Ini. EDWARD STRĄCZYInSKI.

/

Sole potasowe na kuli ziemskiej

i warunki rozwoju

ich kopalnictwa w Polsce.

N a k ła d e m firmy: P rz e d s ię b io r s tw o w ie r tn ic z e i r o b ó t górni czy cb „M. L E M P I C K I “ S p ó łk a A k c y jn a w S o sn o w c u .

\ ' -»ci . ■

liii. EDWARD STRĄCZYŃSKI.

Sole potasowe na kuli ziemskiej

i warunki rozwoju

ich kopalnictwa w Polsce.

N a k ła d e m firmy: P r z e d s ię b io r s tw o w ie r tn ic z e i r o b ó t g ó rn iczych „M. Ł E M P I C K I “ S p ó łk a A k c y jn a w S o sn o w c u .

Druk. Edmund Mirek i S-ka w D ąbrow ie

553.G3 Í 9 ^ue>

T R E Ś Ć .Przedm owa.W stęp : Z naczen ie soli potasow ych, ich odkrycie

i pow staw anie z łó ż . . . . . . str. 4

Sole potasow e na kuli ziem skiej poza granicami Polaki . . . . . . . . „ 8

Z łoża w P olsce :z ło ża M ałopolskie . . . . w 18z ło ża K ujaw sko-W ielkopolskie . . „ 33

Rynki zbytu dla polskich soli potasow ych . . „ 47

Warunki prawne rozwoju przem ysłu p o ta so w e g o :Rozwój przem ysłu potasow ego w N iem czech na tle s to sunków prawnych . . . . „ 53

O becne praw odaw stw o w P olsce i pożądane zm iany. . . . . . . „ 57

O gólnn synteza . . . . . . . . . . . . 62

E DW A RD STR ĄCZY ŃSK Iinżynier górniczy.

S o tn o w iec , listopad r. 1927.

Sole potasowe na kuli ziem skiej i warunki rozwoju ich kopalnictwa w Polsce.

P r z e d m o w a .Z a in te r e s o w a n ie so lam i p o ta s o w e m i w P o ls c e

k o n c e n t ro w a ło s ię d o ty c h c z a s n a k o p a ln ia c h K a łu sz i S teb n ik . T y m i o b je k ta m i in te r e s o w a ły się g łó w n ie ró ż n e z a g ra n ic z n e g ru p y f in a n so w e , o ro z w o ju ty ch k o p a lń m y ś la ł d o ty c h c z a s rząd , im p o ś w ię c a ła p r z e d e w s z y s tk ie m u w a g ę p r a s a p e r jo d y c z n a i n ie l iczne b ro sz u ry , o m a w ia ją c e g łó w n ie k w e s t j e soli, a d o d a tk o w o i so li p o ta s o w y c h .

Z e tk n ą w s z y s ię b e z p o ś re d n io p rz e d 5 la ty ze s p r a w ą soli p o ta s o w y c h p rzy w y k o n y w a n iu p o s z u k iw a ń i p o z n a w s z y je j o lb rzy m ie z n a c z e n ie d la k r a ju, u s i ło w a łe m p rz y jm o w a ć u d z ia ł w e w sz y s tk ic h p o c z y n a n ia c h , g d z ie s p r a w a ta m o g ła zn a le ź ć o ś w ie tlen ie . W w y n ik u d o s z e d łe m d o p rz e k o n a n ia , iż k o p a ln ie m a ło p o ls k ie s t a n o w ią z a le d w ie c z ą s tk ę p r o b le m a tu soli p o ta s o w y c h w P o lsc e . P u n k t c ięż ko śc i sp o c z y w a zaś n a p ó łn o c n y m z a c h o d z ie p o m ię d z y W is łą i W a r t ą g dz ie n a le ż y s p o d z ie w a ć s ię w ie lk ic h z ł ó ż — a n a lo g ic z n y c h d o z łóż n iem ieck ich . Z ło ż a m i tem i in te re s o w a l i s ię N ie m c y już p r z e d w o jn ą i w czas ie w o jny , a i o b e c n ie m o ż n a w y czuć ich b a c z n e o k o w sz ę d z ie , g d z ie czyn i s ię w P o ls c e coś z w ią z a n e g o ze s p r a w ą soli p o ta s o w y c h .

W chw ili o b e c n e j , g d y s p r a w y g o s p o d a rc z e w y s u n ę ły s ię n a czo ło z a g a d n ie ń p a ń s tw o w y c h , a

w ię c i s p r a w a p rz e m y s łu p o ta s o w e g o s ta n ie n a p o rz ą d k u d z ie n n y m , p o s t a r a ł e m się u ją ć p o k ró tc e c a ło k s z ta ł t te g o z a g a d n ie n ia . W p r a c y sw ej p o d a ję z n a n e już d a n e g eo lo g iczn e , je d n o c z e ś n ie zaś ro z p a t r u j ę ew o lu c ję p rz e m y s łu p o ta s o w e g o w N ie m czech . O p ie r a ją c s ię n a ty c h d a n y c h , u s i łu ję z n a leźć drog i , n a k tó re w k ro c z y ć p o w in ie n p rz e m y s ł p o t a s o w y w P o lsc e , a b y b y ł z d ro w y m , s i lnym i s ta ł s ię j e d n y m z czy n n ik ó w p o tę g i n a s z e g o k ra ju .

Z n a c z e n i e s o l i p o t a s o w y c h d l a r o z w o j u e k o n o m i c z n e j p o t ę g i p a ń s t w a .

Je d n y m z s u ro w c ó w , n ie z b ę d n y e h d la p o d n ie s ie n ia w y d a jn o śc i g leby , a w ię c p o s ta w ie n ia ro ln i c tw a n a n a le ż y ty m p o z io m ie — są so le p o ta s o w e . S ą o n e s to s o w a n e w p rz e m y ś le c h e m ic z n y m i s t a n o w ią p o d s t a w o w y su ro w ie c p rz y fa b ry k ac j i s a le try , n ie z b ę d n e j d la p ro d u k c j i m a te r j a łó w w y b u c h o w y c h — a w ięc o b ro n y kra ju .

N ic w ię c d z iw n e g o , że p o s ia d a n ie i e k s p lo a ta c ja p r z e z N ie m c y o lb rz y m ic h z łóż soli i n ie m a l m o n o p o l ś w ia to w y te j g a łęz i p rz e m y s łu g ó rn ic z e go, j e s t u w a ż a n e p o w s z e c h n ie za j e d e n z g łó w n y c h c z y n n ik ó w p o tę g i e k o n o m ic z n e j p rz e d w o je n n y c h N ie m ie c — je d e n z cz y n n ik ó w , u m o ż l iw ia ją c y c h t a k d łu g ie p r o w a d z e n ie w o jny i s z y b k ą p o p r a w ę w a r u n k ó w e k o n o m ic z n y c h p o w ojn ie .

Z a g a d n ie n i e m o ż n o śc i w y tw o rz e n ia w k ra ju s i ln e g o p r z e m y s łu soli p o ta s o w y c h m a z n a c z e n ie o c h a r a k te r z e p a ń s tw o w y m ; s ta n o w i j e d e n z p o d s t a w o w y c h c z y n n ik ó w sz y b k ie g o w z ro s tu e k o n o m ic z n e j s i ły i n ie z a le żn o śc i p a ń s tw o w e j d la P o lsk i , k tó ra m o ż n o śc i te p o s ia d a .

P o w s t a n i e p r z e m y s ł u p o t a s o w e g o .

P o ta s , k tó ry d o p o ło w y p rz e s z łe g o w ie k u b y ł u ż y w a n y w n iew ie lk ich ty lk o i lo śc iach d la ce lów p rz e m y s ło w y c h , j a k np.: f a b ry k a c ja szk ła , m y d ła , w y r o b ó w fa rm a c e u ty c z n y c h i t. p., o t r z y m y w a n o g łó w n ie z p o p io łu d rz e w i roślin , a ró w n ie ż z w o d y m o rsk ie j . O d k ry c ie i r o z p o c z ę c ie e k sp lo a ta c j i

b o g a ty c h z łó ż n a tu ra ln y c h soli p o ta s o w y c h w r. 1861 w S tass fu rc ie , z m o d y f ik o w a ło z a sa d n ic z o w a ru n k i te g o p rz e m y s łu , d z ięk i w ie lk ie j p o d a ż y te g o ta n ie g o te ra z p ro d u k tu n a ry n k u . Z a s to s o w a n ie zaś soli p o ta s o w y c h w ro ln ic tw ie i o t r z y m a n e p o m y ś ln e w yn ik i , s tw o rz y ły d la tej g a łęz i p rz e m y s łu n ie z m ie rn ie w ie lk i ry n e k z b y tu . R y n e k t e n m a je sz c z e tę za le tę , iż s ta le p o w ię k s z a się w ra z z w z ro s te m lu d n o śc i n a g lo b ie z iem sk im , a w ię c z p o t r z e b ą z w ię k s z a n ia in te n sy w n o śc i p ro d u k c j i ro l n iczej.

Z ło ż a soli p o ta s o w y c h p o w s ta ją w n a s t ę p u ją cy sp o só b :

P o w s t a n i e s o l i z w y k ł e j .

S ó l z w y k ła , w z w iązk u z k tó rą w y s tę p u ją i z ło ża soli p o ta s o w y c h , j a k o p r o d u k t w y p a r o w y w a n ia i w y s y c h a n ia w o d y m o rsk ie j , p o w s ta w a ła w e w sz y s tk ic h o k re s a c h h is to r j i z iem i, p o c z ą w s z y od d o ln y c h p ię te r e ry p a le o z o ic zn e j aż d o ch w il i o b e c nej. P ro c e s y p o w s ta w a n ia n o w y c h z łóż soli m o ż e m y i o b e c n ie o b s e r w o w a ć i s tw ie rd z ić w z a m k n ię ty c h z b io rn ik a c h w o d y m orsk ie j , s z c z ą tk a c h d a w n y c h m ó rz w ie lk ich , j a k n p . w M o rz u M a r tw e m , w z a to c e K a ra b u g a s (M o rz e K a sp i jsk ie ) , w je z io rze E l to ń s k ie m w R osji , w w ie lk ich s ło n y c h je z io ra c h A m e r y k i P ó łn o c n e j (np . je z io ro U ta h ) i t. d.

M a łe ty lk o ilości so li z n a jd u je m y w s ta r sz y c h i m ło d s z y c h s k a ła c h w y b u c h o w y c h , n a to m ia s t p o m ię d z y sk a ła m i o s a d o w e m i só l w y s tę p u je b. czę s to , a szczeg ó ln ie j z n a n e s ą o sa d y so ln e w fo rm a cji P e rm sk ie j , w N iem czech ,- w p ó łn o c n e j P o lsce , w R osji (O re n b u rg , B ach m u t) .

W A n g l j i— w K a jp rz e , w p ó łn o c n y c h A lp a c h — w ś re d n im trjas ie , o raz w H isz p a n j i k o ło C o rd o - n y — w trz e c io rz ę d z ie , u p o d n ó ż a K a rp a t , w S ie d m io g ro d z ie , w R u m u n ji , M a ło p o ls c e n a G ó rn y m Ś ląsku , w B ad en j i i A lzac ji , w y s tę p u ją so le w m io- ce n ie i o l igocen ie ; w ie lk a k o t l in a T h e G r e a t B asin w T e x a s — A m e r y k a — w trzec io rzęd z ie .

— 6 —

R z a d k o ś ć w y s t ę p o w a n i a s o l i p o t a s o w y c h .

W ie lk ie ro z p o w s z e c h n ie n ie soli (N a C l) n a k u li z iem sk ie j m o g ło b y w s k a z y w a ć z a ra z e m i n a ro z p o w s z e c h n ie n ie soli p o ta s o w y c h , k tó r e są ró w n ie ż o s a d a m i w ó d s ł o n y c h — o s a d a m i w y sy c h a ją c y c h

'm ó rz . J e d n a k ż e z n a n e fak ty , s tw ie rd z a ją c e r z a d k o ś ć w y s t ę p o w a n ia soli p o ta s o w y c h , z a p rz e c z a ją tem u .

D o ś w i a d c z e n i a U s i g l i o .

P r z e p r o w a d z o n e d o ś w ia d c z e n ia n a d o d p a r o w a n ie m w o d y m o rsk ie j p rz e z U sig lio w p o łu d n io w ej F ran c j i w r. 1849, w t. zw. o g r o d a c h so lnych , w m ie js c o w o ś c i C e t te , p o ło ż o n e j n a d M o rz e m Ś ród- z ie m n e m , w y k a z a ły , iż p o t r z e b a s zczeg ó ln ie k o rz y s tn y c h w a r u n k ó w , a ż e b y n a s tą p i ło w y d z ie la n ie się z w ią z k ó w p o ta s o w y c h . T e d o ś w ia d c z e n ia Usig lio p r z e p r o w a d z o n e w n a tu rz e , d a ły w y n ik i z g o d n e z p r ó b a m i la b o ra to ry jn e m i i w y k a z a ły , iż p rz y p a r o w a n iu w o d y m o rsk ie j o d d z ie la ją s ię n a jp ie r w m a łe i lości t l e n k u ż e la z n e g o (F e 20 3), w ę g la n u w a p n io w e g o ( C a C 0 3), n a s tę p n ie a n h id ry tu ( C a S 0 4), da le j sól p o c z ą tk o w o z a n h id r y te m (N aC l i C a S O J , a n a s tę p n ie z m ie s z a n a z so la m i m a g n e z o w e m i (N aC l,2 M g S 0 4 i 3 M g C l2).

W k o ń c u d o p ie ro p rz y d o p r o w a d z e n iu o b ję to ści w o d y z 1 000 j e d n o s t e k do 16,2, z o s ta tn ieg o łu g u z a c z y n a ją s ię w y d z ie la ć s ia rc z a n y m a g n e z u ( M g S O J , só l (N aC l) , sz e n i t (K 2SO.[, M g S O „ 6 H 20 , k a rn a l i t (KC1, M g C l2, 6 H 20 ) i M g C l2, p o d c z a s g d y sy lw in KC1 w y k ry s ta l iz o w u je się n a j t ru d n ie j w k o ń cu p ro c e s u o d p a r o w y w a n ia . S tą d te o re ty c z n y p r o fil u ja w n ie n ia w a r s tw p o w in ie n p o w s ta ć m n ie j w ię cej tak i j a k w z a łą c zn ik u .

A n a lo g ic z n y p o r z ą d e k u k ła d u w a rs tw so ln y ch s p o s t r z e ż o n o w S ta ss fu rc ie i s t ą d p ie rw o tn ie t r a k to w a n o ó w p rofil z a n o rm a ln y i ty p o w y .

T r u d n o ś c i t w o r z e n i a s i ę w i e l k i c h z ł ó ż s o l i p o t a s o w y c h .

J e d n a k ż e p ó ź n ie js z e o d k ry c ia in n y ch ro d z a i z łóż w y k a z a ły p rz e d e w s z y s tk ie m , iż g ru b o ść z łóż

syzyy/ai KClKARNALIT s z e i / i T i latwo r o z p u st c z . s o l e KChM gC lz , Kz SOu, N aC l, M g 50.Ł

■'¿l';Lllljr/(//i/ll/lŚlt//S//jt{}lJ

S o l

z P R Z E R O S T A M I AH W D RYTU / ¿SO L! M AG NEZO W YCH

i Z PRZERO STAM I ANH/DRYTl/

A N H Y D R Y T

H W P /E N i TLENKIEM ¿ E L A T A

Na C l, CaSOk .

C a lSOą

Ccl C0¿ t T i2 0¿

R ys. I.

_ 8 —

nie o d p o w ia d a ilo śc iom o sa d ó w , k tó r e b y m o g ły p o w s ta ć p rz y s p o k o jn e m o d p a ro w a n iu . P rz y z a w a r tośc i soli w o cean ie , w ilości 3J,— 4/0 i 1 000 m e t ro w e j g łę b o k o ś c i p i e r w o tn e g o m o rz a m o g ły p o w s ta w a ć o s a d y s o ln e o g ru b o śc i 30— 40 m, w czem s o le p o ta s o w e s ta n o w ić m o g ą z a le d w ie 1®— 2%, a w ię c 0 , 3 - 0,8 m, ty m c z a s e m is tn ie ją o s a d y so lne o g ru b o śc i zw y ż 500 m, i w tern p o tę ż n e z ło ża soli p o ta s o w y c h . P o w s ta n ie p rz e to ta k ic h złóż, z d a t n y c h do o d b u d o w y i n a g ro m a d z o n y c h w w ię k sz y c h i lo śc iach n a m a ły c h w z g lę d n ie p rz e s t r z e n ia c h , w y m a g a ło s p e c ja ln ie sp rz y ja ją c y c h w a r u n k ó w i s z c z ę ś l iw e g o z b ie g u s z e re g u oko licznośc i , ja k to p o ło ż e n ia d a n e j za to k i w s to s u n k u d o m o rz a ( te o r je L y e l l ’a, H u g h ’a, O x e n iu s a , E v e r a in g ’a, v a n t ’ H offa ) , sp rz y ja ją c e g o w p ły w u p ro c e s ó w g ó ro tw ó rc z y c h , o d p o w ie d n ic h w a r u n k ó w te m p e ra tu r , j a k p rz y p o w s ta n iu , t a k i p ó ź n ie js z y c h p ro c e s a c h i z m ia n a c h i t. d.

T e w sz y s tk ie s p rz y ja ją c e w a ru n k i , j a k sądz ić m o ż n a z d o ty c h c z a s o w o p o z n a n y c h z łóż so li p o t a s o w y c h n a ku li z iem sk ie j , m ia ły w n a jw ię k s z y m s to p n iu o s a d y soli m o rz a c e c h sz ty ń sk ie g o , a prze- d e w s z y s tk ie m m o rz a , z a le g a ją c e g o n a p ó łn o c y ś r o d k o w e j E u ro p y .

S o l e p o t a s o w e n a kuli z iem sk ie j p o z a gran icam iPolsk i.

Z ł o ż a soli p o ta s o w y c h są d o ty c h c z a s z n a n e w n ie w ie lu ty lk o p u n k ta c h kuli z iem sk ie j . M a ło je sz cz e je s t k ra jó w , k tó re b y e k s p lo a ta c ję tę ro z p o c z ę ły ra c jo n a ln ie , o d k ry c ie p rz e to tak ich z łó ż s ta w ia d a n y k ra j n a u p r z y w i le jo w a n e s ta n o w is k o w s to s u n k u do in n y ch , n ie p o s ia d a ją c y c h teg o b o g a c tw a .

K r a j e p o s i a d a j ą c e s o l e p o t a s o w e .

P o z a P o l s k ą d o ty c h c z a s je s t s tw ie r d z o n e w y s t ę p o w a n ie so li p o ta s o w y c h w n a s tę p , k ra jach :

1. N ie m c y — z ło ż a S tass fu rck ie .2. F r a n c ja — z ło ża w A lzacji .3. H i s z p a n ja —- z ło ż a w K a ta lo n j i .4. A f r y k a — z ło ż a w E re tr j i ( k o lo n ja w ło s k a )

ZŁOŻA PERMSK/E.'*■ MŁODSZYCH EORMACJł

I . Niemcy. - S t a s s f v a t

JI. Francja. - Alzacja JR. H i s z f a n ja . - K a t a lo n ja

TY. W ło c h y - A f r y k a - E r e y r ja Y. S t.ż. rn . a m e ry k i. - Texas

JT. R o s ja . - S o l ik a m s k .

TH. P o ls k a . - M a ło p o ls k a JW. - ' ■ W ie l k o p o l s k a

R ys. 2.

5. S ta n y Z je d n o c z . — z ło ż a w G ó ra c h S k a lis tych.

6. R o s ja — z ło ż a w S a l ik a m s k u n a U ra lu .

Z ło ż a n ie m ie c k ie .

O d k r y c i e s o l i w S t a s s f u r c i e .

Z p o w y ż sz y c h z łóż n a jw c z e śn ie j z o s ta ło o d k ry te w r. 1858 z ło ż e w A n h a l t w p o b l iż u S tass- fu r tu n a g łę b o k o śc i o k o ło 280 m w czas ie g łęb ie n ia s z y b u n a sól ja d a ln ą ; so le te ja k o n ie n a d a ją c e s ię d o u ż y tk u , ja k o sól j a d a ln a z w a lo n o n a h a łdy , j a k o n ie u ż y te c z n e o d p a d k i , i s t ą d ich n ie m ie c k a n a z w a „A b r a u m s a lz e " .

D o p ie ro ana lizy , d o k o n a n e w r. 1859 p rzez W . R o s e g o i F r e u n d a , o k re ś l i ły d o k ła d n ie z a w a r to ść w ty c h „ z a n ie c z y s z c z e n ia c h “ z n a c z n y c h ilości p o ta s u , w ta k ie j s a m e j pos tac i , w jak ie j n a p o łu d n iu F ra n c j i o t r z y m y w a n o go p rzez k o n c e n t ra c ję w o d y m o rsk ie j .

O d k ry c ie to zw ró c i ło u w a g ę n a n o w e ź ró d ło ta n ie g o p r o d u k tu , t a k n ie z b ę d n e g o d la ro ln ic tw a i s ta ło s ię p u n k te m z w ro tn y m w ro z w o ju p rz e m y s łu p o ta s o w e g o .

R o z w ó j k o p a l n i c t w a w N i e m c z e c h .

R a c jo n a ln ą o d b u d o w ę z łóż w S ta ss fu rc ie ro z p o c z ę to w r. 1861. P o m im o z n a c z n y c h t ru d n o śc i t e c h n ic z n y ch , j a k z a to p ie n ie k o p a lń , w y k l in o w a n ie z łó ż i t. d., r o z b u d o w a te g o p rz e m y s łu p o sz ła s z y b k im i k ro k a m i n a p rz ó d . P rz e d s ię w z ię to se tk i w ie r c e ń b a d a w c z y c h , k tó re w y k a z a ły , iż z ło ż a soli p o t a s o w y c h z r ó ż n e m i p r z e rw a m i o b e jm u ją z n a c z n e p rz e s t rz e n ie . K o p a ln ie , k tó ry c h l ic zb a w r. 1913 d o s z ła d o 250 i se tk i w ie rc e ń o d k ry ły w p rz e c ią g u 60 la t o b s z a r p rz e sz ło 50 000 km 2, o b e jm u ją c y część A lz a c j i o ra z z n a c z n ą część p rze s trzen i p o m ię d z y E lb ą i W e z e r ą od B a w a r j i aż p o . M o rz e P ó łn o c n e .

Ilość s z y b ó w i p ro d u k c ja w z ra s ta ły szy b k o j a k w y k a z u je n a s tę p u ją c e ze s ta w ie n ie :

— 10 —

R o k S zy b y P r o d u k c ja

1861 1 2 293 ton1870 2 288 598 „1880 4 668 596 „1890 8 1 279 265 „1900 13 3 037 035 „1910 69 8 160 778 „1913 164 1 1 6 0 7 5 1 0 „

Z a p o t r z e b o w a n i e s o l i p o t a s o ww r o l n i c t w i e i p r z e m y ś l e .

Z n a c z n e p o w ię k s z e n ie ilości w y d o b y c ia w la t a c h 1910— 1913 s p o w o d o w a n e z o s ta ło u r u c h o m ie n iem k o p a lń n a n o w o o d k ry ty c h p o d ó w c z a s t e r e n a c h w A lzac j i .

T a k s z y b k o p o s t ę p u ją c y w z ro s t p ro d u k c j i o d p o w ia d a ł w z ra s ta ją c e m u w c iąż z a p o t r z e b o w a n iu soli p o ta s o w y c h , szczegó ln ie j d la ce ló w ro ln ic z y c h p o d czas g d y z a p o t r z e b o w a n ie d la c e ló w te c h n ic z n y ch w z ra s ta ło w z n aczn ie w o ln ie js z e m te m p ie , j a k w id a ć z n a s tę p u ją c e j tab licy z u ży c ia soli p o ta s o w y c h w N ie m c z e c h (zużyc ie w y ra ż o n o w to n a c h c z y s te go t le n k u p o ta s u K 20 ) .

W y w ó z P r o d u k c jaR o k R o ln ic tw o P rz e m y s ł R a z e m z a g ran icę

1880 4 203 24 284 28 487 40 092

1890 26 700 26 318 53 018 69 284

1900 117211 45 765 162 976 140 634

1910 359 336 59 408 418 744 439 139

1913 536 103 •63180 604 283 506 037

1920 646 421 44 097 690 518 223 126

1925 698 S23 68 341 769164 45S 343

194 355

311 892

O r g a n i z a c j a p r z e m y s ł u p o t a s o w e g o .

P o m im o w id o c z n e g o z p o w y ż s z y c h ta b l ic s t a łe g o w z ro s tu w z a p o t r z e b o w a n iu soli p o ta s o w y c h , p r z e m y s ł te n już w p o c z ą tk a c h s w e g o ro z w o ju p r z e ż y w a ł c h w ilo w e k ryzysy , w y n ik a ją c e z h iper-

— 12 —

p ro d u k c j i w s k u te k b ra k u z b y tu d la p e w n y c h g a tu n ków . K ry zy sy te m ija ły szy b k o d z ięk i w z ro s to w i z a p o t r z e b o w a n ia , w y w o ły w a ły j e d n a k o n e s ta łą d ą ż n o ś ć p rz e m y s łu d o o rg a n iz a c j i p o ro z u m ie ń i k a r te l izac j i p rz e m y s łu .

P o ro z u m ie n ie p o s z c z e g ó ln y c h g ru p k o p a lń i fa b ry k w ró żn y ch o k re s a c h d o p ro w a d z i ło już w r. 1883 d o u tw o r z e n ia s y n d y k a tu d la s p r z e d a ż y ro z s z e rz o n e g o k o ło r. 1888 n a c a łą p ro d u k c ję i p r z e ró b k ę . W o b e c ró ż n o ro d n o ś c i s t ru k tu r i ro z b ie ż n o ści in te r e s ó w p o s z c z e g ó ln y c h p rz e d s ię b io r s tw z k tó ry c h j e d n e p ro w a d z i ły ty lk o k o p a ln ie , in n e ty lk o p rz e ró b k ę , a inne z a jm o w a ły się w y d o b y c ie m soli i p r z e ró b k ą , s y n d y k a t te n r o z p a d ł się, z a c h o w u ją c j e d n a k w s p ó ln e b iu ro s p rz e d a ż y , k tó re w r. 1891 z n ó w o b ję ło w sz y s tk ie d z ie d z in y w y tw ó rc z o ści, z o rg a n iz o w a w s z y s ię p o d n a z w ą „V e rk a u fsy n - d ic a t d e r K a l i w e r k e “. S y n d y k a t te n z s ie d z ib ą w S ta ss fu rc ie , p o w ie lu je sz c z e z m ia n a c h u z n a n y i u s a n k c jo n o w a n y p rz e z p r a w o w y d a n e w r. 1910 o w y d o b y c iu soli p o ta so w y c h , z o s ta ł s to so w n ie do n o w y c h p r z e p i s ó w z re fo rm o w a n y i n a z w a n y „K alisyn- d ic a t G. M. B. H . “ z s ie d z ib ą p r a w n ą w Berlinie.

U j e m n y w p ł y w K a l i s y n d i c a t u n a r o z w ó j p r z e m y s ł u w i n n y c h k r a j a c h .

W id z im y p rz e to , iż, o d p o w s ta n ia p rz e m y s łu p o ta s o w e g o w N ie m c z e ch , d ą ż y ł o n s ta le d o w s p ó l ne j o rg an izac ji , i o rg a n iz a c ję tę p o s ia d a ł , a r ó w n ież m ia ł za s o b ą p o p a rc ie r z ą d u d z ięk i c z e m u m ó g ł w p ły w a ć h a m u ją c o n a w sze lk ie u s i ło w a n ia p o w s ta n ia p rz e m y s łu p o ta s o w e g o p o z a g ran icam i N iem iec .

T o te ż d o c z a su w o jn y ś w ia to w e j p a ra l i ż o w a no s k u te c z n ie w s z e lk ie u s i ło w a n ia ro z w o ju n o w y c h p rz e d s ię b io r s tw w tej dz iedz in ie , j a k np . w H isz- p an ji , g dz ie o d k ry to d o ść b o g a te z łoża w r. 1912. R ó w n ie ż w e W s c h o d n ie j M a ło p o ls c e zn a lez io n o so le p o t a s o w e w k o p a ln i K a łu sz w r. 1854. W r. 1869 z o rg a n iz o w a n o p ry w a tn e p rz e d s ię b io r s tw o d la ich e k sp lo a ta c j i , p rz y c z e m w y d o b y to do r. 1872— 25 368 to n sy lw inu .

— 13 —

T o w a r z y s tw o to n ie ro z w in ę ło się, g d y ż k o p a ln ię p r z e ją ł r z ą d a u s tr ja c k i , k tó ry p o d w p ły w e m B er l in a z a h a m o w a ł p ro d u k c ję soli p o ta s o w y c h w •zupełności n a la t 20 i p o te m p o m im o u s i ło w a ń i w p ły w ó w se jm u g a l icy jsk ieg o , n ie p o z w o l i ł je j się n a le ż y c ie ro zw ijać . W y d o b y to o d r. 1873 d o 1892 — 9 3 0 3 ton , a p o te m o d r. 1892 d o 1912 o k o ło 182 000 to n , czyli p rz e c ię tn ie o k o ło 9 0 0 0 to n roczn ie .

Z ło ż a fran cu sk ie .

O d k r y c i e z ł ó ż w A l z a c j i .

N a o b e c n e m te ry to r ju m F ra n c j i z ło ż a soli p o ta s o w y c h w y s tę p u ją w A lzac j i . O d k r y t e o n e b y ły p r z y p a d k o w o w r. 1904 p rzez Jó ze fa V o g t ’a, a lza t- czyka , p rzy p o s z u k iw a n iu w ę g la i o leju sk a ln e g o , w oko l icy W it te ls h e im , n a p ó łn o c o -z a c h ó d o d Mil- huzy . Z ło ż a p o w y ż s z e z a le g a ją w do ln e j części o l ig o c e n u ś ro d k o w e g o , p r z y c z e m so le p o t a s o w e w y s tę p u ją w d w u c h p o k ła d a c h , o d d a lo n y c h o d s ie b ie p r z e c ię tn ie o 20 m.

C h a r a k t e r y s t y k a .

G ru b o ś ć g ó rn e g o p o k ła d u w y n o s i o k o ło 1,2 m i z a w ie ra so le w y s o k o w a r to ś c io w e ; g ru b o ść d o l n e g o p o k ła d u w y n o s i o k o ło 4 m P r z e c ię tn a z a w a r to ś ć t l e n k u p o ta s u (K 20 ) w z ło ż a c h a lz a c k ich w y n o s i o k o ło I6U0.

So le p o ta s o w e z a le g a ją n a t e r e n ie o k o ło 200 k ln r .

E k s p lo a ta c ję ich r o z p o c z ę to w r. 1910, i już w r. 1914 b y ło cz y n n y c h 12 sz y b ó w o o g ó ln e j w y d a jn o śc i 7 000 to n d z ie n n ie , 5 s z y b ó w zaś n o w y c h w p rz y g o to w a n iu . G łę b o k o ś ć s z y b ó w w y n o s i ła 400 — 1 000 m .

P r o d u k c j a .

P r o d u k c ja soli, w y d o b y w a n y c h w A lzac j i , j a ko te ry to r ju m , w c h o d z ą c e g o p o d ó w c z a s w s k ła d p a ń s tw a n ie m ie c k ie g o , je s t u ję ta w p o p r z e d n ic h t a b licach , j a k o p r o d u k c ja n ie m ie c k a .

W r. 1918 te ry to r ju m to z o s ta ło p rz y w ró c o n e F ran c j i .

- 14 —

P r o d u k c ja f r a n c u sk a p r z e d s ta w ia się w s p o só b n a s tę p u ją c y :

w r. 1919 w y d o b y to . . . 592 000 tz a w a r to ś ć K 20 . 96 500 „

w r. 1920 w y d o b y to . . . 1 2 2 2 0 0 0 „ z a w a r to ś ć K 20 . 194 000 „

w r. 1921 w y d o b y to . . . 903 300 „z a w a r to ś ć K 20 . 144 800 „

w r. 1922 w y d o b y to . . . I 3 2 7 0 0 0 „z a w a r to ś ć K sO . 21 1 6 0 0 „

w r. 1923 w y d o b y to . . . 1 57 8 0 0 0 „z a w a r to ś ć K 20 . 262 200 „

w r. 1924 w y d o b y to . . . 1 6 6 5 0 0 0 „ z a w a r to ś ć K 20 . 271 600 „

w r. 1925 w y d o b y to . . . 1 9 2 6 0 0 0 tz a w a r to ś ć K . ,0 . 3 1 1 9 0 0 „

W a r to ś ć z łóż a lz a c k ich w e d łu g s p r a w o z d a n ia d e R e t z ’a o c e n io n a je s t n a 1 800 milj. to n soli su ro w y c h , czyli o k o ło 300 miij. to n t le n k u p o ta su .

W a l k a i p o r o z u m i e n i e z K a l i s y n - d i c a t e m.

W y jśc ie k o p a lń a lz a c k ich z K a l isy n d ic a tu , b ę d ą c e w y n ik ie m w o jn y , w y w o ła ło s i ln ą w a lk ę k o n k u r e n c y jn ą p o m ię d z y K a l i s y n d ic a te m a g ru p ą k o p a lń f ran cu sk ich . D z ięk i k o rz y s tn y m w a r u n k o m n a tu r a ln y m i silnej o rg an izac j i p rz e m y s łu f ra n c u s k iego , w a lk a ta z o s ta ła z a k o ń c z o n a w r. 1925 p o ro z u m ie n ie m . U z n a n o w a lk ę k o n k u r e n c y jn ą za sz k o d l iw ą , p o z o s ta w io n o s w o b o d ę z a o p a t r y w a n ia N ie m ie c K a l isy n d ic a to w i , g ru p ie a lzack ie j z a o p a t r y w a n ie F ran c j i i jej kolon ji . D la p o z o s ta ły c h r y n k ó w c e n y i p rz y d z ia ł u s ta la w s p ó ln y k o m ite t .

Z ło ż a w H iszpanji.

P o s z u k i w a n i a w K a t a l o n j i .

W o jn a ś w ia to w a , o s ła b iw s z y w p ły w y N iem iec , w y w o ła ła s i lne d ą ż e n ia d o s a m o w y s ta r c z a ln o ś c i w e w s z y s tk ic h P a ń s tw a c h i s p o w o d o w a ł a o s ła b ie n ie w p ły w ó w K a l i s y n d ic a tu w H iszp an j i . P o c ią g n ę ło to za s o b ą b l iższe z b a d a n ie o d k ry ć soli p o ta s o w y c h

H I S Z P A N J I

KIER U NEKA N T Y K U N A U

GRANICAOUGOCENU

ZŁO ŻA SOU POTASOWYCH

w K a ta lo n j i , g d z ie w o k o l ic y m ia s ta M a n r e s a p rzy w y d o b y w a n iu soli ja d a ln e j s tw ie rd z o n o obecrrość soli p o ta s o w y c h już w r. 1912.

— ¡5 —

R y s . 3.

P o s z u k iw a n ia p o w y ż s z e w y k a z a ły , iż n a p r z e s t rz e n i p rz e s z ło 600 km~ z a le g a ją so le p o ta s o w e w p o w a ż n y c h ilośc iach , p rz y c z e m z a w a r to ś ć p o ta s u w p o k ła d a c h je s t z n a c z n ie w y ższa , niż w p o k ła d a c h n ie m ie c k ic h i f ran cu sk ich .

— 16 —

W y n i k i w i e r c e ń w o k o l i c y L a r d e l l a .

L ic z n e w ie rc e n ia p o z w o l i ły s tw ie rd z ić w z a s a dzie ogó ln e z a ry s y z a le g a n ia ty c h z łóż , p rz y c z e m n a jb a rd z ie j k o m p le tn y p rz e k ró j ich d a ły w ie rc e n ia w y k o n a n e o k o ło „ L a rd e l la " .

W ie r c e n ia ta m te js z e w y k a z a ły o g ó ln ą g ru b o ść z ło ż a soli 70 m. W te m z ło żu n a p o tk a n o 10 p o k ł a d ó w soli p o ta s o w y c h o g ru b o śc i p o sz c z e g ó ln y c h p o k ła d ó w o d 1 m d o 4,5 m. S u m a ry c z n a m iąższo ść ty c h p o k ł a d ó w s ta n o w i 30 m soli p o ta s o w y c h , z a w ie ra ją c y c h ś r e d n io 15/o c z y s te g o p o ta s u . P o k ła d y te z n a jd u ją się n a g łę b o k o śc i p r a w ie n ie n a d a ją c e j s ię d o e k sp lo a ta c j i 1100 — 1600 m i są p o k ry te t e r e n a m i siln ie z a w o d n io n e m i . N a to m ia s t d a lsz e b a d a n ia w y k a z a ły is tn ien ie s z e re g u an ty k lina li ( m a p k a N.), g dz ie z ło ż a w z n o sz ą się ku p o w ie rz c h n i , ja k to m a m ie jsce w m ie jsc o w o śc ia c h : Suria , w k tó re j w y k o n a n o b a d a n ia p rz e z f irm ę S o lvay : (12 g łę b o k ich w ie rc e ń i j e d e n szyb g łęb o k o śc i 327 m), C ar- d o n a , V i la n o w a , g d z ie g łę b o k o ść z a le g a n ia ich w y n o s i o d 200 do 500 m.

R o z p o c z ę c i e e k s p l o a t a c j i w S u r j i .

S tw o rz o n e już d a w n ie j d la e k s p lo a ta c j i soli p o ta s o w y c h w S u r ia p r z e d s ię b io r s tw o p rz e c h o d z i ło z r ą k d o rą k i n a re sz c ie w r. 1920 p rz e s z ło d o T o w a rz y s tw a a n o n im o w e g o p o d n a z w ą „M in as d e P o- t a s a d e S u r i a “ , k tó re rzeczy w iśc ie z a ję ło s ię r o b o tam i p rz y g o to w a w c z e m i i w r. 1925 ro z p o c z ę ło e k s p lo a ta c ję .

W n a jb l iż sz y c h la tach s p o d z ie w a n e je s t p o k ry c ie z a p o t r z e b o w a n ia ry n k u w e w n ę t r z n e g o Hisz- pan ji , co z a o sz c z ę d z i k ra jo w i ro czn ie o k o ło 5 000 000 p e s tó w , p ła c o n y c h za s p r o w a d z a n e d o ty c h c z a s sole p o ta s o w e z N ie m ie c i F ran c j i .

S o le p o t a s o w e w ło s k ie .

Ź r ó d ł a w E r e t r j i .

W A fry c e w ko lo n j i w ło sk ie j E re t r j a w D an - ka lji o d k ry to so le p o ta s o w e w ź ró d ła c h g o rący ch ,

— 17 —

w y try s k u ją c y c h z g ó ry M o n te Dallol. Z a w a r to ś ć p o ta s u w tej o k o licy o c e n ia ją W ło s i w p rzy b liżen iu n a 1 m iljon to n p o ta s u . W o b e c z n a c z n y c h t r u d n o ści t e c h n ic z n y c h e k sp lo a ta c j i o ra z wzgl. m a ły c h za so b ó w , z ło ż a te n ie m a ją w ię k sz e g o z n a c z e n ia d la ” ry n k u w s z e c h ś w ia to w e g o .

S o le p o t a s o w e w A m e r y c e .

F a b r y k a c j a p o t a s u z r ó ż n o r o d n y c h m a t e r j a ł ó w.

S ta n y Z je d n o c z o n e , b ę d ą c e n a jw ię k sz y m k o n s u m e n te m soli p o ta s o w y c h n ie m ie c k ic h , czyn ią o d d a w n a u s i ło w a n ia u n ie z a le ż n ie n ia s w e g o ro ln ic tw a i p r z e m y s łu o d K a l isy n d ic a tu . I s tn ie je w S ta n a c h Z je d n o c z o n y c h 17 fa b ry k d la u z y s k a n ia p o ta s u z łu g ó w jez io r , w o d y m o rsk ie j , ró ż n y c h roś l in (k rz e w M o sq u ite ) i m in e ra łó w (a lun it , leucy t) . J e d n a k ż e ja k p r o d u k c ja ta je s t m a ło k o rz y s tn a , w s k a z u je s p a d e k jej w o k re s ie p o w o je n n y m w ro k u 1920 o k o ło 45 000 to n , a w r. 1921 o k o ło 10000 ton.

P o s z u k i w a n i a z ł ó ż .

W y s i łk i g e o lo g ó w a m e r y k a ń s k ic h b y ły s k i e r o w a n e n a o d k ry c ie z łó ż soli p o ta s o w y c h o b o g a t s z y c h z a w a r to ś c ia c h p o ta s u i w ty m celu z w ró c o no s z c z e g ó ln ą u w a g ę n a w ie lk ą ko t l in ę ( T h e G re a t B asin) w z a c h o d n ie j części S ta n ó w Z je d n o c z o n y c h . N a o b s z a rz e ty m n a p o ty k a n o z ło ża soli k u c h e n n e j , w s ta n ie T e x a s p rzy w ie rc e n ia c h n a f to w y c h n a t r a f iono n a ś la d y soli p o ta s o w y c h . A n a l i z y w y k o n a n e p rzy ty c h w ie rc e n ia c h w y k a z a ły n a g łę b o k o ś c i 300 - 800 m i s tn ien ie o śm iu stref , z a w ie ra ją c y c h p e w n e ilości p o t a s u — 3% do I 1°q K „ 0 . W s z y tk ie te p r ó b y n ie d a ły d o ty c h c z a s r e z u l ta tó w o ty le p o m y ś ln y c h , b y m o ż n a ro k o w a ć A m e r y c e sze rszy r o z w ó j k o p a ln ic tw a soli p o ta s o w y c h .

Z ło ż a w Rosji.

S o l i k a m s k n a U r a l u .

Z ło ż a w R o s j i w o k o l ic y S o l ik a m s k a n a U r a ' lu, ze w z g lę d u n a z n a c z n e o b s z a ry i p ły tk o ś ć z a le

— 18 —

g a n ia m o g ły b y m ieć p e w n e z n a c z e n ie na ry n k u w s z e c h ś w ia to w y m , g d y b y n ie sp e c y f ic z n e w a ru n k i ro sy jsk ie , w k tó ry c h o b e c n ie n ie m o ż n a w o g ó le m ó w ić o tw o rz e n iu p rz e m y s łu , a ró w n ież d u ż e o d leg łośc i , s u ro w y k l im a t , m a łe u p r z e m y s ło w ie n ie i k u l tu ra lu d n o śc i— co je sz c z e n a dz ie s ią tk i la t p r z e szk o d z i ro z w o jo w i w ię k s z e g o p rz e m y s łu soli p o ta so w y c h .

Z ło ż a w P o lsce .

M a ł o p o l s k a .

M ó w ią c o so lach p o ta s o w y c h w P o lsc e , z a z w y cza j m a się n a m yśli k o p a ln ie K a łu s z i S te b nik, p o ło ż o n e w M a ło p o lsc e , k tó re d o ty c h c z a s s ta n o w ią j e d y n e ź ró d ło w k ra ju p o k ry c ia z a p o t r z e b o w a n ia w e w n ę t r z n e g o soli p o ta s o w y c h .

K o p a l n i a K a ł u s z .

K o p a ln ia K a łu s z b y ła z a ło ż o n a ju ż w X V w., j a k o w a rz e ln ia soli jad a ln e j . P o m im o s tw ie rd z e n ia w niej p o k ła d ó w soli p o ta s o w y c h już w r. 1854, d o p ie ro w r. 1892 rz ą d a u s t r ja c k i ro z p o c z ą ł s ta łe w y d o b y w a n ie soli p o ta s o w y c h w b a rd z o o g ra n ic z o n y m zak re s ie . W r. 1915 w y d z ie r ż a w io n o k o p a ln ię T o w . A k c . K a łu sz , k tó re p o o b jęc iu k o p a lń p rzez P a ń s tw o P o ls k ie w r. 1921 p rz e k sz ta łc i ło s ię n a S p ó łk ę A k c y jn ą ek sp lo a ta c j i soli p o ta s o w y c h w e L w o w ie ( T e s p ) z 67^ u d z ia łe m R ząd u . K o p a ln ia K a łu s z leży w p a s ie P o d k a r p a c k im , p o m ię d z y rz e k a m i Ł o m n ic ą i S iw ką . S o le p o ta s o w e z a le g a ją w i la s ty m p o k ła d z ie żu b ru so ln eg o , k tó ry s ta n o w i j e d e n z o s a d ó w m io c e ń s k ie g o m orza . M iąższo ść ż u b ru so ln eg o b y w a b a rd z o ró ż n o ro d n a , o d 80 d o 300 m. S o le p o ta s o w e , w y s tę p u ją c e w fo rm ie sylw in i- tu o raz k a in itu , s ą ro z m ie s z c z o n e w ż u b rz e so ln y m b a rd z o n ie re g u la rn ie w fo rm ie s o c z e w e k i g n ia z d o ro z m a i te j w ie lk o śc i , n ie m a ją c y c h p rz e w a ż n ie ze so b ą łącznośc i . N a p o d s ta w ie d o ty c h c z a s o w y c h r o b ó t k o p a ln ia n y c h m o ż n a z a u w a ż y ć , iż sy lw in it w y s t ę p u je w d w u c h w a rs tw a c h : je d n a bliże j s t ro p u , d ru g a b lisko sp ą g u ż u b ru so ln eg o : g n ia z d a z a ś kai- n i tó w tra f ia ją s ię w ś ro d k u p o k ła d u żu b ru so ln eg o .

K O P A L N I A K A Ł U S Z .P rz e k ró j ś ro d k o w e j c ię ś c i kopa ln i .

nadkład

PRZEKRÓJ POŁUDNIOWO-WSCHODNIEJ CZĘŚCI KOPPLN/

PRZEKRÓJ PÓŁNOCNO-ZACHODNIEJ CZEŚC/ KO PALN I

R ys. 4.

— 20 —

Z a w a r to ś ć t le n k u p o ta s u w sy lw in ie w p o k ł a d z ie g ó rn y m d o c h o d z i ła do 34%, w p o k ła d z ie z a ś d o ln y m do 29^, j e d n a k ż e p r z e w a ż a ją w ca łe j m a sie so le p o t a s o w e u b o ż s z e . K a in ity k a łu s k ie z a w ie ra ją 10%— \2% K , 0 .

W y d o b y c ie soli p o ta s o w y c h w K a łu s z u o d b y w a s ię z a p o m o c ą s z y b u „ S y lw in “, g łęb o k o śc i 275 m, z sześc iu p o z io m ó w w y d o b y w a ln y c h . S tw ie rd z o n o d o ty c h c z a s , że ro z c ią g ło ść p o k ła d ó w w y n o s i o k o ło 1 500 m.

Z a p a s y soli p o ta s o w y c h n ie s ą d o ty c h c z a s u s ta lo n e . W e d ł u g d -ra O ls z e w s k ie g o o c e n io n e b y ły d o r. 1901 n a 200 000 ton , w k i lk a la t p ó źn ie j n a 300 000 ton . W r. 1913, n a p o d s ta w ie ó w c z e s n y c h d a n y c h , o s z a c o w a ł je dr. O lsz e w sk i n a 1 050 000 ton , a ’w r. 1924 o k o ło 13 000 000 ton , z a z n a c z a ją c p rz y te m , iż w y k o n y w a n e w c ią ż ro b o ty b a d a w c z e , o d k ry w a ją n o w e z a so b y soli, j a k o to: p o k ła d sylwi- n i tu i k a in itu , o g rubośc i 20— 40 m , j e d e n p o k ła d sy lw in i tu o z aw ar to śc i 27,87“,, K 20 i t. d. i to w g łę b o k o ś c ia c h nie p r z e k ra c z a ją c y c h 300 m.

Dr. O lsz e w sk i zazn a cz a , iż w m ia rę ro z w i ja n ia s ię r o b ó t p rz y g o to w a w c z y c h , o d k r y w a ją s ię c o ra z to n o w e z a p a s y soli.

W y tw ó rc z o ś ć soli p o ta s o w y c h o d p o c z ą tk u dz ia ła ln o śc i „ T e s p u “ , w ynosiła :

R o k T o n y

1021 — 15 5.il

1922 — 46 0S3

1925 — 52 124

1924 — 03 719

1029 — 100 875

1926 — 1H3 041

U r z ą d z e n ia k o p a ln i są o b l ic z o n e na 250 000 t p ro d u k c j i roczne j .

W ce lu w y k o rz y s ta n ia u b o ż s z y c h sy lw in i tó w p rz y s tą p io n o w r 1925 do b u d o w y z a k ła d u k o n c e n tra c y jn e g o , w z o r o w a n e g o n a z a k ła d a c h n i e m ieck ich .

U ru c h o m ie n ie z a k ła d u n a p o ty k a t ru d n o śc i ze w z g lę d u n a d u ż ą z a w a r to ść i łó w w w y d o b y w a n y c h so lach .

K o p a l n i a S t e b n i k .

C zas p o w s ta n ia sa l in y w S te b n ik u , p o ło ż o n e j n a p o łu d n io w s c h ó d o d D r o h o b y c z a m e je s t do-

K O P A L N I A S T E B N IKS z e m a ty c z n y p lan k o p a ln i .

N

— 21 —

PRZEKRÓJ POPRZECZKA KOPflLNi

Sb — só l hcgaisza Sm • uboxsxa K — ' potasowa

NE

- 22 —

k ła d n ie znany . W i a d o m e m jes t , iż w r. 1773 p rz e s z ła z r ą k hr. S e w e r y n a R z e w u s k ie g o n a w ła s n o ś ć R z ą d u a u s t r ja c k ie g o .

S o le p o t a s o w e s p o s t r z e ż o n o w łu g o w n ia c h w r. 1854. W p ó ź n ie jsz y m zaś cz a s ie k o ło r. 1901 p o d ję te z o s ta ły b a d a n ia soli p o ta s o w y c h w is tn ie j ą c y c h c h o d n ik a c h p rz e z ó w c z e s n e g o k ie ro w n ik a ż u p y inż. E d w a r d a W in d a k ie w ic z a . S tw ie rd z i ł o n p o d ó w c z a s z ło ż a p o l ih a l i tó w o ra z p o k ła d y z a w ie r a ją c e m ie s z a n in ę soli k a m ie n n e j , ka in i tu , sy lw in u o raz soli g la u b e rsk ie j .

O d k r y ć tych rz ą d a u s t r ja c k i n ie w y k o rz y s ta ł . D o p ie r o w r. 1923 p o w y d z ie rż a w ie n iu sa l in y tej p rz e z T . S. P., r o z p o c z ę to n a s z e r sz ą s k a lę p o s z u k iw a n ia i e k s p lo a ta c ję soli p o ta s o w y c h .

Z ło ż a s te b n ic k ie s ą d o ty c h c z a s z b a d a n e je s z cze m n ie j n iż z ło ż a k a łu sk ie . Z a le g a ją o n e w p o tę ż n e j w a rs tw ie żu b ru so ln e g o o z n a c z n ie w ię k s z y m n a s y c e n iu so lą , niż to m a m ie jsce w K a łuszu .

D o ty c h c z a s o w ą e k s p lo a ta c ję p r o w a d z i s ię j e d n y m s z y b e m g łę b o k im n a 152 m z 4 p o z io m ó w . N a ra z ie ro b o ty są s k o n c e n t r o w a n e w je d n > m ze s k r z y d e ł k o p a ln i , g d z ie n a p o tk a n o i z ło ża soli p o ta so w y c h , s k ła d a ją c y c h się , p rz e w a ż n ie z s ia r c z a n ó w o z a w a r to ś c i 1 O/ó— \5% K 20 . J a k o d o m in u ją cy m in e ra ł w y s tę p u je tu k a in i t i so le te p o d n a z w ą k a in i tó w s te b n ic k ic h s ą w y s y ła n e n a ry n ek .

Z d o ln o ś ć w y tw ó rc z a is tn ie jący ch u r z ą d z e ń k o p a ln ia n y c h je s t o b l ic z o n a n a p ro d u k c ję 100 000 to n roczn ie . W r. 1925 z a s o b y tej k o p a ln i b y ły o b l i cz o n e n a 1000 000 to n soli p o ta s o w y c h , w r. 1925 s z a c u je je dr. O ls z e w s k i n a 5 000 000, n o w s z e zaś ro b o ty p o s z u k iw a w c z e w k o p a ln i o raz w ie rc e n ia w y k a z u ją da lsze z a so b y , a n a w e t d o ty c h c z a s n ie n a - p o ty k a n e p o k ła d y sy lw in i tu o zaw ar to śc i 40% K 20 .

W y tw ó r c z o ś ć k o p a ln i S teb n ik :

w r. 1923 — 13 042 iw r. 1924 — 17 707 „w r. 1925 — 59 506 „w r. 1926 — 74 648 „

— 23 —

P o r ó w n a n i e z ł ó ż m a ł o p o l s k i c h z n i e m i e c k i e m i .

Z ło ż a m a ło p o l s k ie k a rd y n a ln ie ró ż n ią s ię od z łó ż soli p o ta s o w y c h n ie m ie c k ic h , ta k co d o w ie k u g eo lo g iczn eg o , j a k i co d o s a m e g o c h a r a k te ru złóż.

Z ło ż a n iem ieck ie w y s tę p u ją w fo rm acji p e rm - sk ie j , z a le g a ją w c e h s z ty n ie ś ro d k o w y m , są p rz y k ry te z a z w y c za j d o ln o - t r ja s o w y m p s t ry m p ia s k o w cem . Z ło ż a m a ło p o ls k ie z a le g a ją w m io ceń sk ie j p o d k a r p a c k ie j fo rm ac jj ilu so ln eg o , p rz y c z e m i n a k ła d i p o d k ła d tej fo rm ac j i s t a n o w ią i ło łu p k i z p r z y ro s ta m i p ia s k o w c ó w , n ie m a ją c e w y b i tn y c h c e c h p e t ro g ra f ic zn y c h , k tó re p o z w a la ły b y n a ł a tw e i b e z b łę d n e ich o z n a c z e n ie i ro z ró ż n ie n ie . N ie z a w ie ra ją o n e ró w n ie ż p ra w ie ż a d n y c h sk a m ie n ie l in , k tó re c h a ra k te ry z o w a ły b y p o k ła d y s p ą g o w e i s t r o p o w e i łów so ln y ch .

P o w y ż s z a o k o l iczn o ść u t ru d n ia z n a c z n ie p o s z u k iw a n ia , g d y ż iły s o lo n o ś n e w y s tę p u ją n a P o d -

.k a rp a c iu w stre f ie o b ję te j s i lnem i z a b u rz e n ia m i tek- to n ic z n e m i i w y w o ła n e m i tern s f a łd o w a n ia m i te ren u .

W z ło ż a c h c e h s z ty ń s k ic h p rz e w a ż a ją j a k o p o d s t a w o w e so le k a rn a l i t (KC1 -J- M g C b -f- 6 H-_.0), ki- z e ry t ( M g S 0 4 -j- H ?0 ) , r zad z ie j z n a jd u ją s ię sy lw in (KC1), k a in i t ( M g Ś 0 4 -j- K C 1 4 " 3 H 20 ) i p o l ih a l i t (2 C a S O j -)- K oSÓ j -f- M g S 0 4 -f- H oO ) o ra z s c h e e n i t ( K 2S 0 4 -j- M g S O , 4 - 6 HLO) w ro z m a i ty m s to s u n k u z e s o b ą z so lą (N a C l) i ( a n h id ry te m (CaSO.,)-

W K a łu sz u i S te b n ik u b r a k p ie rw o tn y c h z łóż p o l iha li tu , k a rn a l i tu i k ize ry tu , ja k o też p o tę ż n y c h a n h id ry tó w , n a to m ia s t w y s tę p u ją g ło w n ie k a in i ty i sy lw in ity , k tó re w z ło ż a c h n iem ieck ich są u w a ż a n e , ja k o m in e ra ły , w y s tę p u ją c e , p r z e w a ż n ie n a w tó rn e m ło ż y sk u .Z a s o b n o ś ć p a s a S t e b n i c k o -K a ł u s k i e g o.

P o w y ż s z e ok o l iczn o śc i n ie p o z w a la ją n a p rze" p r o w a d z e n ie a n a lo g j i p o m ię d z y z ło ż a m i s ta s s f u r c ' k ie m i , a n a w e t g ó rn o re ń s k ie m i i b a d e ń s k ie m i a m a ło p o ls k ie m i .

Z m u s z a n as to d o g ro m a d z e n ia j a k n a jw ię k sze j ilości w ła sn y c h o b se rw a c y j , n a p o d s t a w i e k t ó ry c h m o ż n a b ę d z ie w y tw o rz y ć h ip o te z y , t a k co d o

— 24 —

g en ezy , ja k i s tra tyg ra f j i z łóż m a ło p o lsk ic h . W ó w czas d o p ie ro b ę d z ie m y m ieli p o d s ta w y do śc iś le jszej o c e n y w a r to śc i i z a s o b n o ś c i tych złóż.

D o ty c h c z a s ocen ia l i w a r to ś ć z łóż s te b n ic k o -k a - lu sk ic h Dr. O lsz e w sk i n a 100 m il jo n ó w ton , inż. zaś W in d a k ie w ic z p o d a je za a u to ra m i n ie m ie c k im i ich z a s o b n o ś ć n a 70 m i l jo n ó w ton.

T r u d n o ś c i s z y b k i e g o r o z w o j u p r z f e m y s ł u p o t a s o w e g o w P o l s c e .

N iez a le żn ie o d o g ó ln eg o z a s o b u soli p o t a s o w y c h n a c a łe m P o d k a rp a c iu , ju ż o b e c n ie p rz e w id z ieć m o ż n a tru d n o śc i , k tó re p ię t r z ą się n a d ro d z e s z y b k ie g o ro z w o ju p rz e m y s łu p o ta s o w e g o w M ało - p o lsce .

P r z y p o ró w n a n iu z łó ż m a ło p o ls k ic h ze z ło ż a mi n ie m ie c k ie m i , f ra n c u sk ie m i a n a w e t h isz p a ń sk ie - m i u d e r z a n a s p rz e d e w s z y s tk ie m m a łe w z g lę d n ie s k u p ie n ie soli p o ta s o w y c h w p o sz c z e g ó ln y c h punk_ ta c h . N ie w ie lk ie w y m ia ry j a k w k ie ru n k u rozcią_ g łośc i, t a k i p o u p a d z ie n a d a j ą o s a d o m soli p o t a so w y c h w M a ło p o ls c e c h a ra k te r so c z e w e k .

M iąższość ty c h s o c z e w e k p r z e w a ż n ie je s t n ie z n a c z n a , są o n e p o ro z rz u c a n e n ie re g u la rn ie w ż u b rze so lnym .

Ł ą c z n o ś c i p o m ię d z y p o s z c z e g ó ln e m i s o c z e w k a m i b ra k , j a k to w id z im y w K a łu szu .

C z a sa m i ty lko , p r a w d o p o d o b n ie w s k u te k p o fa łd o w a ń ż u b ru so ln eg o , so c z e w k i ta k ie le żą r ó w n o le g le j e d n a n a d d ru g ą , tw o rz ą c ja k g d y b y p o k ł a dy, c zego p r z y k ła d m a m y w S te b n ik u ,

T a k i c h a r a k te r z łó ż p o w o d u je n ie m o ż l iw o ść k o n c e n t r a c j i w ię k sz e j p ro d u k c j i w j e d n e m m ie jscu , w y w o łu je k o n ie c z n o ś ć w ie lk ie j ilości b a d a ń , a co n a jw a ż n ie j s z e n ie p o z w a la n a w y p r a c o w a n ie z g ó ry p la n u p ro d u k c j i , ro z w o ju k o p a ln i i u s ta le n ie jej z a s o b ó w .

N i e d o s t a t e c z n e d a n e d l a o c e n y z a s o b ó w .

Z b y t m a ło je szcze d o k o n a n o b a d a ń i w ie rceń , p o ś w ię c o n y c h sp e c ja ln ie so lo m p o ta s o w y m , n a t a k

— 25 —

w ie lk ie j p rze s trzen i , j a k ą p o k r y w a ją m io c e ń s k ie o s a d y s o lo n o ś n e P o d k a rp a c ia .

N ie m o ż n a w s k u te k te g o tw ie rdz ić , n a p o d s ta w ie d w u c h k o p a lń n ie d o k ła d n ie p o z n a n y c h , iż d a ls z e sp e c ja ln e b a d a n ia n ie o d k ry ją z łóż o in n y m c h a ra k te rz e , b a rd z ie j k o rz y s tn y m d la ro z w o ju w ie lJ k iego p rzem y słu .

N a P o d k a rp a c iu is tn ie je ca ły s z e re g sa lin i w y k o n a n o w p o s z u k iw a n iu o le ju s k a ln e g o w ie le o tw o rów , k tó re p rz e w ie rc a ły fo rm a c ję so lną , p rz e to g d y b y so le p o ta s o w e w y s tę p o w a ły czę s to i m a so w o , m u s ia ły b y z w ró c ić u w ag ę .

J e d n o c z e ś n ie s tw ie rd z ić n a leży , iż w ca ły m sz e re g u m ie jsc o w o śc i w sc h o d n ie j części u tw o ró w s o lo n o ś n y c h P o d k a r p a c i a są ś la d y w y s tę p o w a n ia soli p o ta s o w y c h . W je d n y c h p u n k ta c h so le p o t a s o w e s ą ju ż s tw ie rd z o n e i e k s p lo a to w a n e (K a łu sz , S te b n ik ) , w in n y ch n a w ie rc o n e , lecz n ie z b a d a n e (T u r z a W ie lk a , M o rszy n ) je sz c z e w in n y c h zaś m o ż l iw ość w y s tę p o w a n ia w sk a z u je g o rz k ie ź ró d ła s o lo n o ś n e (R o su ln a , O ty n ja , K o ło sk ó w , S t ru p k ó w , U to- ro p y ) . M ie jsc o w o śc i te są j e d n a k ro z rz u c o n e n a d o ść da lek ie j p rze s trzen i o k o ło 300 km, ro z rz u c o n e w te re n ie g ó rzy s ty m , w k ra ju z u p e łn ie n ie u p rz e m y - s ło w io n y m , b ez k o m u n ik a c j i ko le jow ej.

P r a w d o p o d o b i e ń s t w o i s t n i e n i a n a P od- k a r p a c i u m a ł y c h k o m p l e k s ó w z ł ó ż .

P o w y ż e j p rz y to c z o n e u w ag i w s k a z u ją n a p r a w d o p o d o b ie ń s tw o , iż w a ru n k i is tn ie jące p rz y p o w s ta n iu p o d k a r p a c k ie g o u tw o ru so lo n o ś n e g o n ie z b y t sp rz y ja ły m a s o w e m u tw o rz e n iu w ię k sz y c h k o m p le k só w z łó ż soli p o ta s o w y c h . Z ło ż a już is tn ie ją c e i te , k tó re m o g ą b y ć o d k ry te , s ta n o w ią racze j d o ść liczne , lecz m n ie jsz e z łoża , p o w s ta łe w m ie js c o w o śc iach w y ją tk o w o sp rz y ja ją c y ch o s a d z a n iu s ię soli p o ta s o w y c h .

N ie p o m y ś ln e m z jaw isk iem w z ło ż a c h m a ło p o l sk ich je s t b r a k w ię k s z y c h ilości j e d n o r o d n y c h m in e r a łó w w p o s z c z e g ó ln y c h p u n k ta c h . W K a łu sz u np. m a m y ty lko c zęśc io w o do c z y n ie n ia z so c z e w k a m i d o s ta te c z n ie b o g a te g o w K sO sy lw in itu , k tó

ry n a d a je s ię d o b e z p o ś re d n ie g o z a s to s o w a n ia w roli, j a k o n a w ó z s z tu c z n y w y s o k o p r o c e n to w y (20—- 35$ K 20 ) . P o z o s ta łe ilości sy lw in i tó w m u s z ą być w z b o g a c o n e , o b e c n o ś ć zaś i łów w tym p ro d u k c ie , u t r u d n ia p r o c e s p rz e ró b k i i z m u s z a d o p r z e p r o w a d z a n ia d o p ie ro b a d a ń i z m ia n w m e to d a c h fabry- k a t j i . B rak je s t w ię k s z y c h z łóż k a rn a l i tó w , n a d a ją c y c h s ię d o teg o ż p ro c e s u k o n c e n t r a c y jn e g o i p r z e ró b k i n a so le w y s o k o p ro c e n to w e . W y s tę p u ją n a to m ia s t k a in ity , k tó re w K a łu sz u z a w ie ra ją d uże ilości so li N a C l d o 39$, p rzy z a w a r to śc i KC1 (c h lo r k u p o ta s u ) o k o ło 1 l/o i n ie n a d a j ą się sa m o d z ie ln ie ja k o s u r o w e so le m ie lo n e .

T r u d n o ś c i z b y t u k a i n i t ó w .

K a in i ty s te b n ic k ie , z a w ie ra ją c e w e d łu g prof. R o s e n a z n a c z n e ilości lan g b e in i tu (s ia rczan y ) p rz y z a w a r to ś c i o k o ło 12$ KoO i m n ie js z y c h i lośc iach N aC l, niż k a łu sk ie , z n a jd u ją z a s to s o w a n ie i m a ją d o ść d u ży z b y t n a ry n k u w e w n ę t rz n y m . J e d n a k ż e z b y t ty ch soli, b e z ró w n o c z e s n e j m o żn o śc i d o s ta w y w y s o k o p r o c e n to w y c h soli p o ta s o w y c h n a p o ty k a n a z n a c z n e t ru d n o śc i h a n d lo w e . P o d o b n o K alisynd i- fcat, w ie rn y sw e j p o l i ty c e h a m o w a n ia ro z w o ju p r z e m y s łu p o ta s o w e g o w in n y c h k ra ja c h , d o w ie d z ia w szy się o t r a n z a k c jac h , z a w a r ty c h n a n i s k o p r o c e n to w e so le z P o lsk i , w s t rz y m u je ta k im k l i je n to m w y s y łk ę w y s o k o p r o c e n to w y c h n a w o z ó w i ż ą d a d la s ieb ie ró w n ie ż d o s ta w i n i s k o p r o c e n to w y c h soli. R ó w n o c z e ś n ie i ry n e k w e w n ę t r z n y , a szczeg ó ln ie j z ie m ie b y łe g o z a b o ru p ru sk ie g o , s p r o w a d z a ją c e p rz e d w o jn ą w ięce j so li p o ta s o w y c h (w r. 1913 — 420 000), n iż w y n o s i o b e c n ie ca ła p r o d u k c ja k o p a l ni K a łu sz i S teb n ik , z u ż y tk o w y w a ły zn a c z n ie js ze ilości soli w y s o k o p ro c e n to w y c h . W o b e c z n a c z n y ch k o s z tó w p rz e w o z u , a n ie p e w n e j k o n ju n k tu ry d la ro ln ic tw a , s p r o w a d z a n ie n i s k o p ro c e n to w y c h soli ze S te b n ik a i K a łu s z a w id o c z n ie p r z e d s ta w ia ło za d u że ryzyko , g d y ż z a p o t r z e b o w a n ie n a so le p o ta s o w e w tej dz ie ln icy zm n ie js z y ło się z n a c z n ie w p o r ó w n a n iu z p r z e d w o je n n e m .

— 26 —

— 27 —

J e d n ą z p rzy czy n , p o z a m o m e n ta m i ogó lne j p o l i ty k i e k o n o m ic z n e j , je s t b r a k d o s ta te c z n e j ilości soli w y s o k o p ro c e n to w y c h , k tó re n ie z a w s z e m o ż n a z a m ie n ić ka in i tem , ja k o so lą , z a w ie ra ją c ą z b y t d u żo o b c y c h d o m ieszek .

Z w i ę k s z e n i e z a p o t r z e b o w a n i a n a w y s o k o p r o c e n t o w e s o l e p o t a s o w e .

W ię k s z e z a p o t r z e b o w a n ie n a so le w y s o k o p r o c e n to w e k o n c e n t r o w a n e i zm n ie jsz a n ie w z g lę d n e zu ży c ia soli s u ro w y c h n ie je s t z ja w is k ie m s p e c y ficznie p o lsk ie m , lecz d a je się z a o b s e r w o w a ć w w ie lk im p rz e m y ś le p o ta s o w y m n ie m ie c k im , j a k o tern ś w ia d c z y z e s ta w ie n ie za s z e re g la t o s p o s o b ie z u ż y tk o w a n ia w y d o b y ty c h w N ie m c z e c h s u ro w y c h so li p o ta s o w y c h .

K a r n a l i t i k i z e r y t Kainit, sylw init, twarda só l i szenit

R o kW ydobyto

ogółem

Z użycie w stanie surowym (naw ory)

Z użyciedla

koncentracji

W ydobyto

ogółem

Z użycie w stanie surowym (naw ozy)

Z użyciedla

koncentracji

w t o n a c h

1880 529 104 4137 524 967 139 490 127 517 11 973

1890 845 477 32 464 813 013 433 787 305 015 128 772

1900 1 699 851 54 101 1 645 750 1 337 185 1 098 421 238 764

1910 3 582 8S5 73 568 3 5C9 317 4 577 893 3 051 257 1 526 636

1913 5 392 35C 59 062 5 243 288 6 305 160 3 50S 361 2 796 799

1.923 6 982 241 8 135 6 974 096 4 230 133 1 231 903 2 998 230

192-1 3 S48 379 12 615 3 835 764 4 224 061 I 267 647 2 956 414

1925 4 547 746 18 857 4 528 SS9 7 496 494 1 737 547 5 758 947

Ja k w id a ć z p o w y ż s z y c h tablic , k a rn a l i t i ki- z e ry t są p ra w ie c a łk o w ic ie p r z e ra b ia n e n a so le w y s o k o p r o c e n to w e , p o z o s ta łe zaś sole , t. j. k a in i ty , sy lw in ity , sól tw a r d a i szen it , k tó r e w p ie rw sz y m o k re s ie b y ły s p o ż y tk o w a n e p rz e w a ż n ie w s ta n ie s u ro w y m , z b ieg iem czasu co raz w ię c e j są w y k o rz y s ty w a n e , j a k o m a te r j a ł d la ko n cen trac j i .

— 2 8 —

W r. 1890 p r z e r a b ia się o k o ło 8% w y d o b y ty c h soli

„ 1900 „ „ „ 20*

„ 1913 „ „ „ 40% '

„ 1924 „ „ „ 70%

„ .1925 „ 80%

O b e c n e s t a d ju m ro z w o ju św ia to w e g o p rz e m y s łu p o t a s o w e g o c h a ra k te ry z u je d ą ż e n ia d o p r z e tw a rz a n ia soli s u ro w y c h n a k o n c e n t ro w a n e . O ile p r z e to p rz e m y s ł te n m a u n a s ro z w ija ć s ię n o r m a l n ie i b y ć z d a tn y m do k o n k u re n c j i n a ry n k u ś w ia to w y m , m us i m ie ć w a ru n k i , b y i w ty m k ie ru n k u m ó g ł d o s to s o w a ć s ię d o o g ó ln ie p a n u ją c y c h ten- d en cy j . G łó w n y m w a ru n k ie m je s t p o s ia d a n ie d o s ta te c z n y c h ilości j e d n o r o d n e g o m a te r ja łu s u ro w e go k tó ry n a d a w a ł b y się d la p e w n e g o ty p u z a k ła d u k o n c e n t r a c y jn e g o . N a jb a rd z ie j k o rz y s tn e m jest , g d y d a n y s u ro w ie c z g r u p o w a ł się w je d n e j m ie j s c o w o ści lub b a rd z o p o b l isk ie j . P rz y ro z rz u c o n y c h k o p a ln ia c h n a w ię k sz e j p rz e s trz e n i , p r z y ró ż n o r o d n o ści m a te r ja łu , k o sz ty w y tw ó rc z o śc i p o d n o s z ą się, a z n a c z n a c z ę ść u b o ż s z y c h soli n ie m o ż e b y ć n a le ż y cie w y k o rz y s ta n a .

W a r u n k i d l a z a k ł a d ó w k o n c e n t r a c y j n y c h w K a ł u s z u i S t e b n i k u .

M a ło p o lsk ie k o p a ln ie soli p o ta s o w y c h K a łu sz i S te b n ik ty m w a r u n k o m d o ty c h c z a s n ie o d p o w ia d a ją . W K a łu sz u b o w ie m , g d z ie is tn ie je już z a k ła d k o n c e n t r a c y jn y , z b u d o w a n y w /g n a jn o w sz y c h ty p ó w n iem ieck ich , d la p rz e ró b k i sy lw in i tó w w z g lę d n ie in n y ch p o łą c z e ń c h lo rk o w y c h , z a k ła d te n n ie m a je sz c z e d o s ta te c z n ie s i ln e g o o p a rc ia o s tw ie r d z o n e z a p a s y s u ro w c a . Z b a d a n e w ie rc e n ia m i w o b r ę b ie te re n u , d o s t ę p n e g o d la is tn ie jące j k o p a ln i , z a p a s y m a te r ja łu , z d a tn e g o d o p rz e ró b k i , z a b e z p ie cza ją p rz y p u s z c z a ln ie p r a c ę w d o ty c h c z a s o w y m z a k re s ie n a la t k i lka . D o p ie ro d a ls z e w ie rc e n ia , p r z e p r o w a d z o n e w n a jb liż sze j o k o l icy p rz y p o m y ś ln y m w y n ik u , m o g ą o d k ry ć n o w e z łoża . E k s p lo a ta c ja ich z a p o m o c ą n o w y c h s z y b ó w m o ż e z a p e w n ić t rw a

— 29 —

łe p o d s t a w y i n o rm a ln y ro zw ó j p ro d u k c j i n a d z ie s ią tk i la t d la is tn ie ją c y c h u rząd zeń .

K o p a ln ia S te b n ik e k s p lo a tu je n a ra z ie j e d n ą s o c z e w k ę , w k tó re j w y s tę p u je 5 p o k ła d ó w kaini- tó w . R o b o ty p o s z u k iw a w c z e o s ta tn ic h m ies ięcy w y k a z a ły o b e c n o ś ć soli p o ta s o w y c h w in n y c h m ie j sc a c h , d o ść o d le g ły c h od p ie rw sze j so c z e w k i i od s z y b u . Z a p a s y z n a n e i n o w o n a w ie rc o n e są z n a c z n e w /g d o ty c h c z a s o w e j skali p ro d u k c j i . M ó w ić j e d n a k o w ięk sze j e k sp lo a ta c j i , czy też o w z b o g a c e niu soli n a p o d s ta w ie is tn ie ją c y c h d a n y c h , jeszcze n ie m o ż n a .

W id o k i rozw oju i z n a c z e n ie z łó ż w M a ło p o lsc e .

R e a s u m u ją c d a n e , co d o z łóż soli p o ta s o w y c h w M a ło p o lsc e , o k re ś l ić m o ż n a ich z n a c z e n ie w s p o s ó b n a s tę p u ją c y :

M a ło p o ls k a W s c h o d n ia p o s ia d a so le p o ta s o w e n a P o d k a r p a c iu w m io c e n ie s o lo n o śn y m , n a p rz e s t rzen i o d ź ró d e ł D n ie s tru do C z e re m o sz a , t. j. w p a s ie , o b e jm u ją c y m p rz e s t r z e ń p rze sz ło 300 km d łu g o śc i i o k o ło 40 km sze rokośc i .

S o le te są e k s p lo a to w a n e ro b o ta m i gó rn icze - m i w d w u c h p u n k ta c h : w S te b n ik u i K a łu szu , o d le g ły c h o d s ie b ie o 100 km. P o z a te rn is tn ie ją d a n e co do sz e re g u innych p u n k tó w w ty m pas ie , czy to o t r z y m a n e z a p o m o c ą d a n y c h w ie rc e ń , czy a n a l iz y w ó d , k tó re s tw ie rd z a ją o b e c n o ś ć soli p o t a so w y c h w p o sz c z e g ó ln y c h p u n k tach .

W s z y s tk ie p o w y ż s z e t e r e n y są z b y t m a ło z b a d a n e , b y ob l iczać m o ż n a by ło z a w a r to ś ć c a łe g o p a sa. J e d n a k ż e re zu l ta ty , p o d ję ty c h o s ta tn io ro b ó t w ie r tn ic z y c h , jak np. w S te b n ik u , T u r z y W ie lk ie j , p o tw ie rd z a ją n ie ty lk o o b e c n o ś ć soli p o ta s o w y c h , lecz r ó ż n e n o w e ro d z a je ty c h soli, j a k np.: sy lw in i- ty w S teb n ik u ; w T u r z y W ie lk ie j po lihalli ty . Z ty c h w z g lę d ó w d o ty c h c z a s o w ą o c e n ę z a s o b n o ś c i c a łe g o te re n u na 100 milj to n soli p o ta so w y c h , n a leży u w a ż a ć racze j ja k o z b y t o s tro żn ą .

P rz y jm u ją c p o d u w a g ę m a łą g łę b o k o ś ć z a le g a n ia p o k ła d ó w soli p o ta s o w y c h , w s p a n ia łe w a r u n ki p o d w z g lę d e m g órn iczym , jak to ł a tw o ś ć b u d o -

w y szybów , g d y ż w a r s tw y n a d k ła d o w e są m a ło z a w o d n io n e ; ta n io ś ć o d b u d o w y z e w z g lę d u n a n ie o b e c n o ś ć w o d y w k o p a ln ia c h i z b ę d n o ś ć o b u d o w y w y ro b isk ; da le j , u w z g lę d n ia ją c n ie z w y k le b o g a ty w KoO s k ła d ty c h m in e ra łó w , n a le ż y u w a ż a ć z ło ża

— 30 —

K ys. b.

M a ło p o lsk i , ja k o o b je k t n ie z m ie rn ie cenny . Z ł o ż a te , d z ięk i ła tw e j e k sp lo a ta c j i z a o p a t r u ją ju ż o b e c n ie P o ls k ę w te n n i e z b ę d n y d la ro ln ic tw a su ro w iec ,

— 31 —

p o z w a la ją u t r z y m a ć ro ln ic tw o na m o ż l iw y m p o z io m ie b e z o p ła c a n ia h a ra c z u zagran icy .

P o ło ż e n ie ty ch z łóż n a k ra ń c u R z e c z y p o s p o l i tej w p o ła c i n a jb a rd z ie j o d d a lo n e j od m o rz a — z a b e z p ie c z a n a w e t tej części k ra ju ła tw o ś ć z a o p a t r y w a n ia się w so le i w z g lę d n ą ich tan io ść .

T a k ie p o ło ż e n ie g e o g ra f iczn e czyni z ty c h z łóż n a tu ra ln y o ś ro d e k d la z a o p a t r y w a n ia w sole p o t a so w e , o p ró c z M a ło p o lsk i , są s ie d n ic h p o łac i R z e c z y p o s p o l i te j , a ró w n ie ż o śc ie n n y c h k ra jó w ro ln iczych , jak : C z e c h o s ło w a c ja , W ę g ry , R u m u n ja i t. d.

J e d n a k ż e n a le ż y się liczyć, iż ro zw ó j te g o p rz e m y s łu w M a ło p o ls c e n ie pó jd z ie s z y b k ie m i k r o k a mi n a p r z ó d i n ie m o ż e z a w a ż y ć n a r y n k u w s z e c h ś w ia to w y m . P o p ie rw sz e , z a s o b y o c e n ia n e n a 100 milj. ton , czy n a w e t w ięce j , p rz y o b e c n e m ro c z n e m zu ży c iu soli p o ta s o w y c h , s ta n o w ią z a le d w ie 6-let- n ie p o k ry c ie z a p o t r z e b o w a n ia w s z e c h ś w ia to w e g o . P o d ru g ie — is tn ie ją c e z a s o b y są z b y t t r u d n e do u c h w y c e n ia , w y m a g a ć b ę d ą d łu g ie g o czasu n a w y św ie t le n ie ich is to tne j w a r to ś c i i m ie jsc , w k t ó rych n a le ż y je e k s p lo a to w a ć .

Z d o ty c h c z a s o w y c h ro b ó t w id z im y , iż n a g r o m a d z e n ie soli p o ta s o w y c h w p o s z c z e g ó ln y c h p u n k ta c h je s t w z g lę d n ie m a łe . T a oko l iczn o ść n ie p o z w a la n a tw o rz e n ie w ie lk ich k o p a lń , k tó ry c h z d o ln o ś ć p ro d u k c j i m o ż e b y ć z n a c z n a , m o ż e s ta le w z ra s ta ć w m ia rę z a p o t r z e b o w a n ia i z a p e w n ić e k s p lo a ta c ję n a d łu ż sz y o k re s czasu. R o b o ty p rz e to b a d a w c z e i c iąg łe d a lsz e in w e s ty c je są k o n ie c z n e n a w e t d la u t r z y m a n ia p ro d u k c j i n a p e w n e j w y so k o śc i .

T a ż s a m a o k o l iczn o ść u t ru d n ia s p r a w ę ce lo w e j b u d o w y z a k ła d ó w . k o n c e n t r a c y jn y c h . W y m a g a ją o n e b o w ie m z n a c z n y c h ilości j e d n o r o d n y c h s u r o w c ó w , a b y m o g ły się n o rm a ln ie a m o r ty z o w a ć . Bez z a k ł a d ó w zaś k o n c e n t r a c y jn y c h n ie w y z y sk u je s ię n a le ż y c ie z łó ż a t e m s a m e m o b n iż a ich w a r to ść , a ró w n ie ż u t ru d n ia s ię z b y t soli i s zy b k ie ich r o z p o w sz e c h n ie n ie . S ło w e m , t ru d n o śc i d la s z y b s z e g o ro z w o ju te g o p rz e m y s łu na w ię k sz ą sk a lę , s ą z n a c z n e . O d le g ło ś ć o d m o r z a — te n n ie z b ę d n y w a r u n e k d la w y r ó w n a n ia s z a n s w w a lc e k o n k u re n c y jn e j n a r y n k u w s z e c h ś w ia to w y m — je s t z b y t d u ża , o d p a d a p rz e

— 32 —

to m o ż n o ś ć e k s p o r tu , t e n g łó w n y b o d z ie c ro z w o ju p rz e m y s łu na w ie lk ą skalę .

Z n a c z e n i e t e r e n ó w m a ł o p o l s k i c h d l a P a ń s t w a .

D la P a ń s tw a s p r a w a soli .m a ło p o ls k ic h m a p ie r w s z o r z ę d n e i już a k tu a ln e z n a c z en ie . P r z y p o s ia d a n iu r z a d k ie g o su ro w c a , n i e z b ę d n e g o d la ro l n ic tw a i p rz e m y s łu , a p r z e d e w s z y s tk ie m p rz e m y s łu w o je n n e g o , k o n ie c z n o ś c ią p a ń s tw o w ą je s t z a p e w n ie n ie s ta łe j i n ie p rz e rw a n e j p ro d u k c j i te g o s u r o w ca w ilośc iach , z a b e z p ie c z a ją c y c h p rz y n a jm n ie j p o k ry c ie w e w n ę t r z n e g o z a p o t r z e b o w a n ia .

Z u ż y c ie n a w o z ó w p o ta s o w y c h n a z ie m ia c h P o lsk i o b e c n e j , w y n o s i ło w r 1913 o k o ło 525 000 ł.

P rz y jm u ją c ś r e d n ią z a w a r to ś ć K sO w ty ch s o la c h n a 25 o, i w z w ią z k u z tern w a r to ś ć 1 to n y n a w o z ó w o k o ło 35 M k. n ie m , w y d a te k n a ce l p o w y ż sz y P o lsk i w y n o s i ł o k o ło 18 m iljon . M k. n iem -, czyli p rze sz ło 40 milj. z ło ty c h roczn ie .

A c z k o lw ie k z a p o t r z e b o w a n ie to, w s k u te k p o w o je n n y c h w a ru n k ó w , w y n o s i w o s ta tn ic h la ta c h z a le d w ie o k o ło 40%, je d n a k ż e s to p n io w a p o p r a w a s to s u n k ó w g o s p o d a rc z y c h P o lsk i i n ie u n ik n io n a k o n ie c z n o ś ć o p a rc ia p o l i ty k i g o s p o d a rc z e j k r a ju o ro ln ic tw o , m usi w y w o ła ć d ą ż n o ś ć d o in te n s y w n ie j sze j p ro d u k c j i ro lne j , a w ięc i d o w z ro s tu z a p o t r z e b o w a n ia n a w o z ó w sz tu c z n y c h . W ty c h w a r u n k a c h s ta ł e z w ię k sz a n ie w y d a jn o śc i k o p a lń soli p o t a s o w y c h je s t k o n ie c z n o śc ią , jeże li n ie c h c e m y t a m o w a ć ro z w o ju ro ln ic tw a , a n ie m o ż e m y ze w z g lę d ó w w a lu to w y c h s p r o w a d z a ć ty c h soli m a s o w o z z a g ran icy .

In te res P a ń s t w a w y m a g a ja k n a js i ln ie js z e g o p o p ie r a n ia u p r z e m y s ło w ie n ia k ra ju , b y d a ć z a t r u d n ie n ie w k ra ju n a d w y ż c e ludnośc i , by w z m ó d z p ra c ę i s tn ie ją c y c h p la c ó w e k , b y s tw a r z a ć n o w e ź ró d ła p ra c y i d o c h o d u , k o n ie c z n o ś ć p rz e to ja k n a jsz e r sz e - go p o p a r c ia ro z w o ju p la c ó w k i , k tó ra m a d o s ta rc z a ć k ra jo w i n ie z b ę d n y m u su row iec , s ta n o w ią c y p o d s t a w ę in n y c h b o g a c tw , je s t s p r a w ą z b y t j a s n ą i n ie w y m a g a ją c ą d o w o d z e ń .

— 33 —

R a c jo n a ln e p o s ta w ie n ie j e d n a k sp ra w y ro z w o ju k o p a ln ic tw a soli p o ta s o w y c h w y m a g a z n a c z n y ch n a k ła d ó w i d u ż y c h p ra c p rz y g o to w a w c z y c h .

W n io s k u ją c z c h a r a k te ru t e r e n ó w i ro d z a ju z a le g a n ia soli p o ta s o w y c h w M a ło p o lsc e ; w id z ą c s zy b k i ro z w ó j p ro d u k c j i i s tn ie jący ch k o p a lń , a w ięc i w y c z e r p y w a n ia z n a n y c h ju ż z a so b ó w ; w ie d z ą c je d n o c z e śn ie , ja k m a ło czyni s ię d o ty c h c z a s u n as w k ie ru n k u p r z e p r o w a d z a n ia b a d a ń g e o lo g ic z n y c h o g ó ln ie jszy ch i śc is łych b a d a ń t e r e n ó w w ce lu s tw ie r d z e n ia i o d k ry c ia n o w y c h z łóż i g n ia z d soli p o t a so w y ch , t r u d n o s ię o p rz e ć w ra ż e n iu , iż s p ra w a ta d o ty c h c z a s n ie s to i je sz c z e n a d o b re j d ro d ze .

I s tn ie jące p rz e d s ię b io r s tw o nie m o ż e d a w a ć t a k z n a c z n y c h d o c h o d ó w , a b y p o d o ła ć z a d a n io m b a rd z ie j o g ó ln y m o ra z w s z y s tk im in w e s ty c jo m b e z p o ś re d n im , n ie z b ę d n y m p rzy t a k s z y b k ie m te m p ie ro z w o ju p ro d u k c j i , j a k to m ia ło m ie js c e w k o p a ln i K a łu sz i S te b n ik . Ł ą c z n a p ro d u k c ja ty c h k o p a lń w r. 1923 w y n o s i ła 65 000 ł, a w r. 1926—-207 000 6

B a d a n ia w ięc o g ó ln e ja k i n a j a k ą s k a lę n a leży r o z b u d o w y w a ć te n p r z e m y s ł w M a ło p o lsc e , p o w in n y b yć d o k o n a n e e w e n tu a ln ie n a k o s z t p a ń s tw a , jeże li p rz e k ra c z a ją siły i f in a n s o w e m o ż l iw o śc i p r z e d s ięb io rs tw a . W in te re s ie b o w ie m p a ń s tw a , j a k to w s p o m n ie l iśm y , le ży c iąg ło ść z a o p a t r y w a n ia i d o s to s o w a n ia ro z w o ju tego p rz e m y s łu , p rz y n a jm n ie j do p o t r z e b ry n k u w e w n ę t rz n e g o .

Z e s t a w ia j ą c w sz e lk ie p o p r z e d n ie w y w o d y , d o c h o d z im y do w n io sk u , że so le p o ta s o w e m a ło p o l sk ie m a ją c w ie lk ie z n a c z e n ie d la k ra ju , s a m e n ie m o g ą o d g ry w a ć z n a c z n ie jsze j roli n a ry n k a c h w s z e c h ś w ia to w y c h .

Inaczej j e d n a k p r z e d s ta w ia s ię w a r to ś ć tych złóż, jeże l i w e ź m ie m y p o d u w a g ę , iż P o l s k a p o s ia d a in n e je sz c z e p o k ła d y , a w ięc sz e ro k ie p e r s p e k ty w y d la e k sp lo a ta c j i soli p o ta s o w y s h , d z ięk i z ło ż o m K u ja w s k o -W ie lk o p o ls k im .

Z ło ż a K u ja w sk o -W ie lk o p o lsk ie .

Z ł o ż a K u ja w s k o - W ie lk o p o l s k ie z a le g a ją w form a c j i c e c h sz ty ń sk ie j i są j e d n o r o d n e co do p o c h o d z e n ia i s t ru k tu ry ze z ło ż a m i S ta ss fu rc k ie m i .

— 34 —

P ó łn o c n a g ra n ic a m o rz a c e c h sz ty ń sk ie g o , j a k to w s k a z a n e n a m a p ie , p r z e c h o d z i p rz e z H e lg o la n d , p o n iż e j w y s p y B e rn h o lm i m o rz e B a ł ty ck ie , aż d o ok o l ic K ła jp e d y , gd z ie c e c h sz ty n n a w ie rc o n o o k o ło P u rm a lle n .

N a p ó łn .-z a c h o d z ie p o m ię d z y w y s p ą H e lg o la n d a u j ś c ie m R e n u is tn ia ło p r a w d o p o d o b n ie p o łą c z e n ie n ie m ie c k ie g o m o rz a c e c h s z ty ń s k ie g o z an- g ie lsk iem . Z a c h o d n ia k ra w ę d ź m o rz a c e c h s z ty ń sk ie g o p rz e b ie g a ła n a p o łu d n ie o d o b e c n e g o u jśc ia R e n u , w k r a c z a ła z a to k ą n a w sc h ó d , p o c z e m p rz e c h o d z i ła n a p o łu d n ie w z d łu ż re ń sk ie g o p o d g ó rz a , g dz ie o d k ry to s p e c ja ln e k o n g lo m e ra ty , w sk a z u ją c e n a b l i sk o ść b rz e g u d a w n e g o m o rz a ce c h sz ty ń sk ie g o .

P o łu d n io w a g ra n ic a z a ry s o w u je się , ja k o lin ja p rz e b ie g a ją c a w z d łu ż sz w a b sk ie j i f ra n k o ń sk ie j jury, w y g in a ją c a s ię d u ż y m łu k ie m n a p ó łn o c o d gó r K ru sz c o w y c h . W ie r c e n ia n a p ó łn o c o d D re z n a , o ra z n a p o łu d n ie o d W ro c ła w ia , w K re d k e , g dz ie n a p o tk a n o fo rm a c ję c e c h s z ty ń s k ą , u s ta la ją d a ls z y p rz e b ie g tej linji.

C e c h s z t y n w P o l s c e .

F o rm a c j i te j n ie s tw ie rd z o n o w z d łu ż S u d e tó w i n a G ó rn y m Ś lą sk u , n a to m ia s t n a w sc h ó d , n a z ie m iach p o lsk ich , f o rm a c ję p e r m s k ą s p o ty k a m y w o tw o ra c h , w o k o l icy S ie w ie rz a , n a s tę p n ie p o c h o d z e n ie s o la n e k k o ło B uska , n a p o d s ta w ie o s ta tn ic h w ie rc e ń , w e d łu g J. C z a rn o c k ie g o , w s k a z u je ró w n ie ż n a o b e c n o ść c e c h sz ty n u . C e c h s z ty n n a w ie rc o n o n ie w ą tp l iw ie w n iecce G a łę z ic k ie j w g ó ra c h Ś w ię to k rzy sk ich , gd z ie w y s t ę p o w a ł o n w o tw o rz e n a g łę b o k o ś c i o k o ło 300 d o 400 m, w p o s ta c i t y p o w y c h ła w ic g ip só w i a n h id ry tó w . P o łu d n io w ą p r z e to g ra n ic ę c e c h sz ty n u p r z e p ro w a d z ić m o ż n a po o m in ięc iu Ś lą sk a , w z d łu ż g ó rn e g o b ie g u W is ły .

W s c h o d n ia g ra n ic a teg o m o rz a , e w e n t . is tn ie n ie p o łą c z e n ia p rz e z W o ły ń z m o rz e m rosy jsk iem , c e c h s z ty n e m d o ń s k im , n ie je s t z b a d a n e , g d y ż d o t y c h c z a s o w e p ły tk ie p r z e w a ż n ie w ie rc e n ia za w o d ą , n a w s c h o d n ic h o b s z a ra c h s p ra w y tej n ie w y jaśn iły . N a to m ia s t w s p o m n ie ć n a le ż y o p r a w d o p o d o b ie ń s tw ie w y s tę p o w a n ia c e c h sz ty n u w p ó łn o c o -

EUROPAŚRODKOWA

GRANICE PAŃSTW

— G R A N IC A MORZAC C C H S Z TYN SN /EG O

H łC R U Ń C H A N T Y K U N A U .

Z Ł O Ż A S C U POTASOWYCH

» C E C H S Z T Y N /E

ZŁO ŻA S O U POTASOWYCH

* t r z e c i o r z ę d z i e .

Z ŁO ZA N i EM IECM C

FRANCOSM tć

KU JA W S K O

K O P A LN IE .

Rys. 7,

— 36 —

w sc h o d n ie j części P o lsk i , o raz n a L itw ie , n a co w s k a z u je s z e re g so la n e k , w y s tę p u ją c y c h n a k ilku p a sa c h : od W iln a k u L idzie , od K o w n a do G r o d n a , j a k to z n a n e z d ro je w D ru sk ie n ik a c h , Birszta- n ach , K ry n ic z n e j i t. d.

P o w y ż sz y za ry s p rz e b ie g u g ra n ic m o rz a c e c h s z ty ń sk ie g o w s k a z u je w y ra ź n ie , iż z ie m ie p o lsk ie n a p ó łn o c o d g ó rn e g o b ie g u W is ły b y ły z a ję te p rz e z m o rz e ce c h sz ty ń sk ie . O s a d y p rz e to teg o m o rza , n a ró ż n y c h g łę b o k o ś c ia c h i w ró ż n y c h w y k s z ta łc e n ia c h , m u sz ą s ię n a ty m te r e n ie z n a jd o w a ć .

W a r u n k i u ż y t e c z n e g o w y s t ę p o w a n i a c e c h s z t y n u .

D o ś w ia d c z e n ia n ie m ie c k ie p r z y p o s z u k iw a n iu soli p o ta s o w y c h w y k a z a ły , iż n ie d o ść s tw ie rd z ić o b e c n o ś ć o s a d ó w c e c h sz ty ń sk ic h , lecz n a le ż y o d n a - le ść te te ren y , g d z ie w a ru n k i tw o rz e n ia się o s a d ó w s p rz y ja ły tw o rz e n iu s ię o s a d ó w so lnych , a w sz c z e gó ln o śc i soli p o ta s o w y c h . P o w tó r e n a le ż y o d n a - le ść m ie jsca , g d z ie p ro c e s y g ó ro tw ó rc z e w y d źw ig - n ę ły te o sa d y , w s k u te k p o p e r m s k ic h p e r tu rb a c y j s k o r u p y z iem sk ie j , z g łęb in , w k tó ry c h m o g ą s ię z n a j d o w a ć — a s ię g a ją c y c h 2 0 0 0 m ku p o w ie rz c h n i n a g łę b o k o ść , n a d a ją c ą s ię p o d w z g lę d e m e k o n o m ic z n y m do e k sp lo a ta c j i , p rz y ro z p o rz ą d z a ln y c h o b e c n ie ś r o d k a c h te c h n ic z n y c h , t. j. n ie w iększe j , ja k500— 1 000 w.

T a k ic h b a d a ń s p e c ja ln y c h je s z c z e w P o lsc e n ie p r z e p r o w a d z o n o , lecz z w ie rc e ń d o k o n a n y c h już p rz e z N ie m c ó w w P o z n a ń s k ie m , a ró w n ie ż ż s z e r e gu in n y ch d a n y c h , z e b r a n y c h p rz e z p o lsk ic h u c z o n y ch , n a le ż y p rz y p u sz c z a ć , iż o b ie te k w e s t j e z n a j d ą p o m y ś ln e ro z w ią z a n ie .

S t w i e r d z e n i e o b e c n o ś c i w i e l k i c h z ł ó ż s o l i p o t a s o w y c h w P o l s c e .

Z a s a d n ic z e o d k ry c ie s tw ie rd z a ją c e , iż n a t e r e n a c h P o lsk i is tn ia ły w a ru n k i sp rz y ja ją c e o s a d z a n iu soli p o ta s o w y c h w c ech sz ty n ie , d o k o n a n e z o s ta ło w r. 1910 w ie rc e n ie m w S zub in ie , m ie js c o w o

— 37 —

ści leżące j n a p o łu d n io -z a c h ó d o d B ydgoszczy , a p ó łn o c n y -z a c h ó d o d In o w ro c ław ia .

S z u b i n .

N ie m ie c k ie s p r a w o z d a n ie g eo lo g ic z n e o w y n i k a c h te g o w ie rc e n ia b rzm i, j a k n a s tę p u je : w o tw o rze tym n a p o tk a n o fo rm a c ję p e rm s k ą n a g łę b o k o ści 345,6 m. P o k ła d y so ln e n a p o tk a n o n a g ł ę b o k o ści 1 636 i n ie p rz e b i to ich do k o ń c o w e j g łę b o k o ści o tw o ru , w y n o sz ą c e j 2 149,5 m. W e w n ą t r z te g o p o tę ż n e g o z ło ż a p rz e w ie rc o n o s z e re g p o k ła d ó w s o li p o ta s o w y c h o m a ły m u p a d z ie , k tó re g łó w n ie s k ła d a ły się z k a rn a l i tó w .

W y n ik te g o w ie rc e n ia d o w o d z i w ię c n iezb ic ie , iż p ie r w o tn e z ło ża soli p o ta s o w y c h tw o rz y ły s ię i i s tn ie ją n a o b sz a ra c h W ie lk o p o ls k ic h . W y n ik ten p o z w a la n a w y p r o w a d z e n ie teg o w n io s k u i ro z s z e rz e n ie go n a sze rsz e te re n y je sz c z e z te g o w zg lędu , iż w ie rc e n ie w S zub in ie n ie b y ło j a k ą ś d o ry w c z ą p ró b ą , lecz p ra c ą ce low ą , w y k o n a n ą n a s k u te k u p r z e d n ie g o s tw ie rd z e n ia soli p o ta s o w y c h w in n y ch m ie jsc o w o śc ia c h .

I n o w r o c ł a w .

M ian o w ic ie , w k o p a ln i soli w In o w ro c ła w iu już n a p ie rw s z y m p o z io m ie w y d o b y w a ln y m , n a g łę b o kośc i 156 m, n a p o tk a n o w c h o d n ik a c h p rz e ro s ty s o li p o ta s o w y c h , k tó re m ie jsc a m i d o c h o d z i ły k i lk u m e t ro w e j grubośc i, ze w z g lę d u j e d n a k n a z m ie s z a n ie ich z so lą z w y k łą n ie p r z e d s ta w ia ły w ięk sze j w a r tości d la ek sp lo a tac j i .

O tw ó r b a d a w c z y „ G o e c k e “ w y k o n a n y do g łę b o k o ś c i I 003 m, w p ry w a tn e j k o p a ln i soli In o w ro c ław , n a p o tk a ł w g łęb o k o śc i 538 m p o k ła d k a r n a l i to w y , g ru b y n a 5 m, p rzy u p a d z ie 30°— 40°, w g łę b o k o śc i 817 m p o k ła d soli p o ta s o w y c h 27 m g ru b y i w 907 m — 3 m p o k ła d k a rn a l i tu .

W a p n o .

W „ W a p n i e “ , g d z ie w y s tę p u je s łu p so lny a n a lo g iczn y do in o w ro c ła w sk ie g o , w y k o n a n e w r. 1907 w ie rc e n ie w y k a z a ło ró w n ie ż so le p o t a s o w e —w je d

n y m z o tw o ró w n a p o tk a n o 3 p o k ła d y o d 3 d o 12 m g ru b o śc i .

G ó r a .

G łę b o k ie w ie rc e n ie w G ó rze , gd z ie w y s tę p u je trzec i z n a n y d o ty c h c z a s s łu p so ln y — n a p o tk a n o w o tw o rz e c ie n k ie w a r s te w k i soli p o ta s o w y c h .

O T W Ó R „ G O E C K E " W I N O W R O C Ł A W I U .

— 39 -

O c e n a d o n i o s ł o ś c i z ł ó ż s o l i p o t a s o w y c h w P o l s c e p r z e z R z ą d N i e m i e c k i .

W s z y s tk ie p o w y ż sz e d a n e sk ło n i ły R z ą d n ie m ieck i do p rz e d s ię w z ię c ia p o w a ż n ie j s z y c h w ie rc e ń . W y k o n a n o w o k rę g u Ż n iń sk im , w m ie jsco w o śc i S ie lce , a n a s tę p n ie w N ie d ź w ia d a c h , K ru szy n ie k ilk a p ró b n ie u d a n y c h w s k u te k n ie t r a fn e g o o b io ru m ie jsca . D o p ie ro w ie rc e n ie w S z u b in ie d a ło w y n iki w y ja ś n ia ją c e w a ru n k i z a le g a n ia z ło ża p o d s t a w o w e g o .

W ie rc e n ie to, j a k p o d a je prof. A rc to w sk i , w y z y s k a ł rząd n ie m ie c k i w ten sp o só b , iż 9 s ty czn ia r. 1913 m in is te r p rz e m y s łu i h a n d lu ud z ie l i ł p r u s k ie m u f isk u so w i g ó rn ic z e m u k o n c e s ję 375 k m 2 w o k rę g u a d m in is t r a c y jn y m B ydgoszczy , S z u b in a i Ż n in a d la e k sp lo a ta c j i soli a w sz czeg ó ln o śc i soli p o ta s o w y c h i m a g n e z o w y c h , p r a w n ie k o n c e s ja ta p r z e s z ła o b e c n ie n a rz ą d polski.

B a d a n ia n a d z a le g a n ie m soli p o ta s o w y c h nie b y ły j e d n a k p r o w a d z o n e już d a le j p rzez rz ą d n ie m ieck i , k tó ry p o p rz e s ta ł n a s tw ie rd z e n iu z łóż aż d o czasu w o jn y w sz e c h św ia to w e j . Są j e d n a k d a n e , iż d a ls z e b a d a n ia g eo log iczne , a n a w e t p e w n e r o b o ty w ie r tn ic z e b y ły p r z e p r o w a d z o n e w czas ie w o j n y n a o k u p o w a n y c h te r e n a c h K o n g re s ó w k i . W w y n ik u ich p o w s ta ła je d n a z m a p p r o je k to w a n e g o z a b o ru z iem p o lsk ic h w ra z ie w y g ra n ia w o jn y p rz e z N iem cy . O k a z u je się , iż m a p k a ta, p r z e s u w a ją c a w s c h o d n ią g ran icę N ie m ie c aż p ra w ie p o W is łę o b e jm u je te r e n y z a s ię g u m o rz a c e c h s z ty ń s k ie g o , t e re n y , g d z ie m o ż n a o c z e k iw a ć z łóż soli p o ta s o w y c h , co p o d k re ś la raz je sz c z e iż t e re n y te b y ły p rz e z N ie m c ó w n a le ż y c ie o cen ian e .

Z ł o ż a s o l i p o t a s o w y c h n a d o s t ę p n y c h g ł ę b o k o ś c i a c h .

P rz y o m ó w ie n iu m ie jsc , gd z ie so le p o ta s o w e w y s tę p u ją n a g łę b o k o śc i z d a tn e j d la e k sp lo a tac j i , m o ż e m y w s k a z a ć z je d n e j s t ro n y n a z n a n e już m je isc o w o śc i w y s tę p o w a n ia soli, p o z a te rn j e d n a k m u s im y o p e r o w a ć d a n e m i t e o re ty c z n e m i i w y n ik a jącem u z n ich h ip o te z a m i .

ZŁ OŻA KU J A WSKO - W!EL KO P O LS K IE .

Rys. 9,

_ 4 ! —

S ł u p y s o l n e w W i e l k o p o l s c e .

W s p o m n ie l i ś m y już u p rz e d n io , iż w W i e l k o p o lsc e n a t ra f io n o d o ty c h c z a s n a t rz y s łu p y so ln e i w k a ż d y m z n ich s tw ie rd z o n o o b e c n o ś ć soli p o t a so w y ch . Soli ty c h n ie e k s p lo a to w a n o , an i te ż n ie p r z e p r o w a d z o n o w ięk sze j ilości w ie rc e ń , k tó re w y św ie t l i ły b y tę sp ra w ę , p o m im o , iż w n ie k tó ry c h o tw o ra c h