Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego dla fragmentu ...

63
KUJAWSKO POMORSKA SZKOŁA WYŻSZA w Bydgoszczy Wydział Techniczny kierunek: „geodezja i kartografia” Małgorzata Wawer numer albumu 14193 Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego dla fragmentu miasta Bydgoszczy Praca inżynierska napisana pod kierunkiem dr inż. Ryszarda Preussa BYDGOSZCZ 2014

Transcript of Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego dla fragmentu ...

Page 1: Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego dla fragmentu ...

KUJAWSKO – POMORSKA SZKOŁA WYŻSZA

w Bydgoszczy

Wydział Techniczny

kierunek: „geodezja i kartografia”

Małgorzata Wawer

numer albumu 14193

Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału

solarnego dla fragmentu miasta Bydgoszczy

Praca inżynierska napisana

pod kierunkiem

dr inż. Ryszarda Preussa

BYDGOSZCZ 2014

Page 2: Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego dla fragmentu ...

Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego...

Małgorzata Wawer 2

"Wszystko na Ziemi jest sprzężone, a Ziemia powiązana jest ze Słońcem,

swoim pierwotnym źródłem energii.

Czy ludzie nie potrafią naśladować roślin i ujarzmić jego energię?

W ciągu 90 minut Słońce wytwarza tyle energii,

ile cała ludzkość zużywa w ciągu roku,

póki istnieje Nasza planeta, energia Słońca będzie niewyczerpana.

Wystarczy, że przestaniemy wiercić w ziemi i zaczniemy patrzeć w niebo.

Wystarczy, że nauczymy się ujarzmiać i wykorzystywać Słońce. "

[Home - S.O.S. Ziemia!, 2009]

Page 3: Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego dla fragmentu ...

Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego...

Małgorzata Wawer 3

Spis rysunków .......................................................................................... 5

Spis tabel .................................................................................................. 7

Streszczenie .............................................................................................. 8

Abstract .................................................................................................... 9

CZĘŚĆ TEORETYCZNA ................................................................... 10

1. Wstęp .................................................................................................. 10

2. Cel pracy ............................................................................................ 13

3. Pojęcia dotyczące słonecznego katastru .......................................... 14

3.1. Energia promieniowania słonecznego .......................................... 14

3.2. Kolektory słoneczne...................................................................... 19

3.3. Ogniwa fotowoltaiczne (PV) ........................................................ 21

3.4. Lotniczy skaning laserowy ........................................................... 22

4. Słoneczny kataster ............................................................................. 26

4.1. Słoneczny kataster na Świecie ...................................................... 27

4.1.1. Fotowoltaiczny Geograficzny System Informacji PVGIS

(Photovoltaic Geographical Information System) ............................ 29

4.1.2. Słoneczny kataster - Boston (City of Boston.gov) ................. 34

4.1.3. Słoneczny kataster - Wiedeń (Wien Umweltgut:

Solarpotenzialkataster)...................................................................... 37

4.2. Słoneczny kataster na Świecie - podsumowanie .......................... 39

4.3. Słoneczny kataster w Polsce ......................................................... 42

CZĘŚĆ PRAKTYCZNA ...................................................................... 44

5. Bydgoszcz ........................................................................................... 44

5.1. Klimat w Bydgoszczy ................................................................... 44

5.2. Ograniczenie emisji CO2 w Bydgoszczy ...................................... 44

5.3. Dofinansowanie instalacji solarnych w Bydgoszczy .................... 46

6. Wykorzystanie programu PVGIS dla instalacji fotowoltaicznej

zamontowanej na dachu Uniwersytety Technologiczno -

Przyrodniczego w Bydgoszczy ............................................................. 47

7. Stworzenie słonecznego katastru dla fragmentu dzielnicy Glinki

w Bydgoszczy, dzięki zastosowania narzędzia Solar Radiation

programu ArcGIS ................................................................................. 51

7.1. Opis programu .............................................................................. 52

Page 4: Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego dla fragmentu ...

Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego...

Małgorzata Wawer 4

7.2. Praca w programie ........................................................................ 53

8. Wnioski ............................................................................................... 58

Bibliografia ............................................................................................ 60

Strony internetowe ................................................................................ 62

Page 5: Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego dla fragmentu ...

Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego...

Małgorzata Wawer 5

Spis rysunków

Rysunek 1.1. Ilustracja wielkości rocznego strumienia energii ze źródeł

odnawialnych w stosunku do zużycia energii przez ludzkość w 2010 r 11

Rysunek 3.1. Rodzaje promieniowania .................................................. 15

Rysunek 3.2. Intensywność promieniowania słonecznego w Europie ... 16

Rysunek 3.3. Rozkład nasłonecznienia w Polsce ................................... 16

Rysunek 3.4. Moc odbierana przez kolektor słoneczny w zależności

od kąta padania promieni słonecznych ................................................... 17

Rysunek 3.5. Zmienność kąta padania promieni słonecznych

w zależności od pór roku ........................................................................ 18

Rysunek 3.6. Podział kolektorów ze względu na zastosowany czynnik

roboczy .................................................................................................... 19

Rysunek 3.7. Mobilna stacja solarna - kolektor płaski - stanowisko

dydaktyczne na Uniwersytecie Technologiczno-Przyrodniczym ........... 20

Rysunek 3.8. Prosty schemat ogniwa fotowoltaicznego z krzemu

krystalicznego ......................................................................................... 21

Rysunek 3.9. Zasada działania lotniczego skaningu laserowego ........... 22

Rysunek 3.10. Oferta wykorzystania skaningu laserowego firmy MGGP

Aero: a) chmura punktów, b) klasyfikacje obiektowe ........................... 24

Rysunek 3.11. Oferta wykorzystania skaningu laserowego firmy MGGP

Aero: analizy zmian ............................................................................... 24

Rysunek 3.12. Oferta wykorzystania skaningu laserowego firmy MGGP

Aero: a) NMT , b) NMPT ...................................................................... 24

Rysunek 3.13. Oferta wykorzystania skaningu laserowego firmy MGGP

Aero: Profile linii elektroenergetycznych ............................................... 25

Rysunek 4.1. Photovoltaic Geographical Information System -

Interactive maps. ..................................................................................... 31

Rysunek 4.2. Photovoltaic Geographical Information System -

Interactive maps ...................................................................................... 31

Rysunek 4.3. Zdjęcia lotnicze, City of Boston ....................................... 35

Rysunek 4.4. Mapa ulic, City of Boston ................................................. 35

Rysunke 4.5. Teren, City of Boston ........................................................ 36

Page 6: Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego dla fragmentu ...

Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego...

Małgorzata Wawer 6

Rysunek 4.6. Opcja "Calculations" do obliczenia potencjału solarnego

dachu, City of Boston .............................................................................. 36

Rysunek 4.7. Słoneczny kataster dla miasta Wiedeń .............................. 38

Rysunek 4.8. Słoneczny kataster dla miasta Berlin 2D - przydatność

całego dachu pod instalacje solarne ........................................................ 39

Rysunek 4.9. Słoneczny kataster dla miasta Berlin 2D - ukazanie

najkorzystniejszego miejsca pod instalacje solarne ................................ 39

Rysunek 4.10. Słoneczny kataster dla miasta Berlin, wersja

trójwymiarowa ........................................................................................ 40

Rysunek 4.11. Słoneczny kataster dla miasta Los Angeles .................... 40

Rysunek 4.12. Słoneczny kataster dla miasta Graz ................................ 41

Rysunek 4.13. Słoneczny kataster dla miasta Monachium ..................... 41

Rysunek 4.14. Potencjał solarny dachów wybranych obiektów

Warszawy - wizualizacja w aplikacji ArcScene ..................................... 42

Rysunek 5.1. Lokalizacja miasta Bydgoszcz w Polsce .......................... 44

Rysunek 5.2. Ulotka informacyjna " Program dofinansowania do 70%

na zakup i montaż zestawów solarnych" ................................................ 46

Rysunek 6.1. Moduły ogniw fotowoltaicznych na dachu UTP

w Bydgoszczy ......................................................................................... 48

Rysunek 6.2. Miejsce lokalizacji ogniw fotowoltaicznych na UTP

w Bydgoszczy. Photovoltaic Geographical Information System -

Interactive maps ...................................................................................... 48

Rysunek 6.3. Wynik uzyskany po wprowadzeniu danych do Photovoltaic

Geographical Information System - Interactive maps ............................ 49

Rysunek 7.1. Obszar opracowania .......................................................... 51

Rysunek 7.2. Mapy bazowe programu ArcMap ..................................... 53

Rysunek 7.3. Obszar opracowania jako NMPT w formacie ARC/INFO

ASCII GRID. Widok po użyciu narzędzia "ASCII to Raster" ............... 54

Rysunek 7.4. Zakładka ArcToolbox ....................................................... 54

Rysunek 7.5. Rastry wynikowe po zastosowaniu narzędzia Area Solar

Radiation ................................................................................................. 55

Rysunek 7.6. Promieniowanie globalne sklasyfikowane na 3 grupy ..... 56

Page 7: Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego dla fragmentu ...

Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego...

Małgorzata Wawer 7

Rysunek 7.7. Propozycja geoportalu z mapą potencjału solarnego

dla fragmentu dzielnicy Glinki w Bydgoszczy ....................................... 57

Spis tabel

Tabela 4.1. Przykłady słonecznych geoportali ....................................... 27

Page 8: Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego dla fragmentu ...

Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego...

Małgorzata Wawer 8

Streszczenie

Polska w 1992 roku w Rio de Janeiro uczestniczyła w Szczycie

Ziemi, dzięki czemu mogła podpisać protokół z Kioto w 1997 roku,

który mówi o ograniczeniu emisji gazów cieplarnianych. Jednym

ze sposobów zmniejszenia stężenia CO2 w powietrzu jest korzystanie

z Odnawialnych Źródeł Energii, a w tym z energii pochodzącej

od Słońca. Państwa takie jak Niemcy, czy Austria znalazły sposób jak

poszerzyć świadomość swoich obywateli i zainwestować w instalacje

solarne. Na oficjalnych stronach miast umieściły tzw. słoneczne katastry.

Są to geoportale, na których zainteresowany może ocenić czy dach jego

domu jest korzystnie usytuowany względem słońca, tak aby

zainstalować tam kolektor słoneczny bądź ogniwo fotowoltaiczne.

W niniejszej pracy opisano portal solarny dla miast Boston

i Wiedeń, a także program Photovoltaic Geographical System. Każdy

geoportal został omówiony, a następnie wszystkie ze sobą zostały

porównane pod względem trudności w obsłudze i stopnia

zaawansowania.

W części praktycznej pracy zbudowano słoneczny kataster

dla niewielkiego obszaru miasta Bydgoszczy, na podstawie danych

numerycznego modelu pokrycia terenu w formacie Arc/Info ASCII

GRID pozyskanych z CODGiK. Do tego celu użyto program

ArcGIS 10.0 firmy ESRI.

Page 9: Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego dla fragmentu ...

Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego...

Małgorzata Wawer 9

Abstract

In 1992 in Rio de Janeiro Poland participated in the Earth Summit

(United Nations Framework Convention on Climate Change), so that she

could sign the Kyoto Protocol in 1997, which talks about reducing

greenhouse gas emissions. One of the ways to reduce the concentration

of CO2 in the air is the use of renewable energy sources, including

energy coming from the Sun. Countries such as Germany or Austria

have found away how to broaden awareness of their citizens and invest

in solar installations. Cities put solar map on their official website. Solar

map is a geoportal, where the interested can assess whether the roof of

his house is favorably located towards the sun, to install photovoltaic

cell or solar collector.

This paper describes the solar portal for the city of Boston

and Vienna, as well as program Photovoltaic Geographical System. Each

of the geoportal has been discussed, and then all together were

compared: in terms of difficult to use and degree of completion.

In the practical part solar map for a small area of the city of

Bydgoszcz was built, on the basis of the digital surface model in the

format Arc/Info ASCII GRID from CODGiK. For this purpose, it uses

the program ArcGIS 10.0 from ESRI.

Page 10: Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego dla fragmentu ...

Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego...

Małgorzata Wawer 10

CZĘŚĆ TEORETYCZNA

1. Wstęp

"Tipping point", czyli punkt krytyczny

Surowce naturalne takie jak węgiel, gaz ziemny, ropa naftowa

to energia słoneczna przechwycona przez rośliny ponad 100 milionów

lat temu. Kiedy człowiek znalazł zastosowanie dla tych materiałów

energetycznych, w ciągu 50 lat świat zmienił się nie do poznania.

Rozwój spowodował, że podwoiła sie liczba ludności, rozkwitł

przemysł, zwiększyły się możliwości transportowe. Rolnictwo zostało

tak unowocześnione, że kraje rozwinięte produkują nadwyżki żywności.

Litr ropy wytwarza tyle energii co praca stu osób.

Za cały ten rozkwit ogromną cenę płaci nasze środowisko. Wzrost

stężenia CO2 w atmosferze powoduje powiększenie się dziury ozonowej.

Emisja tlenku siarki i azotu ze spalania węgla jest przyczyną kwaśnych

deszczy oraz smogu. Wielki smog londyński, który utrzymywał się tylko

kilka dni w 1952 roku doprowadził do śmierci tysięcy mieszkańców.

W styczniu 2014 roku w Pekinie bezpieczna dla zdrowia granica

25 mikrogramów na metr sześcienny stężenia pyłów w powietrzu została

przekroczona 26-krotnie i wyniosła 671 mikrogramów na metr

sześcienny.

Globalna temperatura rośnie i topi lodowce, poziom mórz

i oceanów wzrasta zatapiając nisko położone tereny. Spalanie paliw

kopalnianych uwalnia do atmosfery dwutlenek węgla. Związanie

miliony lat temu tego pierwiastka w skałach, oczyściło powietrze

i pozwoliło na wytworzenie na naszej planecie życia. W 2007 roku

emisja CO2 wyniosła 30 mld ton, a obecnie stężenie dwutlenku węgla

to 399 ppm. Równowaga klimatyczna jest zachwiana,

przez co świat coraz częściej jest narażany na samoistne pożary,

powodzie, susze i huragany. Kataklizmy mają ogromny wpływ na

prosperowanie państw. Kraje biedne stają się coraz biedniejsze, a bogate

próbując im pomóc także zmniejszają swój portfel finansowy, który

Page 11: Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego dla fragmentu ...

Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego...

Małgorzata Wawer 11

mógłby być przeznaczony na inne cele [Home - S.O.S. Ziemia!, 2009;

Nowicki, 2012; Wiśniewski, 2001].

Ropa jak i węgiel kiedyś się skończą. Najpierw dojdzie do wzrostu

ich cen i uzależnienia się od krajów, które posiadają złoża, a zniszczenia

w środowisku z powodu nadmiernej eksploatacji będą nie do cofnięcia.

Można by tego uniknąć. W 1992 roku w Rio de Janeiro została

podpisana United Nations Framework Convention on Climate Change

(Ramowa Konwencja Narodów Zjednoczonych w sprawie Zmian

Klimatu). Jest to umowa międzynarodowa, której celem jest

ograniczenie emisji gazów cieplarnianych odpowiedzialnych za zjawisko

globalnego ocieplenia. Co rok odbywa się Conferences of the Parties

(Konferencja Stron), która sprawdza realizacje postanowień UNFCCC.

Na tych spotkaniach podejmowane są działania polegające na szukaniu

drogi wyjścia z ciągłego obciążania środowiska spalinami. Jednym

i najważniejszym rozwiązaniem są odnawialne źródła energii: Słońce,

biomasa, wiatr, woda, energia geotermalna, fal i pływów morskich.

Rysunek 1.1 przedstawia roczne zużycie energii przez ludzkość

w 2010 roku, w porównaniu do wielkości rocznego strumienia energii

z poszczególnych źródeł odnawialnych, gdzie odpowiednio kolor

czerwony oznacza światowe zapotrzebowanie na energię [Nowicki,

2012; www.unfccc.int].

Rysunek 1.1. Ilustracja wielkości rocznego strumienia energii ze źródeł

odnawialnych w stosunku do zużycia energii przez ludzkość w 2010 roku [Źródło:

Nowicki, 2012]

Page 12: Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego dla fragmentu ...

Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego...

Małgorzata Wawer 12

Jak widać na rysunku 1.1 każde z odnawialnych źródeł energii jest

w stanie zaspokoić światowe zapotrzebowanie na potrzebną energię,

a Słońce może jej dostarczyć najwięcej. Darmową energię

promieniowania słonecznego wykorzystuje się w kolektorach

słonecznych do podgrzania wody lub w ogniwach fotowoltaicznych

do produkcji prądu.

Świat jest teraz w momencie krytycznego punktu "tipping point" -

jak określają naukowcy. Jeśli nie zmieni się świadomość ludzi

i nie zaczniemy dbać o środowisko to Ziemia, którą znamy, może się

przeistoczyć w krainę, w której nie będzie zielonych lasów ani czystych

jezior, a czyste powietrze będzie sprzedawane w plastikowych workach.

Społeczeństwo trzeba uświadamiać. Wiedza potencjalnego

obywatela na temat wykorzystania odnawialnych źródeł energii (OZE)

jest wciąż uboga. W celu wykorzystania w największym stopniu

dostępnych źródeł energii odnawialnej, powstały odpowiednie

laboratoria oraz urządzenia pomiarowe pozwalające określić

odpowiednie parametry mające wpływ na wydajność poszczególnych

rozwiązań. Energia słoneczna skupiła na sobie uwagę geodetów, którzy

stworzyli słoneczny kataster [Królikowski, 2011].

Page 13: Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego dla fragmentu ...

Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego...

Małgorzata Wawer 13

2. Cel pracy

Celem niniejszej pracy jest omówienie tematu związanego

ze słonecznym katastrem pozwalającym na wyznaczenie wartości

nasłonecznienia określonej powierzchni (dachu budynku) i możliwej

do pozyskania na niej energii słonecznej. W pracy zostały opisane

oraz porównane portale internetowe pod względem stopnia

zaawansowania, stopnia trudności w obsłudze, a także w zakresie

przekazywanych informacji. Portale te służą do wykonywania

potencjalnych analiz nasłonecznienia dla różnych miast naszego Globu.

Część praktyczna obejmuje dwa zadania. Pierwsze, dzięki nawiązaniu

kontaktu z firmą GREEN SYNERGY Sp. z o.o., to przeprowadzenie

symulacji opłacalności montażu ogniw fotowoltaicznych w geoportalu

Photovoltaic Geographical System. Drugie zadanie, stworzenie mapy

potencjału solarnego dla fragmentu miasta Bydgoszczy. Dane do tego

celu w postaci Numerycznego Modelu Pokrycia Terenu zostały

pozyskane z Centralnego Ośrodka Dokumentacji Geodezyjnej

i Kartograficznej (CODGiK), a oprogramowanie ArcGIS Desktop 10.0

zostało użyczone w rocznej licencji przez firmę Esri.

Page 14: Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego dla fragmentu ...

Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego...

Małgorzata Wawer 14

3. Pojęcia dotyczące słonecznego katastru

Zagłębiając sie w temat słonecznego katastru należy omówić

tematy z tym związane, takie jak: energia słoneczna, kolektory

oraz ogniwa fotowoltaiczne. Ważne jest także przybliżenie zagadnień

związanych ze skaningiem laserowym, bez którego dzisiejszy solarny

kataster nie mógłby powstać. Pomoże to zrozumieć techniczną część

związaną z geoportalami potencjału solarnego.

3.1. Energia promieniowania słonecznego

Promieniowanie emitowane przez Słońce to promieniowanie

słoneczne w postaci promieniowania elektromagnetycznego o określonej

mocy. Jego moc w kosmosie to gigantyczna wartość, wynosząca

w przybliżeniu 3,9·1020

MW, dla porównania największa

hydroelektrownia na świecie, Zapora Trzech Przełomów w Chinach

dostarcza 2,25·104 MW. Do Ziemi dociera niewielka część tej mocy,

która biorąc pod uwagę nasze potrzeby i tak jest ogromna. Na górnej

granicy atmosfery natężenie promieniowania Słońca wynosi 1367 W/m2

powierzchni ustawionej prostopadle do padających na nią promieni.

W najbardziej korzystnych warunkach na Ziemi, między zwrotnikami,

dociera promieniowanie słoneczne o natężeniu ok. 1100 W/m2 i to tylko

przy bezchmurnym niebie [Chwieduk, 2011; Nowicki, 2012].

Wyżej omawiane natężenie promieniowania to wartość gęstości

mocy promieniowania słonecznego padającego w ciągu jednej sekundy

na powierzchnię jednego metra kwadratowego, prostopadłą do kierunku

promieniowania [Chwieduk, 2011].

Promieniowanie docierające do powierzchni Ziemi dzieli się

na różne rodzaje co obrazuje rysunek 3.1. Promieniowanie bezpośrednie

to takie, które dociera bez żadnych przeszkód do powierzchni Ziemi,

np. w bezchmurne czyste niebo. Chmury absorbują część

promieniowania, ale także odbijają je i załamują jego kąt padania, takie

promieniowanie nazywa się rozproszonym, inaczej dyfuzyjnym.

Page 15: Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego dla fragmentu ...

Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego...

Małgorzata Wawer 15

Promieniowanie odbite to takie, które powstaje w wyniku odbicia się

emitowanej wiązki światła od powierzchni terenu, a także od różnych

elementów na niej znajdujących się.

Rysunek 3.1. Rodzaje promieniowania [Źródło: opracowanie własne]

Polskę pod względem intensywności promieniowania, gdyby

podzielić jej terytorium na dwie części, na południu można porównywać

z północną Francją, a na północy z sąsiadującymi Niemcami, które od lat

wykorzystują energię odnawialną ze Słońca (rys. 3.2).

Nasłonecznienie to suma natężenia promieniowania słonecznego

w danym czasie i na danej powierzchni. Jest to wielkość opisująca

zasoby energii słonecznej w danym miejscu i czasie, wyrażana jest

w Wh/m² na dzień, miesiąc lub rok. Średnia ilość energii

z promieniowania słonecznego w Polsce jest szacowana w przybliżeniu

na 900 - 1100 kWh/m2 rocznie. Daje to równowartość energii powstałej

w wyniku spalania ok. 110 m3 gazu ziemnego lub 100 l oleju opałowego.

Page 16: Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego dla fragmentu ...

Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego...

Małgorzata Wawer 16

Rysunek 3.2. Intensywność promieniowania słonecznego w Europie [Źródło:

www.solargis.info]

Polska mapa nasłonecznienia została przedstawiona na rysunku

3.3. Rejon Tatr osiąga największe wartości sumy promieniowania

słonecznego, a północna część województwa mazowieckiego

najmniejsze.

Rysunek 3.3. Rozkład nasłonecznienia w Polsce [Źródło: www.gramwzielone.pl]

Page 17: Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego dla fragmentu ...

Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego...

Małgorzata Wawer 17

Przy instalowaniu kolektorów jak i ogniw fotowoltaicznych, ważny jest

także kąt padania energii słonecznej. Na rysunku 3.4 oba przypadki

przedstawiają wpływ kąta padania na moc odbieraną przez kolektor.

Rysunek 3.4. Moc odbierana przez kolektor słoneczny w zależności od kąta padania

promieni słonecznych [Źródło: Oszczak, 2012]

Lewa strona, gdzie Słońce jest w zenicie ukazuje

nam, że gęstość mocy promieniowanej i padającej jest taka sama

i wynosi 1000 W/m2, po prawej stronie kąt padania równy jest 45º

co sprawia, że ta sama gęstość mocy pokrywa większą niż poprzednio

część kolektora i daje także gorszy rezultat (769 W/m2)

[Oszczak, 2012].

Energia słoneczna dociera do konkretnego miejsca na Ziemi

w sposób zmienny. Wyróżniamy dzień i noc, zmiany pogodowe, a także

zmiany pór roku, gdzie kąt padania promieni słonecznych jest różny.

Latem podczas słonecznego dnia można otrzymać 90 razy więcej energii

niż w zachmurzony dzień w zimie.

Page 18: Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego dla fragmentu ...

Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego...

Małgorzata Wawer 18

Zmienność kata padania promieni słonecznych w zależności od pory

roku obrazuje rysunek 3.5.

Rysunek 3.5. Zmienność kąta padania promieni słonecznych w zależności od pór

roku [Źródło: www.neon.net.pl]

Latem Słońce mamy najdłużej na niebie, kreśli ono łuk o kącie około

260º, natomiast zimą wyznacza tylko niewielki łuk około 100º.

Optymalny kąt dla położenia kolektorów słonecznych w Polsce

jest różny dla każdej instalacji. Odkryty przydomowy basen - kąt

odchylony od poziomu o 20º - 30º. Całoroczne podgrzewanie ciepłej

wody użytkowej 50º - 70º, a nawet 90º. Jest to maksymalne

wykorzystanie energii słonecznej zimą [Oszczak, 2012]. W literaturze

można także sie spotkać z zaleceniem pochylenia pod kątem 40º,

przy ekspozycji południowej lub odchylonej o 15º w kierunku

zachodnim dla całorocznej instalacji podgrzewania ciepłej wody

użytkowej [Chwieduk, 2008].

Rysunek 3.5. ukazuje również, że najkorzystniejsze usytuowanie

instalacji solarnej to kierunek na południe. Ewentualnie dopuszcza się

montaż na stronie południowo wschodniej, bądź południowo zachodniej,

ale skutkować to będzie mniejszą efektywnością.

Page 19: Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego dla fragmentu ...

Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego...

Małgorzata Wawer 19

3.2. Kolektory słoneczne

W urządzeniu zwanym kolektorem dochodzi do konwersji energii

słonecznej w ciepło. Technologia ta może być bardzo prosta,

jak np.: czarna mata, przez którą przepływa woda basenowa w celu

jej podgrzania, bądź bardziej skomplikowana jak w kolektorach

próżniowo - rurowych, gdzie element zbierający ciepło umieszczony jest

w próżni. W tych drugich zaawansowanie technologiczne, które daje

większą sprawność idzie w parze z wysokością ceny [Wiśniewski,

2001]. Ze względu na konstrukcje możemy wyróżnić kolektory płaskie

i skupiające, natomiast podział ze względu na zastosowany czynnik

roboczy został przedstawiony na rys. 3.6 [www.uwm.edu.pl].

Rysunek 3.6. Podział kolektorów ze względu na zastosowany czynnik roboczy

[Źródło: www.uwm.edu.pl].

Kolektory powietrzne są najtańszym typem kolektorów. Mogą być

wykorzystywane w wentylacji, a także do suszenia zboża w rolnictwie.

Dużą zaletą jest tutaj brak występowania korozji, natomiast hałas

wydobywający się z wentylatorów wymuszających obieg można uznać

za wadę [Nowicki, 2012; www.uwm.edu.pl].

Page 20: Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego dla fragmentu ...

Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego...

Małgorzata Wawer 20

Płaskie kolektory cieczowe do podgrzewania wody użytkowej

stosowane są najczęściej. W przypadku wykorzystania ich

do ogrzewania budynku, muszą być wspomagane przez inne źródło

ciepła. Kolektor płaski został przedstawiony na rysunku 3.7. Absorber

oznaczony literą A może być wykonany z blachy miedzianej,

aluminiowej, bądź stalowej, gdzie wewnątrz znajduje się układ kanałów

przepływowych czynnika roboczego: wody, glikolu lub oleju

silikonowego [Nowicki, 2012; www.uwm.edu.pl].

Rysunek 3.7. Mobilna stacja solarna - kolektor płaski - stanowisko dydaktyczne na

Uniwersytecie Technologiczno-Przyrodniczym: A - absorber [Źródło: opracowanie

własne]

Dzięki zastosowaniu próżni kolektory próżniowe eliminują emisję

ciepła z powrotem do otoczenia. Zazwyczaj zbudowane są ze szklanych

rur o podwójnych ściankach. Absorber umieszczony jest wewnątrz rury,

bądź może nim być wewnętrzna ścianka rury. Kolektory rurowe zwykle

osiągają wyższą sprawność niż kolektory płaskie, niestety nie w każdym

przypadku mogą mieć zastosowanie [Nowicki, 2012].

A

Page 21: Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego dla fragmentu ...

Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego...

Małgorzata Wawer 21

3.3. Ogniwa fotowoltaiczne (PV)

Najprostszym oraz najbardziej znanym sposobem zastosowania

fotoogniwa są małe panele słoneczne umieszczone w kalkulatorach.

Zjawisko fotowoltaiki przedstawiono na rys. 3.8. Ogniwo fotowoltaiczne

zbudowane zostało z krzemu krystalicznego, z jednej strony płytki

znajdują się atomy fosforu, a z drugiej boru. W miejscu zrównania sie

atomów boru i fosforu powstaje złącze typu p (pozytyw) - n (negatyw).

Na rysunku poniżej ukazane jest co dzieje się gdy na płytkę pada światło

słoneczne. Energia tworzy sie gdy rozdzielony jest ładunek dodatni

od ujemnego, wtedy może być ona przechwycona przez odbiornik

[Nowicki, 2012].

Rysunek 3.8. Prosty schemat ogniwa fotowoltaicznego z krzemu krystalicznego

[Źródło: Nowicki, 2012]: 1 - półprzewodnik p, 2 - półprzewodnik n, 3 - warstwa

graniczna, 4 - powłoka przeciw odblaskowa (antyrefleksyjna), 5 - anoda, 6 - katoda,

7 - płyta nośna

Ogniwa głównie wykonywane są z monokryształów krzemu, jest

to jednak dosyć drogi sposób produkcji. Tańszą wersją są ogniwa

z małych kryształów krzemu multikrystalicznego. Można także ogniwo

Page 22: Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego dla fragmentu ...

Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego...

Małgorzata Wawer 22

zbudować z szklanej płytki, na którą nałożone są cienkie warstwy

krzemu, niestety maksymalna sprawność to 13%, gdy w przypadku tych

pierwszych wynosi ok. 28%. Pozostałe związki stosowane do produkcji

ogniw to: CdS - siarczek kadmu, CdTe - telluerek kadmu, CuInSe2 -

dwuselenek indowo-miedziowy (inaczej CIS), GaAs - arsenek glinu

[Nowicki, 2012].

Instalacje PV są drogie, co oczywiście uznajemy za wadę,

charakteryzują się jednak szeregiem zalet takich jak: długa żywotność

dochodząca do 30 lat, brak stosowania dodatkowego paliwa, urządzenie

to nie wymaga konserwacji ani obsługi, w ogniwie wykorzystywane jest

promieniowanie rozproszone, dzięki czemu praca następuje także

w pochmurne dni, produkcja energii nie powoduje emisji gazów

cieplarnianych do otoczenia i najważniejsze, Słońce jest darmowe,

więc energia jest za darmo [www.uwm.edu.pl].

3.4. Lotniczy skaning laserowy

Podstawą do stworzenia mapy potencjału solarnego jest chmura

punktów o znanych współrzędnych terenowych (X, Y, Z) pozyskana

dzięki technologii Light Detection and Ranging, w skrócie LIDAR, bądź

ALS (Airborne Laser Scaning). Są to dwie nazwy określające lotniczy

skaning laserowy. Jest to fotogrametryczna metoda pozyskiwania

danych obrazowych. Rysunek 3.9. ukazuje zasadę działania, gdzie

poprzecznie ustawiona do trajektorii lotu wiązka lasera wykonuje

skanowanie terenu.

Rysunek 3.9. Zasada działania

lotniczego skaningu laserowego

[Źródło: opracowanie własne]

Page 23: Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego dla fragmentu ...

Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego...

Małgorzata Wawer 23

W wyniku rejestrowania odbicia impulsów lasera powstaje chmura

punków, z której możemy utworzyć NMT1 i NMPT

2 [Kurczyński, 2006;

Marmol, 2013; Preuss, 2012].

Do precyzyjnego określenia położenia miejsca rejestracji wiązki

skanującej używany jest system GPS. Na pokładzie samolotu, bądź

śmigłowca znajduje się także system do pomiaru odległości złożony

z dalmierza laserowego i odbiornika, system planowania i zarządzania

lotem, kamera fotogrametryczna i system inercyjny INS, służący

do obliczeń kierunków przyspieszeń i wynikowo orientacji kątowej

wiązki skanującej. Segment naziemny to naziemna, referencyjna stacja

GPS, a do przetwarzania i obróbki danych służy stacja robocza

[Kurczyński, 2006; Preuss, 2012].

Skaning laserowy ma wiele zalet przede wszystkim dokładność

i szybkość pomiarów, ale także niezależności od warunków

oświetleniowych i pogodowych (wyjątek silny deszcz i mgła). Są także

i wady. Laser charakteryzuje odmienna intensywność odbicia impulsu

od różnych powierzchni. Czarne i ciemne materiały absorbują go

najwięcej, tak więc następuje zjawisko pochłaniania impulsów lasera np.

przez asfalt. Chmury, mgła, smog zniekształcają wyniki, ponieważ

podobnie pochłaniają impuls lasera. Do wad trzeba dołączyć dodatkowo

dużą objętość zbioru danych [Preuss, 2012].

Bogatą ofertę wykorzystania skaningu laserowego oferuje firma

MGGP Aero: chmura punktów i klasyfikacje obiektowe (rys. 3.10),

analizy zmian (rys. 3.11), NMT i NMPT (rys. 3.12) i profile (rys. 3.13).

1 NMT numeryczny model terenu (DTM - Digital Terrain Model lub DEM - Digital Elevation Model)

- jest to zbiór punktów o znanych współrzędnych (X, Y, Z) powierzchni terenu wraz z algorytmem

interpolującym, dzięki któremu można określić kształt powierzchni albo wysokości poszczególnych

punktów. Tworzony w postaci GRID (regularna siatka kwadratów) lub TIN (nieregularna siatka

trójkątów [Preuss, 2012]. 2 NMPT numeryczny model pokrycia terenu (DSM - Digital Surface Model) - jest to model

powierzchni terenu zbudowany z chmury trójwymiarowo zlokalizowanych punktów

z uwzględnieniem roślinności, budynków itp. [Marmol, 2013].

Page 24: Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego dla fragmentu ...

Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego...

Małgorzata Wawer 24

a) b)

Rysunek 3.10. Oferta wykorzystania skaningu laserowego firmy MGGP Aero:

a) chmura punktów, b) klasyfikacje obiektowe [Źródło: www.mggpaero.pl]

Rysunek 3.11. Oferta wykorzystania skaningu laserowego firmy MGGP Aero:

analizy zmian [Źródło: www.mggpaero.pl]

a) b)

Rysunek 3.12. Oferta wykorzystania skaningu laserowego firmy MGGP Aero:

a) NMT , b) NMPT [Źródło: www.mggoaero.pl]

Page 25: Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego dla fragmentu ...

Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego...

Małgorzata Wawer 25

Rysunek 3.13. Oferta wykorzystania skaningu laserowego firmy MGGP Aero:

Profile linii elektroenergetycznych [Źródło: www.mggpaero.pl]

W Polsce został zrealizowany projekt ISOK (Informatyczny

System Osłony Kraju), którego głównym celem jest konsolidacja

informacji o zagrożeniach powodziowych i gromadzenie ich w jednym

miejscu. Ma to na celu m.in. skrócenie czasu reakcji w sytuacji

kryzysowej, przewidywanie wystąpienia skutków np. powodzi.

Inicjatywa ta tworzy bardzo nowoczesny informatyczny system,

dostępny dla administracji, ale także dla indywidualnych obywateli.

Dane źródłowe w postaci Numerycznego Modelu Pokrycia Terenu są

pozyskiwane głównie za pomocą technologii LIDAR [www.isok.gov.pl].

Dzięki projektowi ISOK istnieje wiele produktów skaningu

laserowego, które można wykorzystać do tworzenia słonecznych

katastrów miast. Najlepsze dane są w formacie ARC/INFO ASCII

GRID, to "pliki tekstowe zawierające wartość wysokości punktów

w regularnej siatce o oczku 0,5 metra dla obszarów miejskich

(standard II) lub 1 metra dla pozostałych obszarów (standard I),

wyinterpolowane na podstawie chmury punktów z lotniczego skaningu

laserowego (LIDAR). Dane zapisane są w postaci macierzy rastrowej"

[www.codgik.gov.pl]. Po przekształceniu można również wykorzystać

chmurę punktów, czyli źródłowe pliki pomiarowe zapisane w formacie

LAS (LASer File Format Exchange Activities - format pliku wymiany

trójwymiarowych danych chmury punktów pomiędzy użytkownikami).

Page 26: Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego dla fragmentu ...

Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego...

Małgorzata Wawer 26

4. Słoneczny kataster

Słoneczny kataster inaczej nazywany jest katastrem dachowym,

atlasem słonecznym lub mapą potencjału solarnego. To portal

internetowy dostępny dla każdego potencjalnego użytkownika, który ma

za zadanie ukazać czy na danym dachu budynku opłaca się inwestować

w instalacje solarne. Tego typu geoportale powstają głównie

z inicjatywy samorządowej danego miasta, po to aby zwiększać

świadomość społeczeństwa na temat zalet korzystania z energii

słonecznej [Królikowski, 2011].

W bardzo dużym uproszczeniu i uogólnieniu do stworzenia

słonecznego katastru potrzeba [Królikowski, 2011]:

NMPT,

dane meteorologiczne,

algorytm do obliczenia potencjału solarnego,

serwer, udostępnienie w Internecie.

Jeżeli chodzi o NMPT to w poprzednim rozdziale zostało opisane

w jakim formacie najlepiej pobrać pliki do stworzenia mapy solarnej.

Natomiast kwestia meteorologiczna jest trudniejsza, gdyż dane

klimatyczne muszą opierać się na wieloletnich zapisach informacji

na temat promieniowania słonecznego, zachmurzenia, mgły itp. Cenne

wskazówki zawarte są w artykule Pana Kamila Sukiennika z firmy Esri,

która ma w swojej ofercie wykonywanie analiz nasłonecznienia

i zacienienia. Autor do tworzenia map solarnych wykorzystuje dane

pochodzące z internetowej strony Ministerstwa Infrastruktury

i Rozwoju "Typowe lata meteorologiczne i statystyczne dane

klimatyczne dla obszaru Polski do obliczeń energetycznych

budynków" [Sukiennik, 2013].

Program wykorzystany do obliczeń potencjału solarnego jest

indywidualną decyzją twórcy. Można skorzystać z Solar Radiation

Firmy Esri, w rozszerzeniu ArcGIS Saptial Analyst, z GrassGIS model

Page 27: Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego dla fragmentu ...

Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego...

Małgorzata Wawer 27

r.sun, bądź innych (więcej przykładów technologii zostało przedstawione

w rozdziale 4.1, w tabeli 4.1).

Najważniejszym aspektem udostępniania słonecznego katastru

w Internecie jest łatwa i przejrzysta "czytelność" dla przyszłego

użytkownika, a także to aby mapa była ułatwieniem w podjęciu decyzji

o instalacji kolektorów. Kiedy ktoś zdecyduje się na instalację solarną, to

z mapy powinien wyczytać informację czy potrzebuje jakieś dodatkowe

zezwolenie np. związane z budową na budynku zabytkowym [Sukiennik,

2013].

Przykłady opisane w następnych rozdziałach dokładniej

zaprezentują istniejące rozwiązania map solarnych.

4.1. Słoneczny kataster na Świecie

W 2008 roku dla miasta Osnabrück (Niemcy) powstała pierwsza

mapa potencjału solarnego. Niemcy oraz Stany Zjednoczone to kraje,

które przecierały szlaki w tej dziedzinie. Coraz większe obszary naszej

planety obejmowane są pozyskiwaniem danych za pomocą skaningu

laserowego, a szersza dostępność NMPT ułatwia realizację projektów

solarnych [Sukiennik, 2013]. Wykaz miast, posiadających obecnie portal

słoneczny został przedstawiony w tabeli 4.1 wraz z adresami

internetowymi, technologią wyliczania potencjału oraz technologią

udostępniania Web GIS.

Tabela 4.1. Przykłady słonecznych geoportali [Źródło: Królikowski, 2011]

Miasto

/region

Adres Technologia

wyliczania

potencjału

Technologia

Web GIS

EUROPA I

AFRYKA

http://re.jrc.ec.europa.eu/pvgi

s/apps4/pvest.php

Joint Research

Centre

MapServer

AUSTRIA

Graz http://gis.graz.at/ ArcGIS

Desktop

SynerGIS, Esri

ArcGIS Server

Page 28: Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego dla fragmentu ...

Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego...

Małgorzata Wawer 28

Wiedeń http://www.wien.gv.at/

umweltgut/

brak danych bd. (część

Vienna GIS)

CHILE

Calama http://www.geopm-

kom5.de/geoapp

/catastrosolar/calama

Sun-Area,

ArcGIS

Desktop

Mapbender

NIEMCY

Berlin http://www.virtual-berlin.de/ Sun-Area,

ArcGIS

Desktop

Google Earth

(3D), Map-

Guide (2D)

Bielefeld http://www.bielefeld01.de/ Sun-Area,

ArcGIS

Desktop

Mapbender

Bremen http://www.solarkataster-

bremen.de//

brak danych bd.

Gelsenkirchen http://geo.gkd-el.de/

website/solar/

AeroWest Esri ArcIMS

Hamburg http://www.

hamburgenergiesolar.de/

Hamburg

Energie

OpenLayers+

WMS

Monachium http://maps.muenchen.de/ brak danych OpenLayers+

WMS

Osnabrück http://www.osnabrueck.de/

sun-area

Sun-Area,

ArcGIS

Desktop

Esri ArcIMS

Zw. powiatów

Neckar-

Odenwald-

Tauber

http://www.leader-neckar-

odenwald-tauber.de

Sun-Area,

ArcGIS

Desktop

Mapbender

USA

Boston http://gis.cityofboston.gov/

solarboston/

ArcGIS

Desktop

Esri ArcGIS

API

Denver http://solarmap.drcog.org/ Woolpert Inc.,

NREL

Google Maps

API

Los Angeles

County

http://solarmap.lacounty.gov/ CH2M Hill,

NREL

Bing Maps API

San Francisco http://sfenergymap.org/ CH2M Hill,

NREL

Google Maps

API

Page 29: Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego dla fragmentu ...

Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego...

Małgorzata Wawer 29

4.1.1. Fotowoltaiczny Geograficzny System Informacji PVGIS

(Photovoltaic Geographical Information System)

Co to jest PVGIS?

W celu analizy słonecznych geoportali z różnych stron świata,

należy omówić najprostszą wersję stworzoną dla Europy

i Afryki wraz z basenem Morza Śródziemnego i Azją Południowo-

Zachodnią - Photovoltaic Geographical Information System.

Jest to program do obliczania bazy promieniowania słonecznego

dla osób zainteresowanych instalacją ogniw fotowoltaicznych. PVGIS

jest efektem badań, demonstracji i polityki mających na celu wsparcie

i propagowanie wykorzystania zasobów energii słonecznej. Jest częścią

projektu SOLAREC3, czyli działań na rzecz misji "JRC Renewable

Energies Unit"4. System był tworzony w latach 2001-2005, przy użyciu

modelu słonecznego promieniowania i danych klimatycznych. Użyte

tutaj oprogramowanie GIS, opiera się na wykorzystaniu

promieniowania słonecznego modelu r.sun, który stanowi część

systemu informacji przestrzennej GRASS5. Moduł ten pozwala

na obliczenie natężenia promieniowania bezpośredniego, odbitego

i rozproszonego [Pietras, 2011; www.ec.europa.eu/dgs/jrc;

www.unfccc.int].

3 SOLAREC - projekt przyczyniający się do popularyzowania oraz wdrażania energii odnawialnej

w Unii Europejskiej. W zakres projektu wchodzą m.in. szkolenia i rozpowszechnianie najlepszych

praktyk z tego zakresu, monitorowanie nowych technologii w dziedzinie OZE, a także pomoc

w realizacji Set-Planu ("The Information System for the European Strategic Energy Technology

Plan", w tłumaczeniu "System informacji dla europejskiego planu w dziedzinie technologii

energetycznych") [www.re.jrc.ec.europa.eu]. 4 JRC Renewable Energies Unit - Wspólne Centrum Badawcze jest Dyrekcją Generalną Komisji

Europejskiej, w skład którego wchodzi siedem instytutów naukowych zlokalizowanych w Belgii,

Niemczech, Hiszpanii, Holandii i Włoszech. Misją jest zapewnienie wsparcia naukowego

i technicznego dla rozwoju, wdrażania i monitorowania polityki Unii Europejskiej [Kurczyński,

2006]. 5 GRASS (Geographic Resources Analysis systemowe wsparcie) - to darmowy program GIS

wykorzystywany do zarządzania i oceny danych geoprzestrzennych, przetwarzanie obrazu, grafiki

i mapy, modelowania przestrzennego i wizualizacji [www.grass.osgeo.org].

Page 30: Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego dla fragmentu ...

Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego...

Małgorzata Wawer 30

Dane wykorzystane do stworzenia PVGIS dla Europy

to [www.ec.europa.eu/dgs/jrc]:

średnie miesięczne sumy dziennego promieniowania

bezpośredniego i rozproszonego, dane zebrane z okresu

1981-1990 z 566 naziemnych stacji meteorologicznych,

współczynnik zmętnienia Linkego dostępny na SODA6, będący

miarą zanieczyszczenia powietrza (w postaci mapy),

cyfrowy model terenu o siatce 1 x 1 km pochodzący z SRTM7,

mapa CORINE Land Cover (CLC)8 z siatką rozdzielczości

100 x 100 m,

mapa Global Land Cover 2000, model pokrycia terenu

roślinnością,

mapa z bazy danych GISCO9,

VMAP0 cyfrowy wykres danych świata, inaczej mapa wektorowa

oparta na systemie informacji geograficznej danych o Ziemi

o szczegółowości 0, gdzie 0 oznacza niską rozdzielczość,

1 - globalny zasięg w średniej rozdzielczości.

Obsługa programu

Program PVGIS jest dość trudny w obsłudze dla przeciętnego

użytkownika niezwiązanego z dziedziną ogniw fotowoltaicznych.

W pierwszym kroku wybieramy na odpowiedniej mapie

(Europa/Afryka) lokalizację budynku, dla którego chcemy sprawdzić

dane promieniowania słonecznego, poprzez wpisanie w ramce

6 SODA - internetowy serwis zapewniający dostęp do zbioru informacji na temat promieniowania

słonecznego [www.soda-is.com]. 7 SRTM - międzynarodowa misja kosmiczna, której celem było zebranie numerycznych modeli terenu

lądów znajdujących sie pomiędzy 56º szerokości geograficznej południowej, a 60º równoleżnikiem

szerokości geograficznej północnej [Kurczyński, 2006]. 8 CORINE Land Cover - projekt mający na celu ciągłe aktualizowanie zmian w pokryciu terenu

[www.clc.gios.gov.pl]. 9 GISCO - system informacji geograficznej w Komisji Europejskiej, zajmuje się nabywaniem

i utrzymywaniem bazy referencyjnych zbiorów danych geograficznych, a także ich analizowaniem

[www.epp.eurostat.ec.europa.eu]

Page 31: Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego dla fragmentu ...

Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego...

Małgorzata Wawer 31

adresu: ulicy, miasta i nazwy kraju lub współrzędnych geograficznych.

Ramka oznaczona kolorem czerwonym na rysunku 4.1 znajduje się

w lewym górnym rogu ekranu. Po wciśnięciu "search" PVGIS odnajduje

naszą lokalizację na mapie.

Rysunek 4.1. Photovoltaic Geographical Information System - Interactive maps.

Czerwonym kolorem zaznaczone miejsce na wpisanie poszukiwanego adresu

[Źródło: www.re.jrc.ec.europa.eu]

Po prawej stronie ekranu widoczna jest ramka z czterema zakładkami

(rysunek 4.2). Pierwsza zakładka dotyczy oszacowania ogniwa

fotowoltaicznego jakie chcemy zainstalować na dachu budynku.

Rysunek 4.2. Photovoltaic Geographical Information System - Interactive maps A -

Perfomrmance of Grid - connected PV (wykonanie podłączonego PV), B - Fixed

mounting options - opcje montażu, C - Tracking options - opcje śledzenia, D - utput

options - opcje wyjścia [Źródło: www.re.jrc.ec.europa.eu]

Page 32: Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego dla fragmentu ...

Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego...

Małgorzata Wawer 32

A. Performance of Grid - connected PV (wykonanie podłączonego

PV)

Radiaton database to baza promieniowania jaką musimy wybrać.

Do wyboru jest Klimat-SAF PVGIS i klasyczne PVGIS. Możliwość

wyboru jednej z tych dwóch opcji została wprowadzona w 2010 roku,

gdyż zarówno pierwsza jak i druga ma wady i zalety.

Klimat-SAF PVGIS jest to metoda oceny promieniowania słonecznego

na powierzchni ziemi przy użyciu danych z satelity. Zaletą jest zebranie

danych z dość dużych obszarów, a wadą może być śnieg, który może

być mylony z chmurami lub tereny górskie, gdzie pod jednym pikselem

mamy obszar z ogromnymi różnicami wysokości. Obliczenia satelitarne

na obszarach, gdzie słońce jest nisko na niebie stają się bardzo trudne.

Klasyczne PVGIS są to naziemne pomiary promieniowania słonecznego.

Czujniki na stacjach muszą być stale konserwowane. Brud, śnieg, a także

mróz mogą powodować wadliwe zbyt niskie odczyty. Natomiast dużą

zaletą jest dokładność odczytu promieniowania w określonym miejscu.

PV technology, czyli wybór typu ogniwa fotowoltaicznego: krystaliczny

krzem, CIS (dwuselenek indowo-miedziowy CuInSe2), CdTe (tellurek

kadmu), inne.

Insatelled peak PV power zainstalowana moc szczytowa PV w kWp,

do tego potrzebna jest informacja jaką producent deklaruje dla danego

ogniwa.

Estimated system losses [1-100] szacowane starty systemowe, tutaj

system podpowiada, że generalnie jest to 14%. Straty mogą być

spowodowane przesyłem przez kable, brudem, śniegiem. Natomiast,

każdy producent ogniw fotowoltaicznych, zna straty systemowe swojego

urządzenia, wtedy można zmienić tą wartość na inną.

B. Fixed mounting options (opcje montażu)

Mounting position - wybór pozycji montażu: wolnostojąca

(z przepływem powietrza za modułem) albo budowa zintegrowana

(bezpośrednio zamontowane na elewacji bądź dachu).

Slope - nachylenie modułu, przy budowie zintegrowanej może to być

skos dachu lub 90º dla elewacji.

Page 33: Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego dla fragmentu ...

Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego...

Małgorzata Wawer 33

Azimuth - ukierunkowanie względem stron świata.

C. Tracking options (opcje śledzenia). Możliwe jest zamontowanie

ogniw fotowoltaicznych, które w ciągu dnia będą obracały się do słońca.

W ten sposób można zwiększyć ilość światła słonecznego docierającego

do modułów PV.

Horizon file, plik który dołączamy wtedy, gdy w odległości bliższej niż

90 metrów wokół naszego budynku znajdują się np. bardzo wysokie

drzewa albo inne elementy, które mogą dawać zacienienie. Plik wysłany

poprzez stronę musi być zwykłym plikiem tekstowym np. notatnik

w systemie Windows.

D. Output options (opcje wyjścia) wybór formy w jakiej chcemy

otrzymać wynik (strona internetowa, plik tekstowy, PDF) oraz

czy chcemy, aby były dołączone wykresy.

Kolejne dwie zakładki w programie dotyczą średnich

miesięcznych i dziennych danych napromieniowania dla wybranej

lokalizacji. Zaznacza się tu opcje, które mają być wyświetlone

w wyniku, np.: poziom napromieniowania, średnią temperaturę w dzień.

Wynik może być ukazany w odniesieniu do konkretnego miesiąca.

Ostatnia zakładka, jest przeznaczona dla osób, które

są zainteresowane wolnostojącymi ogniwami fotowoltaicznymi

podłączonymi do akumulatorów (Stand-Alone PV System). Tutaj

dokładnie tak samo jak w pierwszej zakładce, wybieramy moc

szczytową, azymut, pochylenie, dodatkowo uzupełniamy tylko dane

dotyczące akumulatora: napięcie (V), pojemność (Ah) i granica

rozładowania (%). Wybór formy otrzymania wyniku również jest

taki sam, czyli: strona internetowa, plik tekstowy, PDF.

Plusem programu jest ogromny obszar w bazie, a także duży

wachlarz poszczególnych danych napromieniowania jakie można

odczytać z danego miejsca. Minus - program wymaga od użytkownika

wpisania dokładnych wartości katalogowych producenta ogniwa, co

może być trudne do uzyskania i wymaga znajomości pojęć z geodezji,

geografii i fizyki [www.re.jrc.ec.europa.eu].

Page 34: Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego dla fragmentu ...

Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego...

Małgorzata Wawer 34

4.1.2. Słoneczny kataster - Boston (City of Boston.gov)

Mapa solarna miasta Boston powstała z inicjatywy rządowej,

której założeniem jest zmniejszenie do 2020 roku emisji gazów

cieplarnianych o 25%. Po wejściu na oficjalną stronę miasta

(www.cityofboston.gov) w menu strony klikamy odnośnik "Maps"

ukazuje się szereg map, a w tym szukana "Solar Map". Na docelowej

karcie ukazany jest cel, a także obecna realizacja programu. Oprócz

pomocy użytkownikowi w oszacowaniu energii słonecznej oraz

zobrazowaniu potencjalnej wartości instalacji solarnej, znajduje tu się

również szereg informacji o samych panelach, o tym co trzeba wiedzieć

przed instalacją itp.

Mapa solarna powstała w rozwiązaniu desktopowym ArcGIS

firmy ESRI, które pozwala na tworzenie, edytowanie i analizowanie

danych. Obliczenie promieniowania słonecznego zostało wyliczone

w rozszerzeniu Solar Analyst. Geoportal zawiera trzy nakładki

informujące użytkownika o [www.cityofboston.gov]:

strefie zabytków, gdzie jest konieczne uzyskanie dodatkowych

pozwoleń,

sieci elektrycznej NSTAR, gdzie wybudowanie instalacji

fotowoltaicznej może być ograniczone,

przydatności dachu pod instalacje, gdzie za pomocą intensywności

koloru od żółtego do czerwonego ukazane jest całkowite roczne

promieniowanie na dachu.

Boston ukazany jest w postaci zdjęć lotniczych na rysunku 4.3

oraz obrazu ulic, czyli mapy na rysunku 4.4 lub mapy z ukazaniem

rzeźby terenu - rysunek 4.5.

Page 35: Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego dla fragmentu ...

Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego...

Małgorzata Wawer 35

Rysunek 4.3. Zdjęcia lotnicze, City of Boston [Źródło: www.cityofboston.gov]

Na każdej zakładce symbolem "słońca" (oznaczone na rys.4.4 jako A),

zaznaczone są miejsca już istniejących instalacji. Po najechaniu

na symbol kursorem, ukazują się dane odnośnie lokalizacji, typie

instalacji solarnej, mocy, a także firmie instalującej, niektóre opisy

wzbogacone są o zdjęcie budynku z zamontowanymi kolektorami, bądź

ogniwami.

Rysunek 4.4. Mapa ulic, City of Boston [Źródło: www.cityofboston.gov]

A

Page 36: Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego dla fragmentu ...

Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego...

Małgorzata Wawer 36

Rysunke 4.5. Teren, City of Boston [Źródło: www.cityofboston.gov]

Używając zakładki TOOLS zaznaczonej na rysunku 4.5 kolorem

czerwonym, program oblicza słoneczny potencjał wybranego budynku

lub danego obszaru w ciągu roku. Wystarczy wpisać odpowiedni adres

lub zaznaczyć miejsce na mapie kursorem. Ciekawa jest kalkulacja

przedstawiona na rysunku 4.6, gdzie możemy przeanalizować jaki

potencjał solarny będzie miał nasz dach po przekazaniu pod zabudowę

konkretnej powierzchni wyrażonej w procentach.

Rysunek 4.6. Opcja "Calculations" do obliczenia potencjału solarnego dachu, City of

Boston [Źródło: www.cityofboston.gov]

Page 37: Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego dla fragmentu ...

Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego...

Małgorzata Wawer 37

Geoportal niestety utworzony jest w modelu o szczegółowości

CityGML LoD110

, który zakłada, że każdy dach jest płaski. Jest to duży

minus. Instalacje przy dachu skośnym skierowanym w kierunku

północnym nie sprawdzają się. Co prawda w zakładkach przeznaczonych

do solarnych kalkulacji, wyliczona jest powierzchnia jaka nadaje się

pod zabudowę, jednak uwzględnione tu są tylko przeszkody

np. w postaci kominów. Dach dalej jest przyjęty jako płaski. Powoduje

to, że użytkownik i tak musi posiłkować się firmami zewnętrznymi

do założenia kolektorów, bądź ogniw na swoim domu.

4.1.3. Słoneczny kataster - Wiedeń (Wien Umweltgut:

Solarpotenzialkataster)

Geoportal solarny dla Wiednia, umieszczony jest na oficjalnej

internetowej stronie miasta w zakładce" Umweltgut". Program obejmuje

potencjał energii słonecznej dla produkcji ciepła jak i energii

elektrycznej.

Słoneczny kataster powstał dzięki zastosowaniu danych ALS

zapisanych w postaci GRID o oczku siatki 0,5 m. Znalezienie tej

aplikacji internetowej i jej obsługa, są bardzo proste

dla potencjalnego użytkownika. Program ocenia orientację oraz

nachylenie powierzchni dachu, zacienienie wywołane przez roślinność,

budynki, a także rzeźbę terenu. Promieniowanie bezpośrednie jak

i rozproszone z okresu 18 lat, zostało uśrednione. Na mapie ukazane jest

tylko nasłonecznienie powyżej 900 kWh/m2 [www.wien.at].

10

CityGML - jest to skala będąca odzwierciedleniem szczegółowości modeli budynków,

aby wyróżnić zaawansowanie modelu 3D. Jest pięć poziomów dokładności Level of Detail (LoD)

[Kolbe, 2005]:

LoD0 - 2,5D numeryczny model terenu, LoD1 proste bryły z płaskimi dachami, LoD2 - konstrukcje

dachowe teksturowane, zróżnicowane, LoD3 - szczegółowość architektury (drzwi, okna, otwory)

LoD4 - bardzo dokładne odwzorowanie z zewnątrz jak i wewnątrz.

Page 38: Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego dla fragmentu ...

Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego...

Małgorzata Wawer 38

Po kliknięciu kursorem na konkretny budynek, ukazuje się informacja

o potencjale solarnym tego obiektu co widać na rysunku 4.7.

Rysunek 4.7. Słoneczny kataster dla miasta Wiedeń. A - przydatność powierzchni

dachu w m2; B - wydajność z powierzchni dachu w kWh rocznie; C - legenda

[Źródło: www.wien.at]

W tym przypadku nieruchomość na Wallensteinstraße 53 ma 142 m2

bardzo dobrej (>1100 kWh/m2

na rok), oraz 66 m2

dobrej (900-1100

kWh/m2

na rok) przydatności dachu pod instalację solarną (A).

Wydajność roczna dla fotowoltaiki to 32736 kWh, a dla kolektorów

207533 kWh (B).

Portal solarny dla Wiednia bazuje na modelu uwzględniającym

rzeczywisty kształt dachu, wyznaczony na podstawie szczegółowości

CityGML LoD2, dzięki czemu wiemy dokładnie, która część dachu

nadaje się najbardziej pod instalacje.

Innsbruck Laser DaneGmbH to firma, która wykonała mapę

potencjału solarnego dla stolicy Austrii, jest to jedna z najlepiej

przygotowanych, czytelnych i posiadających najwięcej informacji map

solarnych. Osoba zainteresowana montażem instalacji może również

odczytać z niej, czy do zamontowania instalacji solarnej potrzebuje

dodatkowych zezwoleń na budowę, bądź musi się stosować do

określonych przepisów prawnych (rysunek 4.7 - C) [www.wien.at].

A

B

C

Page 39: Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego dla fragmentu ...

Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego...

Małgorzata Wawer 39

4.2. Słoneczny kataster na Świecie - podsumowanie

Najbardziej ubogi w technologii jest omówiony wcześniej PVGIS,

stworzony na NMT, bez oznaczeń graficznych. Jest on również

najtrudniejszy w obsłudze. Obejmuje on jednak swoim zasięgiem dwa

kontynenty, dzięki czemu może być pomocny przy wstępnych

rozważaniach montażu ogniw fotowoltaicznych w krajach, w których

nie powstały jeszcze mapy słoneczne dla poszczególnych miast.

Biorąc pod uwagę szczegółowość, zaczynając od najmniej

dokładnej - LoD1, trzeba tu przypomnieć portal solarny dla miasta

Boston. Budynki to bryły z płaskimi dachami. Warto wspomnieć

o mapie solarnej dla miasta Berlin. Użytkownik wybiera wiele opcji:

przydatność całego dachu 2D (rysunek 4.8) i 3D (rysunek 4.10), a także

określenie w trzystopniowej skali barw najkorzystniejszego miejsca

na dachu pod instalacje solarne, co przedstawia rysunek 4.9.

Wykorzystana jest tutaj szczegółowość o poziom wyżej niż

w przypadku miasta Boston, czyli CityGML LoD2.

Rysunek 4.8. Słoneczny kataster dla miasta Berlin 2D - przydatność całego dachu

pod instalacje solarne [Źródło: www.businesslocationcenter.de]

Rysunek 4.9. Słoneczny kataster dla miasta Berlin 2D - ukazanie najkorzystniejszego

miejsca pod instalacje solarne [Źródło: www.businesslocationcenter.de]

Page 40: Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego dla fragmentu ...

Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego...

Małgorzata Wawer 40

Bardzo ciekawa propozycja świadcząca o majstersztyku

i zaangażowaniu w to aby strona internetowa była ciekawa dla odbiorcy,

to słoneczny kataster Berlina wykorzystujący wizualizacje

trójwymiarową (rysunek 4.10).

Rysunek 4.10. Słoneczny kataster dla miasta Berlin, wersja trójwymiarowa [Źródło:

www.businesslocationcenter.de]

Szczegółowość na pierwszym miejscu, gdzie każdy metr

kwadratowy dachu jest określony pod względem korzystności montażu

paneli to portal dla Los Angeles przedstawiony na rysunku 4.11, portal

dla Bielefeld, Wiednia oraz Graz (rysunek 4.12).

Rysunek 4.11. Słoneczny kataster dla miasta Los Angeles [Źródło:

www.solarmap.lacounty.gov]

Page 41: Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego dla fragmentu ...

Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego...

Małgorzata Wawer 41

Rysunek 4.12. Słoneczny kataster dla miasta Graz [Źródło: www.gis.graz.at]

Rysunek 4.13. Słoneczny kataster dla miasta Monachium [Źródło:

www.maps.meunchen.de]

Monachium wprowadziło słoneczny kataster, który również rozróżnia

typy dachów jednak ich rozwiązanie jest mało czytelne i mało

praktyczne dla osoby, która zdecydowałaby się na samodzielny montaż

kolektorów. Portal solarny dla miasta Monachium został przedstawiony

na rysunku 4.13.

Jak pokazano są różne typy słonecznych katastrów. Różnice

wynikają z doboru danych, szczegółowości modelu, informacji

przedstawianych na stronie, szacie graficznej. Wszystkie jednak mają

za zadanie propagowanie wykorzystania energii odnawialnej

pochodzącej od Słońca i oszacowanie wydajności przyszłej instalacji.

Page 42: Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego dla fragmentu ...

Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego...

Małgorzata Wawer 42

4.3. Słoneczny kataster w Polsce

W Polsce niestety żadne miasto nie doczekało się portalu

internetowego, na którym umieszczona byłaby mapa potencjału

solarnego. Warszawa może się jednak poszczycić projektem

pilotażowym przygotowanym przez firmę ESRI. Koncepcja obejmuje

40 km2 miasta. Wykorzystane NMPT to pliki binarne zawierające

chmurę punktów, pozyskane z lotniczego skaningu laserowego. Do tego

celu użyto model o szczegółowości CityGML LoD2 oraz dane

meteorologiczne z dwóch miesięcy: stycznia i lipca. Dzięki programowi

można poznać potencjalną powierzchnię dla kolektorów słonecznych

oraz potencjalną moc uzyskiwaną z fotowoltaiki. Występuje tu również

wartość określająca redukcję emisji dwutlenku węgla. Wizualizację

przedstawia rysunek 4.14 [Sukiennik, 2013].

Rysunek 4.14. Potencjał solarny dachów wybranych obiektów Warszawy -

wizualizacja w aplikacji ArcScene [Źródło: Sukiennik, 2013]

Zakład Klimatologii i Ochrony Atmosfery Uniwersytetu

Wrocławskiego również chce propagować instalacje solarne. W ramach

pracy doktorskiej Pani Małgorzaty Pietras pt.: "Możliwości redukcji

zanieczyszczeń atmosferycznych przez zastosowanie kolektorów

Page 43: Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego dla fragmentu ...

Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego...

Małgorzata Wawer 43

słonecznych w budownictwie jednorodzinnym na obszarze

Województwa Dolnośląskiego" wykonana została mapa potencjału

solarnego dzielnicy Dąbie we Wrocławiu. Do analizy użyto programu

GRASS GIS [Pietras, 2012].

Żaden z powyższych przykładów w pełni nie jest udostępniony

dla potencjalnego użytkownika w Internecie. Jest jednak coraz więcej

firm w Polsce, które posiadają w swoim wachlarzu ofert, usługę

tworzenia map potencjału solarnego dachów budynków.

Page 44: Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego dla fragmentu ...

Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego...

Małgorzata Wawer 44

CZĘŚĆ PRAKTYCZNA

5. Bydgoszcz

Bydgoszcz jest jednym z największych miast w Polsce, położona

w jej północnej części w miejscu, gdzie rzeka Brda wpływa do Wisły

(rys. 5.1). Powierzchnia miasta to ok. 176 km2

, a liczba ludności

przekracza 363 tyś [www.bydgoszcz.pl].

Rysunek 5.1. Lokalizacja miasta Bydgoszcz w Polsce [Źródło: www.wikitravel.org]

5.1. Klimat w Bydgoszczy

Temperatura powietrza w ciągu roku wynosi średnio +8,4°C.

W lipcu średnia temperatura to +18,3°C, a w styczniu -2,3°C. Roczna

średnia suma opadów, które wpływają na zachmurzenie nieba wynosi

512mm, jest to niski wynik, ale mocno zróżnicowany rocznie.

Usłonecznienie wynosi 1509 godzin, co daje wyższy wynik od średniej

krajowej [Budzyński, 2010].

5.2. Ograniczenie emisji CO2 w Bydgoszczy

Bydgoszcz bierze udział w europejskim projekcie LAKS -

Lokalna Odpowiedzialność za Realizację Protokołu z Kioto (Local

Accountability for Kyoto goalS), którego głównym założeniem jest

Page 45: Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego dla fragmentu ...

Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego...

Małgorzata Wawer 45

ograniczenie emisji gazów cieplarnianych o 20% (poziom porównawczy

to rok 2005) z terenu miasta Bydgoszczy do roku 2020. Ważne jest

to, aby w dobry sposób analizować, planować i zmniejszać

oddziaływanie środowiskowe miast na zmiany klimatyczne. Bydgoszcz

wraz z włoskimi miastami Reggio Emilia i Padwa, hiszpańską Gironą,

a także z Agencją Ochrony Środowiska ARPA z Włoch, stara się

przygotować innym miastom europejskim gotowy model służący do:

monitorowania emisji CO2, oceniania oddziaływania substancji

szkodzących na środowisko, podejmowania czynów naprawczych

oraz tworzenie raportów osiągniętych wyników. Jednym z działań, które

pomogą osiągnąć ten cel ma być podwyższenie efektywności

energetycznej w budynkach publicznych. Tylko do roku 2014 zostały już

przeprowadzone warsztaty, które zwiększają świadomość mieszkańców

na przykład "Jak być eko, jak oszczędzać?", kampanie tematyczne

z Fundacją Aeris Futuro z Krakowa, szkolenia w temacie edukacji

ekologicznej w ramach projektu "3x20net - Europejska Inicjatywa

w Celu Redukcji Emisji CO2 - Edukacja Ekologiczna" (European

Approach Towards CO2 Emissions redution Through Awereness Raising

Actions). Wprowadzony został również plan działań SEAP (Sustainable

Energy Action Plan) na rzecz zrównoważonej energii, którego zadaniem

jest pokazanie czynności i uwarunkowań pomocnych przy redukcji

energii finalnej na terenie miasta Bydgoszczy, dzięki czemu nastąpi

spadek CO2. Do podsumowania pracy służy raport o nazwie Bilans

Klimatyczny, oceniający postępy w realizacji działań klimatycznych

w Bydgoszczy. Miasto także bierze udział w projekcie CEC5

"Demonstracja efektywności energetycznej i wykorzystanie

odnawialnych źródeł energii w budynkach publicznych", dzięki czemu

w lipcu 2013 roku ruszyła budowa budynku pasywnego przy Zespole

Szkół Mechanicznych nr 2 w Bydgoszczy. W roku 2013 miasto

zakwalifikowało się do drugiego etapu realizacji projektu CASCADE,

gdzie uczestnicy projektu wymieniają sie doświadczeniami z zakresu

lokalnego zarządzania energią, wzajemnie ucząc się od siebie.

Page 46: Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego dla fragmentu ...

Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego...

Małgorzata Wawer 46

Bydgoszcz posiada idealne przygotowanie do wprowadzenia mapy

potencjału solarnego posiadając już geoportal z mapą akustyczną miasta

[www.czystabydgoszcz.pl].

5.3. Dofinansowanie instalacji solarnych w Bydgoszczy

W Bydgoszczy wdrożono w życie program dofinansowania

do 70% kosztów zakupu i montaż zestawów solarnych, mający na celu

propagowanie odnawialnych źródeł energii wśród mieszkańców,

zarówno mieszkających w domach jak i w budynkach wielorodzinnych.

Koncepcja również ma za zadanie dostarczyć wyniki działania

kolektorów słonecznych zainstalowanych w ramach tego

przedsięwzięcia. Program zaistniał dzięki autorskiemu pomysłowi

HETMAN EKO Sp. z o.o., firmy proekologicznej mającej w swojej

misji doradztwo i pomoc w zakresie pozyskiwania środków

na inwestycje ekologiczne. Ulotka do tego programu została

przedstawiona na rysunku 5.2 [www.czystabydgoszcz.pl].

Rysunek 5.2. Ulotka informacyjna " Program dofinansowania do 70% na zakup

i montaż zestawów solarnych" [Źródło: www.czystabydgoszcz.pl]

Page 47: Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego dla fragmentu ...

Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego...

Małgorzata Wawer 47

6. Wykorzystanie programu PVGIS dla instalacji

fotowoltaicznej zamontowanej na dachu Uniwersytety

Technologiczno - Przyrodniczego w Bydgoszczy

W sierpniu 2005 roku na Wydziale Inżynierii Mechanicznej

Uniwersytetu Technologiczno-Przyrodniczego w Bydgoszczy powstała

stacja badawcza monitorująca pracę i efektywność instalacji kolektorów

słonecznych. W roku 2013 ten sam Wydział zdecydował się

na utworzenie podobnego stanowiska dotyczącego ogniw

fotowoltaicznych. Instalacja jeszcze nie jest uruchomiona, a planowany

rozruch przewidziany jest na maj 2014r. Obecnie uzyskując dane

od firmy montującej GREEN SYNERGY Sp. z o.o., oraz wykorzystując

program Photovoltaic Geographical Information System już możemy

poznać szacowane wyniki instalacji [www.oze.utp.edu.pl].

Potrzebne dane wprowadzone do programu PVGIS to:

- technologia PV,

- szacowane straty systemowe,

- zainstalowana moc szczytowa PV,

- pozycja montażu (wolno-stojąca lub zintegrowana z budynkiem),

- nachylenie,

- azymut,

- opcje śledzenia,

- informacje na temat przeszkód znajdujących się na horyzoncie.

Dane oraz zdjęcia instalacji PV (rys. 6.1) na UTP zostały

przekazane dzięki uprzejmości Pana Łukasza Trzeciaka z firmy GREEN

SUNERGY Sp. z o.o.. Szczegóły instalacji:

- PV - moduł BYD 245P6-30 (18szt.), moduły polikrystaliczne,

o wymiarach 1640 mm - 992 mm - 40 mm,

- 18 x 245 Wp co daje łącznie 4410Wp (4,41 kWp),

- pozycja wolno-stojąca, z przepływem powietrza za modułem,

- nachylenie 18°,

- azymut 5° na zachód,

- opcje śledzenia - brak,

Page 48: Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego dla fragmentu ...

Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego...

Małgorzata Wawer 48

- wokół budynku nie znajdują się przeszkody mające znaczący wpływ na

działanie ogniw fotowoltaicznych.

Rysunek 6.1. Moduły ogniw fotowoltaicznych na dachu UTP w Bydgoszczy

[Źródło: GREEN SYNERGY Sp. z o.o., 2013]

Parametr taki jak szacowane straty systemowe został przyjęty

opcjonalnie przez program, gdyż producent nie dostarczył tej wartości.

Po uzyskaniu kompletu danych, wprowadzono je do PVGIS co widać na

rysunku 6.2, następnie po wciśnięciu ikonki "calculate" otrzymano

wynik, przedstawiony na rysunku 6.3.

Rysunek 6.2. Miejsce lokalizacji ogniw fotowoltaicznych na UTP w Bydgoszczy.

Photovoltaic Geographical Information System - Interactive maps [Źródło:

www.re.jrc.ec.europa.eu]

Page 49: Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego dla fragmentu ...

Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego...

Małgorzata Wawer 49

Rysunek 6.3. Wynik uzyskany po wprowadzeniu danych do Photovoltaic

Geographical Information System - Interactive maps, w porównaniu z danymi

opublikowanymi przez Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju, gdzie: Ed - średnia

dzienna produkcja energii elektrycznej z danego systemu (kWh), Em - średnia

miesięczna produkcja energii elektrycznej z danego systemu (kWh) Hd - średnia

dzienna suma globalnego napromieniowania na m2 otrzymana przez moduł danego

systemu (kWh/m2), Hm - średnia suma globalnego napromieniowania na m

2

otrzymana przez moduł danego systemu (kWh/m2), ITH - suma całkowitego

natężenia promieniowania na powierzchnię poziomą (Wh/m2) [Źródło:

www.re.jrc.ec.europa.eu; www.mir.gov.pl]

Średnia suma globalnego napromieniowania na m2 otrzymana

przez moduł danego systemu w kWh/m2 (Hm) jest obliczana

na podstawie średnich sum dziennego promieniowania bezpośredniego

Page 50: Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego dla fragmentu ...

Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego...

Małgorzata Wawer 50

i rozproszonego z okresu 1981 - 1990. Chcąc sprawdzić wiarygodność

wyników obliczonych przez program PVGIS, na rysunku 6.3 zestawiono

je z danymi opublikowanymi przez Ministerstwo Infrastruktury

i Rozwoju prezentującym statystyczne dane klimatyczne dla obszaru

Bydgoszczy do obliczeń energetycznych budynków z lat 1971 - 2000

(ITH - suma całkowitego natężenia promieniowania na powierzchnię

poziomą Wh/m2). Gdyby w kolumnie ITH zamienić jednostki

na kWh/m2, czyli podzielić wartości przez 1000, obserwuje się różnice,

jednak w ogólnym zarysie rocznym wartości są podobne.

Ze stacji ogniw fotowoltaicznych zainstalowanych na UTP można

uzyskać rocznie 4060 kWh. Dla porównania gospodarstwo domowe

złożone z 4 członków rodziny zużywa rocznie średnio 1900 kWh

[www.bibliotekarz.net], tutaj pokazano przykład dużo większej instalacji

na potrzeby Wydziały Inżynierii Mechanicznej i do celów badawczych.

Dopóki projekt nie zostanie uruchomiony, nie można stwierdzić

czy energia obliczona będzie zbliżona do uzyskanej. Natomiast znając

dane producenta ogniw fotowoltaicznych i stosując program PVGIS

można dowiedzieć się, jeszcze przed montażem, czy instalacja będzie

opłacalna.

Page 51: Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego dla fragmentu ...

Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego...

Małgorzata Wawer 51

7. Stworzenie słonecznego katastru dla fragmentu dzielnicy

Glinki w Bydgoszczy, dzięki zastosowania narzędzia Solar Radiation

programu ArcGIS

Dane ze skaningu laserowego pozyskano z Centralnego Ośrodka

Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej. Do opracowania

słonecznego katastru w programie ArcGIS - ArcMap 10, najlepiej użyć

numeryczny model pokrycia terenu w formacie ARC/INFO ASCII

GRID, w przeciwnym razie plik trzeba będzie poddać dodatkowym

przekształceniom. Do analizy wybrano NMPT o numerze zapisanym

w skorowidzu numerycznych danych wysokościowych jako

N-34-97-C-a-3-1 i z tego obszaru wybrano teren wzdłuż ul. Glinki

w Bydgoszczy przedstawiony na rysunku 7.1.

Rysunek 7.1. Obszar opracowania [Źródło: mapy.geoportal.gov.pl]

Page 52: Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego dla fragmentu ...

Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego...

Małgorzata Wawer 52

7.1. Opis programu

ArcGIS for Desktop to oprogramowanie proponowane przez firmę

Esri umożliwiające tworzenie, edytowanie i analizowanie wszystkich

informacji geograficznych. Wszystkie wyniki można udostępniać

w specjalnie do tego celu stworzonej platformie ArcGIS Online, co

sprawia, że dzielenie się danymi nie ogranicza się do jednej instytucji,

ale otworzyć je może użytkownik ArcGis na całym świecie. Program

nie tylko posiada gotowe narzędzia, ale także pozwala tworzyć nowe

modele i kompletne procesy pracy. Przykładów zastosowań jest wiele:

GOPR - do zawężania obszarów poszukiwań osób zaginionych

w górach,

Policja - analizowanie obszarów przestępstw,

Inwestycje - poszukiwanie najlepszego miejsca pod sklep,

winnice, mieszkanie itp.,

Firma statystyczna - przeprowadzanie wszelkiego rodzaju

statystyk np.: ludności, zatrudnienia,

Straż Pożarna - przedstawienie na mapie obszarów zagrożonych

pożarem, powodzią, suszą.

ArcMap to aplikacja ArcGIS for Desktop służąca do edycji oraz

tworzenia analiz map. Program pracuje zarówno na danych

wektorowych jak i rastrowych. Pozwala także na ich transformację z

jednych w drugie [esri.pl].

Page 53: Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego dla fragmentu ...

Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego...

Małgorzata Wawer 53

7.2. Praca w programie

Po uruchomieniu aplikacji ArcMap konieczne jest wczytanie

mapy bazowej, która będzie służyła jako tło dla wynikowego rastra.

Mapy bazowe są w pakiecie programu, wszystkie zostały przedstawione

na rysunku 7.2. Do projektu zostało użyte zdjęcie satelitarne świata

oznaczona na rysunku 7.2 literą a).

Rysunek 7.2. Mapy bazowe programu ArcMap, obszar - cała Ziemia: a) zdjęcie

satelitarne, b) mapa ulic, c) mapa topograficzna, d) mapa wysokościowa

z cieniowaniem, e) mapa fizyczna, f) mapa terenu, g) mapa gruntów, h) bazowa

mapa oceanów, i) mapa bazowa, z ograniczoną ilością kolorów, j) mapa do celów

edukacyjnych [Źródło: www.esri.com]

Page 54: Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego dla fragmentu ...

Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego...

Małgorzata Wawer 54

Po przygotowaniu odpowiedniego podkładu, należy skonwertować raster

na którym będzie przeprowadzana analiza. W tym celu wybrano

z zakładki ArcToolbox narzędzie "ASCII

to Raster" (ścieżka dostępu została

przedstawiona na rysunku 7.4).

Konwersja pliku pozwala na późniejsze

przetwarzanie nowo stworzonego rastra.

Kolejną czynnością jest przypisanie

układu współrzędnych. CODGiK

na swojej stronie internetowej podaje,

iż wszystkie dane wysokościowe

są wykonane w układzie współrzędnych

płaskich prostokątnych "1992",

a wysokości odnoszą się

do układu wysokości normalnych

"Kronsztad 86". Następnie trzeba wybrać

obszar, na którym będzie przeprowadzana

analiza i stworzyć z niego nową warstwę,

a pozostałe usunąć. Pomaga to

w skróceniu czasu realizacji projektu

do minimum. Duże obszary na przykład

całego miasta, wydłużają czas pracy programu nawet do kilku dni. Tak

otrzymany obszar w formacie rastrowym przedstawiony został

na rysunku 7.3.

Rysunek 7.3. Obszar

opracowania jako NMPT

w formacie ARC/INFO

ASCII GRID. Widok po

użyciu narzędzia "ASCII

to Raster" [Źródło:

ArcMap 10]

Rysunek 7.4. Zakładka

ArcToolbox, z zaznaczonym

narzędziem do przekształcania

pliku w formacie ARC/INFO

ASCII GRID do rastra

[Źródło: ArcMap 10]

Page 55: Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego dla fragmentu ...

Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego...

Małgorzata Wawer 55

Jeżeli obszar projektu jest już zdefiniowany, można przystąpić

do analizy potencjału solarnego. Narzędzia służące do analiz

słonecznych pozwalają ocenić wpływ słońca na dany obszar. W zakładce

ArcToolbox wybieramy Spatial Analyst Tool, a następnie opcję Solar

Radiation -> Area Solar Radiation, służącą do wyliczania

promieniowania z powierzchni rastrowych. W oknie dialogowym Area

Solar Radiation konieczne jest zweryfikowanie danych, w przeciwnym

przypadku program sam wybiera opcjonalne wartości. Po wykonaniu tej

czynności, otrzymujemy cztery wyniki w postaci rastrowej ukazujące:

promieniowanie bezpośrednie (Wh/m2) - rys. 7.5a,

promieniowanie rozproszone (Wh/m2) - rys. 7.5b,

czas promieniowania dochodzącego do powierzchni ziemi (h) -

rys. 7.5c ,

promieniowanie globalne (Wh/m2), obliczane jako suma

bezpośredniego i rozproszonego - rys. 7.5d.

Rysunek 7.5. Rastry wynikowe po zastosowaniu narzędzia Area Solar Radiation: a)

promieniowanie bezpośrednie; b) promieniowanie rozproszone, c) czas

promieniowania dochodzącego do powierzchni Ziemi, d) promieniowanie globalne

[Źródło: ArcMap 10]

Page 56: Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego dla fragmentu ...

Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego...

Małgorzata Wawer 56

Do późniejszej analizy wybrano raster z promieniowaniem globalnym

(rys. 7.5 d), które sklasyfikowano na 3 grupy (rysunek 7.6):

- niekorzystne < 900 kWh/m2,

- dobre 900 - 1100 kWh/m2,

- bardzo dobre > 1100 kWh/m2.

Rysunek 7.6. Promieniowanie globalne sklasyfikowane na 3 grupy: bardzo dobre

(kolor czerwony), dobre (kolor pomarańczowy), niekorzystne (kolor biały) [Źródło:

ArcMap 10]

Słoneczny kataster powinien mieć oznaczone promieniowanie słoneczne

tylko na dachach budynków, należy więc pozostawić wypełnienie

kolorem tylko w tych miejscach.

Widok produktu finalnego został przedstawiony na rysunku 7.7

jest to zarazem propozycja geoportalu dla miasta Bydgoszczy. Teraz

pozostaje tylko umieszczenie gotowej mapy solarnej na stronie

internetowej. Można się posłużyć systemem ArcGIS Online, niestety

wtedy byłaby ona dostępna tylko dla zalogowanych użytkowników.

Najlepszym wyjściem jest skorzystanie z podpowiedzi naszych

zachodnich sąsiadów i umieścić mapę na oficjalnej stronie miasta.

Page 57: Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego dla fragmentu ...

Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego...

Małgorzata Wawer 57

Rysunek 7.7. Propozycja geoportalu z mapą potencjału solarnego dla fragmentu

dzielnicy Glinki w Bydgoszczy [Źródło: opracowanie własne]

Przedstawiony wyżej słoneczny kataster, pozwala użytkownikowi

łatwo ocenić korzystność montażu instalacji solarnej, dzięki oznaczeniu

potencjału solarnego w trzech kolorach (biały - niekorzystna,

pomarańczowy - dobra, czerwony - bardzo dobra). Zastosowany widok

wykorzystujący zdjęcia satelitarne ułatwia odnalezienie szukanego

obiektu w terenie, pomocą tu jest także mapa Bydgoszczy umieszczona

po lewej stronie na dole, która podpowiada, w jakiej części miasta się

znajdujemy. Można by uatrakcyjnić produkt, umieszczając informację

(po najechaniu kursorem na budynek), ile użytkownik uzyska energii

z montażu ogniw fotowoltaicznych, bądź ile zaoszczędzi na ogrzewaniu

montując kolektory słoneczne. W celu propagowania OZE dobrym

przykładem jest także zaznaczenie na mapie budynków z już

zainstalowaną instalacją czerpiącą energię ze Słońca. To pokazuje, że

niektórzy już się zdecydowali i pomogłoby podjąć decyzję

początkującym.

Page 58: Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego dla fragmentu ...

Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego...

Małgorzata Wawer 58

8. Wnioski

1. Słoneczny kataster to geoportal, który przyczynia się

do propagowania Odnawialnych Źródeł Energii, a w tym wpisuję się

w zamysł umowy UNFCCC (United Nations Framework Convention on

Climate Change), której celem jest ograniczenie emisji gazów

cieplarnianych odpowiedzialnych za zjawisko globalnego ocieplenia.

2. Numeryczny Model Pokrycia Terenu pozyskany ze skaningu

laserowego służy, z wystarczającą dokładnością, do tworzenia map

potencjału solarnego. NMPT jest udostępniany przez Centralny Ośrodek

Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej.

3. ISOK (Informatyczny system Osłony Kraju) stanowi ogromną bazę

danych, które mogą być wykorzystywane do tworzenia słonecznych

katastrów.

4. Dzięki zaawansowaniu technologicznemu i wciąż rozwijającej się

fotogrametrii, produkty skaningu laserowego pozwalają

na wykorzystywanie ich do celów propagujących Odnawialne Źródła

Energii.

5. Spośród omówionych słonecznych katastrów najbardziej

zaawansowane są portale solarne dla miast Los Angeles

i Berlin, dzięki zastosowaniu w nich wysokiej szczegółowości

CityGML LoD2, a w przypadku drugiego miasta, zastosowania

wersji 3D.

6. Do wspierania i propagowania OZE w Bydgoszczy dołączają

instytucje publiczne takie jak Uniwersytet Technologiczno -

Przyrodniczy tworząc stację badawczą monitorująca pracę instalacji

solarnej.

Page 59: Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego dla fragmentu ...

Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego...

Małgorzata Wawer 59

7. Zastosowanie ogólnodostępnego programu Pvotovoltaic Gegoraphical

Information System pomaga określić potencjał solarny dla danego

miejsca w Europie. Co może być pomocne w podjęciu decyzji

o montażu ogniw fotowoltaicznych.

8. Bydgoszcz posiada geoportal z mapą akustyczną miasta, co daje

idealną możliwości do stworzenie zintegrowanego portalu, w którego

skład wszedłby słoneczny kataster dla miasta.

9. Przy użyciu programu ArcGIS 10.0 ArcMap możliwe jest stworzenie

słonecznego katastru, który pozwala ocenić potencjał solarny

analizowanego obszaru. Umieszczenie mapy na oficjalnej stronie miasta

Bydgoszczy, przyczyni sie do zwiększenia świadomości mieszkańców

na temat inwestowania w energię słoneczną. Produkt ma szerokie

zastosowanie, gdyż nie tylko mieszkaniec miasta może dowiedzieć się

o tym czy na jego domu korzystne jest zainstalowanie kolektorów bądź

ogniw, ale także firmy oraz instytucje publiczne takie jak szpitale, czy

szkoły. Dzięki czemu emisja CO2 mogłaby być ograniczona, a także

korzystanie z darmowej energii słonecznej odciążyłoby budżet tych

instytucji.

Page 60: Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego dla fragmentu ...

Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego...

Małgorzata Wawer 60

Bibliografia

1. Budzyński I,. Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w

2010 r. Informacje i opracowania statystyczne, 2010-08-20. GUS,

Departament Metodologii, Standardów i Rejestrów. Główny

Urząd Statystyczny. ISSN 1505-5507

2. Chwieduk D., Dostępność promieniowania słonecznego do

obudowy budynku zlokalizowanego w Polsce Centralnej, Polska

Energetyka Słoneczna, nr 1-4/2008

3. Chwieduk D.: Energetyka słoneczna budynku. Warszawa :

Wydawnictwo "Arkady" Sp. z o.o., 2011.

ISBN 978-83-213-4711-0

4. Home - S.O.S. Ziemia! - film dokumentalny reż. Yann Arthus -

Bertrand, 2009

5. Kolbe T., Gröger G., Plümer L. CityGML - Interoperable Access

to 3D City Models, Institute for Artography and Geoinformation,

Universitat of Bonn, Bonn, Germany, 22 March 2005,

6. Królikowski J.: Słoneczny kataster. Geodeta, styczeń 2011

7. Kurczyński Z., Lotnicze i satelitarne obrazowanie Ziemi, tom 2.

Warszawa : Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej,

2006. ISBN 83-7207-655-3

8. Marmol U., Wykłady z przedmiotu Fotogrametria' Akademia

Górniczo-Hutnicza, Kraków, 2013

9. Nowicki M.: Nadchodzi era Słońca. Warszawa : Wydawnictwo

PWN SA, 2012. ISBN 978-83-01-16906-0

10. Oszczak W., Kolektory słoneczne i fotoogniwa w Twoim domu.

Warszawa : Wydawnictwo Komunikacji i Łączności, 2012. ISBN

978-83-206-1832-7

11. Pietras M., Moduł r.sun - wykorzystanie do obliczenia wydajności

kolektorów słonecznych. W: Netzel P. (red.) Analizy przestrzenne

z wykorzystaniem GRASS, Rozprawy Naukowe Uniwersytetu

Wrocławskiego, nr 15/2011, 25-33. Wrocław, 2011

Page 61: Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego dla fragmentu ...

Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego...

Małgorzata Wawer 61

12. Pietras M., Możliwości redukcji zanieczyszczeń atmosferycznych

przez zastosowanie kolektorów słonecznych w budownictwie

jednorodzinnym na obszarze Województwa Dolnośląskiego. Praca

doktorska, Wrocław : Zakład Klimatologii i Ochrony Atmosfery

Uniwersytetu Wrocławskiego, 2012

13. Preuss R., Wykłady z przedmiotu Fotogrametria, Kujawsko-

pomorska Szkoła Wyższa, Bydgoszcz, 2012

14. Sukiennik K.: Mapy potencjału solarnego - ekomoda czy

energetyczna szansa? ArcanaGis, lato 2013

15. Šúri M., Huld T., Dunlop E., Ossenbrick H., Potential of solar

electricity generation in the European Union member states and

candidate countries. Original Research Article Pages 1295-1305

Solar Energy 81, Elsevier, 2007

16. Wiśniewski G., Gołębiowski S., Gryciuk M.: Kolektory słoneczne,

poradnik wykorzystania energii słonecznej. Warszawa : Centralny

Ośrodek Informacji Budownictwa PP, 2001. ISBN 83-85393-83-8

Page 62: Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego dla fragmentu ...

Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego...

Małgorzata Wawer 62

Strony internetowe

- ArcGIS HELP: www.resources.arcgis.com

- Berlin Business Location Center: www.businesslocationcenter.de

- Bibliotekarz.net: www.bibliotekarz.net

- Bydgoszcz: www.bydgoszcz.pl

- CODGiK: www.codgik.gov.pl

- CORINE Land Cover: www.clc.gios.gov.pl

- Czysta Bydgoszcz: www.czystabydgoszcz.pl

- Das offizielle Stadtportal: www.maps.muenchen.de

- ESRI: www.esri.pl

- EUROSTAT: www.epp.eurostat.ec.europa.eu

- Geoportal: www.mapy.geoportal.gov.pl

- GRASS GIS: www.grass.osgeo.org

- GRAZ Geoportal: www.gis.graz.at

- ISOK: www.isok.gov.pl

- Joint Research Centre: www.ec.europa.eu/dgs/jrc

- LA County Solar Map and Green Planning Tool:

www.solarmap.lacounty.gov

- MGGP Aero: www.mggpaero.pl

- Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju: www.mir.gov.pl

- Neon: www.neon.net.pl

- Official Web Site of the City of Boston: www.cityofboston.gov

- Portal zielonej energii: www.gramwzielone.pl

- PVGIS: www.re.jrc.ec.europa.eu

- Skanowanie laserowe: www.skanowanie-laserowe.pl

- SODA: www.soda-is.com

- SolarGIS: www.solargis.info

- United Nations Framework Convention on climate Change:

www.unfccc.int

- Uniwersytet Warmińsko-Mazurski: www.uwm.edu.pl

- Wien Geoportal: www.wien.at

- Wikitravel: www.wikitravel.org

Page 63: Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego dla fragmentu ...

Słoneczny kataster, czyli mapa potencjału solarnego...

Małgorzata Wawer 63

- WIM: www.oze.utp.edu.pl