Europejskie doświadczenia mniejszości narodowych i etnicznych
Sławomir Łodziński Wprowadzenie do socjologii zróżnicowania kulturowego i mniejszości
description
Transcript of Sławomir Łodziński Wprowadzenie do socjologii zróżnicowania kulturowego i mniejszości
Sławomir Łodziński Wprowadzenie do socjologii zróżnicowania kulturowego i
mniejszości (semestr zimowy, środy, godz. 10-12, sala 401
wykład nr 10
1. Powtórzenie – generalne zasady ochrony mniejszości narodowych: • zakaz wykluczania mniejszości; • zakaz asymilacji mniejszości; • zakaz dyskryminacji; • nakaz integracji mniejszości w ramach społeczeństwa. • wprowadzenie tych zasad w życie:
uznać mniejszości oraz ich obecność jako pełnoprawnych grup w społeczeństwie;
chronić ich tożsamość, co wymaga nie tylko tolerancji, ale również bardziej pozytywnego nastawienia państwa i społeczeństwa;
stworzyć warunki (głównie finansowe i instytucjonalne) dla możliwości rozwoju tożsamości mniejszości.
czy istnieje europejski model ochrony praw mniejszości?
2. Europejski model ochrony mniejszości narodowych po 1989 roku: zasady obecnej ochrony mniejszości:
• odejście od zasady nie-dyskryminacji; • ochrona mniejszości jako jedna z zasad demokracji;• szerokie rozumienie pojęcia “mniejszości”;• subiektywne samo-zaliczenie do mniejszości; • prawa indywidualne; • większa ochrona praw kulturalnych (w oświacie, kulturze itp.),
zaś mniejsza praw politycznych lub językowych; • „umiędzynarodowienie” ochrony mniejszości.
zróżnicowanie poziomu i zasad ochrony mniejszości w Europie.
3. „Europeizacja” ochrony mniejszości narodowych: • ewolucja zainteresowań problematyką mniejszości narodowych w literaturze
naukowej: • od obaw przed powrotem konfliktów etnicznych („nacjonalizmów”)
poprzez podkreślanie roli systemu demokratycznego i społeczeństwa obywatelskiego do „umiędzynarodowienia” („europeizacji”) tej ochrony.
• dlaczego rola norm i instytucji międzynarodowych znajduje się obecnie w centrum zainteresowań badaczy polityki mniejszości?: • dyskusja na temat rozumienia „europeizacji” – jako wpływ UE i jako
szerzej „powrót do Europy”; • skupienie się na roli instytucji międzynarodowych w ochronie
mniejszości w krajach Europy Środkowej, a szczególnie ich roli w procesie akcesyjnym do UE;
• pozytywne zmiany polityk wobec mniejszości w tych krajach były nie tylko efektem procesu demokratyzacji życia publicznego, ale także zaangażowania instytucji międzynarodowych.
5. Instytucje międzynarodowe a ochrona praw mniejszości narodowych (mechanizmy wpływu):
instytucje międzynarodowe: Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie, Rada Europy i Unia Europejska;
dyskusja na temat oceny wpływu (jak?): • „racjonalny aktor” i podejście „konstruktywistyczne”; • wpływ „normatywny” i „warunkowość” (członkostwo w UE).
problemy: • czy tylko wpływ zewnętrzny?, rola kontekstu krajowego,
sytuacja po procesie akcesji do UE. hipotezy:
• „ścieżka krajowa”;• „ścieżka zewnętrznych zachęt”;• „ścieżka wycofania”.
6. Proces akcesyjny i ochrona mniejszości narodowych: • „umiędzynarodowienie” („europeizacja”) polityki wobec mniejszości:
• przejmowanie rozwiązań międzynarodowych (europejskich) w zakresie ochrony mniejszości narodowych - na poziomie norm prawnych i wprowadzania ich w życie („robienia polityki”).
• znaczenie kryteriów kopenhaskich (1993); • członkostwo w UE decydowało o kierunku zmian politycznych, a
Rada Europy i OBWE dostarczały „konkretnych” wskazówek; • wspólne dla krajów Europy Środkowej efekty rozszerzenia UE to:
• przyjęcie Ramowej Konwencji RE o Ochronie Mniejszości Narodowych; • ustalenie ciał rządowych odpowiedzialne za politykę wobec
mniejszości; • przyjęcie rozwiązań anty-dyskryminacyjnych; • programy pomocy dla społeczności romskiej.
• zmniejszenie roli UE po zakończeniu akcesji (?).
7. Skutki wpływu instytucji międzynarodowych na prawa mniejszości narodowych (mechanizmy wpływu):
zróżnicowanie polityk mniejszościowych w krajach Europy Środkowej, mimo przyjęcia tych samych dokumentów międzynarodowych (Konwencja Ramowa) i nacisku instytucji międzynarodowych – dlaczego?;
doświadczenia krajów Europy Środkowej: • Czechy; • Węgry; • Słowacja i Rumunia.
trudny do oceny nacisk instytucji międzynarodowych, ale wspólne dla tych krajów było dążenie do włączenia mniejszości w obręb państwa (społeczeństwa) i wykorzystanie „praktycznych” rozwiązań „pro-pluralistycznych”.
8. Zmiana polityki wobec mniejszości w Polsce po 1989 r.:
„łatwe „uznanie mniejszości po 1989 r.:• zasada subiektywnego samookreślenia narodowego;• umiarkowane „upolitycznienie” polityki wobec mniejszości.
dwutorowość prac nad ochroną mniejszości: ◦ działania o charakterze międzynarodowym (traktaty dwustronne); ◦ zmiany w prawie wewnętrznym (ustawa oświatowa, RTV).
Konstytucja z 1997 r. (Preambuła, art. 35 i 27); Konwencja Ramowa RE o Ochronie Mniejszości Narodowych; akcesja do Unii Europejskiej i „kryteria kopenhaskie”; program romski; ustawa o równym traktowaniu (2010).
9. Ustawa z 2005 r. o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym:
fundamentalna zmian z perspektywy mniejszości, ale i „słabe” punkty ustawy;
lista uznanych mniejszości, ale spory o: ◦ uznanie grupy śląskiej (projekt ustawy o języku śląskim jako
regionalnym);◦ podział na mniejszości narodowe i etniczne.
Komisja Wspólna Rządu i Mniejszości Narodowych i Etnicznych (wybór członków, kompetencje, atmosfera polityczna);
prawa językowe:◦ używanie języka mniejszości (próg 20%, rozszerzenie zakresu
używania); ◦ dwujęzyczne nazwy (próg 20% i rola Rady Gminy, nazwy
fizjograficzne).
10. „Punkty krytyczne” w polityce wobec mniejszości: prawa polityczne:
• ordynacja wyborcza daje praktycznie szanse jedynie grupie niemieckiej;
• działalność kulturalna: system grantowy na 1 rok, potrzeba instytutów kultury
mniejszości, funkcjonowanie stowarzyszeń zależy od aktywności społecznej.
szkolnictwo:• naliczanie subwencji oświatowej, brak metodyków językowych,
potrzeba przedmiotów o tożsamości kulturowej mniejszości. pamięć historyczna:
• poczucie dyskryminacji historycznej, kwestie upamiętnień, rola IPN-u (czy ma się zajmować także pamięcią mniejszości?).
atmosfera funkcjonowania mniejszości wśród większości.
11. Polska jako przypadek „ścieżki zmian krajowych”:
Polska jako przykład „ścieżki krajowej” - zmiany w polityce bez dużego udziału instytucji międzynarodowych, ale rozwój praw mniejszości raczej powolny;
Raporty Komitetu Doradczego o Polsce: 1 cykl (raport 2002 r. - rezolucja 30.09.2004 r.):
• pozytywy: edukacja i systemu wyborczego, program na rzecz społeczności romskiej w Polsce;
• krytyczne uwagi: brak dwujęzyczności i potrzeba przyjęcia całościowej ustawy, upamiętnienia, instytuty kultury mniejszościowej, media, szkolnictwo (litewskie).
2 cykl (2 raport 2007 r. - uwagi 7.12.2009 r.): • pozytywy: ustawa 2005, struktury rządowe do zwalczania dyskryminacji,
zwiększenie dotacji oświatowej, programów asystentów romskich stypendialny, Komisja Wspólna Rządu i Mniejszości Narodowych i Etnicznych, fundusze na rozwój kultury mniejszości.
• krytyczne uwagi: akty dyskryminacji, niewystarczające fundusze na kulturę, rozszerzenie dwujęzyczności, rady programowe publicznego radia i telewizji, podtrzymanie edukacji na poziomie ponadpodstawowym, ordynacja wyborcza, spis 2011, podręczniki do historii, potrzeba dialogu ze społecznością śląską.
12. Cechy polityki wobec mniejszości w Polsce: o polityka wobec mniejszości jako „wartość” i „element” demokracji; o uznanie mniejszości:
o od akceptacji politycznej i międzynarodowej (traktaty dwustronne) do prawnego uznania (ustawa).
o cechy polityki wobec mniejszości: o niski stopień „politycyzacji”, polityka stabilna, brak odniesień do
tradycji, kompromis między wymaganiami politycznymi a własną historią i zróżnicowaniem etnicznym.
Polska – czy wyłanianie się „pro-pluralistycznych” rozwiązań w polityce wobec mniejszości?: • jak polskie doświadczenia wpisują się w schemat przemian praw
mniejszości w krajach Europy Środkowej? specjalna ustawa o mniejszościach z 2005 r. (regulacja praw
językowych, Komisja Wspólna Rządu i Mniejszości), instytuty kultury mniejszości, (etno)filologie mniejszościowe, program romski, NSP 2011.
13. Zakończenie: europeizacji polityki jako okazja do analizy relacji między zasadami
ochrony mniejszości a ich dostosowaniem do „nowych” krajów UE; rosnące uznanie dla praw mniejszości – stan ochrony praw
mniejszości jako wskaźniki „konsolidacji demokracji”; brak jednolitego modelu ochrony mniejszości w krajach Europy
Środkowej i Wschodniej - przyczyny: • punkt wyjścia z systemu komunistycznego, struktura etniczna,
tradycje historyczne, „mniejszości zagraniczne”, doświadczenia zmian terytorialnych.
modyfikacja ujęcia modelu „triady” Brubakera – duża rola instytucji międzynarodowych;
zwiększenie roli rozwiązań „pro-grupowych” („pro-pluralistycznych”).