Sokrates, (Platon) i Arystoteles jako twórcy pierwszej teorii etycznej – zwanej etyką

cnoty.

Tradycja europejska stworzyła sześć wielkich teorii etycznych:

1. Etyka cnoty (Sokrates, Platon i Arystoteles) 2. Etyka miłości bliźniego (filozofia chrześcijańska) 3. Formalizm, czyli etyka obowiązku (Kant)4. Utylitaryzm (Mill)5. Etyka umowy społecznej (Hobbes, Rousseau, Rawls)6. Etyka uprawnień (Locke, Nozik, Dworkin)

Etyka cnoty (lub racjonalizm etyczny)

W obrębie tego stanowiska uznaje się, że cnota (gr. arete) jest doskonałością samą w sobie.

Wg Platona i Arystotelesa pewne sposoby postępowania budzą naturalny podziw, a to ze względu na swoją bezinteresowność i pogardę dla konsekwencji.

Uosobieniem etyki cnoty a zarazem wzorcami moralnej doskonałości są bohaterowie antycznych tragedii greckich. (np. Antygona);

• Def. cnotyCnota – to działania, które współgrają z naszą rozumną naturą czyli działania zgodne z

rozumem.(Cnota – to odpowiedni, utrwalony w naszym charakterze stosunek do emocji, pragnień,

pożądań: nienawiści, strachu, gniewu, miłości, zazdrości, litości itd.)

Arystotelesowa def. człowiekaHomo animal razionale est.

Sokratesa wersja etyki cnoty‘intelektualizm etyczny’

• Skoro istotą człowieka jest dusza pojmowana jako rozum (myślenie), zatem dla Sokratesa cnotą jest wiedza. Ona jest największą wartością. Ignorancja, czyli niewiedza jest zatem brakiem cnoty (wadą).

• Według niego wystarczy, że człowiek wie, co jest dobre, wówczas automatycznie to czyni. Innymi słowy człowiek postępuje źle tylko wtedy gdy nie pozna prawdy, tzn. tego, co jest dobre.

Problem słabej woli w perspektywie myśli Sokratesa

• Sokrates odrzucał istnienie słabej woli ‘jak naprawdę wiem, co jest dobre, to na pewno tak postąpię’

• Słaba wola - jego zdaniem - to tylko pozór, który powstaje wtedy, gdy człowiek racjonalny przestaje być racjonalny;

• Człowiek racjonalny, musi robić to, co jest lepsze, w przeciwnym razie staje się głupcem.

• Racjonalność zdaniem Sokratesa jest ponad wszystkim!

Arystotelesa wersja etyki cnoty

• Dla Arystotelesa cnotą jest przede wszystkim umiejętność postępowania stroniącego od skrajności, czyli trafiającego w „złoty środek”.

Stąd jego rada:Należy zawsze poszukiwać kompromisu pomiędzy skrajnościami;

Cnota męstwa – środek pomiędzy brawurą i tchórzostwem

Cnota wielkoduszności - środek pomiędzy pychą i uniżonością

Cnota hojności - środek pomiędzy rozrzutnością i skąpstwem

• Zadanie!Pomiędzy jakimi skrajnymi wadami będą

następujące cnoty:

Nadmiar Niedomiar

Sprawiedliwość

Rozsądek

Przyjaźń

Arystoteles w aspekcie problemu słabej woliArystoteles w aspekcie problemu słabej woli

- Arystoteles nie chce zgodzić się (w całości) z rozwiązaniem Sokratesa.

- Stwierdza, że słaba wola to przypadek zmąconej świadomości, rodzaj ‘sklerozy’. Słaba wola jest mimowolnym zapomnieniem tego, co wcześniej postanowiliśmy. Chodzi dokładniej o ogólne normy postępowania.

- (Np. niech ogólną normą będzie zasada, że nie należy kłamać. [analiza])

- Słaba wola jest znamieniem człowieka chwiejnego, który poddaje się innym bodźcom niż te racjonalne: przypadkowym okolicznościom, emocjom, przygodnym pragnieniom.

• Weźmy przykład kłamstwa (albo osoby uzależnionej od alkoholu)

Można rozróżnić dwa rodzaje pragnień

- Pierwszego rzędu – [np. jakieś przypadkowe okoliczności, sytuacja szybko skłania (niekiedy) człowieka do kłamstwa]

- Drugiego rzędu (pragnienie co do pragnień) – [ogólna zasada – kłamać nie należy – czyli pragnienie co do pragnienia pierwszego rzędu, w postaci ‘nie chcę kłamać’]

- Jeśli moje alter ego – system pragnień drugiego rzędu jest dobrze ugruntowany, wówczas nie mam problemu ze słabą wolą.

Pogląd Arystotelesa można zinterpretować odwołując się do współczesnej psychologii *

Arystoteles by powiedział, że chodzi o dzielność w dobru

Co znaczy w powyższej perspektywie autonomia moralna?

• Człowiek autonomiczny ma piętrową osobowość – rozpoznaje w sobie pragnienie dwóch rządów;

• Zadaje sobie pytanie „Jak chciałby chcieć postępować?”• Autonomia zakłada głęboki namysł nad samym sobą, otoczeniem,

wartościami – chroni nas przed moralnością odruchową, przed niefrasobliwością;

• Autonomia moralna zakłada również analizę tego, z czego wyrastamy : kultury i tradycji;

• Autonomia zakłada także pokorę wobec samego siebie – wynika to z rozpoznania swojej ograniczoności.

*

Por. J. Hołówka, Etyka w działaniu

Cnota sama sobie nagrodą

- Eudajmonizm etyczny – pogląd, że szczęście jest najwyższym dobrem;

CO TO JEDNAK ZNACZY DĄŻYĆ DO SZCZĘSCIA?

W tym względzie Arystoteles, Sokrates i Platon głoszą w zasadzie to samo:

szczęście polega na rozwijaniu swojej rozumnej, osobowej natury. Chodzi o dążenie do cnót.

Wspólnota jako najważniejszy punkt odniesienia w etyce cnoty.

• Współcześnie pojęcie reputacji moralnej straciło niemal całkowicie swój sens, ponieważ żyjemy anonimowo, indywidualistycznie, tzn. zasadniczo dla siebie a nie ze sobą.

• W antyku i średniowieczu posiadanie cnót znaczyło bycie użytecznym dla wspólnoty. To był właśnie wymóg moralny: ćwiczenie własnej doskonałości na rzecz grupy.

• Wspólnota dba o wszystkich i wszyscy dbają o wspólnotę.

• Zatem wartość moralna zbiegała się z prestiżem społecznym.

Podsumowanie

Warto wiedzieć, że każda teoria etyczna ma swoje wady. Traktowanie którejkolwiek absolutystycznie prowadzić może niekiedy do absurdu.

NP. Problem etyki cnoty polega zasadniczo na tym, że każe nam podporządkować się wymogom wspólnoty.

Jeśli potraktujemy to zbyt dosłownie może okazać się, że będziemy działać wbrew naszemu sumieniu i zdrowemu rozsądkowi, a to byłoby działaniem wbrew cnocie.