szkolenia dla nowoprzyjętych funkcjonariuszy w ośrodkach

szkoleniach Straży Granicznej,

c) w poczekalniach PDOZ jednostek organizacyjnych Straży Granicznej dostępne były

materiały edukacyjne i informacyjne dotyczące uzależnienia od tytoniu oraz

dostępnych terapii palenia tytoniu,

d) prowadzone były prelekcje w ramach działań psychoedukacyjnych dla

funkcjonariuszy i pracowników Straży Granicznej na temat szkodliwości palenia

tytoniu; rygorystycznie przestrzegano zakazu palenia na terenie obiektów Straży

Granicznej, poza miejscami do tego wyznaczonymi.

3. W Biurze Ochrony Rządu:

a) przeprowadzono z funkcjonariuszami cykl spotkań i szkoleń z tematyki uzależnień,

w tym z zakresu powstawania, przeciwdziałania i leczenia uzależnienia od palenia

tytoniu oraz poradnictwa, jak zerwać z nałogiem. Szkoleniem objęto

119 funkcjonariuszy,

50

b) w ramach badań medycyny pracy lekarze-profilaktycy przeprowadzili wśród

pacjentów szeroko zakrojone działania poradnictwa antynikotynowego (wykonano

badania profilaktyczne 1 428 funkcjonariuszy i 149 pracowników),

c) we wszystkich obiektach administrowanych przez Biuro Ochrony Rządu wyznaczono

i oznakowano miejsca do palenia tytoniu, na zewnątrz budynków.

4. W Policji:

Wydział Ochrony Pracy Gabinetu Komendanta Głównego Policji przypominał podległym

jednostkom o konieczności kontroli realizacji rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych

i Administracji z dnia 11 maja 2011 r. w sprawie szczegółowych warunków używania

wyrobów tytoniowych na terenie obiektów oraz w środkach przewozu osób podlegających

ministrowi właściwemu do spraw wewnętrznych. Zakupiono piktogramy o treści: „Zakaz

palenia” i umieszczono je na terenie obiektów służbowych i w radiowozach. Wyznaczono

i oznaczono miejsca na zewnątrz budynków do palenia papierosów.

W dalszym ciągu realizowany jest nadzór Policji (wynikający z obowiązków

regulaminowych) nad przestrzeganiem zapisów zawartych w ustawie z dnia 9 listopada

1995 r. o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych.

a) Komenda Wojewódzka Policji w Rzeszowie:

W ramach działalności prewencyjnej podczas spotkań wśród dzieci i młodzieży

w placówkach oświatowych poruszano problematykę zagrożeń prawnych związanych

z paleniem wyrobów tytoniowych. W trakcie powyższych szkoleń stosowne

informacje były także przekazywane nauczycielom oraz rodzicom;

Propagowano ideę ograniczenia palenia tytoniu podczas wielu imprez o charakterze

kulturalno-sportowym np. podczas Ogólnopolskiej Nocy Profilaktyki;

Organizowano konkursy plastyczne dla dzieci i młodzieży, w których główną

tematyką było szeroko rozumiane bezpieczne zachowanie w sytuacjach

zagrażających zdrowiu i życiu młodego pokolenia, w tym problematyka stosowania

używek;

Realizowano program prewencyjny Stop patologiom w ramach, którego odbywały się

pogadanki na temat zapobiegania paleniu tytoniu przez dzieci i młodzież;

Dystrybuowano materiały edukacyjno-informacyjne dotyczące ograniczenia palenia

tytoniu w społeczeństwie;

51

Udzielano porad funkcjonariuszom i pracownikom Policji przez lekarzy medycyny

pracy w ramach badań profilaktycznych;

Organizowano szkolenia dla funkcjonariuszy w ramach Promocji Zdrowia;

Prowadzono cykliczne kontrole wewnętrzne przestrzegania przez pracowników oraz

funkcjonariuszy zakazu palenia tytoniu w pomieszczeniach.

b) Komenda Wojewódzka Policji w Szczecinie:

Uczestniczono w szkoleniach organizowanych przez powiatowe Stacje Sanitarno-

Epidemiologiczne dot. wdrażania ustawy o ochronie zdrowia przed następstwami

używania tytoniu i wyrobów tytoniowych;

Brano udział w kwartalnych spotkaniach koalicji lokalnych;

Prowadzono akcje edukacyjno-informacyjnych o obowiązujących regulacjach

w zakresie miejsc wolnych od dymu tytoniowego oraz konsekwencjach zdrowotnych

używania tytoniu (czynne i bierne palenie);

Przeprowadzono 1006 spotkań z dziećmi, młodzieżą gimnazjalną, ponadgimnazjalną

i osobami dorosłymi, realizując programy profilaktyczne, m.in. pt. Nie pal przy mnie

proszę!, Znajdź właściwe rozwiązanie, Czyste powietrze wokół nas, Wolni od dymu,

Nikotyna – legalny narkotyk, Profilaktyka Oczami Młodzieży, Moda na niepalenie,

Bezpieczna Szkoła.

c) Komenda Wojewódzka Policji we Wrocławiu:

Wdrażano oraz realizowano w jednostkach Policji programy profilaktyczne, spośród

68 realizowanych programów, aż 32 to działania o walorze edukacyjnym, skierowane

przede wszystkim do dzieci i młodzieży szkolnej, realizowane zarówno na terenie

szkół podstawowych, gimnazjalnych jak i ponadgimnazjalnych;

Przeprowadzono spotkania (pogadanki) w zakresie przedmiotowej problematyki:

35 spotkań w przedszkolach, 850 spotkań w szkołach podstawowych, 1052 spotkań

w gimnazjach, 407 spotkań w szkołach średnich, 30 spotkań na terenie uczelni

wyższych, 323 spotkań z gronem pedagogicznym, 456 spotkań z rodzicami/

opiekunami prawnymi dzieci i młodzieży szkolnej oraz udzielono 20 indywidualnych

porad osobom uzależnionym od tytoniu z wykorzystaniem psychologów cywilnych.

52

d) Komenda Wojewódzka Policji w Gorzowie Wielkopolskim:

Wspólnie z Wojewódzką Stacją Sanitarno-Epidemiologiczną w Gorzowie Wlkp.,

przeprowadzono patrole „antytytoniowe”, których celem było egzekwowanie ustawy

o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych

w miejscach publicznych;

Zrealizowano IV i V edycję Projektu Działań Profilaktycznych pt. Obejrzałem Problem.

Jego przedmiotem było przeciwdziałanie zjawiskom problemowym związanym

między innymi z uzależnieniami od nikotyny. Adresatem działań byli pedagodzy

i uczniowie szkól gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych województwa lubuskiego.

W sumie w ramach ww. projektu odbyło się 26 projekcji filmowych i debat;

Zrealizowano kolejną edycję Wojewódzkiego Turnieju Wiedzy o Bezpieczeństwie

pt. Bezpieczne wakacje z Lupo. W ramach przygotowań przekazana została 21 000

uczniom klas V-VI szkół podstawowych wiedza z zakresu uzależnień (tytoń, alkohol,

narkotyki) i bezpieczeństwa;

Przygotowano i zrealizowano działania prewencyjnego pt: Wioska Policyjna

na Przystanku Woodstock. Przedsięwzięcie oparte było między innymi

na przekazywaniu uczestnikom festiwalu informacji dot. szkodliwości uzależnień

(nikotyna, alkohol, narkotyki) oraz na haśle „STOP uzależnieniom, STOP

nietolerancji”.

d) Komenda Wojewódzka Policji w Łodzi:

Dystrybuowano wśród funkcjonariuszy i pracowników Policji materiały informacyjno-

edukacyjne oraz oświatowo-zdrowotne ukazujące istotę zagrożenia toksycznymi

i rakotwórczymi składnikami dymu tytoniowego oraz promujące ograniczenie

używania wyrobów tytoniowych w środowisku zawodowym i rodzinnym;

Przystąpiono do koordynowanego przez Krajowe Centrum Promocji Zdrowia

w Miejscu Pracy Instytutu Medycyny Pracy w Łodzi ogólnopolskiego projektu

Profilaktyczny program w zakresie przeciwdziałania uzależnieniu od alkoholu, tytoniu

i innych środków psychoaktywnych;

W ramach Światowego Dnia Rzucenia Palenia z udziałem mediów zorganizowano

akcję profilaktyczną, w ramach której możliwe było bezpłatne wykonanie badania

53

spirometrycznego płuc oraz określenie przy użyciu smokolizera poziomu tlenku

węgla w wydychanym powietrzu;

Na terenie placówek oświatowo-wychowawczych dla dzieci i młodzieży przedszkoli,

szkół podstawowych, gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych prowadzono pogadanki

na temat szkodliwości palenia tytoniu oraz konsekwencjach prawnych za naruszanie

stref wolnych od dymu tytoniowego w miejscach użyteczności publicznej. W przypadku

ujawnienia palenia tytoniu przez osoby nieletnie, z nimi i ich rodzicami prowadzono

rozmowy profilaktyczne dotyczące uzależnienia.

e) Komenda Wojewódzka Policji w Kielcach:

Przeprowadzono łącznie 163 spotkań profilaktycznych w szkołach, których celem

było uświadomienie młodzieży o konsekwencjach zdrowotnych związanych

z nikotynizmem oraz o skutkach prawnych wynikających z nieprzestrzegania

przepisów ustawy o ochronie zdrowia, w spotkaniach udział wzięło łącznie ponad

3200 uczniów;

Zamieszczano informacje na stronie internetowej KPP dotyczące konsekwencji

prawnych palenia tytoniu w miejscach publicznych;

Przeprowadzono dwie akcje pt. Jabłko-Cytryna, w czasie których m.in. zwrócono

uwagę na szkodliwość palenia nikotyny i wręczano kierującym ulotki dotyczące

zdrowotnych następstw palenia nikotyny, dodatkowo w akcji wzięło udział

21 uczniów ze szkół podstawowych powiatu buskiego;

Brano udział w przeglądzie filmów profilaktycznych dla młodzieży szkół

ponadgimnazjalnych, między innymi o tematyce antynikotynowej, połączonym

z wystąpieniem Państwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego

w Starachowicach na temat realizacji projektu Odświeżamy nasze miasta.

W przeglądzie uczestniczyło 100 uczniów;

W ramach akcji Bezpieczne Wakacje realizowano cele programu, w trakcie spotkań

z zorganizowanymi grupami dzieci i młodzieży wypoczywającymi podczas

organizowanych akcji letnich na terenie Starachowic – był to cykl spotkań w czasie

festynów o charakterze sportowo-edukacyjnym pt. Sportowa Środa.

Przeprowadzono 8 festynów, w których uczestniczyło ok. 850 osób. Łącznie

54

https://www.kazimierzawielka.swietokrzyska.policja.gov.pl/administracja/?dzial=504&artykul=25701

https://www.kazimierzawielka.swietokrzyska.policja.gov.pl/administracja/?dzial=504&artykul=25701

problematyka była poruszana na 20 spotkaniach z dziećmi i młodzieżą z udziałem

ok. 700 uczestników;

Przeprowadzono akcję profilaktyczną Jedziesz, nie pal, skierowaną do kierowców

i ich pasażerów, w ramach której rozdawano ulotki i prowadzono edukację na temat

szkodliwości palenia tytoniu;

Uczestniczono w rozstrzygnięciu konkursu literackiego i plastycznego pt. Nie pal przy

mnie, proszę, Czyste powietrze wokół nas w ramach Światowego Dnia bez Tytoniu

zorganizowany przez Powiatową Stację Sanitarno-Epidemiologiczną;

Uczestniczono w happeningu pod hasłem „Stop nałogom i przemocy”, w którym

łącznie udział wzięło ok. 300 osób, oraz w przeglądzie małych form teatralnych

pt. Jestem zdrowy, nie palę, gdzie omawiano skutki zdrowotne i prawne palenia

papierosów. W spotkaniu uczestniczyło ok. 95 osób;

Współorganizowano z Urzędem Miasta Starachowice i PSSE Starachowice festyn

profilaktyczny pt. Nie biorę , nie pije , nie palę, w którym uczestniczyło ok. 1000 osób.

f) Komenda Wojewódzka Policji w Opolu:

Przeprowadzono łącznie 68 kampanii społecznych, debat nikotynowych, pogadanek;

Podjęto szeroko zakrojoną kampanię profilaktyczną dotyczącą szkodliwości

zażywania wyrobów tytoniowych, adresowaną do młodzieży szkolnej oraz wszystkich

mieszkańców poprzez komunikaty na stronie internetowej (np. KPP Prudnik) i przy

okazji rożnego rodzaju spotkań;

W Komendzie Powiatowej Policji w Głubczycach w ramach projektu

i w porozumieniu z Powiatowym Inspektorem Sanitarnym przeprowadzono

kampanię medialną umieszczoną na stronie internetowej KPP, której głównym celem

było rozpowszechnienie informacji o regulacjach prawnych dotyczących miejsc

wolnych od dymu tytoniowego oraz edukacja w zakresie skutków zdrowotnych

używania tytoniu, w tym tzw. „palenia biernego”;

Wszystkie jednostki garnizonu opolskiego wraz z pracownikami stacji sanitarno-

epidemiologicznych przeprowadzały kontrole przystanków komunikacji publicznej

oraz dworców PKP i PKS, podczas których ujawniono nieprawidłowości (brak

informacji o zakazie palenia) w zakresie przestrzegania ustawy antytytoniowej.

55

W trakcie tych kontroli dokonywano sprawdzeń pod kątem umieszczenia słowno-

graficznej informacji o zakazie palenia tytoniu.

g) Komenda Wojewódzka Policji w Radomiu:

Zorganizowano szereg akcji prewencyjnych, których przedmiotem była

m.in. profilaktyka palenia tytoniu: Bezpieczne Ferie, Bezpieczne Wakacje,

Wagarowicz, Ogólnopolska Noc Profilaktyki, Ogólnopolski przystanek PaT, Z nami

bezpieczniej;

Zorganizowano szereg działań skierowanych do młodych ludzi, propagujących modę

na niepalenie, m.in.: konkurs na prezentację multimedialną Młodość wolna od dymu

tytoniowego (KPP Ostrów Mazowiecka), konkurs na prezentację multimedialną

Współczesne uzależnienia młodzieży, ich wpływ na zachowanie oraz sposoby

radzenia sobie z nimi (KMP Płock), dyskusję Głos profilaktyki w Żuromińskim Centrum

Kultury, dotyczącą uzależnień wśród młodzieży w ramach Ogólnopolskiej Nocy

Profilaktyki (KPP Żuromin), zorganizowano i wystawiono (przy współpracy z Gimnazjum

miejskim w Sierpcu) spektakl, w ramach programu Profilaktyka a Ty, dla młodzieży

z powiatu sierpeckiego, pt. Pozwól sobie pomóc, poruszający problem uzależnień

młodzieży (KPP Sierpc), przeprowadzono rozmowę (w ramach Ogólnopolskiej Nocy

Profilaktyki) dotyczącą uzależnień pod hasłem: „Harcerz jest czysty w myśli, w mowie

i uczynkach, nie pali tytoniu, nie zażywa narkotyków i nie pije napojów

alkoholowych”, opracowano program Edukacja dla bezpieczeństwa, mający na celu

popularyzację wśród dzieci i młodzieży m.in. mody na niepalenie – rozesłano do szkół

różnego rodzaju materiały profilaktyczne, np. konspekty zajęć lekcyjnych (KWP

Radom);

Organizowano wspólne patrole, podczas których młodzież wraz z dzielnicowymi

odwiedzała punkty sprzedaży tytoniu, wręczała ulotki na temat szkodliwości palenia

oraz informowała o zakazie sprzedaży wyrobów tytoniowych osobom poniżej

18. roku życia;

W ramach prowadzonych spotkań profilaktycznych w szkołach podstawowych,

gimnazjalnych i średnich informowano dzieci i młodzież o odpowiedzialności

nieletnich za używanie wyrobów tytoniowych, skutkach zdrowotnych palenia

papierosów oraz promowano zdrowy styl życia. W 2013 roku policjanci Mazowieckiej

56

Policji przeprowadzili około 3 600 takich spotkań, w tym 1 391 z rodzicami i kadrą

pedagogiczną.

h) Komenda Wojewódzka Policji w Białymstoku:

Kontynuowano realizację projektu edukacyjno-informacyjnego pt. Szkoła dobrego

wyboru, ukierunkowanego na profilaktykę uzależnień dzieci i młodzieży;

Przeprowadzono konkurs pt. Profilaktyka z Bakcylem – przedsięwzięcie z zakresu

profilaktyki uniwersalnej, przesłaniem konkursu było propagowanie pozytywnych

zachowań, postaw oraz zainteresowań i talentów młodych ludzi, stanowiących

alternatywny – wolny od używek – sposób spędzania wolnego czasu;

Kontynuowano działanie mające na celu ujawnienie naruszeń przepisów ustawy

z dnia 9 listopada 1995 r. o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu

i wyrobów tytoniowych oraz podejmowano działania represyjne i profilaktyczne

wobec nieletnich: ujawnianie wykroczeń, nakładanie mandatów, pouczenia,

informowanie rodziców o ujawnieniu małoletnich palących papierosy, informowanie

sądu rodzinnego o przejawach demoralizacji nieletnich.

i) Komenda Wojewódzka Policji w Krakowie:

W programach edukacyjnych z zakresu problemu uzależnienia od tytoniu

realizowanych w jednostkach resortowych oraz zakładach opieki zdrowotnej MSW

uczestniczyło 425 osób;

Przeprowadzono 9 szkoleń dla funkcjonariuszy i pracowników poświęconych

problemom uzależnień;

W zakresie poradnictwa, jak zerwać z nałogiem palenia tytoniu, przeszkolono

425 osób;

Udzielono 18 porad dotyczących problemów uzależnienia od tytoniu.

j) W Szkołach Policji:

Omawiano problem prewencji antynikotynowej;

Informowano słuchaczy o zgubnych następstwach palenia tytoniu:

– w WSP w Szczytnie we współpracy z PIS MSW przeprowadzono szkolenie na temat

zagrożeń zdrowotnych wynikających z palenia tytoniu oraz sposobów walki

z nałogiem (w spotkaniach wzięło udział 797 słuchaczy);

57

– w Szkole Policji w Pile realizowano zajęcia (zgodnie z programem szkolenia

zawodowego podstawowego) z zakresu ustawy o ochronie zdrowia przed

następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych (udział w nich wzięło 942

słuchaczy).

k) Ponadto:

Policja, w wielu innych garnizonach do szczebla powiatowego, była zaangażowana

wspólnie z lokalnymi społecznościami w kontynuację programu Odświeżamy nasze

miasta. TOB3CIT. Tobacco Free Cities, Powiatowy Program Ograniczenia

Zdrowotnych Następstw Palenia Tytoniu oraz Akcja STOP18;

W ramach obchodzonego w listopadzie Światowego Dnia Rzucenia Palenia Tytoniu

prowadzono akcje o profilaktyce antynikotynowej poprzez zwracanie szczególnej

uwagi na właściwe oznakowanie miejsc objętych zakazem palenia, głównie

przystanków i środków komunikacji miejskiej, a także podejmowano działania mające

na celu poprawę egzekwowania i przestrzegania nowelizacji ustawy o ochronie

zdrowia przed następstwem używania tytoniu i wyrobów tytoniowych.

5. W Państwowej Straży Pożarnej:

Podobnie jak w ubiegłym roku, przeprowadzono cykl spotkań i szkoleń w ramach

procesu kształcenia przez kadrę dydaktyczną szkół pożarniczych oraz ośrodków szkolenia

PSP. Ogółem w 2013 roku, w zakresie problematyki następstw palenia tytoniu

przeszkolonych zostało 1742 słuchaczy, w tym:

a) CS PSP w Częstochowie dla 201 słuchaczy;

b) SA PSP w Krakowie dla 185 słuchaczy;

c) SA PSP w Poznaniu dla 187 słuchaczy;

d) SP PSP w Bydgoszczy dla 822 słuchaczy;

e) SGSP Warszawa dla 347 słuchaczy.

Państwowi Inspektorzy Sanitarni MSW na obszarze poszczególnych województw

w ramach realizacji zadań Programu Ograniczania Zdrowotnych Następstw Palenia Tytoniu

w Polsce w roku 2013 przeprowadzili 115 działań (wykładów, prelekcji, instruktaży) dla 1841

słuchaczy.

W czasie bieżących kontroli sanitarnych, prowadzonych w podległych jednostkach

resortu, kontrolowano m.in. przestrzeganie zakazu palenia oraz nakazu oznakowania

58

informującego o zakazie palenia wyrobów tytoniowych na terenie obiektów i w środkach

przewozu osób podlegających ministrowi właściwemu do spraw wewnętrznych. Sprawdzano

również, czy wyznaczono odpowiednie miejsca do palenia tytoniu poza budynkiem jednostki

oraz zwracano uwagę na umieszczanie informacji słownej i graficznej o zakazie używania

wyrobów tytoniowych w obiekcie.

Dodatkowo w nadzorowanych obiektach prowadzono rozdawnictwo ulotek i broszur

dotyczących szkodliwości palenia.

Znaczącą zdobyczą ostatnich lat jest praktyczne wyeliminowanie palenia tytoniu na

terenie obiektów Ochrony Zdrowia MSW (dotyczy to zarówno personelu, jak też pacjentów).

_________________________________________________________

ZADANIE 8

WYELIMINOWANIE EKSPOZYCJI NA DYM TYTONIOWY W MIEJSCACH PRACY

Jednostki Państwowej Inspekcji Sanitarnej na terenie całego kraju przekazywały

do zakładów pracy poradniki pt. Miejsca pracy wolne od dymu tytoniowego – Poradnik dla

pracodawców, ulotki o tematyce antytytoniowej oraz prowadziły dystrybucję podręczników

w zakresie stosowania ustawy o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu

i wyrobów tytoniowych. Do nadzorowanych placówek przekazywane były również naklejki

oraz tabliczki z graficzną i słowną informacją o zakazie palenia.

Podczas wizytacji oraz w ramach realizacji działań oświatowo-zdrowotnych pracownicy

wojewódzkich i powiatowych stacji sanitarno-epidemiologicznych na bieżąco udzielali

instruktaży i porad na temat prawidłowego oznakowania stref wolnych od dymu

tytoniowego i znowelizowanej ustawy z dnia 9 listopada 1995 roku o ochronie zdrowia przed

następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych.

Ponadto, w niektórych województwach podejmowano dodatkowe działania skierowane

do zakładów pracy. Ich zestawienie przedstawia tabela nr 4:

59

Tabela 10. Organizowane przez stacje programy edukacyjne skierowane do pracowników, grupy docelowe, cel, liczba odbiorców, formy działań, organizatorzy itp.

DOLNOŚLĄSKIEPracownicy PSSE Dzierżoniów w 2013 r. udzielili w 41 zakładach pracy instruktaże na temat prowadzonych działań profilaktycznych w zakresie zachowań antytytoniowych. Prowadzono dystrybucję materiałów edukacyjnych i informacyjnych. Zasięgiem objęto ok. 2000 osób.W dniu 21 maja 2013 r. dla uczestników wałbrzyskiej Giełdy Pracy i Edukacji przeprowadzono akcję informacyjno-edukacyjną, podczas której prowadzono rozmowy indywidualne połączone z rozdawnictwem ulotek, dotyczących szkodliwości czynnego i biernego palenia tytoniu. Działaniami objęto ok. 170 osób.PSSE w Zgorzelcu zorganizowała punkt informacyjny połączony z badaniem smokerlyzerem pracowników oraz rozdawnictwem materiałów informacyjno-edukacyjnych dla firmy Polskie Górnictwo Naftowe i Gazu sp. z o.o. Warszawa, oddział Wrocław, zakład z siedzibą w Zgorzelcu. Działaniami objęto ok. 150 osób.

LUBELSKIEW dniu 8.05.2013 r. w WSSE Lublin odbyło się szkolenie pt. Miejsce pracy wolne od dymu tytoniowego dla kadry kierowniczej zakładów pracy z terenu miasta Lublina. W szkoleniu wzięło udział 17 przedstawicieli zakładów pracy. Słuchacze mogli wysłuchać wykładów na temat zdrowotnych skutków palenia tytoniu, systemu legislacyjnego w zakresie ograniczania używania tytoniu w Polsce oraz stanowiskiem PIS wobec zapisów ustawy o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych.PSSE Chełm wraz z Urzędem Miasta przeprowadziła szkolenia i wykłady dla pracowników Chełmskich Linii Autobusowych, Miejskiego Przedsiębiorstwa Gospodarki Komunalnej, Chełmskiej Spółdzielni Mieszkaniowej, organizacji pozarządowych, Środowiskowego Domu Pomocy Społecznej. Ogółem udział wzięły 84 osoby. LUBUSKIEPracownicy WSSE i PSSE województwa lubuskiego zorganizowali kampanię informacyjno-edukacyjną pt. Miejsce pracy bez papierosa skierowaną do właścicieli, kierowników i pracowników zakładów pracy, w ramach której zamieszczono informację prasową na stronie internetowej WSSE w Gorzowie Wlkp., w trakcie prowadzonego nadzoru na bieżąco informowano o zapisach ustawy o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych, dystrybuowano do zakładów pracy materiały informacyjno-edukacyjne oraz zorganizowano punkty informacyjno-edukacyjne i imprezy prozdrowotne dla pracowników i ich rodzin, w trakcie których udzielano porad jak rzucić palenie tytoniu, propagowano zapisy ustawy o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych, prowadzono pomiary tlenku węgla w wydychanym powietrzu, tkanki tłuszczowej, ciśnienia tętniczego krwi.ŁÓDZKIEPaństwowa Inspekcja Sanitarna województwa łódzkiego w 2013 roku podejmowała działania mające na celu wyeliminowanie ekspozycji na dym tytoniowy w miejscu pracy oraz podniesienie wiedzy na temat zdrowotnych skutków czynnego i biernego palenia tytoniu. Prowadzono wykłady, poradnictwo indywidualne, badania zawartości tlenku węgla w wydychanym powietrzu, pomiary ciśnienia tętniczego krwi, a także dystrybucję materiałów. Działaniami objęto prawie 1000 osób z zakładów pracy w Bełchatowie, Kutnie, Łodzi, Pajęcznie, Piotrkowie Trybunalskim.PSSE w Opocznie przeprowadziła 3 szkolenia dla rolników zorganizowane wspólnie z Ośrodkiem Doradztwa Rolniczego w Opocznie. W szkoleniach udział wzięło 114 osób. MAZOWIECKIEW maju 2013 r. przy współpracy z Zakładem Opieki Zdrowotnej Medycyny Pracy Okręgowego

60

Inspektoratu Służby Więziennej w Warszawie, PSSE w Warszawie rozpoczęła realizację programu pt. Miejsce pracy wolne od papierosa, mającego na celu ograniczenie szkodliwego wpływu dymu tytoniowego wśród funkcjonariuszy i pracowników Służby Więziennej. Celem programu było wsparcie pracowników chcących rzucić palenie oraz ochrona osób niepalących przed niekorzystnym dymem tytoniowym. W czerwcu 2013 r. przeprowadzono szkolenie dla kadry kierowniczej, pracowników BHP oraz kadr, a także pracowników Medycyny Pracy Okręgowego Inspektoratu Służby Więziennej w Warszawie. We wrześniu 2013 r. odbyło się seminarium pt. Palić, nie palić – decyzja należy do Ciebie, gdzie m.in. omówiono dostępne metody wspomagające rzucenie palenia. Przeprowadzono także anonimową ankietę wśród funkcjonariuszy i pracowników Służby Więziennej, w której udział wzięło 1739 osób. Program potrwa do maja 2014 r.PSSE Ostrów Mazowiecka przekazywała do zakładów pracy autorskie wywieszki z informacją na temat miejsc ustawowo wolnych od dymu tytoniowego, kar grożących za nieprzestrzeganie zakazu palenia i obowiązkach pracodawców. Informowano pracodawców na temat potrzeby zaznajomienia pracowników z konsekwencjami nieprzestrzegania zakazu palenia. Wszyscy pracodawcy byli bardzo zainteresowani współpracą w tym zakresie i niejednokrotnie zwracali się z prośbą o kolejne materiały informacyjno-edukacyjne. OPOLSKIEPSSE Głubczyce i PSSE Krapkowice podjęły działania mające na celu sprawdzenie oznakowania obiektów znakami graficznymi i pisemnymi „Zakaz palenia”. PODKARPACKIEW okresie od maja do listopada 2013 r. zorganizowano akcję informacyjną na terenie powiatu ropczycko-sędziszowskiego z udziałem firmy transportowej, w trakcie której oplakatowano autobusy, przystanki oraz stacje paliw. Prowadzono również dystrybucję ulotek antytytoniowych wśród pasażerów i klientów.Działania antytytoniowe w formie akcji informacyjno-edukacyjnych przeprowadzono w dwóch zakładach produkcyjnych w Mielcu. Działaniami objęto 2500 pracowników.

PODLASKIEPSSE w Zambrowie przeprowadziła działania edukacyjne w formie spotkań i warsztatów antytytoniowych w 5 zakładach pracy na terenie powiatu. Rozdysponowano materiały edukacyjne dla pracowników w postaci ulotek, plakatów, testów motywacji do rzucenia palenia. Łącznie edukacją objęto 500 pracowników.POMORSKIEWSSE w Gdańsku włączyła się do realizowanego przez Wojewódzki Ośrodek Medycyny Pracy programu antytytoniowego pt. Zakład pracy wolny od dymu tytoniowego. Program w 2013 roku realizowany był w Szpitalu Specjalistycznym św. Wojciecha w Gdańsku w okresie styczeń-luty 2013 r. i Gdańskiej Stoczni Remontowej w grudniu 2013 r. Głównym celem programu jest zmniejszenie rozpowszechnienia palenia papierosów wśród pracowników zakładu pracy. Do celów szczegółowych należą: zwiększenie liczby pracowników rzucających palenie, całkowite przestrzeganie zakazu palenia tytoniu w firmie, udzielenie pracownikom i ich rodzinom chcącym całkowicie rzucić palenie skutecznego wsparcia. W trakcie trwania programu przeprowadzony został cykl edukacyjny pt. Życie bez nałogu wśród pracowników firmy, prowadzone były warsztaty, podczas których uczestnicy nabywali umiejętność radzenia sobie z przyczynami palenia (np. ze stresem), skutkami głodu nikotynowego. Uczestnicy mogli skorzystać z konsultacji medycznych, pozwalających określić typ uzależnienia i motywacji, oraz dobór strategii radzenia sobie z nałogiem. Działaniami objęto 70 pracowników. ŚLĄSKIEPSSE Bielsko-Biała, PSSE Cieszyn, PSSE Sosnowiec i PSSE Lubliniec przeprowadziły w wybranych zakładach pracy działania informacyjno-edukacyjne skierowane do pracowników. Podczas spotkań

61

zapoznano pracowników z problemami zdrowotnymi spowodowanymi paleniem tytoniu oraz regulacjami prawnymi w zakresie palenia tytoniu w miejscach użyteczności publicznej. Przeprowadzono rozmowy indywidualne i wykonywano pomiary ciśnienia tętniczego krwi i pomiary tlenku węgla w wydychanym powietrzu. Działaniami objęto ok. 300 osób.WSSE w Katowicach, w każdy pierwszy piątek miesiąca 2013 r., prowadziła akcję prozdrowotną pt. Edukacja pod palmą dla pracowników i petentów WSSE w Katowicach. Pracownicy WSSE wykonywali badania profilaktyczne: pomiary ciśnienia tętniczego krwi, pomiary tlenku węgla w wydychanym powietrzu i prowadzili poradnictwo na temat skutków zdrowotnych używania tytoniu. W przeprowadzonych działaniach uczestniczyło ok. 100 osób.PSSE w Bytomiu i PSSE w Katowicach prowadziło działania edukacyjne na terenie placówek penitencjarnych. Uczestnicy działań mogli skorzystać z pomiarów tlenku węgla w wydychanym powietrzu. Edukacją objęto 200 osób. WARMIŃSKO-MAZURSKIEW 2013 roku inspekcja sanitarna woj. warmińsko-mazurskiego prowadziła działania edukacyjne skierowane do pracowników oświaty, pracowników służby zdrowia, firm przewozowych, mediów, policji, straży miejskiej, straży pożarnej i innych, ukierunkowane na zapoznanie z przepisami dotyczącymi palenia tytoniu w Polsce i uzupełnione o działania dotyczące szkodliwości palenia tytoniu i skutków zdrowotnych i ekonomicznych używania tytoniu. W trakcie działań edukacyjnych zapoznawano uczestników z inicjatywami podejmowanymi przez inspekcję sanitarną. Działaniami edukacyjnymi (konferencje, szkolenia, narady, wykłady, imprezy poradnictwo i instruktaże) objęto w 2013 r. 590 przedstawicieli zakładów pracy. WIELKOPOLSKIEPracownicy WSSE w Poznaniu przeprowadzili wykłady na temat szkodliwości palenia tytoniu dla uczestników stażów kierunkowych w WSSE w Poznaniu. W wykładach uczestniczyło 3 lekarzy medycyny pracy i 14 diagnostów laboratoryjnych.WSSE w ramach współpracy z Wielkopolskim Centrum Medycyny Pracy, wygłosiła 2 wykłady na temat szkodliwości palenia tytoniu oraz zagadnień prawnych wynikających z ustawy z dnia 9 listopada 1995 r. o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych. W wykładach uczestniczyło 15 pielęgniarek medycyny pracy oraz 36 lekarzy medycyny pracy.Pracownicy z 31 powiatowych stacji sanitarno-epidemiologicznych na terenie województwa wielkopolskiego zorganizowali spotkania w zakładach pracy, podczas których wygłosili 31 wykładów na temat szkodliwości palenia tytoniu oraz na temat ustawy z dnia 9 listopada 1995 r. o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych. W spotkaniach udział wzięły 774 osoby. ZACHODNIOPOMORSKIEPracownicy PSSE Kołobrzeg podczas kontroli w miesiącach lipiec-sierpień 2013 r. przeprowadzili 32 instruktaże dla właścicieli obiektów gastronomicznych, zakładów pracy oraz inspektorów BHP dotyczące realizacji i przestrzegania przepisów ustawy o ochronie Zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych.

Państwowa Inspekcja Sanitarna w ramach sprawowania bieżącego nadzoru w zakresie

warunków i wymogów higieniczno-sanitarnych prowadziła systematyczne kontrole

w zakresie przestrzegania zakazu palenia w miejscach użyteczności publicznej.

Podstawę prawną przeprowadzania kontroli stanowi § 2 pkt 8 rozporządzenia Prezesa

Rady Ministrów z dnia 17 października 2002 r. w sprawie nadania funkcjonariuszom organów

62

Państwowej Inspekcji Sanitarnej uprawnień do nakładania grzywien w drodze mandatu

karnego: „Funkcjonariuszom organów Państwowej Inspekcji Sanitarnej nadaje się

uprawnienia do nakładania grzywien w drodze mandatu karnego za wykroczenia określone

w art. 13 ust. 1 pkt 2 oraz ust. 2 ustawy z dnia 9 listopada 1995 roku o ochronie zdrowia

przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych”.

Kontrole prowadzane były w miejscach użyteczności publicznej określonych w art. 5

ww. ustawy:

a) na terenie przedsiębiorstw podmiotów leczniczych i w pomieszczeniach innych

obiektów, w których są udzielane świadczenia zdrowotne;

b) na terenie jednostek organizacyjnych systemu oświaty, o których mowa

w przepisach o systemie oświaty;

c) na terenie jednostek organizacyjnych pomocy społecznej, o których mowa

w przepisach o pomocy społecznej;

d) na terenie uczelni;

e) w pomieszczeniach zakładów pracy innych niż wymienione w pkt 1 i 2;

f) w pomieszczeniach obiektów kultury i wypoczynku do użytku publicznego;

g) w lokalach gastronomiczno-rozrywkowych;

h) w środkach pasażerskiego transportu publicznego oraz w obiektach służących

obsłudze podróżnych;

i) w pomieszczeniach obiektów sportowych;

j) w innych pomieszczeniach dostępnych do użytku publicznego.

W roku 2013 przeprowadzono łącznie 290 062 kontrole, w trakcie których sprawdzano

przestrzeganie zapisów ustawy o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu

i wyrobów tytoniowych. Wynika z nich, że zapisy ustawy stosowane są w 99,89% (n=290 920)

skontrolowanych obiektów. Pracownicy Państwowej Inspekcji Sanitarnej spotkali się

z nieprzestrzeganiem przepisów w 0,11% (n=319) skontrolowanych obiektów.

63

Wykres 7. Procentowy podział obiektów, w których ustawa nie jest przestrzegana (n=319)

Najliczniejszą grupą obiektów wśród nieprzestrzegających zapisów ustawy były obiekty

służące obsłudze podróżnych – 38,56% (n=123) z liczby wszystkich przypadków

nieprzestrzegania przepisów, co stanowiło 1,97% wszystkich skontrolowanych obiektów tego

typu (n=6 244). Następną kategorię stanowiły zakłady pracy, których odsetek wśród

wszystkich nieprzestrzegających ustawy wyniósł 21,63% (n=69) oraz odpowiednio 0,1%

wszystkich skontrolowanych obiektów tego typu (n=71 899). Ustawa była w 100%

przestrzegana w pomieszczeniach obiektów sportowych, których łącznie skontrolowano

2 810.

64

Tabela 11. Kontrole w zakresie przestrzegania zakazu palenia w miejscach użyteczności publicznej w 2013 roku.

L.p. Rodzaj zakładuLiczba

kontrolowanych zakładów

Liczba zakładów, w których ustawa jest realizowana

Liczba zakładów,

gdzie ustawa nie jest

realizowanaOdsetek

obiektów, w których ustawa nie

jest realizowanaOgółem

W tym z wykorzystaniem

palarni (i/lub sali dla osób palących w

lokalu gastronomiczno-rozrywkowym)

Ogółem

1 Przedsiębiorstwa podmiotów leczniczych 49 046 49 034 0 12 0,02%

2 Jednostki organizacyjne systemu oświaty 47 281 47 264 0 17 0,04%

3 Jednostki organizacyjne pomocy społecznej 2 537 2 532 218 5 0,20%

4 Uczelnie wyższe 788 787 21 1 0,13%5 Zakłady pracy 71 899 71 830 1 768 69 0,10%6 Obiekty kultury i wypoczynku 12 915 12 912 97 4 0,03%

7 Lokale gastronomiczno-rozrywkowe 44 388 44 343 814 44 0,10%

8 Obiekty służące obsłudze podróżnych 6 244 6 121 92 123 1,97%

9 Pomieszczenia obiektów sportowych 2 810 2 810 15 0 0,00%

10 Inne pomieszczenia użytku publicznego 52 154 52 110 196 44 0,08%

11 Razem 290062 289743 3224 319 0,11%

Ustawa była realizowana z wykorzystaniem palarni (i/lub sali dla osób palących w lokalu

gastronomiczno-rozrywkowym) w 1,11% (n=3 224) wszystkich skontrolowanych obiektów.

Wśród wszystkich obiektów, w których ustawa była przestrzegana, najliczniejszą grupę

stanowiły zakłady pracy, gdzie odsetek palarni stanowił 54,89% wszystkich palarni. Następną

grupą wśród posiadających palarnię (lub salę dla osób palących) były lokale gastronomiczno-

rozrywkowe – 25,27%. Ze wszystkich skontrolowanych obiektów palarnia najczęściej była

tworzona w jednostkach organizacyjnych pomocy społecznej – 8,6% ze skontrolowanych

łącznie 47 281 obiektów tego typu.

Jednostki Państwowej Inspekcji Sanitarnej w 2013 roku wystawiły łącznie

125 mandatów, w tym 71 za łamanie zakazu palenia i 54 za nieumieszczenie znaku zakazu

65

palenia w miejscach objętych zakazem. Średnia kwota jednego mandatu wyniosła około

183,50 zł.

Wykres 8. Liczba nałożonych mandatów z podziałem na województwa.

________________________________________________________

ZADANIE 9

WDRAŻANIE EKONOMICZNYCH I ADMINISTRACYJNYCH STYMULATORÓW OGRANICZANIA KONSUMPCJI WYROBÓW TYTONIOWYCH

Zgodnie z właściwością resortu finansów realizacja zadania odbywa się na następujących

płaszczyznach:

1. Prowadzenie polityki podatkowej sprzyjającej ograniczeniu palenia tytoniu,

2. Ograniczenie dostępności na krajowym rynku tytoniowym tanich papierosów

pochodzących z nielegalnych źródeł,

3. Wdrażanie nowoczesnych i skutecznych metod oraz technik eliminowania

nielegalnego obrotu wyrobami tytoniowymi.

9.1. POLITYKA PODATKOWA

66

9.1.1. STAWKI AKCYZY I ŚREDNIE WAŻONE CENY DETALICZNE W 2013 I 2014 R. (PROGNOZOWANE), UDZIAŁ OBCIĄŻEŃ PODATKOWYCH W ŚREDNIEJ CENIE DETALICZNEJ

Tabela 12. Stawki akcyzy i średnie ważone ceny detaliczne w 2013 i 2014 r.

Kategoria wyrobu tytoniowego Rok

Papierosy 2013 r. 2014 r.Średnia ważona cena detaliczna w zł/20 szt. i w zł/1000 szt.

11,851)

592,4912,602)

630,09Stawka kwotowa w zł/1000 szt. 188,00 206,76Stawka procentowa liczona od ceny detal. 31,41% 31,41%Akcyza ogółem w zł/20 szt. i w zł/1000 szt. 7,48

374,108,09

404,67Akcyza + VAT w zł/20 szt. i w zł/1000 szt. 9,70

484,9010,45

522,50% udział akcyzy w cenie detal. 63,14% 64,22%% udział akcyzy i VAT-u w cenie detal. 81,84% 82,92%Tytoń do palenia Średnia ważona cena detaliczna w zł/ kg 433,841) 460,432)

Stawka kwotowa w zł/kg 128,02 141,29Stawka procentowa liczona od ceny detal. 31,41% 31,41%Akcyza ogółem w zł/kg 264,29 285,91Akcyza + VAT w zł/kg 345,42 372,01% udział akcyzy w cenie detal. 60,92% 62,10%

% udział akcyzy i VAT-u w cenie detal. 79,62% 80,80%Cygara i cygaretkiStawka kwotowa w zł/1000 szt. 266,90 280,25

1) średnia ważona cena detaliczna papierosów i tytoniu do palenia za 10 miesięcy 2013 r.2) prognozowana na 2014 r. średnia ważona cena detaliczna (papierosów i tytoniu do palenia); prognoza dokonana

w oparciu o ustalone na ten rok stawki akcyzy, przy założeniu pełnego przeniesienia wzrostu obciążenia podatkowego na ceny.

9.1.2. WYSOKOŚĆ DOCHODÓW Z PODATKU AKCYZOWEGO OD WYROBÓW TYTONIOWYCH

Podwyżki podatku akcyzowego na wyroby tytoniowe mają swoje odzwierciedlenie

w dochodach budżetowych, co obrazuje poniższe zestawienie.

Tabela 13. Wpływy budżetowe z tytułu podatku akcyzowego od wyrobów tytoniowych

Rok Wpływy budżetowe z tytułu podatku akcyzowego od wyrobów tytoniowych [ mln zł ]

2006 11 248,02007 13 483,02008 13 460,12009 16 057,82010 17 436,32011 18 264,2

67

2012 18 578,72013 18 205,6

Prognoza dochodów z podatku akcyzowego od wyrobów tytoniowych na 2014 r. jest

w fazie przygotowania, musi uwzględniać aktualne wskaźniki makroekonomiczne,

przewidywane zmiany wielkości sprzedaży oraz skutki wzrostu podatku akcyzowego

od wyrobów tytoniowych, określone w ustawie z dnia 7 grudnia 2012 r. o zmianie niektórych

ustaw związanych z realizacją ustawy budżetowej na 2013 r. (Dz. U. poz. 1456 oraz z 2013 r.

poz. 1199). W ww. ustawie założono, że podwyższenie stawek akcyzy na wyroby tytoniowe

zapewni niezmniejszone dochody budżetu państwa, mimo przewidywanego spadku

sprzedaży tych wyrobów, spowodowanego różnymi czynnikami, m.in. odchodzeniem

od palenia tytoniu lub zastępowania go coraz popularniejszymi e-papierosami.

9.1.3. ILOŚĆ SPRZEDANYCH WYROBÓW TYTONIOWYCH PRODUKCJI KRAJOWEJ (WSKAŹNIK EWALUACJI NR 5)

Z informacji będących w dyspozycji Ministerstwa Finansów oraz raportów

opracowywanych przez koncerny tytoniowe (badanie firmy KPMG w ramach Project Star)

wynika, że legalna sprzedaż papierosów w Polsce regularnie maleje; widoczne jest to

w zestawieniu:

Tabela 14. Sprzedaż papierosów w mld sztukRok 2007 2008 2009 2010 2011 2012Ilość papierosów [mld szt.] 69,9 63,1 61,1 57,3 55,6 52,1

Wg danych Ministerstwa Finansów za 2013 r. wielkość sprzedaży kształtowała się na

poziomie:

a) papierosów – 46,9 mld szt.;

b) tytoniu do palenia –2 083 tony.

9.2. OGRANICZANIE DOSTĘPNOŚCI NA KRAJOWYM RYNKU TYTONIOWYM TANICH PAPIEROSÓW POCHODZĄCYCH Z NIELEGALNYCH ŹRÓDEŁ

68

W celu ograniczenia niekontrolowanego obrotu surowcem tytoniowym od dnia

1 stycznia 2013 r. susz tytoniowy został objęty podatkiem akcyzowym. Obowiązujące

regulacje zawarte w ustawie o podatku akcyzowym miały na celu przeciwdziałanie rozwojowi

nielegalnej produkcji wyrobów tytoniowych, której skala w ostatnich latach gwałtownie

rosła. Objęcie akcyzą suszu tytoniowego zlikwidowało nierównowagę pomiędzy

przedstawicielami branży tytoniowej, handlującymi wyrobami objętymi akcyzą, a firmami,

których produkty „jeszcze nieprzetworzone” były wyłączone z opodatkowania akcyzą.

9.2.1. ILOŚĆ I WARTOŚĆ WYROBÓW TYTONIOWYCH ZAJĘTYCH PRZEZ SŁUŻBY PODLEGŁE MINISTROWI FINANSÓW

W 2013 r. Służba Celna ujawniła i zajęła:

a) ponad 372 529 tys. szt. papierosów o szacunkowej wartości ponad 221 mln zł;

b) ponad 460 tys. kg tytoniu o szacunkowej wartości ponad 199 mln zł.

Do osiągnięć służb podległych Ministrowi Finansów doliczyć należy także ujawnienia

dokonane przez organy Kontroli Skarbowej:

a) ponad 5 373 tys. szt. papierosów o szacunkowej wartości ponad 3,1 mln zł oraz

b) ponad 30,4 tys. kg tytoniu o szacunkowej wartości ponad 13,1 mln zł.

Wskaźniki, ilustrujące ilość ujawnianych w Polsce nielegalnych wyrobów tytoniowych

na przestrzeni kilku kolejnych lat wykazywały tendencję rosnącą. W ostatnich latach

obserwowana jest tendencja malejąca w odniesieniu do papierosów, natomiast rosnąca –

w odniesieniu do tytoniu.

9.2.1.1. UJAWNIENIA PAPIEROSÓW

Dynamikę zmian ilości ujawnień papierosów, dokonywanych w latach 2008-2013 przez

organy Służby Celnej i innych podstawowych służb, odpowiedzialnych za ochronę porządku

prawnego w Polsce (Policji, Straży Granicznej i organów Kontroli Skarbowej), ilustruje

wykres:

69

Wykres 9. Ujawnienia papierosów w Polsce w latach 2008-2013.

744

548

783

606

744

563

690

509599

439501

373

0

100

200

300

400

500

600

700

800

Ilość

pap

iero

sów

[mln

szt

.]

2008 2009 2010 2011 2012 2013

Ujawnienia papierosów w Polsce w latach 2008-2013Łącznie w Polsce Służba Celna

Źródło: informacja własna Ministerstwa Finansów

Pierwszy od szeregu lat spadek ujawnień papierosów Służba Celna odnotowała w 2010 r.:

zajęto wówczas 563 477 tys. szt. tych wyrobów wobec 606 091 tys. szt. w 2009 r.

(rekordowym pod tym względem). Tendencja pogłębiła się w kolejnych latach: w 2011 r.

Służba Celna ujawniła i zajęła ok. 508 573 tys. szt. papierosów, w 2012 r. – ok. 428 949 tys.

szt., w 2013 r. – ok. 372 529 tys. szt.

Należy jednak mocno podkreślić, że nie dowodzi to spadku zaangażowania organów

Służby Celnej: ilość notowanych ujawnień utrzymuje się na wysokim poziomie. Główny

czynnik, mający wpływ na opisany powyżej spadek ujawnień, to wzrost popularności

wyrobów tytoniowych innych niż fabrycznie produkowane papierosy, głównie papierosów

napełnianych samodzielnie (m.in. tzw. skrętów). Wyznacznikiem tej tendencji jest widoczny

wzrost nielegalnego obrotu tytoniem.

9.2.1.2. UJAWNIENIA TYTONIU

Dynamikę zjawiska rosnącego obrotu tytoniem ilustruje porównanie ilości tego towaru,

zajętych w ostatnich latach przez organy odpowiedzialne za ochronę porządku prawnego:

70

Wykres 10. Ujawnienia tytoniu w Polsce w latach 2008-2013.

24,2 24,2 38,4 43,4

126,7 161,7116,2

240,3188,1

245,5

460,3

600,8

0

100

200

300

400

500

600

700

Ilość

tyto

niu

[tys.

kg]

2008 2009 2010 2011 2012 2013

Ujawnienia tytoniu w Polsce w latach 2008-2013

Służba Celna Łącznie w Polsce


Generalnie stwierdzić można, że spadek ujawnień papierosów w Polsce kompensowany

był w latach 2012 i 2013 wzrostem ujawnień tytoniu. Sytuację ilustruje zestawienie (tytoń

przeliczono na papierosy wg przelicznika 1 kg tytoniu = 1 000 szt. papierosów):

Wykres 11. Ujawnienia wyrobów tytoniowych – Służba Celna i UKS.

Ujawnienia wyrobów tytoniowych - Służba Celna i UKS

0100 000 000200 000 000300 000 000400 000 000500 000 000600 000 000700 000 000800 000 000900 000 000

1 000 000 000

2009 2010 2011 2012 2013

Ilość

[szt

. pap

iero

sów

]

Papierosy Tytoń do palenia


9.2.1.3. DYSTRYBUCJA WYROBÓW TYTONIOWYCH

71

Wzrost popularności wyrobów tytoniowych innych niż fabrycznie produkowane

papierosy spowodował zmiany w sposobie dystrybucji wszystkich wyrobów tytoniowych,

pochodzących z nielegalnych źródeł:

a) handel papierosami nadal odbywa się w tradycyjnych miejscach sprzedaży:

na bazarach i targowiskach;

b) handel innymi wyrobami, przede wszystkim tytoniem do skrętów, niemal całkowicie

przeniósł się do Internetu. Zjawisko potwierdza analiza ofert i transakcji na aukcjach

internetowych, dokonywana przez Policję i Służbę Celną. Dystrybucja dokonywana

jest z wykorzystaniem przesyłek pocztowych i kurierskich. Jednocześnie w związku

z rosnącym popytem na tańsze wyroby tytoniowe, nastąpił dynamiczny wzrost liczby

punktów sprzedaży detalicznej suszu tytoniowego oferujących klientom

indywidualnym możliwość produkcji papierosów z zakupionego suszu przy użyciu

specjalistycznych maszyn.

Działania Służby Celnej ukierunkowane na ograniczenie obrotu wyrobami

tytoniowymi na bazarach i targowiskach

Obserwacje własne Służby Celnej, potwierdzone przez obserwacje dokonywane przez

koncerny tytoniowe oraz firmę „Niemczyk i Wspólnicy”, specjalizującą się w badaniach rynku

tytoniowego w Polsce, wskazują, że bazary i targowiska nadal stanowią główne miejsca

dystrybucji papierosów pochodzących z nielegalnych źródeł. Są to przy tym miejsca o dużej

dostępności, zarówno dla stałych klientów, jak i dla osób doraźnie poszukujących tanich

papierosów.

Efektywność dotychczas prowadzonych kontroli, oceniana przez pryzmat ilości

zajmowanych papierosów, została uznana przez kierownictwo Służby Celnej

za niezadowalającą: na bazarach i targowiskach zajmowanych było w ostatnich latach ok. 3 %

ogólnej liczby papierosów ujawnionych przez organy Służby Celnej (w 2012 r. było to 15,3 mln szt.

wobec 439 mln wszystkich zajętych papierosów, w 2013 r. – 13,4 mln z 372,5 mln szt.). Także

prewencyjne oddziaływanie kontroli dokonywanych doraźnie uznano za niewystarczające.

Kierownictwo Służby Celnej podjęło decyzję o zmianie strategii w zakresie kontroli nad

obrotem wyrobami tytoniowymi dokonywanym na bazarach i targowiskach. 2 września 2013 r.

Szef Służby Celnej zatwierdził Koncepcję objęcia przez Służbę Celną działaniami patrolowo-

72

kontrolnymi targowisk i bazarów. Jej realizacja oznacza przede wszystkim stałą obecność

funkcjonariuszy celnych w miejscach tradycyjnej dystrybucji nielegalnych wyrobów

tytoniowych. Ocena skutków tej inicjatywy możliwa będzie dopiero w dłuższej perspektywie

czasowej.

Działania Służby Celnej ukierunkowane na ograniczenie obrotu wyrobami

tytoniowymi przez Internet

Przeciwdziałanie zagrożeniom związanym z dystrybucją wyrobów tytoniowych

na odległość jest jednym z priorytetowych zadań wyspecjalizowanej komórki organizacyjnej

Służby Celnej – Wydziału Grupa Zadaniowa do spraw e-kontroli. Funkcjonariusze pełniący

służbę w tej jednostce na bieżąco śledzą portale internetowe, wyszukując ogłoszenia

dotyczące towarów wrażliwych.

W wyniku kwerendy Internetu wyodrębniono 53 strony, na których znajdowały się

sklepy/ekspozycje stałe zawierające oferty sprzedaży nielegalnego tytoniu do palenia:

a) w 2012 r.: 53 strony,

b) w 2013 r.: kolejnych 35 takich stron.

Tylko w 2012 r. zidentyfikowanych zostało w ten sposób ok. 1 900 podmiotów –

użytkowników Internetu działających w obszarze wyrobów tytoniowych.

Wprowadzono monitoring sieci pod kątem informacji dotyczących ofert sprzedaży

nielegalnych wyrobów tytoniowych. Objęto nim:

a) w 2012 r. – 1 182 numery telefonów / 437 adresów email;

b) w 2013 r. – dalszych 1 370 numerów telefonów / 193 adresy email.

Dystrybucja zamawianych przez Internet wyrobów tytoniowych dokonywana jest

głównie przy wykorzystaniu przesyłek pocztowych i kurierskich. Rozpoznanie prowadzone

przez ww. Grupę Zadaniową ułatwia typowanie do kontroli takich przesyłek. Poddawane

są one kontroli przy wykorzystaniu przenośnych urządzeń RTG lub psów służbowych,

wyszkolonych do wykrywania wyrobów tytoniowych.

O skali zjawiska przemieszczania wyrobów tytoniowych z wykorzystaniem przesyłek

pocztowych i kurierskich świadczą poniższe dane:

Odnośnie papierosów:

a) w 2008 r. odnotowano w przesyłkach 281 ujawnień tego typu wyrobów,

73

b) w 2009 r. – 207,

c) w 2010 r. – 356,

d) w 2011 r. ilość ujawnień papierosów spadła do 181, co potwierdza obserwację,

iż w omawianej metodzie dystrybucji papierosy wypierane są przez inne wyroby,

e) w 2012 r. odnotowano 292 ujawnienia papierosów w przesyłkach pocztowych

i kurierskich,

f) w 2013 r. – 290.

Odnośnie innych wyrobów, przede wszystkim tytoniu (w różnej postaci: od suszonych

liści do krajanki tytoniowej i tytoniu do skrętów):

a) w 2008 r. nie stwierdzono ujawnień tego typu wyrobów,

b) w 2009 r. odnotowano cztery ujawnienia tytoniu,

c) w 2010 r. liczba ujawnień tytoniu gwałtownie wzrosła do 2 428,

d) w 2011 r. odnotowano już 6 131 ujawnień,

e) w 2012 r. – 9 593 ujawnienia,

f) w 2013 r. – 11 626 ujawnień.

Wykres nr 12 ilustruje opisane zjawiska:

Wykres 12. Ujawnienia wyrobów tytoniowych w przesyłkach pocztowych i kurierskich w latach 2008-2013.

Ujawnienia wyrobów tytoniowych w przesyłkach pocztowych i kurierskich 2008-2013

281 207 356 181 292 2900 4

2 363

6 131

9 593

11 626

0

2000

4000

6000

8000

10000

12000

14000

2008 2009 2010 2011 2012 2013

Licz

ba u

jaw

nień

Liczba ujawnień - papierosy Liczba ujawnień - tytoń

Ograniczanie podaży na krajowym rynku tytoniowym papierosów pochodzących

z nielegalnych źródeł, przede wszystkim z przemytu, jest jednym z priorytetowych zadań dla

Służby Celnej. Działania w tym zakresie realizują wszystkie krajowe służby odpowiedzialne

za ochronę porządku prawnego, jednak w obszarze zwalczania przemytu Służba Celna pełni

74

zdecydowanie rolę wiodącą. Na przestrzeni ostatnich 5 lat średnio 70–80% wszystkich

papierosów zajętych w Polsce pochodziło z ujawnień dokonanych przez organy Służby

Celnej:

a) w 2010 r. było to 77 %,

b) w 2011 r. – 74,5 %,

c) w 2012 r. – 72 %,

d) w 2013 r. – 74 %.

Wśród służb podległych Ministrowi Finansów ujawnienia wyrobów tytoniowych notują

także organy Kontroli Skarbowej, jednak dotyczą one stosunkowo niewielkich ilości (ok. 1%

papierosów zajętych w Rzeczypospolitej Polskiej).

9.2.2. LICZBA SZKOLEŃ DLA FUNKCJONARIUSZY CELNYCH I LICZBA WYSZKOLONYCH FUNKCJONARIUSZY

W Służbie Celnej były prowadzone działania szkoleniowe pod kątem wykrywania

i zwalczania przemytu i nielegalnego obrotu wyrobami tytoniowymi. Tematyka zagrożeń,

wynikających ze zwiększonej podaży wyrobów tytoniowych na rynku krajowym

i wspólnotowym, będącej następstwem przemytu lub nielegalnego obrotu produktami tej

grupy towarowej, jest obecna w szkoleniach prowadzonych w Służbie Celnej. Przedmiotowa

tematyka omawiana jest w szerokim zakresie (tzn. pod kątem zarówno strat finansowych dla

budżetu państwa z tytułu niepobranych należności podatkowych, utraty miejsc pracy

w legalnym sektorze tytoniowym, jak i zagrożeń dla zdrowia społeczeństwa) w ramach

szkoleń:

a) podstawowych (zasadniczych kursów dla funkcjonariuszy celnych);

b) specjalistycznych, prowadzonych pod kątem zwalczania przestępczości związanej

z naruszeniami przepisów dotyczących ochrony praw własności intelektualnej

i własności przemysłowej;

c) specjalistycznych, prowadzonych pod kątem zwalczania przemytu i nielegalnego

obrotu wyrobami tytoniowymi.

75

9.2.3. LICZBA PRZESZKOLONYCH PSÓW SŁUŻBOWYCH I ICH PRZEWODNIKÓW

Według obecnie szacowanych potrzeb ilość psów do wykrywania wyrobów tytoniowych

w Służbie Celnej powinna być nadal zwiększana, szczególnie w Izbach Celnych

odpowiedzialnych za kontrolę granicy wschodniej. Wg stanu na dzień 31 grudnia 2012 r.

służbę pełniły 83 psy wyszkolone do wykrywania wyrobów tytoniowych. W 2013 r. grupa

psów zakończyła jednak służbę, w związku z czym w latach 2012-2013 prowadzono szkolenie

młodych psów. Na dzień 31 grudnia 2013 r. Służba Celna dysponowała 87 psami

do wykrywania wyrobów tytoniowych.

9.2.4. LICZBA ZAKUPIONYCH URZĄDZEŃ DO PRZEŚWIETLANIA TOWARÓW

Liczba urządzeń do prześwietlania towarów i środków przewozowych jest

systematycznie zwiększana. Wg stanu na dzień 31 grudnia 2013 r. oddziały celne i kontrolne

grupy mobilne miały do dyspozycji łącznie 155 różnego typu urządzeń RTG, w tym

128 stacjonarnych i 27 mobilnych.

9.2.5. LICZBA WSZCZĘTYCH I PROWADZONYCH POSTĘPOWAŃ W ZWIĄZKU Z NIELEGALNĄ PRODUKCJĄ I OBROTEM WYROBAMI TYTONIOWYMI

W 2013 r. w związku z ujawnieniami wyrobów tytoniowych organy Służby Celnej

wszczęły łącznie 55 483 postępowania karne skarbowe, a 41 684 sprawy zakończono

w trybie wymierzenia mandatów.

9.3. WDRAŻANIE NOWOCZESNYCH I SKUTECZNYCH METOD ORAZ TECHNIK ELIMINOWANIA NIELEGALNEGO OBROTU WYROBAMI TYTONIOWYMI

Mając na uwadze fakt, że rosnące ceny na wyroby tytoniowe (związane ze wzrostem

stawek podatku akcyzowego) mogą stanowić zachętę do zwiększonego napływu na rynek

polski papierosów przemycanych z państw trzecich, w Służbie Celnej przygotowana

i wdrożona została Strategia Służby Celnej w zakresie zwalczania przemytu i nielegalnego

obrotu wyrobami tytoniowymi, najpierw na lata 2009-2011, następnie na lata 2012-2015.

76

Zgodnie z przyjętym w ww. dokumentach harmonogramem, w Służbie Celnej realizowany

jest szeroki wachlarz działań na rzecz uszczelnienia granicy zewnętrznej oraz wzmocnienia

kontroli wewnątrz kraju, celem niedopuszczenia do zwiększenia udziału w rynku tytoniowym

w Polsce papierosów pochodzących z nielegalnych źródeł.

Analizując na bieżąco skuteczność narzędzi prawnych i techniczno-organizacyjnych,

stosowanych w zwalczaniu przestępczości tytoniowej, Służba Celna podejmuje inicjatywy

zmierzające do usunięcia niedociągnięć i ulepszenia tych narzędzi:

a) w zakresie uregulowań prawnych najistotniejszą zmianą było objęcie reglamentacją

suszu tytoniowego (od 1 stycznia 2013 r.). W znowelizowanej ustawie o podatku

akcyzowym objęto susz tytoniowy opodatkowaniem podatkiem akcyzowym oraz

określono podmioty, uprawnione do dokonywania obrotu tym wyrobem akcyzowym

bez konieczności odprowadzania akcyzy. Faktycznie doprowadziło to do delegalizacji

„pozaakcyzowego” obrotu surowcem tytoniowym;

b) inne podjęte inicjatywy to:

zwiększenie dolegliwości kar wymierzanych osobom trudniącym się przemytem

„mrówkowym” w przypadku recydywy; opracowane zostały nowe zasady

nakładania kar grzywien za wykroczenie przemytu papierosów, kładące nacisk

na dolegliwość kar finansowych nakładanych na osoby wielokrotnie naruszających

przepisy,

rozpoczęcie wdrażania w Służbie Celnej narzędzi analizy kryminalnej,

przygotowanie podstaw prawnych i organizacyjnych dla uruchomienia

systematycznych działań patrolowo-kontrolnych w miejscach dystrybucji

nielegalnych wyrobów tytoniowych (na bazarach i targowiskach).

_________________________________________________________

77

ZADANIE 10

DOSKONALENIE SYSTEMU PRAWNEGO REGULUJĄCEGO ZACHOWANIA KONSUMENCKIE I DZIAŁANIA PRZEDSIĘBIORCÓW OBECNYCH NA RYNKU WYROBÓW TYTONIOWYCH. KONTROLOWANIE PRZESTRZEGANIA ZAKAZU REKLAMY I PROMOCJI WYROBÓW TYTONIOWYCH

10.1. DOSKONALENIE SYSTEMU PRAWNEGO REGULUJĄCEGO ZACHOWANIA KONSUMENCKIE I DZIAŁANIA PRZEDSIĘBIORCÓW OBECNYCH NA RYNKU WYROBÓW TYTONIOWYCH

W 2013 roku priorytetem dla Ministerstwa Zdrowia były prace nad projektem

dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie zbliżenia przepisów ustawowych,

wykonawczych i administracyjnych państw członkowskich w sprawie produkcji,

prezentowania i sprzedaży wyrobów tytoniowych i powiązanych wyrobów (tzw. dyrektywa

tytoniowa). Podczas posiedzenia Coreper I w dniu 18 grudnia 2013 roku państwa

członkowskie, przy sprzeciwie Polski, zaakceptowały przedłożony przez prezydencję litewską

projekt tekstu kompromisowego dyrektywy, uzgodnionego z Parlamentem Europejskim

w toku pięciu tzw. trilogów.

Rzeczpospolita Polska nie mogła udzielić poparcia dla projektu dyrektywy

w proponowanym brzmieniu ze względu na brak derogacji narodowej dla zakazu

pozostawienia na rynku papierosów o aromacie charakterystycznym, głównie mentolowym,

oraz ze w względu na proponowany zbyt krótki okres przejściowy w tym zakresie, tj. w sumie

6 lat, zamiast postulowanego we wcześniejszych negocjacjach przez Parlament Europejski okresu

8 lat. W dniu 16 grudnia 2013 roku prezydencja została poinformowana o warunkach

brzegowych dla Polski (zarówno na poziomie attaché, jak i zastępcy ambasadora), niemniej

jednak nie zdecydowała się na ustępstwa.

Należy podkreślić, że Ministerstwo Zdrowia wspólnie z Ministerstwem Gospodarki

podejmowało działania mające na celu umożliwienie stosowania na polskim rynku

tradycyjnych wyrobów tytoniowych o aromacie charakterystycznym (w tym mentolu).

Konieczność wyłączenia z reglamentacji dodatku mentolu do wyrobów tytoniowych (przede

wszystkim do papierosów) wynikało ze specyfiki rynku i konsumpcji papierosów

w Rzeczypospolitej Polskiej, gdzie papierosy mentolowe są używane od wielu lat i stanowią

78

18% konsumpcji. Usunięcie z rynku tak dużego segmentu wyrobów, do których konsumenci

są przyzwyczajeni, spowodowałoby poważne, szkodliwe społecznie i powodujące poważne

szkody gospodarcze, zaburzenia na rynku.

W związku z powyższym, w dniu 11 grudnia 2013 roku przedstawiciel Rzeczypospolitej

Polskiej na posiedzeniu Coreper I zgłosił następującą poprawkę:

„1a. Member States whereas annual sales volume of the traditional tobacco products

with characteristic flavour (i.e. menthol) in the year preceding the date referred to in Article

25 (1) represents 5% or more in a particular product category, may allow on their territories

the placing on the market those tobacco products. Members States shall inform the

Commision thereof until …”

Proponowana poprawka nie uzyskała jednak poparcia żadnej z delegacji.

Za satysfakcjonujące dla Rzeczypospolitej Polskiej należy uznać odrzucenie poprawek do

dyrektywy dotyczących rozwiązań normalizujących konstrukcję i wygląd papierosów, które

zakazywałyby wprowadzania do obrotu papierosów typu slim, a także wprowadzenie

ostrzeżeń zdrowotnych (obrazkowych oraz tekstowych) pokrywających 65% przedniej oraz

tylniej strony jednostkowych opakowań wyrobów tytoniowych. Należy podkreślić, iż Polska

popiera wszelkie działania zmierzające do zwiększenia ostrzeżeń zdrowotnych

umieszczanych na jednostkowych paczkach papierosów. Etykietowanie ostrzegawcze

wyrobów tytoniowych jest bowiem silnym bodźcem działającym na wyobraźnię i emocje

potencjalnych konsumentów, którzy jeszcze nie są uzależnieni, ale interesują się paleniem

tytoniu. Polska popierała również wprowadzenie systemu identyfikacji wyrobów

tytoniowych, którego celem jest doprowadzenie do usunięcia nielegalnego obrotu wyrobami

tytoniowymi, w tym walki z ich przemytem, nielegalną produkcją i podrabianiem.

Ponadto w 2013 r. Ministerstwo Zdrowia rozpoczęło pracę nad projektem

rozporządzenia Ministra Zdrowia zmieniającego rozporządzenie w sprawie badania

zawartości niektórych substancji w dymie papierosowym oraz informacji i ostrzeżeń

zamieszczanych na opakowaniach wyrobów tytoniowych, zmieniające tekstowe ostrzeżenia

zdrowotne. Należy podkreślić, że obecne ostrzeżenia zdrowotne umieszczane na paczkach

papierosów funkcjonują w obrocie już od 8 lat (od 2005 roku), przez co nie spełniają już

swojej funkcji informacyjno-edukacyjnej na temat szkodliwości używania wyrobów

tytoniowych. Dodatkowo wprowadzane ostrzeżenia tekstowe, zawarte w dyrektywie Komisji

79

2012/9/UE, zostały przygotowane w związku z pojawieniem się nowych dowodów

naukowych dotyczących wpływu używania tytoniu na zdrowie oraz zasad skutecznego

etykietowania wyrobów tytoniowych. W szczególności istnieją dowody na to, że palenie jest

jedną z przyczyn raka jamy ustnej i gardła, zaburzeń wzroku oraz chorób zębów i dziąseł,

co znalazło odzwierciedlenie w nowej liście ostrzeżeń tekstowych. Ponadto, w wytycznych

na temat pakowania i etykietowania wyrobów tytoniowych, przyjętych na trzeciej

Konferencji Stron Ramowej Konwencji Światowej Organizacji Zdrowia o ograniczeniu użycia

tytoniu w listopadzie 2008 roku, której Polska jest stroną, zaleca się okresowy przegląd

i uaktualniane środków prawnych dotyczących pakowania i etykietowania wyrobów

tytoniowych w miarę pojawiania się nowych dowodów i zmniejszania skuteczności

określonych ostrzeżeń i haseł dotyczących ochrony zdrowia.

Mając na uwadze ochronę dzieci i młodzieży przed uzależnieniem od tytoniu oraz

kierując się troską o zdrowie i życie młodego pokolenia, Ministerstwo Spraw

Wewnętrznych, na wniosek Ministerstwa Zdrowia, skierowało pismo do wszystkich komend

wojewódzkich oraz Komendy Stołecznej Policji z prośbą o zwrócenie szczególnej uwagi,

w ramach codziennej służby, na kwestie związane z przestrzeganiem zapisów art. 6 ustawy

z dnia 9 listopada 1995 r. o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu

i wyrobów tytoniowych, głównie w punktach sprzedaży wyrobów tytoniowych

zlokalizowanych w pobliżu szkół, placówek oświatowych, obiektów sportowo-rekreacyjnych

i w razie stwierdzenia łamania przepisów, podejmowania stosownych czynności w sprawach

o wykroczenia.

10.2. KONTROLOWANIE PRZESTRZEGANIA ZAKAZU REKLAMY I PROMOCJI WYROBÓW TYTONIOWYCH

Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów w roku 2013 realizował zadania

określone w Programie Ograniczania Zdrowotnych Następstw Palenia Tytoniu w Polsce

na lata 2010-2013 dwutorowo:

a) bezpośrednio – w trybie ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji

i konsumentów (Dz. U. Nr 50, poz. 331, z późn. zm.),

b) pośrednio – poprzez działania podległej Prezesowi UOKiK Inspekcji Handlowej.

80

W roku 2013 Prezes UOKiK prowadził działania polegające na monitoringu rynku

reklamowego wyrobów tytoniowych pod względem ewentualnych naruszeń zbiorowych

interesów konsumentów. Działaniami objęto między innymi treść oraz formę reklam

telewizyjnych, reklam prasowych, ulotek reklamowych sieci handlowych oraz treść reklamy

„zewnętrznej”. Przedmiotowy monitoring nie dał podstaw do wszczęcia postępowania

w sprawie stosowania praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów w rozumieniu

art. 24 ust. 2 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów.

Niezależnie od powyższego, skierowane zostało jedno zawiadomienie o podejrzeniu

popełnienia przestępstwa określonego w art. 12 pkt 4 ustawy z dnia 9 listopada 1995 r.

o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych.

Zawiadomienie to dotyczyło działań jednego z wiodących producentów wyrobów

tytoniowych w Polsce, polegających na prowadzeniu w sposób zorganizowany ogólnopolskiej

akcji promocyjnej w lokalach gastronomicznych, podczas której hostessy zatrudnione przez

agencję reklamową (działającą na zlecenie tego producenta) rozdawały za darmo paczki

papierosów wybranych marek.

Zgodnie z treścią art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o Inspekcji Handlowej

(Dz. U. z 2014 r. poz. 148 i 1101), Inspekcja Handlowa jest wyspecjalizowanym organem

kontroli powołanym do ochrony interesów i praw konsumentów oraz interesów

gospodarczych państwa. Do zadań Inspekcji Handlowej należy między innymi kontrola

legalności i rzetelności działania przedsiębiorców prowadzących działalność gospodarczą

w rozumieniu przepisów odrębnych w zakresie produkcji, handlu i usług (art. 3 ust. 1 pkt 1

ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o Inspekcji Handlowej).

W odniesieniu do działań Inspekcji Handlowej w obszarze kontroli wyrobów

tytoniowych, zadania tego organu – zgodnie z kompetencjami – zawężają się do zagadnień

prawidłowości oznakowania tych wyrobów, w tym znakami akcyzy oraz innych zagadnień

związanych przede wszystkim z prawidłowością obrotu wskazanymi produktami (co jedynie

pośrednio wiąże się z kwestią ochrony zdrowia). Celem kontroli, wykonywanych corocznie

przez organy Inspekcji Handlowej, jest sprawdzenie przestrzegania przez przedsiębiorców

przepisów regulujących obrót wyrobami tytoniowymi w handlu detalicznym (tj. placówkach

detalicznych, zakładach gastronomicznych i hurtowniach), a także wyeliminowanie z rynku

81

wyrobów pochodzących z nielegalnych źródeł, stwarzających potencjalne zagrożenie dla

zdrowia konsumentów. W toku kontroli sprawdza się miedzy innymi, czy:

a) nie sprzedaje się wyrobów tytoniowych osobom do lat 18 oraz czy w miejscu

sprzedaży wyrobów tytoniowych uwidoczniono informację o zakazie sprzedaży tych

wyrobów osobom do lat 18;

b) nie sprzedaje się wyrobów tytoniowych na terenie podmiotów wykonujących

działalność leczniczą, szkół i placówek oświatowo-wychowawczych, itp.;

c) w punktach gastronomicznych przestrzegany jest zakaz palenia poza

wyodrębnionymi pomieszczeniami;

d) nie sprzedaje się wyrobów tytoniowych w automatach, w opakowaniach

zawierających mniej niż 20 sztuk oraz luzem bez opakowania;

e) nie jest prowadzona sprzedaż detaliczna wyrobów tytoniowych w systemie

samoobsługowym;

f) na opakowaniach wyrobów tytoniowych nie umieszcza się napisów, nazw, znaków

towarowych oraz symboli i innych znaków sugerujących, że dany wyrób tytoniowy

jest mniej szkodliwy niż inne;

g) nie prowadzi się reklamy lub promocji wyrobów tytoniowych, rekwizytów

tytoniowych i produktów imitujących wyroby tytoniowe oraz symboli związanych

z używaniem tytoniu;

h) w obiekcie, w którym obowiązuje zakaz palenia wyrobów tytoniowych, umieszczono

w widocznym miejscu odpowiednie oznaczenia słowne lub graficzne informujące

o tym zakazie;

i) opakowania jednostkowe wyrobów tytoniowych są oznakowane zgodnie

z wymaganiami ustawy.

Przechodząc do sprawozdania z realizacji zadań określonych w programie, Inspekcja

Handlowa przeprowadziła w roku 2013 łącznie 379 kontroli w zakresie przestrzegania

przepisów ustawy z dnia 9 listopada 1995 r. o ochronie zdrowia przed następstwami

używania tytoniu i wyrobów tytoniowych oraz rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia

24 lutego 2004 r. w sprawie badania zawartości niektórych substancji w dymie

papierosowym oraz informacji i ostrzeżeń zamieszczanych na opakowaniach wyrobów

tytoniowych (Dz. U. Nr 31, poz. 275, z późn. zm.).

82

W przypadku 29 kontroli (7,7 proc. ogółem przeprowadzonych) stwierdzono różnego

rodzaju nieprawidłowości, które opisano poniżej. Ustalenia kontroli dały podstawę

do skierowania 8 wniosków o ukaranie do sądów rejonowych i 19 spraw do prokuratury.

W wyniku kontroli stwierdzono 21 przypadków naruszenia zakazu reklamowania

i promocji wyrobów tytoniowych, określonego w art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 9 listopada

1995 r. o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych.

Kontrole wykazały w tym zakresie następujące nieprawidłowści:

a) w 2 placówkach detalicznych w miejscu widocznym dla klientów uwidoczniono

informację zachęcającą do zakupu wyrobów tytoniowych, tj. przy wejściu do sklepu

umieszczony był napis „sklep (…), Najtańsze papierosy i (…)”; na ulicy i przy wejściu

do bramy prowadzącej do sklepu ustawione były metalowe tablice z napisami

„Tanie papierosy, paczka 7 zł, ul. (…)”, a nad wejściem do bramy, na elewacji,

podana była informacja „Tanie papierosy w bramie, Pon. – Pt. 8.00 – 17.30, Sob.

9.00 – 13.00, Papierosy, Zapalniczki, Tytoń” – w związku z podejrzeniem popełnienia

przestępstwa z art. 12 pkt 4 ww. ustawy, skierowano zawiadomienia do prokuratury

rejonowej;

b) w 1 placówce detalicznej stwierdzono promocję wyrobów tytoniowych, polegającą

na oferowaniu papierosów w cenie 0,01 zł za karton składający się z 10 paczek

(po 20 sztuk na paczkę), wraz z wiązaną sprzedażą określonej marki prezerwatyw

w cenie od 102,39 zł do 107,12 zł w zależności od marki papierosów – w związku

z podejrzeniem popełnienia przestępstwa z art. 12 pkt 4 ww. ustawy, skierowano

zawiadomienie do prokuratury rejonowej;

c) w 18 placówkach detalicznych stwierdzono reklamę wyrobów tytoniowych,

polegającą na eksponowaniu plakatów i podkładek do wydawania pieniędzy

z wizerunkami marek papierosów, z równoczesną ekspozycją oryginalnych paczek

papierosów – w związku z podejrzeniem popełnienia przestępstwa z art. 12 pkt 4

ww. ustawy, skierowano zawiadomienia do prokuratury rejonowej.

Do innych niezgodności wskazujących na naruszenie przepisów ustawy z dnia

9 listopada 1995 r. o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów

tytoniowych stwierdzonych przez Inspekcję Handlową w wyniku kontroli przeprowadzonych

w 2013 roku należało:

83

a) naruszenie art. 5 ust. 1a ww. ustawy – w 4 placówkach (3 detalicznych i

1 gastronomicznej) nie uwidoczniono informacji o zakazie palenia tytoniu na danym

terenie – skierowano wniosek o ukaranie do sądu rejonowego, za popełnienie

wykroczenia z art. 13 ust. 1 pkt 2 ww. ustawy;

b) naruszenie 6 ust. 1 ww. ustawy – w 6 placówkach (5 detalicznych i 1

gastronomicznej) nie uwidoczniono informacji o zakazie sprzedaży wyrobów

tytoniowych osobom do lat 18 – skierowano wniosek o ukaranie do sądu

rejonowego, za popełnienie wykroczenia z art. 13 ust. 1 pkt 1 ww. ustawy;

c) naruszenie art. 6 ust. 4 ww. ustawy – w 3 placówkach detalicznych prowadzono

sprzedaż papierosów luzem bez opakowania – skierowano wniosek o ukaranie do

sądu rejonowego, za popełnienie wykroczenia z art. 13 ust. 1 pkt 1 ww. ustawy.

Ponadto, w toku kontroli dokonano oceny prawidłowości oznakowania 2 206 partii

wyrobów tytoniowych, nie stwierdzając niezgodności.

Należy podkreślić, że w obecnym stanie prawnym, na podstawie art. 79 ustawy z dnia

2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U. z 2013 r. poz. 672, z późn. zm.),

istnieje konieczność zawiadamiania przedsiębiorców o zamiarze podjęcia działań kontrolnych

w zakresie przestrzegania przepisów ustawy o ochronie zdrowia przed następstwami

używania tytoniu i wyrobów tytoniowych, poza kontrolami podejmowanymi w celu

przeciwdziałania popełnieniu przestępstwa lub wykroczenia (np. gdy wojewódzki inspektor

dysponuje informacją o nieprawidłowościach od konsumenta lub zdobył taką informację we

własnym zakresie). Z tego też względu, część kontroli Inspekcji Handlowej, obejmujących

zagadnienia związane z obrotem wyrobami tytoniowymi i zagadnieniami związanymi

z profilaktyką palenia, odbyła się w sposób zapowiedziany.

84

III

WARUNKI REALIZACJI PROGRAMU

__________________________________________________________________________________

Działalność Międzyresortowego Zespołu Koordynacyjnego

Przedstawiciele zainteresowanych resortów i urzędów centralnych tworzą

Międzyresortowy Zespół Koordynacyjny na podstawie zarządzenia Nr 64 Prezesa Rady

Ministrów z dnia 3 września 2010 r. zmieniającego zarządzenie w sprawie utworzenia

Międzyresortowego Zespołu Koordynacyjnego Programu Ograniczania Zdrowotnych

Następstw Palenia Tytoniu w Polsce. Do zadań Zespołu Koordynacyjnego należy zapewnienie

warunków optymalnej współpracy między urzędami organów administracji publicznej

i innymi podmiotami, uczestniczącymi w realizacji programu, w tym uzgadnianie zakresu

realizowanych zadań i kosztów ich realizacji, uzgadnianie zmian w projekcie programu oraz

opracowywanie i akceptowanie projektów raportów dla Rady Ministrów i Sejmu RP.

W 2013 roku Zespół obradował trzykrotnie, w terminach: 11 kwietnia 2013 r, 27 maja

2013 r. i 4 grudnia 2013 r.

W trakcie posiedzeń Zespół:

a) zatwierdził projekt sprawozdania z realizacji Programu Ograniczania Zdrowotnych

Następstw Palenia Tytoniu w Polsce w 2012 roku;

b) opracował i przekazał do Ministra Zdrowia propozycje zmian do ustawy z dnia

9 listopada 1995 r. o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu

i wyrobów tytoniowych. Propozycje zmian zgłoszone przez Zespół dotyczyły:

uszczegółowienia definicji wyrobów tytoniowych i sponsorowania;

wprowadzenia dodatkowych definicji: wyroby zawierające nikotynę, produkty

imitujące wyroby tytoniowe, pomieszczenia dostępne do użytku publicznego;

wprowadzenia odpowiedzialności właściciela lub zarządzającego za przestrzeganie

zakazu palenia tytoniu w obiekcie lub w środkach transportu;

uregulowania wprowadzania do obrotu inhalatorów nikotyny;

wprowadzenia zakazu handlu wysyłkowego przez Internet;

85

wprowadzenia regulacji dotyczących zasad uprawy tytoniu oraz wprowadzania liści

tytoniu do obrotu.

a) opracował i zaakceptował projekt Programu Ograniczania Zdrowotnych Następstw

Palenia Tytoniu w Polsce. Cele i Zadania na lata 2014-2018;

b) podjął interwencję, w ramach której za pośrednictwem Głównego Inspektora

Sanitarnego zostało skierowane pismo do Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji

i Konsumentów z prośbą o interwencję w sprawie możliwości nadużycia zaufania

odbiorcy lub wykorzystania jego braku doświadczenia i wiedzy, w odniesieniu

do reklamy środka „Detusan” wstrzymującego kaszel u ludzi palących tytoń.

W opinii Członków Zespołu, reklama wprowadza w błąd konsumentów i utwierdza

osoby palące w przeświadczeniu, że palenie papierosów nie szkodzi zdrowiu,

a dolegliwości spowodowane używaniem wyrobów tytoniowych można

wyeliminować przy pomocy reklamowanego środka;

c) omówił zakres zrealizowanych w 2013 roku zadań i kosztów ich realizacji.

Członkowie Zespołu zwrócili uwagę na pojawiające się trudności w podejmowaniu

zadań z zakresu profilaktyki palenia tytoniu, z uwagi na brak wyodrębnionego

budżetu na ten cel w ministerstwach.

Przedmiotem działań Zespołu, a także priorytetem dla Ministerstwa Zdrowia, były prace

nad projektem dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2001/37/WE w sprawie zbliżenia

przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych Państw Członkowskich,

dotyczących produkcji, prezentowania i sprzedaży wyrobów (tzw. dyrektywa tytoniowa).

W dniu 18 grudnia 2013 roku państwa członkowskie, zaakceptowały przedłożony przez

prezydencję litewską kompromisowy projekt tekstu dyrektywy, uzgodniony z Parlamentem

Europejskim w toku pięciu tzw. trilogów.

Obsługę administracyjno-techniczną Zespołu, zgodnie z § 7 zarządzenia Nr 3 Prezesa

Rady Ministrów z dnia 12 stycznia 2004 r. w sprawie utworzenia Międzyresortowego Zespołu

Koordynacyjnego Programu Ograniczania Zdrowotnych Następstw Palenia Tytoniu w Polsce,

zmienionego zarządzeniem Nr 64 Prezesa Rady Ministrów z dnia 3 września 2010 r.,

zapewniał Główny Inspektorat Sanitarny, Departament Promocji Zdrowia, Biostatystyki

i Analiz.

86

Finansowanie programu

W 2013 r. na realizację programu przeznaczone zostały środki finansowe z budżetu

państwa w kwocie 318 003,93 zł (Główny Inspektorat Sanitarny).

Tabela 15. Środki finansowe z budżetu państwa przeznaczone na realizację programu w 2013 r.

Zadanie Nazwa Zadania Kwota

1. Zadanie 1 Zmiana klimatu społecznego i zachowań w stosunku do palenia tytoniu poprzez wielopłaszczyznowe populacyjne działania informacyjno-edukacyjne

102 370,61 zł

2. Zadanie 3 Zapobieganie paleniu tytoniu przez dzieci i młodzież oraz programy edukacyjne dla dzieci i młodzieży propagujące modę na niepalenie

148 775,00 zł

3. Zadanie 8 Wyeliminowanie ekspozycji na dym tytoniowy w miejscach pracy

40 000,00 zł

4. Inne Usługi pozostałe 26 858, 32 zł

SUMA: 318 003,93 zł

Ponadto wojewódzkie i powiatowe stacje sanitarno-epidemiologiczne przeznaczyły

na realizację programu środki własne w łącznej wysokości 173 238,16 zł oraz pozyskały

środki od koalicjantów i partnerów.

Tabela 16. Środki finansowe przeznaczone na realizację zadań programowych na poziomie regionalnym

Zadanie Nazwa Zadania Środki własne PIS Środki pozyskane

1. Zadanie 1 Zmiana klimatu społecznego i zachowań w stosunku do palenia tytoniu poprzez wielopłaszczyznowe populacyjne działania informacyjno-edukacyjne

99 474, 14 zł 154 061,61 zł

2. Zadanie 3 Zapobieganie paleniu tytoniu przez dzieci i młodzież oraz programy edukacyjne dla dzieci i młodzieży propagujące modę na niepalenie

66 554,31 zł 198 449,33 zł

4. Zadanie 8 Wyeliminowanie ekspozycji na dym tytoniowy w miejscach pracy

9 209,71 zł 17 862,7 zł

SUMA: 173 238,16 zł 370 373,64 zł

87

W ramach działalności ministerstw, Ministerstwo Spraw Wewnętrznych wydatkowało

w 2013 r. na realizację zadań programu środki finansowe w kwocie 56 247,08 zł, natomiast

Ministerstwo Obrony Narodowej – 90 600,00 zł.

Łączne wydatki na realizację programu w 2013 roku wyniosły 1 008 462,8 zł (w 2012 r.

było to 860 989,55 zł, w 2011 r. – 915 551,97 zł, w 2010 r. – 1 044 966,68 zł).

IV

PODSUMOWANIE I WNIOSKI

88

__________________________________________________________________________________

Wyniki badań z 2013 r. wykonanych na zlecenie Głównego Inspektoratu Sanitarnego

jednoznacznie potwierdzają skuteczność podjętych w latach 2010-2013 działań w ramach

realizowanej polityki antytytoniowej w Polsce.

Porównanie wyników badań z 2009, 2011 i 2013 r. pozwala wnioskować o spadkowej

tendencji częstości palenia tytoniu w populacji mężczyzn (z 39% w 2011 r. do 31% w 2013 r.);

w populacji kobiet częstość palenia tytoniu utrzymuje się w ostatnich latach na

niezmienionym poziomie (23% w 2011 i 2013 r.).

Wykres 13. Odsetek osób codziennie palących tytoń w latach 2009-2013.

N=1002

W analizowanym okresie w obu grupach płci wzrósł odsetek osób rzucających palenie

(wśród mężczyzn – 14% byłych palaczy w 2011 r., 21% w 2013 r., wśród kobiet – 9% byłych

palaczy w 2009 r., 15% w 2013 r.).

Wykres 14. Odsetek byłych palaczy w latach 2009-2013.

89

N=1002

Wejście w życie ustawy z dnia 8 kwietnia 2010 r. o zmianie ustawy o ochronie zdrowia

przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych oraz ustawy o Państwowej

Inspekcji Sanitarnej (Dz. U. Nr 81, poz. 529) spowodowało wyraźny spadek narażenia na dym

tytoniowy, który można było obserwować w następnych latach. Szczególnie jest to widoczne

na przykładzie lokali gastronomiczno-rozrywkowych.

Tabela 17. Narażenie na bierne palenie tytoniu w lokalach gastronomiczno-rozrywkowych, badania TNS 2013, na zlecenie GIS.

2009 2011 2013

PALĄ

CY mężczyźnibar/pub 66% 29% 25%kawiarnia 51% 21% 7%restauracja 40% 15% 6%

kobietybar/pub 48% 17% 10%kawiarnia 40% 11% 5%restauracja 30% 8% 3%

NIE

PALĄ

CY

mężczyźnibar/pub 49% 21% 21%kawiarnia 40% 12% 8%restauracja 31% 9% 8%

kobietybar/pub 32% 15% 17%kawiarnia 26% 9% 8%restauracja 22% 8% 6%

Podobną tendencję zaobserwowano również w innych miejscach użyteczności

publicznej, tj. w zakładach pracy, w dyskotekach lub klubach muzycznych, w centrach

handlowych, obiektach sportowych i rekreacyjno-wypoczynkowych, w miejscach zabaw

dzieci, obiektach kulturalnych, w jednostkach systemu oświaty i ochrony zdrowia.

90

Ciągłym problemem jest narażenie na środowiskowy dym tytoniowy na przystankach

i w obiektach komunikacji publicznej. Aż 26% ankietowanych było w tych miejscach

narażonych na bierne palenie.

WNIOSKI:

1. Od 2009 r. w przestrzeni publicznej znacznie zmniejszył się odsetek osób narażonych

na bierne palenie. Od roku 2011 zmniejsza się również liczba osób palących tytoń,

nie mniej jednak spadek odsetka osób palących wciąż jest niewielki. W związku z tym

potrzebne wydaje się zintensyfikowanie działań prowadzących do ograniczenia

palenia tytoniu. Szczególnie istotne są działania legislacyjne w tym zakresie, a także

działania edukacyjno-informacyjne w postaci programów edukacyjnych

oraz kampanii medialnych.

2. Ważnym aspektem w ograniczeniu spożycia tytoniu jest poszerzenie działań

prowadzących do zmiany postaw palaczy i wspierających ich dążenia do zerwania

z nałogiem. Działania te powinny mieć na celu przede wszystkim wzmocnienie ich

motywacji do rzucenia palenia.

3. W opinii Polaków (79% społeczeństwa), także palących, kluczowym instrumentem

ograniczenia konsumpcji tytoniu jest podniesienie cen papierosów. Dotyczyć

to powinno także m.in. tytoniu do samodzielnego skręcania, który właśnie

ze względu na niższą od papierosów tradycyjnych cenę posiada dość duży odsetek

zwolenników. Instrument cenowy jest również kluczowym w ograniczaniu palenia

w szczególności wśród dzieci i młodzieży oraz wśród osób ubogich.

4. Miejscem, gdzie społeczeństwo jest najbardziej narażone na bierne palenie,

są przystanki autobusowe. 26% badanych deklaruje, że było narażonych na dym

tytoniowy w tych miejscach. Należy zwiększyć świadomość pasażerów środków

komunikacji publicznej w kwestii obowiązującego prawa tak, by mogli reagować

przypadkach jego łamania oraz byli świadomi konsekwencji wiążących się z jego

nieprzestrzeganiem.

5. Badani przyznający się do palenia tytoniu najczęściej deklarują, że zaczęli palić już

w wieku 15-19 lat (ponad połowa palaczy). Ważna jest edukacja młodych Polaków

91

w tej kwestii zarówno w szkołach, jak i w rodzinach. Szersze działania edukacyjne

(w tym kontynuacja i rozszerzenie programów przedszkolnych i szkolnych),

kampanie społeczne adresowane do sprzedawców wyrobów tytoniowych,

młodzieży oraz rodziców i opiekunów oraz szereg innych działań jest niezbędny,

by Polacy nie zaczynali palić w tak młodym wieku.

6. We wszystkich miejscach publicznych i zakładach pracy należy wzmocnić

egzekwowanie zakazu palenia. Wymaga to nie tylko zmian w prawie w postaci

obarczenia odpowiedzialnością za przestrzeganie zakazu właściciela lub zarządcę

danego obiektu, ale także zwiększenia społecznej i instytucjonalnej świadomości

i asertywności w tym zakresie.

7. Jednym z aktualnych problemów, któremu trzeba poświęcić większą uwagę,

są e-papierosy. Choć ciągle brakuje badań na temat ich szkodliwości

czy skuteczności jako środka pomagającego rzucić palenie, wielu Polaków jest

przekonanych, że są mniej szkodliwe niż papierosy tradycyjne oraz uznają je

za skuteczny środek w leczeniu uzależniania. Badani deklarują także, że palą

e-papierosy, gdyż są tańsze niż tradycyjne papierosy. Brak regulacji prawnych

odnośnie używania e-papierosów powoduje, że stają się one coraz bardziej

popularne zarówno wśród osób niepełnoletnich, jak i dorosłych.

92

Sprawozdanie z realizacji Programu Ograniczania Zdrowotnych ...

Documents

Transcript of Sprawozdanie z realizacji Programu Ograniczania Zdrowotnych ...