Pojęcie znaku

Przez znak można w związku z tym rozumieć coś zmysłowo spostrzeganego (obiekt, cecha jakiegoś obiektu,

zdarzenie, np. które może być widziane, słyszane), co odsyła do czegoś innego, znak bowiem zawsze spełnia

funkcję reprezentowania czegoś innego, odsyłania do czegoś innego, przywoływania na myśl czegoś innego.

Jednak ta definicja nie obejmuje wszystkich przypadków funkcjonowania znaku;

Czy bowiem znakiem musi być koniecznie coś zmysłowo postrzeganego – to znaczy jakiś byt fizyczny, który

może być dany organom zmysłów? Czy znakiem nie może być na przykład ból zęba, a więc zjawisko

psychiczne, nie fizyczne? Nie widać powodu, dla którego nie mógłby on być znakiem, skoro może on odsyłać

do czegoś innego (na przykład wywoływać myśl, że coś jest nie w porządku z naszym uzębieniem, czy

ewokować potrzebę pójścia do dentysty). A pojęcie czegoś? Przecież właśnie z tej racji, że jest ono pojęciem

czegoś, reprezentuje ono coś, mimo, że pojęcia nie można spostrzec żadnym zmysłem.

Ograniczenie dziedziny znaków do obiektów zmysłowo spostrzeganych nie jest więc uzasadnione. Nic nie

stoi zatem na przeszkodzie, aby znakami były też byty psychiczne czy umysłowe. Co więcej, jeśli znakiem

jest coś co odsyła do czegoś innego, to same obiekty fizyczne w ogóle nie mogą być znakami we właściwym

znaczeniu tego słowa.

Niech na przykład naszym kandydatem do bycia znakiem będzie jakieś słowo, traktowane jako obiekt

fizyczny (napis), a tym znak, który do czegoś odsyła – jakiś przedmiot przez to słowo oznaczany. Czy

odpowiednia relacja znakowa w istocie zachodzi pomiędzy słowem i przedmiotem? Odpowiedź na to pytanie

jest jednoznaczna, nie zachodzi żadna bezpośrednia relacja między słowem a przedmiotem. Obiekt fizyczny

może co najwyżej działać na inny obiekt, nie może natomiast do niczego odsyłać – relacja odsyłania nie jest

działaniem fizycznym. Słowa w książce przez nikogo w danej chwili nie czytanej do niczego nie odsyłają, są

jedynie liniami na papierze, przedmiotami fizycznymi. Nie są więc one wówczas znakami. Stają się nimi, gdy

widzi i rozumie je jakiś czytelnik.

Stąd wniosek, że związek pomiędzy nazwą i jej przedmiotem może zachodzić jedynie za

pośrednictwem procesu umysłowego. A skoro tak, to odpowiedni związek zachodzi de facto

pomiędzy nazwą widzianą bądź słyszaną (czyli reprezentacją psychiczną) i przedmiotem.

Koncepcja znaku Ferdynanda de Saussure’a

Ferdynand de Saussure nawiązywał do komunikacyjnego rozumienia znaku. Według niego znakiem

nazywany połączenie pojęcia i obrazu akustycznego. Znak językowy łączy więc nie tyle rzecz i nazwę, ale

pojęcie i obraz akustyczny. Ten ostatni nie jest dźwiękiem materialnym, czymś czysto fizycznym, ale

psychicznym odbiciem dźwięku, wyobrażeniem, jakie daje nam o nich świadectwo zmysłowe. Słowo

traktowane jako znak jest czymś dwoistym, powstałym ze złączenia dwóch składników. Obydwa te składniki

zawarte w znaku językowym są zatem natury psychicznej, a połączone są więzią asocjacji.

Saussure proponuje zachowanie wyrazu „znak” dla oznaczenie całości i zastąpienie wyrazu „pojęcie” przez

element znaczony (signifie), a „obraz akustyczny” przez element znaczący (signifiant). Znak ma charakter

binarny (dwudzielny): złożony ze strony oznaczającej (signifiant) i oznaczanej (signifié). Więź pomiędzy tymi

elementami ma charakter arbitralny, ponieważ pojęcia się zmieniają, nie ma żadnego koniecznego,

naturalnego, istotnego znaczenia wiążącego signifiant i signifié.

pojęcie(signifié)

obraz akustyczny

(signifiant)drzewo

Znak językowy

- jest konwencjonalny (oparty na „umowie” społecznej);

- jest dowolny (arbitralny) w relacji obrazu akustycznego / graficznego (signifiant) do pojęcia (signifié);

pojecie nie jest związane żadnym związkiem z szeregiem dźwięków, które mogą służyć jako signifiant,

równie dobrze można by je przedstawić za pomocą jakiegokolwiek innego szeregu dźwięków.

- obraz akustyczny / graficzny znaku (signifiant) ma charakter linearny; signifiant z natury rzeczy jest

akustyczny i rozwija się w czasie, przedstawia pewna rozciągłość, która jest wymierna tylko w kierunku

linearnym.

- wartość znaku językowego jest określana w jego relacji do innych znaków; znak jest utworzony w języku

poprzez różnice, które oddzielają jego obraz akustyczny i rdzeń pojęciowy od innych znaków; znak ma

charakter dystynktywny, jest tym, czym nie są inne znaki;

- De Saussure kladł nacisk na fakt, że znaki istnieją wyłącznie w systemie, nie mogą pojawiać się poza nim;

systemem znaków jest ich język;

pol. drzewołac. arborang. treefr. arbre

Znaczenie znaku

Znaczenie – związek między signifiant (obrazem

akustycznym) i signifié (pojęciem)

Wartość znaku – związek znaku z innymi znakami w obrębie systemu

signifié

signifiant

signifié signifié signifié

signifiant signifiant signifiant

Teoria znaku Peirce’a

koncepcja logistyczna, w której rozważa się znaki – podobnie jak w logice wyrażenia

językowe – bez odniesienia do użytkownika, tj. do jakiegoś podmiotu. W ten sposób

otrzymujemy logikę relacji, twórcą której był nota bene właśnie Peirce. W logice relacji

rozróżnia się monady, diady i triady. Monada to jedynie warunek, potencjalny człon jakiejś

możliwej relacji. Diada to relacja dwuczłonowa, bezpośrednie odniesienie czegoś do czegoś

innego (np. relacja „bycia większym od”). Triada to relacja trójczłonowa (np. „leży między”),

bądź relacja triadyczna koncepcja znaku obywa się bez uwzględnienia użytkowników.

koncepcja matematyczna - podobnie jak matematyka, semiotyka jest nauką teoretyczną,

formalną i aprioryczną, a nie opisową nauka o faktach. podobnie jak matematyka, bada ona

pewne struktury oraz ich przekształcenia. Aby ją skonceptualizować matematycznie, można

w tym celu użyć na przykład teorii grafów. Graf to struktura relacyjna zbudowana z

wierzchołków i krawędzi łączących pewne wierzchołki. Jeśli te krawędzie maja wyróżniony

kierunek, mamy do czynienia z grafem skierowanym (zorientowanym). Przykład grafu

niezorientowanego: sieć dróg łączących miejscowości; przykład grafu zorientowanego:

układ krwionośny. Tak rozumiana teoria grafów opisywałaby związki miedzy znakami

niezależne od jakiegokolwiek użytkownika;

koncepcja metafizyczna: jest to pewna wersja idealizmu obiektywnego, podobna z ducha do

platonizmu. Triada jest zawsze czymś ogólnym, uniwersale, a jako taka nie może być faktem

psychologicznym: „Prawdziwa triada nie może należeć do świata jakości ani do świata

faktów, lecz może być jedynie prawem lub regularnością jakości czy faktów. Jest ona

wszelako oddzielona zupełnie od tych dwóch światów i istnieje jedynie w [idealnym] świecie

reprezentacji”.

Triadyczna koncepcja znaku

Charles Sanders Peirce pisze o trzech korelatach znaku, wskazuje na trzeci

spośród nich (interpretant) jako łączący, scalający reprezentamen z

przedmiotem. Uwagę zwrócić w tym miejscu należy na fakt, że taka koncepcja

znaku mówi o interpretacji, jako o „mediującej reprezentacji" Wiąże się to

bezpośrednio z poznaniem symbolicznym stojącym w opozycji do poznania

intuicyjnego.

Komunikacja, będąca transmisją informacji zawartej w znaku, pozwala

nadawcy i odbiorcy negocjować przekaz, poszerzać wiedzę. Cechą poznania

symbolicznego jest to, że nie ujmuje ono przedmiotu całościowo (jak to ma

miejsce w przypadku poznania intuicyjnego), ale daje nam obraz niepełny

wymagający interpretacji. Kategoria interpretanta określa rolę, jaką znak ma

spełniać a która polega na zastępowaniu „czegoś dla kogoś".

Triada to relacja trzech elementów powiązanych w taki sposób, że jeden z nich

występuje jako łącznik między pozostałymi dwoma. Istotą triady jest zatem

zapośredniczenie dwóch elementów przez trzeci, czyli mediacja. "Triadyczna

koncepcja znaku polega więc na ujmowaniu znaku jako jedności będącej relacją

trójczłonową pomiędzy środkiem przekazu, przedmiotem i interpretantem;

Podział znaków według Peirce’a

Ikony/znaki ikoniczne: (oparte na posiadaniu pewnej cechy wspólnej

z przedmiotem, zasadzie analogii lub podobieństwa; związek między signifiant – signifié nie

jest arbitralny); znaki ikoniczne dzielą się na trzy grupy: obrazy (odzwierciedlają przedmioty na zasadzie podobieństwa),

diagramy (na zasadzie struktury),

metafory (uwydatniają istotnych cech przedmiotu, od którego się odnoszą);

Indeksy/znaki indeksalne oparte na fizycznym/egzystencjalnym związku

modela/przedmiotu ze znakiem, np. dym jako znak ognia;

Symbole/znaki symboliczne oparte na umowie społecznej, funkcjonujące w danej

strukturze kulturowej.

Jest to podział, który stanowić będzie podstawę dla budowania modeli

komunikowania. Ikona zachowuje silne podobieństwo do elementu znaczonego. Przykładem ikony jest fotografia osoby,

portret, perfumy sygnalizujące podniecenie seksualne. „Istotną, szczególnie wyróżniającą cechą znaku

ikonicznego jest to, że dzięki jego bezpośredniej obserwacji można odkryć prawdy o przedmiocie inne

niż te, które wystarczają do określenia jego budowy”.

Indeks posiada bezpośredni związek fizyczny z przedmiotem, do którego się odnosi. Indeksem ognia

jest dym, przeziębienia jest kichanie.

Symbol jest znakiem, który oznacza jakiś przedmiot w wyniku przyjętej konwencji. Wszystkie słowa i

cyfry arabskie są symbolami.

Znak jest częścią systemu

Teoria znaku Barhesa szukała oparta zarówno w języku (denotacja), jak i w powszechnie

panujących w danej grupie społecznej uwarunkowaniach kulturowych (konotacja);

Teoria znaku Barthesa jest więc teorią ideologiczną, a jej systemem może być „język”

(system lingwistyczny) „mit”, „symbol” (system kulturowy, ideologiczny);

Barthes wierzył, że znaczące kulturowe systemy semiotyczne koncentrują się na stanie

obecnym; mitologia otaczająca najważniejsze znaki danej społeczności przedstawia

dzisiejszy stan świata, choćby nie wiadomo, jak chaotyczny i niesprawiedliwy, jako stan

neutralny, nieunikniony i wieczny;

Znaki znajdujące się w przekazie nie są uniwersalnie dane, ale są określone historycznie i

społecznie w wyniku istniejących celów i interesów, które się za nimi skrywają.

Systemem znaków są również paradygmat i syntagma, które umożliwiają organizację

znaków w kody, które rozumieć należy jako „systemy oznaczania”; wszystkie kody niosą ze

sobą znaczenie, są uwarunkowane kulturowo; mają funkcję komunikacyjną i społeczną;

Systemy znakowe mają charakter uniwersalny; „język – zdaniem Barthesa – występuje

zarówno w mediach opartych na piśmie jak i w fotografii; jest nim bowiem każda jednostka

lub system znaczący nie większego znaczenia czy posługuje się on słowami czy znakami

ikonicznymi, indeksalnymi; nie znaczy to jednak, że należy traktować „mit” jako „język”,

ponieważ są to oddzielne systemy znakowe.

Znak jest kombinacją signifiant i signifiè

Barthes opierając się na pojęciach analitycznych, pochodzących z teorii znaku

Ferdynanda de Saussure’a, uznał za możliwe badanie pozajęzykowych

obszarów kultury – znaki ikoniczne i dokonał udanego przeniesienia metody

stosowanej w lingwistyce do sfery obrazu.

Opis znaku Barthesa jako korelacji między częścią znaczącą (signifiant) i

znaczoną (signifiè) wywodzi się bezpośrednio od Ferdynanda de Saussure’a;

Jednak Barthes twierdził, że opis wyglądu zewnętrznego to część znacząca,

natomiast pojęcie do którego się ten opis odnosi to cześć znaczona;

kombinacja obydwu tych części to znak;

Taki sposób definiowania znaku jest różny od zwyczajowego użycia tego słowa,

ciało albo opis wyglądu zewnętrznego nie jest tutaj znakiem żadnego pojęcia,

nie odsyła do czegoś innego (podstawowa definicja znaku);

Barthes traktuje opis wyglądu zewnętrznego jako część składową znaku, jego

część znaczącą, a pozostałą jego część nazywa częścią znaczoną; cześć

znacząca nie jest znakiem części znaczonej; obydwie są ze sobą

nierozerwalnie związane i współtworzą znak; relacja między nimi jest według

Barthesa quasi-arbitralna.

Organizacja znaków w kody (systemy znakowe)

Paradygmat to zbiór znaków, z którego wybieramy ten, który ma być aktualnie użyty; może to być

zbiór kształtów znaków drogowych, litery alfabetu;

wszystkie elementy w paradygmacie muszą mieć ze sobą jeden element wspólny; za

każdy razem, kiedy coś komuś komunikujemy musimy dokonać wyboru znaków z

paradygmatu;

każda część składowa paradygmatu musi zawierać coś, co wyróżnia ją pośród

pozostałych; musimy rozróżnić poszczególne znaki w danym paradygmacie i w

kontekście ich elementów znaczących i znaczonych; środki dzięki którym odróżniamy

jeden znak od drugiego nazywamy cechami wyróżniającymi znaku.

Syntagma to komunikat, w który układają się wybrane znaki; znak drogowy jest więc syntagmą;

układ złożony z dwóch lub więcej elementów, należących do jednego paradygmatu;

słowo napisane na kartce to syntagma wizualna, składająca się z sekwencji

paradygmatycznych wyborów; zdanie to syntagma słów; nasz strój to syntagma w

paradygmatu jego poszczególnych elementów: kapeluszy, krawatów, koszul, marynarek

itp., sposób w jaki meblujemy mieszkanie to syntagma krzeseł, stołów; architekt

projektujący dom dokonuje wyboru okien, drzwi z odpowiedniego paradygmatu i sytuuje

je w odpowiednich miejscach, tworząc w ten sposób syntagmę.

Sygnifikacja znaku: denotacja – konotacja

Sygnifikacja – porządek oznaczania, system budowania znaczenia danego znak, który może być negocjacyjny i interaktywny;

Denotacja odnosi się do opisowego i dosłownego poziomu znaczenia, wspólnego dla praktycznie wszystkich

członków danej kultury; „świnia” denotuje zatem pojęcie pożytecznego różowego zwierzęcia, które posiada ryj i zawinięty ogonek;

opisuje związki zachodzące wewnątrz samego znaku pomiędzy jego elementem znaczącym i znaczonym, a także pomiędzy znakiem i jego odpowiednikiem w rzeczywistości (pojęciem, do którego odsyła); odnosi się do przycznowo–skutkowego znaczenia znaku; denotacja ukazuje na zdjęciu to, co jest na nim znajduje (ulica albo park).

jest systemem negocjowania znaczenia pomiędzy odbiorcą a tekstem (de Saussure); Konotacja

dotyczy znaczeń, które powstają dzięki odniesieniu elementów znaczących do szerszych kontekstów kulturowych; znaczenie znaku obejmuje tutaj skojarzenie z innymi kulturowymi kodami znaczenia; w zależności od wykorzystanego subkodu „świnia” może konotować niemiłego policjanta albo męskiego szowinistę;

opisuje trzy różne sposoby działania znaku; jest oparta na interakcji, ponieważ znak spotyka się tutaj z emocjami i wartościami kulturowymi jego użytkowników, a znaczenie przez niego budowane nabiera walorów subiektywnych;

interpretant ulega wpływowi interpretującego i wpływowi obiektu, czy znaku; czynnikiem krytycznym konotacji jest element znaczący (signifiant) on jest wyznacznikiem konotacji; konotacja ukazuje w jaki sposób dane miejsce zostało sfotografowane (park w słoneczny dzień albo

ulica w strugach deszczu).

Sygnifikacja znaku: porządek oznaczania

Mitologizacja znaku

Według Barthesa mit to opowiadanie, w którym dana kultura tłumaczy i przez który

rozumie dane aspekty rzeczywistości i natury;

Mity naturalizują historię; mity są w rzeczywistości produktami pewnej klasy społecznej,

która odgrywa ważną rolę w danym okresie historycznym (np. burżuazja) i która zyskała

społeczną przewagę właśnie dzięki szczególnemu biegowi historii;

Mity rozpowszechniają pewne znaczenia; są ich nośnikiem; z tego powodu znak według

Barthesa jest zmitologizowany i ideologiczny – gdyż mit niosąc ze sobą historię, neguje ją i

próbuje zmieniać na korzyść danej klasy społecznej, a następnie przedstawić jako naturalną

oraz prawdziwą historycznie i społecznie; Mit zaciemnia i mistyfikuje pochodzenie klasy

społecznej, a także jej wymiar polityczny oraz społeczny; mit „kobiecości” i „męskości”

rozwijał się n potrzeby męskiej części burżuazji w społeczeństwie kapitalistycznym, powstał

on by nadać specjalny sens warunkom społecznym stworzonym przez XIX wieczną

industrializację;

Mit to kulturowy sposób myślenia o czymś, sposób konceptualizowania i rozumienia; mit jest

związany z myślą, która może być traktowana jako znak (Peirce);

Barthes widzi mit jako łańcuch powiązanych koncepcji znaczenia.

Mit jest zatem bliski ideologii, która funkcjonuje na poziomie konotacji. Barthes uważał, że

nie wszystkie znaki semiotyczne i nie każdy znak niesie ze sobą ideologiczny bagaż, ale tam

gdzie sa znaki jest również i ideologia.

Ideologizacja znaku

Mit jest systemem semiotycznym drugiego rzędu, czyli metajęzykiem – jest to język drugiego

poziomu, który mówi o języku pierwszego poziomu;

Barthes twierdził, że każdy znak ideologiczny jest rezultatem połączonych ze sobą systemów

znaków: pierwszy poziom jest ściśle opisowy – obraz znaczącego elementu i znaczone pojecie łączą się, by stworzyć

denotatywny znak;

drugi poziom natomiast polega na tym, że denotatywny znak pełni rolę znaczącego i łączy się z nowym

elementem znaczonym (odszukiwanym w systemie kulturowym), który tworzy razem z nim znak w porządku

konotatywnym;

dzięki ideologicznemu zaangażowaniu Barthesa udało się wypracować nie tylko narzędzie

demaskujące burżuazyjne mity – ale uniwersalne i skuteczne narzędzie interpretacji obrazu.

Symbol

Odnosi się do trzeciego porządku oznaczania; Barthes nazywa go

symbolicznym.

Obiekt staje się symbolem, gdy przez konwencję i użycie nabiera znaczenia,

które sprawia, zaczyna oznaczać coś innego niż sam on jest.

Rolls-royce jest symbolem bogactwa, a scena w sztuce, kiedy to jakiś człowiek

zmuszony jest sprzedać swego rolls-royce'a, może być symbolem

niepowodzenia w interesach i ruiny finansowej.

Barthes przytacza przykład z utworu „Iwan Groźny”, gdzie młody car chrzczony

jest złotymi monetami. Złoto jest tu symbolem bogactwa, władzy i statusu.

Badania Barthesa nad symboliką oznaczania są mniej systematyczne od badań

nad konotacją i mitem, a przez to mniej satysfakcjonujące

Dla porównania według Peirce’a rolls-royce jest indeksem bogactwa, a także

symbole statusu materialnego jego posiadacza; złoto natomiast jest indeksem

bogactwa, a symbolem władzy.

Barthes skupia się na śledzeniu i odczytywaniu prawdziwych znaczeń symboli i

rozdzieleniu w przekazie poziomu denotowanego i konotowanego.

Znaki polisemiczne

W swoich późniejszych pracach Barthes wskazuje, że znaki nie mają jednego stabilnego

znaczenia denotacyjnego, ale są polisemiczne; oznacza to, że noszą w sobie wiele

potencjalnych sensów i można je interpretować na wiele różnych sposobów; wytworzenie

znaczenia wymaga aktywnego uczestnictwa czytelników oraz wykorzystania kompetencji

kulturowych; to odbiorcy tekstu tworzą jego znaczenie – jest to proces interaktywny;

interpretacja tekstu zależy bowiem od posiadanego przez nich repertuaru kulturowego oraz

ich znajomości kodów społecznych;

Według Barthesa znaczenie tekstu jest niestabilne i nie można go ograniczyć do

pojedynczych słów, zdań czy fragmentów; nie istnieje żadne pojedyncze źródło sensu –

znaczenie jest raczej wynikiem związków między tekstami (intertekstualności) jak znaczenie

znaku wynika z jego związku z innymi znakami;

Postulat mówiący o tym, że czyste i stabilne znaczenie denotacyjne nie istnieje opiera się na

twierdzeniu, że wszelkie znaczenie nosi w sobie ślady innych znaczeń z innych miejsc;

Znaczenie znaku nigdy nie jest „czyste”, lecz zawsze ambiwalentne i niejednoznaczne;

znaczenie jest z natury rzeczy nieustabilizowane, zależy od interpretacji a nie od języka;

Obrazy wizualne i znaki ikoniczne są polisemiczne: „podkreślając swoje elementy znaczące,

pociągają za sobą płynny łańcuch elementów znaczonych, czytelnika, który może wybrać

jedne z nich, a zignorować inne”. Słowa pomagają w „ustabilizowaniu się płynnego łańcucha

elementów znaczonych, dzięki czemu znika zagrożenie związane z niepewnymi treściowo

znakami”.

Pojęcie kodu według Umberto Eco Eco posługuje się pojęcie subkodu (s-kodu); subkot języka (langue) odpowiada swoistej

organizacji składników parole; w razie braku kodu dźwięki/znaki graficzne nie posiadają

znaczenia, czyli w najbardziej jaskrawym sensie nie funkcjonują językowo; Subkody mogą

być kodami „denotacyjnymi” (gdy wypowiedź jest rozumiana dosłownie), bądź

konotacyjnymi (kiedy w obrębie tej samej wypowiedzi zostaje wykryty inny kod – na

przykład kod dobrego wychowania);

Eco wprowadza dynamiczne pojmowanie subkodu formułując „model Q” (zw. Quillianem); w

tej koncepcji znaczenie „nośnik znaku” (słowa, obrazu) nie jest zależne od hipotetycznego

przedmiotu realnego; tak więc nośnik znaku „pies” nie odpowiada żadnemu konkretnemu

psu, lecz oznacza wszystkie psy, zarówno żywe i martwe; znaczenie mimo że nie posiada

żadnego konkretnego odniesienia jest czystym wytworem kodu;

Kody posiadają zawsze swój kontekst, którym jest życie społeczne i kulturalne (semiologia

życia codziennego); jednostki kulturowe są wtedy znakami, które życie społeczne oddaje

nam do dyspozycji; Eco wskazuje, że to, co ktoś robi reagując na konkretny nośnik znaku

informuje nas o jednostce kulturowej, która wchodzi w grę;

W wyniku uwzględnienia statusu znaku jako jednostki kulturowej teoria kodów może

wyjaśnić jak znaki mogą przyjmować wiele znaczeń; w jaki sposób znaczenie ma swój

początek w kompetencji użytkownika jeżyka i systemie znaczeń znaków i jak – w związku z

tym – mogą być tworzone nowe znaczenia; langue jako kod staje się zatem tożsamy z

kompetencją użytkownika języka

Kod i subkod

Każdy kod językowy jest „złożoną siecią subkodów” (modeli Q);

Model Q jest więc modelem kreatywności językowej; zakłada,

że system językowy może być zasilany nowymi informacjami, a

z niekompletnych danych mogą być wywnioskowane

następując dane; jednak model Q nie jest tedy zdeterminowany

przez kod; na gruncie tego modelu kod podlega modyfikacjom

wraz ze zmianami zachodzącymi w kompetencji językowej

użytkowników.

Trzeba także pamiętać, że komunikaty słowne i dźwiękowe

wpływają na wartość denotacyjną i konotacyjną warstwy

ikonicznej, lecz same opierają się na własnych niezależnych

kodach. Komunikat ikoniczny ma zachowywać swoiste cechy .

Kody komunikatów wizualnych i słownych są więc różne,

jednak to nie oznacza, że jedynie język może tworzyć kody;

istnieją bowiem kody ikoniczne, a nawet architektoniczne;

Klasyfikacja i podział kodów

Eco atakuje bezpośrednio mit podwójnego podziału, który został uznany przez niektóry

semiotyków za główny wyznacznik językowości; Eco przeciwstawia się stanowisku, w myśl

którego kodom słabszym niż język odmawia się miana kodów, ale tym samym Eco popełnia

inny błąd, usiłując narzucić podziały typu językowego blokom znaczeń takim, jak znaki

ikoniczne;

W polemice z Claudem Levi–Straussem na temat podwójnego podziału Eco wysunął

następujące tezy: podwójny podział kodu nie jest możliwością jedyną, mogą istnieć kody o różnych typach podziału lub

bez podziału;

mogą istnieć kody, w których poziomu podziału są zmienne;

Dla jasności wywoduje Eco proponuje, żeby terminem język nazywać te systemy znakowe, w

których podwójny podział jest bezsporny, natomiast innym przyznaje miano kodów o

różnych możliwościach podziału;

Odrzucając model języka werbalnego Eco przyjmuje nazwę: figury dla elementów nie będących nośnikami znaczenia, ale mających wartość dystynktywną

(pozycyjną i opozycyjną);

znaku dla elementów denotujących i konotujących pewne znaczenie;

sematu dla szczególnego typu znaków, którego znaczenie odpowiada nie wyrazowi, lecz zdaniu;

Dla Eco istotna jest również możliwość wyodrębnienia kategorii kodów o podziałach

zmiennych, w których znaki mogą się stawać figurami i odwrotnie, figury sematami.

Klasyfikacja kodów ikonicznych

1. kody spostrzegawcze ustające składniki spostrzeżeń, ich badanie należy do psychologii;

2. kody rozpoznawcze tworzące sematy ze składników spostrzeżenia, ich badaniem zajmuje się

psychologia i etnologia;

3. kody przekazowe, które można badać narzędziami teorii informacji;

4. kody tonalne będące systemami skonwencjonalizowanych wariantów fakultatywnych,

elementów supra–segmentalnych oraz systemy systemów już stylizowanych konotacji;

5. kody ikoniczne składające się z figur, znaków i sematów;

6. kody ikonograficzne, które konotują sematy bardziej złożone i zlokalizowane kulturowo;

7. kody smaku i wrażliwości ustające konotacje wywołane przez sematy kodów uprzednio

wymienionych ;

8. kody retoryczne powstające dzięki kodyfikacji oryginalnych rozwiązań ikonicznych, które

przyswajane przez społeczności stają się normami stylistycznymi;

9. Kody stylistyczne;

10. Kody podświadomości ujmujące konfiguracje, którym przypisuje się zdolność powodowania

pewnych utożsamień, wzbudzania określonych reakcji, wyrażania sytuacji psychologicznych.

Według Eco nie zawsze mamy do czynienia z kodami, czasami są to tylko słowniki

konotacyjne lub repertuary, które nie tworzą żadnego systemu opozycji, lecz jedynie listę

znaków łączonych wedle jakiegoś kodu; jednak istnienie tego repertuaru wystarcza dla

zaistnienia zjawiska komunikacji.