1

SEKCJA III

WOKÓŁ PROBLEMÓW POKOLENIA

Łucja Kapralska: POKOLENIE PODŁĄCZONYCH. O CECHACH POKOLENIOWYCH

WSPÓŁCZESNEJ MŁODZIEŻY W ASPEKCIE UŻYTKOWANIA INTERNETU ........................ 2

Wojciech Broszkiewicz: AUTOCHARAKTERYSTYKI MŁODZIEZY STUDENCKIEJ

WEDŁUG CECH SOCJODEMOGRAFICZNYCH ......................................................................... 10

Marta Pawelec, Anna Mazur: FUNKCJONOWANIE WSPÓŁCZESNEJ RODZINY W

PERCEPCJI MŁODZIEŻY LICEALNEJ ......................................................................................... 20

Łukasz Jurek: WYBRANE ZAGADNIENIA DOTYCZĄCE ZACHOWAŃ OSÓB Z

POKOLENIA Y NA RYNKU PRACY............................................................................................. 30

Katarzyna Kowalczuk: STRATEGIE MŁODYCH WOBEC BEZROBOCIA-EDUKACJA

CONTRA EMIGRACJA ................................................................................................................... 41

Marzena Mamak-Zdanecka, Agata Maksymowicz: KOMPETENCJE ABSOLWENTÓW

WYŻSZYCH UCZELNI NA RYNKU PRACY W KONTEKŚCIE MONITORINGU LOSÓW

ABSOLWENTÓW ............................................................................................................................ 50

Michał Dobrołowicz: CZY SYTUACJA POLSKIEGO POKOLENIA Y NA RYNKU PRACY TO

SYTUACJA ANOMIJNA? PROPOZYCJA OPISU STRATEGII ZAWODOWYCH MŁODYCH

POLAKÓW W OPARCIU O TEORIĘ ANOMII ROBERTA K. MERTONA ................................ 60

Adrianna Gałuszka: MŁODZI PREKARIUSZE ............................................................................... 69

Juriy Dmitriszin: ОСНОВИ ПРАВОВОГО РЕГУЛЮВАННЯ МОЛОДІЖНОЇ ПОЛІТИКИ В

УКРАЇНІ ........................................................................................................................................... 78

2

Łucja Kapralska

Wydział Humanistyczny

AGH – Akademia Górniczo-Hutnicza

w Krakowie

POKOLENIE PODŁĄCZONYCH. O CECHACH POKOLENIOWYCH WSPÓŁCZESNEJ

MŁODZIEŻY W ASPEKCIE UŻYTKOWANIA INTERNETU1

Współczesne młode pokolenie dorasta w obliczu przełomu cywilizacyjnego. Internet i tendencje

globalizacyjne powodują zmiany w zachowaniach jednostkowych i praktykach grupowych. Na

naszych oczach powstają nowe zwyczaje i zmienia się charakter wzajemnych relacji między

młodymi ludźmi, jak i między pokoleniami. Mówi się o przepaści międzypokoleniowej większej

niż w innych okresach, ale też o rozerwaniu więzi wewnątrzpokoleniowych. Co dziś znaczy pojęcie

„pokolenie”? Czy terminy „pokolenie X,” „pokolenie Y”, wielozdaniowi, „dzieciaki – sieciaki,”

„pokolenie Facebooka”, kryją rzeczywistą odmienność cech i postaw społecznych? Tym

zagadnieniom, tak teoretycznym jak i odwołującym się do empirii poświęcony będzie niniejszy

artykuł. Nadrzędnym jego celem jest unaocznienie ciągłej obecności mobilnych technologii w życiu

współczesnej młodzieży, tak dużej, że można mówić o „pokoleniu podłączonych”.

Słowa kluczowe: młodzież, Internet, media mobilne pokolenie X, pokolenie Y, stracone pokolenie.

1. Koncepcja pokolenia w badaniach socjologicznych

Termin „pokolenie” jest obecny tak w języku codziennym jak i dyskursie naukowym. Jako

pierwszy użył go w XIX w. Wilhelm Dilthey określając pokolenie jako zbiorowość osób żyjących

w tym samym czasie, podlegających wpływom tych samych wydarzeń, a przez to podobnie

odbierających rzeczywistość [za:15]. Do jego koncepcji nawiązał w swych pracach o młodzieży

Karl Mannheim, który określał pokolenie jako sumę wszystkich należących do kulturowego kręgu

osób mniej więcej równym wieku, doświadczającej podobnej sytuacji społeczno – historycznej, co

skutkuje podobieństwem systemów wartości oraz powiązanych z nimi postaw życiowych.

Mannheim czyni rozróżnienie między pokoleniem potencjalnym (istnieje ono zawsze jako

następstwo biologicznych generacji) a pokoleniem rzeczywistym – a więc takim, które ma

świadomość własnej odrębności a czynnikiem je spajającym jest „wielki wstrząs duchowy” –

ważne wydarzenie historyczne czy społeczne, które ukształtowało świadomość tej zbiorowości [7,

s. 136-169]. Do tych źródeł nawiązywał historyk literatury Kazimierz Wyka, który badając rolę

kolejnych generacji pisarzy w procesie historyczno - literackim już w latach 30. XX w. stworzył

wpływową teorię pokolenia, od końca lat 50. XX w. obecną w kulturze polskiej. Określa on

pokolenie jako osoby w podobnym wieku biologicznym, złączone wspólnotą doświadczeń, w tym –

zbiorowym odczuciem wspólnego pokoleniowego przeżycia [15, s. 295]. Podobnie na gruncie nauk

społecznych ujmowała problem Maria Ossowska. Według niej pokolenie można rozpatrywać w

1 Artykuł zamieszono w wersji dostarczonej przez autorkę.

3

trzech niewykluczających się znaczeniach: 1. „pokolenie jako poszczególnie ogniwo genealogii

biologicznej; 2. pokolenie jako poszczególnie ogniwo genealogii kulturowej 3. pokolenie jako

grupa ludzi o wspólnych postawach wyznaczonych przez wspólnie przeżyte wydarzenia

historyczne” [8, s. 503].2

Jak się wydaje, o pokoleniowości w sensie, jaki nadają mu nauki społeczne decyduje

podobny, choć niekoniecznie tożsamy wiek, specyfika czasów, w których żyje dana generacja,

wspólnota doświadczeń oraz wspólne przeżycie pokoleniowe („wielki wstrząs duchowy”)

kształtujące systemy wartości i postawy członków tego pokolenia, odróżniający je od pokoleń

wcześniejszych. To przeżycie może mieć tak charakter traumy (na przykład wojna, dramatyczne

wydarzenia społeczne), jak i być faktem o szczególnej społecznej randze – na przykład wybór

Papieża – Polaka. Współcześni badacze młodzieży zwracają jednak uwagę, że to, co dla

poprzednich pokoleń było tak istotne – a więc trauma pokoleniowa czy wyjątkowość pewnych

doświadczeń społecznych, w dzisiejszych realiach okazuje się mniej ważna. Pisze o tym np. prof.

Hanna Świda - Ziemba, która badając młodzież z kolejnych dziesięcioleci PRL i Polski po 1989

roku stwierdzała, że obecnie młodzież nie ma świadomości swego przeżycia pokoleniowego jak i

swoistości swojej sytuacji społecznej czy też odrębności od pokoleń wcześniejszych [13, 14].

Jeszcze dalej w redefiniowaniu kategorii pokolenia idzie Barbara Fatyga, która stwierdza, że

współczesnych młodych pokoleń nie określa wspólnota traumy, lecz zabawy, tworzenia podobnych

ścieżki kariery lub przynależność do młodzieżowych subkultur [2, s.193 - 197].

2. X i Y - enigmatyczne pokolenia

Cytowane powyżej stwierdzenia profesor Fatygi bardzo dobrze odnoszą się do generacji

wybranych do analizy w niniejszym szkicu. W latach 90. ubiegłego stulecia, jeszcze przed

upowszechnieniem się Internetu, uwagę badaczy przyciągnęło pokolenie określone jako X. Jego

charakterystyka nie odnosiła się do przeżycia pokoleniowego a jedynie do cech wspólnych. Nazwa

„pokolenie X” została zaczerpnięta z literatury i odnosiła się do amerykańskiej młodzieży

urodzonej w dość szerokim spektrum czasowym między latami 1961 a 1981. Ten rozrzut czasowy

jest dość duży i podkreśla fakt, że szukając cech tej generacji odchodzi się także od wyznaczników

czasowych – zbliżona data urodzenia nie jest tym, co decyduje o przynależności do X-ów. Co

zatem o niej decyduje? Badacze biorą pod uwagę standard życia i możliwości na rynku pracy:

wskutek trudności gospodarczych pokolenie X pomimo wytężonej pracy nigdy nie dorówna

2 Artykuł niniejszy w oczywistych powodów nie dokonuje szczegółowego przeglądu problematyki pokolenia w

dyskursie naukowym. Zainteresowanych odsyłam do pracy Anety Kamińskiej Kategoria pokolenia w badaniach nad

społeczeństwem i kulturą, „Kultura i Historia” nr 11/2007, http://www.kulturaihistoria.umcs.lublin.pl/archives/113

4

poziomem życia swym rodzicom. Tak przedstawiał swoich bohaterów D. Coupland w powieści

Pokolenie X. Opowieści na czasy przyśpieszającej kultury [1]. Wykonują oni frustrujące Mcprace –

w korporacjach i wielkich sieciach handlowych – źle płatne, mało atrakcyjne i bez przyszłości,

które z braku innych muszą podjąć – pomimo dobrego wykształcenia predestynującego ich do

bardziej ambitnej działalności zarobkowej [9, s. 426]. Innym rysem X-ów jest ucieczka w

cyberprzestrzeń i świat mediów, mydlanych oper i jakże popularnej w latach 90. MTV. To także

przeświadczenie, że jest to pokolenie przegranych, czemu często dawała wyraz popkultura tworząc

filmy o nich [9, s. 427]. Ale też jest to „pokolenie porzuconych” przez państwo i rodziny jak pisze o

nich w wydanej 2003 roku książce „Porzucona generacja” Henry A. Giroux [3].

Odpowiednikiem tego pokolenia w Polsce było Pokolenie Końca Wieku. Według Witolda

Września jest to zbiorowość obejmująca różne roczniki, które w różnym czasie ich życia zastała

transformacja. Składa się ona z trzech następujące po sobie bliskich generacji: Pokolenia’89 – osób

urodzonych mniej więcej w latach 1964 -70, Dzieci Transformacji – roczniki 1971-76; i Maruderów

Końca Wieku urodzonych w latach 1977-82. Jak pisze cytowany autor, „Przedstawiciele

wszystkich trzech charakteryzowali się, mimo pewnych różnic, znaczną zbieżnością norm,

wartości, postaw, motywacji, interesów i realizowanych w stylu życia, wzorów zachowań, co

pozwoliło na zaliczenie nawet dość znacznie różniących się wiekiem osób do jednej, szerszej

pokoleniowej zbiorowości”[17, s. 32]. Ich cechą wspólną było m.in. to, że urodzili się w czasie

PRL i mieli możliwość konfrontacji swoich doświadczeń w dwóch różnych systemach tak

ekonomicznych jak i kulturowych. Nie ma jednak wątpliwości, że oprócz zbieżności czasowej, ich

sytuacja jest inna niż amerykańskiego pokolenia X.

W kolejnym dziesięcioleciu zaistniało pokolenie określane przez badaczy jako Y, co ma

podkreślać, jak bardzo różni się ono od poprzedniej generacji. Jest to pokolenie wyżu

demograficznego z lat 80. XX wieku. Są to więc osoby, które dzisiaj mają od 19 do 30 kilku lat.

Jego polski wariant jest już bardzo zbliżony do amerykańskiego. Cechą charakterystyczną polskich

X-ów jest to, nie pamiętają niemal poprzedniego systemu, a świat komputerów, mobilnych

urządzeń i Internetu jest ich naturalnym środowiskiem. To także pierwsze w powojennej Polsce

pokolenie globalne – znające języki obce, wakacje za granicą, międzynarodowe wymiany uczniów i

studentów. To pokolenie bez troski o status materialny, bo ten osiągnęli ich zapobiegliwi rodzice.

Często są to jedynacy, co nie ułatwia im komunikacji z otoczeniem, ale usprawiedliwia ich

koncentrację na sobie. Są narcystyczni – Amerykanie mówią o nich „Me Me Me Generation” – bo

są skoncentrowani wyłącznie na sobie. Jak wynika z badań z 2009 roku, dwudziestolatkowie w

USA są trzykrotnie częściej narcystyczni niż osoby w wieku 65 lat [11]. Ich narcyzm i

samozadowolenie między innymi widać na portalach społecznościowych, gdzie banalne wydarzenie

5

z życia jest pokazywane światu niemal jak zwycięstwo pod Troją. Ich inną cechą jest materializm i

skłonność do markowych ubrań i gadżetów – bez nich świat nie jest doskonały. Zamiast przyjaźni

stawiają na rywalizację i karierę. Jednak tym, co najważniejsze w charakterystyce Ygreków, jest ich

oddanie czy wręcz uzależnienie od technologii mobilnych. Nie istnieje dla nich życie bez

komputerów, smartfonów i Internetu, do którego są ciągle podłączeni. Opanowali obsługę

klawiatury i programów komputerowych do perfekcji. W sieci, gdzie spędzają wiele czasu, znajdują

odpowiedzi na wszystkie pytania – jeśli czegoś tam nie ma, to dla nich nie istnieje. Prasa pisze o

nich: tubylcy sieci, e-generation, pokolenie Facebooka, digital natives. Ich charakterystyki są

obecne na pierwszych stronach „Polityki”, „Gazety Wyborczej” i innych znaczących mediów. W

roku 2013 radiowa „Trójka” edytowała przez wiele tygodni odcinki audycji „Pokolenie Y”,

przeprowadzając rozmowy z jego przedstawicielami jak i ich pracodawcami. Jest

charakterystyczne, że wiele prac poświęconych pokoleniu Y dotyczy ich zachowań ekonomicznych

– pracy, ścieżek kariery. Mówi się o nich „pokolenie klapek i Ipadów” (klapki zamiast butów i

słuchawki na uszach), „pokolenie L” – jak Lazy, bo jeśli im praca nie odpowiada, porzucają ją. Do

nich kierowany jest przekaz marketingowy – Ygreki to konsumenci śledzący modne trendy, pełni

miłości do elektronicznych gadżetów. Podobnie jak X-y nie mają wspólnego przeżycia

pokoleniowego – zastępuje je uczestnictwo we wspólnym doświadczeniu konsumenckim [12, s.

115].

By nie być gołosłownym w charakterystyce pokolenia Y, warto przytoczyć dane, które

dotyczą ich podstawowej cechy, jaką jest stała obecność Internetu i technologii mobilnych w ich

życiu. Dane z badań z roku 2013 pokazują wysoki poziom internetyzacji wśród młodego

pokolenia. Przede wszystkim 48 proc. wszystkich internautów w Polsce to osoby mające 16 - 34

lat. Internetu używa 97% osób w wieku 16 – 24 lata, dla kategorii 25 – 34 lata odsetek ten

wynosi 88,9. Dla porównania odsetek ten wynosi 82,3% wśród użytkowników 35 – 44 lata i 55,2%

w grupie 45-59 lat, 35,5% wśród osób w wieku 60 – 64 lata i 14% dla grupy w wieku 65 lat i

więcej [22, s. 328]. Młodzi używają wielu nowych technologii – odsetek korzystających ze

wszystkich narzędzi (komputer, Internet komórka, smartfon) wynosi 94,3% w kategorii 16 – 24

lata i 86,2% w kategorii 25 – 34 lata. To pokolenie posiada wysokie kompetencje komputerowe i

internetowe. W kategorii 16 – 24 lata 71% korzysta z narzędzi przydatnych w pracach biurowych,

59% umie tworzyć i modyfikować strony www a 16% – potrafi programować. Te umiejętności w

kategorii 25 – 34 lata przedstawiają się odpowiednio 63% - 50% i 8%. Im starsze osoby tym

kompetencje te drastycznie maleją - np. w kategorii wiekowej 45 – 59 lata a więc w pokoleniu

rodziców wynoszą odpowiednio 43% jeśli chodzi o obsługę programów biurowych, 29% -

tworzenie stron www, 4% programowanie[22, s. 337]. Młodzi spędzają w sieci więcej czasu – dla

6

przeciętnego internauty wynosi ona 12 godzin, dla młodszych kategorii wiekowych – 16 a więc

dużo więcej.

Kolejne dane pochodzą z ogólnoświatowego badania "2012 Cisco Connected World

Technology Report"3. W pokoleniu 18 – 30 lat dostęp do sieci jest powszechny i ciągły. Ygreki to

pokolenie wielozadaniowe – użytkownicy nie rozstają się ze swoimi urządzeniami mobilnymi ani

na chwilę, nawet podczas porannej toalety (77% w Polsce, 90% na całym świecie, podczas

posiłków i spotkań towarzyskich (46% na świecie, w Polsce – 20%.) Kontrola skrzynki mailowej i

komórki ma charakter obsesyjny, przy czym częściej robią to kobiety (84%) niż mężczyźni (63%).

Brak urządzenia mobilnego i połączenia z siecią odczuwane są jako stan niepokoju i dyskomfortu.

W Polsce 4 z 5 respondentów używa smartfonów w łóżku, co też pokrywa się ze średnią światową.

Aż 2/3 respondentów z całego świata deklaruje, że spędza tyle samo lub więcej czasu na

nawiązywaniu kontaktów towarzyskich w Internecie niż osobiście w rzeczywistości (w Polsce -

tylko 21%). Dziewięciu na dziesięciu ankietowanych dokonuje zakupów w sieci (w Polsce prawie

100%). Niemal 90% respondentów (tak na świecie jak i w Polsce) wrzuca zdjęcia do Internetu

celem ich udostępnienia lub przechowania na stronach internetowych. W skali globalnej 87%

badanych ma konto na Facebooku (w Polsce - 81%) [21]. W polskich badaniach wśród braków

wymieniane są wirtualne kompetencje społeczne: słaba znajomość lub nieprzestrzeganie zasad

netykiety, niewłaściwe używanie emotikonów i akronimów, brak troski o poprawność językową

(małe litery, brak polskich znaków diakrytycznych, popełnianie plagiatów i działania Ctr C + CTR

V) [16]. Generalnie pokolenie to uznaje równoważność świata realnego i wirtualnego, co nie dziwi

zważywszy na ciągłą w tym świecie obecność. Są podłączeni w dzień i w noc. Stąd też nazwy

pokolenie C (od connect, communicate, change) lub Z – jako kolejne po Y. By utrzymać tę poetykę,

można ich po polsku nazwać C jak cyfrowi, Z jak zalogowani.

3. Podsumowanie: czy „podłączeni” są straconym pokoleniem?

Niniejszy artykuł przedstawia określone aspekty charakterystyki współczesnego młodego

pokolenia – zbiorowości, która nie zna świata bez Internetu. Liczne etykiety tej generacji – „e

generacja”, „sieciowi tubylcy”, „digital natives” te związki z siecią podkreślają. Przedstawione

badania potwierdzają wysokie kompetencje wirtualne i komputerowych pokolenia Y, znajomość

programów, sprawne poruszanie się po portalach społecznościowych, umiejętność zarządzania

informacjami, ciągłą obecność w sieci. Pokolenie Y potrafi realizować zadania w środowisku

3 Próba liczyła 3600 osób w wieku 18 – 30 lat z 18 krajów świata (USA, Kanada, Meksyk, Brazylia, Argentyna,

Wielka Brytania, Francja, Niemcy, Holandia, Rosja, Polska, Turcja, Republika Południowej Afryki, Indie, Chiny,

Japonia, Korea Południowa i Australia.

7

wirtualnym, jak i pracować zdalnie, jest mobilne i nie boi się zmian. Jednak to właśnie pokolenie

nazywane jest pokoleniem straconym ze względu na jego pozycję na rynku pracy. [20].

W tradycji europejskiej „stracone pokolenie” 4

to pokolenie brutalnie doświadczone przez

historię, nie umiejące znaleźć sobie miejsca w świecie ze względu na okoliczności historyczne,

zmiany polityczne i społeczne. Także współcześnie tytuły prasowe mówią o straconym pokoleniu,

różnie zakreślając jego granice. Raz są to Ygrekowie, dla których nie ma miejsca na rynku pracy,

co zmusza ich do emigracji [19], innym razem to pokolenie 40+, którego rynek nie chce pomimo

doświadczenia i umiejętności [10]. To także „pokolenia straconych” z krajów o wysokim

bezrobociu – Grecji, Hiszpanii. Jak pisze Gazeta Wyborcza, według Międzynarodowej Organizacji

Pracy w 2013 r. bez pracy na całym świecie było ponad 73 mln osób między 15. a 29. rokiem życia.

W Polsce w tym czasie pracy nie ma 28% osób poniżej 25. roku życia, we Francji - 26,9 %, w

Hiszpanii - 55,5, we Włoszech - 38,7, w Anglii - 20,7. [4]. Nie jest to obraz optymistyczny.

Tym, co pozwala wyjść poza negatywną percepcję sytuacji społecznej młodego pokolenia

jest odejście od postrzegania ich w kategoriach ekonomicznych. Jeśli w charakterystyce umieścimy

inne cechy na przykład te, które stanowią o ich generacyjnej specyfice, okaże się, że stracona

pozycja tego pokolenia nie jest tak oczywista. Boom edukacyjny dał pokoleniu „podłączonych”

dobre wykształcenie. Zwyczaj „późnego gniazdowania” zapewnia im dach nad głową i wsparcie

rodziców. Kompetencje wirtualne pozwalają im swobodnie surfować po sieci, czyniąc z tubylców

sieci, a globalizacja, międzynarodowe wymiany i praktyki studenckie, znajomość języków i tanie

linie lotnicze czynią z nich global nation. Warto może zatem – i taki był cel niniejszego artykułu –

pokazać to pokolenie od innej strony – od strony podłączenia do sieci - internetowych

kompetencji, znajomości nowych mediów i kompetencji cyfrowych. Określenie „stracone

pokolenie” może nabrać wtedy innego charakteru – może na przykład odnosić się do faktu, że

„podłączeni” zatracają się w sieci, (straceni dla świata realnego), w nad wyraz rozwiniętym

indywidualizmie (straceni dla wspólnoty) i konsumpcjonizmie (wybierając „mieć” są straceni dla

Frommowskiego „być”). Wobec licznych pokoleń w naszym kraju, które rzeczywiście

doświadczały fizycznej i psychicznej traumy za sprawą historii i polityki, straty „generacji

podłączonych” wydają się dużo mniejsze.

4 W latach 20. XX w. w USA tym mianem określano młodych ludzi, którzy brali udział w I wojnie światowej.

Wydarzenie to wywarło wstrząsający, negatywny wpływ na ich dalsze życie. Określenie „stracone pokolenie” zostaje

upowszechnione przez pisarzy – zwłaszcza E. Hemingwaya, który był uczestnikiem I wojny światowej i amerykańskim

dobrowolnym emigrantem w Paryżu. [6, s. 231]. W tym samym czasie w Anglii mianem tym określano młodych ludzi,

którzy w I wojnie światowej stracili życie lub powrócili z niej fizycznie i psychicznie okaleczeni [18].

8

1. Coupland D., (1998). Pokolenie X. Opowieści na czasy przyśpieszającej kultury. Warszawa,

Prószyński i S-ka.

2. Fatyga B. (2005), Pokolenie, [w:] J. Bokszański (red.), Encyklopedia socjologii:

suplement, Warszawa, PWN.

3. Giroux. H. A. (2003), The abandoned generation. Democracy beyond the culture of fear).

New York, Palgrave Macmillan.

4. Jucewicz A., (2013) Stracone pokolenie, „Wysokie obcasy” 3.06.2013, [dostęp; 27 II

2014] http://www.wysokieobcasy.pl/wysokie-

obcasy/1,96856,13974719,Od_Redakcji__Stracone_pokolenie_.html

5. Kamińska A., (2007), Kategoria pokolenia w badaniach nad społeczeństwem i kulturą,

„Kultura i Historia” nr 11, [dostęp 28 II 2014],

http://www.kulturaihistoria.umcs.lublin.pl/archives/113

6. Kopcewicz A., Sienicka M., (1982), Historia literatury Stanów Zjednoczonych w zarysie.

Wiek XX., Warszawa, PWN.

7. Mannheim K. (1992/1993), Problem pokoleń, „Colloquia Communia” nr 1/12.

8. Ossowska M. (1963), Koncepcja pokoleń, „Studia socjologiczne” nr 2.

9. Ortner S. B., (2004), Pokolenie X. Antropologia w świecie nasyconym mediami: w: M.

Kempny, E. Nowicka (red.), Badanie kultury Elementy teorii antropologicznej.

Kontynuacje, Warszawa, PWN.

10. Rymszewicz W., (2013), Stracone pokolenie – generacja 40+, [dostęp: 25 02. 2014],

zhttp://rymszewicz.natemat.pl/17445,stracone-pokolenie-generacja-40

11. Stein J., (2013), Millennials: The Me Me Me Generation, “Time” nr 6. [dostęp: 26.02 2014],

http://aflv.org/LinkClick.aspx?fileticket=9oRpYJDnhCw%3D

12. Szumowski W., (1996), W poszukiwaniu utraconej tożsamości, „Dekada literacka”, nr 3.

13. Świda-Ziemba H., (2000), Obraz świata i bycia w świecie (z badań młodzieży licealnej),

Warszawa, wyd. UW.

14. Świda-Ziemba H., (1995), Wartości egzystencjalne młodzieży lat dziewięćdziesiątych,

Warszawa, Wyd. UW.

15. Wyka K., (1959), Rozwój problemu pokolenia ,w: K. Wyka, „Modernizm polski” , Kraków

,Wydawnictwo Literackie.

16. Wojtaszczyk K., (2013), Poziom kompetencji wirtualnych pokolenia Y i C - ocena na

podstawie autodiagnozy studentów, „E- mentor”, nr 2. [dostęp: 3. 03. 2014] http://www.e-

mentor.edu.pl/artykul/index/numer/49/id/1003

17. Wrzesień W., (2007), Czy pokoleniowość nam się przydarzy?, „Nauka” nr 3.

18. Lost generation. The myth and reality. [dostęp: 3.03. 2014],

http://www.aftermathww1.com/lostgen2.asp.

9

19. Stracone pokolenie? Młodzi widzą szansę tylko w emigracji [dostęp: 26.02. 2014],

http://polska.newsweek.pl/emigracja-z-polski-mlodzi-stracone-pokolenie-newsweek-

pl,artykuly,275606,1.html

20. Jaka będzie przyszłość „pokolenia straconych”, „Dla studenta.pl” dostęp: 24.02. 2014],

http://kariera.dlastudenta.pl/artykul/Jaka_bedzie_przyszlosc_8222pokolenia_straconych822

1,95791.html

21. Pokolenie Y i jego internetowe zwyczaje, „Wirtualne media.pl” [dostęp: 28.02.2014],

http://www.wirtualnemedia.pl/artykul/pokolenie-y-i-jego-internetowe-zwyczaje-wideo-

infografika#

22. Diagnoza Społeczna 2013[dostęp 5.04. 2014]

http://ce.vizja.pl/en/issues/volume/7/issue/3.1#art316

CONNECTED GENERATION. CONTEMPORARY YOUNG GENERATION AS

INTERNET AND MOBILE MEDIA USER

Contemporary young generation grows up facing a civilization turning point. The Internet and

globalization causes meaningful changes both in individual’s behavior and group practices. Every

day society experiences the origin of new customs, strange for adult and easy-adopted by youth.

Social relationships between people have been changing dramatically both among young people and

between older and younger generations. It is said that the generation gap never was so wide and the

social bonds among youth have turned into weak and superficial ones. Regarding its inner

differentiation, can we still talk about young generation and analyze it using this sociological term?

Are categories such as X generation, Y generation, Multitasking generation, the NetKids, the

Facebook generations useful to describe contemporary youth? Why they might be called the Lost

Generation? Lost where ? Lost for whom? The aim of the article is to examine these categories and

demonstrate that despite differences all the youth shares one feature – permanent connections to the

Internet.

Keywords: youth, internet, mobile media, generation X, generation Y, lost generation.

10

Wojciech Broszkiewicz

Uniwersytet Rzeszowski

PWSW w Przemyślu

AUTOCHARAKTERYSTYKI MŁODZIEZY STUDENCKIEJ WEDŁUG CECH

SOCJODEMOGRAFICZNYCH

Efektywne funkcjonowanie w społeczeństwie wymaga posiadania określonych cech, które

odpowiadają współczesnym wymogom natury społecznej i ekonomicznej. Określenie tych cech

wchodzi w zakres zainteresowania socjologii, psychologii społecznej, psychologii, ekonomii,

politologii itd. Są one z jednej strony opracowywane na podstawie rozważań teoretycznych, a z

drugiej są wynikiem diagnozy pochodzącej z badań empirycznych. Niniejsze opracowanie

prezentuje to drugie podejście i ma na celu określenie wpływu czynników socjodemograficznych,

takich jak: płeć, wykształcenie rodziców, miejsce zamieszkania oraz studiowanie na określonym

kierunku, na sposób postrzegania siebie. Wszystkie te czynniki w mniejszym lub w większym

stopniu różnicują badanych studentów pod względem przypisywanych sobie cech. Kobiety częściej

niż mężczyźni wskazują na swoją emocjonalność, ale także na ambicję i konsekwencję. Mężczyźni

widzą się częściej niż kobiety jako osoby inteligentne. Wyższe wykształcenie rodziców podnosi

ocenę poziomu swojej inteligencji, a niższe wiąże się z większą ambicją i determinacją młodych

ludzi. Studenci z miast częściej niż ci ze wsi podkreślają swoją inteligencję, a ci z ze wsi częściej

niż z miast postrzegają się jako ludzie emocjonalni i wrażliwi, kulturalni i ambitni. Ponadto można

stwierdzić, że przypisywane sobie cechy przez badanych studentów trafnie odpowiadają specyfice

wybranych przez nich kierunków studiów.

Słowa kluczowe: młodzież, autodefinicje, szkolnictwo wyższe.

1. Autodefinicje jako problem badawczy

Kwestia postrzegania siebie przez ludzi znajduje się w kręgu zainteresowania wielu

dyscyplin naukowych, w tym w szczególności psychologii, psychologii społecznej i socjologii.

Zgodnie z tezą F. Znanieckiego dla rozumienia zachowań ludzkich konieczne jest odkrycie sposobu

definiowania przez nich doświadczanych zjawisk [9]. Te interpretacje w znacznej mierze mogą być

uwarunkowane poziomem samooceny lub – ujmując to bardziej ogólnie –całościowym obrazem

własnej osoby [1, s. 131 i nast.]. W grę wchodzą tu takie aspekty, jak jaźń i jaźń odzwierciedlona

[11, s. 133]. Istotne jest więc to, jaki jest poziom samoświadomości dotyczący własnych

kompetencji oraz cech osobowościowych, ale także ocena siebie wytworzona na postawie

zaobserwowanego zachowania ze strony innych osób.

Wśród badaczy zajmujących się problemem autodefiniowania siebie można zasadniczo

wyróżnić dwa podejścia, mające na celu zgłębienie tego zagadnienia, tj. teoretyczne i praktyczne.

Pierwsze wiąże się z diagnozą wymogów współczesności. Na tej podstawie dokonywana jest próba

określenia listy pożądanych atrybutów. Rozwiązanie takie można zauważyć m.in. w przypadku

11

dokonań A. Inkelesa i D.N. Smitha, którzy zaproponowali swoją koncepcję osobowości

nowoczesnej [4], a której posiadanie ma zapewnić efektywne funkcjonowanie we współczesnym

świecie. Na gruncie polskiej socjologii można tu natomiast przytoczyć przykład pojęcia homo

hubris sformułowanego przez J. Kozieleckiego [6, s. 57]. Powstały w ten sposób zestaw

charakterystyk stanowi pewien typ idealny, który bardzo dobrze nadaje się do empirycznego

testowania. Stanowi on bowiem punkt odniesienia dla wyników uzyskiwanych w badaniach przez

co umożliwia zaobserwowanie nowoczesnych atrybutów cechujących osobowość respondentów.

Inaczej rzecz przedstawia się np. w przypadku F. Znanieckiego, który to na podstawie danych

empirycznych pokusił się o stworzenie pewnych typów osobowościowych. Wyróżnił on: ludzi pracy,

dobrze wychowanych, ludzi zabawy i zboczeńców, a także ludzi potencjalnych [10, s. 343–344]. W

podobny sposób, tyle że do zdefiniowania nowoczesnej osobowości, podszedł A. Sarapata.

Charakterystykę tego typu osobowości utworzył na kanwie odpowiedzi respondentów. Aktualnym

przykładem mogą być tu także badania K. Szafraniec [8, s. 44]. Niniejsze opracowanie prezentuje

wyniki badań wpisujących się w ten drugi sposób konstruowania autowizerunku, tj. poprzez

subiektywne opinie badanych na ich własny temat.

Uwzględniając powyższe, podjęto próbę nie tylko określenia tego, w jaki sposób młodzież

akademicka postrzega samą siebie, ale także jaki jest związek pomiędzy uwarunkowaniami

socjodemograficznymi a tymże wizerunkiem. Skupienie uwagi na młodzieży podyktowane jest

specyfiką tej kategorii społecznej. Decyzje podejmowane na tym etapie życia mają bowiem

fundamentalne znaczenie dla późniejszego funkcjonowania w społeczeństwie i zajęcia w nim

określonych pozycji społecznych [5, s. 13 i nast.]. Oczywiście tego rodzaju badania nie pozwalają na

odtworzenie związków przyczynowo-skutkowych, ale pozwalają jednak stwierdzić współwystępowanie

lub korelację pomiędzy sposobem definiowania swoich cech i takimi czynnikami, jak: płeć,

wykształcenie rodziców (które zostało tu potraktowane jako swoisty zasób [3, s. 28], a które jako istotny

element kapitału kulturowego ma wyraźny związek z reprodukcją statusu społecznego [2, s. 128 i

nast.]), a także miejsce zamieszkania oraz kierunek studiów. Tym samym możliwe będzie stwierdzenie,

które autocharakterystyki są bardziej prawdopodobne w przypadku kobiet, a które w odniesieniu do

mężczyzn, a także, jakie cechy częściej występują wśród osób z miast, a jakie wśród osób ze wsi;

pośród badanych z rodzin o niższym lub wyższym wykształceniu rodziców oraz studentów takich

kierunków jak ekonomia, informatyka, kulturoznawstwo, matematyka, politologia, praca socjalna,

prawo, socjologia.

12

2. Aspekty metodologiczne badań własnych

Biorąc pod uwagę sposoby definiowania siebie przez młodych ludzi, należy spodziewać się,

że istotnym czynnikiem różnicującym badanych pod tym względem będzie płeć. Wobec tego rodzi

się pytanie: Jak płeć różnicuje badaną młodzież pod względem postrzega swoich cech? Ważnym

czynnikiem, mogącym wpływać na postrzeganie siebie, może być także pochodzenie społeczne,

którego wskaźnikiem jest tu wykształcenie rodziców. Kolejnym problemem badawczym jest więc

pytanie: Jak wykształcenie rodziców różnicuje badaną młodzież pod względem postrzegania swoich

cech? Można oczekiwać także, że osoby z rodzin o wysokim poziomie wykształcenia rodziców

częściej będą przejawiać cechy wskazujące na wysoką samoocenę w porównaniu z pozostałymi

młodymi ludźmi. Świadomość stosunkowo wysokiego statusu rodziców rozpatrywanego przez

pryzmat wykształcenia może młodym ludziom dodawać pewności siebie i pomagać w zdobywaniu

założonych celów. Natomiast niski poziom wykształcenia rodziców może być dla młodzieży

pewnym obciążeniem, które znajdzie swoje odzwierciedlenie w postrzeganiu przez nich siebie.

Ponadto, w związku z obecnie dużym nasyceniem przestrzeni społecznej przez środki masowego

komunikowania, mamy do czynienia z ujednolicaniem się wzorów kulturowych i można

oczekiwać, że młodzież z różnych typów miejscowości będzie do siebie podobna pod względem

autocharakterystyk. Jednakże tak różne środowiska wychowania, jakim są miasto i wieś mogą mieć

znaczenie dla określania swoich atrybutów. Dlatego też postawiono pytanie: Jakie są różnice w

postrzeganiu swoich cech przez młodzież, biorąc pod uwagę jej miejsce zamieszkania? Ze względu

na to, iż zakres problematyki poruszanej w ramach studiów na poszczególnych kierunkach wymaga

od studentów różnych kompetencji, można również założyć, że będą oni wskazywać na inne

charakteryzujące ich cechy. Dlatego też warto ustalić: Jakie są różnice dotyczące postrzegania

swoich cech pomiędzy studentami badanych kierunków studiów? Które z cech są więc częściej

przypisywane sobie przez studentów z kierunków ścisłych, a które ze społecznych.

Badania, których wyniki prezentuje niniejsze opracowanie, zostały przeprowadzone

w semestrze letnim roku akademickiego 2012/13 wśród 449 studentek i studentów pierwszego roku

studiów na dwóch publicznych uczelniach, tj. UR w Rzeszowie (77%) i PWSW w Przemyślu

(23%). Dobór próby, jaki został zastosowany, można określić jako warstwowo-losowo-gronowy,

tzn. poszczególne kierunki podzielono na warstwy, z których do badań wybrano dwie warstwy

„kontrastowe”, obejmujące kierunki ścisłe i społeczne; następnie spośród tak wyróżnionych warstw

wylosowano reprezentantów (poszczególne kierunki); na końcu przeprowadzono ankietę

audytoryjną ze wszystkimi osobami obecnymi na wykładach w dniu badania. Przy tak

zaplanowanym doborze próby konieczne było jednakże uwzględnienie potrzeby uzyskania zgody

pracowników naukowych na udział studentów w badaniach, w których przewidziano realizację

13

ankiety w trakcie zajęć dydaktycznych. Założona wielkość próby miała na celu spełnienie

wymogów podstawowych analiz statystycznych. Ponadto należy zaznaczyć, że intencją realizacji

badań wśród studentów I roku było to, aby zebrane dane na temat cech młodych respondentów

można było potraktować jako przesłanki wyboru kierunków studiów, a nie jako skutek specyfiki

studiowania i wymogów związanych z poszczególnymi dziedzinami wiedzy. Najliczniej

reprezentowanym w badaniach kierunkiem jest prawo (20%). Natomiast najmniejszy odsetek

respondentów to studenci informatyki (4%). Stosunkowo licznymi kierunkami, a tym samym

osiągającymi znaczące odsetki w badanej próbie są ekonomia (ok. 18%), politologia (ok. 17%) i

socjologia (ok. 16%). Pozostałe kierunki, których studenci uczestniczyli w badaniach, to:

kulturoznawstwo (12%), praca socjalna (ok. 9%) oraz matematyka (ok. 5). Ponadto wśród

respondentów zdecydowana większość to kobiety (ok. 72% wobec ok. 28% mężczyzn). Studenci,

którzy wzięli udział w badaniach, są osobami nieco częściej pochodzącymi ze wsi niż z miasta

(odpowiednio ok. 54% wobec ok. 46%). Z tego wynika, że w przypadku obu uczelni studiowanie

nie jest domeną młodzieży pochodzącej z rodzin mieszkających w miastach. Warto tu także

podkreślić, iż nie zachodzi korelacja pomiędzy miejscem zamieszkania i miejscem studiowania

(Rzeszów lub Przemyśl). Odsetki osób pochodzących ze wsi na obu uczelniach są bardzo podobne

(jest to odpowiednio ok. 53% studentów uczelni rzeszowskiej oraz ok. 55% studentów uczelni

przemyskiej).

Wyniki badań wykazały, że – statystycznie rzecz ujmując – matki badanych studentów są

lepiej wykształcone niż ojcowie (wyższe ok. 28% kobiet i 18% mężczyzn, średnie odpowiednio ok.

41% i ok. 33% oraz podstawowe, gimnazjalne lub zawodowe odpowiednio ok. 31% i ok. 49%)

zasadne jest zatem wystandaryzowanie poziomu wykształcenia w rodzinach respondentów.

Uwzględnienie kombinacji poziomów wykształcenia mężczyzn i kobiet wyłoniło trzy kategorie

rodzin, tj. o niskim, przeciętnym i wysokim poziomie wykształcenia rodziców – por. zestawienie 1.

Zestawienie 1. Standaryzacja poziomu wykształcenia rodziców uczestników badań

Wykształcenie matki

Wykształcenie ojca

gimnazjalne, podstawowe

lub zawodowe ranga -1

średnie

– ranga 0

wyższe

– ranga +1

wyższe – ranga +1 0 +1 +2

średnie – ranga 0 -1 0 +1

gimnazjalne, podstawowe lub zawodowe – ranga -1 -2 -1 0

Źródło: opracowanie własne.

Powyższy zabieg pozwolił na określenie procentowego udziału w badanej zbiorowości

rodzin o poszczególnych poziomach wykształcenia rodziców. Można więc stwierdzić, że prawie

połowa badanych studentów pochodzi z rodzin o niskim wykształceniu rodziców (ok. 46%). Średni

pozom wykształcenia rodziców charakteryzuje ok. 28% rodzin, a wysoki ok. 25% rodzin.

14

3. Postrzeganie siebie przez badaną młodzież według płci, wykształcenia rodziców, miejsca

zamieszkania i kierunku studiów

W celu określenia sposobu patrzenia przez młodych ludzi na siebie zadane zostało pytanie

otwarte: Jakimi przymiotnikami mógłby(-aby) Pan(-i) określić siebie? Postawienie pytania w takiej

formie miało na celu tzw. uniknięcie narzucania badanym siatki pojęciowej. Analiza postrzegania

siebie przez badanych studentów, z uwagi na specyfikę przedmiotu badań i strukturę płci w badanej

próbie, została przeprowadzona odrębnie dla kobiet i mężczyzn. Kobiety zdecydowanie częściej niż

mężczyźni podkreślają swoją konsekwencję, ambicję i odpowiedzialność, a także uczynność,

koleżeńskość, sympatyczność i wesołość oraz emocjonalność i niecierpliwość. Mężczyźni

natomiast częściej niż kobiety uważają się za osoby cierpliwe i opanowane, a także inteligentne i

pomysłowe oraz posiadające poczucie humoru. Ponadto studenci częściej niż studentki mają

problem z określeniem własnych cech. Płeć wyraźnie różnicuje sposób postrzegania siebie, a

podobieństwo w określaniu swoich cech jest przeciętne (Z=0,549) – por. wykres 1.

Wykres 1. Różnice w postrzeganiu siebie przez badanych studentów i studentki ( w %)

Źródło: badania własne. Względny wskaźnik podobieństwa struktur Z=0,549.

Uwzględnienie wykształcenia rodziców w kontekście definiowania swoich cech przez

badanych studentów wykazało istnienie pewnych interesujących różnic. Studenci pochodzący

z rodzin o wysokim poziomie wykształcenia rodziców częściej niż pozostali wskazywali na swoją

konsekwencję, determinację i zdyscyplinowanie, a także emocjonalność i wrażliwość oraz lenistwo.

Ponadto wskazywano tu także na wesołość i uczynność. Respondenci z rodzin o przeciętnym

poziomie wykształcenia rodziców częściej niż inni podkreślają swoją inteligencję i pomysłowość.

Osoby te akcentują także swoją uczynność. W tej kategorii badanych pojawiły się ponadto podobne

odsetki odpowiedzi wskazujące na całkowicie przeciwne cechy, tj. z jednej strony cierpliwość i

opanowanie, a z drugiej niecierpliwość i zapalczywość. W tym kontekście można stwierdzić, że jest

to najbardziej zróżnicowana, niespójna i niejednorodna część respondentów. Wśród

autocharakterystyk studentów z rodzin o niskim poziomie wykształcenia rodziców częściej niż w

15

innych przypadkach występują natomiast takie cechy, jak: uczynność, koleżeńskość,

przyjacielskość, sympatyczność i wesołość, a także szczerość i uczciwość, odpowiedzialność i

dojrzałość oraz ambicja. Warto tu jednak podkreślić, że są to także osoby konsekwentne i

zdeterminowane, a także cierpliwe i opanowane. Niektóre spośród tych osób przyznają się także do

swojej nietowarzyskości i nieśmiałości. Pomimo tych zarysowujących się różnic pomiędzy

badanymi studentami z poszczególnych typów rodzin, ogólnie rzecz ujmując, ich sposób

charakteryzowania się jest podobny. Wskazują na to wysokie wartości względnego wskaźnika

podobieństwa struktur – por. tabela 1.

Tabela 1. Postrzeganie własnych cech przez badanych studentów według poziomu wykształcenia rodziców (w %)

Lp. Cecha*

Wykształcenie rodziców

niskie przeciętne wysokie

N=205 N=126 N=111

1. konsekwencja, determinacja, zdyscyplinowanie 25,4 17,5 26,1

2. emocjonalność, wrażliwość 18,5 16,7 22,5

3. lenistwo 10,2 6,3 17,1

4. cierpliwość, opanowanie 20,0 20,6 16,2

5. niecierpliwość, zapalczywość 13,2 19,8 7,2

6. inteligencja, pomysłowość 13,2 19,0 17,1

7. uczynność 26,3 20,6 21,6

8. sympatyczność 25,9 16,7 18,9

9. wesołość 24,9 18,3 20,7

10. ambicja 20,0 15,9 11,7

11. szczerość, uczciwość 19,5 10,3 13,5

12. odpowiedzialność, dojrzałość 17,1 15,1 12,6

13. nietowarzyskość, nieśmiałość 15,6 11,1 11,7

14. koleżeńskość, przyjacielskość 15,6 15,1 9,9

Źródło: badania własne.

*Uwzględniono cechy, w których wystąpiło min. 20% wskazań. Dane nie sumują się do 100%, ponieważ respondenci

mieli możliwość wskazania więcej niż 1 odpowiedzi. Względny wskaźnik podobieństwa struktur – poziom

wykształcenia rodziców: niski vs. przeciętny – Z=0,754; niski vs. wysoki – Z=0,752; przeciętny vs. wysoki Z=0,746.

Choć młodzież ze wsi i miast wykazuje dosyć duże podobieństwo w sposobie opisywania

własnych cech (Z=0,795), to jednak można zauważyć pewne istotne różnice pod tym względem.

Młodzież pochodząca ze wsi częściej niż ta z miasta podkreśla swoją emocjonalność, kulturę

osobistą, ambicję, konsekwencję, determinację i zdyscyplinowanie. Młodzież miejska częściej niż

ta ze wsi akcentuje natomiast takie cechy, jak inteligencja i pomysłowość oraz koleżeńskość i

przyjacielskość – por. tabela 2.

Tabela 2. Postrzeganie własnych cech przez badanych studentów według miejsca zamieszkania uszeregowane

ze względu na wielkość różnic (w %)

Lp. Cecha*

Miejsce zamieszkania

W - M wieś miasto

N=225 N=193

1. emocjonalność, wrażliwość 24,0 15,0 9,0

2. kultura osobista 13,3 5,7 7,6

3. ambicja 20,4 13,0 7,5

4. konsekwencja, determinacja, zdyscyplinowanie 26,2 19,7 6,5

5. wesołość 24,4 20,2 4,2

16

6. odpowiedzialność, dojrzałość 17,3 13,5 3,9

7. uczynność 24,4 20,7 3,7

8. sympatyczność 23,1 20,2 2,9

9. towarzyskość, rozrywkowość 12,0 9,8 2,2

10. szczerość, uczciwość 15,6 14,0 1,6

11. cierpliwość, opanowanie 20,4 19,7 0,8

12. niecierpliwość, zapalczywość 12,9 12,4 0,5

13. nietowarzyskość, nieśmiałość 12,9 13,0 -0,1

14. lenistwo 10,7 12,4 -1,8

15. koleżeńskość, przyjacielskość 12,4 15,5 -3,1

16. inteligencja, pomysłowość 13,8 18,7 -4,9

Źródło: badania własne.

*Uwzględniono cechy, w których wystąpiło min. 10% wskazań. Dane nie sumują się do 100%, ponieważ respondenci

mieli możliwość wskazania więcej niż 1 odpowiedzi. Względny wskaźnik podobieństwa struktur Z=0,795. Wyniki badań wykazały także różnice w postrzeganiu siebie przez studentów badanych

kierunków. Studenci socjologii częściej niż pozostali wskazują na to, że są osobami

sympatycznymi, konsekwentnymi, zdeterminowanymi i zdyscyplinowanymi, a także uczynnymi,

szczerymi i uczciwymi. Studentów ekonomii wyróżniają takie cechy, jak: wesołość, emocjonalność

i wrażliwość oraz kultura osobista. Studenci pracy socjalnej, w porównaniu z pozostałymi, częściej

uważają, że są ambitni, koleżeńscy i przyjacielscy oraz tolerancyjni. Młodzi informatycy częściej

niż pozostali badani podkreślają swoją cierpliwość i opanowanie, ale także nietowarzyskość i

nieśmiałość. Młodzież studiująca kulturoznawstwo częściej niż pozostała postrzega się jako

inteligentną i pomysłową oraz niecierpliwą i zapalczywą. W przypadku takich kierunków, jak

matematyka, politologia i prawo nie zanotowano takich charakterystyk, których częstotliwość

wskazań byłaby większa niż na pozostałych analizowanych kierunkach. Studenci matematyki

często określali się jako osoby cierpliwe i opanowane, a także sympatyczne. Wśród politologów

najczęściej pojawiały się takie cechy, jak: sympatyczność i uczynność. Studenci prawa natomiast

często opisują się jako osoby konsekwentne, zdeterminowane i zdyscyplinowane, a także cierpliwe

opanowane i ambitne.

Tabela 3. Postrzeganie własnych cech przez badanych studentów według kierunków studiów (w %)

Lp. Cecha*

Kierunek studiów

socj

olo

gia

eko

nom

ia

pra

ca s

ocj

aln

a

info

rmat

yk

a

ku

ltu

rozn

awst

wo

mat

emat

yk

a

po

lito

log

ia

pra

wo

N=70 N=79 N=39 N=18 N=54 N=24 N=75 N=90

1. sympatyczność 42,9 13,9 30,8 5,6 9,3 29,2 21,3 14,4

2. konsekwencja, determinacja, zdyscyplinowanie 38,6 10,1 33,3 16,7 29,6 4,2 10,7 30,0

3. uczynność 37,1 30,4 17,9 11,1 22,2 12,5 21,3 15,6

4. szczerość, uczciwość 21,4 17,7 12,8 11,1 16,7 20,8 10,7 11,1

5. wesołość 24,3 34,2 30,8 11,1 31,5 12,5 8,0 14,4

6. emocjonalność, wrażliwość 24,3 29,1 28,2 0,0 14,8 16,7 9,3 15,6

7. kultura osobista 10,0 25,3 10,3 0,0 0,0 4,2 5,3 6,7

8. ambicja 22,9 20,3 23,1 16,7 9,3 12,5 5,3 20,0

17

9. koleżeńskość, przyjacielskość 20,0 20,3 23,1 0,0 13,0 8,3 12,0 5,6

10. otwartość 10,0 13,9 23,1 0,0 1,9 4,2 2,7 6,7

11. tolerancyjność 11,4 5,1 23,1 5,6 9,3 12,5 5,3 1,1

12. cierpliwość, opanowanie 20,0 12,7 15,4 38,9 13,0 33,3 17,3 22,2

13. nietowarzyskość, nieśmiałość 15,7 20,3 7,7 22,2 11,1 20,8 9,3 7,8

14. inteligencja, pomysłowość 15,7 17,7 17,9 16,7 24,1 8,3 13,3 11,1

15. niecierpliwość, zapalczywość 21,4 10,1 12,8 0,0 22,2 4,2 8,0 14,4

Źródło: badania własne.

*Uwzględniono cechy, w których wystąpiło min. 20% wskazań. Dane nie sumują się do 100%, ponieważ respondenci

mieli możliwość wskazania więcej niż 1 odpowiedzi.

Porównanie studentów poszczególnych kierunków pod względem autocharakterystyk

wykazało bardzo duże podobieństwo pomiędzy studentami pracy socjalnej i socjologii oraz

ekonomii. Zdecydowanie różnią się natomiast od siebie studenci informatyki w porównaniu z tymi,

którzy studiują ekonomię, socjologię lub pracę socjalną. Wyraźną zbieżność w postrzeganiu siebie

można także zaobserwować pomiędzy studentami socjologii i ekonomii oraz kulturoznawstwa –

por. zestawienie 2.

Zestawienie 2. Względny wskaźnik podobieństwa struktur według poszczególnych kierunków

Kierunki Względny wskaźnik podobieństwa struktur

praca socjalna socjologia 0,715

ekonomia 0,645

socjologia ekonomia 0,638

kulturoznawstwo 0,601

informatyka

ekonomia 0,381

socjologia 0,357

praca socjalna 0,338

Źródło: badania własne.

4. Wnioski

Zaprezentowane wyżej wyniki badań pozwalają stwierdzić, że w przypadku badanych

studentów można wyróżnić takie sposoby definiowania siebie, które są charakterystyczne dla kobiet

i mężczyzn. Co ważne, kobiety częściej niż mężczyźni postrzegają się nie tylko przez pryzmat

„miękkich” cech, jak: emocjonalność, niecierpliwość, uczynność, wesołość, sympatyczność oraz

kultura osobista, ale podkreślają także te „twardsze” atrybuty, jak: ambicja, odpowiedzialność,

konsekwencja i zdeterminowanie. Prawdopodobne jest więc to, że współcześnie kobiety, aby móc

efektywnie funkcjonować, muszą dysponować takimi cechami, jakie dotychczas częściej były

przypisywane mężczyznom. Mężczyźni natomiast w swoich oczach prezentują się jako racjonalne

osobowości, tj. jako cierpliwi i opanowani, ale wykazujący się poczuciem humoru.

Jak się okazuje, wykształcenie rodziców ma związek ze sposobem postrzegania siebie.

Osoby z rodzin o niskim poziomie wykształcenia rodziców łączą w sobie ambicję i konsekwencję, a

także w większym stopniu niż inni kładą nacisk na relacje interpersonalne. Studenci z rodzin o

wysokim poziomie wykształcenia rodziców w większym stopniu niż inni mogą sobie pozwolić na

emocjonalność i wrażliwość, a nawet lenistwo, aczkolwiek również nie są to osoby pozbawione

18

konsekwencji. Miejskie pochodzenie studentów przejawia się natomiast w postrzeganiu siebie jako

osoby inteligentne i pomysłowe, a wiejskie wiąże się z większą emocjonalnością i wrażliwością

oraz kulturą osobistą.

Ponadto, można stwierdzić, że przypisywane sobie cechy trafnie odpowiadają specyfice

wybranych kierunków. Praca socjologa wymaga kontaktów z innymi ludźmi, przez co ważną cechą

jest sympatyczność. Absolwenci ekonomii często poszukujący pracy w bankowości jak najbardziej

powinni cechować się wysoką kulturą osobistą. Co ciekawe, ci studenci często wskazywali na

swoją emocjonalność i wrażliwość (częściej nawet niż np. studenci pracy socjalnej), co może mieć

związek z konieczną w tej dziedzinie umiejętnością rozpoznawania nastrojów konsumenckich lub

inwestorskich. Otwartość i tolerancja, a także przyjacielskość jak najbardziej odpowiadają pracy

socjalnej. Wśród informatyków i matematyków bardzo pożądana jest cierpliwość i opanowanie, a

na kulturoznawstwie inteligencja i pomysłowość, na prawie zaś konsekwencja i zdyscyplinowanie.

Wykazane podobieństwa pomiędzy studentami poszczególnych kierunków mogą stanowić

podpowiedź dla kandydatów na studia w dokonywaniu wyboru kierunków wymagających

pokrewnych cech, czy to stanowiących alternatywę dla kierunku pierwszego wyboru, czy też

będących kontynuacją ścieżki edukacyjnej po ukończeniu studiów pierwszego stopnia.

1. Aronson E., Timothy D.W., Robin M.A., Psychologia społeczna, tłum. J. Gilewicz, Poznań: Zysk

i S-ka, 2012.

2. Bourdieu P., Passeron J.-C., Reprodukcja. Elementy teorii systemu nauczania, tłum. E. Neyman,

Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1990.

3. Giza-Poleszczuk A., Marody M., Rychard A., Strategie i system. Polacy w obliczu zmiany

społecznej, Warszawa: IFiS PAN, 2000.

4. Inkeles A., Smith D.N., W stronę definicji człowieka nowoczesnego, [w:] Tradycja

i nowoczesność, red. J. Kurczewska, J. Szacki, Warszawa: Czytelnik, 1984.

5. Kłoskowska A., Teoria socjologiczna Pierre’a Bourdieiu. Wstęp do wydania polskiego, [w:]

Reprodukcja. Elementy teorii systemu nauczania, red. P. Bourdieu, J.-C. Passeron, tłum. E.

Neyman, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1990.

6. Kozielecki J., O człowieku wielowymiarowym. Eseje psychologiczne, Warszawa, Państwowe

Wydawnictwo Naukowe, 1988.

7. Sarapata A., Nowoczesność Polaków, cz. 1: W poszukiwaniu modelu nowoczesnego Polaka,

Warszawa: Instytut Kultury, 1993.

8. Szafraniec K., Młodzi 2011, Warszawa: Kancelaria Prezesa Rady Ministrów, 2011.

19

9. Thomas I.T., Znaniecki F., Chłop polski w Europie i Ameryce. Nota metodologiczna,

Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1975.

10. Znaniecki F., Ludzie teraźniejsi a cywilizacja przyszłości, Warszawa: Państwowe

Wydawnictwo Naukowe, 1974.

11. Znaniecki F., Prawa psychologii społecznej, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe,

1991

SELF-DEFINITION OF STUDENT YOUTH ACCORDING TO THE SOCIO-

DEMOGRAPHIC CHARACTERISTICS

Effective functioning in society requires defined characteristics which meet the present day socio-

economic demands. Determination of these characteristics falls within the scope of sociology, social

psychology, general psychology, economy, political science etc. They are either developed on the

basis of theoretical considerations, or result from the diagnosis derived from empirical findings.

This development presents the later approach and aims at determining the influence on the self-

perception of such socio-demographic characteristic as gender, parental education, place of

residence and studying in a particular faculty. All of these factors differentiate to a lesser or greater

extent the examined students in term of characteristics they attribute to themselves. Women more

often than men point to their emotionality but also to ambition and consistency. Men, more often

than women, perceive themselves as intelligent. Higher parental education raises the level of

assessment of one's own intelligence, and a lower parental education is correlated with ambition and

determination of young people. Students from the cities and towns are more frequent at

emphasizing their intelligence when compared to those from the country, the later, on the other

hand, more often perceive themselves as emotional, sensitive, cultural and ambitious. What is more,

it can be said that the self-ascribed characteristics of the examined students accurately match the

specificity of the fields of study they have chosen.

Keywords: young people, self-definition, higher education.

20

Marta Pawelec

Anna Mazur

Wyższa Szkoła Ekonomii i Innowacji w Lublinie

FUNKCJONOWANIE WSPÓŁCZESNEJ RODZINY W PERCEPCJI MŁODZIEŻY

LICEALNEJ

Analizując sytuację młodzieży w Europie na początku XXI wieku, należy zwrócić uwagę na

kwestie związane ze środowiskiem, które w znacznym stopniu wpływa na rozwój i dojrzewanie

młodzieży, czyli rodziny, w których młodzi ludzie dorastają. Ogromne znaczenie ma to, jak rodziny

funkcjonują, ale także to, jak młodzież widzi ich funkcjonowanie. Celem badań, których wyniki są

tutaj prezentowane, jest odpowiedź na pytanie o to, jak młodzież licealna postrzega funkcjonowanie

rodziny, w której wzrasta. Analizy dotyczą spójności i elastyczności rodziny, komunikacji oraz

zadowolenia z życia rodzinnego. Próbę badawczą stanowi 99 uczniów Liceum Ogólnokształcącego.

Wyniki badań wskazują, iż dominującym w rodzinach stylem wychowawczym jest styl

demokratyczny, a zrównoważenie systemu rodzinnego współwystępuje ze zrównoważoną

spójnością i elastycznością rodzin oraz z efektywną komunikacją i z zadowoleniem z życia

rodzinnego. Wiedza na temat percepcji funkcjonowania rodziny przez młodzież może stanowić

podstawę działań profilaktycznych, terapeutycznych i innych, wspierających młodych ludzi i całe

rodziny. Celem niniejszej publikacji jest zaprezentowanie wyników badań własnych

przedstawiających obraz rodziny w percepcji młodzieży licealnej.

Słowa kluczowe: młodzież, rodzina, percepcja rodziny, style wychowawcze

1. Wprowadzenie

Analizując sytuację młodzieży w Europie na początku XXI wieku, należy zwrócić uwagę na

kwestie związane ze środowiskiem, które w znacznym stopniu wpływa na rozwój i dojrzewanie

młodzieży, czyli rodzinę. Istotne znaczenie ma to, jak rodziny funkcjonują oraz to, jak młodzież

widzi ich funkcjonowanie, jakie posiada przekonania na ten temat [12, s. 419–436]. Przekonania

wpływają na poznanie, ustosunkowanie się i działanie człowieka, orientują człowieka w świecie,

niejednokrotnie wpływając na to, co uważa on za możliwe i niemożliwe do osiągnięcia [10, s. 121;

11, s. 9]. Analiza tego, jak adolescenci postrzegają funkcjonowanie swoich rodzin ma ogromne

znaczenie dla zrozumienia sytuacji młodzieży we współczesnym świecie. Studenci, którzy

pozytywniej oceniają swoje rodziny, mają wyższe poczucie bezpieczeństwa, to pozwala im lepiej

funkcjonować w kontekście nowych zadań i wyzwań, z którymi stykają się po podjęciu studiów [8,

s. 215–24]. Związek pomiędzy jakością funkcjonowania młodych ludzi a tym, w jakich rodzinach

żyją, jak je oceniają jeszcze wyraźniej zaznacza się, gdy zestawiono percepcję rodziny z prężnością

osobową młodych osób, czyli zdolnością do zaradnej adaptacji do zewnętrznych i wewnętrznych

stresorów [9, s. 525–539].

21

Istotne więc wydaje się przeprowadzenie analiz dotyczących percepcji przez młodzież

funkcjonowania ich rodzin dla zrozumienia sytuacji życiowej młodego pokolenia i podjęcia

odpowiednich działań profilaktycznych, edukacyjnych, terapeutycznych.

2. Adolescenci w systemie rodzinnym

Młodzież w wieku licealnym (16–20 lat), to młodzież w fazie rozwojowej zwanej późnym

dorastaniem. Jest to czas gromadzenia i poszukiwania nowych doświadczeń, testowania różnych ról

i wzorców, upewniania się co do słuszności własnych wyborów oraz formowania własnej

tożsamości. Wymienione działania podejmowane są zazwyczaj z dużą autodeterminacją [1, s. 11–

15]. Formowanie tożsamości oznacza wybór celów, potrzeb, wartości, sposobów rozwiązywania

problemów, kształtowania relacji z innymi, przynależności do grup. W tym czasie podejmowane są

próby określenia swojej przyszłości zawodowej [4, s. 366–378; 7, s. 4–5; 14, s. 674–677; 15,

s. 163–197; 16, s. 259–283]. Proces ten osadzony jest w kontekście społecznym i kulturowym.

Środowisko wokół adolescenta, szczególnie rodzina, również musi zmierzyć się ze zmianami, które

pojawiają się w funkcjonowaniu młodego człowieka [3, s. 346–348; 20, s. 158–180; 21, s. 378–

421]. Rodzina stanowi system, czyli jest uporządkowaną kompozycją elementów tworzącą spójną

całość, która nie jest zwykłą sumą jej części. Zmiana w jakiejkolwiek części systemu wpływa na

jego pozostałe elementy [6, s. 11]. Zatem, nastolatek, podejmując próby zwiększenia swojej

autonomii, może przyczyniać się do powstania napięcia w rodzinie i obaw rodziców o niewłaściwe

korzystanie z niezależności [3, s. 363–365; 17, s. 19–21].

Odwołując się do strukturalnego modelu rodziny, należy podkreślić dwie właściwości, które

się uzupełniają. Są nimi utrzymywanie stałej struktury i zmienianie jej. Rodzina wykształca własną

tożsamość, ale też odpowiada zmianą na nowe okoliczności: „Struktura rodziny jest niewidzialną

siecią wzajemnych oczekiwań, warunkującą sposób, w jaki członkowie rodziny wchodzą ze sobą

w interakcje. (…) Obowiązujące w danej rodzinie wzory interakcji regulują zachowanie jej

członków” [5, s. 47]. Efektywne funkcjonowanie rodziny ma miejsce, gdy hierarchia rodzinna,

granice, relacje pokoleniowe są czytelne i przejrzyste. Równowaga rodziny w znacznym stopniu

determinuje prawidłowy rozwój dziecka, które w swoim rozwoju przechodzi od całkowitej

zależności do niezależności, od infantylnej omnipotencji do bardziej realistycznego spojrzenia na

siebie. Istotne jest, co równocześnie dzieje się z rodzicami, jak oni reagują i funkcjonują [19, s. 50].

Dla zrozumienia funkcjonowania rodziny skonstruowano wiele modeli opisujących

środowisko rodzinne. Jednym z nich jest Model Kołowy Olsona. Wyróżnia się w nim dwa

podstawowe wymiary: spójność i zdolność przystosowania, a także dwa pomocnicze: komunikację

oraz zadowolenie z życia rodzinnego. Spójność dotyczy więzi emocjonalnych między członkami

22

rodziny. David H. Olson wyróżnił cztery poziomy spójności: wyobcowanie, oddzielenie, związanie,

splątanie. Rodziny, działające w zrównoważonej części wymiaru, mogą być określane jako lepiej

funkcjonujące niż te plasujące się w obrębie krańców wymiaru. Zdolność przystosowania dotyczy

liczby zmian, z którymi rodzina jest zdolna sobie poradzić. Wyróżniono cztery poziomy

elastyczności: sztywna, strukturalna, elastyczna i chaotyczna. Analogicznie, jak w przypadku

spójności, rodziny działające w zrównoważonej części wymiaru mogą być określane jako lepiej

funkcjonujące niż te plasujące się w obrębie krańców wymiaru. Komunikacja określana jest, jako

wymiar ułatwiający relacje. Efektywna komunikacja charakteryzuje rodziny, które prezentują

dojrzały poziom spójności i zdolności przystosowania. Zakłada się, że rodziny lepiej funkcjonujące

realizują swoje zadania w cyklu rozwojowym bardziej efektywnie przez równoważenie potrzeb

stałości zmiany przy jednoczesnym zachowaniu stosownego poziomu spójności [19, s. 59–61].

W oparciu o Model Kołowy Olsona powstała Skala Oceny Rodziny. Jej polskiej adaptacji dokonał

Andrzej Margasiński [13, s. 1].

3. Problematyka i cel badań

Zasadniczym celem prezentowanych badań jest odpowiedź na pytanie o to, jak młodzież

licealna postrzega funkcjonowanie rodziny, w której wzrasta. Analizy dotyczą zrównoważenia,

spójności i elastyczności rodziny, komunikacji oraz zadowolenia z życia rodzinnego. Ponadto

badania objęły określenie rodzajów związków występujących pomiędzy poszczególnymi

komponentami życia rodzinnego a stylami wychowawczymi: demokratycznym, autorytarnym,

przyzwalającym, odrzucającym oraz obojętnym.

4. Zastosowane metody

Zastosowanym narzędziem badawczym były Skale Oceny Rodziny Davida H. Olsona w

polskiej adaptacji Andrzeja Margasińskiego oraz ankieta socjodemograficzna opracowana przez dr

Martę Pawelec i Annę Mazur, obejmująca dane dotyczące: płci, wieku, miejsca zamieszkania,

struktury rodziny, liczby rodzeństwa i poziomu klasy osób badanych.

Skale Oceny Rodziny służą do badania percepcji rodziny przez jej członków. Składają się

z dwóch głównych skal: zrównoważenia i niezrównoważenia oraz skal pomocniczych: komunikacji

i zadowolenia z życia rodzinnego. Zrównoważenie obejmuje zrównoważoną spójność (emocjonalna

więź pomiędzy członkami rodziny) i zrównoważoną elastyczność (jakość i stopień zmian

zachodzących w rodzinie, które wiążą się z pełnieniem przywództwa, przyjętymi rolami oraz

ustanowionymi zasadami). Komponentami niezrównoważenia są: niezwiązanie (przejawia się

w nadmiernej indywidualności członków rodziny), splątanie (trudność w podejmowaniu

kluczowych decyzji, wprowadzaniu zmian), sztywność (niechęć do zmiany własnych postaw,

często kosztem osłabienia więzi z pozostałymi członkami rodziny) oraz chaotyczność (brak jasno

23

określonych zasad, konsekwencji i efektywności w działaniu). Skale Oceny Rodziny pozwalają

także określić przejawiane przez rodziców style wychowawcze: demokratyczny, autorytarny,

przyzwalający, odrzucający i obojętny [13, s. 12–15, 30–36].

5. Próba badawcza

Próbę badawczą stanowiło 99 uczniów klas I-III Liceum Ogólnokształcącego – 49

mężczyzn i 50 kobiet w wieku 16-20 lat (tabela 1). Szesnastolatkowie stanowili 29,3% badanej

grupy, siedemnastolatkowie – 21,2%, osiemnastolatkowie – 25,5%, dziewiętnastolatkowie – 22,2%,

a dwudziestolatkowie – 2%. Miejscowości wiejskie zamieszkiwało 56, tj. 5% respondentów.

Natomiast z miasta do 100 tysięcy mieszkańców pochodziło 43,4% badanych. W rodzinie pełnej

wychowuje się 59,6% badanych, a w rodzinie niepełnej – 40,4%. 8,1% osób nie posiada

rodzeństwa, 43,4% respondentów ma jednego brata bądź siostrę, 31,3% badanych ma dwoje

rodzeństwa, 7,1% – troje, 6,1% – czworo, 3% – pięcioro i 1% – ośmioro. 34,3% badanej grupy

uczęszcza do pierwszej klasy, 29,3% – do drugiej, natomiast 36,4% respondentów to uczniowie

klasy trzeciej.

Tabela 1. Charakterystyka badanej grupy

PŁEĆ Kobiety 49,5%

Mężczyźni 50,5%

WIEK

16 r.ż. 29,3%

17 r.ż. 21,2%

18 r.ż 25,5%

19 r.ż. 22,2%

20 r.ż. 2%

MIEJSCE ZAMIESZKANIA Wieś 56,6%

miasto do 100 tys. mieszkańców 43,4%

STRUKTURA RODZINY Pełna 59,6%

Niepełna 40,4%

LICZBA RODZEŃSTWA

0 8,1%

1 43,4%

2 31,3%

3 7,1%

4 6,1%

5 3%

8 1%

KLASA

Pierwsza 34,3%

Druga 29,3%

Trzecia 36,4%

Źródło: badania własne.

24

6. Analiza i interpretacja wyników badań własnych

Przeprowadzone analizy wykazują, iż 62,6% badanej młodzieży postrzega swoje rodziny

jako spójne i elastyczne. Wskazuje to, iż większość adolescentów wysoko ocenia swoje więzi

z pozostałymi członkami rodziny oraz dostrzega i pozytywnie ocenia wprowadzane przez nie

zmiany adaptacyjne. Również zdecydowana większość młodych osób wysoko ocenia jakość

komunikacji w swych domach oraz poziom satysfakcji z życia rodzinnego. 64,6 % respondentów

uważa, iż ich rodziny wypracowały wysoką umiejętność wzajemnego porozumiewania się. Taki

sam odsetek młodzieży deklaruje, że jest bardzo usatysfakcjonowany swym życiem rodzinnym.

Wysokie niezrównoważenie systemu rodzinnego dotyczy 14,1% rodzin badanej grupy. 13,1%

młodych osób dostrzega nadmierną indywidualność członków rodziny i niechęć do wspólnego

działania. 15,2% badanych ocenia rodziny jako wysoko splątane, co przejawia się w trudnościach

dotyczących podejmowania decyzji oraz wprowadzania zmian. 14,8% respondentów zauważa

zdecydowaną niechęć bliskich do zmiany własnych postaw, co często przekłada się na osłabienie

więzi z pozostałymi członkami rodziny. Według 16,2% adolescentów ich system rodzinny jest

bardzo chaotyczny. W rodzinie brakuje jasno określonych zasad, reguł, konsekwencji. Brakuje

także działań przynoszących konkretne efekty. Powyższe dane przedstawia tabela 2.

Tabel. 2. Rozkład procentowy wyników

SKALA KATEGORIA WYNIKU CZĘSTOŚĆ PROCENT

ZRÓWNOWAŻENIE wysoki 62 62,6%

średni i niski 37 37,4%

ZRÓWNOWAŻONA SPÓJNOŚĆ

wysoki 62 62,6%

średni i niski 37 37,4%

ZRÓWNOWAŻONA ELASTYCZNOŚĆ wysoki 62 62,6%

średni i niski 37 37,4%

KOMUNIKACJA wysoki 64 64,6%

średni i niski 35 35,4%

ZADOWOLENIE Z ŻYCIA RODZINNEGO wysoki 64 64,6%

średni i niski 35 35,4%

NIEZRÓWNOWAŻENIE wysoki 14 14,1%

średni i niski 85 85,9%

NIEZWIĄZANIE wysoki 13 13,1%

średni i niski 86 86,9%

SPLĄTANIE wysoki 15 15,2%

średni i niski 84 84,8%

CHAOTYCZNOŚĆ wysoki 16 16,2%

25

średni i niski 83 83,8%

SZTYWNOŚĆ wysoki 14 14,8%

średni i niski 85 85,2%

Źródło: badania własne.

W dalszym etapie prowadzonych eksploracji skupiono się na przeprowadzeniu analiz

korelacyjnych pomiędzy badanymi zmiennymi. W tym celu zastosowano współczynnik korelacji

liniowej r Pearsona. Wartości współczynników korelacji przedstawia tabela 3.

Tabela 3. Współczynniki korelacji między skalami SOR

Z ZP ZE N NZ S SZ CH K R ZŻR SD SA SP SOD SOB

Z 1 ,91**

,90**

-

,27**

-

,69**

,17

-

,31**

-

,30**

,63

** ,58

** 1

**

-

,26**

-,15 -,25

*

-

,51**

ZP ,91**

1 ,65**

-

,30**

-

,67**

,16 ,14 -,22

* ,60

** ,61

** ,91

** ,15 -,14

-

,35**

-

,48**

ZE ,90**

,65**

1 -,19 -

,57**

,14

-

,44**

-

,33**

,55

** ,45

** ,90

**

-

,34**

-,14 -,10

-

,46**

N -

,27**

-

,30**

-,19 1 ,65

** ,48

** ,38

** ,68

**

-

,40**

-

,28**

-

,27**

,45

** ,75

** ,62

** ,66

**

NZ -

,69**

-

,67**

-

,57**

,65

** 1 -,05 -,16 ,55

**

-

,67**

-

,59**

-

,69**

-,10 ,40

** ,56

** ,80

**

S ,17 ,16 ,14 ,48**

-,05 1 ,31**

-,10 ,20* ,22

* ,17 ,61

** ,41

** ,06 -,12

SZ -

,31**

,14

-

,44**

,38

** -,16 ,31

** 1 -,14 ,20 ,13

-

,31**

,75

** ,10 ,49

** -,17

CH -

,30**

-,22

*

-

,33**

,68

** ,55

** -,10 -,14 1

-

,49**

-

,32**

-

,30**

-,11 ,68

** ,27

** ,81

**

Źródło: badania własne.

** Korelacja jest istotna na poziomie 0.01 (dwustronnie)

* Korelacja jest istotna na poziomie 0.05 (dwustronnie)

Oznaczenia:

Zrównoważenie – Z

Zrównoważona spójność – ZP

Zrównoważona elastyczność – ZE

Niezrównoważenie – N

Niezwiązanie – NZ

Splątanie – S

Sztywność – SZ

Chaotyczność – CH

Komunikacja rodzinna – KR

Zadowolenie z życia rodzinnego – ZŻR

Styl demokratyczny – SD

Styl autorytarny – SA

Styl przyzwalający – SP

Styl odrzucający – SOD

Styl obojętny – SOB

26

Przeprowadzone analizy wykazały istnienie wprost proporcjonalnej zależności

pomiędzy ogólnym zrównoważeniem systemu rodzinnego a zrównoważoną spójnością i

elastycznością, a także z komunikacją rodzinną, zadowoleniem z życia rodzinnego oraz ze

stylem wychowania demokratycznego. Ogólne niezrównoważenie systemu rodzinnego

dodatnio koreluje z niezwiązaniem, splątaniem, sztywnością, chaotycznością oraz ze stylem

wychowawczym cechującym się autorytaryzmem, nadmiernym przyzwoleniem, odrzuceniem

i obojętnością. Ponadto wykazano, iż ogólne niezrównoważenie rodziny jest odwrotnie

proporcjonalnie powiązane z komunikacją i zadowoleniem z życia rodzinnego, a także ze

stylem demokratycznego wychowania. Komunikacja rodzinna wykazuje silny dodatni

związek z zadowoleniem z życia rodzinnego, a także ze stylem demokratycznym. Pomiędzy

zadowoleniem z życia rodzinnego a stylem demokratycznym odnotowano istnienie wprost

proporcjonalnej zależności.

7. Podsumowanie

Przeprowadzone badania ukazały obraz funkcjonowania współczesnej rodziny w

percepcji młodzieży licealnej. Większość adolescentów (około 65%) pozytywnie odbiera

jakość relacji rodzinnych, w których wzrasta. Respondenci równie wysoko określili swój

poziom zadowolenia z komunikacji oraz satysfakcję z życia rodzinnego. Poczynione

eksploracje wskazują, że w tych rodzinach najczęściej stosowany jest demokratyczny styl

wychowania. Adolescenci także wysoko ocenili zrównoważenie systemu rodzinnego (62,6%

badanych) oraz składające się na nie komponenty: zrównoważoną elastyczność oraz

zrównoważoną spójność.

Około 35% badanych mniej pozytywnie postrzega swoje środowisko rodzinne,

dotyczy to w takim samym stopniu ogólnego zadowolenia, jak i jakości komunikacji. W tych

rodzinach częściej stosowane są negatywne style wychowawcze: autorytarny, przyzwalający,

odrzucający i obojętny. Ich system rodzinny jest mniej zrównoważony (dotyczy to 37,4%

badanych), w tym bardzo duże niezrównoważenie dostrzega 14,1% badanych. Analizy

wskazują, że wysokie wyniki w zakresie niezwiązania występują w rodzinach 13,1%

badanych, splątania 12,2%, sztywności 14,8% i chaotyczności 16,2% badanych.

Zaznaczyć należy współwystępowanie zadowolenia z życia rodzinnego z jakością

komunikacji w rodzinie. W tym kontekście istotne jest podkreślenie roli komunikacji w

rodzinie i możliwości doskonalenia jej, uczenia się adekwatnych sposobów komunikacji i

poszukiwania porozumienia [2, s. 7–17; 18, s. 19–33].

27

Otrzymane analizy pozwoliły odpowiedzieć na postawione pytanie badawcze i

jednocześnie wyznaczyły kierunki przyszłych eksploracji. Obszarem wymagającym

prowadzenia dalszych prac badawczych jest ustalenie, jakie czynniki warunkują fakt, że

rodziny przejawiają taki a nie inny styl wychowawczy, poziom funkcjonowania, komunikacji

oraz satysfakcji z życia rodzinnego? Istotne jest także ustalenie, czy występują różnice

pomiędzy badaną młodzieżą a ich rodzeństwem oraz rodzicami w zakresie oceny jakości

funkcjonowania systemu rodzinnego.

1. Artymiak M., Autodeterminacja a psychologiczna jakość życia. Aplikacje dla psychologii

zdrowia, [w:] Człowiek chory – aspekty biopsychospołeczne, red. K. Janowski, K.

Grzesiuk, Lublin: Bestprint, 2009.

2. Artymiak M., Konflikty międzyludzkie i sposoby ich rozwiązywania, [w:] Negocjacje

i mediacje, red. W. Broński, P. Stanisz, Lublin: Wydawnictwo KUL, 2012.

3. Bardziejewska M., Okres dorastania. Jak rozpoznać potencjał nastolatków?, [w:]

Psychologiczne portrety człowieka. Praktyczna psychologia rozwojowa, red. A.I.

Brzezińska, Gdańsk: GWP, 2013.

4. Boyd D., Bee H., Psychologia rozwoju człowieka, przekł. J. Gilewicz, A. Wojciechowski,

Poznań: Wydawnictwo Zysk i S-ka, 2008.

5. de Barbaro M., Struktura rodziny, [w:] Wprowadzenie do systemowego rozumienia

rodziny, red. B. de Barbaro, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 1999.

6. Drożdżowicz L., (1999), Ogólna teoria systemów, [w:] Wprowadzenie do systemowego

rozumienia rodziny, red. B. de Barbaro, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu

Jagiellońskiego, 1999.

7. Hejmanowski Sz., Okres dorastania – zagrożenia rozwoju, „Remedium” 2004, nr 1/131.

8. Iskra J., Obraz rodziny pochodzenia u studentów psychologii o różnym poziomie poczucia

bezpieczeństwa, [w:] Rodzina i praca z perspektywy wyzwań i zagrożeń, red. L. Golińska,

B. Dudka, Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2008.

9. Iskra J., Obraz rodziny pochodzenia studentów o różnym poziomie prężności osobowej,

[w:] Wartość i dobro rodziny red. J. Jęczeń, M. Stepulak, Lublin: Wydawnictwo KUL,

2011.

10. Kostańska L., Łukasiewicz J., Pawelec M., Walesa Cz., Przekonania Polaków XXI wieku

w różnych okresach dorosłości, „Horyzonty Psychologii” 2012, nr 2.

11. Kulas H., Samoocena młodzieży, Warszawa: Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne,

1986.

28

12. Łukasiewicz J., Relacje rodzinne w percepcji dorastającej młodzieży, [w:] Rozwój i

edukacja dziecka – szanse i zagrożenia, red. S. Guz, Lublin: Wydawnictwo UMCS, 2005.

13. Margasiński A., Skale Oceny Rodziny, Polska adaptacja FACES IV – Flexibility and

Cohesion Evaluation Scales Davida H. Olsona, Warszawa: Pracownia Testów

Psychologicznych, 2009.

14. Markiewicz K., Kaczmarek B., Stachyra-Sokulska A., Strategies of Job Orientation and

Personality of Emerging Adults, [w:] Psichołogo-pedagogiczni umowi rozwitku

oswitnogo prostoru dzierżawi, red. E.R. Kisil, Lwów: Wydawnictwo LDUWS, 2013.

15. Obuchowska I., Adolescencja, [w:] Psychologia rozwoju człowieka, red. B. Hawras-

Napierała, J. Trempała, Warszawa: PWN, 2011.

16. Oleszkowicz A., Senejko A., Dorastanie, [w:] Psychologia rozwoju człowieka, red. J.

Trempała, Warszawa: PWN, 2012.

17. Ostoja-Zawadzka K., Cykl życia rodzinnego, [w:] Wprowadzenie do systemowego

rozumienia rodziny, red. B. de Barbaro, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu

Jagiellońskiego, 1999.

18. Pasternak A., Bulas-Urbańska M., Wirtualna relacja eurosieroty z eurorodzicem.

Komunikacja w rodzinie drogą mediów elektronicznych, [w:] Rodzina w mediach. Media

w rodzinie, red. M. Sitarczyk, Warszawa: Difin, 2013.

19. Plopa M., Psychologia rodziny: teoria i badania, Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”

2011.

20. Senejko A., Oleszkowicz A., Psychologia dorastania, Zmiany rozwojowe w dobie

globalizacji, Warszawa: PWN, 2013.

21. Ziółkowska B., Okres dorastania, Jak rozpoznać ryzyko i jak pomagać?, [w:]

Psychologiczne portrety człowieka. Praktyczna psychologia rozwojowa, red. A.

Brzezińska, Gdańsk: GWP, 2005.

29

FUNCTIONING OF MODERN FAMILY AS PERCEIVED BY HIGH SCHOOL

STUDENTS

When analyzing the situation of young people in Europe at the beginning of twenty-first

century one should focus on environmental issues which greatly influence the development

and maturation of young people, families in which young people grow up namely. Extremely

important is how families are functioning but also how young people perceive they way their

families function. The aim of the study the results of which are presented herein answering

the question of how high school students perceive functioning of families in which they grow

up. The research includes cohesion and flexibility of family, communication as well as

satisfaction with family life. The sample consists of 99 high school students. The results of

the study indicate that dominant educational style adopted by families is the democratic style

and that a balanced family system correlates with a balanced family cohesion and flexibility,

effective communication and satisfaction with family life. The knowledge on how young

people perceive family functioning may form basis for preventive, therapeutic as well as other

support activities aimed at young people and whole families.

Key words: youth, family, perception of family, parenting styles

30

Łukasz Jurek

Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu

WYBRANE ZAGADNIENIA DOTYCZĄCE ZACHOWAŃ OSÓB Z POKOLENIA Y

NA RYNKU PRACY5

Celem artykułu jest przedstawienie wybranych zagadnień dotyczących tego, w jaki sposób

osoby z pokolenia Y zachowują się na rynku pracy. Konkretnie chodzi o kwestie związane z

poszukiwaniem pracy i wyborem pracodawcy. Badania terenowe przeprowadzone zostały w

trzech grupach: (1) wśród młodych ludzi, którzy dopiero wkraczają na rynek pracy, (2) wśród

młodych pracowników wykonawczych oraz (3) wśród kadry menedżerskiej. Zastosowane

metody badawcze to: CAPI oraz PAPI.

Słowa kluczowe: pokolenie Y, młodzi pracownicy, rynek pracy.

1. Wstęp

Zgodnie z definicją słownika języka polskiego, pokolenie to ludzie w zbliżonym

wieku, żyjący w tym samym okresie, mający podobne doświadczenia historyczne [1, s. 1287].

Do socjologii kategoria ta zostało wprowadzona przez Karla Mannheima, który w 1923 r.

opublikował głośny esej „The Problem of Generations” [2, s. 481-481]. Przedstawił tam

koncepcję pokolenia jako grupy ludzi urodzonych w określonym przedziale czasu oraz

charakteryzujących się wspólnym postrzeganiem otaczającego ich świata. Zdaniem tego

autora tożsamość pokoleniowa nie tworzy się automatycznie poprzez narodziny w

określonym czasie, lecz jest wynikiem doświadczania tych samych procesów społecznych.

Chodzi o to, że przedstawiciele poszczególnych pokoleń wychowują się w innych realiach

społecznych, gospodarczych, politycznych i technologicznych. W trakcie ich życia dokonują

się różne „kluczowe wydarzenia”, takie jak: odkrycie wielkich wynalazków, konflikty

zbrojne, kryzysy gospodarcze, życie i śmierć wielkich postaci (autorytetów), podziały lub

integracje społeczno-polityczne. Te wydarzenia, poprzez proces tzw. socjalizacji

pokoleniowej, odciskają istotne piętno na psychice i w ten sposób determinują pewne-

charakterystyczne dla danej grupy- postawy, zachowania i wartości [por. 3, s. 63-66].

Przedstawiciele poszczególnych pokoleń często mają odmienne priorytety życiowe, mają

różne przekonania polityczne, inny jest ich stosunek do religii i otaczającego ich świata, a

także (przede wszystkim) mają inne podejście do pracy zawodowej.

Współcześnie na rynku pracy obecne są trzy pokolenia:

5 Publikacja jest efektem realizacji projektu naukowego w ramach Miejskiego Programu Wsparcia Współpracy

Szkolnictwa Wyższego i Nauki oraz Sektora Aktywności Gospodarczej finansowanego ze środków Gminy

Wrocław.

Artykuł zamieszono w wersji dostarczonej przez autora.

31

- tzw. baby boomers (osoby urodzone w latach 1946-64),

- pokolenie X (osoby urodzone w latach 1965-79),

- pokolenie Y (osoby urodzone w latach 1980-94).

Zaznaczyć należy, że powyższy podział budzi wiele kontrowersji. Często można

spotkać się z opinią, jakoby miał on charakter bardziej publicystyczny, aniżeli naukowy.

Krytykowany jest on przede wszystkim za to, że granice oddzielające poszczególne pokolenia

zostały dobrane umownie, a przedstawiciele poszczególnych pokoleń nie tworzą

homogenicznych (jednolitych) grup. Mimo tej dość powszechnej krytyki, tzw. „perspektywa

pokoleniowa” mocno zakorzeniła się w naukach społecznych, głównie w socjologii i

ekonomii.

Najmłodsze pokolenie obecne na współczesnym rynku pracy to pokolenie Y (igreki),

określane również jako „pokolenie cyfrowe” albo „pokolenie Milenium”. Jest ono dość

mocno dyskredytowane przez przedstawicieli starszych pokoleń. Igreki często określane są

jako „aspołeczni technofile” [4, s. 1]. Aspołeczni, bo charakteryzuje ich niski poziomem

kapitału społecznego; technofile, bo cechuje ich ogromna (czasami wręcz niezdrowa)

fascynacja nowoczesnymi technologiami. Należy wyraźnie zaznaczyć, że tego typu

negatywna ocena jest rzeczą całkowicie normalną. Swoistą prawidłowością dziejową jest to,

że starsi krytykują młodszych. Z lekceważeniem podchodzą do ich osiągnięć, umiejętności i

zainteresowań. Takie wartościowanie dalekie jest jednak od rzeczowej i merytorycznej oceny.

Celem niniejszego artykułu jest przedstawienie wybranych zagadnień dotyczących

tego, w jaki sposób osoby z pokolenia Y zachowują się na rynku pracy. Konkretnie chodzi o

kwestie związane z poszukiwaniem i wyborem pracy. Zweryfikowanych zostanie kilka dość

powszechnych stereotypów dotyczących pokolenia Y, takich jak ten, że najskuteczniejszą

metodą dotarcia z informacją do młodych ludzi jest Internet, a inne (tzw. „tradycyjne”) kanały

komunikacyjne mają w ich przypadku znaczenie jedynie marginalne.

2. Opis badań i próby badawczej

W artykule zaprezentowane zostały niektóre wyniki badania przeprowadzonego w

ramach projektu naukowego: „Zatrudnienie i rozwój zawodowy osób z pokolenia Y: problemy

i wyzwania z perspektywy polityki personalnej”, który został zrealizowany w partnerstwie z

Grupą Kapitałową Kruk.

Kruk to obecnie lider w branży windykacji i jedna z najszybciej rozwijających się

firm w Polsce. Zatrudnia ona głównie osoby młode: 85% nowozatrudnionych (w okresie

32

ostatnich 5 lat) pracowników to osoby w wieku 25-35 lat. Dominującą część (78%) spośród

około 2000 członków załogi (1500 w Polsce) stanowią osoby właśnie w tym wieku.

Ogólnym celem omawianego projektu naukowego była diagnoza sytuacji zawodowej

osób z pokolenia Y, ze szczególnym uwzględnieniem ich specyficznych potrzeb, problemów,

oczekiwań i preferencji. Poznanie tych cech, poza walorami czysto naukowymi, ma również

duże znaczenie praktyczne, umożliwia bowiem podniesienie efektywności działań

prowadzonych w ramach polityki personalnej.

Idea badań polegała na skonfrontowaniu ze sobą opinii pochodzących z trzech

różnych środowisk. Pierwsze środowisko to studenci ostatniego roku studiów magisterskich,

czyli osoby młode, które dopiero wchodzą na rynek pracy i zaczynają swoją karierę

zawodową. Drugie środowisko to młodzi pracownicy, czyli osoby, które są już aktywne na

rynku pracy i mają pewne doświadczenie zawodowe. Trzecie środowisko to kadra

menedżerska, czyli osoby, które zarządzają młodymi pracownikami. Skonfrontowanie ze sobą

tych różnych punktów widzenia daje w miarę pełny obraz tego, jaka jest faktyczna sytuacja

zawodowa pokolenia Y. Pozwala to uchwycić pewne ciekawe rozbieżności. Przykładowo

osobom, które dopiero wchodzą na rynek pracy może się wydawać, że są dobrze

przygotowane do pracy zawodowej, podczas gdy osoby pracujące miały możliwość

zweryfikowania faktycznego poziomu rozwoju swoich kompetencji zawodowych.

Menedżerowie z kolei kierują pracą młodych ludzi i wiedzą, jakie są ich mocne i słabe strony.

W badaniach terenowych wykorzystano dwie metody badawcze. Wśród

pracowników wykonawczych i menedżerów badania zostały przeprowadzone metodą CAPI

(Computer Aided Personal Interview), przy wykorzystaniu aplikacji LimeSurvey. Wśród

studentów badania zostały przeprowadzone metodą PAPI (Paper and Pencil Interview). Próba

badawcza została dobrana w sposób losowy.

Badania terenowe zostały przeprowadzone w trzech grupach.

(1) wśród studentów 2. roku studiów magisterskich uczących się na wrocławskich

uniwersytetach,

(2) wśród pracowników wykonawczych w wieku do 34 lat zatrudnionych w GK

KRUK, czyli wśród ludzi młodych, którzy już pracują zawodowe;

(3) wśród menedżerów GK KRUK, czyli wśród ludzi, którzy kierują młodymi

pracownikami.

Pierwszą grupę respondentów stanowili studenci 2. roku studiów magisterskich.

Próba badawcza liczyła w tej grupie 187 osób. Byli to studenci dwóch wrocławskich

uniwersytetów: Uniwersytetu Ekonomicznego (57%) oraz Uniwersytetu Wrocławskiego

33

(43%). Uczyli się oni głównie (90%) w trybie dziennym (stacjonarnym). Były to w 2/3

kobiety. Zdecydowanie dominowały osoby w wieku 20-24 lata (90%). Mimo, że byli to

studenci, to ponad połowa (55%) z nich już pracowała zawodowo.

Druga grupę respondentów stanowili pracownicy wykonawczy w wieku do 34 lat

zatrudnieni w GK Kruk. Próba badawcza liczyła w tej grupie 253 osoby. Były to głównie

(55%) osoby w wieku 25-29 lat. Pozostali respondenci byli w wieku 30-34 lata (34%) i 20-24

lata (11%). Były to w 2/3 kobiety. Jeśli chodzi o poziom wykształcenia, to liczebnie

dominowały osoby legitymujące się wykształceniem wyższym (87%), natomiast resztę

stanowiły osoby z wykształceniem średnim.

Trzecia grupę respondentów stanowiła kadra menedżerska GK Kruk. Próba

badawcza liczyła w tej grupie 54 osoby. Kobiety w niewielkim stopniu przeważały liczebnie

(52%) nad mężczyznami. Byli to głównej mierze menedżerowie niższego szczebla: liderzy

zespołów (43%) oraz kierownicy działów (43%). Pozostałą część stanowili kierownicy

departamentów (11%) oraz dyrektorzy obszarów (4%). Co ciekawe, większość (59%)

respondentów w tej grupie była w wieku do 34 lat, co oznacza, że osoby te kierują

pracownikami z pokolenia Y i- równocześnie- sami do tego pokolenia należą.

3. Źródła informacji o ofertach pracy

Firma, która nastawiona jest na pozyskiwanie z rynku pracy młodej siły roboczej,

powinna wysyłać oferty pracy takimi kanałami, które zapewniają stosunkowo najwyższą

skuteczność w dotarciu do pożądanego (młodego) adresata. Pytanie tylko, jakie to kanały? Z

jakich źródeł młodzi ludzie czerpią informacje o ofertach pracy? To pytanie zostało

skierowane do osób biorących udział w badaniu, przy czym studenci zostali zapytani o to, z

jakich źródeł zamierzają czerpać (lub ewentualnie już czerpali) informacje o ofertach pracy,

młodzi pracownicy zostali zapytani o to, z jakich źródeł te informacje czerpali, a kadra

menedżerska została zapytana o ich opinię dotyczącą tego, z jakich źródeł młodzi ludzie

czerpią informacje o ofertach pracy. Przedstawionych zostało 7 potencjalnych metod

komunikacji: (1) Internet: portale pośrednictwa pracy; (2) Internet: strony internetowe firm;

(3) gazety drukowane; (4) urzędy pracy; (5) agencje zatrudnienia; (6) targi pracy; (7)

rekomendacje znajomych/przyjaciół. Przy każdej opcji możliwe były trzy warianty

odpowiedzi: często, rzadko i nigdy. Uzyskane wyniki zamieszczone zostały w tabeli 1.

34

Tabela 1. Źródła informacji o ofertach pracy

wyszczególnienie MENEDŻEROWIE STUDENCI

PRACOWNICY

WYKONAWCZY

Internet: portale pośrednictwa pracy

często 96,30% 84,44% 88,54%

rzadko 3,70% 11,67% 8,70%

nigdy 0,00% 3,89% 2,77%

Internet: strony internetowe firm

często 70,37% 72,07% 68,77%

rzadko 27,78% 24,58% 27,27%

nigdy 1,85% 3,35% 3,95%

gazety drukowane

często 0,00% 4,05% 7,11%

rzadko 53,70% 47,40% 43,48%

nigdy 46,30% 48,55% 49,41%

urząd pracy

często 1,85% 9,25% 11,86%

rzadko 29,63% 30,64% 25,30%

nigdy 68,52% 60,12% 62,85%

agencje zatrudnienia

często 12,96% 11,05% 5,53%

rzadko 57,41% 43,02% 24,11%

nigdy 29,63% 45,93% 70,36%

targi pracy

często 31,48% 22,41% 4,35%

rzadko 59,26% 42,53% 28,85%

nigdy 9,26% 35,06% 66,80%

rekomendacje przyjaciół/znajomych

często 88,89% 59,89% 54,55%

rzadko 11,11% 32,77% 39,92%

nigdy 0,00% 7,34% 5,53%

Źródło: opracowanie własne.

Bezsprzecznie dominującym źródłem informacji o ofertach pracy jest Internet.

Młodzi ludzie najczęściej korzystają z portali pośrednictwa pracy. Bardzo często- aczkolwiek

trochę rzadziej- szukają też ofert bezpośrednio na stronach internetowych firm. Jedynie

marginalna część respondentów (3%-4%) twierdzi, że przy poszukiwaniu pracy nie korzystała

lub nie zamierza korzystać z Internetu. Potwierdzają to menedżerowie: wszyscy oni uważają,

że młodzi ludzie korzystają z internetowych portali pośrednictwa pracy, a 98% uważa, że w

poszukiwaniu ofert pracy przeglądają (częściej lub rzadziej) strony internetowe firm.

Tzw. tradycyjne metody komunikacji mają znaczenie drugorzędne, czy wręcz

marginalne, jeśli chodzi o przekazywanie informacji o wakatach. W gazetach drukowanych

35

ofert pracy szuka zaledwie połowa (51%) respondentów, z czego zdecydowana większość

robi to rzadko. Tyczy się to zarówno studentów (7% zamierza często szukać w nich ofert

pracy), jak i młodych pracowników wykonawczych (4% często szukało w nich ofert pracy).

Te wyniki można interpretować na dwa sposoby. Pierwsze wytłumaczenie jest takie, że

pokolenie Y ogólnie nie czyta gazet. Drugie wytłumaczenie jest takie, że w opinii młodych

ludzi drukowane media nie są dobrym źródłem informacji o ofertach pracy, a to dlatego, że te

informacje szynko się dezaktualizują, a gazety publikują ogłoszenia ze sporym opóźnieniem.

Niewielkie znaczenie mają również urzędy pracy i agencje zatrudnienia. Ponad

połowa młodych ludzi nigdy z nich nie korzystała i nie zamierza korzystać. Należy w tym

miejscu zwrócić uwagę na dość istotną rzecz, a mianowicie na specyfikę respondentów. Są

nimi studenci oraz pracownicy dużej firmy usługowej (korporacji). Można przypuszczać, że

takie osoby najczęściej starają się poszukiwać pracy „na własną rękę”, czyli bez

instytucjonalnych pośredników. Być może wychodzą oni z założenia, że urzędy pracy i

agencje zatrudnienia zwykle poszukują kadr o mniejszych kwalifikacjach, do prac fizycznych

lub prostych usług.

Największe rozbieżności pojawiły się w przypadku targów pracy. Opinie na ich

temat istotnie różnią się w poszczególnych grupach respondentów. 91% menedżerów

wyraziło przekonanie, że młodzi ludzie korzystają z nich często (31%) lub rzadko (60%). W

rzeczywistości targi pracy nie są aż tak popularne. Młodzi pracownicy szukali na nich ofert

pracy w 65% przypadków (22% często, 43% rzadko). Co się zaś tyczy studentów, to z targów

pracy zamierza korzystać tylko 1/3 nich (4% często, 29% rzadko).

Bardzo popularnym kanałem informacyjnym są rekomendacje przyjaciół i

znajomych. W ten sposób pracy szukają niemalże wszyscy respondenci. Oznacza to, że

tradycyjna „poczta pantoflowa” wciąż jest jednym z głównych sposobów informowania o

wakatach. Z jednej strony może to świadczyć o tym, że w Polsce pracę zdobywa się poprzez

koneksje i znajomości. Z drugiej strony może to być dowód na to, że młodzi ludzie starają się

skutecznie uprawiać networking, czyli zarządzanie znajomościami. Można się domyślać, na

co wyraźnie wskazują wcześniejsze wyniki, że rekomendacje przekazywane są w dużym

stopniu za pośrednictwem Internetu. Znajomi dzielą się informacjami o ofertach pracy na

serwisach społecznościowych oraz blogach.

3. Czynniki determinujące decyzje o wyborze pracodawcy

Kolejna kwestia, która została poddana badaniu, to czynniki determinujące decyzję o

wyborze pracodawcy. W toku prac badawczych starano się ustalić, na co młodzi ludzie

36

zwracają szczególną uwagę wybierając miejsce pracy, a co ma dla nich znaczenie poboczne.

Respondentom przedstawiono szereg różnych czynników, które mogą mieć potencjalny

wpływ na tę decyzję: (1) możliwość rozwoju zawodowego: awans, (2) możliwość rozwoju

zawodowego: szkolenia, (3) prestiż i dobra reputacja pracodawcy, (4) wysokość

wynagrodzenia, (5) atmosfera w pracy, (6) świadczenia pozapłacowe (np. karnet na

basen/siłownię, bilet do kina), (7) możliwość realizacji ciekawych projektów, (8) zgodność

wykonywanych zadań z własnymi zainteresowaniami, (9) samodzielne i odpowiedzialne

stanowisko, (10) praca w międzynarodowym środowisku, (11) częste wyjazdy służbowe, (12)

możliwość skutecznego godzenia pracy z życiem prywatnym, (13) możliwość pracy z

wysokiej klasy profesjonalistami, (14) bliskość miejsca pracy i/lub łatwy dojazd, (15)

perspektywy rozwojowe pracodawcy. Następnie poproszono respondentów, aby wybrali z tej

puli 4 czynniki, które mają decydujące znaczenie przy wyborze pracodawcy (opcja „tak”)

oraz 4 czynniki, które odgrywają stosunkowo najmniejszą rolę przy tym wyborze (opcja

„nie”). Uzyskane wyniki zamieszczone zostały w tabeli 2.

Tabela 2. Czynniki determinujące decyzję o wyborze pracodawcy

wyszczególnienie: MENEDŻEROWIE STUDENCI PRACOWNICY

WYKONAWCZY

możliwość awansu

tak 57,41% 70,47% 54,55%

nie 1,85% 1,34% 2,77%

szkolenia

tak 16,67% 36,24% 22,92%

nie 11,11% 12,75% 16,21%

prestiż i dobra reputacja pracodawcy

tak 31,48% 25,50% 33,60%

nie 12,96% 17,45% 11,86%

wysokość wynagrodzenia

tak 92,59% 78,52% 75,89%

nie 0,00% 4,03% 3,16%

atmosfera w pracy

tak 53,70% 44,97% 58,50%

nie 3,70% 7,38% 5,53%

świadczenia pozapłacowe

tak 25,93% 7,38% 14,62%

nie 18,52% 48,99% 42,69%

możliwość realizacji ciekawych projektów

tak 27,78% 16,78% 23,32%

nie 16,67% 20,13% 13,83%

zgodność wykonywanych zadań z własnymi zainteresowaniami

tak 25,93% 39,60% 28,06%

nie 16,67% 8,05% 23,72%

37

samodzielne i odpowiedzialne stanowisko

tak 3,70% 9,40% 19,76%

nie 29,63% 26,17% 18,18%

Praca w międzynarodowym środowisku

tak 5,56% 6,04% 8,30%

nie 29,63% 71,81% 53,36%

częste wyjazdy służbowe

tak 1,85% 1,34% 3,16%

nie 70,37% 74,50% 80,63%

możliwość skutecznego godzenia pracy z życiem prywatnym

tak 18,52% 37,58% 45,45%

nie 20,37% 10,07% 11,07%

możliwość pracy z wysokiej klasy profesjonalistami

tak 7,41% 6,71% 15,81%

nie 42,59% 21,48% 23,72%

bliskość miejsca pracy i/lub łatwy dojazd

tak 20,37% 14,77% 26,09%

nie 35,19% 47,65% 40,71%

perspektywy rozwojowe pracodawcy

tak 14,81% 4,70% 35,18%

nie 46,30% 28,19% 20,16%

Źródło: opracowanie własne.

Respondenci we wszystkich trzech grupach (wśród studentów, młodych

pracowników i menedżerów) zgodnie przyznają, że głównym kryterium wyboru pracodawcy

jest wysokość wynagrodzenia. To nie powinno specjalnie dziwić. Młodzi ludzie są na tzw.

dorobku. Chcą się ekonomicznie usamodzielnić. Często spłacają kredyty hipoteczne i mają na

utrzymaniu małe dzieci. W ich przypadku koszty życia są szczególnie wysokie, dlatego

wybierają tego pracodawcę, który zagwarantuje im najkorzystniejsze pod względem

finansowym warunki zatrudnienia. Wszystkie inne kryteria wyboru wyraźnie schodzą na

dalszy plan. To nie jest przejaw chciwości czy pazerności, lecz wyraz pragmatyzmu i

chłodnej kalkulacji. Praca w pierwszej kolejności ma umożliwiać zaspokojenie

podstawowych potrzeb egzystencjonalnych, a dopiero potem ma spełniać inne funkcje.

Drugim czynnikiem, który ma decydujące znaczenie przy wyborze pracodawcy, jest

możliwość awansu. Potwierdza to dość powszechną opinię o pokoleniu Y, jako o osobach

mocno nastawionych na rozwój zawodowy. Młodzi ludzie chcą pracować tam, gdzie mogą

piąć się w górę po szczeblach kariery i uzyskiwać coraz wyższą pozycję w hierarchii

organizacyjnej. Być może właśnie z tego powodu korporacje, które często oferują jasne

kryteria awansu i czytelne ścieżki kariery zawodowej, są tak atrakcyjnym miejscem pracy dla

młodych ludzi.

38

Trzecim w kolejności czynnikiem decydującym o wyborze pracodawcy jest

atmosfera w pracy. Dla młodych ludzi ważne jest to, aby być częścią zgranego zespołu i mieć

serdeczne relacje ze współpracownikami. To potwierdza kolejną dość powszechną opinię o

pokoleniu Y, jako osobach, dla których życie jest ciągło zabawą. Mają oni silną potrzebę

czerpana hedonistycznej radości ze wszystkich swoich działań, w tym także z pracy

zawodowej. Z założenia odrzucają oni to, co ponure i smutne.

Opinie respondentów we wszystkich grupach (wśród studentów, młodych

pracowników i menedżerów) zasadniczo są ze sobą zbieżne, jednak w kilku przypadkach

występują istotne różnice. Jedna z nich dotyczy świadczeń pozapłacowych. Dla studentów i

młodych pracowników jest to rzecz, która zdecydowanie nie miałaby wpływu na wybór

pracodawcy, podczas gdy menedżerowie są przeciwnego zdania. Ta różnica ewidentnie

świadczy o tym, że kadra kierownicza nie ma pełnego rozeznania, co do faktycznych potrzeb

swoich pracowników. Okazuje się, że dla młodych ludzi, dużo ważniejsze jest to, ile

pieniędzy bezpośrednio trafia do ich portfela, niż to, jakie dostają świadczenia pozapłacowe.

Mało tego, bardzo często te dodatkowe świadczenia, które są przyznawane w dobrej wierze,

przynoszą efekt odwrotny do zamierzonego. Przykładowo pracownicy, którzy dostają od

firmy bilet do kina, traktują to jako zbędną rozrzutność, a nawet marnotrawstwo. Zamiast tego

woleliby dostać pieniądze „do ręki” z możliwością przeznaczenia ich na zaspokojenie innych,

pilniejszych potrzeb.

Warto wskazać na jeszcze jedną różnicę w poglądach. Prawie połowa młodych

pracowników (45%) oraz trochę mniej studentów (37%) wskazało „możliwość skutecznego

godzenia pracy z życiem prywatnym” jako ważny czynnik przy wyborze pracodawcy,

podczas gdy w opinii menedżerów jest to rzecz dla młodych ludzi raczej nieistotna. Taka

rozbieżność opinii może mieć poważne implikacje dla polityki społecznej. Okazuje się

bowiem, że pokolenie Y poszukuje możliwości skutecznego łączenia różnych ról społecznych

(rodzinnych, zawodowych), podczas gdy ich pracodawcy nie dostrzegają tego problemu.

4. Zakończenie

Pokolenie Y to specyficzna kategoria ludzi. Przede wszystkim są to osoby bardzo

silnie związane z nowoczesnymi technologiami. Łatka: „pokolenie cyfrowe”, jaka do nich

przylgnęła, nie jest na wyrost. Trudno byłoby im skutecznie funkcjonować w społeczeństwie

bez komputera i Internetu. Tyczy się to oczywiście również funkcjonowania na rynku pracy.

Młodzi ludzie poszukują ofert pracy w głównej mierze za pomocą portali pośrednictwa pracy

oraz na stronach internetowych firm. Stosunkowo bardzo rzadko czerpią informacje z

tradycyjnych źródeł. Dotyczy to głównie gazet drukowanych, ale także urzędów pracy,

39

agencji zatrudnienia i targów pracy. Generalnie wszystkie kanały komunikacyjne, które są

„offline”, cieszą się stosunkowo niewielkim zainteresowaniem wśród przedstawicieli

pokolenia Y.

Młodzi ludzie bardzo często szukając pracy korzystają z rekomendacji przyjaciół i

znajomych. Można domniemywać (mając na uwadze ich przywiązanie do nowoczesnych

technologii), że informacje o ofertach pracy rozsyłane są między znajomymi za

pośrednictwem Internetu. Firmy rekrutujące młodych ludzi powinny mieć ten fakt na uwadze

i powinny starać się go wykorzystać do własnych celów. Przykładowo, mogą poprosić swoich

pracowników o to, by „rozsyłali wici” i informowali znajomych o ofertach pracy. Mogą oni

przekazywać te informacje za pomocą komunikatorów internetowych, umieszczać je na

serwisach społecznościowych lub wspominać o nich na swoich blogach. Takie rozwiązanie

może się okazać najtańszą i najskuteczniejszą metodą komunikacji z młodymi ludźmi.

Nawiązanie skutecznej komunikacji z potencjalnymi pracownikami to dla firmy

istotne wyzwanie, ale jeszcze ważniejsze jest przekonanie ich do przyjęcia oferty pracy.

Należy przy tym pamiętać, że młodzi ludzie podejmując decyzję o wyborze pracodawcy

kierują się w pierwszej kolejności wysokością zarobków, w drugiej: możliwością awansu, a w

trzeciej: atmosferą w pracy. Z drugiej strony czynniki, które zdecydowanie nie mają wpływu

na wybór pracodawcy, to: częste wyjazdy służbowe, praca w międzynarodowym środowisku

oraz bliskość miejsca pracy.

1. Dunaj B. (2007) Współczesny słownik języka polskiego, Langenscheidt, Warszawa.

2.Pilcher J. (1994), Mannheim’s Sociology of Generations: An Undervalued Legacy, „The

British Journal of Sociology”, nr 3.

3. Wątroba W. (2012), Baby boomers a obecny kryzys finansowy, w: S. Partycki (red.), Kryzys

finansowy, przebieg i skutki społeczno-gospodarcze w Europie Środkowej i Wschodniej,

Lublin, Wydawnictwo KUL.

4. Honoré S., Schofield C. (2012), Generation Y and their managers around the world,

Ashride Business School, Berkhamsted.

40

SELECTED ISSUES RELATING TO LABOR MARKET BEHAVIOR OF PEOPLE

FROM GENERATION Y

The aim of the article is to present some selected issues relating to labor market behavior of

people from Generation Y. More specifically, behavior associated with work exploration and

choice of the employer. The field research were conducted in three groups: (1) among young

people who are entering the labor market, (2) among young workers, and (3) among

managers. The research methods used are: CAPI and PAPI.

Keywords: generation Y, young workers, labor market.

41

Katarzyna Kowalczuk

Centrum Badania Opinii Społecznej

STRATEGIE MŁODYCH WOBEC BEZROBOCIA-EDUKACJA CONTRA

EMIGRACJA6

Od wejścia Polski do UE młodzi ludzie znacznie częściej wskazują na emigrację jako metodę

przeciwdziałania bezrobociu. Znaczny odsetek nie zamierza nawet szukać pracy w kraju,

lecz zaraz po ukończeniu szkoły średniej planuje wyjechać za granicę. Emigracja może stać

się ważnym elementem w przebiegu wielu ścieżek zawodowych pokolenia Polaków –

obywateli UE. Trendy, badane od początku lat 90., pokazują, jak zmieniająca się sytuacja

ekonomiczna kształtowała postrzeganie edukacji i emigracji jako czynników wpływających

na pozycję na rynku pracy.

Słowa kluczowe: aspiracje edukacyjne, migracje.

Wraz ze wzrostem poziomu wykształcenia młodych ludzi, wkraczających na rynek

pracy, rośnie liczba bezrobotnych z wyższym wykształceniem. Ponadto ostatni kryzys

finansowy w sposób szczególny dotknął właśnie młodych. W tej grupie odnotowano

najszybszy przyrost liczby bezrobotnych [9; 8]. W 2012 roku stopa bezrobocia wśród

młodych w Polsce była nieco wyższa niż średnia w krajach Unii Europejskiej. Jednym ze

zjawisk obserwowanych w związku z pogarszającą się sytuacją młodych ludzi na rynku pracy

jest odkładanie rozpoczęcia kariery zawodowej i kontynuacja nauki, co pokazują choćby dane

z Hiszpanii [1]. Między innymi ten mechanizm odpowiadał za wzrost liczby młodych

Polaków zdobywających wyższe wykształcenie, notowany od początku lat 90. Po

intensywnym wzroście od 2008 roku obserwujemy stabilizację odsetka młodzieży

kontynuujących edukację na uczelniach wyższych. W Polsce od kilku lat współczynnik

scholaryzacji netto w szkolnictwie wyższym utrzymuje się na poziomie 40% [7]. Dane

UNESCO pokazują, że jest to zbliżony poziom do notowanego w państwach Europy

Zachodniej i Ameryki Północnej [10].

Badania młodzieży zorientowane na ich szanse na rynku pracy skupiają się na

aspiracjach edukacyjnych i poziomie bezrobocia wśród młodych. Jest jednak coraz więcej

sygnałów, że do tych dwóch bardzo ważnych aspektów należałoby dołączyć bliższe dane na

temat ruchliwości terytorialnej, a w szczególności migracji. Dane z ostatniego spisu

powszechnego pokazują, że zdecydowana większość migrantów przebywających poza

6Dziękuję przedstawicielom Krajowego Biura ds. Przeciwdziałania Narkomanii za zgodę na wykorzystanie

danych z badania „Konsumpcja substancji psychoaktywnych przez młodzież szkolną – Młodzież 2013”.

42

granicami Polski to osoby młode (w wieku 20-45 lat) [3]. Coraz więcej Polaków rodzi się za

granicą, a młodzi ludzie w Polsce wyrażają wysoką gotowość do emigracji. Wśród badanych

między 18 a 24 rokiem życia niemal 40% już rozpoczęło poszukiwania pracy za granicą lub

zamierza się o nią starać w przyszłości [6]. Badania jakościowe pokazują, że znaczna liczba

migrantów wyjeżdża bez zdobycia doświadczenia zawodowego w Polsce, a fakt migracji ma

niejednoznaczny wpływ na rozwój ścieżek zawodowych [2].

Badanie młodzieży zrealizowane przez Centrum Badania Opinii Społecznej w grudniu

2013 roku dla Krajowego Biura ds. Przeciwdziałania Narkomanii porusza między innymi

problematykę aspiracji edukacyjnych i zawodowych. Pytania o plany na przyszłość (po

ukończeniu szkoły średniej) oraz subiektywną ocenę szans na rynku pracy pozwalają

przyjrzeć się postrzeganiu pracy zawodowej, edukacji i emigracji przez uczniów, którzy w

tym roku zostaną absolwentami szkół średnich.

Prezentowane dane pochodzą z badań ilościowych młodzieży (z badań statutowych

CBOS oraz realizowanych przez CBOS dla Krajowego Biura ds. Przeciwdziałania

Narkomanii)7. Sondaże przeprowadzono na ogólnopolskiej próbie losowej szkół

ponadgimnazjalnych, stosując metodę audytoryjną. W 2013 roku w badaniu wzięło udział

1360 uczniów ostatnich klas szkół ponadgimnazjalnych (65 szkół, jedna klasa w szkole) –

liceów, techników i zasadniczych szkół zawodowych.

1. Plany i dążenia

Wśród młodych ludzi przeważa chęć kontynuowania nauki, ale co ciekawe, więcej

osób wolałoby równocześnie pracować i zdobywać doświadczenie zawodowe (37%) niż

skupić się wyłącznie na nauce (31%). Wkroczenie na rynek pracy bez podnoszenia swoich

kwalifikacji planuje bardzo niewielu (13%). Częściej takie zamiary wyrażają uczniowie niż

uczennice (20% do 7% wśród dziewcząt) oraz tegoroczni absolwenci zasadniczych szkół

zawodowych (34%). Co może zaskakiwać, więcej młodych ludzi planuje po skończeniu

szkoły wyjechać za granicę (15%) niż wkroczyć na polski rynek pracy. Ponownie chłopcy są

nieco bardziej zainteresowani emigracją niż dziewczęta (18% do 12%) i znaczenie częściej

takie zamiary deklarują uczniowie ostatnich klas zawodówek (30%).

7 Wszystkie badania zrealizowało Centrum Badania Opinii Społecznej: badanie „Młodzież ‘92” w dniach 9–18

kwietnia 1992 r., „Młodzież ‘96” w dniach 13–22 kwietnia 1996 r., „Młodzież ‘98” w dniach 1–13 grudnia 1998

r., „Młodzież 2003” w dniach 2–12 grudnia 2003 r., „Konsumpcja substancji psychoaktywnych przez młodzież

szkolną – Młodzież 2008” w dniach 13–23 października 2008 r., „Konsumpcja substancji psychoaktywnych

przez młodzież szkolną – Młodzież 2010” w dniach 15 października – 15 grudnia 2010 r. oraz „Konsumpcja

substancji psychoaktywnych przez młodzież szkolną – Młodzież 2013” w dniach 22 listopada – 12 grudnia 2013

r.

43

Jednak wpływ typu szkoły na skłonność do migracji może być pozorna. Uczniowie

zawodówek znacznie rzadziej niż ich koledzy z innych typów szkół planują kontynuować

edukację, a stosunek do emigracji osób, które zamierzają się dalej uczyć, nie jest tu

uwzględniony. Natomiast na przykładzie uczniów zawodówek najwyraźniej widać, że w

biografiach absolwentów szkół średnich należałoby uwzględnić trzy warianty rozwoju ścieżek

zawodowych: dla uczniów planujących dalszą edukację, emigrację, bądź pracę zawodową w

Polsce. Mniej więcej co trzeci uczeń zawodówek chciałby kontynuować naukę, co trzeci chce

rozpocząć swoją drogę zawodową i mniej więcej tyle samo spośród uczniów tego typu szkół

planuje wyjazd za granicę.

Rys. 1. Plany młodzieży

31%37%

13% 15%

4%

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

40%

Będę uczyć się Będę pracow ać i

uczyć się

Będę pracow ać Wyjadę za granicę Coś innego

Jak sądzisz co będziesz robił(a) po ukończeniu szkoły, do której uczęszczasz?

Jak sądzisz, co będziesz

robił(a) po ukończeniu szkoły,

do której uczęszczasz?

Kobiety Mężczyźni

w procentach

Będę uczyć się 35 26

Będę pracować i uczyć się 43 29

Będę pracować 7 20

Wyjadę za granicę 12 18

Coś innego 3 7

Jak sądzisz, co będziesz

robił(a) po ukończeniu

szkoły, do której

uczęszczasz?

Uczniowie:

LO Techników Szkół

zawodowych

w procentach

Będę uczyć się 43 22 4

Będę pracować i uczyć się 41 34 27

Będę pracować 5 17 34

Wyjadę za granicę 8 22 30

Coś innego 4 5 6

Źródło: Badanie KBPN „Konsumpcja substancji psychoaktywnych przez młodzież szkolną – Młodzież 2013”.

W latach 90. obserwowaliśmy szybki wzrost aspiracji edukacyjnych młodych ludzi.

W 1992 roku około połowa absolwentów szkół średnich (51%) planowała kontynuować

edukację, a w 1998 roku 85%. Równocześnie systematycznie spadał odsetek uczniów

zamierzających wejść na rynek pracy zaraz po ukończeniu szkoły średniej.

W 2003 roku w okresie najwyższych notowanych stóp bezrobocia [4] odsetek

młodzieży deklarujący chęć kontynuowania nauki pozostał na podobnie wysokim poziomie

(81%), ale kolejne dwa pomiary dokonane w okresie znacznie lepszej koniunktury

gospodarczej pokazują spadek odsetka młodych decydujących się na dalszą edukację i wzrost

44

odsetka planujących rozpoczęcie kariery zawodowej. W 2013 roku podobny jak trzy lata

wcześniej odsetek uczniów szkół średnich planował kontynuować edukację (68%). Mniej

uczniów zamierzało jednak tylko pracować (13%).

Bardzo ciekawe są trendy dotyczące planowania emigracji. Chęć wyjechania za

granicę zaraz po skończeniu szkoły jest jednoznacznym sygnałem dystansowania się do

dwóch najbardziej oczywistych trajektorii biografii absolwentów. Jest sygnałem, że emigracja

jest traktowana nie tylko jako sposób radzenia sobie z bezrobociem, ale od początku

rozważanym rozwiązaniem. Z jednej strony jest alternatywą do pracy lub/oraz nauki,

z drugiej zaś tak naprawdę decyzją o wejściu na rynek pracy, tyle że nie w Polsce

(zdecydowana większość migrantów wyjeżdża w celach zarobkowych, nie edukacyjnych czy

rodzinnych). Mimo większych kosztów związanych z taką decyzją, liczba młodych ludzi

decydujących się na wyjazd za granicę jest większa niż planujących pracę zawodową w kraju

bez korzystania z jakichkolwiek dodatkowych form edukacji.

Wzrost zainteresowania emigracją wśród młodzieży jest stosunkowo nowym

zjawiskiem i nie jest jednoznacznie związany z wstąpieniem Polski do Unii Europejskiej.

W 2006 roku mniej więcej taka sama część absolwentów jak wcześniej planowała wyjazd za

granicę po skończeniu szkoły. To w 2010 roku odnotowaliśmy wyraźny wzrost. Utrwalenie

się wzorca, w którym emigracja jest jednym z elementów trajektorii karier zawodowych,

potwierdził ostatni pomiar.

Tabela 1. Plany młodzieży a rok badania

Jak sądzisz, co będziesz robił(a) po

ukończeniu szkoły, do której

uczęszczasz?

Badania statutowe CBOS Badania KBPN

1992 1996 1998 2003 2008 2010 2013

w procentach

Będę uczyć się 51 72 85 81 76 65 31 68

Będę pracować i uczyć się 37

Będę pracować 17 14 7 6 13 17 13

Wyjadę za granicę 8 3 3 7 6 11 15

Coś innego 22 10 7 7 3 8 4

Źródło: Badania CBOS i KBPN z lat 1992–2013.

2. Strategie młodych wobec bezrobocia

Trudno jest mówić o planach zawodowych i skłonności do emigracji olbrzymiej grupy

absolwentów szkół średnich, ponieważ większość młodych ludzi planuje kontynuować

edukację. Pytanie o ich recepty na problemy ze znalezieniem pracy po ukończeniu nauki

pozwala lepiej oszacować gotowość młodych ludzi do migracji. Ponadto różnorodność

45

przedstawionych rozwiązań umożliwia pogłębienie naszej wiedzy na temat postrzegania przez

młodych edukacji, emigracji i rynku pracy w Polsce.

Obecnie co trzeci uczeń szkół średnich (33%) uważa, że w obliczu problemów ze

znalezieniem pracy najlepiej jest szukać jej za granicą. Mniej więcej co piąty (22%) deklaruje,

że w takiej sytuacji podejmie jakiekolwiek zatrudnienie, niekoniecznie w zawodzie. Podobna

liczba uczniów (21%) zapisałaby się na kursy doszkalające. Jeden na dziesięciu (10%)

wziąłby pod uwagę kontynuację nauki. Tylu samo (10%) deklaruje, że założyłoby własną

firmę. Bardzo nieliczni (3%) rozważają przeprowadzkę do innej miejscowości lub

zarejestrowanie się jako osoba bezrobotna.

Rys. 2. Strategie życiowe na wypadek bezrobocia

Gdybyś miał(a) problemy ze znalezieniem odpowiadającej Ci pracy po ukończeniu n a u k i t o :

33%

22%

21%

10%

10%3%

1%wyjechał(a)bym za granicę

wziął(wzięła)bym taką pracę, jakaj e s t , n i e w a ż n e , w j a k i m z a w o d z i e

zapisał(a)bym się na kursyd o k s z t a ł c a j ą c e

kontynuował(a)bym naukę

założył(a)bym własną firmę

przeniósłbym (przeniosłabym) sięd o i n n e j m i e j s c o w o ś c i

zrobił(a)bym coś innego

Źródło: Badanie KBPN „Konsumpcja substancji psychoaktywnych przez młodzież szkolną – Młodzież 2013”.

Obecnie najbardziej popularnym sposobem radzenia sobie z bezrobociem jest

emigracja. W latach 90. takie rozwiązanie rozważał o połowę mniejszy odsetek młodych

ludzi. Taktując jednak kontynuację nauki i kursy doszkalające jako różne formy edukacji,

dochodzimy do wniosku, że ten czynnik jest niemal równie często wskazywanym sposobem

walki z bezrobociem jak emigracja. Trzecią najczęściej spotykaną strategię wśród młodych

można nazwać adaptacją do polskiego rynku pracy – jakakolwiek praca, nieważne, w jakim

zawodzie i prawdopodobnie poniżej kwalifikacji.

Jak już podkreślano, postrzeganie emigracji jako metody walki z bezrobociem nie jest

wyłącznie „efektem poakcesyjnym”. Wzrost zainteresowania tym rozwiązaniem jako

46

alternatywą dla pozostawania bezrobotnym odnotowaliśmy już w 2003 roku.

Prowdopodobnie utrzymanie się dużego zainteresowania młodych emigracją, mimo poprawy

sytuacji na polskim rynku pracy (w latach 2003–2008 stopa bezrobocia rejestrowanego

zmniejszyła się o połowę [5]), jest efektem ułatwień w podejmowaniu pracy za granicą po

wstąpieniu do wspólnoty. W obliczu rosnącego po 2008 roku bezrobocia, gotowość do

wyjazdu z kraju ponownie wzrosła.

Istotne zmiany nastąpiły również w podejściu młodych do kontynuowania nauki.

W latach 90. była to najczęściej wybierana strategia wobec braku pracy, jednak po 2003 roku

jej zwolenników znacząco ubyło. Ostatni pomiar pokazuje, że ich liczba ciągle się zmniejsza

(spadek o 6 punktów od 2010 roku). Praktycznie nie zmienia się natomiast odsetek młodych

ludzi zdecydowanych podjąć jakiekolwiek zatrudnienie, niezależnie od swojego

wykształcenia. Podobną popularnością, jak u wcześniejszych roczników, cieszy się również

własna działalność gospodarcza.

Tabela 2. Strategie życiowe na wypadek bezrobocia a rok badania

Sposoby radzenia sobie z bezrobociem po ukończeniu nauki

Badania statutowe

CBOS

Badania KBPN

1996 1998 2003 2008 2010 2013

w procentach

Emigracja 15 14 29 26 26 33

Edukacja 51 52 33 35 37 31

Adaptacja 15 16 22 19 19 22

Własna firma 12 12 12 14 12 10

Inne 8 6 5 6 6 4

Źródło: Badania CBOS i KBPN z lat 1996–2013.

Przyglądając się strategiom wybieranym przez uczniów zamierzających kontynuować

naukę po szkole średniej i tych, którzy mają inne plany, możemy w końcu przedstawić

stosunek do emigracji niezależnie od aspiracji edukacyjnych. I tak, wśród badanych

planujących po szkole średniej kontynuować naukę (zarówno tych, którzy będą tylko się

uczyć, jak i tych, którzy równocześnie mają zamiar pracować) około jedna trzecia (33%)

nawet po ukończeniu planowanej nauki będzie szukała rozwiązania problemu braku pracy

w edukacji. Jednak około jedna trzecia (30%) twierdzi, że jeśli nie znajdzie pracy po zdobyciu

preferowanego wykształcenia wyjedzie za granicę, co czwarty (23%) przyjmie jakąkolwiek

pracę, a co dziesiąty (10%) założy własną firmę.

Uczniowie deklarujący chęć podjęcia pracy i nie kontynuowania nauki po szkole

średniej znacznie częściej niż pozostali w sytuacji braku pracy zamierzają otworzyć własną

działalność (17%), ale oni również najczęściej widzą rozwiązanie problemu bezrobocia

47

w podniesieniu kwalifikacji poprzez edukację (30%). Około co czwarty pomyśli wówczas

o emigracji (25%) lub weźmie jakąkolwiek pracę (24%).

Na pytanie o sposoby radzenia sobie z bezrobociem po ukończeniu nauki wśród

planujących emigrację, część badanych także wskazuje na edukację, adaptację i własną firmę.

Wynika to z faktu, że nie wszyscy, deklarujący chęć wyjazdu, mają zamiar wyemigrować na

stałe. Wręcz przeciwnie, młodzi ludzie wybierali między wyjazdem na stałe lub czasowym

pobytem (które w powyższych analizach zostały połączone w jedną kategorię) i większość

wskazywała na ten drugi wariant. Dla nich pytanie o sposoby radzenia sobie z bezrobociem to

pytanie o to, co zrobią, jeśli nie znajdą pracy po powrocie, nawet jeśli uzupełnią potem swoją

edukację. Większość (59%) twierdzi, że ponownie wyjedzie, ale niemal co piąty (18%) będzie

podnosił swoje kwalifikacje, a 16% podejmie jakiekolwiek zatrudnienie.

Tabela 3. Strategie życiowe na wypadek bezrobocia a orientacje życiowe

Sposoby radzenia sobie z

bezrobociem po ukończeniu

nauki

Odpowiedzi młodych planujących po szkole średniej:

kontynuować edukację (łącznie z

osobami, które chcą połączyć ją

z pracą zawodową)

wyłącznie

pracować

wyemigrować

w procentach

Edukacja 33 30 18

Emigracja 30 25 59

Adaptacja 23 24 16

Własna firma 10 17 6

Inne 4 4 1

Źródło: Badanie KBPN „Konsumpcja substancji psychoaktywnych przez młodzież szkolną – Młodzież 2013”.

3. Konkluzje

Młodzi w przeważającej większości cenią edukację jako przygotowanie do wejścia na

rynek pracy. Aspiracje edukacyjne są duże, i chociaż większość uczniów planujących

kontynuację nauki chce równocześnie pracować, to poszerzanie wiedzy i umiejętności dla

wielu stanowi nie tylko cel na najbliższą przyszłość, ale jest także narzędziem, które

zamierzają wykorzystać ponownie w przypadku problemów ze znalezieniem pracy.

Równocześnie widoczne jest odchodzenie od postrzegania edukacji jako panaceum na

wszelkie problemy lokalnych rynków pracy. W porównaniu z latami 90., znacznie mniej osób

wskazuje na podnoszenie kwalifikacji, niezależnie od zdobycia preferowanego wykształcenia,

jako receptę na brak pracy.

Większość absolwentów szkół średnich planuje dalej się uczyć. Po zdobyciu

zamierzonego wykształcenia młodzi ludzie, jeśli napotkają na problemy z wejściem na rynek

pracy, niemal równie często planują za wszelką cenę rozpocząć karierę zawodową w Polsce,

emigrację lub odroczenie tego momentu, przeczekanie kontynuując jakieś formy szkolenia.

48

Także uczniowie, pragnący rozpocząć pracę i zakończyć edukację, najczęściej deklarują, że

jeśli nie znajdą zatrudnienia, podejmą jakąś formę edukacji. Znaczenie, jakie uczniowie

ostatnich klas szkół średnich przypisują formalnie zdobytym kwalifikacjom, wskazuje, że

młodzi ludzie uznają wykształcenie jako jeden z podstawowych czynników wpływających na

ich pozycję na rynku pracy.

Pojawił się jednak nowy czynnik, mogący mieć znaczenie w analizach ścieżek

zawodowych młodych ludzi – emigracja. Gotowość do wyjazdu za granicę zaraz po szkole

deklaruje 15% uczniów kończących w tym roku szkołę średnią. Ponadto, co trzeci planujący

kontynuować edukację twierdzi, że jeśli po ukończeniu nauki nie znajdzie pracy w Polsce,

wyjedzie za granicę, a to niemal co czwarty uczeń. To oznacza, że prawie dwie piąte

tegorocznych absolwentów rozważa, w przypadku problemów ze znalezieniem

satysfakcjonującej pracy, emigrację. W sytuacji braku barier administracyjnych przy

podejmowaniu pracy w Unii Europejskiej oraz znacznej liczby Polaków posiadających dostęp

do sieci migracyjnych [6], plany te są względnie łatwe do zrealizowania. To jeszcze bardziej

wzmacnia argument o potrzebie monitorowania trendów w zakresie ruchliwości terytorialnej

młodych.

1. Eurostat, Youth unemployment, 2013 [dostęp: 11 lutego 2014 r.],

http://epp.eurostat.ec.europa.eu/statistics_explained/index.php/Youth_unemployment

2. Grabowska-Lusińska I., Jaźwińska-Motylska E., Znaczenie migracji w życiu zawodowym

kobiet i mężczyzn, „Kultura i Społeczeństwo” 2013, nr 3, s. 85-108.

3. GUS, Migracje zagraniczne ludności, Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2013.

4. GUS, Stopa bezrobocia w latach 1990-2013 [dostęp: 25 lutego 2014 r.]

http://www.stat.gov.pl/gus/5840_677_PLK_HTML.htm

5. GUS, Stopa bezrobocia rejestrowanego, Bank Danych Lokalnych, 2014 [dostęp: 20 marca

2014 r.]

http://www.stat.gov.pl/bdl/app/dane_podgrup.display?p_id=280206&p_token=0.7339140

493942393

6. Kowalczuk K., Poakcesyjne migracje zarobkowe, Warszawa: Centrum Badania Opinii

Społecznej, 2013.

7. MNiSW, Szkolnictwo Wyższe w Polsce, 2013 [dostęp: 27 lutego 2014 r.],

http://www.nauka.gov.pl/g2/oryginal/2013_07/0695136d37bd577c8ab03acc5c59a1f6.pdf.

8. MPiPS, Młodzi w liczbach. Załącznik nr 1 do Programu „Młodzi na rynku pracy”,

Warszawa: Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, 2013.

49

9. Tyrowicz J., Kto stracił na kryzysie, 2010 [dostęp: 16 stycznia 2014 r.],

http://rynekpracy.org/x/562118

10. UNESCO Institute for Statistics, Gross enrolment ratio in tertiary education, 2014 [dostęp:

27 lutego 2014 r.],

http://stats.uis.unesco.org/unesco/TableViewer/tableView.aspx?ReportId=3345&IF_Lang

uage=eng

YOUTH’S METHODS OF DEALING WITH UNEMPLOYMENT – EDUCATION VS.

EMIGRATION

Since joining the EU the proportion of young people in Poland thinking about emigration as a

method of dealing with unemployment has significantly increased. The number of those who

do not plan looking for a job after finishing school but emigrate just afterwards has also

raised. Emigration may become an important element of work trajectories of post-accession to

EU generation of Poles. Analyses of trends since 1990s show how changing economic

situation has shaped perception of education and emigration as factors determining position

on the labour market.

Keywords: educational aspiration, emigration.

50

Agata Maksymowicz

Marzena Mamak-Zdanecka

Wydział Humanistyczny

AGH – Akademia Górniczo-Hutnicza

w Krakowie

KOMPETENCJE ABSOLWENTÓW WYŻSZYCH UCZELNI NA RYNKU PRACY W

KONTEKŚCIE MONITORINGU LOSÓW ABSOLWENTÓW

Niniejszy artykuł porusza wybrane kwestie z dużego spektrum zagadnień związanych

z tworzeniem efektywnych relacji uczestników rynku pracy – absolwentów szkół wyższych

jako pracobiorców i pracodawców. Prezentowany główny problem to próba diagnozy

zgodności charakteru zatrudnienia absolwentów z kwalifikacjami zdobytymi na studiach

w dzisiejszych chwiejnych warunkach gospodarczych i płynnym, trudnym rynku pracy. Jak

oceniają tę sytuację aktorzy triady: pracodawca – instytucja edukacyjna – absolwent? Autorki

w swych rozważaniach opierają się na charakterystykach i danych faktograficznych

zamieszczonych w raportach oraz opracowaniach dotyczących badania losów absolwentów,

jak również deskrypcji innowacyjnych projektów wspierających badania efektywności

i atrakcyjności kształcenia, zmian w ofercie edukacyjnej, czy procesu dialogu

z pracodawcami.

Słowa kluczowe: absolwent, monitoring losów absolwentów, rynek pracy, podejście do

pracownika, organizacja.

1. Specyfika i źródła zmian w edukacji absolwentów uczelni wyższych

Czy możliwe są działania, które spowodują, że absolwenci polskich uczelni wyższych

będą znajdowali atrakcyjne zatrudnienie na rynku pracy? Odpowiedź na to pytanie jest trudna

i złożona. Poniższe rozważania przynajmniej częściowo próbują odnieść się do tego

problemu, opierając się na charakterystykach i danych faktograficznych zamieszczonych

w raportach z badań oraz opracowaniach dotyczących badania losów absolwentów i ocen ich

przydatności, a także posiadanych umiejętności wymaganych przez pracodawców. Celem

refleksji jest również deskrypcja innowacyjnych projektów wspierających badania

efektywności i atrakcyjności kształcenia. Interesująca jest też kwestia zgodności charakteru

zatrudnienia absolwentów z kwalifikacjami zdobytymi na studiach w dzisiejszych chwiejnych

warunkach gospodarczych i płynnym, trudnym rynku pracy.

Problematyka zmian na rynku pracy w kierunku lepszego dostosowania wzajemnych

oczekiwań pracodawcy i pracobiorcy jest stałym obszarem zainteresowania i działania

w polityce Unii Europejskiej. Absolwenci wyższych uczelni – potencjalni pracobiorcy, są

kluczowym i atrakcyjnym zasobem dla wielu firm. W założeniu polityki personalnej w wielu

firmach, absolwenci to młodzi, dynamiczni, chociaż bez doświadczenia zawodowego

pracobiorcy. Ich atutem jest chęć podejmowania zadań zawodowych, otwartość na zmiany

51

i ryzyko tych zmian [1, s. 728–729]. W zamian za brak doświadczenia, pracodawca otrzymuje

pracownika nieskażonego nawykami z poprzedniego miejsca pracy i – co bardzo ważne

w dzisiejszej gospodarce opartej na wiedzy (Knowledge – based Economy) – zorientowanego

na uczenie się i rozwój kompetencji zarówno twardych, jak i miękkich. Współczesny rynek

pracy młodych pracobiorców należy do Generacji Y, negatywnie nastawionej do sytuacji,

kiedy praca zawłaszcza życie. Charakterystyka Generacji Y wymaga wskazania pewnych

cech, takich jak: podejście do pracy zawodowej pozytywne i ukierunkowane na aktywność

zawodową traktowaną jako środek do realizacji własnych indywidualnych potrzeb i rozwoju,

a miejsce zatrudnienia, zajmowane stanowisko i charakter wykonywanych zadań jest

równocześnie wartością samą w sobie oraz stwarza możliwości do lepszego wykorzystania

czasu wolnego, rodzinnego i czerpania satysfakcji z pozazawodowej aktywności [10, s. 133].

Diada pracodawca – pracobiorca oparta jest na wspólnocie interesów firmy i jej

pracowników. Bez zaangażowanych pracowników niemożliwe jest generowanie zysków

przez organizacje ani w perspektywie krótko, ani długoterminowej. Luka kompetencyjna [17;

8] w odniesieniu do zasobu pracowników w organizacji uniemożliwia konkurowanie

organizacji w otoczeniu biznesowym, a zgodnie z konkluzją zawartą w opracowaniu OECD,

wysoki poziom wykształcenia i kompetencji jest rozstrzygający w generowaniu

produktywności firm i zatrudnienia we współczesnym zglobalizowanym świecie. Wzrost

kompetencji jest szczególnie istotny dla gospodarek krajów, które wyrównują swoje niskie

wskaźniki rozwoju społeczno-ekonomicznego z przeszłości [3, s. 29].

Z uwagi na główną problematykę artykułu – zapotrzebowania kompetencyjnych

absolwentów szkół wyższych na rynku pracy, interesują nas zapisy dokumentu strategii UE

[5] na najbliższe dziesięciolecie. W sferze edukacji i rynku pracy priorytety polityki unijnej,

wynikają z potrzeby zmian na europejskim rynku pracy, który mimo swojego rozwojowego

charakteru w zakresie wiedzy i informacji, odnotowuje wśród zatrudnionych mniej niż 1/3

osób między 25 a 34 rokiem życia mających wykształcenie wyższe, w porównaniu z danymi

USA (40%) i Japonii (ponad 50%). W związku z zaistniałym wskaźnikiem, w Strategii

„Europa 2020” założono, że do roku 2020 wzrośnie odsetek absolwentów

z udokumentowanym wykształceniem wyższym o 9 pkt. procentowych, tzn. do poziomu

przynajmniej 40% (w przedziale wieku 30–34 lat) [5, s. 13].

Nowy model relacji pomiędzy nauką i biznesem, mający usprawnić funkcjonowanie diady

pracodawca i pracobiorca, zakłada redukcję luki pomiędzy kompetencjami wymaganymi

przez pracodawców a wykształconymi na drodze edukacji akademickiej. Ten nowy model

zakłada wymóg śledzenia losów karier zawodowych absolwentów uczelni wyższych,

52

wprowadzony zgodnie z obowiązkiem ustawowym w roku 2011. Przeprowadzona w 2011 r.

reforma szkolnictwa wyższego jest pierwszym krokiem w kierunku rozwoju szkolnictwa

zawodowego przez wprowadzanie programów ,,praktycznych” [8, s. 24]. Podstawą do

działań, jak już wskazano, jest Ustawa z dnia 18 marca 2011 r. o zmianie ustawy — Prawo o

szkolnictwie wyższym, art. 13a, [18]. Nowy model działań, wprowadzany przez zapisy

ustawy, jest równocześnie działaniem dostosowującym kierunki i programy kształcenia,

zgodnie z wymogami Polskiej Ramy Kwalifikacji (PRK) do zmiennych warunków

gospodarki. Jednocześnie weryfikowanie efektywności kształcenia (przez monitoring losów

absolwentów oraz przestrzeganie w procesie kształcenia wymogów PRK na poziomie wiedzy,

umiejętności i kompetencji) jest narzędziem dla uczelni do budowania swojej marki, a dla

absolwentów budowania własnej kariery zawodowej. Wyjaśnijmy, jak rozumiemy karierę

zawodową. Jest to wieloetapowy i indywidualny proces życiowy jednostki, w którym

przydatność zawodowa, wynika ze wzajemnego powiązania aktywności zawodowej ze

społeczną, psychologiczną i życiową [12, s. 11].

Tak jak uczelnie są przekonane do nieodzowności powiązania ścieżki edukacji

studenta z oczekiwaniami i wymaganiami współczesnych organizacji, tak i pracodawcy

dostrzegają funkcjonalność prowadzenia dialogu pomiędzy nauką i biznesem. Niestety sama

świadomość nie jest „panaceum” na spójność dialogu pracodawca – instytucja edukacyjna.

Wielu pracodawców, szczególnie sektora małych i średnich firm nie jest przygotowanych do

stałej współpracy z uczelniami [1, s. 729]. Zadaniem uczelni jest przygotowanie przyszłego

pracobiorcy do pokonywania wyzwań rynku pracy, a zadaniem pracodawcy jest

formułowanie swoich oczekiwań w kierunku instytucji edukacyjnych, stała gotowość do

współpracy z nimi, ale również umożliwienie absolwentom zdobywania „(...) zawodowych

szlifów i nauczenia się tak naprawdę fachu” [1, s. 729]. Cechą pracowników wiedzy,

a szczególnie Generacji Y jest bardziej utożsamianie się z własną specjalizacją zawodową niż

firmą, w której pracują. W przypadku każdego ze specjalistów, ich kompetencje są do

zastosowania w różnych miejscach zatrudnienia [17, s. 15].

Kompetencje absolwentów można analizować jako stan relacji pomiędzy wymogami

rynku pracy oraz poziomem przygotowania konkurujących ze sobą o zatrudnienie

absolwentów. Definiowanie kompetencji można sprowadzić do następującego równania:

kompetencje równoznaczne są z umiejętnością wykrywania, pozyskiwania, rozumienia

i wykorzystywania wiedzy nabytej w trakcie interakcji z innymi uczestnikami procesów

organizacyjnych i instytucjonalnych [6; 17, s. 124–125], stanowiąc rodzaj „oprogramowania”

współczesnego absolwenta. Z pojęciem kompetencji związane jest inne: „luka

53

kompetencyjna”, oznaczająca fakt postrzegania kompetencji jako niższych w stosunku do

oczekiwanych [17, s. 124–125]. Możemy spotkać się w literaturze przedmiotu

i opracowaniach z badań z traktowaniem pojęć: kwalifikacje, umiejętności, uprawnienia

i obowiązki jako synonimu pojęcia kompetencje.

Narzędziem do budowania potencjału kompetencyjnego absolwentów uczelni

i punktem wyjścia do analiz efektywności sytemu edukacji szkół wyższych o różnej

specjalności jest koncepcja Krajowych Ram Kwalifikacji dla szkolnictwa wyższego (KRK –

SW), „(...) zrozumiały w kontekście krajowym i międzynarodowym opis kwalifikacji

zdobywanych w systemie szkolnictwa wyższego w danym kraju. W powyższym

sformułowaniu słowo «kwalifikacja» jest rozumiane jako tytuł, stopień itp., utożsamiany

z odpowiadającym mu dyplomem, świadectwem lub innym dokumentem, wydawanym po

zakończeniu pewnego etapu kształcenia na poziomie wyższym. Dokument taki, przez

uprawnioną instytucję (uczelnię), poświadcza osiągnięcie określonych efektów kształcenia”

[2,s.166].

Polska Krajowa Rama Kwalifikacji jest pochodną podejścia Unii Europejskiej do

problematyki kształcenia, w tym akademickiego. W dokumentach europejskich, powiązanych

ze Strategią Lizbońską, procesem bolońskim i kopenhaskim, zawarto zapisy dla Europejskiej

Ramy Kwalifikacji, jako kluczowego instrumentu wyznaczania przestrzeni dla kształtowania

się sytemu nabywania kompetencji [2, s. 115]8, co ważne, zgodnie z wymogami

współczesnego społeczeństwa i gospodarki wiedzy – permanentnego (lifelong learning)

i szerokiego (lifewide learning) kształcenia się. Polska przynależy już zatem do grupy krajów,

których systemy edukacji wyższej są spójne pod względem przyjętych kryteriów z Europejską

Ramą Kwalifikacji (ERK), pozwalając tym samym na porównywanie kompetencji

absolwentów nie tylko w układzie rynku ogólnopolskiego ale i międzynarodowego. Efekty

uczenia w PRK, są skanowaniem efektów w ERK, lokując się w trzech obszarach: wiedzy,

umiejętności, kompetencji społecznych [2, s. 128–132].

Po poczynionych charakterystykach nowego modelu rozwiązań edukacyjnych dla celów

budowania pomostu pomiędzy nauką i biznesem, likwidowania luk kompetencyjnych

pracobiorców i przedsiębiorstw, nie można pominąć kwestii praktyki wprowadzania

zaprogramowanych już ustawowo działań. Niestety nie ma jak do tej pory sprecyzowanego

wzorca, jak należy tego dokonać, aby skutecznie i efektywnie przygotować absolwentów do

8 Zalecenie Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 kwietnia 2008 r. w sprawie Europejskiej Ramy

Kwalifikacji dla uczenia się przez całe życie (ERK) [2, s. 115].

54

wymagań rynku pracy – lokalnego, regionalnego, krajowego czy też międzynarodowego.

Polskie uczelnie dopiero rozpoczynają badania losów zawodowych swoich absolwentów.

Tymczasem w Europie monitoring kariery zawodowej absolwentów istnieje już od dawna. Na

przykład Niemcy prowadzą takie badania od 1989 roku, Wieka Brytania i Włochy od 1994

roku [7].

2. Absolwent w oczach pracodawców

Medialny obraz absolwenta polskiej uczelni nie napawa optymizmem. Szczególnie

głośnym echem odbił się artykuł w „Gazecie Wyborczej” sprzed około dwóch lat, autorstwa

prezesa ZUS-u, alarmujący, że poziom kompetencji i umiejętności potencjalnych

pracowników jest katastrofalnie niski i nie można pozyskać dobrego pracownika. Tekst ten

wywołał falę dyskusji na temat złego przygotowania absolwentów do wyzwań współczesnego

rynku pracy. Polskie uczelnie i jakość kształcenia na poziomie wyższym poddano

wszechstronnej krytyce, dotyczącej głównie ich braku przystosowania do wymogów

współczesnej gospodarki i rynku zatrudnienia. Dodatkowo przez ostanie lata zarówno

czasopisma, jak i telewizja z olbrzymią częstotliwością podkreślały, że niektóre kierunki

studiów humanistycznych, m.in.: socjologia, filozofia, politologia, dziennikarstwo, filologie,

nie oferują żadnych możliwości zatrudnienia po ich ukończeniu. Te płynące z mediów

sygnały oraz niż demograficzny, który w ostatnich latach dotarł do uczelni, a także kryzys

ekonomiczny, wywołujący wzrost bezrobocia, spowodowały, że znacząco spadło

zainteresowanie tymi kierunkami kształcenia. Tylko 8% studentów wybiera kierunki

filologiczne, podczas gdy średnia europejska wynosi 11% [9, s. 13].

Tymczasem badania socjologiczne przeprowadzane wśród pracodawców na temat ich

oceny przydatności zawodowej zatrudnianych absolwentów uczelni pokazują inną

rzeczywistość niż ta tworzona przez media i przyswajana przez opinię publiczną. Szkoła

Główna Handlowa wraz z Amerykańską Izbą Handlu i firmą Ernst & Young przeprowadziła

badania z zastosowaniem ankiety i wywiadu w 53 przedsiębiorstwach, w celu zbadania

poziomu oczekiwań i oceny faktycznego przygotowania absolwentów do podjęcia pracy

zawodowej [4]. Raczej pozytywnie to przygotowanie postrzega 84% badanych menedżerów,

13% ma zdecydowanie pozytywną opinię na ten temat, a jedynie 3% ocenia je jako raczej

negatywne. Autorzy raportu przestrzegają jednak przed zbytnim optymizmem w tej kwestii,

zaznaczając, że w firmach wybranych do badań znajdują zatrudnienie najwybitniejsi

absolwenci dobrych uczelni publicznych i prywatnych. Ponadto pracodawcy wyraźnie

55

podkreślają brak praktycznego przygotowania młodych ludzi do pracy. Największą lukę

kompetencyjną postrzegają w następujących kwestiach:

1. Umiejętność określania i uzasadniania priorytetów.

2. Umiejętność organizacji pracy i efektywnego zarządzania czasem.

3. Poprawna samoocena, rozumienie własnych mocnych stron i ograniczeń.

4. Efektywna komunikacja.

5. Umiejętność formułowania i rozwiązywania problemów.

6. Umiejętność pracy w zespole.

7. Zaangażowanie.

8. Umiejętność zarządzania projektami [4, s. 13–14].

Wiele z tych wymienionych powyżej kompetencji, których zdaniem pracodawców

brakuje absolwentom, stanowi najważniejsze cechy pożądane u pracowników. Oto lista ich

oczekiwań, wybrana z listy uwzględniającej zarówno kompetencje osobiste i interpersonalne,

jak i intelektualne oraz akademickie: efektywna komunikacja, znajomość języków obcych,

otwartość na uczenie się i stały rozwój, zaangażowanie, umiejętność pracy w zespole,

umiejętność określania i uzasadniania priorytetów, etyczne postępowanie jako podstawa

w działaniu, odpowiedzialność, umiejętność organizacji pracy i efektywność zarządzania

czasem; elastyczność i zdolność do adaptacji [4, s. 13–14].

3. Szkolnictwo wyższe a monitorowanie losów absolwentów. Studia przypadków

Należy wskazać na pewną swoistość sytuacji współpracy pracodawców z instytucjami

edukacyjnymi. Pracodawcy mają świadomość, że pracownicy gospodarki opartej na wiedzy

(GOW), w odróżnieniu od pracowników gospodarki post-przemysłowej, powinni być

posiadaczami wiedzy i indywidualnych kompetencji – kluczowych narzędzi do budowania

pozycji firmy i generowania jej zysków. Zadaniem uczelni jest zatem dążenie do takiego

ukształtowania swoich studentów, aby odpowiadali owym wymogom. Wskazówką dla

podejmowanych działań jest monitorowanie losów absolwentów. Poniżej przedstawione

zostały praktyczne przykłady monitorowania ścieżek karier absolwentów wyższych uczelni w

postaci dwóch zróżnicowanych studiów przypadku.

Studium przypadku nr 1: Monitorowanie losów absolwentów AGH

Centrum Karier Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie od kilku lat prowadzi

systematyczne badania losów swoich absolwentów. Te ostatnie z 2012 roku objęły 2515 osób,

czyli 79,7% ogółu populacji. Wynika z nich, że 76,4% respondentów znalazło już

56

zatrudnienie (w tym 5,4% to przedsiębiorcy), przeważnie zgodne ze swoim profilem

wykształcenia, 9,8% kontynuuje edukację (badanie dotyczyło tylko absolwentów II stopnia

studiów), 10,7% poszukuje pracy, 3% jest w trakcie jej zmiany, a 2,1% jest nieaktywna

zawodowo i nie jest aktualnie zainteresowana taką aktywnością. Największy odsetek

pracujących absolwentów stanowili absolwenci takich kierunków, jak informatyka stosowana

oraz automatyka i robotyka. Czas poszukiwania pracy przedstawiał się następująco: 28,7%

znalazło zatrudnienie w okresie krótszym niż jeden miesiąc, 25,6% w ogóle nie musiało starać

się o znalezienie miejsca, ponieważ inicjatywa przyszła do nich ze strony pracodawców (tu

najwyższy odsetek stanowili absolwenci elektrotechniki), 22,7% szukało przez okres do 3

miesięcy, 18,8% powyżej tego okresu (4,2% – brak danych). Jakie kwestie mają decydujące

znaczenie przy przyjmowaniu do pracy? Absolwenci AGH najczęściej wymieniają

następujące czynniki: ukończony kierunek studiów – 63,3%; umiejętności kompetencyjne –

47,6%; motywacja do pracy – 46,7%; wiedza uzyskana na studiach – 46.4%. Natomiast ich

priorytetami przy wyborze pracy są przede wszystkim: możliwość rozwoju zawodowego

(67,9% wskazań), wysokość zarobków (47,5%) i stabilność zatrudnienia (47,0) [13, s. 2

i nast.].

Wśród wielu kierunków technicznych na tej uczelni znajdują się również dwa humanistyczne

– socjologia i kulturoznawstwo. Wbrew obiegowym opiniom tu również absolwenci w dużej

mierze szybko znajdują zatrudnienie (70,8% badanych zadeklarowało, że nie miało

problemów ze znalezieniem pracy)9. Ponad połowa z nich podjęła pracę zgodną ze swoim

wykształceniem w następujących branżach: edukacja, media i marketing, bankowość,

administracja, HR [16, s.5 2].

Studium przypadku nr 2: „Badanie tendencji i kierunków zmian na rynku usług szkolnictwa

wyższego w województwie małopolskim”, Wojewódzki Urząd Pracy Kraków Kraków jako ośrodek naukowo – akademicki jest drugim pod względem potencjału

i wielkości po Warszawie. Badanie z wykorzystaniem techniki ankietowania, przeprowadzone

na zlecenie Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Krakowie objęło 17 małopolskich szkół

wyższych, a opracowany na podstawie danych faktograficznych raport jest zestawieniem

opinii na temat trzech wątków badań: jakości edukacji i strategii kształcenia, kształtowania się

współpracy pomiędzy uczelniami i pracodawcami oraz badania losów absolwentów. Wyniki

badania wskazują na to, że współpraca między uczelniami i pracodawcami odbywa się w dość

dużym zakresie i wielopłaszczyznowo. Pracodawcy kreują subtelną politykę informacyjną

przez zgłaszanie ofert o zatrudnieniu do Biur Karier (93% opinii) lub zamieszczając w

serwisach internetowych uczelni (79% opinii), uczestnicząc w organizowanych „Targach

pracy” i „Dniach kariery” (64% opinii), współpracując w zakresie rekrutacji (50% opinii). Do

stałego trendu współpracy należy oferowanie szkoleń, staży, praktyk, warsztatów. Według

danych publikowanych w raporcie, dialog pomiędzy nauką i biznesem jest w obszarze

dostosowywania programów kształcenia akademickiego do potrzeb rynkowych, co

zadeklarowało 71% uczelni, przy czym należy podkreślić, wśród tego odsetka 70% stanowiły

uczelnie publiczne. Ponadto 43% uczelni bierze udział w działaniach dostosowywania

kierunków kształcenia dla dedykowanych dla konkretnych obszarów działalności

gospodarczej, m.in.: technologii informatycznych, ochrony zdrowia, usług dla ludności.

Autorzy raportu podjęli również próbę udzielenia odpowiedzi na pytanie o monitoring losów

zawodowych absolwentów. Otóż 71% spośród uczestniczących w badaniu małopolskich

uczelni prowadziło monitoring losów absolwentów techniką ankietowania, zanim zostali do

tego zobligowani ustawowym obowiązkiem. Podkreślmy, że część uczelni dzieliła się

9 W przypadku badań przeprowadzonych na Wydziale Humanistycznym AGH, nie mamy do czynienia

z reprezentatywną próbą absolwentów socjologii.

57

wynikami analiz ze studentami, publikowała na stronach internetowych oraz podejmowała

aktywność modyfikowania programów kształcenia do wymogów zmieniającej się sytuacji

rynku gospodarczego i rynku pracy [14, s. 56–61].

1. Binda A., Kozak Z., Leśnikowska-Marciniak M., Maciniak J., Szakiewicz I., Human

resources, Warszawa: Oficyna Wolters Kluwer Polska, 2011.

2. Raport o stanie edukacji 2012, red. A. Chłoń-Domińczak, Warszawa: Instytut Badań

Edukacyjnych, 2013 [dostęp: 3 lutego 2014 r.],

< http://biblioteka-krk.ibe.edu.pl/opac_css/doc_num.php?explnum_id=414.

3. Economic challenges and Policy Recommendations for The euro area [dostęp: 22 lutego

2014 r.], <http://www.oecd.org/about/publishing/Euro_Area_Brochure.pdf

4. Kompetencje i kwalifikacje poszukiwane przez pracodawców wśród absolwentów szkół

wyższych wchodzących na rynek pracy. Wyniki badania przeprowadzonego przez Szkołę

Główną Handlową w Warszawie, Amerykańską Izbę Handlu w Polsce oraz Ernst &

Young, 2012, [dostęp: 10 lutego 2014 r.],

<http://firma.sgh.waw.pl/pl/Documents/RKPK_raport_2012.pdf

5. Komunikat Komisji EUROPA 2020. Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego

rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu, Bruksela, 2010 [dostęp: 22 lutego 2014 r.]

http://ec.europa.eu/eu2020/pdf/1_PL_ACT_part1_v1.pdf];[http://www.mg.gov.pl/files/upl

oad/8418/EUROPA_PL.pdf

6. Magala S.J., Kompetencje międzykulturowe, Warszawa: Wolters Kluwer Polska, 2011.

7. Monitorowanie losów zawodowych absolwentów szkół wyższych – rozwiązania

stosowane w wybranych krajach europejskich Sedlak&Sedlak, Kraków, 2010 [dostęp: 4

lutego 2014 r.], <

http://www.nauka.gov.pl/g2/oryginal/2013_05/223fa50270b1f1034cb6a0f0a9708305.pdf

8. Oceny i rekomendacje OECD dla Polski (fragment raportu OECD Economic Survey:

Poland, 2012 [dostęp: 20 lutego 2014 r.]

http://www.mg.gov.pl/files/upload/15753/Oceny%20i%20rekomendacje%20OECD%20dl

a%20Polski.pdf

9. Piątkowska M., Wątor J., Słodkowski J., Internet pożywi filozofa, „Gazeta Wyborcza”

2014, nr 33(8065).

10. Pluta A., Myślenie strategiczne o pracowniku – możliwość czy potrzeba współczesnej

organizacji?, „Management and Business Administration. Central Europe” 2013, Vol. 21,

No. 1(120), s. 125–136.

58

11. Rykiel Z., Normy i dylematy semiperyferii: społeczeństwo niewiedzy i pustynia

poministerialna, ,,Przestrzeń społeczna” 2013, nr 2(6), [dostęp: 12 lutego 2014 r.]

<http://issuu.com/socialspacejournal/docs/social_space_journal_22013_6

12. Suchar M., Modele karier. Przewidywanie kolejnego kroku, Warszawa: C.H. Beck, 2010.

13. Śliwińska G., Wyniki badań losów zawodowych absolwentów studiów II stopnia

Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie 2013. Rocznik 2012 [dostęp: 2 lutego 2014 r.],

<http://www.ck.agh.edu.pl/omkz/2st2012.pdf

14. Tendencje i kierunki zmian na rynku usług szkolnictwa wyższego w Małopolsce. Ocena

z uwzględnieniem czynników demograficznych i koniunkturalnych w ramach projektu

Małopolskie Obserwatorium Rynku Pracy i Edukacji, Kraków: WUP, 2013 [dostęp: 31

stycznia 2014 r.],

<http://obserwatorium.malopolska.pl/files/common/raporty-z-badan/szkolnictwo-

%20wyzsze-2013%20.pdf.

15. Twarowski B., Metody redukowania luki kompetencyjnej – charakterystyka, klasyfikacja

i wykorzystanie, „Organizacja i zarządzanie. Kwartalnik Naukowy” 2011, nr 3(15),

Gliwice: Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, s. 7–17.

16. Wilke J., Życie po dyplomie – strategie przetrwania absolwentów socjologii Wydziału

Humanistycznego Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie. Raport z badań,

maszynopis, 2013.

17. Urbanek G., Kompetencje a wartość przedsiębiorstwa. Zasoby niematerialne w nowej

gospodarce, Warszawa: Wolters Kluwer Polska, 2011.

18. Ustawa z dnia 18 marca 2011 r. o zmianie ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym,

ustawy o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie

sztuki oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 84, poz. 455).

59

THE COMPETENCE OF UNIVERSITY GRADUATES ON THE LABOUR MARKET

IN THE CONTEXT OF THEIR CAREER MONITORING

The present article deals with the chosen topics from the wide range of issues concerning the

creation of effective relationships among the job market participants, that is university

graduates, as both employees and employers. The main problem presented is an attempt of

diagnosis of the agreement of the graduates’ employment type with the skills they acquired

during their education in today’s unstable economic conditions as well as in the difficult

volatile job market. How is this situation assessed by the three actors of the triad: employer –

educational institution – graduate? The authors base their considerations on the characteristics

and factual data published in the reports and works concerning graduates’ future analysis as

well as the description of innovative projects supporting the research within the area of

education attractiveness and effectiveness together with the changes of the educational offer

or in turn the process of the dialogue with the employers.

Keywords: university graduate, career monitoring, labour market, aproach to employees,

organization.

60

Michał Dobrołowicz

Uniwersytet Warszawski

CZY SYTUACJA POLSKIEGO POKOLENIA Y NA RYNKU PRACY TO

SYTUACJA ANOMIJNA? PROPOZYCJA OPISU STRATEGII ZAWODOWYCH

MŁODYCH POLAKÓW W OPARCIU O TEORIĘ ANOMII ROBERTA K.

MERTONA10

Prezentowany referat składa się z dwóch części: pierwsza zawierałaby próbę odpowiedzi na

pytanie, czy można mowić o polskim Pokoleniu Y w kontekście działań młodych Polaków na

rynku pracy (czy cechy przypisywane „igrekom” przez zachodnich twórców kategorii

Generacja Y występują także w Polsce). W części drugiej referatu chcę udowodnić tezę,

zgodnie z którą sytuacja młodych Polaków na rynku pracy jest sytuacją anomijną (w

rozumieniu Roberta K. Mertona) wskazując, między jakimi celami kulturowymi i

zinstytucjonalizowanymi sposobami ich realizacji współcześnie występuje napięcie. Chcę

podać też przykłady stosowanych przez młodych polskich pracowników praktyk, jakie

wpisują się w opisywane przez Mertona strategie dostosowania się do sytuacji anomijnej.

Słowa kluczowe: Generacja Y, rynek pracy, młodzi pracownicy, młodość, anomia, strategie

zawodowe

Prezentowany artykuł składa się z dwóch części. W pierwszej z nich prezentuję

najważniejsze wnioski wyłaniające się z prowadzonych w latach 2010-2013 kwerendy badań

dotyczących cech młodych Polaków ujawniających się na rynku pracy. Chcę pokazać, w

jakich aspektach można mówić o istnieniu polskiego odpowiednika ukształtowanej na

zachodzie Generacji Y, przede wszystkim w kontekście oczekiwań, praktyk i strategii

stosowanych w życiu zawodowym. W drugiej części stawiam tezę, zgodnie z którą sytuacja

„polskich igreków” (przedstawicieli polskiego Pokolenia Y) na rynku pracy jest sytuacją

anomijną. Wykorzystuję tu teorię anomii Roberta K. Mertona [1, s. 198] i jego sposób

kwalifikowania danej sytuacji jako anomijnej. Ta część artykułu stanowi propozycję inaczej

zakotwiczonego teoretycznie spojrzenia badawczego na młodych ludzi wchodzących na rynek

pracy lub funkcjonujących na nim od niedawna. Stanowi ona raczej źródło pomysłów, jakie

można wykorzystać w projektach badawczych z zakresu socjologii ekonomicznej czy

socjologii edukacji oraz w pracach posługujących się kategorią Pokolenia Y, niż zbiorem

gotowych wniosków czy rekomendacji.

10

Tekst zamieszczony został w wersji dostarczonej przez autora.

61

Zebrane tutaj informacje mogą stanowić istotny kontekst dla wielu omawianych

aktualnie kwestii związanych z obecnością młodych ludzi na rynku pracy (pluralizacja form

zatrudnienia, popularność umów cywilnoprawnych, niestabilność losów zawodowych,

strukturalne bezrobocie).

1.Polska Generacja Y jako przedmiot badań i jako marketingowa etykieta

Badacze generacyjnych uwarunkowań stosunku do pracy wyróżniają listę kilkunastu

cech często przypisywanych reprezentantom Pokolenia Y11. Są to cechy takie jak wysoka

elastyczność, niska lojalność wobec pracodawcy, nastawienie na pracę w zespole czy

pewność siebie zbudowana w oparciu o silne poczucie własnej wartości [2, s. 30-60]. Jest to

oczywiście pewien model, typ idealny, a jego powstanie jest efektem nie tylko obserwacji,

lecz także działań marketingowych czy dziennikarskich artykułów. Warto zwrócić uwagę, że

kategoria Pokolenia Y często jest tematem tego typu publikacji. Można postawić nawet tezę,

że specjaliści od marketingu czy redakcje czasopism tą kategorią interesują się częściej niż

socjologowie czy pedagodzy. Ciekawy wydaje się być fakt, że sama nazwa „Generacja Y”

przedostała się do świadomości społecznej dzięki autorom artykułu prasowego

opublikowanego w amerykańskim tygodniku „Advertising Age” na początku lat

dziewięćdziesiątych. Źródła wskazują tu na rok 1992 lub 1993 [3, s. 135]. W tym miejscu

najistotniejsze wydaje się pytanie, na ile cechy te znajdują swoje odzwierciedlenie w

rzeczywistych praktykach na rynku pracy. W przywołanym artykule z tygodnika „Advertising

Age” podawano, że do pokolenia Millenials należy zaliczyć osoby urodzone w latach 1984-

1994, z kolei według teorii odwołujących się do poprzedzającej „igreków” tak zwanej

Generacji X, należałoby zaliczyć do niego już urodzonych w roku 1983. Klasyfikacje te są

oczywiście umowne. Na potrzeby tego artykułu przyjmuję, że do interesującego nas

pokolenia należą osoby urodzone na początku lat osiemdziesiątych, a za granicę uznaję

wspomniany rok 1983.

11

Prezentowane w tej części artykułu wnioski w części pochodzą z niepublikowanej pracy licencjackiej

„Stosunek do pracy przedstawicieli Pokolenia X i Pokolenia Y. Konfrontacja teorii z rzeczywistością”

(promotor: dr Piotr Ostrowski, IS UW) oraz z referatu „Czy w Polsce istnieje Pokolenie Y? Na przykładzie

badań socjologicznych i analizy danych zastanych” (styczeń 2014, konferencja „Kategoria pokolenia w

badaniach historycznych, kulturowych i społecznych. Problemy metodologii i przykłady praktyki

interpretacyjnej”, Wydawnictwo Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu). Główne wnioski dotyczące

istnienia polskiego Pokolenia Y opublikowane będą prawdopodobnie w materiałach pokonferencyjnych. W tym

artykule poszerzam je o dane pochodzące między innymi z opublikowanego w lutym 2014 raportu projektu

„Monitorowanie losów absolwentów uczelni wyższych z wykorzystaniem danych administracyjnych Zakładu

Ubezpieczeń Społecznych”.

62

Opisując charakterystykę Pokolenia Y, chcę sięgnąć do dwóch teorii socjologicznych.

Pierwsza z nich pochodzi z szeroko pojęte socjologii ekonomicznej i jest to teoria homo

economicusa. Można powiedzieć, że modelowy reprezentant Pokolenia Y to właśnie ten typ,

który racjonalnie podchodzi do życia i potrafi kalkulować [4, s. 25]. To w życiu zawodowym

skutkuje tym, że niemal nieustannie szuka dla siebie „lepszego miejsca” oceniając je zarówno

przez pryzmat pieniędzy (wynagrodzenia materialnego), jak i samopoczucia w pracy czy

zastanych tam możliwości samorealizacji. Zwraca się także uwagę na to, że „igreki” odbierają

bardzo dużą liczbę bodźców, i pod tym względem przypominają mieszkańców wielkich miast,

o których pisał George Simmel [5], a źródłem stymulatorów są dla nich przede wszystkim

przekazy medialne. Wśród polskich badań nad Pokoleniem Y należy wymienić pracę Witolda

Września „Europejscy poszukiwacze. Impresje na temat współczesnego pokolenia polskiej

młodzieży”, w której autor pisząc o istnieniu polskiego odpowiednika zachodniej Generacji Y

Wrzesień zwraca uwagę, że jest to pokolenie „żyjące codziennością i przyszłością swoich

czasów” [3, s. 49]. Temat ten powraca przy okazji artykułów, komentarzy publicystów,

raportów z badań (na przykład: projekt z 2013 roku „Wychowani w sieci”, z którego można

dowiedzieć się, jak „igreki” korzystają z internetu, a także, jakie są ich wartości życiowe oraz

co myślą o idei Pokolenia Y) czy konferencji (na przykład: zorganizowane w marcu 2012

roku spotkanie pod hasłem „Generacja Y – szansa czy konflikt?”). Dwa ostatnie z

wymienionych tutaj źródeł informacji na temat Pokolenia Y wykorzystam w kolejnej części

artykułu. Reasumując, należy powiedzieć, że reprezentanci grupy mogącej być określanej

jako polska Generacja Y to młodzi pracownicy, którzy albo wchodzą na rynek pracy albo są

na nim od kilku lat. Przyjmując, że rok 1983 to data uznana zgodnie z pewnymi teoriami za

graniczną dla momentu, od którego rodzi się to Pokolenie [7, s. 48], to najstarsze „igreki”

mają w tej chwili nieco ponad 30 lat. Główne pytanie badawcze, wokół którego skupia się ta

praca, dotyczy tego, czy cechy przypisywane tej generacji w modelu pokrywają się z

rzeczywistymi praktykami jego reprezentantów, a jeżeli tak, to w jakim zakresie.

2.Mobilne? Pełne optymizmu? Pokolenie Y w Polsce

Jak zaznaczyłem, do stworzenia teoretycznego modelu Pokolenia Y i cech jego

reprezentantów, przeprowadziłem kwerendę badań sięgając do baz danych różnych projektów,

takich jak Diagnoza Społeczna 2011 czy World Values Survey 2005. Ponadto,

przeanalizowałem dane zastane zamieszczone w kilku polskich raportach i sprawozdaniach.

To między innymi opublikowany w lutym 2014 roku wydany przez Instytut Badań

Edukacyjnych raport „Monitorowanie losów absolwentów uczelni wyższych z

63

wykorzystaniem danych administracyjnych Zakładu Ubezpieczeń Społecznych”, raport

wydany przez firmę Deloitte pod tytułem „Czy studenci i absolwenci są gotowi stawiać

pierwsze kroki na rynku pracy” oraz do badań pt. „Generacja Y w pracy” firmy GM

Solutions. Sposób postępowania z zebranymi w ten sposób informacjami polegał na

wyszukiwaniu informacji istotnych z punktu widzenia postawionego pytania badawczego. Z

jednej strony, istnieje ryzyko, że przez to, że zebrane dane pochodzą z różnych źródeł, trudno

je ze sobą zestawiać, porównywać i formułować na ich podstawie wnioski (na pozór podobne

informacje w rzeczywistości oznaczać mogą coś skrajnie różnego, zgodnie z zasadą the same

means different). Jest to jednak zgodne z triangulacją danych, która, jak pisze Piotr

Chomczyński, „polega na pozyskaniu i wykorzystaniu danych z różnych źródeł w celu

opisania określonego zjawiska” [11, s. 309]. To z kolei ma pomóc badaczowi w

zminimalizowaniu wpływu kontekstu pojedynczego badania na jego ostateczny wynik.

Zgodnie z tym podejściem, zestawiam ze sobą dane pochodzące z różnych raportów i

projektów. W kolejnej części prezentuję najważniejsze wnioski z przeprowadzonych w ten

sposób analiz12. Były to analizy porównujące Generację Y z Pokoleniem X (przywoływane

już pokolenie poprzedzające „igreków”), przede wszystkim pod kątem zachowań

pracowniczych.

Na podstawie teorii dotyczących generacji na rynku pracy, dane, na które zwracano

uwagę dotyczyły: hierarchii wartości życiowych (i umiejscowienia w niej pieniędzy i życia

rodzinnego), deklarowanej gotowości do mobilności (przede wszystkim zawodowej) oraz

oczekiwań od pracy.

1. Pieniądze są dla polskiego Pokolenia Y ważną, ale nie najistotniejszą wartością. Zgodnie z

danymi z badania Diagnoza Społeczna 2011, przedstawiciele Generacji Y częściej niż „iksy”

wskazują na „pieniądze” jako istotną wartość życiową (Pokolenie Y – 39,2%, Pokolenie X –

29,4%).

2. Przedstawiciele Pokolenia Y są mobilni. Wśród przedstawicieli Pokolenia Y stabilność

zatrudnienia jest mniej istotna niż dla reprezentantów Generacji X (Pokolenie Y – 41,%,

Pokolenie X – 51%, na podstawie danych Diagnozy Społecznej). Potwierdza to wstępnie

intuicje o większej skłonności „igreków” do mobilności zawodowej i uzasadnia nazywanie

ich typowymi reprezentantami elastycznego czasu pracy. Traktując gotowość do mobilności

12 �

Część prezentowanych tu wniosków z analiz zawarłem także w przywoływanym referacie „Czy w

Polsce istnieje Pokolenie Y? Na przykładzie badań socjologicznych i analizy danych zastanych” (styczeń 2014,

konferencja „Kategoria pokolenia w badaniach historycznych, kulturowych i społecznych. Problemy

metodologii i przykłady praktyki interpretacyjnej”).

64

zawodowej jako cechę wyróżniającą Pokolenie Y, można zauważyć, że przedstawiciele tej

generacji są relatywnie skłonni, aby przeprowadzić się do innego miasta w Polsce ze względu

na ciekawą ofertę pracy (w badaniu Deloitte, „Czy studenci i absolwenci są gotowi stawiać

pierwsze kroki na rynku pracy”, 71% studentów i absolwentów uczelni wyższych w wieku

nieprzekraczającym 26 roku życia odpowiedziało na to pytanie „Tak”).

Z drugiej strony, jak pokazuje wydany w 2014 raport o losach absolwentów

Uniwersytetu Warszawskiego, „przeszło połowa absolwentów UW z tytułem magistra w

ostatnich latach objętych badaniem była zatrudniona wyłącznie u jednego pracodawcy” [6, s.

52]. Co więcej, liczba etatodawców i zleceniodawców w ostatnich 3 latach, o którą pytani byli

badani, bardzo rzadko przekracza liczbę trzy (zatrudnienie na etat u trzech pracodawców

deklaruje 7,2% badanych, a współpracę na umowę zlecenie i trzech zleceniodawców 2,5%)

[6, s. 52-53].

3. Interesujące wnioski dotyczą generacyjnego uwarunkowania oczekiwań od pracy. Dane

World Values Survey 2005 pokazują, że przedstawiciele starszego pokolenia (urodzeni w

latach 1962-1982) częściej oczekują zarówno pracy bez ryzyka (39,6% - Pokolenie X; 26,9%

- Pokolenie Y), jak i pracy z ludźmi, których się lubi (36,6% - Pokolenie X, 28,8% -

Pokolenie Y). Istotniejsze jest też dla nich wykonywanie ważnej (znaczącej dla ogółu,

donośnej w skutkach) pracy (38,4% - Pokolenie X, 28,4% - Pokolenie Y). Wyniki te

zestawiam z opublikowanym w maju 2010 raportu firmy Deloitte, „Czy studenci i absolwenci

są gotowi stawiać pierwsze kroki na rynku pracy” [8]. Badanie to koncentrowało się W

badaniu pytano o to, co przede wszystkim pod uwagę biorą badani przy decyzji o wyborze

zawodu. Największą częstość miały wynagrodzenie (18% - pierwszy wybór, 20% - drugi

wybór), możliwość rozwoju kariery (21% - pierwszy wybór, 15% - drugi wybór) i szansa

realizacji swoich pasji (24% - pierwszy wybór, 12% - drugi wybór). Znacznie mniejszą

częstość zyskały takie aspekty pracy jak wiążąca się z nią możliwość pomagania innym (1% -

pierwszy wybór, 3% - drugi wybór) czy możliwość zdobycia wpływu na środowisko (1% -

pierwszy wybór, 2% - drugi wybór).

Z kolei w raporcie CBOS-u z 2011 roku można przeczytać, że „młodsi pracownicy są

bardziej asertywni niż starsi, częściej też spóźniają się do pracy, a także nieco częściej

przyznają się do brania dodatkowych pieniędzy za zrobienie czegoś, co i tak należy do ich

obowiązków. Stosunkowo częściej korzystają z firmowych urządzeń i materiałów w

prywatnych celach, ale również nieco częściej przyznają, że dla zwiększenia efektywności

zdarza im się rezygnować z przerw przysługujących w czasie pracy” [12, s. 11]. Cechy

65

związane z niezależnością, pewnością siebie i asertywnością są w tego typu fragmentach

jeszcze mocniej wyostrzone.

Podsumowując, przywołane tutaj dane zastane - pochodzące z różnych projektów

badawczych, których wspólną płaszczyzną było zainteresowanie młodym pokoleniem – dają

ogólny obraz młodego pokolenia polskich pracowników. Jest to obraz pracowników

gotowych na mobilność, nastawionych na zdobycie wynagrodzenia i samorealizację w pracy.

Jest to oczywiście ogólny obraz, utkany z wyrywkowych danych, który łączyć można też z

przypisywaną przedstawicielom Pokolenia Y pewnością siebie wiążącą się z chęcią

zachowania work-life balance. Analizując tego typu dane, być może warto mieć na uwadze,

że polskiej Generacji Y istotniejszą od roku 1983 (przywoływanego w zachodnich teoriach)

datą graniczną jest rok 1989. Pracownicy, którzy znają tylko rynek pracy po transformacji,

mogą mieć od niego inne oczekiwania, projektować inne strategie czy kierować się inną

ideologią od tych, którzy byli pracownikami zarówno po, jak i przed rokiem 1989. Mówiąc o

przejściu międzygeneracyjnym warto pamiętać o tym spostrzeżeniu, ponieważ może on

pomóc w wyjaśnieniu przyczyn takiego a nie innego podejścia do pracy.

3. Dlaczego anomia? Sytuacja młodych polskich pracowników a kryzys

Po zapoznaniu się z ogólnym wizerunkiem polskiego Pokolenia Y (obraz z lotu ptaka),

chcę zaproponować sposób myślenia i badania jego przedstawicieli z wykorzystaniem

klasycznej teorii socjologicznej Roberta K. Mertona opisanej w „Teorii socjologicznej i

strukturze społecznej”. Teoria ta jest szczególnie wartościowa jako podstawa zrozumienia

reakcji na trudne w wymiarze ekonomicznym położenie młodego pokolenia. Opisywane przez

Mertona anomijne napięcie między kulturowo zdefiniowanymi celami a

zinstytucjonalizowanymi sposobami ich realizacji, można rozpatrywać na przykładzie

aktualnej sytuacji absolwentów wyższych uczelni w Polsce. Po ukończeniu przez nich

studiów (co, jak zakładam, wiąże się z cierpliwością, pilnością, dokładnością), czyli

zrealizowaniu „dozwolonego sposobu zmierzania do celu” [1, s. 199], nie osiągają oni tego

celu (nazywanego przez Mertona „rzeczą wartą zabiegów” [1, 199]. Nie spełniają w ten

sposób zamierzenia określanego jako „władza i pieniądze”, a co więcej, jak pokazują choćby

publikacje medialne [9], często nie zwiększają nawet swoich ekonomicznych ambicji. Jest to

opis sytuacji, w rozumieniu Mertona, anomijnej, która może być punktem wyjścia do

zbadania, jakie działania, w obliczu takich warunków, podejmują młodzi pracownicy.

Na występującą wśród młodych pracowników sytuację okreslaną jako anomijna

można spojrzeć też z szerszej perspektywy. W socjologii ekonomicznej często używana jest

66

kategoria norm pracy. Badacze rynku pracy mówią zwykle o dwóch normach – o normie

obowiązku pracy i o normie włączenia w pracę. Pierwsza z nich „rozumiana jest jako

obowiązek świadczenia pracy ze strony jednostki w stosunku do danego społeczeństwa” [10,

s. 60]. Kładzie ona nacisk na działania poszczególnych obywateli-pracowników, których

zadaniem jest jak najlepsze wykonywanie swojej pracy i zadbanie o to, aby ich praca była jak

najłatwiejsza do wykonywania i zaakceptowania. Z kolei norma włączenia w pracę akcentuje

obowiązki, jakie leżą po stronie społeczeństwa i jego instytucji, na przykład instytucji

systemu edukacyjnego, oraz podmiotów wobec jednostek, które pracują lub chcą pracować.

Dla określenia, która z tych norm dominuje w społeczeństwie polskim socjologowie

ekonomiczni sięgają do danych zebranych w międzykrajowym projekcie MOW (the Meaning

of Working). Jak pisze Wiesława Kozek, „polska próba narodowa charakteryzowała się

relatywnie wysokim poziomem akceptacji deklaratywnej obu norm, lecz jednocześnie norma

włączenia wydawała się być trochę silniej akceptowana niż obowiązku” [10, s. 60].

Chcę postawić tezę, zgodnie z którą sytuacja anomijna młodych polskich

pracowników wynika także z niemożności realizacji którejś z dwóch albo obu norm. Jeśli

chodzi o sytuację polskiej młodzieży (reprezentantów polskiego Pokolenia Y), wskazuje się

często na problem wysokiego bezrobocia; według danych na koniec 2011 roku w urzędach

pracy zarejestrowanych było ponad 180 tysięcy absolwentów, podczas gdy rok wcześniej

niespełna 170 tysięcy [10, s. 165]. Większość badaczy polskiego rynku pracy jest zgodna co

do tego, że bezrobocie ludzi starszych (często długotrwałe bezrobocie) jest mniejszym

problemem (jeśli chodzi o jego skalę) niż młodego pokolenia.

Fakt wysokiego bezrobocia wśród absolwentów rodzi sytuację anomijną w momencie,

gdy istnieje wysoka norma obowiązku pracy i młoda osoba chce podjąć pracę, aby „dołożyć

swoją cegiełkę” i dać swój wkład rozumiany jako realizacja obowiązku wobec innych osób z

otoczenia. W takim przypadku anomia bierze się się z tego, że to zamierzenie nie może zostać

spełnione, a na przeszkodzie staje bezrobocie i brak miejsc pracy (miejsc realizacji takiego

planu). Z drugiej strony, można przeformułować problem i znaleźć przykłady sytuacji, w

których mertonowskie „zdarzenie anomijne” powstaje na styku celów dyktowanych normą

włączenia w pracę i tym, co zastają absolwenci uczelni wyższych na rynku pracy.

Jednym z elementów towarzyszących normie włączenia w pracę jest duża wiara

pokładana w systemie edukacyjnym, której towarzyszy oczekiwanie, że system ten przygotuje

każdą młodą osobę do dobrej pracy, o ile osoba ta włożyła wysiłek i trud w uczenie się [10, s.

60]. Absolwenci wielu polskich kierunków (w tym posiadacze dobrych ocen na dyplomie)

spotykają się też z sytuacją, kiedy, mimo posiadania formalnych zaświadczeń posiadanych

67

kwalifikacji (dyplomów, licencji, zaświadczeń o ukończeniu poszczególnych kursów) system

nie gwarantuje im dobrej pracy (zgodnie z normą włączenia, za przyczynę problemu uznaje

się działanie systemu). Jednocześnie, jak pokazują statystyki bezrobocia, zwłaszcza wśród

osób młodych, nie pracują nie wszyscy ci, którzy chcą pracować.

Przykładów anomijnych sytuacji można szukać także w jeszcze mniejszej skali,

choćby w codziennym funkcjonowaniu pracowników w środowisku zawodowym (można to

zaklasyfikować, jak pisze Merton, jako „mikroskopowe obrazy społecznego makrokosmosu”

[1, s. 201]). Sam Robert K. Merton wskazywał zdarzenia, które można opisać jako mające

anomijny potencjał, mówiąc o zawodnikach biorących udział w zawodach, dla których sukces

interpretowany jest raczej jako „wygranie gry” niż jako zwycięstwo zgodnie z regułami gry.

Chcąc zastosować tę teorię, warto przyjrzeć się typom indywidualnego przystosowania się

młodych pracowników do zastanej przez nich na rynku pracy sytuacji. Są to znane sposoby

przystosowania takie jak konformizm, innowacja, rytualizm, wycofanie i bunt. Najciekawsze

w tym miejscu wydaje się znalezienie praktyk (reakcji, odpowiedzi), jakie w obliczu sytuacji

zawodowej (na przykład niemożliwości realizacji w pełni normy obowiązku pracy) realizują

młodzi pracownicy. Z pewnością można znaleźc wśród nich zarówno konformistów, jak i

innowatorów (znajdujących nowe, używając terminologii Mertona, cele kulturowe,

zastępujących chęć zarabiania dużych pieniędzy pragnieniem samorealizacji) czy rytualistów

(którzy zaniżają poziom swoich społecznych oczekiwań „do poziomu, na którym aspiracje

jednostki mogą zostać zaspokojone” [1, s. 214], ale zmniejszają chęć do „wybicia się w

świecie” [1, s. 214] i na przykład idą na studia tylko po to, aby zdobyć dyplom, spełnić

oczekiwania, ale nie wiążą z typem tego dyplomu planów, a co więcej nie oczekują, że

dyplom ten w znaczącym stopniu ułatwi budowanie ich pozycji, nie mierzą wysoko.

Wskazane tu przeze mnie pomysły czy kategorie stanowią raczej, jak

zasygnalizowałem na początku, propozycję badania i kategoryzowania strategii młodych

ludzi na rynku pracy. Wydaje mi się, że w odniesieniu po pierwsze do teorii Roberta K.

Mertona, i po drugie, do obrazu polskiego Pokolenia Y, jaki wyłania się z badań i danych

zastanych, jest to propozycja rokująca nadzieje na to, że pozwoli na ciekawy, gesty od

znaczeń opis młodej generacji polskich pracowników.

1. Merton R.K., (1982), Teoria socjologiczna i struktura społeczna, tłum. Jerzy Wertenstein-

Żuławski i Ewa Morawska, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.

2. Chester E., (2006) Młodzi w pracy. Jak zadbać o pracowników z pokolenia Y,

Wydawnictwo Helion, Gliwice.

68

3. Wrzesień W., (2009) Europejscy poszukiwacze. Impresje na temat współczesnego pokolenia

polskiej młodzieży, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.

4. Morawski W., (2001), Socjologia ekonomiczna. Problemy. Teoria. Empiria, Wydawnictwo

Naukowe PWN, Warszawa.

5. Simmel G., (1975), Mentalność mieszkańców wielkich miast, [w:] idem (red.),

„Socjologia”, Warszawa.

6. Bożykowski M., Jasiński M., Styczeń M., Zając T., (2014), Historia edukacyjna i

zawodowa absolwentów na podstawie istniejących baz danych, Instytut Badań Edukacyjnych,

Warszawa.

7. Andrałojć M., Ławrynowicz M., (2012), Elastyczny system wynagrodzeń w motywowaniu

pokolenia Y w: „Zarządzanie zasobami ludzkimi”, 5 (88)/2012, IPiSS.

8. Raport z badania „Czy studenci i absolwenci są gotowi stawiać pierwsze kroki na rynku pracy”,

http://inwestycje.pl/resources/Attachment/2010/05_19/file7168.pdf

9. http://www.rmf24.pl/ekonomia/news-tyle-chce-zarabiac-mlody-polak-po-studiach,nId,718764 [28

maja 2013].

10. Kozek W., (2013), Rynek pracy. Perspektywa instytucjonalna, Wydawnictwa

Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.

11. Chomczyński, P (2012)., Hasło Triangulacja, w: Konecki K. T., Chomczyński P.,

„Słownik socjologii jakościowej”, Warszawa.

12. Komunikat z badania CBOS (2011), Polak w pracy, czyli o uczciwości, sumienności i

asertywności w życiu zawodowym, Warszawa.

IN SITUATION OF POLISH GENERATION Y ON THE JOB MARKET SITUATION

OF ANOMY? DESCRIPTION OF OCCUPATIONAL STRATEGIES OF YOUNG

POLISH PEOPLE IN RELATION TO ANOMY THEORY OF ROBERT K. MERTON

This article is composed of two parts: the first presents considerations connected with the

question, if the polish Generation Y exists (in context of situation of polish young people on

the job market). The main question is: can we ascribe to the polish young people features

which are attributed to west Generation Y? In the second part of article I want to present my

thesis. According to this thesis, situation of polish young workers is situation of anomy (I

think about Robert K. Merton’s theory of anomy). I point where we find tension between

“cultural goals” and “institutionalisated ways” (according to conception of Robert K. Merton)

of achieving them. Moreover, I point examples of precise praxis practiced by polish young

workers (representations of polish Generation Y).

Keywords: Generation Y, job market, young workers, youth, anomy, occupational strategies.

69

Adriana Gałuszka

Uniwersytet Rzeszowski

MŁODZI PREKARIUSZE

Celem artykułu jest wprowadzenie w tematykę kształtowania się nowej klasy społecznej –

prekariatu, współtworzonej przez ludzi młodych, oraz jej zdefiniowanie i wskazanie cech

charakterystycznych. Istotnym aspektem jest także zaprezentowanie zarysu procesu, jaki

ostatecznie wpłynął na zaistnienie nowych grup społecznych. Jako główny czynnik sprawczy,

prowadzący do wyłonienia się nowego rodzaju podziałów społecznych, wskazywany jest

nieskrępowany postęp technologiczny oraz proces globalizacji, w szczególności

zglobalizowanie rynków ekonomicznych oraz związanych z nimi w sposób naturalny rynków

pracy.

Słowa kluczowe: prekariat, klasa prekariatu, prekariusze, prekaryzacja, młodzi

prekariusze.

Kluczowe założenie prezentowanego w latach 70. XX wieku przez ekonomistów

modelu gospodarki odnosiło się do uzależnienia wzrostu i rozwoju gospodarczego

od zmaksymalizowania konkurencji i konkurencyjności, uelastycznienia rynku pracy w jak

największym stopniu, a także konieczności ograniczenia kosztownych i nie mających

uzasadnienia ekonomicznego zabezpieczeń socjalnych dla klasy pracującej, sektora

publicznego, jak również zmniejszenia wpływów związków zawodowych. System

neoliberalnej gospodarki miał być gwarantem dobrobytu oraz poczucia bezpieczeństwa [14,

s. 28]. Wprowadzenie przez państwa europejskie do gospodarek założenia elastyczności

rynku pracy, mającego doprowadzić do zmniejszenia kosztów prowadzenia działalności

gospodarczej, spowodowało pojawienie się znaczących skutków ubocznych – doprowadziło

do przerzucenia niepewności oraz poczucia ryzyka i braku stabilizacji na pracowników,

wzrostu nierówności płacowych w sektorze przedsiębiorstw oraz zaistnienia prekariatu,

nowej kategorii społecznej, grupy o wymiarze globalnym, tworzonej przez miliony ludzi

na całym świecie [21, s. 107–134; 24, s. 11–12].

Precarius w języku łacińskim oznacza „zdany na prośbę, łaskę”. W języku

współczesnej socjologii termin ten odnosi się do człowieka, pozostającego w swego rodzaju

zawieszeniu pomiędzy dobrobytem a biedą, jednostki pozbawionej bezpieczeństwa

materialnego oraz stale zagrożonej upadkiem społecznym [24, s. 13]. Do tego terminu

odwoływał się Karol Marks, uznając proletariat za wyzyskiwaną część klasy robotniczej,

nieposiadającą środków produkcji i utrzymującą się z własnej pracy [4, s. 126–127]. Prekariat

jest zjawiskiem nowym, lecz pozostającym w ścisłym związku z przeszłością – nie był i nie

70

jest częścią „klasy robotniczej”, „proletariatu” czy też „klasy średniej”, ponieważ jest

pozbawiony stabilnego i przewidywalnego wynagrodzenia oraz statusu społecznego

i płynących z jego posiadania korzyści [24, s. 9]. Oxfordzki Słownik języka angielskiego

słowo „precarious” objaśnia jako ‘bycie na łasce i niełasce kogoś innego’ [3, s. 1]. Prekariusz

to człowiek uzależniony od kogoś, zdany na czyjąś łaskę, jednocześnie stale zagrożony biedą

i wykluczeniem społecznym, pozbawiony bezpieczeństwa materialnego, czego ma pełną

świadomość.

Termin „prekariat” w sensie opisowym został zastosowany po raz pierwszy w latach

80. XX wieku przez francuskich socjologów, w celu określenia pracowników sezonowych

i tymczasowych [24, s. 9–10; 13, s. 1]. Prekariat tworzą jednostki pozbawione jakichkolwiek

zabezpieczeń związanych z pracą, jak np. zabezpieczenie wynagrodzenia. Cechą

charakterystyczną prekariuszy jest niepewny dochód, brak gwarancji świadczeń społecznych

lub pracowniczych, brak dodatkowych korzyści płynących z wykonywanej pracy, poza

wynagrodzeniem finansowym. Należące do klasy prekariatu jednostki odczuwają także brak

poczucia tożsamości opartej na pracy oraz przynależności do społeczności zawodowej [24,

s. 16]. Do „klasy prekariatu” możemy zaliczyć: osoby zatrudnione tymczasowo,

zatrudnionych w niepełnym wymiarze czasu pracy, tzw. „niezależnych wykonawców”,

pracowników call center, tzw. seryjnych stażystów, studentów, wolontariuszy, osoby

pracujące w oparciu o elastyczne formy zatrudnienia przed rozpoczęciem studiów, w trakcie

ich trwania oraz absolwentów uczelni wyższych, również „pracujących elastycznie”.

Prekariuszy charakteryzuje doświadczanie dysonansu statusu i tożsamości – ludzie

o wysokim, formalnym wykształceniu zmuszeni są bowiem do wykonywania pracy o statusie

znacznie poniżej ich kwalifikacji i umiejętności, bądź też pozostają bezrobotnymi [24, s. 21].

Elastyczne formy zatrudnienia sprzyjają obniżeniu bezpieczeństwa samej pracy oraz

bezpieczeństwa socjalnego pracowników [16, s. 67]. Młodzi ludzie decydują się na podjęcie

zatrudnienia niegwarantującego rozwoju zawodowego, ulegają tzw. sprekaryzowaniu,

będącemu odpowiednikiem XIX-wiecznej proletaryzacji, oznaczającej proces wchłaniania

członków klasy średniej przez kategorie robotnicze [10, s. 38]. Sprekaryzowanie oznacza

z kolei bycie poddanym ogromnej presji oraz doświadczeniom prowadzącym wprost

do niepewnej egzystencji, życia w teraźniejszości bez jakichkolwiek perspektyw, bez

tożsamości, samoidentyfikacji będącej źródłem poczucia bezpieczeństwa, jak również bez

szans na osiągnięcie rozwoju zawodowego oraz zmianę dotychczasowego stylu życia [24,

s. 23–24]. Współczesny europejski prekariat składa się z trzech grup. Pierwsza to tzw.

lumpenproletariat – skłonny do przemocy, często skryminalizowany, lecz pozostający

71

w mniejszości, druga to młodzi, wykształceni ludzie, którzy mają ogromne kłopoty

ze znalezieniem zatrudnienia, trzecia to starsi pracownicy fizyczni, którzy stracili pracę,

a więc i poczucie bezpieczeństwa oraz sensu życia [23, s. 84–85].

Nowoczesne media kształtują sposób patrzenia na rzeczywistość społeczną, a także

sposób jej interpretacji. Są powszechne, określają zakres wiedzy obywatelskiej, styl rozrywki,

kultury popularnej, ale i najbardziej kluczowe elementy – styl życia, konsumpcji oraz

oczekiwania w stosunku do rzeczywistości społecznej [12, s. 193–194]. Otaczający nas świat,

to świat wirujący, niebezpieczny, akcentujący nasilającą się właściwość współczesnego życia

– nieprzewidywalność, ryzyko wpisane w jego naturę. Pełna eliminacja ryzyka przypisanego

prekariuszom byłaby z pewnością czymś bardzo pożądanym, jest jednak niemożliwa

do osiągnięcia.

Współczesna demokracja powinna być w stanie skutecznie łączyć dbałość o dobro

jednostek–obywateli, ich potrzeby oraz wolność z troską o dobro publiczne, ale obecnie staje

ona przed ogromnymi wyzwaniami, jak chociażby zwiększone zależności pomiędzy

poszczególnymi systemami społecznymi i gospodarczymi [8, s. 441; 25, s. 171]. Nowoczesne

technologie zmieniają sposób patrzenia na rzeczywistość, także tą polityczną, wywołują

pewnego rodzaju zawrót głowy i wprawiają w oszołomienie [5, s. 243]. Rosnące oczekiwania

oraz wymagania wobec jakości życia powodują, iż oczekuje się, aby państwo dokonało

pewnego rodzaju arbitrażu w istotnych i problematycznych kwestiach, jak np. w kwestii

ogromnych problemów rynku pracy.

Powstanie „klasy prekariatu” jest skutkiem przekształceń, jakie dokonały się w sferze

zatrudnienia w wyniku procesów globalizacji [18, s. 86]. Globalizacja w szerokim ujęciu jest

ożywieniem kontaktów i stosunków międzyludzkich łączących odległe miejsca [11, s. 64].

Globalnego charakteru nabiera rynek pracy, na którym dokonywana jest wymiana pomiędzy

kupującym – pracodawcą, a sprzedającym – pracownikiem, a jej przedmiotem jest praca [20,

s. 35; 9. s. 21]. Nieodłącznym elementem tej wymiany jest otrzymywane przez pracownika,

wynagrodzenie. Rynek pracy kształtuje podaż pracy oraz popyt na zatrudnienie [21, s. 72].

W świecie globalnej gospodarki rynek pracy jest szczególnie wrażliwy na zmiany

wszelkich trendów gospodarczych. Współczesne przedsiębiorstwa stosują przede wszystkim

zatrudnienie oparte na tzw. kontraktach, w tym pracy godzinowej, umowach cywilno-

prawnych, krótkoterminowych. Pracodawca, często w związku z istnieniem odpowiednich

przepisów prawnych, zwolniony jest z opłacania ubezpieczenia zdrowotnego pracowników,

czy też przestrzegania przywilejów pracowniczych. Współczesny rynek pracy to rynek

72

niepewności, wynikającej z ciągłego rozwoju nowoczesnych technologii, dużej mobilności

kapitału i siły roboczej oraz konkurencyjności zasobów [26, s. 124].

Poważne przekształcenia w organizacji aktywności ekonomicznej ludności stały się

źródłem ogólnego braku bezpieczeństwa ekonomicznego oraz nowych źródeł ubóstwa ludzi

pracujących [22, s. 129]. Brak stabilizacji ekonomicznej, nieustanne poczucie lęku i obawy

o przyszłość, brak zatrudnienia, mimo posiadania wyższego wykształcenia oraz długiej listy

odbytych staży i praktyk powoduje, iż młodzi ludzie są rozczarowani otaczającą ich

rzeczywistością społeczną oraz zagrożeni wchłonięciem przez kategorię prakariatu. Młodzi

ludzie to bowiem zarówno potencjalni prekariusze, jak i już tworzące tą kategorię społeczną

jednostki. Nie chcą jednak należeć do grupy przegranych.

Prekariat, mimo znacznych trudności z jego jednoznacznym definiowaniem,

prezentuje się jako wyodrębniająca się oraz bardzo zróżnicowana wewnętrznie grupa,

o wspólnej tożsamości, poczuciu zagrożenia i utraconej kontroli nad własną przyszłością,

wyzyskiwana w gospodarce usługowej i poddana bezlitosnemu działaniu sił rynkowych.

Rodzajem jej wewnętrznego spoiwa jest atmosfera nieustannego lęku. Konieczność ciągłego

podejmowania ryzyka w pracy oraz bycia otwartym na zmiany rozbudza w ludziach naturalny

strach. Poczucie lęku jest silnie pobudzane przez tempo współczesnego życia, a strach odnosi

się do poczucia niewiedzy o istniejących zagrożeniach [2, s. 6–11]. Trudności w sterowaniu

procesami politycznymi, ekonomicznymi oraz przemiany instytucji pomnażają codzienne

zagrożenia w odczuciach zwykłych ludzi [19, s. 121].

Jak podał GUSW, pierwszych trzech kwartałach 2013 roku w firmach powstało

406,1 tys. nowych miejsc pracy. To o 20,5 tys. (5,3%) więcej niż w tym samym okresie,

w 2012 roku. Z badań GUS wynika, iż od stycznia do końca września 2013 roku

zlikwidowanych zostało 280,4 tys. miejsc pracy. Przybyło więc netto tylko 126 tys. etatów,

podczas gdy szkoły opuściło 0,5 mln absolwentów. Mieli oni ponad 100 tys. miejsc pracy po

pracownikach, którzy przeszli na emerytury i renty. Dodatkowo wolne miejsca pracy

powstały po osobach zmarłych. Do zajęcia było około 250 tys. etatów. Dla grupy podobnej

wielkości zabrakło pracy – z tego 104,1 tys. młodych absolwentów zasiliło szeregi

zarejestrowanych bezrobotnych, część z nich znalazła zajęcie w szarej strefie lub wyjechała

za granicę [28]. Trudności w znalezieniu pracy przez absolwentów wynikają i będą wynikać

z niekorzystnych uwarunkowań gospodarczych, np. niskiego wzrostu PKB i nakładów

inwestycyjnych czy globalnej dekoniunktury, ale także niedostosowania kompetencji

młodych absolwentów do wymagań polskiego rynku pracy młodych, którego specyfika, jak

wskazuje Polskie Stowarzyszenie Zarządzania Kadrami, polega na opóźnionym wejściu

73

w życie zawodowe osób młodych. Wynika to m.in. z faktu, iż młodzi Polacy chętnie studiują,

co spowodowało, że pokolenie w wieku 25–34 lat jest jednym z najlepiej wykształconych

w Europie. Wskaźnik zatrudnienia w tej kategorii wiekowej wynosi jednak 75,3% i od lat

2008–2009 regularnie spada. Problem zatrudnienia młodych jest wyzwaniem dla całej Unii

Europejskiej. W Grecji czy Hiszpanii bezrobocie wśród młodych przekracza 50%. Obecne

nastroje gospodarcze oraz niedopasowanie podaży do popytu na polskim rynku pracy

powodują, iż firmy wolą zatrudniać specjalistów z doświadczeniem niż absolwentów [27].

Z najnowszych badań Ipsos MORI, wykonanych na zlecenie grupy ubezpieczeniowej

Genworth, wynika, iż co dziesiąty młody Polak nie chce zakładać rodziny, ponieważ boi się

niepewnej sytuacji materialnej, a 84% Polaków odsuwa w czasie najważniejsze życiowe

decyzje dlatego, że nie ma pieniędzy. Z powodu kłopotów finansowych ludzie odkładają

decyzje o ślubie, założeniu rodziny i dzieciach, jak wynika z badania przeprowadzonego

online między 27 a 30 września 2013 roku na reprezentatywnej próbie 1012 dorosłych

Polaków w wieku 16–60 lat [6, s. 1].

Doskonałą ilustracją przekonań młodych Polaków jest najnowszy raport Fundacji

„Energia dla Europy”. Badanie jakościowe „Praca, perspektywy życiowe”, zaprezentowane

w powyższym raporcie, zostało przeprowadzone przez CBOS we wrześniu 2013 roku.

Badanie realizowane było metodą Zogniskowanych Wywiadów Grupowych (FGI) w ramach

czterech sesji odbywających się w: Krakowie, Kielcach, Rzeszowie oraz w Warszawie.

Objęte były nim osoby w wieku 18–25 lat, deklarujące co najmniej średnie zainteresowanie

polityką. W każdej z grup uczestniczyło 8 osób. Wyniki badania wyraźnie wskazały,

iż młodzi ludzie nie mają wygórowanych oczekiwań związanych z przyszłością, a ich

szczytem jest własne mieszkanie lub dom, a także praca, która daje satysfakcję i zapewnia

utrzymanie. Młodzi Polacy pracować chcą głównie w zawodzie, do którego się przygotowują,

częściej na etacie niż na własny rachunek. Już teraz jednak deklarują dużą elastyczność w tym

względzie, biorąc pod uwagę np. trudności na rynku pracy czy uwzględniając w planach na

przyszłość zmianę dotychczasowych preferencji zawodowych. Jeśli chodzi o to, gdzie młodzi

ludzie widzą swoją przyszłość – w kraju czy za granicą – wiele wydaje się zależeć od ich

oceny szans na zatrudnienie na lokalnym rynku pracy. Problem z realizacją swoich planów

życiowych widzą głównie nie w sobie, ale w szeroko rozumianym otoczeniu –

nieprzewidywalnych zmianach na rynku pracy, kryzysach gospodarczych, ale także

w polityczno-prawnych uwarunkowaniach, takich jak ciągłe zmiany w przepisach

i regulacjach prawnych. Moment zakończenia edukacji jest pojmowany jako znalezienie się

w sytuacji nie tylko nowej, ale i w dużej mierze nieprzewidywalnej. Przyszłość jest

74

postrzegana jako wielka niewiadoma. Uczestnicy badania byli świadomi trudności, jakie ich

czekają, ale nie do końca mieli poczucie, iż są w stanie podjąć jakieś sensowne działania,

by zaradzić problemom, które ich czekają. Ich główną strategią jest raczej wypracowanie

odpowiedniej postawy wobec nieznanej przyszłości niż tworzenie jakichś planów życiowych

[1, 5–17].

Młodzi Polacy są przede wszystkim obecnie ogromnie sfrustrowani poziomem

konkurencji na rynku pracy [7, s. 1]. Spełniający kryteria przynależności do kategorii

prekariatu lub też bezpośrednio zagrożeni wchłonięciem przez tę kategorię, to przede

wszystkim absolwenci studiów wyższych. W końcu 2012 roku w strukturze bezrobotnych

absolwentów 83,7% stanowiły osoby w wieku 18–24 lat, a 13,4% w wieku 25–34 lat.

Najwięcej bezrobotnych absolwentów legitymowało się wykształceniem policealnym

i średnim zawodowym – 31,2%, a 29,4% bezrobotnych absolwentów miało wykształcenie

wyższe. Absolwentów z wykształceniem średnim ogólnokształcącym było 18,6%,

a z zasadniczym zawodowym 19,4%. Najmniejszą grupę bezrobotnych absolwentów

tworzyły osoby z wykształceniem gimnazjalnym i poniżej – 1,3%. Specyficzną kategorię

bezrobotnych z wyższym wykształceniem stanowią osoby do 27 roku życia, gdyż przyjęto,

że wiek ukończenia szkoły wyższej przesuwa się. Pod koniec 2012 roku w ewidencji urzędów

pracy zarejestrowanych było 31,5 tys. bezrobotnych, którzy ukończyli szkołę wyższą do

27 roku życia [17, s. 2–11].

Współczesny kapitalizm zmusza do szybkiego i nieustannego uczenia się i wytężonej

pracy. Jest o wiele bardziej racjonalny niż jakikolwiek inny system gospodarczy, ale nie jest

racjonalny w pełni [15, s. 292, 407]. Młodzi ludzie, dopiero wkraczający na rynek pracy,

napotykają współcześnie na wiele barier trudnych, wręcz niemożliwych do pokonania,

a rzeczywistość społeczna pozostawia ich samym sobie. Problematyce prekariatu nie

poświęca się wiele miejsca w rozważaniach oraz badaniach naukowych. Warto jednak

zauważać czyhające zagrożenia, gdyż bagatelizowane, mogą doprowadzić do wielu

niekorzystnych przemian o wymiarze globalnym.

1. Auleytner J., Kądzielawski G., Kluza S., Palcar E., Wapiński M., Włodarczyk M., Sposób

na bezrobocie, Warszawa: Fundacja Energia dla Europy, 2013.

2. Bauman Z., Płynny lęk, tłum. J. Margański, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2008.

3. Bauman Z., On the unclass of precarians, „Social Europe Journal” 2001, nr 6/1 [dostęp:

28 stycznia 2014 r.],

75

<http://www.social-europe.eu/2011/06/on-the-unclass-of-precarians/nieznalezione-w-

polskich-bibliotekach-cyfrowych-on-the-unclass-of-precarians/

4. Beck U., Społeczeństwo ryzyka, tłum. S. Cieśla, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe

Scholar, 2002.

5. Castells M., The Power of identity, Oxford: Wiley-Blackwell, 1997.

6. Ćwiek J., Gdzie praca, tam dzieci, „Rzeczpospolita” 2013, nr 9707 [dostęp: 2 lutego

2014 r.],

http://www.rp.pl/artykul/1070032.html/znalezione-w-polskich-bibliotekach-cyfrowych-

gdzie-praca-tam-dzieci/

7. Ćwiek J., Młodzi skazani na wyjazd, „Rzeczpospolita” 20013, nr 9699 [dostęp: 2 lutego

2014 r.],

<http://www.rp.pl/artykul/1067669.html/znalezione-w-polskich-bibliotekach-cyfrowych-

młodzi-skazani-na-wyjazd/

8. Dahl R., O demokracji, tłum. M. Król, Kraków: Społeczny Instytut Wydawniczy Znak,

2000.

9. Departament Statystyki, Badań i Analiz Krajowego Urzędu Pracy, Zespół Doradczy ds.

Statystyki, Analiz i Prognoz przy współpracy z Ministerstwem Pracy i Polityki Socjalnej

oraz Główny Urząd Statystyczny, Leksykon rynku pracy, Warszawa: Krajowy Urząd

Pracy, 1997.

10. Domański H., Klasy społeczne, grupy zawodowe, organizacje gospodarcze, Warszawa:

Polska Akademia Nauk, 1991.

11. Giddens A., The Consequences of Modernity, Cambridge: Polity Press, 1999.

12. Goban-Klas T., Wartki nurt mediów. Ku nowoczesnym formom społecznego życia

informacji, Kraków: TA i WPN Uniwersitas, 2011.

13. Goldthorpe J.H., Analysing Social Inequality: A Critique of Two Recent Contributions

from Economics and Epidemiology, ,,European Sociological Review” 2009, nr 10(22)

[dostęp: 4 lutego 2014 r.],

<http://esr.oxfordjournals.org/content/early/2009/10/22/esr.jcp046.abstract/nieznalezione

-w-polskich-bibliotekach-cyfrowych/

14. Hayek F., Droga do niewolnictwa, Wrocław: Wektor, 1989.

15. Kołodko G., Wędrujący świat, Warszawa: Prószyński i Spółka, 2008.

16. Król M., Elastyczność zatrudnienia w organizacji, Warszawa: CeDeWu, 2014.

76

17. Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej Departament Rynku Pracy, Wydział Analiz

i Statystyki, 2013, Sytuacja na rynku pracy osób młodych w 2012 roku [dostęp 6 lutego

2014 r], <http://www.psz.praca.gov.pl/znalezione-w-polskich-bibliotekach-cyfrowych

18. Moraczewska A., Korporacje transnarodowe w procesach globalizacji, [w:] Oblicza

procesów globalizacji, red. M. Pietraś, Lublin: Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej,

2002.

19. Ostrowska A., Społeczeństwo ryzyka? Zagrożenia dla zdrowia psychicznego,

[w:] Niepokoje Polskie, red. H. Domański, A. Ostrowska, A. Rychard, Warszawa: IFiS

PAN, 2004.

20. Pietraś M., Globalizacja jako proces zmiany społeczności narodowej, [w:] Oblicza

procesów globalizacji, red. M. Pietraś, Lublin: Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej,

2002.

21. Rewizorski M., Funkcjonowanie rynków pracy w Unii Europejskiej, [w:] Europejska

polityka społeczna, red. R. Gabryszak, D. Magierka, Warszawa: Difin, 2011.

22. Sassen S., Globalizacja. Eseje o nowej mobilności ludzi i pieniędzy, tłum. J. Tegnerowicz,

Kraków: Uniwersytet Jagielloński, 2007.

23. Smoczyński W., Prekariat. Młodzi bez perspektyw. Nowa klasa społeczna, „Polityka”

2011, nr 1 [dostęp: 3 lutego 2014 r.],

<http://www.polityka.pl/tygodnikpolityka/swiat/1519162,1,prekariat-mlodzi-bez-

perspektyw-nowa-klasa-spoleczna.read/znalezione-w-polskich-bibliotekach-cyfrowych-

prekatiat-mlodzi-bez-perspektyw-nowa-klasa-spoleczna/

24. Standing G., The Precariat: The New Dangerous Social Class, London: Bloomsbury

Academic, 2011.

25. Śpiewak P., Obietnice demokracji, Warszawa: Prószyński i Spółka, 2004.

26. Wosińska W., Oblicza globalizacji, Sopot: Smak Słowa, 2008.

27. Bezrobocie wśród absolwentów [dostęp 6 lutego 2014 r.],

<http://www.naukawpolsce.pap.pl/aktualnosci/news,393515,bezrobocie-wsrod-

absolwentow-moze-przekroczyc-30-proc-w-2013-roku.html/znalezione-w-polskich-

bibliotekach-cyfrowych/

28. W polskich bibliotekach cyfrowych [dostęp 6 lutego 2014 r.],

<http://www.stat.gov.pl/gus/wizualizacje/znalezione-w-polskich-bibliotekach-cyfrowych/

77

YOUNG PRECARIANS

The purpose of this article is to introduce the theme of the formation of the new social class –

precarity, co-created by young people and to define and identify its characteristics. An

important aspect is also to present an outline of the process, which ultimately contributed to

the existence of new social groups. As the main causative factor, leading to the emergence of

a new kind of social divisions is indicated unfettered technological progress and the process

of globalization, in particular the globalization of economic markets and associated

in a natural way labor markets.

Key words: precariat, precarity class, precarians, precarization, young precarians.

78

Juriy Dmitriszin

Uniwersytet w Drohobyczu, Ukraina

ОСНОВИ ПРАВОВОГО РЕГУЛЮВАННЯ МОЛОДІЖНОЇ ПОЛІТИКИ В

УКРАЇНІ

У статті аналізуються основні закони та підзаконні нормативно-правові акти, які

спрямовані на регулювання соціального становлення та розвитку молоді, молодіжних

організацій та об’єднань, здійснено аналіз основних проблем самореалізації молоді в

сучасній українській державі. Визначено головні напрями державної молодіжної

політики в Україні. З’ясовано коло проблем, які притаманні державній молодіжній

політиці в Україні в сучасних умовах.

Ключові слова: молодь, молодіжна політика, молодіжні організації, дитячі організації.

Постановка проблеми. В Україні, на сучасному етапі становлення

громадянського суспільства, дуже важливим є розвиток громадських організацій як

важливого інституту громадянського суспільства, адже молодь з її потужним духовно-

творчим потенціалом, є перспективною та прогресивною частиною суспільства. Саме з

студентських акцій-протесту та страйків почалася «революція гідності» на майдані

Незалежності – це, власне, і можна вважати першими паростками громадянського

суспільства в Україні.

Дуже важливим і нагальним, на сьогоднішній день, є пошук шляхів

вдосконалення правового регулювання діяльності молодіжних організацій. Саме

молодіжні громадські організації за нових життєвих реалій можуть бути ефективним

посередником між молоддю і державою, створюють умови та гарантії для реалізації

творчого потенціалу молоді, як у її власних інтересах, так і в інтересах усього

суспільства. Вони зосереджують суспільно активну, свідому молодь, яка здобуває

необхідний досвід управлінської, організаційної, кадрової та іншої роботи. Люди, що

мають таку підготовку є досить перспективними у майбутньому і можуть стати

лідерами нової генерації.

Тому для органів державної влади одним із пріоритетних завдань щодо

забезпечення розвитку економіки, відкритого громадянського суспільства, інтеграції

України до світової спільноти повинно бути вдосконалення роботи з основних

напрямів реалізації державної молодіжної політики, забезпечення повноцінної роботи з

молоддю.

За роки незалежності України сформовано законодавчу базу з питань

соціального становлення та розвитку молоді, утворено центральні і місцеві органи

виконавчої влади, які забезпечують формування та реалізацію державної молодіжної

79

політики, створено мережу установ і закладів для молоді, розроблено та забезпечено

виконання державних і регіональних молодіжних програм, запроваджено механізм

підтримки молодіжного руху та різних категорій молоді тощо.

Насамперед слід зазначити, що правовою базою молодіжних організацій на

сьогодні є Декларація «Про загальні засади державної молодіжної політики в Україні»

від 15.12.1992р. [1]. В Декларації визначено головні завдання та напрямки державної

молодіжної політики: вивчення становища молоді, створення необхідних умов для

зміцнення правових та матеріальних гарантій щодо здійснення прав і свобод молодих

громадян, діяльності молодіжних організацій для повноцінного соціального

становлення та розвитку молоді; допомога молодим людям у реалізації й самореалізації

їх творчих можливостей та ініціатив, широке залучення юнаків і дівчат до активної

участі у національно-культурному відродженні українського народу, формуванні його

свідомості, розвитку традицій та національно-етнічних особливостей; залучення молоді

до активної участі в економічному розвитку України; надання державою кожній

молодій людині соціальних послуг по навчанню, вихованню, духовному і фізичному

розвитку, професійній підготовці; координація зусиль всіх організацій та соціальних

інститутів, що працюють з молоддю.

Головними напрямами державної молодіжної політики в Україні є: розвиток і

захист інтелектуального потенціалу молоді, поліпшення умов і створення гарантій для

здобуття молоддю освіти, спеціальної професійної підготовки та перепідготовки;

забезпечення зайнятості молоді, її правового захисту з урахуванням економічних

інтересів, професійних і соціальних можливостей суспільства; створення умов для

оволодіння духовними і культурними цінностями українського народу та для

безпосередньої участі молодих людей у їх відродженні і розвитку, в охороні та

відтворенні навколишнього природного середовища; формування у молоді почуття

національної гордості, патріотизму, готовності захищати суверенітет України; охорона

здоров'я молоді, формування у неї глибокої потреби в духовному і фізичному розвитку,

вжиття інших заходів, які б забезпечували здоровий генофонд народу України.

Метою дослідження є аналіз нормативно-правової бази з правового

регулювання молодіжної політики та діяльності молодіжних організацій в Україні.

Зазначена проблема є предметом уваги державних та громадських

дослідницьких структур, що здійснюють аналіз питань інтеграції молоді у сучасні

економічні, політичні відносини, вивчають практику державної підтримки молоді [2], а

також широкого кола науковців. У контексті досліджуваної проблеми є важливим

80

Закон України «Про сприяння соціальному становленню та розвитку молоді в Україні»

[3], зокрема, у статтях 14-15 він визначає правовий статус молодіжних громадських

організацій та гарантії їх діяльності. Цим законом визначено, що держава забезпечує

право молоді на створення молодіжних громадських організацій, які є неприбутковими

організаціями. Молодіжні громадські організації мають право вносити до органів

виконавчої влади, органів місцевого самоврядування пропозиції з питань соціального

становлення та розвитку молоді.

Ці питання детальніше регламентуються Законом України «Про молодіжні та

дитячі громадські організації» [4]. В цьому нормативно-правовому акті, визначені

форми державної підтримки молодіжних та дитячих організацій (фінансової,

інформаційної, методичної, організаційної та іншої, якщо вона не суперечить

законодавству України). Крім того, такі організації звільняються від сплати за

державну реєстрацію та збору за реєстрацію їх символіки. Зокрема стаття 10

вищевказаного закону передбачена фінансова підтримка діяльності молодіжних

громадських організацій [4].

Місцеві бюджети, згідно з законом, можуть передбачати певні видатки, проте

тільки на реалізацію певних програм молодіжних громадських організацій. Однак

нерідко посадові особи державних структур розподіляють фінансування згідно з

власним баченням, хоча зовні вони дотримуються певних планів і конкурсів,

оголошують тендери на здійснення тих чи інших ініціатив і проведення заходів.

Закон України «Про сприяння соціальному становленню та розвитку молоді в

Україні» від 05.02.1993 р. [3] гарантує забезпечення соціально-економічних, політико-

правових умов соціального становлення та розвитку молоді. З часу прийняття, закон

мав декілька суттєвих змін, які сприяли розширенню сфер та засобів працевлаштування

молоді. Закон регламентує створення і діяльність молодіжних центрів праці в якості

альтернативних установ Державним центрам зайнятості. Також, з метою вторинної

зайнятості молоді, особливо, учнівської та студентської, визначено правовий статус

молодіжних трудових загонів. Однак згаданий законодавчий акт залишає невирішеним

питання рівного забезпечення випускників державних та приватних освітніх закладів

першим робочим місцем. Відсутні чіткі напрями вирішення проблем молоді, яка не має

освіти. У державі недостатній рівень зацікавленості потенційних роботодавців у

забезпеченні робочих місць для молоді через відсутність законодавчо закріпленої

системи стимулювань роботодавців у сприянні працевлаштуванню молодих

працівників.

81

Окрім вищезазначених базових законів, існує ще ціла низка підзаконних

нормативно-правових актів. Указ Президента України від 6 жовтня 1999 року

№1284/99 «Про першочергові заходи щодо реалізації державної молодіжної політики та

підтримки молодіжних громадських організацій» [5]. Цим Указом запроваджується з 1

січня 2000 року механізм надання молодим громадянам пільгових довгострокових

кредитів на здобуття освіти у вищих навчальних закладах, передбачаючи у державному

бюджеті кошти на ці цілі. Однак до сьогодні цей механізм належно не запрацював.

Указом Президента України від 27 вересня 2013 року затверджено Стратегію

розвитку державної молодіжної політики на період до 2020 року [2], яка базується на

принципах пріоритетності реалізації молодіжних програм та ініціатив, спрямованих на

розв'язання актуальних проблем молоді; залучення громадських об'єднань, що

представляють інтереси молоді, до процесу прийняття центральними і місцевими

органами виконавчої влади рішень щодо розв'язання проблем молоді.

Слід також відверто говорити про проблеми взаємозв`язку громадських

організації і держави. Йдеться про відносини співпраці, партнерства і взаємодопомоги.

Державні органи все ще зверхньо із острахом ставляться до громадських організацій:

намагаються всебічно контролювати їхнє громадське життя, встановлювати певні межі

цієї діяльності, вбачаючи в них загрозу. В цьому контексті важливими є формування і

підвищення правової свідомості та правової культури молоді, підвищення суспільної

активності й ініціативи молодих людей, створення сприятливих умов для звернення

громадян та їх організацій до суду для захисту своїх прав і законних інтересів. Саме так

можна зменшити тиск і втручання держави у функціонування громадських організацій і

завдяки цьому трансформувати відносини між ними у партнерські.

Орієнтуючись на цінності свободи і демократії, ми повинні розбудувати

суспільно-політичні інституції в Україні, через які можна досягати конституційної мети

– формування громадянського суспільства і правової держави. Активна участь у цій

діяльності молодіжних громадських організацій – основа досягнення визначеної мети.

Попри широку правову базу регулювання діяльності молодіжних організацій та рухів,

актуальними залишаються такі проблеми державної молодіжної політики: забезпечення

доступної освіти; забезпечення зайнятості; погіршення стану фізичного і психічного

здоров'я; забезпечення житлом; недосконалість правового регулювання; низький рівень

наукового обґрунтування процесу реалізації державної молодіжної політики; низький

рівень взаємодії центральних і місцевих органів виконавчої влади та громадських

82

об'єднань, які представляють інтереси молоді; нечіткість визначення прав і обов'язків

молоді та суб'єктів, які беруть участь у реалізації державної молодіжної політики.

Отже, молодіжна політика має розгалужене законодавство, яке гарантує право

молоді займати важливе місце в суспільстві. Проте нормативно-правове забезпечення

практично є несистематизованим, що ускладнює його застосування. Існує потреба

оптимізації механізмів реалізації цих законодавчих гарантій у молодіжній сфері

відповідно до сучасних реалій.

1. Декларація про загальні засади державної молодіжної політики в Україні.

[Електронний ресурс]. – Режим доступу: http://zakon4.rada.gov.ua/laws/show/2859-12

2. Указ Президента України від 27 вересня 2013 року № 532/2013 «Про стратегію

розвитку державної молодіжної політики на період до 2020 року». [Електронний

ресурс]. – Режим доступу: http://zakon4.rada.gov.ua/laws/show/532/2013

3. Закон України «Про сприяння соціальному становленню та розвитку молоді в

Україні». [Електронний ресурс]. – Режим доступу:

http://zakon4.rada.gov.ua/laws/show/2998-12

4. Закон України «Про молодіжні та дитячі громадські організації». [Електронний

ресурс]. – Режим доступу: http://zakon4.rada.gov.ua/laws/show/281-14

5. Указ Президента України від 6 жовтня 1999 року №1284/99 «Про першочергові

заходи щодо реалізації державної молодіжної політики та підтримки молодіжних

громадських організацій». Електронний ресурс]. – Режим доступу:

http://zakon4.rada.gov.ua/laws/show/1284/99

FUNDAMENTALS OF LEGAL REGULATION OF YOUTH POLICY IN UKRAINE

The article analyses the basic laws and normatively-legal acts that are aimed at regulation of

social formation and development of young people, youth organizations and associations, the

analysis of the main problems of youth self realization in modern Ukrainian state is carried

out. Main directions of public youth policy in Ukraine are defined. The range of problems that

are inherent in the state youth policy in Ukraine in the current conditions that change rapidly

is ascertained.

Keywords: youth, youth policy, youth organizations, children's organizations.