3www.wsip.com.pl

Spis tre ciOd Autorów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5

Dzia 1. RÓ NORODNO ORGANIZMÓW

Lekcja 1. Na Ziemi yj ró norodne organizmy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6Lekcja 2. Bezkr gowce nie maj szkieletu wewn trznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8Lekcja 3. Najliczniejsz grup bezkr gowców s stawonogi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10Lekcja 4. Najliczniejsz grup kr gowców s ryby . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12Lekcja 5. P azy cz ycia sp dzaj w wodzie, a cz na l dzie . . . . . . . . . . . . . . . . . 14Lekcja 6. Gady sk adaj jaja na l dzie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16Lekcja 7. Ptaki s kr gowcami przystosowanymi do lotu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18Lekcja 8. Ssaki karmi m ode mlekiem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20Lekcja 9. Jakie s charakterystyczne cechy zwierz t? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22Lekcja 10. Organy ro lin s przystosowane do pe nienia ró nych funkcji . . . . . . . . . . . 24Lekcja 11. Poznaj mchy i paprocie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26Lekcja 12. Poznaj ro liny nasienne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28Lekcja 13. Jakie s charakterystyczne cechy ro lin? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30Lekcja 14. Jak zobaczy komórki? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32Lekcja 15. Organizmy jednokomórkowe s ró norodne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34Lekcja 16. Jak odró ni glony od innych organizmów? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36Lekcja 17. Poznaj grzyby i porosty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38Lekcja 18. Jeszcze raz o czynnikach, które mog wywo ywa choroby . . . . . . . . . . . . . 40Lekcja 19. Powtórzenie dzia u Ró norodno organizmów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42

Dzia 2. PLANETA ZIEMIA

Lekcja 20. Ziemia – planeta, na której yjemy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44Lekcja 21. Co to s wspó rz dne geograficzne? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46Lekcja 22. Ruch obrotowy Ziemi powoduje, e po nocy jest dzie . . . . . . . . . . . . . . . . 48Lekcja 23. Ruch obiegowy Ziemi powoduje, e s pory roku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50Lekcja 24. Na Ziemi wyznaczono strefy ró ni ce si o wietleniem . . . . . . . . . . . . . . . . 52Lekcja 25. Poznaj l dy i oceany na Ziemi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54Lekcja 26. Poznaj ycie w oceanach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56Lekcja 27. Z czego jest zbudowana Ziemia? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58Lekcja 28. Istniej ró ne rodzaje ska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60Lekcja 29. Co to jest masa, obj to i g sto ? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62Lekcja 30. Poznaj tajemnic magnesów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64Lekcja 31. Nasza planeta wykazuje magnetyzm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66Lekcja 32. Powtórzenie dzia u Planeta Ziemia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68

Dzia 3. NASZ WIAT

Lekcja 33. Azja jest kontynentem kontrastów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70Lekcja 34. Afryka le y po obu stronach równika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72Lekcja 35. Poznaj Ameryk Pó nocn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74Lekcja 36. Ameryka Po udniowa – kontynent, na którym znajduj si „p uca Ziemi” . . 76Lekcja 37. Australia jest najmniejszym kontynentem wiata . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78

www.wsip.com.pl

4

Lekcja 38. Antarktyda jest pustyni lodow . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80Lekcja 39. Klimaty na Ziemi uk adaj si strefowo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82Lekcja 40. W pobli u równika ro nie wilgotny las równikowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84Lekcja 41. Na Ziemi s „morza traw” – sawanny i stepy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86Lekcja 42. Poznaj wielkie pustynie wiata . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88Lekcja 43. Okolice Morza ródziemnego maj charakterystyczny klimat i krajobraz . . . 90Lekcja 44. Poznaj ycie w tajdze i tundrze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92Lekcja 45. Czy w okolicach biegunów istnieje ycie? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94Lekcja 46. Japonia – poznaj ycie na wyspach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96Lekcja 47. Hawaje s wyspami pochodzenia wulkanicznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98Lekcja 48. Parki narodowe chroni najcenniejsze fragmenty przyrody . . . . . . . . . . . . 100Lekcja 49. Powtórzenie dzia u Nasz wiat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102

Dzia 4. ZIEMIA WE WSZECH WIECIE

Lekcja 50. S o ce jest gwiazd , dzi ki której istniejemy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104Lekcja 51. Poznaj planety Uk adu S onecznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106Lekcja 52. Ksi yc jest naturalnym satelit Ziemi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108Lekcja 53. Na niebie s widoczne ró ne obiekty astronomiczne . . . . . . . . . . . . . . . . . 110Lekcja 54. W jaki sposób ludzie poznaj wszech wiat? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112Lekcja 55. Powtórzenie dzia u Ziemia we wszech wiecie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114

Dzia 5. OSI GNI CIA CZ OWIEKA

Lekcja 56. Podró e pozwala y coraz lepiej poznawa wiat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116Lekcja 57. Odkrycia i wynalazki zmienia y ycie ludzi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118Lekcja 58. Przemys rozwija si od bardzo dawnych czasów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120Lekcja 59. rodki transportu zmienia y si na przestrzeni lat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122Lekcja 60. Co nazywamy pr dem elektrycznym? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124Lekcja 61. Gdzie jest wykorzystywany pr d elektryczny? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126Lekcja 62. Dlaczego ludzie poszukuj nowych róde energii? . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128Lekcja 63. Jak dzia aj rodki przekazu informacji? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130Lekcja 64. Osi gni cia medycyny s ogromne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132Lekcja 65. Polacy przyczynili si do rozwoju nauki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134Lekcja 66. Powtórzenie dzia u Osi gni cia cz owieka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136

Dzia 6. PROBLEMY WSPÓ CZESNO CI

Lekcja 67. Zanieczyszczenia rodowiska zagra aj wszystkim organizmom . . . . . . . . 138Lekcja 68. Czy klimat Ziemi zmienia si pod wp ywem dzia alno ci cz owieka? . . . . 140Lekcja 69. Niedo ywienie i choroby dotykaj miliardów ludzi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142Lekcja 70. Ludzie szukaj recepty na „napraw ” wiata . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144

KARTY PRACY

Karta pracy nr 1. Obrazek utworzony z zarodników pieczarki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146Karta pracy nr 2. Pomiar redniej g sto ci arbuza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147Karta pracy nr 3. Przewodnik pr du elektrycznego czy izolator? . . . . . . . . . . . . . . . . . 149Karta pracy nr 4. Ogniwo elektryczne z cytryny. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151

32

Jak zobaczyć komórki?

Zadanie 1. Na fotografii przedstawiającej mikroskop świetlny pod-pisz wskazane elementy jego budowy.

Zadanie 2. Wymień etapy wykonywania preparatu mikroskopo-wego oraz potrzebne materiały.

……………………………..……………………………………….…

………………………………..……………………………………….

………………………………..……………………………………….

………………………………..……………………………………….

Zadanie 3. Oblicz, jakie powiększenie mikroskopu uzyskuje się w każdym z poniższych przypadków. Uzupełnij zdania.

A. Okular powiększa 10 razy, a obiektyw 20 razy. Mikroskop powiększa ……………… razy.

B. Okular powiększa 5 razy, a obiektyw 40 razy. Mikroskop powiększa ……………… razy.

C. Okular powiększa 10 razy, a obiektyw 40 razy. Mikroskop powiększa ……………… razy.

.............................

.............................

................................

................................

.............................................................

.............................

Dział 1. Różnorodność organizmów

33www.wsip.com.pl

Zadanie 4. Narysuj obrazy mikroskopowe preparatów wskaza-nych przez nauczyciela i podpisz je.

................................................ ................................................

................................................ ................................................

50

Ruch obiegowy Ziemi powoduje, e s pory roku

Zadanie 1. Na rysunku wpisz w ramki odpowiednio: nazwy pór roku dla pó kuli pó nocnej oraz daty pierwszych dni kalendarzowych pór roku (zwró uwag , w któr stron jest nachylona o ziemska). Na rysunkach zaznacz bieguny symbolami N i S oraz podpisz równik symbolem R.

Zadanie 2. Na ko cu zdania zawieraj cego prawdziw informacjwpisz liter P, a na ko cu zdania zawieraj cego b dn informacjwpisz liter F.A. Ruch obiegowy Ziemi to ruch wokó S o ca; trwa on 48 godzin.B. Co cztery lata jest rok przest pny, który trwa 366 dni.C. 21 marca i 23 wrze nia to dni równonocy – dzie i noc

trwaj wtedy na ca ej kuli ziemskiej po 12 godzin.D. O ziemska podczas ruchu obiegowego jest skierowana

na S o ce.

Dzia 2. Planeta Ziemia

51www.wsip.com.pl

Zadanie 3. Narysuj na poni szych rysunkach sytuacj , w której pro-mienie s oneczne padaj prostopadle na równik, a wi c w dniu 21 marcai 23 wrze nia. Zaznacz na rysunkach o Ziemi i podpisz elementy wymienione poni ej.

promie S o ca równik biegun N biegun S

Zadanie 4. Uzupe nij zdania.

A. Ruch obiegowy to ruch Ziemi wokó ……….................… , pe nyobrót trwa …….… dni i ….… godzin.

B. Równonoc przypada na dni: …… marca i ……. wrze nia. Dziei noc na ca ej kuli ziemskiej trwaj wtedy po …… godzin.

C. Dzie 22 czerwca jest dla nas pierwszym dniem kalendarzowego……………………..… .

D. Dzie 22 grudnia jest dla nas pierwszym dniem kalendarzowej……………………..… .

21 marca 23 wrze nia

56

Poznaj życie w oceanach

Zadanie 1.

A. Wskaż różnice w sposobie odżywiania się organizmów zaliczanych do fitoplanktonu i zooplanktonu.

………………………….…..…………………………………………

………………………….…..…………………………………………

B. Podpisz na rysunku sybolem „F” fitoplankton i „Z” zooplankton.

Zadanie 2. Napisz, jak wskazane elementy budowy ciała makreli ułatwiają jej życie w oceanie.

Cętkowany grzbiet …....….

…….……..…………………...

Jasny brzuch …….……..…

…….……..…………………...

a

b

a

b

Dział 2. Planeta Ziemia

57www.wsip.com.pl

Zadanie 3. A. Wymień cechy głębin oceanicznych.

………………………….…..…………………………………………

B. Narysuj dowolną rybę głębinową i zaznacz na rysunku cechy, które ułatwiają jej życie na dużej głębokości.

Zadanie 4. Ułóż prosty łańcuch pokarmowy występujący w ocea-nie. Wrysuj wizerunki odpowiednich organizmów i wpisz ich nazwy.

............................... ............................... ...............................

68

Powtórzenie dzia uPlaneta Ziemia

Zadanie 1. Wymie trzy charakterystyczne cechy po udników.

1. ………..……………………………………………………………

2. ………………………………..……………………………………

3. ………………………………..……………………………………

Zadanie 2. Wyja nij, dlaczego gdy w Polsce rozpoczyna si kalen-darzowa zima, w Australii rozpoczyna si kalendarzowe lato.Na rysunku wpisz w ramk dat rozpocz cia kalendarzowej zimy na pó kuli pó nocnej.

………………………………..…

………………………………..…

………………………………..…

………………………………..…

………………………………..…

………………………………..…

Zadanie 3. Uzupe nij tabel .

Metale Niemetale

nazwa pierwiastka chemicznego

symbol pierwiastka chemicznego

nazwa pierwiastka chemicznego

symbol pierwiastka chemicznego

Dzia 2. Planeta Ziemia

69www.wsip.com.pl

Zadanie 4. Na rysunku przedstawiono ig magnetyczn . Zaznacz na niej biegu-ny magnetyczne za pomoc pierwszych liter nazw angielskich tych biegunów oraz napisz, co wskazuje ig a magnetyczna.

……………...........…………………..…

……………...........…………………..…

Zadanie 5. Rozwi zadanie. Drewniany pal ma obj to 0,4 m3.Jego masa wynosi 360 kg. Oblicz redni g sto drewna.

Obliczenia: ………………………………………………..…………..

G sto drewna wynosi: ……………..……………………………..…

Zadanie 6.

A. Rozwi krzy ówk . Litery w kwadratach wyró nionych kolorem utworz has o.

1 Na siatk geograficzn sk ada si m.in. ... geograficzna. 2 S w siatce geograficznej. 3 Po o enie punktu na mapie okre laj ... geograficzne. 4 Pierwiastki chemiczne nieprzewodz ce pr du elektrycznego i ciep a. 5 Sw siatce geograficznej. 6 Na globusie jest narysowana ... geograficzna.

B. Zaproponuj temat dyskusji zwi zany z has em krzy ówki.

Temat dyskusji: ……………..…………............…………………..…

……………..…………............………...….......................………..

6

2

3

5

1

4

147www.wsip.com.pl

KARTA PRACY nr 2

Pomiar redniej g sto ci arbuza

Przygotuj: wag ku-chenn , akwarium wy-pe nione do po owy wo-d , mazak.

Wykonaj:

1. Wyznacz mas arbuza za pomoc wagi kuchennej.

m = ............... kg = ............... g2. Wyznacz obj to arbuza. W tym celu nalej

do akwarium wod do po owy jego obj -to ci. Zaznacz mazakiem poziom wody. Nast pnie zmierz pole powierzchni tafli wody, znaj c szeroko i d ugo tej tafli. Przyjmij, e tafla wody jest prostok tem.

Przypomnienie wiadomo ci:

G sto jest wielko ci fizyczn charakteryzuj c dan substancj .Ka da substancja ma g sto o ci le okre lonej warto ci. Wzorcem g sto ci dla wszystkich cia jest substancja najbardziej rozpowszechniona w przyrodzie, czyli woda.

G sto wody wynosi w przybli eniu 1 = 1000 .

Jest to warto g sto ci wody s odkiej. G sto wody s onej, ze wzgl duna zawarto soli, jest inna i wtedy mówimy o tzw. redniej g sto ci tej substancji.

Aby wyznaczy g sto (oznaczan symbolem d) ka dego cia a, tak earbuza, musimy zmierzy dwie wielko ci: mas (oznaczan symbolem m)i obj to (oznaczan symbolem V).

G sto ka dego cia a obliczamy, dziel c mas przez obj tod = .mV

kgm3

gcm3

148

a = ..................... cmb = ..................... cmPole powierzchni tafli

wody (P) wynosi: .......

........................... cm2

Następnie włóż arbuza do akwarium. Postaraj się, aby cały owoc był zanurzony w wodzie. Zaznacz flamastrem poziom wody po zanu-rzeniu arbuza. Różnica wysokości poziomu wody jest potrzebna do obliczenia objętości wypartej wody.

Zmierz różnicę wysokości poziomu wody: h = ................ Przyjmując dla uproszczenia, że wyparta woda zajmuje objętość pro-stopadłościanu, oblicz jej objętość, a tym samym objętość arbuza.

h = ................................ cmV = P • h = .................. cm2 • ........... cmV = .................. cm3

3. Znając wyznaczoną wcześniej masę arbuza i jego objętość, z łatwoś-cią możesz obliczyć średnią gęstość tego owocu.

d = = = ..................

Odpowiedź: Gęstość arbuza wynosi …………………...........……

Wyjaśnienie: Po przeczytaniu rozdziału w podręczniku wiesz już, że wartość objętości każdego ciała zanurzonego w wodzie jest równa objętości wypartej przez to ciało wody.

b

a

a

b

h

gcm3

gcm3

gcm3

mV