SKUTKI ZDROWOTNE DZIAŁANIA DOPALACZY

W PRAKTYCE LEKARZA TOKSYKOLOGA

Lek. Anna Bazylewicz Lek. Beata Dąbkowska

Instytut Medycyny Pracy i Zdrowia Środowiskowego w Sosnowcu Regionalny Ośrodek Ostrych

Zatruć z Oddziałem Toksykologii Klinicznej

DOPALACZE (ang. designer drugs; legal highs; boosters;

smart drugs) Dopalacze to substancje psychoaktywne - działając na

ośrodkowy układ nerwowy wywierają wpływ na procesy

myślowe, nastrój i zachowanie człowieka. Do substancji psychoaktywnych należą również: alkohol, opiaty, kanabinoidy, amfetamina,

kokaina, tytoń, rozpuszczalniki, substancje halucynogenne,

stymulujące, np. kofeina, leki uspokajające

i nasenne Motywy ich zażywania:

działanie rozluźniające, przeciwlękowe, poprawiające samopoczucie, halucynogenne

DOPALACZE – PROBLEM GLOBALNY XXI WIEKU!

Różnorodne substancje naturalne lub syntetyczne,

oferowane w postaci proszku, suszu, tabletek, płynu

Sprzedawane jako produkty kolekcjonerskie, sól do kąpieli, kadzidełka, nawóz do kwiatów, ozdoby choinkowe

Reklamowane jako bezpieczne i legalne

W założeniu mają być alternatywą dla zakazanych substancji narkotycznych

Na opakowaniach informacja: „nie do spożycia” - brak możliwości udowodnienia ich rzeczywistego przeznaczenia i wdrożenia procedur karnych

Ogromna skala zjawiska: pierwszy sklep internetowy w Polsce – w 2008r. (Łódź); w 2010r. – ponad 1400 sklepów; USA – 13 interwencji w 2009r., 2900 w 2010r., ok. 7000 w 2011r.

Liczba pacjentów hospitalizowanych w Regionalnym Ośrodku Ostrych Zatruć

z powodu zatrucia dopalaczami

2008r. - 1 2009r. - 1 2010r. - 13 2011r. - 4 2012r. - 2 2013r. – 8 2014r. – 15 2015r. – 35 (4 zgony)

Równocześnie niemal codziennie lekarze Regionalnego Ośrodka Informacji Toksykologicznej udzielają innym lekarzom konsultacji telefonicznej

w sprawie pacjentów po zażyciu dopalaczy

w szpitalach w województwie śląskim i opolskim (pacjenci ci z

uwagi na stan kliniczny nie wymagają hospitalizacji

w ośrodku specjalistycznym i mogą być leczeni w szpitalach

terenowych)

REGIONALNY OŚRODEK OSTRYCH ZATRUĆ Z ODDZIAŁEM TOKSYKOLOGII KLINICZNEJ

Zgodnie z obowiązującym podziałem administracyjnym kraju Regionalny Ośrodek Ostrych Zatruć obejmuje swoją działalnością województwo śląskie i opolskie zamieszkałe przez około 6 mln mieszkańców

LICZBA ZGŁOSZONYCH TELEFONICZNIE ZATRUĆ DOPALACZAMI ZE SZPITALI ZNAJDUJĄCYCH SIĘ NA OBSZARZE OBJĘTYM DZIAŁANIEM REGIONALNEGO

OŚRODKA OSTRYCH ZATRUĆ W SOSNOWCU

2008r. – 4

2009r. – 9

2010r. – 115

2011r. – 47

2012r. – 45

2013r. – 140

(w tym 2 zgony)

2014r. – 250

2015r. – 441

(w tym 3 zgony)

W 2014 roku w województwie śląskim odnotowano 602

przypadki zatruć dopalaczami; z czego najwięcej (133) na

terenie nadzorowanym przez Państwowego Powiatowego

Inspektora Sanitarnego w Wodzisławiu Śląskim

34,4% zatruć dotyczyło osób w wieku od 15 do 19 lat

STAN PRAWNY

Ustawa z dn. 29.07.2005r. o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz. U. Nr 179, poz. 1485 z późn. zm.) – realizacja poprzez nadzór oraz zwalczanie niedozwolonego obrotu, wytwarzania i posiadania substancji, których używanie może prowadzić do

narkomanii – ściganie i karanie sprzedaży narkotyków możliwe tylko w odniesieniu do substancji

wymienionych w załącznikach (wykaz środków odurzających i substancji psychotropowych)

Lista zakazanych substancji nie nadąża za nowo wprowadzanymi na rynek dopalaczy

substancjami psychoaktywnymi

Nieznaczna modyfikacja struktury chemicznej daje nową jakość – legalny, ale szkodliwy

zamiennik substancji zakazanej, nielegalnej

Aktualny wykaz środków odurzających i substancji psychotropowych

Ustawy o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii:

z dnia 15 kwietnia 2011 r. (Dz.U. Nr 105 poz.614 z 2011 r.) oraz

z dnia 24 kwietnia 2015 r. (Dz.U. Nr 0 poz.875 z 2015 r.)

Substancje dzieli się na grupy w zależności od stopnia ryzyka powstania uzależnienia w przypadku ich użycia w celach pozamedycznych oraz zakresu ich stosowania w celach medycznych

Środki odurzające grupy I-IV N wzorowane na wykazach Jednolitej konwencji o środkach odurzających z 1961 r.

Substancje psychotropowe grup I-IV P wzorowane na wykazach Konwencji o substancjach psychotropowych z 1971 r.

Wykaz prekursorów objętych regulacjami UE pokrywa się co do listy substancji z wykazami Konwencji o zwalczaniu nielegalnego obrotu środkami odurzającymi i substancjami psychotropowymi z 1988 r.

Jedyną substancją z wykazu dostępną jako lek bez recepty jest kodeina i prekursor pseudoefedryna.

Po nowelizacji z 2015 r. leki zawierające pseudoefedrynę, dekstrometorfan lub kodeinę wydawane są tylko osobom pełnoletnim w ilości nie większej niż 1 opakowanie.

Środki odurzające Grupa I-N: substancje o dużym potencjale uzależniającym, które mogą być stosowane w celach medycznych, naukowych i przemysłowych (np. przetwory maku i konopi, liście koki, kokaina, JWH)

Grupa II-N: substancje o średnim potencjale uzależniającym, które mogą być stosowane w celach medycznych, naukowych i przemysłowych (opioidy)

Grupa III-N: substancje o nieznacznym potencjale uzależniającym podlegające kontroli złagodzonej, mogą być wydawane z apteki bez recepty (preparaty opioidów)

Grupa IV-N: substancje, do których stosuje się kontrolę zaostrzoną , mogą być stosowane wyłącznie w celu prowadzenia badań oraz w lecznictwie zwierząt.

Substancje psychotropowe Grupa I-P: substancje o braku zastosowań medycznych i o dużym potencjale nadużywania, wyłączone z obrotu farmaceutycznego, używane wyłącznie w celu prowadzenia badań naukowych (mefedron, meskalina)

Grupa II-P: substancje o niewielkich zastosowaniach medycznych i dużym potencjale nadużywania, które mogą być stosowane w celach medycznych, naukowych i przemysłowych

Grupa III-P: substancje o istotnych zastosowaniach medycznych i średnim potencjale nadużywania, które mogą być stosowane w celach medycznych, naukowych i przemysłowych (buprenorfina, cyklobarbital)

Grupa IV-P: substancje o istotnych zastosowaniach medycznych i małym potencjale nadużywania, które mogą być stosowane w celach medycznych, naukowych i przemysłowych (klonazepam, lorazepam, zolpidem, zopiklon)

DZIAŁANIE DOPALACZY używane są w celu wywołania efektów możliwie najbardziej zbliżonych do działania nielegalnych

substancji psychoaktywnych

pobudzające ośrodkowy układ nerwowy

poprawiające nastrój

empatogenne (indukują uczucie empatii, miłości do świata i ludzi, otwartości emocjonalnej)

relaksujące

halucynogenne

psychodeliczne; elementami doświadczenia psychodelicznego zwykle są efekty wizualne, zaburzenia percepcji za pomocą zmysłów, synestezja (wzajemne przenikanie się wrażeń zmysłowych, np. barwne słyszenie), intensyfikacja bodźców zewnętrznych, doznania mistyczne, czasem psychotyczne

Poszczególne dopalacze różnią się pod względem

farmakokinetyki i metabolizmu w ustroju

Przyjmowane doustnie lub palone jak tytoń wchłaniają

się szybko, niektóre już przez błonę śluzową jamy

ustnej i równie szybko zaczynają działać w organizmie

(zwykle w ciągu kilku minut)

Działanie amfetaminowe (podobne do

amfetaminy) – BZP, katynony

Działanie kanabinoidowe (podobne do

marihuany) – JWH-018

Działanie psychodeliczne (podobne do

LSD) – szałwia wieszcza

Działanie narkotyczne (podobne do

opium) – kratom; dekstrometorfan

SUBSTANCJE SYNTETYCZNE N-benzylopiperazyna (BZP)

3-trifluorometylofenylpiperazyna (TFMPP)

inne pochodne piperazyny, np. fluorofenylpiperazyna, metoksyfenylpiperazyna, chlorofenylpiperazyna, methylbenzylpiperazyna

agoniści receptorów kanabinoidowych (np. JWH-018, JWH-073, JWH-398, JWH-250, JWH-200, JWH-081, JWH-122, CP-47, 497, CP-55, 540)

pochodne katynonu (etylokatynon, metylokatynon, mefedron)

BENZYLOPIPERAZYNA (BZP) Formy: biały proszek, tabletki, kapsułki

Stymulant OUN o działaniu podobnym do amfetaminy i metamfetaminy, ale słabszym

Niekorzystne objawy

(wg użytkowników): ból brzucha, nudności, wymioty, ból głowy, kołatanie serca, brak apetytu, stany lękowe, bezsenność, wahania nastroju, dezorientacja, rozdrażnienie, drgawki

Może wywoływać uzależnienie

Często występuje w połączeniu z TFMPP

Zdelegalizowana w Polsce w marcu 2009r.

JWH-018 (John. W. Huffman)

syntetyczny agonista receptorów kanabinoidowych

Grudkowata, twarda, lepka substancja barwy brązowej lub rudawej, przypominająca haszysz

Główny jej dostawca – Chiny

Zwykle występuje w mieszankach ziołowych

Efekty zbliżone do działania marihuany i haszyszu

Niepożądane skutki: wzrost częstości akcji serca, zawroty głowy, apatia, dekoncentracja, lęki, urojenia

Może uzależniać psychicznie i indukować choroby psychiczne

Objęty kontrolą prawną w Polsce od maja 2009r.

MEFEDRON (MMC) 4-metylometkatynon

„Sól do kąpieli” - zwykle biały proszek Stymulant i empatogen o działaniu podobnym do

amfetaminy Szybkie działanie po zażyciu donosowym Efekty niekorzystne wg użytkowników: wzrost

ciśnienia tętniczego i częstości akcji serca, szczękościsk, obfite poty, ból i zawroty głowy ból w klatce piersiowej, drżenie rąk, drgawki, oczopląs, nudności, zaburzenia pamięci, gonitwa myśli, spadek koncentracji, bezsenność, halucynacje, rozdrażnienie, niepokój, lęki, stany paranoidalne, depresyjne,

wahania nastrojów. Może uzależniać! Opisano przypadki śmiertelne w Wielkiej Brytanii Objęty kontrolą prawną w Polsce od czerwca 2010r.

MEFEDRON dostępny w postaci kryształków, proszku,

tabletek , kapsułek

SUBSTANCJE NATURALNE Salwinoryny - zawarte w szałwii wieszczej (Salvia

divinorum) – Meksyk Pochodne kwasu lizergowego (LSA - lizergamid,

ergina) – w powoju hawajskim (Argyreia nervosa) – Azja, Afryka, Ameryka Środkowa

Mitragyna – w kratom (Mitragyna speciosa) - Azja Kalaicyna – w liściach bogów (Calea zacatechichi) -

„dream herb” – Kostaryka, Meksyk Katynon – w czuwaliczce jadalnej (Catha edulis) –

Afryka Leonityna – lion’s tail (Leonotis leonurus) – Afryka Harmalina – w rucie stepowej (Peganum harmala) –

Afryka, Płw. Arabski Muskaryna, muskarydyna, kwas ibotenowy,

muscymol, bufoteina (Fly Agaric) – w muchomorze czerwonym i plamistym (Amanita muscaria ; Amanita pantherina)

c.d. SUBSTANCJE POCHODZENIA NATURALNEGO

Szałwia wieszcza (susz roślinny – liście, skręty;

ekstrakt) - zwykle palona – działa od kilku

do kilkudziesięciu minut; po zażyciu doustnym – efekt

psychodeliczny słabszy, ale może utrzymywać się dłużej

- działanie silnie halucynogenne, ataki szału,

urojenia, brak kontroli nad zachowaniem (wypadek,

uszkodzenie ciała), ból głowy; trudności w poruszaniu się;

niewykluczone działanie indukujące choroby psychiczne

cd. SUBSTANCJE POCHODZENIA NATURALNEGO

Powój hawajski (nasiona) - działanie psychodeliczne

nieprzewidywalne! - halucynacje wzrokowe,

słuchowe, dotykowe; uspokojenie/pobudzenie euforia; depresja; działania samobójcze; dziwaczne myśli („bad trip”); bezsenność; nadwrażliwość na światło

- objawy ze strony przewodu pokarmowego, trudności z oddychaniem, świąd i mrowienie ciała - efekt działania utrzymuje się

nawet kilkanaście godzin

c.d. SUBSTANCJE POCHODZENIA NATURALNEGO

Kratom (liście wysuszone,

sproszkowane; ekstrakt z rośliny w formie kapsułek)

- działanie depresyjne na ośrodkowy układ nerwowy podobne do opium

- żucie liści w niewielkich ilościach lekko pobudza; w większych dawkach – euforia, błogostan, senność

- wymioty; osłabienie potencji; osłabienie sprawności psychomotorycznej

- możliwość uzależnienia!

c.d. SUBSTANCJE NATURALNE

Dream Herb - liście bogów; gorzka trawa

(suszone/świeże liście) - palona lub w formie wywaru - działanie zbliżone do marihuany,

lekkie działanie euforyzujące; objawy alergiczne

Lion’s tail (susz, ekstrakt z liści i kwiatów,

świeże liście) - zwykle palona - euforia, stymulacja OUN, efekt

empatogenny, senność (podobnie do konopii indyjskich)

- w Afryce – jako lek odrobaczający, przeciwgorączkowy i przeciwbólowy

c.d. SUBSTANCJE POCHODZENIA NATURALNEGO

Muchomor czerwony i muchomor plamisty (Fly Agaric)

(susz kapelusza grzyba, świeży grzyb)

- żucie świeżych/wysuszonych owocników, picie wywaru daje stan odurzenia – pobudzenie słowne, podwyższony nastrój, dobre samopoczucie

- halucynacje wzrokowe i słuchowe, silne pobudzenie psychomotoryczne (napady szału)

- osłabienie, poty, zawroty głowy, szum w uszach, zaburzenia żołądkowo-jelitowe, hipertermia, szybka akcja serca, suchość i zaczerwienienie skóry, szerokie źrenice

- możliwa śpiączka, wstrząs, zaburzenia oddychania

EFEKTY PSYCHODELICZNE

MIESZANKI „ZIOŁOWE” („SPICE”) Formy: susz roślinny, często aromatyzowany, sproszkowany,

„skręty” Działanie lekko psychodeliczne;

stymulujące, euforyzujące lub uspokajające, relaksujące

Często zawierają syntetyczne kanabinoidy!

Mieszanki kilku różnych roślin i alkaloidów - trudny do przewidzenia

efekt działania na organizm człowieka

Nieprzewidywalne i niebezpieczne skutki zdrowotne działania

mieszanki substancji o różnym, często przeciwstawnym działaniu Łatwo można je przedawkować

Brak danych na temat ich toksyczności, potencjału uzależniającego i interakcji

z innymi substancjami

TOKSYCZNOŚĆ DOPALACZY brak wiarygodnych badań dla większości z nich!

Opisy przypadków zatruć jako źródło wiedzy – niewystarczające (różne substancje zażywane łącznie; oznaczenie dopalaczy w płynach ustrojowych – niewykonalne lub trudne i kosztowne)

Brak zgodności deklarowanego na opakowaniu składu i ilości składników dopalaczy w stosunku do rzeczywistej ich zawartości

Zażyte w dużych dawkach mogą być groźne dla życia!

Toksyczność wzrasta przy równoczesnym spożyciu alkoholu lub innych związków psychoaktywnych (leki, narkotyki)

OBRAZ KLINICZNY ZATRUCIA DOPALACZAMI

Obraz kliniczny zatruć dopalaczami syntetycznymi jest podobny do zatruć odpowiednio amfetaminą lub marihuaną

Dopalacze ziołowe powodują rozmaite zaburzenia psychiczne, od pobudzenia (muchomor czerwony) do senności (duże dawki kratomu); szałwia wieszcza działa psychodelicznie

Zwykle zaburzenia żołądkowo-jelitowe (wymioty, biegunka), możliwe głębokie zaburzenia świadomości, rytmu serca, oddychania, wzrost lub spadek ciśnienia tętniczego, hipoglikemia, drgawki

OBJAWY WYWOŁYWANE PRZEZ AMFETAMINĘ

pobudzenie, uczucie lęku, bezsenność, agresywne zachowania, halucynacje,

rozszerzenie źrenic, potliwość, suchość w ustach, nudności, ból

brzucha, biegunka, zaburzenia równowagi, sztywność mięśni, drżenia,

hipertermia, duszność szybka akcja serca, komorowe

zaburzenie rytmu serca, wzrost ciśnienia tętniczego, ból wieńcowy, EKG - cechy

niedokrwienia serca nawracające drgawki, śpiączka, hipertermia, możliwość udaru mózgu (niedokrwiennego lub krwotocznego)

i zawału serca psychoza amfetaminowa o charakterze

majaczeniowo-urojeniowym (halucynacje wzrokowe, słuchowe, węchowe,

dotykowe; urojenia prześladowcze)

OBJAWY WYWOŁYWANE PRZEZ MARIHUANĘ I KANABINOIDY

mogą być zbliżone są do obserwowanych po spożyciu

alkoholu: euforia i wielomówność lub senność, nadwrażliwość zmysłów,

wzrost ciśnienia tętniczego i przyśpieszenie tętna, lęk, suchość

jamy ustnej

czasami napady kaszlu, przekrwienie gałek ocznych i spojówek, szerokie

źrenice, wzmożone pocenie się zwiększenie łaknienia, ból i zawroty

głowy

zaburzenia koordynacji ruchowej, koncentracji uwagi, możliwości

uczenia się, pamięci, zespół antymotywacyjny

pogorszenie sprawności psychofizycznej - urazy

OBJAWY WYWOŁYWANE PRZEZ LSD I JEMU PODOBNE

efekt psychodeliczny; halucynacje („ bad trip") wzrokowe, słuchowe i dotykowe, urojenia, zawroty głowy

szerokie źrenice ze słabą reakcją na światło, suchość w ustach, drżenie mięśniowe, skurcze mięśni klatki piersiowej

nudności i wymioty, zaburzenia rytmu serca, hipertermia, hiperglikemia, wzrost ciśnienia tętniczego, uczucie ucisku w klatce piersiowej, skrajne emocje

zagrożenie urazami (zaburzenia oceny odległości i orientacji przestrzennej)

ROZPOZNANIE ZATRUCIA DOPALACZAMI

Rozpoznanie orientacyjne opiera się przede wszystkim na wywiadzie

Ustalenie rozpoznania na podstawie objawów klinicznych jest nieprawdopodobne - dopalacze są często przyjmowane w różnych kombinacjach

Wywiady mogą być mylące – pacjent lub jego otoczenie ukrywają przed lekarzem, że przyjął

oprócz dopalaczy także inne, zakazane substancje

Nie istnieje jeden wzorzec reakcji organizmu na substancje zawarte w

dopalaczu!

SYGNAŁY MOGĄCE WSKAZYWAĆ, ŻE DZIECKO BIERZE DOPALACZE

Zwolnione reakcje psychoruchowe Spadek dobrego samopoczucia, stany depresyjne Zaczerwienione oczy, zmęczenie lub nienaturalne

rozbawienie Wycofanie się z kontaktów z rodziną, zamykanie się w

swoim pokoju Sprzedaż swoich wartościowych rzeczy, kłamstwa,

wyłudzanie pieniędzy na rzekomo drobne potrzeby Ataki furii, wściekłości, samouszkodzenia Brak apetytu, chudnięcie, popadanie w śpiączkę

a po przebudzeniu „wilczy apetyt” Znajdowanie w rzeczach dziecka różnego rodzaju saszetek

z kolorową grafiką, mieszanek do palenia, tabletek, lufek, fajek wodnych

Kłopoty w szkole, w pracy (wagary, spóźnienia, słabe oceny, problemy z zachowaniem)

DIAGNOSTYKA TOKSYKOLOGICZNA ZATRUĆ DOPALACZAMI

Możliwe użycie metod chromatograficznych (chromatografia cieczowa i gazowa z detekcją mas)

ALE: DUŻY KOSZT I NIEWIELKA DOSTĘPNOŚĆ WW. METOD W WIĘKSZOŚCI OŚRODKÓW!!!

Metody immunologiczne, rutynowo stosowane do oznaczania narkotyków

NIE WYKRYWAJĄ substancji zawartych w dopalaczach syntetycznych i naturalnych Podstawą rozpoznania lekarskiego - wywiad

toksykologiczny i badanie przedmiotowe!

LECZENIE ZATRUĆ DOPALACZAMI Leczenie objawowe i podtrzymujące

podstawowe funkcje życiowe - leki uspokajające, psychotropowe – znoszą

niekorzystne objawy ośrodkowe - dożylne infuzje płynów - leki przeciwwymiotne - leki regulujące ciśnienie krwi, antyarytmiczne - intensywna terapia zachowawcza

Dekontaminacja, tj. proces polegający na usunięciu i dezaktywacji substancji szkodliwej

z ustroju, swoiste odtrutki, metody przyspieszonej eliminacji z ustroju – bez

znaczenia

UWAGI KOŃCOWE

Dopalacze to poważne zagrożenie dla zdrowia psychicznego i fizycznego

Sprzedawane pod dziwacznymi nazwami, zwykle obiecującymi wspaniałe po nich przeżycia, w atrakcyjnych graficznie opakowaniach, niezawierających informacji

o rzeczywistym składzie

Przed wprowadzeniem do handlu nie podlegają badaniom w wiarygodnych instytutach państwowych - sprzedawane są bez żadnej kontroli farmaceutycznej

UWAGI KOŃCOWE

Nieprawdopodobne jest, aby opakowania niezliczonych dopalaczy, pobrane ze smart shopów mogły być badane przez wiarygodne laboratoria przed dopuszczeniem do obrotu

Rozwiązanie problemu dopalaczy zależy m.in. od zdecydowanych działań samorządowych i rządowych (wprowadzenie odpowiedniej ustawy)

Nawet pomimo ustawowych zakazów pozostanie możliwość zaopatrywania się w dopalacze przez Internet, także z zagranicy

Dopalacze to dla wielu etap na drodze do używania silnych środków uzależniających!

UWAGI KOŃCOWE

Dopalacze NIE SĄ bezpieczną i naturalną alternatywą dla substancji narkotycznych nielegalnych!

Negatywne społeczne skutki bezpośrednie użycia środka (wypadki komunikacyjne, zachowania ryzykowne, niekontrolowane, próby suicydalne)

Duży potencjał uzależniający: potrzeba dalszego zażywania - pomimo konsekwencji, w celu szybkiej regulacji stanu emocjonalnego, „oderwania się od rzeczywistości”, „ulepszenia życia”; odwrót od alternatywnych źródeł przyjemności

Degradacja życia emocjonalnego i społecznego

i środowiskowe

\

Wiek pierwszego kontaktu z substancjami psychoaktywnymi

a wybrane czynniki społeczne i środowiskowe

Maja Muszyńska-Graca 1, Beata Dąbkowska 1, Magda Skiba 1,

Karina Erenkfeit 2

1) Zakład Zdrowia Środowiskowego i Epidemiologii

2) Zakład Czynników Społecznych i Metodologii

Instytut Medycyny Pracy i Zdrowia Środowiskowego, Sosnowiec.

Dyrektor IMPiZŚ: Dr n. med. Piotr Z. Brewczyński

Cel pracy

Identyfikacja czynników wpływających

na rozpowszechnienie substancji

psychoaktywnych wśród młodzieży szkół

zlokalizowanych w dużych miastach

Aglomeracji Śląskiej

Metodyka

Analiza danych pochodzących z badania populacyjnego

przeprowadzonego przez zespół ZZŚiE IMPiZŚ w latach 2010-11

z wykorzystaniem ankiety skonstruowanej w oparciu o

kwestionariusz Europejskiego Programu Badań Ankietowych w

Szkołach na Temat Używania Alkoholu i Narkotyków (ESPAD).

Problemy uwzględnione w ankiecie:

charakterystyka badanego: wiek i płeć; sposób spędzania wolnego czasu; sytuacja szkolna;

sytuacja rodzinna

rozpowszechnienie, dostępność, świadomość ryzyka,

problemy związane z używaniem substancji psychoaktywnych,

takich jak: alkohol

leki psychotropowe

narkotyki

substancje wziewne

dopalacze

Metodyka cd.

Populacja badana

928 uczniów III klas gimnazjów oraz

I i II klas szkół ponadgimnazjalnych

z terenu Sosnowca i Chorzowa.

Charakterystyka grupy badanej Liczba badanych: 928 221 (23,7%) uczniów gimnazjów i 707 (76,2%) uczniów szkół ponadgimnazjalnych

w tym: n %

dziewczęta: 349 37,6 chłopcy: 570 61,4 brak odpowiedzi: 9 1,0

Wiek: n %

14 lat 3 0,3

15 lat 209 22,5

16 lat 386 41,6

17 lat 265 28,6

18 lat 49 5,3

19 lat 10 1,1

brak odpowiedzi – 6 0,6

Ocena dostępności substancji psychoaktywnych

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

mar

ihua

na /

haszy

sz II

I gim

mar

ihun

a / h

aszys

z I p

onadg

mar

ihua

na /

haszy

sz II

pon

adg

amfe

tam

ina

III g

im

amfe

tam

ina

I pon

adg

amfe

tam

ina

II po

nadg

leki

usp

ok. /

nase

nne

III g

im

leki

usp

ok. /

nas

enne

I pon

ag

leki

usp

ok. /

nas

enne

II po

nadg

ecst

asy

III g

im

ecst

asy

I pona

dg

ecta

sy II

pona

dg

subs

t. w

ziew

ne II

I gim

subs

t. w

ziew

ne I

pona

dg

subs

t. w

ziew

ne II

pon

adg

Różnice istotne statystycznie p<0,0001

Niemożliwe Bardzo trudne Raczej trudne Raczej łatwe Bardzo łatwe Nie wiem

Ocena dostępności różnych postaci dopalaczy

A

ge

Sex AMP Sedative drugs. Ecstasy Cannabis Alcohol+drugs Designer drugs

n % n % n % n % n % n %

Never Boys

Girls

Total

511

314

825

91,3

90,2

90,9

510

288

798

91,2

83,2

88,2

537

332

869

95,9

95,4

95,7

302

223

537

53,9

64,5

58,9

502

300

802

89,8

86,5

88,5

370

262

632

74,9

81,6

77,6

9

years

Boys

Girls

Total

6

0

6

1,1

0,0

0,7

9

0

9

1,6

0,0

1,0

6

0

6

1,1

0,0

0,7

13

0

13

2,3

0

1,4

6

0

6

1,1

0,0

0,7

11

0

11

2,2

0,0

1,4

10

years

Boys

Girls

Total

1

0

1

0,2

0,0

0,1

2

2

4

04

0,6

0,4

1

0

1

0,2

0,0

0,1

4

0

4

0,7

0

0,4

1

0

1

0,2

0,0

0,1

0

0

0

0

0

0

11

years

Boys

Girls

Total

0

0

0

0

0

0

2

2

4

04

0,6

0,4

1

0

1

0,2

0,0

0,1

4

4

8

0,7

1,2

0,9

1

0

1

0,2

0,0

0,1

3

1

4

0,6

0,3

0,5

12

years

Boys

Girls

Total

0

1

1

0,0

0,3

0,1

1

3

4

0,2

0,9

0,4

1

0

1

0,2

0,0

0,1

6

2

8

1,1

0,6

0,9

1

1

2

0,2

0,3

0,2

2

0

2

0,4

0

0,5

13

years

Boys

Girls

Total

1

3

4

0,2

0,9

0,4

4

5

9

0,7

1,4

1,0

1

2

3

0,2

0,6

0,3

32

12

44

5,7

3,5

4,9

2

4

6

0,4

1,2

0,7

8

7

15

1,6

2,2

1,8

14

years

Boys

Girls

Total

8

5

13

1,4

1,4

1,4

2

13

15

0,4

3,8

1,7

1

3

4

0,2

0,9

0,4

47

15

62

8,4

4,3

6,8

9

5

14

1,6

1,4

1,6

19

4

23

3,9

1,3

2,8

15

years

Boys

Girls

Total

9

11

20

1,6

3,2

2,2

12

14

26

2,2

4,0

2,9

3

5

8

0,5

1,4

0,9

81

50

131

14,5

14,5

14,5

14

18

32

2,5

5,2

3,5

45

25

70

9,1

7,8

8,6

16

years

Boys

Girls

Total

24

14

38

4,3

4,0

4,2

17

19

36

3,0

5,5

4,0

9

6

15

1,6

1,7

1,7

71

40

111

12,7

11,6

12,3

22

19

41

3,9

5,5

4,5

36

22

58

7,3

6,9

7,1

P value p=0,15 p<0,0001 p=0,21 p < 0,05 p=0,14 p < 0,05

Wiek pierwszego kontaktu z substancjami psychoaktywnymi

Kontakt z substancjami psychoaktywnymi

78,8

40,7

21,8

13,511

9,7

6,5 7,44,8 4,8 5,1

89,8

83,8

44,3

24,5

10,5 9,6 9,3

67,3

6 5,2 4,4

86,9

70,7

34,7

17,5 18,4

13,210,3

7 7,5

2,94,3

6,1

88,7

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

Picie

alk

oholu w

zyciu

Picie

alk

oholu w

cia

gu ost

atnic

h 12 m

-cy

Kanabinole

Dopala

cze

Leki dzi

alaja

ce na O

UN

A lkohol +

leki

Amfe

tam

ina

LSD

Srodki

wz iewne

Grz

yby halu

cynogenne

Ecstasy

Kokaina

0golem C hlopcy Dziewczeta

Substancje psychoaktywne a status socjo-ekonomiczny rodziny

Substancja psychoaktywna

Status ekonomiczny Poziom wykształcenia Struktura rodziny

Matka Ojciec

p value < 0.05

Piwo no no yes no

Wino no yes yes no

Vodka no yes yes no

Getting drunk yes yes yes no

Cannabis yes yes yes yes

Amphetamine yes yes yes yes

Sedative drugs yes yes yes no

Ecstasy yes yes yes yes

Alcohol + sedative drugs

yes yes yes no

Designer drugs no yes yes no

Substancje psychoaktywne a wzorce funkcjonowania w rodzinie

Substancja psychoaktywna

Ustalone zasady postępowania

Zainteresowanie rodziców sposobem spędzania czasu

przez dziecko

Dostęp do pieniędzy

W domu Poza domem

Gdzie Z kim Otrzymuje Pożycza

p value < 0.05

Beer yes yes yes yes no no

Wine yes no yes yes no yes

Vodka yes no yes yes no yes

Getting drunk yes no yes yes no no

Cannabis no yes yes yes no no

Amphetamine no no yes yes no no

Sedative drugs no no yes no no no

Ecstasy no no yes yes yes no

Alcohol + sedutive drugs

no no yes yes no no

Designer drugs no yes yes yes no yes

WNIOSKI Dominującą substancją psychoaktywną stosowaną przez młodzież grupy

badanej jest alkohol. Odsetek badanych potwierdzających picie alkoholu jest wyższy niż raportowany dla Polski w 2009r. w tej samej grupie wiekowej .

Spośród pozostałych substancji psychoaktywnych najbardziej rozpowszechnione są konopie indyjskie – odsetek ankietowanych potwierdzających stosowanie ich kiedykolwiek w życiu jest wyższy niż raportowany dla Polski w 2009r.

Stwierdzono statystycznie istotną różnicę pomiędzy grupą dziewcząt i chłopców w częstości stosowania marihuany / haszyszu.

Dopalacze stanowią trzecią grupę substancji psychoaktywnych pod względem rozpowszechnienia w grupie badanej. Nigdy nie miało kontaktu z dopalaczami 84,4% badanych (w badaniach CBOS 2008 do zażycia dopalaczy przyznało się 3,5% młodzieży szkolnej w wieku 18-19 lat) Stosowaniu jakiejkolwiek z pozostałych substancji psychoaktywnych, o które pytano w ankiecie, zaprzecza ponad 90% badanych.

WNIOSKI

Wśród substancji psychoaktywnych jako najłatwiej dostępne ankietowani wskazali leki o działaniu uspokajającym i nasennym oraz substancje wziewne. W ocenie dostępności substancji psychoaktywnych stwierdzono statystycznie istotne różnice pomiędzy grupą dziewcząt i chłopców, jak też w poszczególnych grupach wiekowych. Obserwowano szczególnie wyraźną zmianę częstości odpowiedzi potwierdzających łatwą dostępność marihuany i haszyszu w grupach wiekowych (72,9% badanych z najstarszej grupy wiekowej).

Spośród 400 osób, które udzieliły odpowiedzi na pytanie o dostępność dopalaczy, 156 osób (39,0%) uważa za niemożliwe zdobycie jakichkolwiek postaci dopalaczy, w tym – 92 z 275, czyli 33,4% chłopców oraz 64 z 125, czyli 51,2% dziewcząt.

WNIOSKI

Większość chłopców w badanej grupie deklaruje, że napoje alkoholowe, takie jak piwo, wino, wódka (odpowiednio 78,7%, 71,3% i 68,3% badanych chłopców) są dla nich łatwo dostępne. Zaobserwowano statystycznie istotne różnice w ocenie dostępności napojów alkoholowych pomiędzy grupą chłopców i dziewcząt. Podobnie statystycznie istotne różnice obserwowano w ocenie dostępności napojów alkoholowych w poszczególnych grupach wiekowych (klasach szkolnych). Zjawisko to powinno budzić zaniepokojenie, zważywszy, że zaledwie 3,2% badanych miała w chwili badania ukończone 18 lat. Niemal połowa ankietowanych deklarowała najwyższą z możliwych (>40 okazji) częstość spożywania alkoholu w życiu.

PIŚMIENNICTWO Kała M.: Scena narkotykowa w Polsce z punktu

widzenia toksykologa sądowego, Przegl. Lek. 2010, 67, 8; 594-597

Kruszewska S., Rzepecki. J., Szymańska S.: Ostre zatrucia. Narkotyki i środki odurzające. Oficyna Wydawnicza IMP w Łodzi 1998, 4;

Morawska-Siudak J., Szkolnicka B., Gomółka E., Krawczyk-Pasławska E.: Dopalacze jako problem diagnostyczny, psychologiczny i prawny, Przegl. Lek. 2010, 67, 8; 598-601

Szajewski J.: Dopalacze, Medycyna Praktyczna 2010, 236, 10; 110-112

Wierzejska R.: Dopalacze i kofeina – charakterystyka substancji psychoaktywnych i ich wpływ na organizm. Dev.Period.Med.2014, XVIII, 3, 394-399

http://www.dopalaczeinfo.com

DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ