SPIS TREŚCI - prz.edu.pl · SPIS TREŚCI Sylwia CHMIEL-ŻYŁKA: Projekt Konstytucji dla Europy...

SPIS TRECI

Sylwia CHMIEL-YKA: Projekt Konstytucji dla Europy Wojciecha Bogumia Jastrzbowskiego i jego aktualno ................................... 5

Maria GRZYBEK, Marian WONIAK: Obszary dziaa sponsoringu i jego wpyw na decyzje nabywcze konsumentw ............................. 15

Andrzej JANDA: Postanowienia i zasady prawa Unii Europejskiej z za-kresu prawa zamwie publicznych ................................................... 25

Zdzisaw KRYSKI, Maria RUDA: System HACCP w agroturystyce, Cz I. Istota i cechy jakoci. Bezpieczestwo ywnoci.................. 37

Zdzisaw KRYSKI, Maria RUDA: System HACCP w agroturystyce. Cz II. Zasady Dobrej Praktyki Higienicznej (GHP) i Dobrej Praktyki Produkcyjnej (GMP). System HACCP w ocenie jakoci i bezpieczestwa ywnoci. ................................................................ 53

Katarzyna MICHALIK: Postpowanie dowodowe w procedurze admini-stracyjnej (zagadnienia podstawowe) ................................................. 69

Marta POMYKAA, Magorzata POPEK: Obywatelstwo Unii Europej-skiej wybrane zagadnienia ............................................................... 83

Magorzata POPEK: Wojewoda jako przedstawiciel Rady Ministrw ........ 97

Leszek WONIAK, Mariusz HOFMAN, Konrad DROZD: Analiza prze-biegu i zakresu wdroe zrwnowaonej karty wynikw na przy-kadzie wybranych polskich przedsibiorstw ..................................... 115

Dominik ZIMON: Gwne zaoenia systemu zarzdzania jakoci ISO 9001:2000 ........................................................................................... 127

Grzegorz ZIMON: Wskaniki rentownoci wykorzystywane w ocenie efektywnoci dziaalnoci przedsibiorstw.......................................... 133

ZESZYTY NAUKOWE POLITECHNIKI RZESZOWSKIEJ Nr 237 Zarzdzanie i Marketing z. 8 2007

Sylwia CHMIEL-YKA Politechnika Rzeszowska

PROJEKT KONSTYTUCJI DLA EUROPY WOJCIECHA BOGUMIA JASTRZBOWS

KIEGO I JEGO AKTUALNO

Artyku jest powicony zapomnianej pracy modego polskiego naukowca, uczest-nika powstania listopadowego, Wojciecha Bogumia Jastrzbowskiego. Dokonano analizy jego dwuczciowego traktatu napisanego w przerwie midzy najkrwaw-szymi bitwami powstania listopadowego. Pierwsza teoretyczna cz jest powi-cona rozwaaniom na temat przyczyn wojen i sposobw ich zapobiegania. Druga cz zawiera tekst proponowanej Konstytucji dla Europy, majcej zapewni wie-czysty pokj. Z racji nowatorskich i pacyfistycznych rozwiza, takich jak znie-sienie granic pastwowych, za czasw twrcy traktat ten nie mg wej w ycie, a nawet nie by rozpowszechniany. Dopiero dzi po ponad ptora wieku od po-wstania koncepcji konstytucji wedug W.B. Jastrzbowskiego, wiele z jego myli weszo w ycie i znajduje odbicie w Konstytucji Unii Europejskiej.

1. Wprowadzenie

Wobec faktu przynalenoci Polski do Wsplnoty Pastw Europejskich i dylematu przyjcia bd odrzucenia Konstytucji dla Europy warto przypo-mnie polskiego autora, jednego z prekursorw tworzenia ideau wsplnej Euro-py Wojciecha Bogumia Jastrzbowskiego, ktry ponad ptora wieku wcze-niej skonceptualizowa tak wizj. Jastrzbowski, onierz powstania listopa-dowego stworzy dzieo wizjonerskie przepojone ideaami humanizmu i jednoci europejskiej. Rwnie znaczce byy myli Adama Mickiewicza zawarte w wy-danych anonimowo w Paryu Ksigach narodu polskiego i pielgrzymstwa pol-skiego (1832), wyznaczajce emigracji polskiej szczegln rol w walce o nie-podlego ludw i deniu do integracji europejskiej. Te jednak s bardziej znane w przeciwiestwie do traktatu Wojciecha Jastrzbowskiego Wolne chwile onierza polskiego, czyli myli o wiecznym przymierzu midzy narodami ucywi-lizowanymi 1.

1 Obecnie przechowywany w Archiwum Gwnym Akt Dawnych w Warszawie w zespole

akt Towarzystwa Krlewskiego Warszawskiego Przyjaci Nauk, nr 78, s. 7-67.

6 S. Chmiel-yka

Rkopis pierwszej czci traktatu powsta w przerwie midzy najkrwaw-szymi bitwami powstania listopadowego2. Drug cz powicon konstytucji opublikowano w Warszawie midzy 21 kwietnia a 3 maja 1831 r. Niewtpliwie data wydania tego projektu nie bya przypadkowa. Zbiegaa si z czterdziest rocznic uchwalenia Konstytucji 3 Maja powszechnie chwalonej, ale nigdy nie wprowadzonej w ycie. Natomiast projekt Konstytucji dla Europy Jastrzbow-skiego zosta zapomniany i nie rozpowszechniony za ycia jego autora ze wzgldu na cenzur i przewag idei mwicych o odzyskaniu niepodlegoci przez walk zbrojn.

2. Przesanki traktatu

Przytoczony na wstpie tytu O wiecznym przymierzu midzy narodami ucywilizowanymi oddaje pogld autora, i wojna jest sprzeczna z cywilizacj. Mona zastanawia si dlaczego nie polityk, ale onierz przelewa swe myli na papier w czasach, gdy Polska bya wymazana z mapy Europy, a jej modzie miaa do wyboru walk, zesanie lub emigracj. Wytumaczenie jest proste Jastrzbowski pozna wojn. Std historiozoficzny wstp traktatu O wiecznym przymierzu midzy narodami ucywilizowanymi. Rozwaania na temat przyczyn wojen i moliwoci zapobieenia im, w ktrym autor prbuje dociec przyczyn wojen i ich skutkw dla egzystencji ludzkiej. Zauwaa on, e cho ludzie naj-bardziej pragn szczcia moliwego do osignicia tylko w warunkach poko-jowych, to historia ludzkoci jawi si jako obraz cigych wojen, grabiey i zniszczenia. rdo tego stanu autor upatruje w przewadze emocji nad rozu-mem. Rozum nie jest nam wrodzon rzecz, bo si z ni aden czowiek nie rodzi, lecz nabywajc si przez wychowanie i dowiadczenie (...) przeto rozum i niedostpna jego towarzyszka prawda, rodzicielka pokoju, tam tylko panowa moe, gdzie najwicej jest dowiadczenia i edukacji, gdzie kwitnie prawdziwa owiata i cywilizacja. (...) Namitno przychodzi na wiat wraz z czowie-kiem3.

Trudno nie zauway trafnoci pogldu, e pokoju pragn wszyscy poza tymi, ktrzy na wysokich zamkach mieszkaj, (...) maj w zoto i drogie ka-mienie oprawne gowy (...), lata swoje licz krociami zamordowanych naszych braci (...), ktre s pobonymi bo przed rozpoczciem okruciestw i po ich do-konaniu zasyaj hymny do nieba (...) narody przeciwko narodom na rze pobu-

2 Rosjanie stracili w walnej bitwie ponad dziewi tysicy onierzy (zabici, ranni, wzici do niewoli), a od 14 do 25 lutego a szesnacie tysicy, wykrwawiay si te oddziay powstacze. Pod Grochowem Polacy stracili osiem tysicy ludzi. T. epkowski, Powstanie listopadowe. Dzieje Narodu Polskiego i Pastwa Polskiego, t. III, J. Buszka, A. Garlicki, Krajowa Agencja Wydawnicza, Warszawa 1987, s. 4.

3 W.B. Jastrzbowski, Traktat o wiecznym przymierzu midzy narodami ucywilizowanymi Konstytucja dla Europy, PWN, Warszawa 1985, s. 166.

Projekt Konstytucji dla Europy ... 7

dzaj4. Czynnikiem sprawczym wojen byy najczciej zachanno, uprzedze-nia i podejrzliwo panujcych.

Autor wylicza trzy gwne powody wojen: naduycie wadzy rzdzcych, nieulego podwadnych, zawi, duma lub chciwo. Naley zwrci uwag na ow nieulego, pod ktr autor rozumie brak podporzdkowania woli rozu-mowi. Jedyn przyczyn nieszczcia rodzaju ludzkiego jest nasza wola. Widzi on wic dwie drogi wyjcia: albo by wolnymi i zawsze nieszczliwymi, albo zosta niewolnikami i uywa wiekuistego szczcia (...) pragniemy by wszy-scy, lecz wszyscy bez wyjtku niewolnikami5. Dlatego ludziom wydaje si, e aby osign szczcie na ziemi musz sta si niewolnikami i stale mie nad sob pana. Nie moe nim by jednak aden czowiek, poniewa panem moe by istota, o ktrej bymy mogli by zapewnieni, e w swym z nami postpowa-niu samej tylko prawdy trzyma si bdzie, czyli nie kto inny jak Bg, autor przedwiecznej i niezmiennej prawdy6.

Podejcie to wynika z przewiadczenia autora, e Bg stworzy czowieka wolnym, a za przewodnika nieograniczonej woli da mu rozum bdcy wypad-kiem dowiadczenia i edukacji, tak mao upowszechnionej na wiecie, nie moe mie dostatecznej siy do rzdzenia wol7. Jastrzbowski za konieczne uwaa trwae zespolenie pamici, rozumu i woli oparte na niezmiennym fundamencie jakim jest prawo boe, objawione przez religi i z zaoenia doskonae. Do praw boskich naley prawo rwnoci, ktre Bg przypisa dla wszystkich swoich stworze, lecz nie wszystkim musi si ono podoba. Prawo nie majc woli nie moe jej naduy, a zatem zapewnia nam trway pokj i wiekuiste szczcie8. Dlatego prawo musi by takiego rodzaju, eby byo w stanie utrzyma na wieczne czasy rwnowag midzy narodami a narodami, midzy monarchami a monarchami i nareszcie midzy monarchami a narodami9.

Pogld o poddaniu si w niewol prawa w duej mierze pokrywa si z teori myliciela epoki owiecenia Jean Jacquesa Rousseau, uznawanego za twrc teorii umowy spoecznej. Jej istota polegaa na traktowaniu pastwa jako wyniku umowy zawartej midzy suwerennym wadc a poddanymi. Treci umowy spoecznej, czcej jednostki ze zbiorowoci, miao by cakowite podporzdkowanie kadego czowieka i jego uprawnie caej zbiorowoci10.

Fundamentem umowy musiaa by zatem wolno jednostek jako podstawa wszelkiej wolnoci. Kady z nas z oddzielna oddaje sw osob i ca swoj moc pod naczelne kierownictwo woli powszechnej i wszyscy my pospou, jako

4 Tame, s. 170-171. 5 Tame, s. 175. 6 Tame, s. 176. 7 Tame, s. 176. 8 Tame, s. 178-179. 9 Tame, s. 180-181. 10 Encyklopedia politologii, t. 1, Zakamycze, Krakw 1999, s. 296-297.

8 S. Chmiel-yka

ciao polityczne, przyjmujemy kadego czonka, jako cz niepodzieln cao-ci11.

Jastrzbowski zadaje pytanie jaki pozosta moe rodek rodzajowi ludz-kiemu zblienia si do upragnionego celu swoich ycze? (...) albo trwa upor- czywie przy odwiecznym krwiolewnym systemie, albo myli o wynalezieniu innego12. Podkrela tym samym, e pami niech nam przywodzi z przeszoci smutne skutki wynike z naduy woli; rozum niech si zajmie rozwaaniem tych skutkw i ustanowieniem prawide, wedug ktrych ma si na przyszo zachowywa wola, aby nas o nowe nie przyprawia nieszczcia. cise zjedno-czenie tych trzech wadz, wzajemna midzy nimi zgoda i harmonia jest jedyn rkojmi trwaego pokoju i wiekuistego szczcia na ziemi13. Konstatacje te pasuj szczeglnie do caryzmu konglomeratu prusko-azjatyckiego, w ktrym nie mogo by miejsca na denia niepodlegociowe podbijanych krajw i zniewalanych narodw. Moliwe, e jest to rwnie wyraz rozgoryczenia wo-bec niespenienia obietnic Konstytucji Krlestwa Polskiego nadanej po kongre-sie wiedeskim przez cara Aleksandra I rwnie postpowej i liberalnej, co ignorowanej przez rosyjskich rzdcw Polski. Deklaracje cara okazay si pusto-sowiem, czego konsekwencj by wybuch powstania listopadowego, w ktrym uczestniczy sam autor projektu konstytucji. Zaczynaa si ona od sw Pax data in has leges14.

Rozwaania Jastrzbowskiego na temat przyczyn wojen i sposobach ich za-pobiegania w peni wyczerpuj definicje utopii. Powstanie utopii wie si z istnieniem szczeglnie silnego napicia midzy pojmowanym normatywnie ideaem, a poddawan krytyce rzeczywistoci. Moliwo utopii pojawia si tam, gdzie istnieje alternatywna moliwo wyboru, a porzdek spoeczny nie jest utosamiany z porzdkiem naturalnym. Utopia jest wykroczenie poza rze-czywisto i postuluje taki model stosunkw spoecznych jaki w danym okresie lub w ogle nie moe by zrealizowany (...). Utopie powszechnie traktuje si jako czynniki dynamizujce spoeczne dziaania (...) s ilustracj trwaoci pew-nych wielkich marze o spoeczestwie doskonaym15.

3. Projekt Konstytucji Europejskiej

Projekt Konstytucji dla Europy jako ustawy majcej zapobiec wojnom, przedstawiony w drugiej czci traktatu, jest wyrazem nie tylko wizji, czy te

11 H. Olszewski, M. Zmierczak, Historia doktryn politycznych i prawnych, Pozna 1994,

s. 169. 12 W.B. Jastrzbowski, op. cit., s. 172-173. 13 Tame, s. 177. 14 Tame, s. 183. 15 Encyklopedia wiedzy politycznej, pod red. M. Chmaja, J. Marszaka-Kawy, W. Sokoa,

Wydawn. Adam Marszaek,Toru 2005, s. 430.


uroje Jastrzbowskiego o pokojowej Europie. Nie by on zreszt w tej kwestii, odosobniony. Przypomnie tu mona choby apele Henryka Kamieskiego, pisarza politycznego, rwnie uczestnika powstania listopadowego, ktry pisa o powszechnym braterstwie i powszechnej wolnoci16, czy te adresowany do Mickiewicza wiersz Puszkina ze sowami: Kiedy narody wani zaniechawszy, / W wielk si jedn rodzin zjednocz 17.

Niezaprzeczalnym walorem projektu jest zwizo, jake odbiegajca od wielostronicowych tekstw wspczesnych aktw midzynarodowych. Liczy on bowiem zaledwie 77 artykuw na siedemnastu stronach. Intencja nadania wi-zjom idealnego wiata formy konstytucji nie jest przypadkowa. W tym czasie wiele wzniosych projektw przybierao posta konstytucji. Takimi byy np. konstytucja amerykaska z 1787 r., Konstytucja 3 Maja z 1791 r., konstytucja francuska z 1791 r. i akty prawa nadawanego przez Napoleona I.

Gwarancj rwnoci miay zapewnia prawa narodowe (czyli krajowe), rwno za narodw europejskich miay zabezpieczy prawa europejskie, kt-rych myl przewodni byoby stwierdzenie, i pokj w Europie jest trway i wieczny; gwnym jego celem bdzie zatamowanie na wieczne czasy rozlewu krwi ludzkiej, czyli pooy koniec barbarzystwu (art. 32).

Podstawow jednostk podziau terytorialnego mia by nard, a nie pa-stwo. Jastrzbowski dopuszcza moliwo zmiany obywatelstwa oraz uwaa, e wprowadzenie jego traktatu winno rozpocz si od zniesienia granic, w ktrych upatruje gwne rdo konfliktw. Wie si to cile z now ide i koncepcj narodu jako pastwa suwerennego oraz gwarancj poszanowania praw czowieka i obywatela. Jastrzbowski definiowa go w nastpujcy sposb nard skada bd ludzie mwicy jednym jzykiem bez wzgldu na miejsce pobytu w Europie (art. 9). W jednym kraju moe y jeden albo kilka pomie-szanych, lecz niezawisych od siebie narodw. Tak jeden jak i drugi podlega tylko swoim prawom narodowym. Narody rozproszone, takie jak ydowski czy cygaski podlega bd oprcz swoich, take prawom tych narodw, z ktrymi s pomieszane (art. 11). Wszystkie narody powinny by tak samo posuszne prawom europejskim (art. 12). Na czele kadego narodu bd stali wybierani patriarchowie w celu wykonania i przestrzegania praw. Ich urzdy podlegaj dziedziczeniu. Urzd ten powinien przypa temu z synw, ktry wykae naj-wiksze postpy w dziedzinie edukacji (art. 13).

Fundamentem praw obowizujcych narody europejskie miao by prawo natury, czyli prawo boe, myl za przewodni ludzko i sprawiedliwo. Au-tor podkrela, e prawa narodowe powinny by przyjmowane przez sejmy, b-dce reprezentacj narodu, natomiast prawa europejskie przez wspln instytu-

16 F. Prawdowski (H. Kamieski), O prawdach ywotnych narodu polskiego, Bruxella 1844,

s. 65. 17 W. Lednicki, O Puszkinie i Mickiewiczu sw kilka, Krakowska Spka Wydawnicza,

Krakw 1924, s. 2.

10 S. Chmiel-yka

cj midzynarodow Kongres Europejski, ktry byby strem i wykonawc praw. Skadaby si on z rwnej liczby przedstawicieli kadego narodu, wybra-nych przez parlamenty. Gwnymi zadaniami kongresu miaoby by stanowienie praw europejskich.

Omawiany projekt konstytucji zakada, e kongres ten tworzyliby wybrani przez wszystkie narody przedstawiciele (art. 3) patriarchowie, ktrzy byliby sobie rwni tak jak wszystkie narody. Objcie wadzy przez patriarch miaa rozpoczyna skadana narodowi przysiga zachowania praw religijnych i cywil-nych, zobowizujca nard do posuszestwa. Kongres bdcy ciaem staym obradowaby kolejno w rnych stolicach, rozstrzygajc rwnie sprawy naru-sze prawa przez ministrw oraz zniewaenie patriarchw.

Prawa stanowione przez sejm i potwierdzone przez patriarch wizayby zarwno nard, jak i jego samego. Ta gwarancja praworzdnoci nie bya by-najmniej oczywista w czasach, gdy wadca sta ponad prawem lub zgoa identy-fikowa sw wol z prawem.

Rzd narodowy skadaby si z urzdujcych w stolicy patriarchy, mini-strw czuwajcych nad strzeeniem i wykonywaniem przepisw oraz urzdni-kw, ktrych funkcje miao okrela prawo. Do zada patriarchy naleaoby formowanie rzdu odpowiedzialnego przed kongresem za dziaania naruszajce prawa narodowe.

Wymiar sprawiedliwoci miay sprawowa sdy narodowe, ktre byyby powoywane do rozstrzygania sporw midzy czonkami danej spoecznoci. Natomiast wystpki i powane spory miedzy czonkami rnych narodw byy-by rozpatrywane przez komisje sdowe skadajce si z czonkw narodw po-zostajcych w konflikcie i dopiero przy braku rozstrzygnicia co do meritum, przechodziyby do kompetencji waciwych rzdw narodowych. Ten pokojowy sposb rozpatrywania spraw przez wsplne instytucje arbitraowe wyklucza moliwo uycia wojska w konfliktowych sprawach midzynarodowych.

Bardzo wan dziedzin ycia spoecznego w tym harmonijnym wiecie miaa by edukacja. Zdaniem Jastrzbowskiego jej celem by powinno dosko-nalenie czowieka, czyli sposobienie go na uytecznego czonka spoeczestwa, utwierdzanie w nim wadzy rozumu nad namitnociami, upowszechniania zna-jomoci prawa, wpajanie religijnego dla niego uszanowania, na ostatek zaszcze-pienie rodzinnej mioci midzy narodami nalecymi do przymierza wiecznego. Wspomnienia historyczne zdolne obudzi przeciwne uczucia wzajemnej mioci narodw przedstawiane bd modziey jako zabytki barbarzystwa18.

Eduka-cja miaa obejmowa rwnie patriarchw przygotowanych do rzdw, ponie-wa cel edukacji patriarchw bdzie ten sam, co i edukacji narodw. Nie do-tyczy to zreszt wycznie ich profesjonalizmu, lecz take postaw moralnych,

18 W.B. Jastrzbowski, op. cit., art. 31.


tak by mogli si sta wzorem cnt i dobrego postpowania dla narodw, ktrymi maj rzdzi19.

Prawom wasnoci autor traktatu powici duo miejsca. Majtek publicz-ny powinien by podzielony przez rzd narodowy midzy zasuonych a nie majcych wasnoci czonkw narodu. Wasno prywatna umoliwiaaby prze-noszenia majtku z jednego narodu do innego po spenieniu odpowiednich wa-runkw. Dobra niepodzielne, jak np. kopalnie miay pozostawa pod administra-cj rzdu narodowego. Jak wida w tej mierze projekt nie odbiega wiele od programw wczesnych socjalistw. By on jednak jak na owe czasy nowocze-sny, podporzdkowywa prawu takie wartoci jak ycie, wolno i wasno oraz niepodlego kadego narodu. Gwarantowa przy tym wolno sowa oraz za-kaz dyskryminacji ze wzgldu na rnice religijne, czy urodzenia. Pod rzdami praw wieczystego pokoju zniesiona zostaaby kara mierci. Za najcisze wy-stpki bya przewidziana kara utraty opieki praw narodowych i europejskich przez pidziesit lat.

4. Traktat Jastrzbowskiego a Konstytucja Unii Europejskiej

Zjednoczenie wikszoci pastw Europy w ramach Unii Europejskiej to je-dynie zakoczenie pewnego etapu rozwoju trwajcego od pwiecza, ktry mia na celu zarwno utrzymanie pokoju, jak i zapewnienie bezpieczestwa oraz swobodnej wsppracy gospodarczej.

Konstytucj dla Europy z dnia 29 padziernika 2004 r.20,

pomimo jej tytuu, trudno z wielu przyczyn uzna za konstytucj w przyjtym tego sowa znacze-niu, poniewa nie jest ona ustaw zasadnicz pastwa europejskiego, ani te federacji pastw Europy. Podzia terytorialny Europy na pastwa o granicach gwarantowanych porozumieniami midzynarodowymi, a take wyrnienie narodw bdcych podmiotami praw i obowizkw znacznie rni si od kon-cepcji Jastrzbowskiego, poniewa w poowie XIX w. taka wizja byaby nie- realna. Nie jest ona umow midzynarodow, zawiera bowiem rozwizania podwaajce zasad rwnoci stron wobec prawa. Nie jest take traktatem jak ten podpisany 25 marca 1957 r. w Rzymie, na mocy ktrego powoano Europej-sk Wsplnot Gospodarcz, poniewa nad celami gospodarczymi przewaaj niezbyt precyzyjnie przedstawione wartoci, a drobiazgowo regulacji nie moe zatrze wraenia braku zaufania twrcw do pastw sygnatariuszy.

Nie ma tu miejsca na szczegow analiz 448 artykuw zawartych na 250 stronach tekstu. Warto natomiast zwrci uwag na pewne podobiestwa do rozwiza proponowanych przez Jastrzbowskiego, a zwaszcza na wyraone w preambule nadzieje, e Europa, zjednoczona po gorzkich dowiadczeniach

19 Tame, art. 34. 20 Konstytucja Unii Europejskiej, Polskie Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 2005.

12 S. Chmiel-yka

zamierza wci poda drog cywilizacji, postpu i dobrobytu, dla dobra wszystkich jej mieszkacw, take tych najsabszych i najbardziej poszkodowa-nych; e zamierza pozosta kontynentem otwartym na kultur, wiedz i postp spoeczny; oraz e zamierza pogbia demokratyczny charakter i przejrzysto swojego ycia publicznego, a take dy do pokoju, sprawiedliwoci i solidar-noci na wiecie.

Mimo, a moe z racji powstania projektu Konstytucji dla Europy, w cza-sach kolejnych konfliktw zbrojnych, miaa ona zdecydowanie pacyfistyczny charakter. Nic w tym dziwnego, wojny bowiem przybieraj charakter globalny, a ludzko zaczyna szuka rozwiza zapobiegajcych im na przyszo. Tak byo rwnie po I i II wojnie wiatowej. Wczeniej tez t sugerowa ju Ja-strzbowski w art. 33 i nastpnych traktatu, twierdzc, e cay arsena wojenny bdcy wspln wasnoci Europy winien by zdeponowany w miejscu wska-zanym przez kongres, w celu uycia jej do obrony praw i wsplnego bezpie-czestwa. Przechowywanie broni w innych miejscach ni wskazane uwaano za zamach na wieczyste przymierze, a jej uycie miao powodowa kar dziesiciu lat utraty praw narodowych i europejskich.

Do kuriozalne rozwizanie proponuje autor dla pozostaej czci broni i uzbrojenia, ktre miao by zoone w wityni usytuowanej w rodkowej cz-ci kontynentu powiconej Bogu, jako opiekunowi praw i wolnoci. W tej wi-tyni powinno umieci si goda, herby i symbole wszystkich narodw. Autor tak dalece by zaangaowany w spraw budowania pokoju, e w art. 76 postu-lowa zmian symboli narodowych, ktre powinny by pozbawione znakw przypominajcych krwiolewny system wiekw barbarzyskich, takich jak miecze, wcznie i postacie drapienych zwierzt.

Zaoeniem zapewnienia pokoju miao by take zniesienie armii zawodo-wej po wypaceniu jej nalenego odu i wprowadzenie, celem utrzymania we-wntrznego porzdku i bezpieczestwa stra, praw pod dowdztwem patriarchy. Powstawaaby ona z poboru na trzy lata obywateli szkolonych jednoczenie w ten sposb jako obrocw bezpieczestwa Europy. Oprcz tego projekt prze-widywa obowizek stawienia si obywateli na kade wezwanie kongresu w celu obrony praw Europy i jej bezpieczestwa.

Problemy pokoju i bezpieczestwa s rwnie obecne w Konstytucji dla Europy. Jeden z jej pierwszych artykuw podkrela, e celem Unii jest wspiera-nie pokoju. W artykule 12 jest mowa o wsplnej polityce obronnej, do czego odwouj si rwnie art. 16 i n. Ju w pierwszych artykuach obecnej konstytu-cji jest wzmianka, e celem Unii Europejskiej jest m.in. wspieranie pokoju oraz zapewnienie bezpieczestwa. Dla Jastrzbowskiego by to cel nadrzdny, to dla jego osignicia napisa traktat O wiecznym przymierzu midzy narodami ucywi-lizowanymi. Projekt Konstytucji dla Europy jako ustawy majcej zapobiec woj-nom.

Europa wedug Jastrzbowskiego miaa by otwarta na przyjcie do wiecz-nego przymierza nowych czonkw, speniajcych przedstawione warunki.


Zgodnie z postanowieniami konstytucji Unia ma spenia ten sam cel w stosun-ku do wszystkich pastw europejskich, ktre szanuj wartoci takie jak godno osoby ludzkiej, wolno demokracja, czy rwno. Stwierdzenie, e Unia za-pewnia swym obywatelom przestrze wolnoci, bezpieczestwa i sprawiedliwo-ci bez granic wewntrznych oraz rynek wewntrzny z woln niezakcon kon-kurencj21 pozostaje deklaracj bez pokrycia i nie mona zdefiniowa podsta-wowego pojcia przestrzeni wolnoci. Traktat w przeciwiestwie do konstytu-cji nie przewidywa bowiem moliwoci wystpienia ze struktur zjednoczonej Europy.

Zasady rwnoci wszystkich czonkw wsplnoty europejskiej oraz rozgra-niczenie kompetencji midzy instytucje narodowe a organizacje wsplne dla wszystkich czonkw paktu, sformuowane w projekcie Wojciecha Jastrzbow-skiego, znalazy odzwierciedlenie w czci Konstytucji Europejskiej Stosunki midzy Uni a Pastwami Czonkowskimi. Jednake obowizkiem pastwa jest wspomaganie organw Unii w wykonywaniu zada i powstrzymywanie si od dziaa mogcych zagraa jej realizacji. Dlatego unormowania unijne, w prze-ciwiestwie do traktatu wyranie rozgraniczajcego kompetencje stanowienia i wykonywania prawa krajowego i europejskiego, maj pierwszestwo przed prawem pastw czonkowskich, chyba e nale one do nich z mocy wyranych regulacji.

Zarwno

projekt W. Jastrzbowskiego, jak i Konstytucja Unii Europejskiej kad nacisk na poszanowanie takich wartoci jak: godno osoby ludzkiej, wol-no, rwno wasno oraz zasady, ktrymi powinno si kierowa demokra-tyczne pastwo prawne. Konstytucja dla Europy nazbyt czsto jednak powtarza te same formuy, co czyni jej tekst mniej czytelnym.

Pomimo, e oba traktaty dzieli rnica ponad wieku w warstwie ideowej s ze sob do spjne, XIX-wieczny bowiem projekt odnosi si do podobnych zagadnie zwizanych z funkcjonowaniem federacji midzynarodowej i od-zwierciedla te same dylematy. Wbrew pozorom istnieje jednak podstawowa rnica, jak jest odniesienie do Boga, ktry dla Jastrzbowskiego jest oczywi-stoci i gwarancj, e wszyscy ludzie i wszystkie narody s sobie rwne, co tak niepokoi twrcw Konstytucji dla Europy, wychowanych na laickiej tradycji francuskiej rewolucji z 1789 r. Tymczasem prawo boe, zwane inaczej prawem natury, to porzdek moralny nakadajcy na prawodawcw obowizek korelo-wania rozwiza prawnych ze wiadomoci moraln ich adresatw.

21 Tame, art. I-3, s. 13.

14 S. Chmiel-yka

5. Podsumowanie

Cho idee polityczne i spoeczne Jastrzbowskiego wyprzedzay jego epo-k, jest on dzi prawie zapomniany22. Jego nazwisko nie jest wymieniane w en-cyklopediach23, nie figuruje w podrcznikach do historii doktryn politycznych i prawnych24

, ani w zarysach historii wsplnoty europejskiej wydawanych w Polsce i w innych krajach Unii. Podobny los moe jednak spotka Konstytucj dla Europy, odrzucon w oglnokrajowym referendum przez takie kraje jak Francja i Holandia, bdce pierwszymi pastwami zaoycielskimi wsplnoty.

DAS PROJEKT VON KONSTITUTION FR EUROPA VON WOJCIECH BOGUMI JASTRZBOWSKI UND SEINE AKTUALITT

Z u s a m m e n f a s s u n g

Dieser Artikel ist fr die vergessene Arbeit an den jungen polnischen Wissenschaftler Wojciech Bogumi Jastrzbowski, der in November im Aufstand teilgenommen hat. In diesen Artikel wurde die Analyse von seinem zweiteiligen Abhandlung gemacht, der er zwischen zwei groen Kmpfen geschrieben hat. Der ersten Teil ist theoretisch und handelt von Kriegen und Vorsorge von Kriegen. Der zweite Teil enthlt den Text von den Projekt von Konstitution fr Europa, die fr den Frieden dienen sollte. Dieser Projekt war die Utopie und hat keine Chancen fr die Zukunft, weil er zu modern und pazifistisch war. Erst in heutigen Zeiten waren diese moderne Konzeptionen mglich und die neue Konstitution fr Europa enthaltet viele hnliche Lsungen.

Zoono w Oficynie Wydawniczej w lutym 2007 r.

22 W.B. Jastrzbowski, op. cit. 23 Nawet w Wielkiej Encyklopedii PWN (wersja komputerowa). 24 Jak np. H. Olszewski, M. Zmierczak, Historia doktryn politycznych i prawnych, Pozna

1994.


Maria GRZYBEK Uniwersytet Rzeszowski

Marian WONIAK Uniwersytet Rzeszowski

OBSZARY DZIAA SPONSORINGU I JEGO WPYW NA DECYZJE NABYWCZE KONSUMENTW

Sponsoring bdc jednym z elementw strategii promocji przedsibiorstw, nabiera obecnie istotnego znaczenia, gdy trudno jest sobie wyobrazi funkcjonowanie imprez sportowych, czy kulturalnych bez tej formy wsparcia finansowego. Zaan-gaowanie si przedsibiorstw w finansowanie kultury, sportu oraz indywidual-nych artystw i sportowcw to z jednej strony ukon w stron promocji ich dzia-alnoci, a z drugiej poprawa wizerunku samej firmy. W rezultacie sponsoring ma take pozytywny wpyw na ich postrzeganie przez klientw. W artykule ukazano istot sponsoringu oraz wyniki bada ankietowych, ktre dotycz opinii spoecze-stwa na temat sponsoringu.

1. Wprowadzenie

Sponsoring wywodzi si z kultury aciskiej. W jzyku tym w formie cza-sownikowej termin spondere oznacza przyrzeka, obiecywa, zobowizywa si do czego. Rzeczownik sponsum uywa si do okrelenia uroczystego przyrze-czenia, obietnicy, porczenia, zarczenia, ugody. Natomiast uywane w formie rzeczownikowej sowo sponsio odnosi si take do sumy pieninej objtej ukadem sdowym lub kaucj.

Pocztkw sponsoringu naley szuka w klasycznym mecenacie, ktry by historyczno-prawnym poprzednikiem systemu promocyjnego sztuki komuniko-wania si z rynkiem.

Wielu autorw przedstawia rne okrelenia sponsoringu, jako: jeden z instrumentw promocji, stanowicy poredni metod oddziay-

wania na konsumenta. Jego celem jest zmiana bd utrwalanie pozytyw-nego postrzegania firmy i jej produktw przez konsumentw oraz bu-dowanie wizerunku i renomy relacji z otoczeniem. Jako metoda wywo-dzca si z public relation, wykorzystuje zarwno teori komunikacji,

16 M. Grzybek, M. Woniak

jak i teori zachowa konsumentw pod wpywem bodcw promocyj-nych1,

form promocji produktu lub przedsibiorstwa polegajc na tym, e firma przeznacza pewne rodki na jaki cel. Zwykle jest on tak sprecy-zowany, aby zosta zauwaony przez du liczb potencjalnych klien-tw. Dlatego najwicej jest akcji sponsoringowych, ktre dotycz spor-tu, koncertw rockowych i oglnie znanych akcji charytatywnych2,

sposb komunikowania si firmy prowadzcej dziaalno gospodarcz z rynkiem, a zwaszcza z jego klientel. Sponsoring jest skuteczn form docierania do caych grup konsumenckich, jak i do indywidualnych od-biorcw, ktra promuje okrelonego producenta towarw, bd jego usugi3,

dziaanie finansowe i gospodarcze firmy na rzecz osb, organizacji lub instytucji oraz wspieranie rnych spoecznie akceptowanych dziedzin ycia (jak np. sport, kultura, owiata, lecznictwo, sprawy socjalne, eko-logia), niezalene od niej i nie zwizane bezporednio z normalnymi jej interesami. W zamian sponsor uzyskuje moliwo wykorzystania pozy-tywnych skojarze z dziaalnoci wspieranych podmiotw do osigni-cia okrelonych celw marketingowych lub komunikacyjnych4,

celowe pozostawienie przez stron zwan sponsorem do dyspozycji dru-giej strony pienidzy, dbr rzeczowych czy usug do osignicia jakich celw i korzyci, czego warunkiem jest zasada odwzajemnienia si daj i oczekuj, e dasz5.

Oglnie mona stwierdzi, e sponsoring to pomoc finansowa przedsibior-stwa w zamian za eksponowanie jego marki przez sponsorowany podmiot6.

Obecnie sponsoring stanowi istotny element kompozycji systemu promo-cyjnego.

W arty

kule przedstawiono wyniki bada ankietowych zrealizowanych w 2006 r. wrd 200 mieszkacw Rzeszowa.

1 M. Datko, Teoretyczne podstawy dziaania sponsoringu, Marketing i Rynek, nr 4, 1998,

s. 7. 2 R. Smolski, M. Smolski, Sownik Encyklopedyczny Edukacja Obywatelska, Wydawn. Eu-

ropa, Wrocaw 1999, s. 178. 3 J. Jacaszyn, Nowe formy prowadzenia dziaalnoci gospodarczej, PWE, Gdask 1993,

s. 28. 4 J. Polakowska-Kujawa, Sponsoring aspekty prawne i gospodarcze, Wydawn. Poltext,

Warszawa 1994, s. 10. 5 K. Wjcik, Public relation od A do Z, Wydawn. Placet, Warszawa 2001 s. 175. 6 D. Sobotkiewicz, P. Waniowski, Marketing, zagadnienia podstawowe, Wydawn. Placet,

Warszawa 2006, s. 198.

Obszary dziaa sponsoringu ... 17

2. Dziedziny stosowania sponsoringu

Wyodrbnienie dziedzin sponsorowania moe by rozpatrywane na wielu paszczyznach, w zalenoci od przyjtego kryterium. Decydujcym jednak elementem powinien by wybr kryteriw, ktre mogyby je uszeregowa.

Jednym z gwnych kryteriw jest podzia sponsoringu wedug dziedziny, ktr obejmuje. Jak wynika z dostpnych danych, a 60% wydatkw przezna-czonych na sponsoring dotyczy sportu. Znaczny udzia zajmuje take sponsoro-wanie sztuki. Wydatki na sponsoring pozostaych dziedzin, w tym muzyki, zaj-muj tylko okoo 10%. Tabela 1. prezentuje przykady dziedzin, w ktrych moe wystpowa sponsoring oraz najczciej wymienione cechy dziaa sponsor-skich.

Tabela 1. Opinie respondentw na temat obszarw dziaa sponsorskich

Obszar dziaa sponsorskich

Najczciej wymieniane cechy dziaa sponsorskich [%]

Ochrona praw dziecka Muzyka klasyczna Teatr Muzyka rockowa i pop Ekologia Sport Zdrowie Ochrona konsumenta Sfera socjalna Kultura

humanitarne 59 ambitne 52 rozrywkowe 51 rozrywkowe 48 postpowe 39 kosztowne 31 kosztowne 29 postpowe 26 humanitarne 25 kosztowne 20

odwane 15 rozrywkowe 30 ambitne 24 dynamiczne 19 zafaszowane 24 postpowe 20 humanitarne 26 uczciwe 24 postpowe 25 postpowe 20

rzetelne 15 nudne 16 atrakcyjne 16 ekstremalne 16 kosztowne 23 zafaszowane 16 postpowe 13 humanitarne 17 zafaszowane 23 atrakcyjne 30

rdo: opracowanie wasne na podstawie Football Monitor Poland 2002/2003 fala I, SPORT+MARKT AG.

Jak wynika z danych zamieszczonych w tabeli zdecydowanie przewaaj opinie respondentw pozytywnie oceniajcych dziaania sponsorw. Wystpuj tylko trzy dziedziny, w stosunku do ktrych cz respondentw uwaaa, e sponsorowanie jest przekamaniem. Dotyczyo to ekologii, sfery socjalnej i spor-tu. Na uwag zasuguje fakt, e aspekty spoeczne i ekologiczne stay si nowym wyzwaniem dla obszaru dziaa przedsibiorstw z zakresu sponsoringu. Aktyw-no w dziedzinie ekologii jest interpretowana jako postpowa 39% badanych wyrazio tak opini, a w sferze socjalnej zarwno za postpow, jak i humani-tarn po 25% odpowiedzi. Opinia publiczna, akceptacja i wizerunek firmy w coraz wikszym stopniu decyduj o sukcesie, bd porace przedsibiorstwa. Naley zaakcentowa, i ewentualna ch przysuenia si lokalnej spoecznoci stanowi dalszy plan wzgldem dziaa podejmowanych w oglnie rozumianych sferach socjalnej, kultury i ochrony rodowiska.

Wyniki bada przeprowadzonych wrd mieszkacw Rzeszowa na temat dziedzin, w ktrych wystpuje sponsoring przedstawia rys. 1.


Respondenci z Rzeszowa postrzegaj sponsoring jako co naturalnego, bez czego wielkie wydarzenia sportowe i kulturalne nie mogyby istnie. Widz jednak potrzeb zmian, ktre powinny zachodzi w strukturach wydatkw na sponsoring. W ich opinii cz kwoty przeznaczona na finansowanie sportu po-winna by przesunita na inne dziedziny ycia, takie jak: ochrona rodowiska, kultura i sztuka oraz sfera socjalna.

Rys. 1. Dziedziny, w ktrych sponsoring jest najbardziej potrzebny (we-dug mieszkacw Rzeszowa) rdo: opracowanie wasne na podstawie bada ankietowych.

Uwzgldniajc podzia sponsoringu ze wzgldu na rnorodno podmiotw

objtych tym dziaaniem, mona wyrni sponsoring: osobowy, gdy w roli podmiotu sponsorowanego wystpuje pojedyncza

osoba bd grupa takich osb jak sportowcy lub muzycy. W zalenoci od liczby osb wystpujcych po stronie sponsorowanej, mona wyod-rbni sponsoring osobowy indywidualny lub sponsoring osobowy gru-powy,

instytucjonalny, gdy okrelona instytucja zawiera umow sponsoringo-w, a nie grupa osb dziaajca w ramach tej instytucji (z reguy s to jednostki nie prowadzce dziaalnoci gospodarczej, np. szpitale, uni-wersytety),

projektowy, gdy podmiotem sponsorowania jest okrelone przedsi-wzicie znajdujce si w fazie projektu. Jego wykonanie zaley od po-zyskanych rodkw od sponsora, np. imprezy sportowe i kulturalne.

Akcentujc jako kryterium podziau charakter wiadczenia, mona podzie-li ten instrument na sponsoring:

pieniny (finansowy), gdy wiadczenia realizowane przez sponsora ma-j charakter pieniny,


rzeczowy, gdy przedmiotem sponsorowania s rzeczy, z reguy produ-kowane lub sprzedawane przez podmiot sponsorujcy,

usugowy, gdy podmiot sponsorujcy zobowizuje si do wywiadcze-nia opisanej w umowie usugi.

Innym kryterium podziau jest liczba podmiotw wystpujcych po stronie sponsorujcej. Mona zatem wymieni sponsoring:

wyczny (ekskluzywny), w ktrym po stronie sponsorujcej znajduje si tylko jeden podmiot. Moe nim by zarwno osoba fizyczna, jak i prawna. Sponsor ekskluzywny z reguy dostarcza podmiotowi sponso-rowanemu rodki finansowe, niezbdne rzeczy oraz okrelone usugi. Wtedy taki sponsoring mona okreli mianem sponsoringu penego (fullsponsoring),

wspsponsoring, gdy dochodzi do wsppracy w finansowaniu jednego podmiotu.

3. Znaczenie i atrakcyjno sponsoringu w kulturze

Sponsoring kultury to wedug M. Bruhna forma zaangaowania si przed-sibiorstw we wspieranie artystw, grup prowadzcych dziaalno kulturaln, instytucji lub projektw, ktrego skutkiem jest oddziaywanie na komunikacj zewntrzn lub wewntrzn przedsibiorstwa7. Wedug tej definicji nie jest wane czy firm definiuje si jako mecenasa czy sponsora, jeli efektem zaanga-owania na rzecz kultury jest skutek w postaci szansy dodatkowej komunikacji.

Sponsoring wystpuje w nastpujcych dziedzinach kultury: sztuka malarska, plastyka, grafika, architektura, fotografia, teatr, opera, balet, widowisko, muzyka klasyczna i rozrywkowa, literatura, zakupy i zamwienia ze strony sponsorw, wspieranie czasopism, pu-

blikacji o sztuce i architekturze, wzbogacanie zbiorw kulturalnych, na-grody i konkursy w dziedzinie kultury,

finansowanie szkolnictwa artystycznego, stypendia i warsztaty dla mo-dych artystw, wspieranie cyklicznych imprez kulturalnych, festiwale muzyczne i teatralne, organizowanie wystaw, wernisay, sponsorowanie orkiestr, teatrw, koncertw muzycznych8.

Sponsoring kultury i sztuki jest relacj partnersk, w ktrej sponsor przeka-zuje na rzecz sponsorowanego rodki konieczne do realizacji jego celw. W zamian za rodki rzeczowe sponsorowany pozwala na wykorzystanie promo-

7 M. Bruhn, Uternehmen als Mazene und Sponsoren, Sponsoring, nr 2, Aufl. Frankfurt am Main 1991, s. 15.

8 A. Czarnecki, W. Nowacki, Wybr mediw i reklamy, Marketing i Rynek, nr 7-8, 1995, s. 5.


cyjnego potencjau tkwicego w danym projekcie kulturalnym. Dla firmy zaan-gaowanie w sponsoring kultury i sztuki oznacza to rozpowszechnienie znajo-moci lub marki przedsibiorstwa w grupie jej obecnych i potencjalnych klien-tw, aktywizacj sprzeday oraz budowanie pozytywnego wizerunku. Firmy dodatkowo sponsorujc kultur i sztuk, wczaj do swej strategii aspekty od-powiedzialnoci spoecznej, co w efekcie daje im moliwo alternatywnego, w stosunku do reklamy tradycyjnej, promowania produktw.

Wszystkie firmy potwierdzaj, e gwna korzy wewntrzna programw sponsoringu i spoecznej odpowiedzialnoci to podniesienie poziomu kultury organizacyjnej oraz pozyskanie i utrzymanie najlepszych pracownikw. Wrd korzyci zewntrznych, jakie mog uzyska firmy odpowiedzialne spoecznie, wszyscy respondenci podkrelaj popraw wizerunku i reputacji oraz zwiksze-nie lojalnoci klientw i ich oswojenie.

Zaangaowanie spoeczne firm jest rnie oceniane przez konsumentw. Ich zdaniem firmy angauj si w dziaalno spoeczn, gdy:

stanowi to element ich promocji, tworz pozytywny wizerunek wrd spoeczestwa, tworz pozytywny wizerunek wrd pracownikw, jest to sposb budowy dobrych relacji ze spoeczestwem, nie s obojtne na sprawy spoeczne. Z bada przeprowadzonych w USA9 wynika, e 78% dorosych konsumen-

tw chtniej kupuje produkty przedsibiorstwa wspierajcego blisk ich sercu inicjatyw, 66% zmieni producenta kupowanych produktw, a 62% sklep, jeli bdzie si to wizao ze wsparciem susznej sprawy. A 30% klientw jest go-towa zapaci 5% wicej za produkty sponsorw, a 24% o 10% wicej. Nie bez znaczenia jest sprawa, jak wspiera sponsor. Dla Amerykanw najwaniejsze s inicjatywy lokalne, opowiada si za nimi wicej ni poowa respondentw. Po-nad 81%

badanych przez Sponsoring Monitor uwaa, e sponsoring jest nie-zbdny. Wikszy odsetek respondentw zgadza si ze stwierdzeniem, e kultura potrzebuje sponsoringu (78,5%). Mniejszy jest udzia osb, ktrych zdaniem sponsoring poprawia kondycje polskiego sportu (68,6%). Ponad poowa ankie-towanych przyznaa, e korzystniej ocenia firmy sponsorujce (52,3%), a co trzeci respondent zadeklarowa, e chtniej kupowaby jej produkty. Firmy za-angaowane w sponsoring kultury s oceniane nieco lepiej od firm finansuj-cych sport.

Jak pokazuj wyniki bada sponsoring kultury i sztuki, z umiejtnym jego wykorzystaniem, moe by skutecznym narzdziem komunikacji marketingo-wej. Podstaw sukcesu sponsoringu kultury i sztuki jest dugofalowe zaangao-wanie, gdy to utosamia wizerunek sponsora z danym rodzajem sztuki. Biz-nesmenw mona atwo przekona, e inwestycje w kultur s opacalne. Aby

9 Sponsoring Monitor 2003, ARC Rynek i Opinia.


dziaalno sponsoringowa bya wartociowa i dugotrwaa, musi by przepro-wadzona profesjonalnie. Organizacje zwizane z kultur musz opanowa sztu-k pozyskiwania sponsorw, przedsibiorstwa za nauczy si w peni wykorzy-stywa komercyjny potencja sponsoringu kultury i sztuki. Uczestnicy relacji opartych na sponsoringu kultury i sztuki musz by wiadomi, e wartoci ofe-rowanych wiadcze oraz przyjmowanych korzyci s ekwiwalentne. Korzyci pynce z tej wsppracy w rwnej mierze satysfakcjonuj sponsora, jak i spon-sorowanego, gdy sponsoring to rwnorzdny podzia zobowiza, ale i profi-tw innymi sowy sponsoring kultury i sztuki to czyste partnerstwo10. Atrak-cyjno kultury jako dziedziny sponsoringu wie si take ze stopniem jej zain-teresowania przez spoeczestwo i ze znaczeniem uczestnictwa w kulturze wrd innych wartoci. Dlatego sponsorzy s widoczni jako wspierajcy galerie, muzea, teatry, festiwale, koncerty. Mimo, e wiele podmiotw gospodarczych wspierajcych kultur lansuje pogld, e ich dziaania maj charakter altru-istyczny, deklaracje te budz podejrzenia o zakamuflowan reklam w aureoli informacji11. Sponsoring w dziedzinie kultury jest spraw bardzo delikatn i wymaga od mecenasw odpowiedniego taktu i gustu w sposobie informowania o sponsoringu danego przedsiwzicia.

Charakterystyczn cech sponsoringu w kulturze jest to, e sponsorzy an-gaujc si w te dziedzin, nie licz w wikszoci na natychmiastowy efekt sponsorowania w postaci zwikszenia sprzeday towarw lub usug, co wyst-puje bardzo czsto w sponsorowaniu sportu. Sponsorzy zwizani z kultur licz przede wszystkim na popraw swojej pozycji, wzrost prestiu przedsibiorstwa, na akceptacj opinii publicznej. Licz zatem na efekty ekonomiczne nienatych-miastowe, lecz perspektywiczne. Sponsoring w kulturze traktuje si jako wany instrument profilowania wizerunku przedsibiorstwa.

4. Wpyw sponsoringu na decyzje zakupu

Konkurencja o miejsce w umyle odbiorcy jest waciwie zacit walk o udzia w rynku. Zdolno przedsibiorstwa do pokonania konkurentw okrela do czsto udzia w umyle odbiorcy, ktry moe firma przechwyci.12

Rzeczywisto dowodzi, e ronie popyt na produkty firm, ktre angauj si w sponsorowanie wybranych przez siebie dziedzin gospodarki.

Naley zauway, e a jedna trzecia ankietowanych deklaruje ch zakupu produktw firm sponsorujcych (rys. 2). Zlekcewaenie tych wynikw to auto-matyczna rezygnacja z czci zysku. Firmy znajce potrzeby swoich obecnych

10 K. Krakowiak, Sponsoring kultury i sztuki, Biuletyn EBiB, B. Bednarek-Michalska

(red.), nr 9(60), Warszawa 2004. 11 J. Polakowska-Kujawa, op. cit., s. 59. 12 F. Krawiec, Marketing w firmie przyszoci, Wydawn. Difin, Warszawa 2005, s. 208.


i potencjalnych klientw, potrafi wykorzysta sponsoring w celu zwikszenia sprzeday.

Rys. 2. Wpyw sponsoringu na decyzje nabywcze klientw rdo: opracowanie wasne na podstawie bada ankietowych.

Badania potwierdzaj fakt, e w sponsoring warto si angaowa, 39% ba-danych bowiem stwierdzio, e chtniej kupowaoby produkty firm zaangao-wanych w sponsoring. Tylko 3% respondentw wypowiedziao si, e to spon-soring zniechca ich do zakupu produktw tej firmy. Ocen wpywu poszcze-glnych instrumentw aktywizacji sprzeday na decyzje zakupu klientw pre-zentuje rys. 3.

Rys. 3. Wpyw poszczeglnych form aktywizacji sprzeday na decyzje nabywcze rdo: opracowanie wasne na podstawie bada ankietowych.


Trzy najbardziej pozytywnie postrzegane wrd spoeczestwa formy ak-tywizacji sprzeday to: sponsoring, obszernie interpretowana promocja i rekla-ma. Sponsoring w ostatniej dekadzie XX w. duo zyska w oczach spoecze-stwa, ktre jest bardziej wiadome tego, e w tym czasie wiele atrakcyjnych wydarze sportowych czy kulturalnych nie mogoby zaistnie bez sponsoringu. Innym powodem wzrostu sympatii do sponsoringu jako formy aktywizacji sprzeday jest rosnca niech do nadmiernie atakujcej nas wszdzie rekla-my.

Wpyw sponsoringu na pozytywny wizerunek firmy (rys. 4) wskazao 82% osb ankietowanych. Tylko 1% respondentw wypowiedzia si za negatywnym wpywem sponsoringu na wizerunek firmy. Okazuje si zatem, e jest i moe on by narzdziem budujcym wizerunek firmy w spoeczestwie.

Rys. 4. Wpyw sponsoringu na wizerunek firmy rdo: opracowanie wasne na podstawie bada ankietowych.

Badania przeprowadzone przez J. Polakowsk-Kujawa wykazay, e s r-ne motywy podjcia przez podmioty gospodarcze sponsoringu. Najczciej byy wymieniane:

troska o kontakt z grupami celowymi wanymi dla przedsibiorstwa, ch zrobienia czego dobrego dla regionu, spoecznoci lokalnej, intencja oddziaywania na opini publiczn oraz poprawa wizerunku, wykorzystanie jednostek sponsorowanych dla public relations i reklamy, powikszenie lub utrzymanie stopnia znajomoci firmy, moliwo wykorzystania prac twrcw kultury jako podarunkw re-

klamowych, wspieranie modych talentw, kontakty z osobami interesujcymi si kultur, poprawa kontaktw z mediami.


5. Zakoczenie

Sponsoring jest instrumentem aktywizacji sprzeday, oddziaujc bezpo-rednio na popyt poszczeglnych uczestnikw rynku. Za pomoc przekazu in-formacji o podmiocie sponsorujcym, jego produkcie oraz miejscach i formach jego sprzeday sponsoring wpywa na: zainteresowanie przedsibiorstwem i produktem, zwikszenie skonnoci do zakupu produktw firm, ktre najcz-ciej czynnie uczestnicz w sponsorowaniu imprez kulturalnych i sportowych.

Sponsoring jako narzdzie aktywizacji sprzeday powinien by cile sko-ordynowany pod wzgldem treci, formy i czasu, aby wpywa w podany spo-sb na ksztatowanie opinii klientw. Sponsoring posiada due znaczenie za-rwno przed, jak i po zakupie. Przed zakupem namawia do nabycia produktw, a po przypomina konsumentowi walory tych produktw oraz warunki transakcji, co znacznie wpywa na dokonanie kolejnego zakupu.

Znajomo sponsoringu jest jednym z warunkw opracowania strategii marketingowej, majcej na celu maksymalizacj sprzeday. Mona zatem stwierdzi, e nowoczesny, prawidowo zaplanowany sponsoring zwiksza sprzeda oraz wzmacnia lojalno klientw do marki.

Jednak niektre firmy, co potwierdzaj badania Najwyszej Izby Kontroli13

, nie maj adnych zasad i przepisw wewntrznych regulujcych prowadzenie i finansowanie sponsoringu. Powoduje to, e pienidze s wydawane po uwa-aniu, a sponsoring czsto jest traktowany przez pastwowe firmy za co wstydliwego wobec czego s znacznie zaniane koszty faktycznie przedstawia-ne jako wydatki na sponsoring. Tymczasem, co potwierdzaj badania, sponso-ring jest istotnym elementem kompozycji systemu promocyjnego, skutecznie oddziaujcym na decyzje nabywcze konsumentw.

AREAS OF SPONSORSHIP ACTIVITIES AND ITS INFLUENCE ON PURCHASING DECISIONS OF CONSUMERS

S u m m a r y

Sponsorship, being one of elements of enterprises promotion strategy, acquires significance at present, because it is hard to imagine functioning of sport or cultural events without this form of financial support. The commitment of enterprises in funding culture, sport as well as individual artists and athletes is their compliment to promotion of their activity, and on the other hand im-provement of companys image, and in result positive influence on their perception by customers.

The article shows the essence of sponsorship as well as results of questionnaire surveys con-cerning opinions of people on the subject of sponsorship.


13 M. Czekaski, M. Gierszewski, Pienidze za nieznane korzyci. Raport NIK, Ekonomia

Rynek, nr 284, 2005.


Andrzej JANDA Politechnika Rzeszowska

POSTANOWIENIA I ZASADY PRAWA UNII EUROPEJSKIEJ Z ZAKRESU PRAWA ZAMWIE PUBLICZNYCH

Niniejszy artyku obejmuje problematyk zasad prawnych dotyczcych zamwie publicznych, ktre obowizuj w prawie Unii Europejskiej. Ze wzgldu na wielo aktw prawnych regulujcych to zagadnienie omwiono rwnie akty prawne zawierajce unormowania dotyczce zamwie publicznych. W podsumowaniu zawarto spostrzeenia i wnioski autora artykuu.

Zamwienia publiczne mona zdefiniowa jako system nabywania okrelo-

nych dbr celem wykonywania zada o charakterze publicznym zarwno przez organy administracji, jak i inne organy o charakterze publicznym. Instytucja zamwie publicznych stanowi proceduralny warunek wstpny, niezbdny dla dostarczania i dystrybucji usug publicznych, do takiego stopnia, i stanowi on istotny modus operandi rynkw o charakterze publicznym.1 Prowadzenie odpo-wiedniej polityki kierowania rynkiem zamwie publicznych ma bardzo duy wpyw na funkcjonowanie administracji publicznej.

W historii europejskiej integracji ekonomicznej zamwienia publiczne sta-nowiy wan cz polityki przemysowej pastw czonkowskich. W chwili obecnej stanowi one wany element wsplnego rynku, bez ktrego nie byaby moliwa pena integracja ekonomiczna. Wczesne uregulowania wsplnotowe, odnoszce si do zamwie publicznych, dopuszczay moliwo stosowania systemw preferencyjnych w sabiej rozwinitych regionach lub gaziach go-spodarki.2

W czasie integracji europejskiej stosowanie przepisw dotyczcych zamwie publicznych w celu ochrony rynkw krajowych musiao by uwzgldniane w aspekcie tworzenia wsplnego rynku, ktre odbywao si przez stopniowe znoszenie wszystkich istniejcych z tego zakresu barier.

1 Ch. Bovis, The Liberalisation of Public Prorement and its Effects on the Comon Market,

Ashgate, Dartmouth 1998, s. 11. 2 Art. 29 i 29a dyrektywy dotyczcej zamwie na roboty budowlane (O.J. L 225/78)

i art. 26 dyrektywy 77/62 dotyczcej zamwie na dostawy (O.J. L 013/77).

26 A. Janda

Wsplnotowe regulacje odnoszce si do zamwie publicznych maj na celu stworzenie rynku, obejmujcego terytorium wsplnoty. W pastwach czonkowskich Unii Europejskiej warto udzielanych zamwie, tj. wydatkw na zamwienia publiczne wynosi rocznie ponad 720 mld euro, co wie si z wykorzystywaniem zamwie publicznych przez poszczeglne kraje Unii do realizacji wasnych okrelonych celw.3

Prawo pierwotne Wsplnot Europejskich nie zawiera postanowie regulu-jcych tematyk zamwie publicznych. Ustanowiono jedynie fundamentalne zasady, ktre porednio odnosz si rwnie do rynku zamwie publicznych. Chodzi tutaj przede wszystkim o postanowienia traktatu z dnia 25 marca 1957 r. ustanawiajcego Europejsk Wsplnot Gospodarcz. S to:

zasada zakazu dyskryminacji ze wzgldu na narodowo, ktra nakazuje jednakowe traktowanie wszystkich w obrbie obowizywania traktatu, bez wzgldu na przynaleno pastwow. Zabrania ona nierwne, gor-sze traktowanie obywateli i podmiotw gospodarczych pochodzcych z innych pastw wzgldem obywateli i firm wasnych. Wypada rwnie zwrci uwag, e zasada ta odnosi si take do dyskryminacji ukrytej, polegajcej na ustalaniu takich warunkw, ktre formalnie nie s dys-kryminujce, lecz przy stosowaniu innych kryteriw faktycznie rnicu-j osoby fizyczne i prawne. Przyjto, i midzy czonkami wsplnoty Europejskiej zabrania si wprowadzania ilociowych ogranicze impor-tu i wszelkich innych rodkw majcych ten sam skutek. Wedug Try-bunau Sprawiedliwoci tymi rodkami mog by wszelkie ustanowione przez pastwa czonkowskie zasady handlu, ktre mogyby szkodzi, wprost lub porednio, obecnie lub potencjalnie, handlowi wewntrz wsplnoty. Uwaa si, e rodkami tymi mog by take przepisy ustaw i aktw prawnych niszego rzdu, praktyki administracyjne (w tym standardy i zwyczajowo przyjte procedury), jak i zadania organw wadzy formalnie nie wice, lecz skaniajce do okrelonego postpo-wania,

zasada swobodnego przepywu towarw zabrania stosowania midzy krajami czonkowskimi jakichkolwiek ogranicze i dyskryminacji ze wzgldu na kraj pochodzenia produktw lub preferowania zagranicz-nych rwnie w zamwieniach publicznych,

zasada swobodnego przepywu usug i pracownikw zabrania pastwom czonkowskim wprowadzania nowych i zniesienia starych, istniejcych ogranicze w wiadczeniu usug wewntrz wsplnoty przez jej obywate-li i podmioty gospodarcze,

zasada swobodnego prowadzenia dziaalnoci gospodarczej zakada na-tomiast wolny dostp do rozpoczynania i wykonywania dziaalnoci go-

3 European Commission, The Single Market Review. Dismantling of Barriers Public Pro-

curement, Kogan Page 1997, s. 111.

Postanowienia i zasady prawa Unii Europejskiej ... 27

spodarczej oraz zakadania i prowadzenia przedsibiorstw na terenie ca-ej wsplnoty,

zasada ochrony konkurencji zabrania wszelkich porozumie midzy przedsibiorstwami, decyzji zrzesze przedsibiorstw oraz uzgodnio-nych praktyk, ktre mog wpywa na handel midzy pastwami czon-kowskimi, a ktrych celem lub rezultatem jest wyeliminowanie, ograni-czenie lub naruszenie konkurencji w obrbie wolnego rynku,

zakaz wykorzystywania przez przedsibiorstwa dominujcej pozycji na rynku,

zakaz pomocy pastwa dla przedsibiorstw, jako mogcej zakci wol-n konkurencj, z wyjtkiem cile okrelonych sytuacji,

wyczenie spod wsplnych zasad konkurencji produkcji i sprztu woj-skowego o przeznaczeniu cile militarnym4.

Komisja Wsplnot Europejskich uznaa, i problematyka dotyczca zam-wie publicznych wymaga odrbnych unormowa prawnych. Ze wzgldu na rnorodne systemy prawne obowizujce w pastwach czonkowskich oraz ich polityk nakierowan na ochron wasnego rynku zamwie publicznych Komi-sja Europejska stwierdzia, i jest to jedna z przeszkd we wdraaniu zasad wsplnego rynku. Nowe regulacje prawne dotyczce zamwie publicznych miay na celu harmonizacj krajowych systemw zamwie publicznych.5

Ce-lami nadrzdnymi polityki Unii z zakresu zamwie publicznych byo wprowa-dzenie przepisw prawnych majcych w zamiarze:

zapewnienie trwaego i dugoterminowego wzrostu gospodarczego, tworzenie nowych miejsc pracy, rozwj konkurencyjnoci przedsibiorstw, zagwarantowanie racjonalnego i oszczdnego wydatkowania rodkw

publicznych, zapewnienie wysokiej jakoci usug publicznych, zmniejszenie ryzyka naduy i korupcji w administracji. Przepisy wprowadzone przez Uni dotyczce zamwie publicznych maj

zagwarantowa: przejrzysto i jawno procedur udzielania zamwie, otwarty, powszechny i rwny dostp do zamwie, rzeczywist konkurencj w ubieganiu si o zamwienia, zapewniajc

wybr najkorzystniejszych ofert, moliwo kontroli prawidowoci dziaa osb i instytucji udzielaj-

cych zamwie,

4 H. Zalewski, Prawo zamwie publicznych w polskim systemie zamwie publicznych,

Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz 2005, s. 27-28. 5 J.A. Winter, Public Procurement in the EEC, vol. 28, C.M.L.R., 1991, s. 741 i n.

28 A. Janda

nieskrpowany dostp do zamwie przedsibiorcw z innych pastw czonkowskich.6

W 1986 roku Jednolitym Aktem Europejskim dodano do traktatu nakaz urzeczywistnienia rynku wewntrznego. Zgodnie z nim wsplnota jest zobowi-zana do przyjcia rodkw zmierzajcych do penej integracji gospodarczej, czyli do ustanowienia w obrbie swoich granic jednolitego rynku wewntrznego (przestrzeni bez granic wewntrznych), w ktrej bdzie zapewniony swobodny przepyw towarw, usug i kapitaw. Szczegowe dyrektywy dotyczce za-mwie publicznych nale wanie do tej grupy rodkw, ktre maj zagwaran-towa urzeczywistnienie rynku wewntrznego.

Pierwsz grup zamwie objtych szczegow regulacj stanowiy za-mwienia publiczne na roboty budowlane. W dniu 26 lipca 1971 r. przyjto dyrektyw 71/305/EWG koordynujca krajowe procesy udzielania zamwie publicznych na roboty budowlane.7 Dyrektywa ta wprowadzia jednolity unijny system udzielania zamwie, ktrego gwne zasady i wiele szczegowych rozwiza pozostay niezmienione do dnia dzisiejszego.

Nastpnym etapem liberalizacji zamwie publicznych w obrbie wsplno-ty byo przyjcie w dniu 21 grudnia 1976 r. dyrektywy 77/62/EWG koordynuj-cej procedury udzielania zamwie publicznych na dostawy.8 Jej zasady i prak-tycznie wszystkie instytucje byy zbiene z dyrektyw dotyczc robt budow-lanych.

Prace legislacyjne podjte w celu zwikszenia skutecznoci dyrektyw do-prowadziy do ich znacznych nowelizacji, odpowiednio dyrektyw 88/295/EWG z dnia 22 marca 1988 r. dotyczc dostaw9 i dyrektyw 89/440/EWG z lipca 1989 r. dotyczca robt budowlanych.10

Obecnie istniejce i obowizujce przepisy prawne zawarte w dyrektywach Unii, dotyczce zamwie publicznych, s podzielone na poszczeglne dziay zamwie publicznych, m.in. usugi, roboty budowlane i dostawy. Regulacje prawne dotyczce wymienionych dziaw s zawarte w dyrektywach Unii.

Obecnie w Unii Europejskiej w dziedzinie zamwie publicznych obowi-zuj nastpujce wytyczne: 1) dyrektywa Rady 93/37/EWG z dnia 14 czerwca 1993 r. dotyczca koordy-

nacji procedur udzielania zamwie publicznych na roboty budowlane,11 2) dyrektywa Rady 93/36/EWG z dnia 14 czerwca 1993 r. dotyczca koordy-

nacji procedur udzielania zamwie publicznych na dostawy,12

6 www.oskzp.pl 7 O.J. L 225/78. 8 O.J. L 013/77. 9 O.J. L 127/88. 10O.J. L 210/89. 11 Dz. Urz. WE Nr L 199 z dnia 9 sierpnia 1993 r. 12 Dz. Urz. WE Nr L 199 z dnia 9 sierpnia 1993 r.


3) dyrektywa Rady 92/50/EWG z dnia 18 czerwca 1992 r. dotyczca koordy-nacji procedur udzielania zamwie publicznych na usugi,13

4) dyrektywa Rady i Parlamentu 97/52/WE z dnia 13 padziernika 1997 r. zmieniajca dyrektywy 92/50/EWG, 93/36/EWG oraz 93/37/EWG,14

5) dyrektywa Rady 89/665/EWG z dnia 21 grudnia 1989 r. koordynujca przepisy i regulacje administracyjne dotyczce stosowania procedur odwo-awczych w udzielaniu zamwie publicznych,15

6) dyrektywa Rady 92/13/EWG z dnia 25 lutego 1992 r. koordynujca przepi-sy i regulacje administracyjne dotyczce stosowania zasad wsplnoty w za-kresie procedury udzielania zamwie przez podmioty dziaajce w sekto-rach gospodarki wodnej, energetyki, transportu i telekomunikacji,16

7) dyrektywa Rady 93/38/EWG z dnia 14 czerwca 1993 r. koordynujca pro-cedury udzielania zamwie w sektorach gospodarki wodnej, energetycz-nej, transportu i telekomunikacji,17

8) dyrektywa 98/4/WE z dnia 16 lutego 1998 r. zmieniajca dyrektyw 93/38/EWG,18

9) dyrektywa Komisji 2001/78/WE z dnia 13 wrzenia 2001 r. zmieniajca zacznik IV do dyrektywy Rady 93/36/EWG, zaczniki IV, V i VI do dy-rektywy Rady 93/37/EWG, zaczniki III i IV do dyrektywy Rady 92/50/EWG, zmienionej dyrektyw 97/52/WE, oraz zaczniki XII do XV, XVII i XVIII do dyrektywy Rady 93/38/EWG, zmienionej dyrektyw 98/4/WE.19

Zasady zawarte w dyrektywach dotyczcych zamwie publicznych s

skierowane do krajw czonkowskich i zobowizuj wadze pastwowe do od-powiedniego dostosowania przepisw krajowych. Pene dostosowanie do unij-nych regu udzielania zamwie publicznych wymaga przewanie cakowitej przebudowy przepisw prawnych na poziomie krajowym. Jednak dyrektywy nie stanowi rda prawa bezporednio obowizujcego w krajach Unii. Skierowa-ne do wadz pastw czonkowskich, s one wicym zobowizaniem do har-monizacji krajowych przepisw z postanowieniami dyrektyw, przy czym wybr formy i metod realizacji celw w krajowym systemie prawnym jest pozostawio-ny wadzom czonkw Unii. Naley pamita o tym, e maj one ograniczony cel, a ich postanowienia zmierzaj do wprowadzenia minimalnych wsplnych regu udzielania zamwie publicznych (powyej okrelonych progw), gwaran-tujcych realizacj fundamentalnych zasad swobody dziaalnoci gospodarczej,

13 Dz. Urz. WE Nr L 209 z dnia 9 lipca 1992 r. 14 Dz. Urz. WE Nr L 328 z dnia 28 listopada 1997 r. 15 Dz. Urz. WE Nr L 395 z dnia 30 grudnia 1989 r. 16 Dz. Urz. WE Nr L 76 z dnia 23 marca 1992 r. 17 Dz. Urz. WE Nr L 199 z dnia 9 sierpnia 1993 r. 18 Dz. Urz. WE Nr L 101 z dnia 1 kwietnia 1998 r. 19 J. Kopietz-Unger, Zamwienia publiczne w Unii Europejskiej, Szkoa Gwna Handlowa,

Warszawa 2006, s. 33.

30 A. Janda

swobody przepywu towarw i usug, a take rwnego traktowania i zakazu dyskryminacji we wszystkich krajach czonkowskich Unii Europejskiej.

Preambuy do dyrektyw podkrelaj, e wsplnotowa koordynacja procedur udzielania zamwie publicznych powinna w moliwie najwikszym zakresie uwzgldnia procedury i praktyki administracyjne, obowizujce w poszczegl-nych pastwach czonkowskich.

Wedug Komisji Europejskiej minimalne, wsplne reguy udzielania za-mwie publicznych ograniczaj si do:

okrelania podmiotw i rodzajw udzielanych zamwie, ktre podlega-j wsplnym reguom udzielania zamwie publicznych,

okrelenia dopuszczalnych procedur udzielania zamwie publicznych, zasad formuowania specyfikacji technicznych opisu przedmiotu zam-

wienia (w sposb nie dyskryminujcy, z wykorzystaniem europejskich standardw technicznych),

zasad publikacji ogosze o zamwieniach publicznych, wsplnych zasad uczestnictwa (selekcji kandydatw do wykonania za-

mwienia) i wyboru najkorzystniejszej oferty (wedug obiektywnych kryteriw),

obowizku przekazywania okrelonych danych o zamwieniach pu-blicznych do Komisji Europejskiej.20

Omawiane dyrektywy dotycz jedynie procedur do chwili udzielania za-mwienia (wyboru oferty i zawarcia umowy), pozostawiajc poza obszarem regulacji faz wykonania umowy w sprawie zamwienia publicznego. Umowa ta jest regulowana prawem wsplnotowym, ale pozostawiona do wycznego uznania przez prawodawstwo pastw czonkowskich.

Istotny wkad w wypracowanie kanonu podstawowych zasad zamwie publicznych wnis Europejski Trybuna Sprawiedliwoci, formuujc, uzasad-niajc i wielokrotnie odwoujc si do nich w swoich orzeczeniach. Trybuna w szczeglnoci koncentrowa si na omwieniu znaczenia i konsekwencji sto-sowania w zamwieniach publicznych nastpujcych zasad:

rwnego traktowania oferentw i zakazu dyskryminacji, jawnoci i przejrzystoci procedur udzielania zamwie, konkurencji, zwaszcza w aspekcie ponadgranicznym w obrbie wspl-

noty. Omwienie i uzasadnienie celw oraz zasad prawa zamwie publicznych

znajduje si rwnie w licznych dokumentach Komisji Europejskiej. Wyprowa-dza ona z Traktatu Rzymskiego i orzecznictwa Trybunau Sprawiedliwoci pod-stawowe zasady odnoszce si do zamwie publicznych (zarwno tych regu-lowanych dyrektywami, jak i pozostajcych poza ich zasigiem). S to:

20 H. Zalewski, op. cit., s. 30-31.


zasada rwnego traktowania (zakazuje dyskryminacji), zgodnie z ktr reguy postpowania podane do oglnej wiadomoci powinny by sto-sowane jednakowo wobec wszystkich,

zasada przejrzystoci wymagajca publikacji podstawowych informacji o postpowaniach,

zasada proporcjonalnoci, zgodnie z ktr wymagania dotyczce przed-miotu zamwienia oraz warunkw uczestnictwa w postpowaniu nie powinny by nieproporcjonalne, lecz odpowiednie do zamierzonego ce-lu,

zasada wzajemnego uznawania, zgodnie z ktr pastwa czonkowskie zobowizane s akceptowa rwnorzdne towary oraz usugi z innych pastw czonkowskich,

zasada sdowej ochrony praw podmiotowych uczestnikw postpowa, ograniczenie wyjtkw i odstpstw od regu oglnych tylko do wy-

cze, ktre s przewidziane w obowizujcym prawie. Podsumowujc, mona przyj, i najbardziej podstawowymi wsplnoto-

wymi zasadami udzielania zamwie publicznych s zasady: rwnego traktowa-nia oferentw, przejrzystoci i konkurencji.

Zasada konkurencji. Jednym z celw regulacji zamwie publicznych jest wzrost efektywnej konkurencji. Dziki temu instytucje publiczne powinny do-konywa zakupu towarw, usug i robt budowlanych lepszej jakoci i po ko-rzystniejszych cenach, a przez wspieranie konkurencji midzy przedsibiorcami przyczynia si rwnie do wzrostu gospodarczego. Zasada konkurencji w za-mwieniach publicznych wynika z zasady rwnego traktowania oferentw i przejrzystoci procedur. O zasadzie konkurencji w zamwieniach wspominaj preambuy do wszystkich dyrektyw, poczwszy od dyrektywy 71/305/EWG z 1971 r. Przestrzeganie tej zasady powoduje zwikszenie liczby przedsibiorstw ubiegajcych si o udzielenie zamwienia, co bezporednio przyczynia si do wzrostu oszczdnoci po stronie zamawiajcego im wicej przedsibiorstw uczestniczy w przetargu, tym ostrzejsza konkurencja midzy nimi i tym wiksze szanse uzyskania przez zamawiajcego lepszej oferty i niszej ceny.

Zdarzaj si sytuacje, w ktrych nie jest moliwe udzielanie zamwie z poszanowaniem zasady konkurencji, albowiem warunki rynkowe na to nie pozwalaj niejednokrotnie wykonawc zamwienia moe by tylko jeden, okrelony przedsibiorca nie posiadajcy konkurentw (monopolista). Dyrekty-wy zezwalaj na dokonywanie w takich sytuacjach zamwie w trybie niekon-kurencyjnym (negocjacje bez uprzedniego ogoszenia z jednym tylko oferen-tem).

Zasada rwnego traktowania oferentw. W odniesieniu do procedur za-mwie publicznych zasada ta zakazuje nierwnego traktowania, dyskrymino-wania, faworyzowania oraz nakazuje jednakowe podejcie do wszystkich

32 A. Janda

uczestnikw postpowania ubiegajcych si o udzielenie zamwienia na kadym etapie postpowania tak, aby wszyscy mieli jednakowe szanse wygrania i uzy-skania zamwienia. Zasada rwnego traktowania wymaga od zamawiajcego prowadzenia postpowania w sposb cakowicie bezstronny. Wymaga to nie tylko zachowania formalnej neutralnoci wzgldem wszystkich oferentw, lecz faktycznego, rzeczywicie identycznego traktowania. Wymg rwnego trakto-wania zakada stawianie wszystkim uczestnikom takich samych warunkw udziau w postpowaniu, ocen ich speniania na identycznych zasadach i w identyczny sposb wobec wszystkich zainteresowanych. Omawiana zasada zapewnia przekazywanie oferentom w tym samym czasie takich samych infor-macji zwizanych z postpowaniem oraz takie formuowanie warunkw post-powania i jego prowadzenie, ktre nie spowoduje poredniej dyskryminacji wy-konawcw ze wzgldu na ich przynaleno pastwow. Zasada rwnego trak-towania dotyczy wszystkich faz postpowania, natomiast zakaz dyskryminacji chroni nie tylko tych, ktrzy ju zoyli oferty, lecz rwnie potencjalnych ofe-rentw, ktrzy mogliby by zniechceni do udziau w postpowaniu przez prak-tyki dyskryminacyjne zamawiajcego.

Zakaz dyskryminacji jest bezwarunkowy i nie dopuszcza wyjtkw. Wy-wiedziony z prawa pierwotnego wsplnoty zakaz nierwnego traktowania i dys-kryminacji oferentw ze wzgldu na ich przynaleno pastwow dotyczy wszystkich zamwie publicznych udzielanych przez pastwa czonkowskie, rwnie tych o mniejszej wartoci oraz zamwie szczeglnych, ktre s wy-czone spod dziaania dyrektyw. Nakaz rwnego traktowania jest niezaleny od narodowoci lub lokalizacji oferentw i winien by respektowany rwnie ww-czas, gdy wszyscy oferenci maj siedzib w kraju zamawiajcego.

Zasada rwnego traktowania oferentw stanowi podwalin dyrektyw doty-czcych zamwie publicznych, a jej respektowanie naley do samej istoty wszelkich procedur zamwie publicznych. Zakaz dyskryminacji jest wyraony wprost w kadej z trzech dyrektyw sektora klasycznego. W projekcie nowej dyrektywy dotyczcej koordynacji procedur udzielania zamwie publicznych na dostawy, usugi i roboty budowlane zasada ta jest sformuowana nie tylko w postaci negatywnej (dotychczas), lecz rwnie pozytywnie jako nakaz zapew-nienia zgodnoci postpowania z zasad rwnego traktowania.

Zasada przejrzystoci. Z zasady rwnego traktowania oferentw wynika zasada przejrzystoci procedur zamwie publicznych. W celu rwnego trakto-wania wszystkich oferentw oraz spenienia warunkw cakowicie bezstronnego prowadzenia postpowania zamawiajcy musi speni wymogi jawnoci we wszystkich etapach procedury, udostpniajc publicznie wszystkie informacje istotne dla danego postpowania.

Zapewnieniu przejrzystoci postpowania suy przede wszystkim nakada-ny obowizek informowania, w skali caej wsplnoty, o planowanych i ogasza-nych postpowaniach w zamwieniach publicznych oraz ich wynikach. Odpo-


wiada to wymogowi zachowania jawnoci na wszystkich etapach postpowania, od planowania zamwienia do jego rozstrzygnicia. Ogoszenia zgodne z dyrek-tywami s bardzo szczegowe, poniewa celem ich publikacji jest dostarczenie w tym samym czasie wszystkim potencjalnym oferentom z caej Unii takich samych dokadnych informacji, umoliwiajcych im rzeczywisty udzia w po-stpowaniu. Zgodnie z zasad przejrzystoci wszyscy oferenci powinni mie prawo do obecnoci podczas otwarcia ofert zoonych w procedurze otwartej. Zasada przejrzystoci wymaga, aby przedsibiorca biorcy udzia w przetargu otrzymywa niezwocznie precyzyjne informacje o przebiegu postpowania, a zwaszcza o wyborze oferty lub uniewanieniu postpowania. Odstpienie w trakcie trwania przetargu od jego wczeniej ogoszonych warunkw, np. przez zastosowanie innych kryteriw oceny ofert ni uprzednio ogoszone, jest naru-szeniem zasady przejrzystoci. W projekcie nowej dyrektywy, dotyczcej koor-dynacji procedur udzielania zamwie publicznych na dostawy, usugi i roboty budowlane, ujto nakaz prowadzenia postpowania zgodnie z zasad przejrzy-stoci.

Rzeczywista jawno oraz przejrzysto dziaania instytucji publicznych w udzielaniu zamwie publicznych s sposobami ograniczenia korupcji. Insty-tucje pastw czonkowskich powinny przestrzega zasady przejrzystoci przez odpowiedni publikacj stosownych ogosze, w sposb okrelony przez prawo krajowe, rwnie w odniesieniu do tych zamwie, ktre nie s objte dyrekty-wami ze wzgldu na warto lub szczeglne wyczenia.21

Podsumowujc, naley zauway, e w prawie wsplnotowym nie znajdzie si przepisw regulujcych wycznie problematyk zamwie publicznych, zwaszcza zawartych w prawie pierwotnym. Twrcy traktatw podczas ich two-rzenia nie zdawali sobie sprawy z wagi tego zagadnienia lub nie przewidywali, i zamwienia publiczne bd w przyszoci odgryway tak znaczc rol. Brak specjalnych przepisw traktatowych o zamwieniach publicznych powoduje, e naley je traktowa caociowo jako element wsplnego rynku. Dlatego te do zamwie publicznych stosuje si przepisy traktatw dotyczcych w szczegl-noci zakazu dyskryminacji (art. 6 Traktatu o Wsplnocie Europejskiej), zakazu ogranicze importowych (art. 30 i n.), swobody prowadzenia dziaalnoci go-spodarczej (art. 52) prawo wsplnotowe swobody wiadczenia usug (art. 59).

Przepisy szczeglne regulujce problem zamwie publicznych, zostay uchwalone jedynie na paszczynie prawa wtrnego, gwnie w formie dyrek-tyw. Ich uchwalenie okazao si konieczn reakcj na formalne trudnoci, na jakie natrafiy przedsibiorstwa z pastw czonkowskich w dostpie do zam-wie publicznych w innych pastwach czonkowskich. Podstawowe znaczenie w zamwieniach publicznych maj tzw. dyrektywy bazowe. Konkretnie chodzi

21 A. Sotysiska, Zamwienia publiczne w Unii Europejskiej, Zakmycze, Krakw 2004,

s. 258 i n.

34 A. Janda

tu o dyrektyw 93/36/EWG regulujc problem dostaw, dyrektyw 93/37/EWG dotyczc zamwie publicznych na roboty budowlane oraz dyrektyw 93/38/EWG, ktra reguluje problemy zamwie w tzw. sektorach wycznych (zaopatrzenie w wod, energi, transport publiczny i telekomunikacj).

Natomiast zlecenie przez instytucj publiczn wykonania usug innych ni budowlane zostao przez prawodawc wsplnotowego uregulowane w dyrekty-wie bazowej 92/50/EWG.

Wtrne prawo wsplnotowe interesuje si jedynie wielkimi inwestycjami publicznymi, gdy dyrektywy regulujce zagadnienia zamwie publicznych, obowizuj jedynie pewnych wartoci progowych. Oznacza to, e pastwa czonkowskie nie maj obowizku rozcignicia zakresu zastosowania swych przepisw narodowych, powstaych w wyniku implementacji dyrektyw na pro-cedury przetargowe, gdy planowana warto danego zamwienia ley poniej ustalonych w dyrektywach wartoci. Ratio legis wszelkich aktw wsplnotowe-go prawa zamwie publicznych nie jest harmonizacj wszystkich materialnych przepisw pastw czonkowskich regulujcych t skomplikowan materi. Cho-dzi raczej o zapewnienie przejrzystoci procedur przetargowych oraz rwny, nie dyskryminacyjny dostp przedsibiorstw ze wszystkich pastw czonkowskich. Przejrzysto polega w szczeglnoci na naoeniu na instytucje publiczne obo-wizku publikowania ogosze o planowanych zleceniach oraz o obecnie rozpi-sywanych przetargach.

Akty prawne (uyte w artykule):

1. Dyrektywa Rady 92/50/EEC z dnia 18 czerwca 1992 r. o koordynacji procedur w zakresie udzielania zamwie publicznych na usugi (O.J. L209/92).

2. Dyrektywa Rady 93/36/EEC z dnia 14 czerwca 1993 r. o koordynacji procedur w zakresie udzielania zamwie publicznych na dostawy (O.J. L 199/93).

3. Dyrektywa Rady 93/37/EEC z dnia 14 czerwca 1993 r. o koordynacji procedur w zakresie udzielania zamwie na roboty budowlane.

4. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 97/52/EC z dnia 13 padziernika 1997 r. zmieniajca dyrektyw 92/50, dyrektyw 93/36 oraz dyrektyw 93/37, do-tyczca koordynacji procedur w zakresie udzielania zamwie publicznych odpo-wiednio na usugi, dostawy oraz roboty budowlane.

5. Dyrektywa Rady 89/665/EEC z dnia 21 grudnia 1989 r. dotyczca koordynacji przepisw prawnych i administracyjnych odnoszcych si do stosowania procedur odwoawczych w zakresie udzielania zamwie na dostawy i roboty budowlane.

6. Dyrektywa Rady 92/13/EEC z dnia 25 lutego 1992 r. dotyczca koordynacji prze-pisw prawnych i administracyjnych odnoszcych si do stosowania przepisw wsplnotowych w zakresie procedur udzielania zamwie publicznych przez pod-mioty dziaajce w sektorach gospodarki wodnej, energetyki, transportu i teleko-munikacji.

7. Dyrektywa Rady 93/38/EEC z dnia 14 czerwca 1993 r. dotyczca koordynacji procedur udzielania zamwie przez podmioty dziaajce w sektorach gospodarki wodnej, energetyki, transportu i telekomunikacji.


8. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 98/4/EC z dnia 16 lutego 1998 r. zmieniajca dyrektyw 93/38/EEC dotyczc koordynacji procedur udzielania za-mwie przez podmioty dziaajce w sektorach gospodarki wodnej, energetyki, transportu i telekomunikacji.

9. Dyrektywa Komisji 2001/78/EC z dnia 13 wrzenia 2001 r. zmieniajca zacznik IV do dyrektywy Rady 93/36/EEC, zaczniki IV, V i VI do dyrektywy Rady 93/37/EEC, zaczniki III i IV do dyrektywy Rady 92/50/EEC oraz zaczniki XII do XV, XVII i XVIII do dyrektywy Rady 93/38/EEC, zmienionej dyrektyw 98/4/EC.

10. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2004/18/EC z dnia 31 marca 2004 r. o koordynacji procedur w zakresie udzielania zamwie publicznych na roboty bu-dowlane, dostawy i usugi, dyrektywa klasyczna.

11. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 31 marca 2004 r. o koordyna-cji procedur w zakresie udzielania zamwie publicznych przez podmioty dziaaj-ce w sektorach gospodarki wodnej, energetyki, transportu i telekomunikacji, dyrek-tywa sektorowa.

12. Dyrektywy klasyczna i sektorowa zostay opublikowane w Dzienniku Urzdowym Unii Europejskiej L 134 z dnia 30 kwietnia 2004 r. Dyrektywa klasyczna zastpuje dyrektywy 92/50/EWG, 93/36/EWG, 93/37/EWG, ich nowelizacj oraz dyrektyw 97/52/WE.

13. Dyrektywa sektorowa zastpuje dyrektyw 93/38/EWG i jej nowelizacj, czyli dyrektyw 98/4/WE.

RESOLUTIONS AND PRINCIPLES FROM RANGE EUROPEAN UNION PUBLIC ORDERS LAW

S u m m a r y

The present article includes problems of legal principle concerning order public, which bind in law of the European Union. It discuss acts of legal inclusive normalizing from the point of view of records legal adjusting above-mentioned topic also concerning order public big amount. It include personal observations in recapitulation to conclusions.



Zdzisaw KRYSKI Uniwersytet Rzeszowski

Maria RUDA Politechnika Rzeszowska

SYSTEM HACCP W AGROTURYSTYCE Cz I Istota i cechy jakoci. Bezpieczestwo ywnoci

Jako ywnoci w ujciu nowoczesnym jest rozumiana jako og cech i waci-woci, ktre decyduj o jej zdolnoci do zaspokojenia rnorodnych potrzeb kon-sumenta. Obejmuje ona bezpieczestwo zdrowotne oraz cechy uytkowe produk-tw, ktre czsto decyduj o ich wyborze przez konsumenta. Bezpieczna ywno powinna charakteryzowa si zarwno odpowiedni wartoci odywcz, jak i moliwie najmniejsz zawartoci substancji, ktrych obecno moe stanowi zagroenie dla zdrowia. Zapewnienie waciwych parametrw bezpieczestwa zdrowotnego i jakoci podczas produkcji ywnoci jest moliwe jedynie przy za-chowaniu waciwego poziomu higieny produkcji, zapewniajc odpowiedni stan-dard higieniczny zakadu i jego otoczenia, jak rwnie wszystkich etapw procesu produkcyjnego oraz stosowaniu odpowiednich systemw zapewnienia jakoci. System Analizy Zagroe i Krytycznych Punktw Kontroli (HACCP) to metoda zapewnienia bezpieczestwa ywnoci, ktra opiera si przede wszystkim na za-pobieganiu zagroeniom. Polega ona na zidentyfikowaniu miejsc, w ktrych mog pojawi si niebezpieczestwa oraz odpowiednim zareagowaniu, jeeli zagroenie wystpi. W systemie HACCP gwny nacisk zwizany z nadzorem nad przetwr-stwem ywnoci kadzie si na przyczyny zagroe bezporednio w miejscu ich powstania.

1. Wprowadzenie

Od pewnego czasu w kraju trwa fala dyskusji na temat obowizku wdraa-nia systemu HACCP w polskich zakadach produkcji, przetwrstwa i obrotu ywnoci. Dyskusje te odbywaj si zarwno wrd producentw ywnoci, handlowcw, jak i dotycz gospodarstw agroturystycznych jako obiektw zbio-rowego ywienia.

O systemie HACCP mwi si na wiele sposobw, czsto komplikujc jego zasady i przedstawiajc go jako niezmiernie trudn, niezrozumia ideologi.

38 Z. Kryski, M. Ruda

Wyczuwa si take niepokj, e konieczno wdraania systemu HACCP moe doprowadzi do upadku wielu, szczeglnie maych, przedsibiorstw nie tylko z powodw finansowych, lecz take organizacyjno-technicznych. Reakcje zain-teresowanych s czsto negatywne [17]. Jest to zwizane z obaw, co do trudno-ci lub wrcz niemonoci dostosowania si zarwno do wymogw wynikaj-cych z nowego polskiego prawa ywnociowego, jak rwnie wymaga stawia-nych Polsce przez Uni Europejsk. Tymczasem naley pamita, e wejcie Polski w struktury Unii jest uwarunkowane m.in. cis harmonizacj polskiego prawa ywnociowego z odpowiednimi dyrektywami Unii. W tej sytuacji wyda-je si, e najwaniejsz kwesti jest przekazywanie rzetelnej wiedzy o samym systemie HACCP, a take warunkach jego wdraania w sposb wywaony i obiektywny.

Jako to idea tworzenia, ktra dy do rozwoju cywilizacji i jest take jej wyznacznikiem. Liczne dokumenty i pamitki dowodz, e ludzie zawsze po-dali produktw dobrej jakoci. Kady czowiek ma wasny system kryteriw, ktry suy do oceny jakoci osb, rzeczy czy usug. Owe indywidualne systemy kryteriw jakoci zale od tego, co dana osoba obecnie uwaa za adne, dobre lub potrzebne [16].

Wystpuje jeszcze inny aspekt jakoci, a mianowicie bezpieczestwo. Jest ono szczeglnie wane w produkcji lekw i ywnoci. Producenci ywnoci musz zatem nie tylko doskonali procesy produkcyjne przez wprowadzanie nowych technologii, ale przede wszystkim dba o bezpieczestwo.

Zapewnienie bezpieczestwa ywnociowego jest podstawowym obowiz-kiem pastwa, std w ustawodawstwie Unii Europejskiej zajmuje ono obok zdrowia i ochrony rodowiska najwysz pozycj. ywno jest dobrem strate-gicznym dla narodu. Jej obfito i rnorodno ma wpyw na kondycj zdro-wotn obecnych i przyszych pokole. Ponadto, ywno jest wanym towarem eksportowym, a jej produkcja, obejmujca obszar od pola a po st konsumen-ta, angauje znaczny odsetek ludnoci czynnej zawodowo. Mimo, e przetwr-stwo ywnoci stanowi tylko cz acucha ywnociowego, to jednak jest to cz nader istotna. Za jako przetworzonej ywnoci jest dla spoeczestwa strat surowcw rolnych, pracy ludzkiej, energii, pienidzy i innych zasobw, a przede wszystkim zagroeniem zdrowia i ycia.

Aby zapewni jako zdrowotn ywnoci wszystkie elementy acucha ywnociowego musz by objte dziaaniami systemowymi, ktre polegaj na wyszukaniu czynnikw obniajcych t jako oraz ich zapobieganiu. Takie dziaania systemowe s istot wprowadzenia Systemu Analizy Zagroe i Kry-tycznych Punktw Kontroli (Hazard Analysis Critical Control Points HACCP), ktry ma za zadanie zapewni jeden z elementw jakoci jej bezpie-czestwo.

Podstawowymi instrumentami zapewnienia bezpieczestwa zdrowotnego ywnoci jest wdroenie i przestrzeganie zasad Dobrej Praktyki Higienicznej (GHP), Dobrej Praktyki Produkcyjnej (GMP) i systemu HACCP.

System HACCP w agroturystyce. Cz I. Istota ... 39

Dobra Praktyka Higieniczna (GHP) to zarwno dziaania, ktre musz by podjte, jak i warunki higieniczne, ktre powinny by spenione i kontrolo-wane na wszystkich etapach produkcji lub obrotu w celu zapewnienia bezpie-czestwa ywnoci.

Dobra Praktyka Produkcyjna (GMP) to dziaania, ktre musz by podjte i warunki, ktre powinny by spenione, aby produkcja ywnoci oraz materiaw i wyrobw przeznaczonych do kontaktu z ywnoci odbywaa si w sposb zapewniajcy waciw jako zdrowotn ywnoci, zgodnie z jej przeznaczeniem.

HACCP to skrt angielskiej nazwy Hazard Analisys and Critical Control Points, co w tumaczeniu polskim oznacza System Analizy Zagroe i Kry-tycznych Punktw Kontroli. HACCP to metoda zapewnienia bezpieczestwa ywnoci, ktra jest oparta przede wszystkim na zapobieganiu zagroeniom. Polega ona na zidentyfikowaniu miejsc, w ktrych mog pojawi si niebezpie-czestwa oraz na odpowiednim zareagowaniu, jeeli takie zagroenie wystpi. W systemie HACCP gwny nacisk, zwizany z nadzorem przetwrstwa ywno-ci, kadzie si na odszukanie przyczyn zagroe bezporednio w miejscu ich powstawania. Dziki takiemu podejciu, jeszcze przed wyprodukowaniem wy-robu, zapobiega si lub eliminuje zagroenia zdrowotne zarwno podczas przy-gotowa do procesu technologicznego, jak i jego trwania, magazynowania, dys-trybucji [14].

W wietle obowizujcego prawa pen odpowiedzialno za zapewnienie bezpieczestwa zdrowotnego ywnoci ponosi przedsibiorca, ktry produkuje lub wprowadza produkt do obrotu. Jest on take odpowiedzialny za wszelkiego rodzaju szkody i uszczerbki na zdrowiu konsumentw spowodowane niewaci-w jakoci zdrowotn ywnoci [8].

Polskie prawo jest pod tym wzgldem zharmonizowane z prawem Unii Eu-ropejskiej. Rozporzdzenie EU Nr 852/2004 nakada obowizek wdroenia pe-nego systemu HACCP w przedsibiorstwach dziaajcych we wszystkich sekto-rach wzdu caego acuch ywnociowego (produkcja, transport, handel, dys-trybucja, gastronomia), ale z wyczeniem podstawowej produkcji rolniczej.

Od osb, ktre przygotowuj i wydaj posiki wymaga si, na podstawie ustawy o chorobach zakanych i zakaeniach oraz Rozporzdzenia Ministra Zdrowia w sprawie bada lekarskich do celw sanitarno-epidemiologicznych, wykonanie specjalistycznych bada. Wykluczaj one zakaenie chorobami za-kanymi oraz stany chorobowe uniemoliwiajce wykonywanie czynnoci z zakresu produkcji i obrotu ywnoci. W odniesieniu do ywienia goci, w tym wydawania posikw domowych, jest waciwsza ustawa z dnia 11 maja 2001 r. o warunkach zdrowotnych ywnoci i ywienia1.

W ustawie tej brakuje szczeglnych uregulowa dla agroturystyki, istniej natomiast przepisy, ktre reguluj funkcjonowanie zakadw ywienia zbioro-

1 Dz. U. z 2001 r. Nr 63, poz. 634 z pniejszymi zmianami.


wego. Co prawda nie dotycz one rodkw spoywczych i uywek produkowa-nych, przechowywanych, spoywanych wycznie we wasnym gospodarstwie domowym do zaspokajania jego potrzeb. Jednake przyjmowanie goci w go-spodarstwie agroturystycznym wykracza ju poza zaspakajanie potrzeb gospo-darstwa domowego.

W zwizku z tym od 1 maja 2004 r. zastosowanie znalazy przepisy Rozpo-rzdzenia Ministra Zdrowia z 26 kwietnia 2004 r. w sprawie wymaga higie-niczno-sanitarnych w zakadach produkujcych lub wprowadzajcych do obrotu rodki spoywcze2. Zakady gastronomiczne, na podstawie wskazanych wczeniej przepisw, inaczej ni w odniesieniu do usug zakwaterowania, naley wy-posay w odpowiednie urzdzenia, zorganizowa proces technologiczny i za-pewni zatrudnienie personelu speniajcego warunki sanitarne, odpowiednio do rodzaju i wielkoci zakadu.

W myl ustawy zakad ywienia zbiorowego to miejsce prowadzenia dzia-alnoci z zakresu zorganizowanego ywienia konsumentw, a zatem obejmuje take gospodarstwa agroturystyczne i inne obiekty turystyki wiejskiej, wiad-czce usugi ywienia dla swoich goci, niezalenie od skali prowadzonej dzia-alnoci.

Osoba prowadzca ywienie turystw sama decyduje, ktre elementy pro-cesu przygotowania, produkcji, wydawania posikw lub sprzeday wi si z zagroeniami dla zdrowotnoci ywnoci oraz ktre z nich i w jaki sposb mona skutecznie wyeliminowa. W praktyce oznacza to, e kady obiekt tury-styki wiejskiej, wiadczcy usugi ywieniowe dla swoich goci, moe ksztato-wa system HACCP w sposb indywidualny, waciwy dla rodzaju i skali pro-wadzonej dziaalnoci, z uwzgldnieniem zasad zapewniajcych bezpieczestwo ywnoci.

Wdraanie

systemu HACCP w gospodarstwach agroturystycznych, jako obiektach specyficznych, moe napotka na wiele trudnoci zwizanych z bra-kiem wiedzy i dowiadczenia. Warto podkreli, e w takich warunkach zasady systemu HACCP naley wprowadza, zachowujc daleko idc elastyczno, odpowiedni do moliwoci i sytuacji wystpujcych w gospodarstwie.

Istotnym elementem jest take zaangaowanie gospodyni oraz wszystkich dorosych osb uczestniczcych w obsudze goci i przygotowywaniu posikw. To wanie gospodyni powinna by inicjatorem, si napdow podczas podej-mowania dziaa dotyczcych systemu, bdc jednoczenie cakowicie przeko-nan co do susznoci i celowoci jego wdraania. Postawa gospodyni bowiem decyduje o efektywnoci, a take skutecznoci dziaania systemu. Jej zaangao-wanie i postawa wobec systemu HACCP powinna by oficjalnie przedstawiona caej rodzinie. Naleaoby okreli take podzia obowizkw, odpowiedzialno-ci i uprawnie z tego zakresu w odniesieniu do poszczeglnych osb.

2 Dz. U. z 2004 r. Nr 104, poz. 1096.

System HACCP w agroturystyce. Cz I. Istota ... 41

2. Cel i zakres pracy

Celem publikacji jest przedstawienie podstawowych informacji oraz przy-blienie wiedzy na temat praktycznej realizacji zasad Dobrej Praktyki Produk-cyjnej i Dobrej Praktyki Higienicznej. Celem jest rwnie uzasadnienie potrze-by, a take pokazanie zasad wdraania systemu HACCP.

Pierwsza czci pracy przedstawia istot jakoci i bezpieczestwa ywno-ci. Druga cz natomiast ukazuje istot systemu HACCP (Analiza Zagroe i Krytycznych Punktw Kontroli), jego znaczenie w zapewnieniu jakoci, a w szczeglnoci bezpieczestwa zdrowotnego ywnoci. W trzeciej czci przedstawiono zasady wdraania HACCP w produkcji i obrocie artykuami ywnociowymi oraz przygotowywania posikw w gospodarstwach agrotury-stycznych.

Praca jest prb udowodnienia tezy, e dobra jako produktw ywno-ciowych moe by osignita przez przestrzeganie procesu technologicznego i zasad GMP, GHP oraz systemu HACCP. Przedstawiono w niej pogldy auto-rw, ktre prezentowano w formie kompilacji merytorycznej systemu, ukazujc aspekty teoretyczne, jak i praktyczne systemu. Dlatego te artyku ten moe stanowi pomoc podczas podejmowania w gospodarstwach agroturystycznych dziaa na rzecz zapewnienia bezpieczestwa i jakoci zdrowotnej ywnoci.

3. Istota i cechy jakoci. Bezpieczestwo ywnoci

3.1. Geneza i definicja jakoci

Jako jako jeden z podstawowych terminw specjalistycznych ma w teorii i praktyce wiele znacze szczeglnych. Rozbienoci w interpretacji tego poj-cia wynikaj z tego, e problemem jakoci zajmuj si zarwno inynierowie, ekonomici, filozofowie, psychologowie i inni. Terminem tym zajmuj si za-tem badacze i praktycy, ktrzy reprezentujc rne punkty widzenia, dysponuj na og odmiennym aparatem pojciowym [5].

Pojcie jakoci ewoluowao przez wieki. Ju w XVIII w. p.n.e. Hammurabi, twrca pierwszego zapisanego kodeksu prawa, zawar w nim wskazwki doty-czce jakoci w budownictwie. Obecnie uznaje si to za jedn z pierwszych prb okrelenia jakoci. Hammurabi zaproponowa, zgodnie z zasad oko za oko, zb za zb, aby budowniczy, ktry niewaciwie zbuduje dom ponosi kary odpowiednie do szkd, jakie spowodowa. Std te przez wiele nastpnych stu-leci pojcie jakoci byo postrzegane w aspekcie kary za popenione bdy. Na-wet jeszcze w XVIII w. n.e. jako bya wci kojarzona z kar [20].

Jednak za twrc pojcia jakoci jest uznawany Platon (427-347 p.n.e.), ktry twierdzi, e wszystko co nie jest iloci jest jakoci [2], natomiast jako przedmiotu to stopie osignicia przez niego doskonaoci [5]. Jego ucze Ary-


stoteles (384-322 p.n.e.) wyrni jako (poiotes) obok iloci, relacji, substan-cji, miejsca, czasu, pooenia, dyspozycji, czynnoci i procesw podlegania czynnociom. Dla niego jako stanowia jedn z podstawowych kategorii myli oraz rzeczywistoci i oznaczaa zesp swoistych cech odrniajcych dany przedmiot od innych przedmiotw [10].

Od okresu rewolucji przemysowej, a do I wojny wiatowej zmiany w po-strzeganiu jakoci zachodziy powoli. Dopiero dwudziestolecie midzywojenne przynioso, dla niewielu jeszcze, widoczne zmiany. Uwaa si 1924 r. za pocz-tek rewolucji jakoci. Wwczas to w Stanach Zjednoczonych W. Shewhart opracowa ide kart kontrolno-statystycznych narzdzi kontroli procesw pro-dukcyjnych ju w czasie ich trwania. Mino jednak wiele lat zanim rozpo-wszechniono zastosowanie tej metody.

Rewolucyjne zmiany w pojmowaniu jakoci przez przedsibiorstwa zaszy dopiero po II wojnie wiatowej, gdy naukowcy amerykascy postanowili odbu-dowa japoski przemys. Wwczas to W.E. Deming or

SPIS TREŚCI - prz.edu.pl · SPIS TREŚCI Sylwia CHMIEL-ŻYŁKA: Projekt Konstytucji dla Europy...

Documents

Transcript of SPIS TREŚCI - prz.edu.pl · SPIS TREŚCI Sylwia CHMIEL-ŻYŁKA: Projekt Konstytucji dla Europy...