scenariusze I

3

AgataBartnik

Polsko -Niderlandzkie

Centrum Kulturyi Edukacji

w Rotterdamie

Lekcja I

I NagrodaScenariusz

Warsztatów ChopinowskichWarsztaty Chopinowskie zorganizowane w ramach obchodów dwusetnej rocz−

nicy urodzin Fryderyka Chopina obejmują 5 jednostek lekcyjnych. Adresowane są douczniów szkoły podstawowej przy Szkolnym Punkcie Konsultacyjnym w Hadze.Punkt ciężkości warsztatów stanowi „ Etiuda o Fryderyku” (Aneks, str.13) – przedsta−wienie teatralne autorstwa Anety Noworyty, które w sposób dostępny i przyjazny per−cepcji młodego widza i aktora zapoznaje go z poszczególnymi okresami życia i twór−czości Fryderyka Chopina. Próby teatralne i analiza tekstu „Etiudy o Fryderyku” po−zwolą uczniom w sposób komplementarny pojąć istotę twórczości genialnego pol−skiego kompozytora i oswoić się z najważniejszymi faktami z jego biografii.

Przebieg warsztatów

Lekcja ICz. 1 „Puzzle Chopinowskie”

Cele ogólne:– zapoznanie uczniów z najważniejszymi faktami z biografii Fryderyka Chopina– doskonalenie umiejętności pracy w grupie

Cele operacyjne, uczeń:– rozpoznaje wizerunek Fryderyka Chopina– potrafi odpowiedzieć na 9 zasadniczych pytań dotyczących życia i twórczości

kompozytora– doskonali swoje umiejętności pracy w grupie– potrafi drogą audytywną rozpoznać brzmienie fortepianu

Krótki opis części 1

W części tej wykorzystane zostaną dziewięcioelementowe puzzle, które po uło−żeniu utworzą ilustrację pomnika Chopina z Warszawskich Łazienek. Zadaniemuczniów jest rozłożenie układanki kawałek po kawałku, przeczytanie na głos pytańznajdujących się na odwrocie każdego puzzla, udzielenie na nie odpowiedzi orazponowne ułożenie puzzli.

Wśród większości pytań znajdują się hasła z krzyżówki, która w ramach podsu−mowania wiedzy rozwiązana zostanie podczas lekcji 5−tej – ostatniej.

Szczegółowy przebieg części 1

Uczniowie siedzą na podłodze. Przed nimi znajduje się rzutnik, wyświetlającyportrety Fryderyka Chopina z różnych okresów jego życia. Nieco z boku stoją zawie−szone na sztaludze i zakryte płótnem puzzle Chopinowskie. Nauczyciel witauczniów i rozpoczyna pogadankę.

Kochane dzieci, zaprosiliśmy was dziś tutaj z nie byle jakiego powodu. Otóż 200lat temu, dokładnie 1 marca 1810 roku, urodził się ten oto człowiek z portretu. Czywiecie kim on jest? To Fryderyk Chopin – najwybitniejszy polski muzyk, pianista

Temat:FryderykChopin

scenariusze4.qxd 11/22/2010 9:57 AM Page 3

jeden z największych kompozytorów w historii muzyki. Z całą pewnością rzec moż−na, iż Fryderyk Chopin był i wciąż pozostaje najsławniejszym Polakiem, a jego mu−zyka jest powszechnie znana i kochana na całym świecie. Czy macie więc ochotę do−wiedzieć się czegoś więcej na temat tego wspaniałego Polaka? Pomogą wam w tympuzzle Chopinowskie. (Nauczyciel odsłania puzzle i objaśnia zasady zabawy). Po−znajecie, kto jest na tym pomniku? Oczywiście, nasz znajomy, Fryderyk Chopin. Czyktoś z was wie, w jakim mieście znajduje się ten wspaniały posąg? W warszawskichŁazienkach. To najsłynniejszy pomnik Fryderyka Chopina na świecie. A teraz dokład−nie przyjrzyjmy się naszej układance. Spójrzcie, na odwrocie każdego puzzla znaj−duje się pytanie. Waszym zadaniem jest podejść do mnie, ściągnąć puzzla ze sztalu−gi, odwrócić go i przeczytać pytanie znajdujące się na jego odwrocie. Pytań – policz−my – jest 9. Spróbujcie jak najlepiej zapamiętać poszczególne odpowiedzi ponieważprzydadzą się wam one przy zabawie z krzyżówką, za rozwiązanie której – dodajmy– czekają na was atrakcyjne nagrody. A zatem zaczynamy! Poproszę o podejście domnie pierwszego chętnego do odsłonięcia puzzla i przeczytania pytania (o odsłonię−cia puzzla i przeczytania kolejnego pytania nauczyciel prosi innego ucznia. Uczeńczyta, nauczyciel powtarza treść pytania. Po udzieleniu każdej odpowiedzi uczeń za−pisuje ją na tablicy).

Pytanie 1. Ile lat temu urodził się Fryderyk Chopin?

Na to pytanie już zdążyliśmy sobie odpowiedzieć. Pamiętacie? Fryderyk Chopinurodził się dokładnie 200 lat temu. Nic więc dziwnego, że na całym świecie rok 2010obchodzony jest jako Międzynarodowy Rok Chopinowski, a co za tym idzie niemalw każdym kraju odbywa się mnóstwo koncertów muzyki tego wspaniałego artysty,wystaw z pamiątkami po kompozytorze, projekcji filmów opowiadających o życiuChopina, itd…

Pytanie 2. Zawód Fryderyka Chopina

Odpowiedź na to pytanie też nie powinna sprawić wam problemu. FryderykChopin był pisarzem? Malarzem? Kosmonautą? A może kompozytorem? Oczywiście,musiał być kompozytorem, skoro tworzył muzykę.

Pytanie 3. Ulubiony instrument Fryderyka Chopina

Wsłuchajcie się teraz w muzykę, która nieustannie nam tu rozbrzmiewa. Spójrz−cie też na ilustracje (załącznik nr 7). Jak nazywa się instrument, który słyszycie i wi−dzicie? Oczywiście, że to fortepian. Właśnie na ten instrument Chopin skomponowałniemal wszystkie spośród swoich ponad dwustu kompozycji.

Pytanie 4. Dziedzina sztuki, którą uprawiał Fryderyk Chopin

Skoro Chopin był kompozytorem, grał na fortepianie i tworzył utwory na ten in−strument, oczywiste jest to, że dziedziną sztuki, którą się zajmował była muzyka.

Pytanie 5. Miejsce urodzenia Fryderyka Chopina

A teraz spójrzcie na tę ilustrację (załącznik nr 9)*. Co widzicie? Biały budynekz przepięknymi klombami pełnymi kwiatów i drzew. To dworek w Żelazowej Woli.Właśnie tam, w Żelazowej Woli, 1 marca 1810 roku urodził się Fryderyk Chopin.Obecnie w dworku w Żelazowej Woli mieści się muzeum Fryderyka Chopina i salakoncertowa, w której przez cały rok odbywają się koncerty Chopinowskie. Zapamię−tajmy i raz jeszcze powtórzmy tę nazwę: Żelazowa Wola!

Pytanie 6. Stolica Polski, miasto w którym wychował się Fryderyk Chopin

Jako bardzo małe, zaledwie roczne dziecko Fryderyk wraz ze swoimi rodzicamii siostrami przeprowadził się do Warszawy. Tam właśnie wychowywał się, uczył mu−zyki i mieszkał do czasu, kiedy na stałe wyjechał z Polski. Nic zatem dziwnego, żewłaśnie w Warszawie w Pałacu Ostrogskich znajduje się największe na świecie mu−zeum Fryderyka Chopina, i że to właśnie tam, w naszej stolicy co 5 lat odbywa się4

Czas operacyjny: 20 minut

Metody pracy: • rozmowa kierowana, • burza mózgów.

Środki dydaktyczne: • puzzle o wymiarach 60 cm

x 90 cm (załącznik nr 2), • portrety Chopina (załącznik

nr 3, 4, 5, 6), • ilustracje przedstawiające:

Chopina grającego nafortepianie w salonie księciaAdama Czartoryskiego(załącznik nr 7), „muzykę”(załącznik nr 8), dworekw Żelazowej Woli (załączniknr 9), Warszawę (załącznik nr 10),

• grób Fryderyka Chopina nacmentarzu Pere-Lachaisew Paryżu (załącznik nr 11),kryptę z sercemkompozytora (załącznik nr 12), logo Roku Chopinowskiego— znak graficzny „Chopin2010” (załącznik nr 13)

• płyta CD lub inne nośnikiumożliwiające odtworzenieNocturnu H – dur op. 9 nr3.


Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im. Fryderyka Chopina. Kolejny konkurs –tym razem XVI – odbędzie 1 października. Zjadą na niego młodzi pianiści z całegoświata. Oglądajcie więc uważnie telewizję i słuchajcie radia. To bardzo ważne wy−darzenie!

Pytanie 7. Miejsce dozgonnej emigracji Chopina

Kochani, być może już wiecie z lekcji historii, albo słyszeliście od rodziców, żeczasy, w których żył Fryderyk Chopin były czasami bardzo złymi i nieszczęśliwymidla Polski. Polska nie istniała wtedy na mapie Europy jako wolne i niezależne pań−stwo, ponieważ była podzielona pomiędzy Rosję, Prusy i Austrię. Przykre, prawda?Polacy jednak nie poddali się. Nieustannie próbowali odzyskać wolność i walczyliprzeciwko Rosji, Prusom i Austrii. Pewnego razu, kiedy Chopin miał 20 lat, wybuchłow Warszawie powstanie przeciwko Rosji zwane Powstaniem Listopadowym. Wtedyteż Chopin w obawie przed śmiercią i z lęku przed wtrąceniem do więzienia musiałczym prędzej uciekać z Polski. Miejscem, w którym na stałe zamieszkał po wyjeździeze swojej ojczyzny był Paryż. Słyszałyście już kiedyś tę nazwę? Na pewno – Paryż toprzecież stolica Francji i jedno z najpiękniejszych miast na świecie. Tam właśnie –w Paryżu – Chopin spędził prawie 20 lat swojego życia, tam też zmarł i został pocho−wany. Kiedy będziecie w Paryżu, koniecznie wybierzcie się na cmentarz Pere Lacha−ise (załącznik nr 11), odnajdźcie tam grób Fryderyka i złóżcie na nim kwiaty. Zgoda?

Pytanie 8. Co stało się z sercem Fryderyka Chopina po jego śmierci?

Wiemy już, że po śmierci Chopin został pochowany w Paryżu. Jednak na pary−skim cmentarzu Pere Lachaise spoczęło tylko ciało kompozytora. Serce Fryderyka zo−stało przywiezione do Warszawy. Stało się tak, ponieważ Chopin tuż przed swojąśmiercią bardzo prosił o to, by gdy umrze, jego serce wróciło do Polski, którą niezwy−kle kochał i za którą po wyjeździe z Warszawy bardzo tęsknił. Tuż przed śmiercią po−wiedział nawet „ tam skarb twój, gdzie serce twoje” co oznaczać miało, że Polska by−ła jego skarbem, czyli czymś bardzo cennym i ważnym w jego życiu, czymś co mu−siał bardzo kochać.

Wola kompozytora została spełniona. Serce Chopina zostało pochowane w ko−ściele Świętego Krzyża przy ulicy Krakowskie Przedmieście (załącznik nr 12). Będącw Warszawie koniecznie odszukajcie ten kościół, wejdźcie do niego, znajdźciemiejsce, w którym pochowane jest serce kompozytora i przypomnijcie sobie, jak bar−dzo Chopin musiał kochać Polskę i jak bardzo za nią tęsknił, skoro jego serce,przywiezione z Francji do Polski, na wieki spoczęło w Warszawie.

Pytanie 9. Narodowość Chopina

Oczywiście, że Chopin był Polakiem. Musiał nim być, skoro urodził się w Żela−zowej Woli, wychował Warszawie i przez całe życie kochał Polskę do tego stopnia,że kazał przywieźć swoje serce do Warszawy. Sami jednak przyznajcie, że Chopinto raczej nie po polsku brzmiące nazwisko. Gdyby nazywał się Szopeński, Szopski,może Szopiński, nie mielibyśmy wątpliwości. Ale „Chopin”. No cóż, „Chopin” to na−zwisko francuskie. Ojciec Chopina – Mikołaj Chopin był Francuzem, który jako 17−letni młodzieniec przyjechał do Polski, zakochał się w niej i na zawsze już w niej po−został. Niemniej jednak sam Fryderyk Chopin bez cienia wątpliwości był Polakiem,ponieważ i jego mama – pani Justyna Chopin była Polką.

A zatem odpowiedzieliśmy już na wszystkie pytania. Teraz szybko i sprawnieprzypomnijmy sobie najważniejsze wiadomości. (Nauczyciel ponownie zadaje 9 po−wyższych pytań, uczniowie chórem na nie odpowiadają, w sytuacjach niejasnychposiłkują się słowami zapisanymi na tablicy).

Doskonale poradziliście sobie z zadaniem, jesteście już wykwalifikowanymichopinologami. W nagrodę możecie teraz ponownie ułożyć puzzle.

Uczniowie układają puzzle. Osoba, która jako pierwsza odpowie na pytanie, jaknazywa się obiekt z puzzli, otrzyma nagrodę.

5

Załącznik nr 12Serce Chopina zostałopochowane w krypcie

w kościele Świętego Krzyża


Część 2. Casting do przedstawienia teatralnego „Etiuda o Fryderyku”

Cele ogólne: – zapoznanie uczniów z kolejnymi faktami z życia kompozytora – kształtowanie umiejętności wspólnego podejmowania decyzji i pracy w grupie

Cele operacyjne, uczeń: – zna i potrafi wymienić bliskie Chopinowi osoby– zdaje sobie sprawę z ludowych inspiracji Chopina i jego miłości do polskiego folkloru


Uczniom przedstawieni zostają bohaterowie sztuki teatralnej „Etiuda o Frydery−ku”. Na podstawie opisu charakterologiczno−wizualnego, uczniowie wybierają spo−śród siebie aktorów, którzy wcielą się w poszczególne osoby sztuki.

Szczegółowy przebieg części 2

Drogie dzieci, wiecie już kim był i czym zajmował się Fryderyk Chopin. Czasnajwyższy bliżej przyjrzeć się jego życiu i muzyce, którą tworzył.

Będziecie teraz miały okazję przenieść się w czasy Fryderyka Chopina i bezpo−średnio uczestniczyć w wydarzeniach, które rozgrywały się w jego życiu.

Proponuję więc, byśmy wspólnie zabawili się w teatr. Bohaterowie z naszego przedstawienia to osoby, które w rzeczywistości, około

dwustu lat temu, miały do czynienia z Fryderykiem Chopinem. Przedstawię je wam,a wy pomożecie mi wybrać spośród siebie aktorów, którzy mogliby wcielić się w ichrole.

– Postacią najważniejszą naszej sztuki jest oczywiście Fryderyk Chopin. Wiemyjuż, jak wyglądał. Co poza tym? (uczniowie wymieniają poznane podczas pogadan−ki fakty z życia kompozytora). Należy jeszcze dodać, że pomimo sławy i sympatii,którą darzyli go ludzie, Chopin nie był ani trochę szczęśliwym człowiekiem. Popierwsze, dlatego, że po wyjeździe z Warszawy do Paryża nigdy już do Polski nie po−wrócił. Niezwykle rzadko też spotykał swoją rodzinę – rodziców i siostry. Nic więcdziwnego, że bardzo tęsknił i za rodziną, i za Polską. Po drugie, Fryderyk przez całeswoje życie ciężko chorował na nieuleczalną chorobę o nazwie gruźlica. Ta choro−ba sprawiała, że Chopin wciąż się przeziębiał, był słaby, nieustannie kaszlał i plułkrwią. To właśnie gruźlica spowodowała, że Chopin zmarł w bardzo młodym wieku– mając zaledwie 39 lat.

– Drugą ważną postacią jest Narrator. Narrator to ktoś taki, kto komentuje wy−darzenia na scenie i zapowiada, co będzie się działo w kolejnych odsłonach. Narra−tor w naszej sztuce to romantyczny poeta, który wypowiada swoje kwestie w sposóbpoważny, ze zrozumieniem i romantycznym polotem.

– Kolejna ważna postać naszej sztuki to pani Justyna Chopin (załącznik nr 14).Przypatrzcie się dokładnie ilustracji i powiedzcie, kim mogła być Justyna Chopin dlaFryderyka? Była jego mamą i zarazem pierwszym nauczycielem gry na fortepianie.Uchodziła za osobę niezwykle uprzejmą i odznaczała się doskonałymi manierami.Była również niezwykle piękną, wysoką kobietą o długich blond włosach i dużychniebieskich oczach.

Czy wśród was, dziewczynki, jest ktoś kto mógłby się wcielić w tę rolę?

– Kolejna osoba to Emilka Chopin – młodsza o dwa lata siostra Fryderyka (za−łącznik nr 15). Emilka była najukochańszą siostrą małego Frycka i jego najwierniej−szą towarzyszką zabaw. Przejawiała niezwykły talent literacki, pisała wiersze, a na−

6


Metody pracy: • pogadanka, • burza mózgów • pokaz

Środki dydaktyczne: • ilustracje z wizerunkami

omawianych postacii tańców

• tło muzyczne – Mazurek B-dur op. 7,

nr 1.


wet sztuki teatralne. Kto wie, być może, gdyby dożyła wieku dojrzałego, byłabyz niej tak wielka pisarka, jak wielkim kompozytorem był jej brat. Niestety Emilkazmarła w wieku 15 lat na gruźlicę, czyli – jak pamiętamy – chorobę, która stała sięrównież przyczyną śmierci samego Fryderyka Chopina. Ze świadectw współcze−snych Emilce wiemy, że z powodu gruźlicy jej twarz była bardzo blada, a oczymocno błyszczały, co w połączeniu z jej ogromną łagodnością sprawiało, iż wyglą−dała jak anioł.

– Dominik Dziewanowski, którego portret nie zachował się do naszych czasów,to przyjaciel Chopina z dzieciństwa. To właśnie w dworku Dominika, w SzafarniChopin wraz z Emilką spędzał wszystkie swoje letnie wakacje. Wraz z Dominikiemmłody Frycek hasał po polach i lasach, a podczas wypadów do wsi poznawał muzy−kę i tańce ludowe.

– Gęsiareczka – to biedna wiejska dziewczynka, być może nawet sierota, którapo to by zarobić choćby na kromkę chleba, pasła gęsi za wsią (załącznik nr 16). Nie−kiedy taka gęsiarka spędzała sam na sam ze swoimi gęśmi cały dzień. Musiało jej siębardzo przy tym nudzić. Nic więc dziwnego, że, aby urozmaicić sobie czas, śpiewa−ła zasłyszane we wsi piosenki ludowe. Legenda głosi, że pewnego razu przechadza−jący się po łące Frycek spotkał taką gęsiarkę, która zaśpiewała mu piosenkę. To wła−śnie tę piosenkę Chopin przerobił na słynną pieśń „ Życzenie”.

– Jancio skrzypek – to prosty wiejski chłopak, który pasąc krowy, konie lubowce przygrywał sobie na fujarce, skrzypkach lub harmonii (załącznik nr 17). Podob−nie jak gęsiarce, i Janciowi musiał bardzo dłużyć się taki dzień spędzony za wsią nawypasie zwierząt. Dla zabicia czasu ćwiczył różnego rodzaju utwory i techniki gryna swoim instrumencie. Nic więc dziwnego, że najczęściej to właśnie on był najlep−szym muzykantem we wsi, więc zapraszany był na wiejskie zabawy, gdzie przygry−wał ludziom do tańca. Zdarzało się niekiedy, że Chopin, tworząc swoje kompozycje,zasięgał rady takich wiejskich muzykantów.

– Anioły (dwie lub trzy osoby grające na fletach) – (załącznik nr 18) Czy wierzyciejeszcze w bajki i legendy? Wyobraźcie sobie, że pewnego razu w życiu Chopina zdarzy−ła się niezwykła historia. Otóż, legenda głosi, że w Wiedniu w 1830 roku, podczas samot−nie spędzanego Bożego Narodzenia, Chopin spotkał się z aniołami. To właśnie one przy−niosły smutnemu i tęskniącemu za Polską i rodziną Fryderykowi pocieszenie, grając nafletach jego ulubioną kolędę „ Lulajże, Jezuniu”. Tego samego dnia Chopin skomponowałjeden ze swoich najpopularniejszych utworów – Scherzo h–moll, w środku którego zna−lazła się właśnie ta kolęda.

– George Sand – Spójrzcie teraz na kolejny portret (załącznik nr 19). Jak sądzi−cie, jakiej narodowości może być ta piękna pani o zdecydowanych rysach twarzy?Jak wam się wydaje, pochodzi z południa czy z północy Europy? Postać z portretu toGeorge Sand – popularna francuska pisarka, która przez wiele lat była bliską przyja−ciółką Chopina. To właśnie dzięki niej Chopin skomponował większość ze swychnajsławniejszych utworów.

Kochani, do pełnego składu potrzeba nam jeszcze tancerzy oberka i polone−za oraz osoby, które przebrane w wytworne stroje paryżan z I poł. XIX wieku za−grałyby gości salonu George Sand.

– Jak wam się wydaje, czy tancerze ze zdjęcia (załącznik nr 20) tańczątaniec ludowy czy dworski? Szybki czy powolny? Taniec, który widzicie nazdjęciu, to oberek. Bardzo żywy, wesoły taniec ludowy, który w czasach Cho−pina był najpopularniejszym tańcem zabaw wiejskich. To właśnie na podstawieoberków, wykorzystując ich rytm i melodie, Chopin komponował swoje słynneMAZURKI – czyli oberki już nie do tańczenia, lecz do słuchania i grania na forte−pianie (około 10 osób).

7

Załącznik nr 19George Sand

Załącznik nr 17Jancio skrzypek


– A teraz przyjrzycie się tym postaciom (załącznik nr 21). To tancerzepoloneza – najsłynniejszego polskiego tańca narodowego. Patrząc na ichubrania, jak sądzicie, są to ludzie ze wsi czy z miasta? A sam polonez, jakwam się wydaje, to taniec szybki czy wolny? Wesoły czy poważny? Polonezto taniec polskiej szlachty i arystokracji. Tańczono go w sposób bardzo do−stojny i dumny. Ponieważ podobnie jak oberek, polonez również kojarzył sięChopinowi z Polską, kompozytor napisał w swoim życiu aż 25 takich polo−nezów. (12 osób = 6 par).

– I wreszcie ostatnie osoby naszego dramatu – goście salonu GeorgeSand (załącznik nr 7) – czyli francuskiej przyjaciółki Chopina, która, jak pa−miętamy, była pisarką. Skoro mowa o salonie, to, jak wam się wydaje, gościebędą ubrani w stroje ludowe czy eleganckie? Ich zachowanie będzieswobodne czy wytworne i dostojne? (około 7 osób)

Wystawienie sztuki teatralnej nie może obyć się bez pewnej bardzo waż−nej rzeczy. Jak sądzicie, bez czego? Ta rzecz służy do tego, by przedstawie−nie rozreklamować i zachęcić widzów do tego, by je obejrzeli. Mowa o afi−

szu. A zatem wybierzmy naszych grafików, którzy stworzą przepiękny plakat teatral−ny. Możecie oprzeć się na wrażeniu, które wywarła na was dzisiejsza rozmowa o Fry−deryku Chopinie, jego pasjach, miłości, muzyce itd. Niezbędne informacje, czyli: da−tę, miejsce wystawienie sztuki, autora przedstawienia, imię i nazwisko reżysera znaj−dziecie na plakacie, który został stworzony specjalnie na dzisiejsze spotkanie (załącz−nik nr 23).

Mamy więc całą ekipę, zatem czas przebrać się w kostiumy i zacząć próbę na−szego przedstawienia.

Uwaga!

Ze względu na złożoność ról gęsiarki i grającego kolędę „Lulajże, Jezuniu” anio−ła w role te wcielą się uczennice z Rotterdamskiej Szkoły im. Henryka Sienkiewicza,które już wcześniej brały udział w przedstawieniu „Etiuda o Fryderyku”.

8

Załącznik nr 21 Tancerze poloneza

Załącznik nr 7Goście salonu George Sand

*Z braku miejsca nie publikujemy wszystkichilustracji, które znalazły się w załącznikach doWarsztatów Chopinowskich. Odpowiednieilustracje można odnaleźć w materiałachdołączonych do „Teczki Rocznicowej 2010” lub wInternecie.


Lekcja II

Część 1. Scena wiejska, czyli ludowe inspiracje Fryderyka Chopina

Krótkie wprowadzenie do ludowych inspiracji w twórczości Chopina i analizasceny wiejskiej.

Cele ogólne: – rozszerzenie wiedzy uczniów na temat wątków ludowych w twórczości F. Chopina– rozwijanie wrażliwości i wyobraźni scenicznej

Cele operacyjne, uczeń:– rozwija i doskonali swoją wyobraźnię sceniczną – zapoznaje się z kolejnymi faktami z życia Fryderyka Chopina– poprzez obcowanie z przedmiotami sztuki (fortepian, skrzypce, stroje ludowe, itd…)

rozwija swoją wrażliwość i otwartość na sztukę – zapoznaje się z procesem muzykowania

Kochani, wiemy już, że Fryderyk – nazywany w dzieciństwie Fryckiem – jakomłody chłopak wszystkie swoje wakacje spędzał na wsi, w Szafarni – gdzie znajdo−wał się dworek rodziny Dziewanowskich. W dworku tym stał fortepian, przy którymsiadywał i grywał Fryderyk Chopin (nauczyciel wskazuje na fortepian i prosi odtwór−cę roli Fryderyka, by usiadł za instrumentem i symulował grę).

Grze Fryderyka zawsze przysłuchiwała się jego mama – Pani Justyna Chopini młodsza siostra Emilka (nauczyciel prosi o podejście do fortepianu odtwórczynieról Pani Chopin i Emilki. Pani Chopin zasiada w fotelu, a Emilka stoi przy fortepia−nie po lewej stronie grającego Frycka). Ukochany kuzyn Fryderyka – Dominik byłwielkim miłośnikiem literatury. Często w upalne letnie dni siadywał pod wierzbą,która rosła tuż przy oknie salonu, w którym grywał Chopin. Delektując się grą swo−jego kuzyna, w cieniu wierzby, często czytał książkę (nauczyciel prosi odtwórcę ro−li Dominika o wzięcie książki i zajęcie miejsca pod drzewem). Okno salonu, w któ−rym grywał młody Frycek wychodziło na wiejskie podwórze, na którym wieśniacyczęsto tańczyli i śpiewali (nauczyciel prosi tancerzy o zajęcie miejsca za płotem).Dyżurnym wiejskim muzykantem, który przygrywał wieśniakom do tańca, był Jancioskrzypek. Stawał on zazwyczaj przy płocie, najpierw stroił skrzypce, a potem wygry−wał żwawe obereczki (nauczyciel prosi odtwórcę roli Jancia skrzypka o wzięcie zesobą skrzypiec, symulowanie strojenia, a potem udawanie gry). Chopin uwielbiałprzysłuchiwać się oberkom i następnie przetwarzać je według zasad muzyki profe−sjonalnej na przepiękne mazurki, których w całym swoim życiu napisał ponad sto.

Za chwilę usłyszycie, w jaki sposób prymitywnego oberka, zasłyszanego od Jan−cia skrzypka, Chopin przerobił w wykwintnego Mazurka D–dur.

Całości wydarzeń z prawego boku sceny przyglądać się będzie narrator.W chwili, gdy wypowiadać on będzie swoje kwestie, wyjdzie na przód sceny.

Wszyscy już zajęli swoje miejsca? A zatem możemy zaczynać próbę sceny 1−szej – „wiejskiej”.

Próba pierwszego „dooberkowego” odcinka sceny z Mazurkiem B−dur op. 7nr 1 w tle, po której narrator powraca na swoje miejsce, Fryderyk wraz z panią Chopini Emilką zaczynają przyglądać się tańczącym oberka wieśniakom, wiejskiej zabawieprzygląda się również siedzący pod wierzbą Dominik. Jancio skrzypek zaczyna graćoberka. Po czterech taktach przygrywki na scenę wbiegają wieśniacy tańczący oberka.

9

Lekcja II


Metody pracy: pogadanka

Środki dydaktyczne: • nagaranie oberka Jana Gacy • Mazurek D-dur op. 33, nr 2• kostiumy i inne wymienione

w didaskaliach rekwizyty


Część 2. Próba oberka

Cele ogólne: – zaznajomienie uczniów z kulturą muzyczno−choreograficzną Mazowsza– ugruntowywanie wiedzy na temat wpływu muzyki ludowej na twórczość Chopina– zapoznanie uczniów z podstawowym krokiem oberka i jego zasadniczymi figurami– rozwijanie i doskonalenie plastyki ciała uczniów – doskonalenie inteligencji kinetycznej – rozwijanie i doskonalenie umiejętności pracy w grupie – rozwijanie i doskonalenie umiejętności i odpowiedzialności za efekt końcowy – doskonalenie koordynacji słuchowo−ruchowej

Cele operacyjne, uczeń: – wzbogaca swoją wiedzę na temat oberka – zna charakterystykę tego tańca – zna podstawowy krok oberka i zasadnicze figury tego tańca, które umie wykorzystać

w nieskomplikowanym 50−sekundowym układzie choreograficznym. – poznaje podstawowy krok oberka, siedem jego podstawowych figur, które potrafi za−

stosować w prostym 50−sekundowym układzie choreograficznym– kontroluje prawidłową sylwetkę i postawę– umie wskazać korelację oberek−mazurek– rozpoznaje kolejne utwory: Oberka Jana Gacy oraz Chopinowskiego Mazurka op. 33

nr 2, i melodię „Życzenia” op. 74 nr 1. – nabywa i doskonali umiejętności pracy w grupie– potrafi „ichać” i „wyhukiwać”

Szczegółowy przebieg części

A teraz czas na to, by nauczyć się tańczyć oberka. Kochani, powiedzcie wszyst−ko, czego zdążyliście już dowiedzieć się na temat tego tańca. Wiemy więc, że obe−rek inspirował Chopina do tworzenia mazurków, jest tańcem szybkim i wesołym, tań−czy się go na 3 z przytupem na 2. Co ciekawe, tańcząc oberka można śmiało gwiz−dać i „ ichać”.

Nauczyciel objaśnia i pokazuje: podstawowy krok oberka, metody artykulacjiwyhuków, ichań i świstów. Następnie zapoznaje uczniów z siedmioma najprostszy−mi figurami tańca (krok oberkowy do przodu, krok oberkowy do tyłu, krok oberkowyw prawo, krok oberkowy w lewo, obrót w prawo, obrót w lewo, taniec w kole z ukło−nami na pierwszą miarę taktu i ichaniem na drugą) po czym łączy je w 50−sekundo−wy układ choreograficzny.

Po oswojeniu się z poszczególnymi figurami i trzy−czterokrotnym powtórzeniuukładu wraz z wbiegiem i wybiegiem ze sceny, nauczyciel przechodzi do analizyi próby kolejnych odcinków sceny wiejskiej. Cichną dźwięki oberka Jana Gacy i za−czyna wybrzmiewać Mazurek D−dur op. 33, nr 2. Próba przebiega zgodnie ze scena−riuszem i wskazówkami zapisanymi w didaskaliach.

Słyszycie? W tym momencie oberek się kończy i Chopin pod wielkim wrażeniemtego co usłyszał, zaczyna komponować swojego słynnego Mazurka D−dur. Prawda,że piękny, i całkiem podobny do oberka zagranego przez Jancia skrzypka?

Nauczyciel wskazuje na odtwórcę roli Chopina i Jancia skrzypka i prosi icho wypowiedzenie kolejnych kwestii. Następnie rozpoczyna swój komentarz do sce−ny z gęsiarką.

Wyobraźmy sobie, że podwórze wiejskie powoli przeistacza się w łąkę. Na sce−nę poprosimy teraz gęsiarkę, która będzie się po tej łące przechadzać rozkołysanymi pogodnym krokiem, od czasu do czasu spoglądając to na Fryderyka, to na Domini−ka. Po odegraniu kolejnej scenki Emilka, Dominik i Ludwik dołączą do gęsiarki i z za−interesowaniem słuchają śpiewanej przez nią piosenki. Tą pieśnią będzie znana pio−senka ludowa „Gdybym ja była”, którą Chopin przekomponuje na swoje słynne „Ży−czenie”. Zobaczycie, jak spotka się on z gęsiarką, poprosi ją by zaśpiewała, a następ−nie szybko wróci do fortepianu i stworzy swoją fortepianową wersję zasłyszanej odgęsiarki melodii.

Próba odbywa się zgodnie ze scenariuszem i informacjami zapisanymi w dida−10


Metody pracy: • pokaz• objaśnienie• rozmowa kierowana z ele-

mentami pogdanki• nauka tańca

Środki dydaktyczne: • nagranie oberka Jana Gacy • nagranie lini melodycznej

pieśni „Życzenie”• krótki filmik video z prezen-

tacją oberka

Lekcja II


skaliach. Po odegraniu sceny wiejskiej nauczyciel podsumowuje nabytą w toku próbywiedzę.

Tak zatem kończy się scena wiejska, po której powinniście wiedzieć, że: – Chopin najchętniej spędzał swoje wakacje w …– Jego ulubionym tańcem ludowym był …– Oberek to taniec: … (uczniowie wymieniają cechy charakterystyczne oberka)– Oberek istniał w twórczości Fryderyka pod postacią …– Jedna z najpopularniejszych pieśni kompozytora nazywa się …

Lekcja III

Cześć 1. Polonez w twórczości Fryderyka Chopina

Cele ogólne: – zapoznanie uczniów z charakterystyką poloneza– wyjaśnienie etymologii nazwy „polonez”– zapoznanie uczniów z twórczością polonezową Chopina

Cele operacyjne, uczeń: – zna etymologię nazwy „polonez”– potrafi wymienić charakterystyczne cechy tego tańca– potrafi określić miejsce poloneza w twórczości Chopina

Oberek nie był jedynym polskim tańcem, którym zachwycał się Chopin. Ważnemiejsce w jego twórczości zajmował także POLONEZ.

Czy ktoś z was uczy się francuskiego? Co w tym języku oznacza słowo „polona−ise”? Słowo to oznacza „polski”. W związku z tym polonez tłumaczyć należy jako„taniec polski”. Taniec polski – polonez jest najstarszym polskim tańcem narodowym,który tańczono już w XVI. Ile lat temu? Ponad czterysta.

Spójrzcie na fotografię, zwłaszcza na stroje tancerzy. Istnieje wyraźna różnicapomiędzy nimi a tancerzami oberka. Prawda? Jak wam się wydaje: polonez to taniecwiejski czy dworski? Tańczyli go prości wieśniacy czy szlachcice i arystokraci? Polonez to taniec dworski, w przeszłości tańczyli go królowie i arystokraci.

Bardzo często zdarzało się, że tacy właśnie arystokraci, ludzie bardzo bogacii wpływowi zapraszali na swoje salony młodego Chopina. Grał on wtedy nie tylkomuzykę do słuchania, ale i do tańczenia. A najczęściej tańczonym tańcem w cza−sach, gdy Chopin mieszkał jeszcze w Warszawie, był właśnie polonez. Nic więcdziwnego, że Fryderyk napisał w swoim życiu wiele, bo aż 25 polonezów.

No dobrze, skoro – jak powiedzieliśmy – polonez tańczony był przez królówi książęta, jak sądzicie, jaki jest jego charakter? Szybki czy powolny? Wesoły czy do−stojny? Tak, polonez to dostojny i dość powolny taniec na 3. Obejrzyjmy krótki fil−mik.

Uczniowie oglądają jednominutowy film, po czym przystępują do nauki tańca.

11

Lekcja III


Metody pracy: •rozmowa kierowana • pokaz

Środki dydaktyczne: • fotografie• krótki, jednominutowy fil-

mik z prezentacją poloneza


Część 2. Nauka tańca polonez

Cele ogólne: – zapoznanie uczniów z podstawowym krokiem poloneza i jego zasadniczymi figurami– rozwijanie i doskonalenie plastyki ciała uczniów – doskonalenie inteligencji kinetycznej – rozwijanie i doskonalenie umiejętności pracy w grupie – rozwijanie i doskonalenie umiejętności odpowiedzialności za efekt końcowy – doskonalenie koordynacji słuchowo−ruchowej– rozwijanie wyobraźni scenicznej – kształtowanie dostojnej, pełnej elegancji postawy i gestów

Cele operacyjne, uczeń: – wzbogaca praktyczną wiedzę na temat poloneza – zna charakterystykę tego tańca – zna podstawowy krok poloneza i zasadnicze figury tańca, które umie wykorzystać

w nieskomplikowanym 50−sekundowym układzie choreograficznym – kontroluje prawidłową sylwetkę i postawę– kształtuje pełną dostojeństwa i elegancji postawę ciała – rozpoznaje melodię Poloneza B–dur op. posth. – nabywa i doskonali umiejętności pracy w grupie – rozwija fantazję i wyobraźnię sceniczną


Uczniowie tańczą w warszawskim salonie, a odtwórca Fryderyka symuluje grę.

Lekcja IV

Część 1. Chopin w Wiedniu Analiza i próba sceny wiedeńskiej

Cele ogólne: – zapoznanie uczniów z okolicznościami powstania Scherza h–moll op. 20 nr 1– kształtowanie i doskonalenie wrażliwości artystycznej – rozwijanie i doskonalenie umiejętności pracy w grupie – rozwijanie i doskonalenie umiejętności odpowiedzialności za efekt końcowy– ugruntowywanie wiedzy na temat Powstania Listopadowego

Cele operacyjne, uczeń: – potrafi rozpoznać Scherzo h–moll op. 20 nr 1– potrafi wskazać, która z polskich kolęd znajduje się w części środkowej utworu – kształtuje swoją wrażliwość i empatię – rozwija fantazję i wyobraźnię sceniczną – wskazuje przyczynę emigracji Fryderyka Chopina

Szczegółowy opis części 1

Pamiętacie, co wydarzyło się w Warszawie, kiedy Chopin był dwudziestoletnimmłodzieńcem? W Warszawie wybuchło powstanie przeciwko Rosji i Fryderyk w oba−wie przed śmiercią lub wtrąceniem do więzienia musiał czym prędzej uciekać z Pol−ski. Przypominacie sobie do jakiego miasta wtedy uciekł? Do Paryża. Zanim jednaktam trafił, na kilka miesięcy zatrzymał się w Wiedniu. I właśnie tam, w Wiedniu spę−dził swoje pierwsze samotne Boże Narodzenie. Potraficie wyobrazić sobie, że spę−dzacie święta bez rodziców, samotnie w nieznanym miejscu? Tak samo smutne i dra−12

Czas operacyjny:35 minut

Metody pracy: • pokaz• objaśnienie• pogadanka

Środki dydaktyczne: • nagranie Scherza h-moll op.

20 nr 1 • kostiumy i inne wskazane

w didaskaliach rekwizyty


Metody pracy: • pokaz• objaśnienie• rozmowa kierowana z ele-

mentami pogadanki

Środki dydaktyczne: • nagranie Poloneza B–dur

op. posth. • kostiumy XIX-wiecznych

dworzan

Lekcja IV

Lekcja III


matyczne jest Scherzo h–moll – utwór, który w tym dniu Fryderyk Chopin skompo−nował. Posłuchajcie chwilę. Nauczyciel odtwarza kilka pierwszych taktów Scherzah–moll op. 20 nr 1.

Na domiar złego zima tego roku (1830) była bardzo mroźna i wilgotna. Gruźli−ca, na którą cierpiał Fryderyk zaczęła bardzo dawać mu się we znaki. Nic więc dziw−nego, że w naszej scenie Fryderyk będzie kaszlał.

W naszej scenie, zwanej „sceną wiedeńską”, wystąpią również anioły. Jak za−pewne pamiętacie legenda głosi, że we wspomniane Boże Narodzenie, kiedy Fryde−ryk był tak samotny, smutny i bardzo chory, nawiedziły go anioły. Podobno, po to bypocieszyć Fryderyka, zagrały mu jego ulubioną kolędę. Pamiętacie jaką? „Lulajże, Je−zuniu”. A zatem zaczynamy.

Próba przebiega według scenariusza zgodnie z uwagami zapisanymi w didaska−liach.

Część 2. Chopin w Paryżu Analiza i próba sceny paryskiej

Cele ogólne: – zapoznanie uczniów z paryskim okresem życia Fryderyka Chopina– zapoznanie uczniów z pojęciem Wielkiej Emigracji i wyjaśnienie przyczyn tego zja−

wiska– rozwijanie i doskonalenie umiejętności pracy w grupie

– kształtowanie i rozwijanie wyobraźni scenicznej

Cele operacyjne, uczeń: – potrafi wymienić przyczyny emigracji Fryderyka Chopina– potrafi wyjaśnić pojęcie Wielkiej Emigracji i wskazać jej przyczyny– umie rozpoznać wizerunek George Sand i określić jej miejsce w biografii kompozytora– doskonali swoje umiejętności pracy w grupie – rozwija fantazję i wyobraźnię sceniczną

Szczegółowy opis części 2Pamiętacie, co anioł powiedział Fryderykowi? Powiedział mu, żeby się nie smu−

cił, bo wszystko dobrze się ułoży i wkrótce Chopin stanie się sławny. Proroctwo anio−ła się ziściło. Chopin dość szybko zyskał sławę i pieniądze. Poza tym, nie czuł sięw Paryżu już tak bardzo samotny. Stało się tak z dwóch powodów. Po pierwsze dla−tego, że spotkał tam wielu Polaków, którzy podobnie jak on musieli uciekać z Polski.Byli to przedstawiciele tak zwanej Wielkiej Emigracji. Wiecie, co to takiego emigra−cja – to dokładnie to samo, przez co i wy nie mieszkacie teraz w Polsce, lecz w Ho−landii. Wasi rodzice z różnych powodów musieli opuścić Polskę i zamieszkać w in−nym kraju. Pamiętacie, dlaczego Chopin i wielu innych Polaków musiało uciekaćz Polski? Przyczyną ich emigracji było powstanie przeciwko Rosji i to, że życiew zniewolonym kraju było bardzo trudne.

Drugą z kolei przyczyną, dla której Chopin nie czuł się już tak samotnie była taoto postać – pamiętacie kim była ta pani i jak się nazywała? (nauczyciel ponowniepokazuje portret George Sand) To ona sprawiła, że Chopin komponował wciąż lepieji więcej utworów. To właśnie w salonie George Sand rozgrywać się będzie ostatniascena naszego przedstawienia. Goście George Sand, słuchając gry Chopina, będąmdleć z wrażenia i szaleć z zachwytu. Nic dziwnego, Chopin był przecież geniu−szem fortepianu, który rozsławił Polskę na cały świat.

Próba przebiega według scenariusza zgodnie z uwagami zapisanymi w didaska−liach.

Część 3. Próba generalna


13


Metody pracy: • objaśnienie• pogadanka

Środki dydaktyczne: • nagranie Etiudy C–dur

op. 10 nr 1 • kostiumy XIX-wiecznych pa-

ryżan

Lekcja IV


Lekcja V

Część 1. Haska premiera „Etiudy o Fryderyku”

Krótki opis części Dyrektor szkoły wita rodziców i gościa specjalnego – autorkę „Etiudy o Frydery−

ku” – Anetę Noworytę. Następnie objaśnia okoliczności i ideę spotkania. Zapraszarodziców na przedstawienie, które jest owocem całodziennego trudu ich pociech.

Część 2. Chopin na wesoło Czyli prointegracyjna nauka pieśni Chopina „Hulanka”

Krótki opis części: Kochane dzieci za wami bardzo trudny, ale jakże owocny dzień. Już tyle wiecie

na temat życia i twórczości Chopina, że z powodzeniem można was nazwać wykwa−lifikowanymi chopinologami. W nagrodę za całodzienny trud zapraszam do wspólnejzabawy. Chciałabym zaproponować naukę przesympatycznej pieśni Chopina „Hu−lanka”. Pamiętacie dzieci, jak nazywała się inna napisana przez Fryderyka pieśń, taktórą zasłyszał od gęsiarki? Było to słynne „Życzenie”. Brawa dla was za świetną pa−mięć i uwagę! No dobrze, wróćmy do „Hulanki”. Jak sądzicie gdzie rozgrywać sięmoże akcja tej pieśni? Rodzice – to pytanie również do was. Tak, jak nietrudno siędomyśleć „Hulanka” rozgrywa się w karczmie, w miłej i bardzo swobodnej atmosfe−rze. Dlatego rozsiądźmy się wygodnie w krzesłach i w zacznijmy. Nauka i wspólneśpiewanie pierwszej zwrotki pieśni „Hulanka” z towarzyszeniem pianina.

Część 3. Podsumowanie wiedzy i oficjalne zakończenie warsztatów

Kochane dzieci, czy już nieco odpoczęłyście? Na zakończenie dzisiejszego spo−tkania proponuję sprawdzić waszą wiedzę na temat życia i muzyki Fryderyka Chopi−na. W tym celu rozdam wam teraz krzyżówki, a waszym zadaniem będzie ich roz−wiązanie (załącznik nr 24). Po rozwiązaniu krzyżówki, podpiszcie kartki i wrzućcieje do tego kapelusza. Pięciu szczęśliwców, których krzyżówki zostaną wylosowaneotrzyma atrakcyjne nagrody. Jeśli będziecie miały problemy z przypomnieniem sobieodpowiedzi na poszczególne pytania, spójrzcie na tablicę, na której znajdują się po−rozrzucane odpowiedzi. Pamiętacie, zapisywaliśmy je przed tym, jak ułożyliście puz−zle. A zatem do dzieła.

Po rozwiązaniu krzyżówek następuje losowanie i rozdanie nagród, ktore otrzy−mują wszyscy uczestnicy warsztatów.

Zakończenie i ogłoszenie konkursu „ Chopin i ja”

Dzieci, czy podobają się wam nagrody? A chciałybyście otrzymać ich jeszczewięcej? Jest to możliwe, pod warunkiem, że weźmiecie udział w konkursie Chopi−nowskim. Udział w konkursie polegać będzie na napisaniu wypracowania, wiersza,lub opowiadania na temat Chopina. Jeśli wolicie malować, możecie namalować lubnarysować obraz Chopina, jego muzyki, wybranych scen z życia kompozytora. Tytułkonkursu brzmi „Chopin i ja”. Na stworzenie swoich prac macie 2 tygodnie. Dokład−nie tyle, ile dzieli nas od kolejnego spotkania, na które przyjadę do was ze śpiewa−kiem Arturem Rożkiem i pianistką Anastazją Lewendowską. Ci muzycy wykonają dlawas nie tylko utwory Chopina, ale i różnych innych polskich kompozytorów.

A zatem do zobaczenia za dwa tygodnie i owocnej pracy!

14



Lekcja V



15

Tekst:

Aneta Noworyta

Opracowanie muzycz-no-choreograficzne,

reżyseria:

Agata Bartnik

ETIUDA O FRYDERYKU

Osoby: NarratorHolenderHolenderkaFrycek – Fryderyk ChopinPani Chopin – matka FryderykaEmilka – siostra FryckaGęsiareczkaDominik Dziewanowski – przyjaciel FryckaJancio skrzypekGeorge SandAniołytancerze oberkatancerze polonezagoście salonu George Sand

Po pierwszych taktach Mazurka B–dur op. 7, nr 1 na scenę wchodzi Holender i zapra−sza widzów na spektakl.

HOLENDERLuister, beste mensen, naar een verhaal, Het is een verhaal over de kleine Fryderyk Chopin, vol met muziek!*

Holender schodzi ze sceny (cały czas słychać w tle muzykę). Na scenę wchodzą aktorzy i zajmują miejsca. Narrator ustawia się z przodu sceny, Fry−deryk zasiada do fortepianu, Emilka i Pani Chopin stają przy fortepianie, Dominik siadapod płotem i zaczyna czytać książkę, Jancio skrzypek ustawia się przy wierzbie i stroiskrzypce, tancerze oberka stają gromadką za płotem. Gdy wszyscy są gotow, Narrator rozpoczyna:

NARRATORPosłuchajcie, moi mili, romantycznej opowieści, To o Frycku jest rozprawa, pełno w niej muzycznej treści! Na Mazowszu rzecz się dzieje, tam, gdzie wierzby szumią cudnie, Tam, gdzie strumyk szepcze cicho, gdzie oberek nogą tupnie! Tam, we dworze mały chłopiec przy pianinie wdzięcznie siedziNie wie jeszcze, że niebawem wielki z niego muzyk będzie.

Cichną dźwięki Mazurka B–dur op. 7, nr 1

SCENA WIEJSKA

PANI CHOPINMój ty chłopcze, cudne dziecię, zagraj proszę, zagraj przecie.

FRYCEKDobrze matko, zagram dla was, tak jak we wsi wrze zabawa! Gdzie tańcują panny drogie, gdzie się cieszy serce młode!

Słychać dźwięki oberka. Tancerze zza płotu wbiegają na scenę tańcząc obertasa, śmiejącsię przy tym i gwiżdżąc. Jancio przygrywa na skrzypkach. Dominik wstaje, obserwująctancerzy zaczyna malować obraz. Emilka wraz z Panią Chopin również przyglądają siępotańcówce. Tancerze skończywszy tańczyć oberka, gwiżdżąc i świszcząc wybiegają zesceny. Frycek zainspirowany melodią oberka zaczyna komponować Mazurka D–dur op. 33, nr 2. Zwracając się do matki i siostry mówi:

Aneks

* Wolny przekład na język holenderski pierwszego zdania Narratora: „Posłuchajcie moi mili roman−tycznej opowieści, To o Frycku jest rozprawa, pełno w niej muzycznej treści!”


FRYCEKPosłuchajcie, ta muzyka już spod palców się wymyka!

Chopin gra dalej. Do fortepianu podchodzi Jancio skrzypek. Kiwając w rytm muzykigłową i smyczkiem zwraca się do Fryderyka:

JANCIONiech no tylko młody panicz czego tutej nie zapomni, W obertasie nutek sporo, lecz na dwa się tupnie nogo!

Jancio skrzypek schodzi ze sceny. Chopin kontynuuje grę. Na scenie pojawia się Gęsia−reczka. Rozkołysanym, pełnym wdzięku krokiem przechadza się i wącha kwiatki. Z za−interesowaniem spogląda na obraz malowany przez Dominika. Emilka wstaje i zwraca się do Frycka.

EMILKAA pamiętasz drogi bracie, jak spotkaliśmy to dziewczę, Lico słodkie jak u gąski, a jej głos jak słowik dźwięczny? Na życzenie zaśpiewała głosem swym cudownie barwnym, Jakby baśń opowiadała, którą później żem spisała.

FRYCEKAleż tak! Pamiętam siostro! To zdarzyło się tej wiosny... Dominik zabrał nas na spacer pośród pól i lasów rosłych!

Zaczyna wybrzmiewać ośmiotaktowy wstęp do „Życzenia” op. 74, nr 1. Do dworku wbiega Dominik. Woła do Frycka:

DOMINIKFryderyku, mój kochany, chodź pójdziemy na wyprawę!

Pani Chopin żegna się z dziećmi: całuje córkę i kładzie rękę na ramieniu syna. Schodzize sceny. Fryderyk z Emilką i Dominikiem wbiegają na środek sceny. Gęsiareczka a'ca−pella śpiewa „Życzenie”. Emilka i Frycek wsłuchują się uważnie w pieśń i kołyszą sięw jej takt. Dominik siada na trawie i zapisuje gęsim piórem słowa piosenki. Gęsiareczkaśpiewając drugą zwrotkę, schodzi ze sceny. Emilka i Ludwik schodzą razem z nią. Frycek wraca do fortepianu i gra swoją wersję zasłyszanej melodii.

SCENA DWORSKA

Na scenę wchodzi Narrator.

NARRATORPośród wiejskich krajobrazów, co folklorem przesiąknięte, wzrasta wielki talent w chłopcu, wszyscy mówią o Chopinie. Z polnych dróżek na salony, w carskie progi jest proszony.

Na scenę wchodzą bywalcy warszawskich salonów i tańczą Poloneza B–dur op. posth.

SCENA WIEDEŃSKA

Rozbrzmiewają pierwsze takty Scherza h–moll op. 20, nr 1. Fryderyk stoi na środku sce−ny – zaczyna kaszleć. Następnie osłabionym, ale pełnym emocji głosem mówi:

FRYCEKNuty życia szybko płyną, wszystko wokół jest muzyką! Szczęście, miłość, złość, cierpienie zjawia się jak na życzenie. Wszystko jest muzyką przecie... Wszystko. Całe moje życie.

16

Aneks


Fryderyk powolnym i osłabionym krokiem podąża w stronę fortepianu. Zasiada przy instru−mencie i pogrążony w gorączce i nostalgicznym smutku zasypia opierając ręce na descefortepianu. Na scenie pojawiają się Anioły grające na fletach kolędę „Lulajże, Jezuniu”. Jeden z Aniołów podchodzi do śpiącego Fryderyka i głaszcząc go po głowie mówi:

ANIOŁNie smuć się chłopcze młody, nie jesteś na świecie samotny, Anioły nad tobą czuwają, natchnienie ci boskie zsyłają.

Anioły schodzą ze sceny. Zaczyna wybrzmiewać chopinowska wersja kolędy ze Sche−rza h–moll op. 20, nr 1. Fryderyk gęsim piórem zapisuje nuty na papierze.

SCENA PARYSKA

Na scenę dziarskim, pełnym zdecydowania krokiem wchodzi George Sand. Ruchem rę−ki przywołuje gości swojego salonu. Wszyscy podchodzą do fortepianu i ustawiają sięwokół niego. George Sand uderza łyżeczką w filiżankę, a następnie przedstawia przy−bysza z Polski. Zwraca się do swych gości słowami:

GEORGE SANDMesdames et Messieurs, votr attention s. v. p.! Je vous propose d'écouter la celébre et magnifique musique de monsieur Frideric

Chopin de Varsovie en Pologne!*

Chopin kłania się paryżanom, po krótkich brawach zaczyna grać Etiudę C–dur op. 10,nr 1. Paryżanie okazują swój zachwyt. Damy wachlują się i wzdychają, niektóre z nich mdleją. Po około dwóch minutach na scenę ponownie wchodzi narrator i mówi:

NARRATORTu się kończy nasza scena, z chłopca zrodził się wirtuoz. Jego sława na świat cały, już nie tylko Wiedeń, Paryż. Z Ameryki po Japonię, Fryderyka geniusz słynie. Chopin światu dał muzykę, która polskim sercem bije.

Po tych słowach do Narratora dołącza jedna z dam goszczących w salonie GeorgeSand i powtarza jego kwestię po niderlandzku:

HOLENDREKAEn hier eindigt onze scene, een virtuoos is geborenBeroemd in de hele wereld, niet alleen in Parijs of Wenen. Van Amerika tot in Japan is zijn genie gekend. Chopin gaf ons zijn muziek, waarin je een Pools hart herkent.

NARRATORChopin światu dał muzykę, która polskim sercem bije.

Wszyscy aktorzy stają w jednym rzędzie. Trzykrotnie kłaniają się i schodzą ze sceny.

*** KONIEC ***

Rekwizyty:

Płot, wierzba, fortepian (pianino), skrzypce, flety proste (poprzeczne), mazowieckie stro−je ludowe, dworskie szaty z I połowy XIX wieku, sztaluga, paleta, pędzel, książka, bu−kiet kwiatów polnych, płyta CD ze wskazanymi w tekście utworami, kandelabr, papiernutowy, gęsie pióro x 2, stylowa filiżanka z łyżeczką, wachlarze, stylowy fotel.

17

Aneks

* Panie, Panowie, proszę o uwagę! Proponuję wysłuchanie znanej i wspaniałej muzyki PanaFryderyka Chopina z Warszawy w Polsce!


Cel główny: zapoznanie uczniów z miejscem urodzenia Fryderyka Chopina

Cele operacyjne, uczeń: – wie, gdzie urodził się Fryderyk Chopin – potrafi odnaleźć i pokazać na mapie Żelazową Wolę – umie wymienić elementy przyrody: kwiaty, drzewa, park, ptaki – potrafi opisać Żelazową Wolę – umie określić źródła muzyki w Żelazowej Woli – potrafi przeczytać wiersz „W Żelazowej Woli” – potrafi odpowiedzieć na pytania do wiersza – umie rozwiązać krzyżówkę o tematyce „Żelazowa Wola”

Lekcja 1

Przebieg lekcji

I. Wprowadzenie do tematu lekcjiPowitanie i wspólna recytacja niedawno poznanego wiersza Jana Brzechwy

„Wiosna idzie”. Rozmowa kierowana pytaniami nauczyciela: wrażenia z koncertuszkolnego „Wiosna z Fryderykiem Chopinem”. Odnalezienie i pokazanie na mapiePolski Żelazowej Woli. Zaproszenie uczniów na wycieczkę do Żelazowej Woli. Za−pisanie na tablicy tematu lekcji.

II. RozwinięciePokaz filmu „W Żelazowej Woli”. Rozmowa w oparciu o obejrzany film.

Ćwiczenie 1Co znajduje się w Żelazowej Woli? Uczniowie wymieniają i zapisują na tablicy

nazwy przedmiotów oraz elementy przyrody, np. dworek, pomnik, park, drzewa, rze−ka, kwiaty, ptaki...

Ćwiczenie 2Odpowiedz na pytania: 1. Kto urodził się w Żelazowej Woli? 2. Gdzie leży Żelazowa Wola?3. Co stoi w Żelazowej Woli?4. Co przepływa przez Żelazową Wolę?5. Co jest wokół dworku?6. Co rośnie w Żelazowej Woli?7. Co kwitnie w Żelazowej Woli?8. Kto śpiewa w Żelazowej Woli?9. Jakie ptaki tutaj śpiewają?

18

Z wizytą w Żelazowej WoliScenariusz lekcji języka polskiego – Klasa V

MonikaBabakow

Ukraina

Formy pracy: • grupowa i indywidualna.

Metody pracy: • Pokazowa: autorska prezen-

tacja multimedialna „W Żelazowej Woli”, pracaz mapą.

• Podająca: wyjaśnienia i opi-sy nauczyciela.

• Poszukująca: rozmowa kie-rowana, pogadanka.

Środki dydaktyczne: • prezentacja multimedialna

„W Żelazowej Woli”, • płyty CD z utworami Fryde-

ryka Chopina, • kartki z tekstem wiersza

Wandy Chotomskiej „W Żelazowej Woli”.

II Nagroda



Ćwiczenie 3Uzupełnij opis: Fryderyk ……………… urodził się w Żelazowej Woli. Żelazowa Wola to wieś, która leży niedaleko od ………………W Żelazowej Woli stoją pomniki i stoi ……………….. Fryderyka Chopina. Wokół dworku jest zielony ………………. Rosną tutaj wysokie drzewa i ………………. kwiaty. W parku ……………… ptaki i ……………. rzeka.

III. ZakończenieAnaliza wiersza Wandy Chotomskiej „W Żelazowej Woli”. Po pierwszym wysłu−

chaniu wiersza uczniowie odpowiadają na pytania: Kto rozmawia i o czym? Co widać w Żelazowej Woli? Co słychać w Żelazowej Woli?Wspólne czytanie.

Zadanie domowe: Namaluj i opisz w kilku zdaniach Żelazową Wolę.

Literatura: Wanda Chotomska „W Żelazowej Woli” (Preludium nr 15 „Deszczowe”

Des−dur op. 28)W Żelazowej Woli drzewa wysokie, w Żelazowej Woli malwy u okien, biały dworek stoi nad rzeczką. – Czy to tutaj? – Tutaj, córeczko.

Tu śpiewała lipowa kołyska, tutaj wiatr grał piosenki na listkach, tutaj malwy nuciły niebiesko. – Tak jak teraz? – Jak teraz, córeczko.

W Żelazowej Woli śpiewanie takie, jakby cały ogród był jednym ptakiem. A tu jeszcze grają −świerszcze nad rzeką, a za wodą w łąkach – bocianów klekoti żniwiarzy w pole woła przepiórka −cała ziemia tutaj śpiewa mazurka.

W Żelazowej Woli za nutą nutaw świat z Chopinem poszły, by wrócić tutaj. A wróciły nuty piękne nad podziwdo tej ziemi, gdzie się Chopin urodził, gdzie śpiewała lipowa kołyska, gdzie wiatr tańczył w zielonych listkachi gdzie teraz słucha moja córka, jak pan Chopin się uśmiecha w mazurkach. 19

Lekcja 1

klasa V

KRZYŻÓWKA

hasło: MAZUREK

12

34

56

7

ĆwiczenieUzupełnij krzyżówkę: 1. Rozmawia z córką ………………….. 2. Żelazowa ………………3. W parku są wysokie …………….. 4. Czy to ……………? 5. Grał piosenki – ……………. 6. Biały ………………. stoi nad rzeczką7. Skowronek to jest ……………..


Lekcja II

Rodem warszawianin, sercem Polak, a talentem świata obywatel

Scenariusz lekcji języka polskiego – Klasa IX

Cel główny: przekazanie uczniom informacji związanych z życiem i twórczością Fryderyka Chopina

Cele operacyjne, uczeń: – prezentuje samodzielnie opracowane gazetki na temat życia i twórczości FryderykaChopina – umie rozpoznać wśród słuchanych utworów kompozycje Fryderyka Chopina – umie nazywać utwory skomponowane przez Chopina – potrafi wymienić charakterystyczne cechy poszczególnych utworów – potrafi wyjaśnić, skąd Chopin czerpał inspiracje – zapisuje nowe informacje – potrafi odpowiedzieć na pytania kolegów dotyczące życia i twórczości artysty – umie ocenić pracę kolegów

Przebieg lekcji

I. Wprowadzenie do tematu lekcji

Wysłuchanie koncertu Fryderyka Chopina – prezentacja fragmentu filmu „Pra−gnienie miłości”.

Czy Fryderyk Chopin zasłużył na aplauz publiczności? – próba odpowiedzi napytanie. Zapisanie tematu lekcji.

II. Rozwinięcie

Prezentacja uczniowskich gazetek. Klasa została tydzień wcześniej podzielonana cztery czteroosobowe zespoły. Każda grupa pracowała nad przygotowaniem ga−zetki według podanego przez nauczyciela hasła:

I grupa – Dzieciństwo Fryderyka Chopina;II grupa – Młodość Fryderyka Chopina; III grupa – Dojrzałe lata Fryderyka Chopina; IV grupa – Ostatni okres życia Fryderyka Chopina.

Zadaniem każdej z grup było:

1. zaprojektować gazetkę, 2. zaprezentować gazetkę na forum klasy, 3. wyszukać i zaprezentować (odtworzyć z płyty CD, mp3 itp.) charakterystycz−

ny dla danego okresu życia kompozytora utwór, 4. wypisać najważniejsze informacje (notatka do zeszytów) z życia kompozytora,5. przygotować pięć pytań sprawdzających zrozumienie i zapamiętanie informa−

cji przez zespół klasowy. 20

Lekcja II

klasa IX

Metody pracy: • Eksponująca: prezentacja

fragmentu filmu „Pragnieniemiłości”, przedstawiającegokoncert Fryderyka Chopina;prezentacja gazet uczniow-skich oraz nagrań z utwora-mi Chopina.

• Podająca: odczytywanie i za-pisywanie najważniejszychinformacji.

• Poszukująca: rozmowa kie-rowana

Formy pracy: • zespołowa, • grupowa, • indywidualna.

Środki dydaktyczne: • fragmenty filmu o Fryderyku

Chopinie, • płyty CD z nagraniami

utworów Fryderyka Chopina,• uczniowskie gazetki.


Vademecum informacji:

I. Dzieciństwo Fryderyka ChopinaFryderyk Chopin urodził się w Żelazowej Woli niedaleko Warszawy. Jak twier−

dził sam Chopin, było to 1 marca 1810 roku (niektóre źródła wskazują jako datę uro−dzin artysty dzień 22 lutego). Jego matka Justyna z Krzyżanowskich była Polką, a oj−ciec Mikołaj był spolszczonym Francuzem. Jeszcze w 1810 roku rodzina Chopinaprzeprowadziła się do Warszawy. Fryderyk miał 3 siostry: Ludwikę, Izabelę i Emilię.Dom rodzinny pełen był muzyki, a Fryderyk uchodził za genialne dziecko. Pierw−szym nauczycielem muzyki był Wojciech Żywny. Już w 1817 roku, a więc w wieku7 lat Fryderyk skomponował pierwszy utwór – Poloneza g−moll.

II. Młodość Fryderyka ChopinaW latach 1823 – 1826 Fryderyk Chopin uczył się w Liceum Warszawskim. Wa−

kacje spędzał na wsi, w Szafarni. Zetknął się tu z polską kulturą i muzyką ludową,która później była ważnym źródłem kompozytorskich inspiracji. W latach 1826 –1829 Chopin studiował w warszawskiej Szkole Głównej Muzyki. Pierwszą miłościąFryderyka była śpiewaczka, studentka śpiewu w warszawskim konserwatorium Kon−stancja Gładkowska. W 1826 roku odbył podróż do Berlina. W dniu 2 listopada 1830roku (w dużej mierze z powodów społeczno−politycznych) Fryderyk Chopin na za−wsze wyjechał z Polski. Wczesna twórczość kompozytorska nawiązuje do stylu bril−lant i polskiej muzyki ludowej.

III. Dojrzałe lata Fryderyka ChopinaRomantyczna podróż Chopina ciągnęła się od Wiednia przez Niemcy do Pary−

ża. Na wieść o klęsce powstania listopadowego Fryderyk skomponował sławną Etiu−dę Rewolucyjną. W tym czasie kompozytor dużo koncertował, szybko zyskał mię−dzynarodowy aplauz i uznanie dla swojej twórczości. Kompozytor utrzymywał kon−takty z emigrantami, którzy po klęsce powstania listopadowego opuścili Polskę. Bylito: Adam Mickiewicz, Julian Ursyn Niemcewicz, Cyprian Kamil Norwid. Dla narodupolskiego twórczość kompozytora w tym okresie miała znaczenie szczególnie sym−boliczne – była wyrazem dążeń narodowowyzwoleńczych. W 1836 roku Fryderykoświadczył się Marii Wodzińskiej, dla której skomponował walca As−dur. Ostatecz−nie jednak rodzina Wodzińskiej z powodu problemów zdrowotnych kompozytoranie wyraziła zgody na jego związek z Marią. W 1837 roku Fryderyk poznał francu−ską pisarkę, która została jego długoletnią towarzyszką życia. Dojrzałą twórczośćChopina charakteryzuje styl narodowo−romantyczny. W tym okresie tworzy scherza,ballady, nokturny.

IV. Ostatni okres życia KompozytoraW 1837 roku Fryderyk rozstał się z George Sand.

W 1848 roku odbył się ostatni koncert artysty w Paryżu.Jeszcze w tym samym roku artysta udał się w ostatnią po−dróż do Wielkiej Brytanii. Fryderyk Chopin zmarł 17 paź−dziernika 1849 roku w Paryżu. Późną twórczość Chopinacharakteryzuje eklektyzm gatunkowy, a nawet zacieraniesię granic między gatunkami.

Zakończenie

Dyskusja podsumowująca przebieg lekcji. Wystawaprac uczniów – gazetek ilustrujących życie i twórczośćFryderyka Chopina. Ocena pracy.

Zadanie domowePrzygotować się do konkursu wiedzy o życiu i twór−

czości Fryderyka Chopina. 21

Lekcja II

klasa IX


22

Lekcja III

klasa VI

Metody: • Podające: pogadanka, praca

z tekstem, • Aktywizujące: elementy dra-

my.

Formy pracy:• grupowa, • zbiorowa, • indywidualna

Środki dydaktyczne: • magnetofon, płyta CD z na-

graniami utworów FryderykaChopina,

• tekst wiersza Wandy Cho-tomskiej „Koncert”.

Lekcja III

Artysta znany na całym świecie

Scenariusz lekcji języka polskiego – Klasa VI

Cel główny: zapoznanie uczniów z życiem i twórczością Fryderyka Chopina

Cele operacyjne, uczeń: − potrafi odpowiedzieć na pytania dotyczące treści tekstu „Wielki kompozytor” i wiersza„Koncert” − potrafi uzupełnić zdania − zna, nazywa daty związane z życiem i twórczością kompozytora − potrafi wymienić ważne wydarzenia z życia Fryderyka Chopina − potrafi określić nastrój muzyki − potrafi uzupełnić wiersz brakującymi wyrazami − potrafi przeczytać wiersz, stosując odpowiednią intonację

Przebieg lekcji

I. Wprowadzenie do tematu lekcji

Wybitni Polacy – rozmowa kierowana pytaniami nauczyciela. Zapisanie na ta−blicy tematu lekcji.

Wysłuchanie Etiudy Rewolucyjnej – określenie nastroju utworu.

II. Rozwinięcie

Praca z tekstem

WIELKI KOMPOZYTOR

(tekst własny)

Fryderyk Chopin to najsłynniejszy polski kompozytor. Swoje utwory komponowałna fortepian.

Urodził się w 1810 roku w małym dworku w Żelazowej Woli. Już od najmłod−szych lat kochał muzykę. Uważany był za cudowne i genialne dziecko. Pierwszą kom−pozycję napisał, gdy miał zaledwie siedem lat. Studiował muzykę w Warszawie.W 1830 roku Chopin na zawsze wyjechał z Polski. Podróżował przez Niemcy, dającpo drodze wiele koncertów. W 1831 roku przyjechał do Francji i zamieszkał tutaj nastałe.

Kompozytor zmarł w 1849 roku w Paryżu. Zgodnie z wolą Chopina jego serce prze−wieziono do Polski. Spoczywa ono w Kościele Świętego Krzyża w Warszawie. Naj−bardziej znanymi utworami Fryderyka Chopina są polonezy, mazurki, walce. Do dziśjego kompozycje zachwycają słuchaczy, rozsławiając imię Polski na całym świecie.

W stolicy Polski, w Parku Łazienkowskim, stoi pomnik kompozytora. Latem, coniedziela, pod pomnikiem Fryderyka Chopina odbywają się koncerty fortepianowe.Od 1927 roku organizowane są w Warszawie co 5 lat Międzynarodowe KonkursyPianistyczne im. Fryderyka Chopina.


Ćwiczenie 1Udzielanie odpowiedzi na pytania dotyczące treści przeczytanego tekstu:

1. Gdzie urodził się Fryderyk Chopin? 2. Kiedy napisał pierwszą kompozycję? 3. Gdzie studiował? 4. Gdzie zmarł? 5. Gdzie spoczywa serce Fryderyka Chopina? 6. Co odbywa się latem w każdą niedzielę w Parku Łazienkowskim w Warsza−

wie? 7. Jakie ważne wydarzenie ma miejsce co 5 lat w Warszawie? 8. W którym miejscu Warszawy stoi pomnik kompozytora?

Ćwiczenie 2Uzupełnij podane poniżej zdania wyrazami: Żelazowej Woli, kościele Święte−

go Krzyża w Warszawie, fortepianową, kompozytor, Paryżu.

Fryderyk Chopin to najsłynniejszy polski ………….. Tworzył głównie muzykę ………….. Urodził się w ……………Grób wielkiego kompozytora znajduje się w …………Serce Fryderyka Chopina spoczywa w …………..

Ćwiczenie 3Kalendarium życia kompozytora – wspólne redagowanie i zapisywanie do ze−

szytu.

1810 – ……………1830 – ……………1831 – ………........ 1849 – ……………1927 – ……………

III. Zakończenie

ANALIZA WIERSZA WANDY CHOTOMSKIEJ „KONCERT”

Ćwiczenie 1Udzielanie odpowiedzi na pytania dotyczące treści wiersza:

1. Kto rozmawia w wierszu? 2. Co się wydarzyło na lotnisku? 3. Jak wygląda lotnisko? 4. Co robią piloci?

Ćwiczenie 2Czytanie wiersza z podziałem na role.

Ćwiczenie 3Uzupełnianie wiersza brakującymi wyrazami.

Wczoraj ……………… znajomy pilotzadzwonił do mnie prosto z Okęcia.

23

Lekcja III

klasa VI


− Wiesz, co się stało ……………. przed chwilą? − Gdzie? − Na …………….. − Nie mam pojęcia. − No więc posłuchaj, wszedłem na wieżę, patrzę uważnie, wzrok w ……………. wlepiam, patrzę i własnym oczom nie wierzę, bo wśród obłoków widzę …………….. − Co, co takiego? − Fortepian widzę. Buja w obłokach, po niebie ……………., skrzydła rozwinął i już ląduje, a za nim zaraz drugi i trzeci. Leci wiadomość przez megafony: − Fortepian z Tokio! Z ……………! Z Lizbony!

Wylądował fortepian z Hawany, za chwilę wylądują następne fortepiany! Fortepian z Rzymu, z Oslo, z Paryża, z Nowej Zelandii, z Grecji, ze Stanów−na własnych skrzydłach wszystkie leciałyi przyleciało ……………. fortepianów. Całe …………… teraz wyglądajak jedna wielka muzyczna scena. − A gdzie piloci? − Przy ……………. i wszyscy grają koncert Chopina!

Ćwiczenie 4Odgrywanie scen dramowych – „Gramy Etiudę Rewolucyjną Fryderyka Chopi−na”.

Rozmowa podsumowująca.

24

Lekcja III

klasa VI


25

Koncertszkolny

Koncert szkolny „Wiosna z Fryderykiem Chopinem”

Występują uczniowie z klas V-X

Preludium nr 4

Prowadzący: Dzień dobry, Szanowni Goście!*

Prowadzący: Serdecznie witamy was na naszym koncercie „Wiosna z FryderykiemChopinem”.

Prowadzący: Uchwałą sejmu Rzeczypospolitej Polskiej rok 2010 został ustanowionyRokiem Fryderyka Chopina. W tym roku przypada dwusetna rocznicaurodzin wielkiego kompozytora.

Prowadzący: Genialna twórczość Fryderyka Chopina jest powodem dumy Polaków,zadziwia i rozkochuje w sobie obywateli całego świata. Na całym świe−cie organizowane są uroczyste obchody rocznicy urodzin kompozytora.

Prowadzący: Nasz koncert uroczyście otwierają narodowe hymny Ukrainy i Polski.

Hymn Ukrainy, hymn Polski

Wywiad z Chopinem

Prowadzący: Kiedy się Pan urodził? Chopin: W metryce mojego chrztu napisano, że urodziłem się 22 lutego, ale to

pomyłka. Urodziłem się 1 marca 1810 roku w Żelazowej Woli niedale−ko Warszawy.

Prowadzący: Kim byli Pana rodzice? Chopin: Mój ojciec – Mikołaj Chopin – był spolonizowanym Francuzem, a mat−

ka Justyna z Krzyżanowskich była oczywiście Polką. Prowadzący: Pamięta Pan atmosferę rodzinnego domu? Chopin: Dom mojego dzieciństwa pełen był muzyki. Mama pięknie śpiewała i grała

na fortepianie, ojciec grał na skrzypcach i flecie, a siostra Izabela uczy−ła się grać na fortepianie.

Prowadzący: Podobno był Pan genialnym dzieckiem? Chopin: Tak mówiono, ponieważ w wieku 7 lat skomponowałem „Poloneza g−moll”.

Ale tak naprawdę w dużej mierze osiągnięcia zawdzięczam wytrwałościi pracowitości. Moim pierwszym nauczycielem muzyki był WojciechŻywny. Od 1822 roku zacząłem pobierać lekcje kompozycji u Józefa El−snera, a od 1826 roku w warszawskiej Szkole Głównej Muzyki.

Wiersz „W Żelazowej Woli” – (Preludium nr15 „Deszczowe” Des−dur op. 28) Wiersz „Dwa fortepiany” Wandy Chotomskiej (Nokturn b−moll op. 9 nr 1)

Prowadzący: Fryderyk Chopin urodził się wczesną wiosną 1810 roku, niejednokrot−nie wiosna inspirowała jego kunsztowne kompozycje, wiosna 2010 ro−ku pamięta i oddaje hołd genialnemu kompozytorowi.

Wiersz „Wiosna idzie” Jana Brzechwy Piosenka „Wiosenny bal”

Prowadzący: Porozmawiajmy o Pana muzycznych inspiracjach. Co było źródłem Pa−na artystycznego natchnienia?

Chopin: Najważniejszym źródłem inspiracji była dla mnie muzyka ludowa. Cho−ciaż mieszkałem w Warszawie wakacje regularnie spędzałem we wsiSzafarnia w województwie kujawsko−pomorskim. Tutaj poznałem trady−cje polskiej wsi, brałem udział w weselach i dożynkach.

* W oryginalnym tekście scenariusza Koncertu wszystkie kwestie wypowiadane przez Prowadzącegopodawane są także w wersji ukraińskiej.


26

Koncertszkolny

Z zainteresowaniem przysłuchiwałem się tradycyjnym śpiewom, muzy−kowaniu ludowych kapel, zapisywałem zasłyszane głosy przyrody.

Prowadzący: Jaki gatunek muzyczny nawiązuje do Pańskich pobytów w Szafarni? Chopin: Fascynacja muzyką ludową znalazła swoje odzwierciedlenie w wielu

moich kompozycjach, ale gatunkiem najbardziej związanym z tradycjąludową jest mazurek.

Wiersz „Preludium deszczowe” Wandy Chotomskiej (Preludium no. 20 c−moll op. 28)Wiersz „Mazurek Chopina” Władysława Broniewskiego (Mazurek no. 47 a−moll op. 68/2) Piosenka „Pamiętajcie o ogrodach”, tekst Jonasza KoftyTaniec „Marzenia”

Prowadzący: 2 listopada 1830 roku na zawsze wyjechał Pan z Polski. Wiemy, że wy−jazd był spowodowany sytuacją represjonowanego kraju znajdującegosię w niewoli rosyjsko−niemiecko−austriackiej. Przybrał Pan status emi−granta. Podróżował przez Wiedeń, Salzburg, Monachium i Stuttgart. Nastałe zamieszkał Pan we Francji. Polska to....?

Chopin: Ojczyzna i natchnienie. Trudna sytuacja polityczna kraju była inspiracjąwielu moich utworów napisanych na emigracji. Najsłynniejszym z nichjest oczywiście Etiuda Rewolucyjna c−moll napisana po klęsce powsta−nia listopadowego z 1831 roku.

Prowadzący: Jaką rolę pełniła Pana muzyka podczas zaborów? Chopin: Moja muzyka była dla Polaków wyrazem najwyższych uczuć, wartości

patriotycznych. Odnajdywano w niej wyraz dążenia Polski do odzyska−nia niepodległości.

Wiersz (fragm.) „Koncert Chopina” Artura Oppmana (Etiuda Rewolucyjna) Wiersz „Koncert” Wandy Chotomskiej

Prowadzący: Podczas naszego spotkania nie może zabraknąć słów o miłości. Jaką ro−lę w Pana życiu odegrała miłość?

Chopin: Miłość była motorem działań i twórczości. Oczywiście miłość do muzy−ki, miłość do przyrody, do ojczyzny, ale też i miłość do kobiet.

Prowadzący: Zaprzyjaźniony z Panem Franciszek List komentował, że „uwielbiał panniewiasty, ale musiały być one dobrze ubrane, dobrze wychowanei przynajmniej z początku nieosiągalne”.

Chopin: Pierwszą moją miłością była studentka Konstancja Gładkowska i to jejzadedykowałem koncert fortepianowy f−moll. Dla Marii Wodzińskiejskomponowałem słynnego walca As−dur. Ponad 10 lat trwał mój zwią−zek z ekscentryczną pisarką George Sand.

Wiersz „Walc” (Walc op. 18/1 in E flat major Grande Valse brillante) Piosenka „Miłość jak wino” (Eleni)

Prowadzący: Szanowni goście, a teraz niespodzianka! Na nasz koncert zawitały pta−ki z Żelazowej Woli.

Wiersz „Ptasie radio” Juliana TuwimaPiosenka „Wiosna” (Skaldowie)

Prowadzący: Jak wynika z naszych rozważań mottem życiowym Fryderyka Chopinamogłoby być stwierdzenie...

Chopin: Kocham, więc jestem i tworzę. Prowadzący: Drogi Fryderyku, w imieniu organizatorów naszego koncertu, gości, ale

też i swoim, z całego serca dziękuję Ci za pobyt w naszej szkole. Chopin: Cała przyjemność po mojej stronie. Dziękuję za zaproszenie. Prowadzący do widzów: I my dziękujemy Wam za Waszą uwagę, życzymy Wam jak

najwięcej wiosennej aury na cały rok, a także, abyście wzorem Frydery−ka Chopina kochali i byli kochani.

Wszyscy: KOCHAJCIE I BĄDŹCIE KOCHANI!

Prowadzący: Nie żegnamy się, ale mówimy – do następnych spotkań.


27

Antologia wierszyMaria Konopnicka

„Gdy polonez chopinowski”

Gdy polonez chopinowskiTajne struny serca ruszy, Zawsze wtedy mam widzenieNarodowej, polskiej duszy.

Dusza ta mi się objawiaNie w zamęcie, nie w wybuchu, Ale w jakimś idealnym, Postępowym, wiecznym ruchu.

Ruch ten wolnej chce przestrzeni, By roztoczyć rytm wspaniałyJakichś ornych pól szerokich, Jakichś pól ogromnych – chwały.

Rytm jej to nie rytm wesela, Lecz powagi i zapałuGdy natchniona w przyszłość kroczyW jasnych łunach ideałuMija czasy i stulecia, Próg jej żaden nie zatrzyma, Idzie jutrem zadumana, Z utkwionymi w świat oczyma.

Idzie cała w orlich szumach, Z chorągwianym piór szelestem, W jakąś wielką zorzę ludów Idzie żywym manifestem.

Jan Brzechwa „Wiosna idzie”

Przyleciały skowroneczkiz radosną nowinązaśpiewały, zawołałyponad oziminą. − Idzie Wiosna! Wiosna idzie! Śniegi w polu giną.

Przyleciały bocianiskaw bielutkich kapotach, klekotały, ogłaszałyna wysokich płotach− Idzie Wiosna! Wiosna idzie! po łąkach, po płotach.

Przyleciały jaskółeczkikołem świergotały. − Idzie Wiosna! Wiosna idzie! Prowadzi ją słońce.

Wiosna: Obudził mnie rytm polonezaRozkwitam nutami chopinowskiegomazurkaŚwiecę promieniami walca

Wanda Chotomska „Dwa fortepiany” (Nokturn b−mollop. 9 nr 1)

Wczoraj na szosie E−8, o godzinie piątej nad ranem, spotkał się jeden koncertowy fortepianz drugim koncertowym fortepianem. Każdy z nich jechał na trzech kółkach, każdy przyciskał dwa pedałyi w czasie jazdy tak ze sobąte fortepiany rozmawiały: − Dzień dobry! − Witam mistrza. − Co słychać? − Wszystko gra. − Pan dokąd? − Ja na koncert. − Tak samo jak i ja. Przepraszam za ciekawość –jeżeli pan pozwoli, gdzie pan dziś koncertuje? − Ja? W Żelazowej Woli. − To dziwne... − Co takiego? − Nie wszystko jednak gra, bo w Żelazowej Woliwystąpić miałem ja. − A ja tam będę pierwszy! − Przepraszam, że się wtrącę –ćwiczyłem przez pół wieku, a pan przez dwa miesiące. Pan ma poważne braki, pan się powinien szkolić, a pan na występ jedzie do Żelazowej Woli. To zaszczyt grać w tym miejscu. Po świecie wciąż się włóczę, a dzisiaj przed koncertemznów tremę mam jak uczeń... − Przepraszam... − Pan odchodzi? − Posłucham pańskich rad, Pan zagra tutaj dzisiaj, a ja – za kilka lat...

Antologia wierszy


28

Antologia wierszy

Piosenka „Wiosenny bal”

Już wiosna króluje nam Już cały świat rusza w tanJuż tańczą jaskry i bzyWięc zatańcz z nami i ty

Refren: Bal, bal, bal wiosenny bal,wiosenny balWiosenny bal, bal, bal pachnący bal, pachnący balPachnący bal, bal, bal słoneczny bal,słoneczny balSłoneczny bal ma tysiąc barw

Tulipan zerwał się jużI śmiało sunie do różTen walczyk dla nas w sam raz Więc kłaniam się paniom w pas

Refren:

Do walca krokus się rwieStokrotką chce wybrać mniePachnących sukienek szumJuż kwiatów wiruje tłum

Artur Oppman Preludium (Preludium no. 20 c−moll op. 28)

Chopinowska piosnka płynieW księżycową dal, Niby skarga płynie cicha, Niby łzy i żal. Na powietrza srebrnej fali, Płacze, tęskni, drży, Przywołuje z zapomnieniaDawne widma, sny... Chopinowska piosnka płynieSpod dziewczęcych rąk, A nad ziemią wstaje bladyKsiężycowy krąg. Księżycowy blask uroczyW raj przetwarza świat, Słucha piosnkę każde drzewo, Słucha każdy kwiat... Chopinowska piosnka płynie, Z piosnką płynie czar, I dziewczyna rozmarzonaSłyszy skrzydeł gwar. Biorą białe anieliceJą w uściski swe, I nad ziemią wzlata onaW upojenia mgle. Chopinowska ścichła piosnka, Tylko echo drży, Tylko smętnie szumią drzewa, Kwiaty ronią łzy. Zapomniała w śnie dziewczynażycia ból, łzy, pleśń, We śnie cicho jej przygrywa.

Władysław Broniewski Mazurek Szopena (Mazurek no. 47– a−moll op. 68/2)

W jerozolimskim zaułkucyprysy błądzą i smutki. O, moja przyjaciółko, wieczór otula ogródki, tchnące snem i legendą, pełne ciszy biblijnej, woniejące lawendąi wonią melodyjne. Srebrną świeci nam gloriąksiężyc, płynąc jak czółno, Niedźwiedzica i OrionPokazują na północ, na północ wiatry wieją, na północ lecą myśliz rozpaczą i z nadziejąku Warszawie, ku WiśleCisza otula nas senna, o, moja przyjaciółko... I nagle! – mazurek Szopenaw jerozolimskim zaułku! Gra dobrze nieznany pianistamelodię sercu znajomą, nuta srebrzysta i czysta, nuta z Kraju i z domu, mazurska, kujawska nutawraca do nas, serdeczna, ale dzisiaj zatruta −i wczorajsza, i wieczna: – o białej narzeczonej, – i o koniusze biednym, – o łące, o zielonej, Wciąż o tym samym, o jednym. A babka mi to grałana starym fortepianiew pokoju, gdzie fotografiadwóch braci rozstrzelanych. Bracia w czarnych czamarachleżą w płockim ogrodzie, a babka niedawno zmarłaniespodzianie, gdzieś w drodze... Hucznie zatupią basy, zapłacze trel w wiolinie, i przez sosnowe lasyserce Wisłą popłynie, pójdzie piaszczystym traktem, pójdzie szlakiem tułaczymi wiolinowym taktemjak mazurek zapłacze... Za głośno w starym zaułkupianista smaga ciszę: po sercach, o przyjaciółko, biją nas białe klawisze.


29

Antologia wierszy

Janusz KoftaPamiętajcie o ogrodach

Bluszczem ku oknom Kwiatem w samotność Poszumem traw Drzewem co stoi Uspokojeniem Wśród tylu spraw

Pamiętajcie o ogrodach Przecież stamtąd przyszliście W żar epoki użyczą wam chłodu Tylko drzewa, tylko liście

Pamiętajcie o ogrodach Czy tak trudno być poetą W żar epoki nie użyczy wam chłodu Żaden schron, żaden beton

Kroplą pamięci Nicią pajęczą Zapachem bzu Wiesz już na pewno Świeżością rzewną To właśnie tu

Pamiętajcie o ogrodach Przecież stamtąd przyszliście W żar epoki użyczą wam chłodu Tylko drzewa, tylko liście Pamiętajcie o ogrodach Czy tak trudno być poetą W żar epoki nie użyczy wam chłodu Żaden schron, żaden beton

I dokąd uciec W za ciasnym bucie Gdy twardy bruk Są gdzieś daleko Przejrzyste rzeki I mamy XX wiek

Pamiętajcie o ogrodach Przecież stamtąd przyszliście W żar epoki użyczą wam chłodu Tylko drzewa, tylko liście

Pamiętajcie o ogrodach Czy tak trudno być poetą W żar epoki nie użyczy wam chłodu Żaden schron, żaden beton

Artur Oppman (Or−ot) Koncert Chopina (etiuda rewolucyjna)

Polski klub. Na fotelach samych gwiazdelita:

Mickiewicz i Słowacki, książę Adam,świta,

Ostatnie senatory, posły, jenerały, Dembiński i Dwernicki, Ursyn srebrno−

biały, Ksiądz Jełowicki obok księżnej Wirtem−

berskiej, Nabielak w krwawych pąsach łuny bel−

wederskiejI chmurny jak dźwięk jego pieśni ukra−

ińskiej, Brat ludu, wróg monarchów i książąt,

Goszczyński

Chopin wszedł. W lamp półcieniu dziw−ny jak zjawisko,

Nad rebusem klawiszów pochylił się ni−sko,

Jakby wprzód, nim ich dotknie, nimw nich głos obudzi,

Chciał oczyma przemówić jak do tam−tych ludzi,

Jakby sprzęgał swą duszę, czarem czymiłością,

Z tą czarną i z tą białą martwą, zimnąkością,

I śmiertelną umowę zawierał tajemnie: Ja wezmę twoje życie, weź moje ode

mnie.

A on odjął na chwilę palce od klawiszy: Skupia się. Na coś czeka. Czegoś słucha

w ciszy, I nagle: podniósł ręce, jakby cios wy−

mierzył, I w zmartwiałe klawisze, jak burzą, ude−

rzył, I wydarł z nich melodię tak straszliwej

mocy, Jak baterie piorunów bijących wśród nocy, I taka stal pod ręką zadźwiękła mu twarda, Aż się wzdrygnął i żachnął fortepian

Erarda.

Lecz on umie go zmusić. Palcami pomyka I zagrała na trąbkach pułkowa muzyka, Tryumfalnie, radośnie ulicami jedzie, A wśród trąbek, o dziwo! basetla na

przedzie; Coś tam dudli wesoło, coś tam basem

śpiewa, Biegnie w tłum, z nim się brata i poro−

zumiewa, Od szczęśliwego miasta nabiera odde−

chuI śmiechem się zalewa, i pęka od

śmiechu.


Wanda Chotomska: „Koncert” (Polonez Op. 26/1 in C

sharp minor)

Wczoraj wieczorem znajomy pilotzadzwonił do mnie prosto z Okęcia. – Wiesz, co się stało tutaj przed chwilą? – Gdzie? – Na lotnisku. – Nie mam pojęcia. – No więc posłuchaj, wszedłem na

wieżę, patrzę uważnie, wzrok w niebo wle−

piam, patrzę i własnym oczom nie wierzę, bo wśród obłoków widzę fortepian. – Co, co takiego? – Fortepian widzę. Buja w obłokach, po niebie leci, skrzydła rozwinął i już ląduje, a za nim zaraz drugi i trzeci. Leci wiadomość przez megafony: − Fortepian z Tokio! Z Moskwy! Z Lizbony!

Wylądował fortepian z Hawany, za chwilę wylądują następne fortepiany! Fortepian z Rzymu, z Oslo, z Paryża, z Nowej Zelandii, z Grecji, ze Stanów –na własnych skrzydłach wszystkie leciałyi przyleciało sto fortepianów. Całe lotnisko teraz wyglądajak jedna wielka muzyczna scena. – A gdzie piloci? – Przy fortepianachi wszyscy grają koncert Chopina!

„Walc” (Walc Op. 18/1 in E flat major Grande Valse brillante)

Wyjrzałam na ulicę −był wiatr i była wiosna, ulicą szła dziewczyna, dziewczyna nuty niosła. A na ulicystały kwiaciarki z koszami kwiatów, a dziewczyna wyszła ze szkoły muzyczneji szła Krakowskim Przedmieściemw stronę Nowego Światu. – A jaka była? – Piękna, tak piękna jak Syrena. – A co w tych nutach było? – W nutach był walc Chopina. A te kwiaciarki w koszachJaśminy miały i róże.

Jaśminy były białe, róże pąsowe i duże, i nagle – nad kwiatamischyliła się dziewczyna, i nagle walc w bukietach, walc w różach i jaśminach. A te róże w pąsie, a te róże pną się, a te róże biegną w powietrze, a jaśminy małe, a jaśminy białei skrzydlate takie na wietrze... Frunęły kwiaty z koszy, kołyszą się nad miastem, frunęły z parapetówfiranki falbaniaste –a ten walc przez liścieśmieje się perliście, a ten walc już cały w muślinach, biały obłok goni, srebrną gwiazdką dzwonii do nieba księżyc przypina.

Eleni „Miłość jak wino”

Przychodzi do mnie co dzień chłopakna schwał

I smutno patrzy mi w oczy Wiele bym dała za to żeby się śmiał Bo mi chłopaka bardzo żal Na świecie barwny kwiecień idzie przez

park A wieczór taki uroczy Kwiaty od mego chłopca tulę do warg Ale na inny czekam dar

Refren: Miłość jak wino uderza do głów Niesie nam życie bez trosk i bez wad Wchodzi do serca jak noc po złym dniu Żeby odmienić nam świat Miłość jak wino uderza do głów Trzeba jej pragnąć i pić aż do dna Więc się zakochaj i o niej mi mów Nim ją kto inny mi da

Weselej z przyjacielem zmieniać swójczas

Patrzeć na niebo wysokie Na czarnym firmamencie szukać swych

gwiazd Wróżyć co w życiu czeka nas Gdy słonko ponad łąką złoty swój krąg Schowa za białym obłokiem To wtedy zawsze znajdę ciepło twych

rąk I nasz przyjazny wspólny dom

Przychodzi do mnie... 30

Antologia wierszy


Julian Tuwim „Ptasie radio”

Halo! halo! Tutaj ptasie radio w brzozowym gaju, Nadajemy audycję z Żelazowej Woli. Proszę, niech każdy nastawi aparat, Bo sfrunęły się ptaszki dla odbycia narad: Po pierwsze – w sprawieKim był Fryderyk Chopin? Po drugie – gdzie sięUkrywa echo w lesie? Po trzecie – kto sięMa pierwszy kąpać w rosie? Po czwarte – jakPoznać, kto ptak, A kto nie ptak? A po piąte przez dziesiąteBędą ćwierkać, świstać, kwilić, Pitpilitać i pimpilićPtaszki następujące:

Słowik, wróbel, kos, jaskółka, Kogut, dzięcioł, gil, kukułka, Szczygieł, sowa, kruk, czubatka, Drozd, sikorka i dzierlatka, Kaczka, gąska, jemiołuszka, Dudek, trznadel, pośmieciuszka, Wilga, zięba, bocian, szpakOraz każdy inny ptak.

Pierwszy – słowikZaczął tak: Halo! O, halo lo lo lo lo! Tu tu tu tu tu tu tuRadio, radijo, dijo, ijo, ijoFryderyk Chopin był warszawianinemTijo, trijo, tru lu lu lu luPio pio pijo lo lo lo lo loPlo plo plo plo plo halo!

Na to wróbel zaterlikał: Cóż to znowu za muzyka? Ten warszawianin jest sławnym Polakiem Ćwir ćwir świrk! Świr świr ćwirk! Tu nie teatrAni cyrk! Patrzcie go! Nastroszył piórka! I wydziera się jak kurka! Dość tych arii, dość tych liryk! Ćwir ćwir czyrik, Czyr czyr ćwirk!

I tak zaczął ćwirzyć, ćwikać, Ćwierkać, czyrkać, czykczyrikać, Że aż kogut na patykuZapiał gniewnie: Kukuryku! Fryderyk Chopin to wybitny polski kompozytor!

Jak usłyszy to kukułka, Wrzaśnie: „A to co za spółka? Kukuryku? Kukuryku? Nie pozwalam rozbójniku! Bierz, co chcesz, bo ja nie skąpię, Ale kuku nie ustąpię. Ryku – choć do jutra skrzecz! Ale kuku – moja rzecz! “Zakukała: kuku! kuku! Polski kompozytor był genialnymświata obywatelem!Na to dzięcioł: stuku! puku! Czajka woła: czyjaś ty, czyjaś? Byłaś gdzie? Piłaś co? Piłaś, to wyłaź! Przepióreczka: chodź tu! pójdź tu! Masz co? daj mi! rzuć tu! rzuć tu!

I od razu wszystkie ptakiW szczebiot, w świergot, w zgiełk – o taki:

Fryderyk ChopinRodem warszawianin, Sercem Polak, Talentem świata obywatel

Pio, pijoTijo, trijoĆwir, ćwirCzyr, ćwirkKukuryku! Kuku−kukuStuku−puku

I tak się skończyłą ta wiosenna audycja.

Skaldowie „Wiosna”

Wiosna – cieplejszy wieje wiatrWiosna – znów nam ubyło latWiosna – wiosna wkoło rozkwitły bzyŚpiewa – skowronek nad namiDrzewa – strzeliły pąkamiWszystko kwitnie wkołoI ja i ty

Ktoś na niebie owce wypasa hejPopatrz zakwitł już twój parasol hej

Nawet w bramie pan Walenty stróżPuszcza wiosną pierwsze pędy jużPortier dziadzia rankiem wyszedł samI na spacer poszedł sobie samNie przeszkadza tytuł wiek i płećGdy zielono wiosną w głowie jest

31

Antologia wierszy


Wstęp

Przypadająca w tym roku dwusetna rocznica urodzin Fryderyka Chopina to do−skonała okazja do tego, aby przybliżyć uczniom postać wielkiego polskiego wirtuozafortepianu. To nie lada zadanie zainteresować młodego Polaka twórczością artystyspoza najnowszej „top listy”, spoza tak zwanej sfery „trendy” kreowanej przez me−dia. Zaproponowana lekcja to owoc obserwacji moich uczniów w Polskiej Szkolew Galway, to owoc naszych spotkań i uczenia się od siebie nawzajem. To wreszcieefekt refleksji zainspirowanej zetknięciem z nieco odmiennym od polskiego syste−mem nauczania w szkole irlandzkiej, skoncentrowanym tak bardzo na nauczaniu po−przez zabawę i twórczość, na rozwijaniu zdolności poznawczych oraz na emocjo−nalnym i twórczym rozwoju poprzez język.

Liczba godzin: 2

Cele operacyjne, uczeń: – zna najważniejsze informacje dotyczące życia i twórczości Fryderyka Chopina – słucha muzyki Chopina – potrafi odnaleźć potrzebne informacje – dokonuje przekładu intersemiotycznego – rozwija wrażliwość na piękno polskiej kultury – rozpoznaje najważniejsze zjawiska kulturalne i historyczne związane z epoką, w któ−rej żył Chopin – współpracuje z rówieśnikami

Przebieg lekcjiFaza wstępna

Na początku lekcji nauczyciel zapisuje na tablicy tylko pierwszy wyraz tematu:„Poszukiwany...”, po czym pyta uczniów, z czym kojarzy im się tego typu napis,gdzie, bądź w jakich okolicznościach możemy się z nim zetknąć – swobodne wypo−wiedzi uczniów formułowane na zasadzie skojarzeń (gazeta, Internet, ogłoszenia naulicy, filmy).

Nauczyciel słowem kreuje następujące wyobrażenie: poszukujemy pewnej oso−by. Zastanówcie się, jakie informacje o zaginionej osobie ułatwią nam poszukiwania?Tu stopniowo zmierzamy do pojęcia portretu pamięciowego, rysopisu, szczegółowe−go opisu postaci.

Nauczyciel włącza płytę z muzyką Fryderyka Chopina – Etiuda c−moll, nie infor−mując jednak uczniów, kto jest autorem tej muzyki. Po wysłuchaniu fragmentu zwra−ca się do uczniów z prośbą o wskazanie autora wysłuchanego utworu. (W razie pro−blemów z identyfikacją twórcy, nauczyciel próbuje naprowadzić dzieci na właściwąodpowiedź zadając dodatkowe pytania). Po wspólnym ustaleniu kto jest autoremusłyszanego fragmentu utworu, nauczyciel zapisuje dalszą część tematu. 32

Poszukiwany... Fryderyk ChopinScenariusz zajęć z języka polskiego dla klasy VI

szkoły podstawowej

JoannaŁydzińska

Irlandia

Wyróżnienie

Metody i formy pracy: • metoda projektu, • aktywizująca, • poszukująca, • przez działanie i przeżywa-

nie, • praca w grupach.

Materiały dydaktyczne: • muzyka Fryderyka Chopina

na płytach CD, • prezentacja multimedialna

(załącznik nr 1), • kolorowe kartki A3, • gazety, • pisaki, kredki, skrawki mate-

riałów, wełny, klej, nożyczki.



Rozwinięcie

Uczniowie porządkują informacje najczęściej pojawiające się w rysopisie i zapi−sują je na tablicy w postaci punktów. Wzbogacają informacje o kilka szczegółów:

– Narodowość: – Płeć: – Wiek: – Sylwetka: – Dłonie: – Włosy: – Ubiór: – Znaki szczególne: – Widziany (gdzie?): – Znany przez: – Jest autorem:

Następnie nauczyciel odtwarza prezentację multimedialną. Zadaniem uczniówjest zebranie informacji dotyczących wyżej podanych punktów. Nauczyciel przedsta−wia dzieciom sylwetkę Fryderyka Chopina. Uzupełnia prezentację multimedialną do−datkowymi informacjami i ciekawostkami, odwołuje się również do osobistych do−świadczeń uczniów (wizyta w muzeum Chopina, na koncercie, być może któreśz dzieci było w miejscowości związanej z Chopinem). Wyświetlanej prezentacji to−warzyszy muzyka Chopina. Po obejrzeniu i omówieniu prezentacji nauczyciel dzie−li klasę na grupy czteroosobowe, po czym wyjaśnia, na czym będzie polegała pracaw dalszej części lekcji. Na podstawie tego, co zostało pokazane w prezentacji orazdopowiedziane przez nauczyciela, a także w oparciu o dostępne w klasie materiały,uczniowie stworzą „portret pamięciowy” Chopina (rysunek z elementami wyklejankina planszy formatu A3).

Tytuł pracy POSZUKIWANY FRYDERYK CHOPIN

Uczniowie wykonują tytuł z literek odnalezionych i wyciętych z gazet. Pracapowinna zawierać oprócz portretu również rysopis kompozytora stworzony w opar−ciu o wyżej wymienione punkty. Oceniana jest oryginalność projektu oraz odnalezie−nie jak największej ilości informacji na temat postaci. Uczniowie wykonują projektyprzy muzyce Fryderyka Chopina. W trakcie zajęć nauczyciel koordynuje pracę grup,udziela dodatkowych wskazówek, czuwa nad poprawnością merytoryczną prac.

Zakończenie

Pod koniec lekcji organizujemy wystawę prac. Prace eksponujemy tak, abywszyscy mieli możliwość dokładnie przyjrzeć się projektom swoich kolegów (przy−kładowa praca uczniów w załączniku nr 2).

Podsumowanie do pierwszego scenariuszaZaproponowana lekcja – „Poszukiwany... Fryderyk Chopin” – koncentruje się

wokół podstawowych zagadnień związanych z postacią Fryderyka Chopina. Przybli−ża uczniom polskiego kompozytora bazując na lubianej przez dzieci metodzie pro−jektu. Dziecko uczy się poprzez zabawę, poprzez pracę i współpracę z rówieśnika−mi, doskonali umiejętność wychwytywania najistotniejszych informacji, przekształcaje i koduje w swojej świadomości, dokonując przekładu intersemiotycznego, dołą−czając do werbalnej treści jego obrazowe wyobrażenie. Ponadto obcuje z muzykąChopina w sposób naturalny. W tej lekcji muzyka stanowi bowiem swoisty akompa−niament do pracy.

W zakresie umiejętności językowych dziecko doskonali warsztat opisowy posta−ci. Opisuje, choć nie zostaje ograniczone formą opisu. Lekcja nie tworzy sztywnej ra−my, wokół której koncentruje się tradycyjna lekcja dotycząca opisu. Opis pojawia siętu niejako „przy okazji” i staje się przez to opisem bardziej naturalnym, niewymuszo−nym, zrodzonym w warunkach, kiedy to sytuacja skłania nas do sięgnięcia po tę aku−rat formę (nawet jeśli po części nieświadomie), czyli zupełnie inaczej niż w przypad−ku, kiedy to dana forma staje się centrum lekcji. 33

Lekcja 1

klasa VI


Osoba 1: Mroźny, lutowy dzień. Ścieżki parku w Żelazowej Woli skrzą się milionem ogni−ków. Śniegowy puch otula stare drzewa, które pilnują małego dworku.

Słychać pierwsze dźwięki muzyki Chopina (np. Mazurek a−moll, op. 68, nr 2, w wolnymrytmie kujawiaka)

Osoba 2: W mroźnym powietrzu niosą się tony skocznego mazura, a śnieg skrzypi podlicznymi stopami. Gromada muzykantów stanęła pod oknami dworku i gra głośno, a z we−rwą, od ucha do ucha.

Słychać dźwięki oberka opoczyńskiego lub innej melodii ludowej. Wchodzi grupa prze−branych muzykantów.

Osoba 3: Są pewni, że za chwilę otworzą się drzwi i wyjdzie poważny pan Mikołaj orazjego zawsze pogodna żona – Justyna, a oni poproszą ich na wiejskie wesele.

Osoba 1: Oberek się kończy, a drzwi wciąż zamknięte. Popatrzyli grajkowie po sobie zezdziwieniem, bo nie wiedzieli, że w tym właśnie dniu, 22 lutego 1810 roku, przyszedł naświat jedyny syn państwa Chopinów – Fryderyk.

Grupa muzykantów schodzi ze sceny.

Osoba 2: Muzyka Fryderyka Chopina osnuta na ludowych melodiach rozsławi imię Pol−ski po świecie.

Osoba 3: Wiejska kapela, która zagrała małemu Fryckowi nad kołyską, brzmiała już sta−le w licznych kompozycjach tego genialnego Polaka.

Rozbrzmiewa Mazurek F−dur, op. 7, nr 1 lub inny utwór stylizowany.

Osoba 1: Ojciec Fryderyka był w Żelazowej Woli nauczycielem młodego hrabiegoSkarbka. Otrzymał jednak propozycję objęcia stanowiska nauczyciela języka francuskiegow liceum w Warszawie.

Wchodzą osoby z walizkami i tobołkami (ojciec, matka z dzieckiem na ręku, dwie córkii pokojówka). Przechodzą przez scenę i siadają przy stole, z boku sceny.

Osoba 2: W jesienny październikowy ranek 1810 roku zapakowano rzeczy w kufry i to−boły, ośmiomiesięcznego Frycka w poduszkę i powóz państwa Chopinów potoczył się pobłotnistej drodze w stronę Warszawy.

Osoba 3: Państwo Chopinowie zajęli w Warszawie duże mieszkanie w skrzydle PałacuSaskiego, gdzie też początkowo mieściło się Liceum Warszawskie. Ponieważ rodzina była34

„Laudatio” dla ChopinaPrzedstawienie szkolne

UrszulaSuchy

Niemcy


Wyróżnienie


liczna i z samej profesorskiej pensji trudno było utrzymać całą gromadkę, państwo Chopi−nowie otworzyli u siebie internat dla licealistów. Z kilkoma chłopcami Frycek zawarł przy−jaźnie, które przetrwały całe życie, a wymiana listów z tymi kolegami osładzała mu późniejna obczyźnie godziny samotności i tęsknoty za krajem.

Wchodzą dzieci z guwernerem. Rozgrywa się scena, w której widać zdenerwowanegoguwernera. Wchodzi mały Fryderyk i siada do fortepianu.

Osoba 1: Pewnego razu Fryderyk pomógł guwernerowi uspokoić hałaśliwych wycho−wanków. Zaimprowizował opowieść, a potem uśpił wszystkich, łącznie z guwernerem, koły−sanką.

Mały Frycek gra Kołysankę. Odchodzi od fortepianu, przywołuje gestem matkę z siostrami.

Osoba 1: Gdy pokazał uroczy widok siostrom i matce, obudził wszystkich przeraźliwymakordem.

Dzieci zrywają się. Siostry idą z Fryckiem do stołu. Matka siada do fortepianu, a dziecisiadają na podłodze obok.

Osoba 2: Kiedy Frycek był małym chłopcem, jego mama grywała czasem do tańca dzie−ciom z internatu. Kiedy siadała na okrągłym taborecie, dół jej szerokiej sukni tworzył podczarnym pudłem fortepianu zasłonę.

Matka gra Walca cis−moll, op. 64, nr 2. Grupa dzieci wychodzi, matka wraca do stołu.Do fortepianu skrada się mały Frycek i zaczyna grać.

Osoba 3: Pewnego wieczoru, po takim właśnie maminym graniu, kiedy już wszyscy uda−li się na spoczynek, wpadła przerażona pokojówka Zuzka z wołaniem.

Na środek sceny wbiega pokojówka.

Pokojówka: Proszę Państwa, po salonie jakieś duchy chodzą!

Ojciec i Matka wchodzą na środek sceny, rozglądają się. Pokojówka ucieka.

Osoba 3: Państwo Chopinowie weszli do zalanego księżycowym światłem salonu. Na wy−sokim taborecie, w nocnej koszuli i z nogami dyndającymi nieporadnie w powietrzu, siedziałprzy fortepianie Frycek i grał te same melodie, które przed kilkoma godzinami płynęły spodpalców matki.

Osoba 1: Rodzice zatrzymali się. Gniewna zmarszczka zniknęła z czoła pana Mikołaja.Pani Justyna wierzyć swoim oczom i uszom nie mogła. Znane walce i kadryle brzmiały te−raz zupełnie inaczej. Pod palcami Frycka nabierały czaru i lekkości. Muzyka niby ta sama,a jednak zupełnie inna, o wiele ładniejsza, chwytająca za serce.

Osoba 2: Matka podeszła na palcach do zamyślonego, nic niewidzącego synka i przygar−nęła jego główkę. W tym momencie wiedziała to, o czym nikt jeszcze wówczas nie myślał.Wiedziała, że jej syn, czteroletni Frycek, nie jest zwyczajnym dzieckiem.

Matka i Frycek wracają do stołu. Ojciec zza sceny wprowadza Wojciecha Żywnego.

Ojciec: Od dziś będziesz się systematycznie uczył gry na fortepianie.

Osoba 3: Oświadczył pan Mikołaj Fryckowi, gdy ten skończył 6 lat. Ucieszony tą nowi−ną chłopiec wbiegł do salonu, żeby poznać swego nauczyciela – Wojciecha Żywnego.

Frycek podbiega do Wojciecha Żywnego i wita się, a następnie siada do fortepianu. Obokstaje nauczyciel.

Osoba 1: W wieku ośmiu lat Fryderyk występuje po raz pierwszy publicznie na koncer−cie charytatywnym. 35

Przedstawienieszkolne


Wbiega grupa dzieci i siada na ziemi wokół fortepianu. Frycek gra jakiś utwór muzycz−ny. Po wysłuchaniu utworu dzieci wychodzą. Fryc i Żywny idą do stołu.

Osoba 2: Po pięciu latach nauki Wojciech Żywny oświadczył, że uczeń przerósł mistrza,i że niczego więcej już Frycka nauczyć nie zdoła. Jedenastoletni wówczas Chopin zadedy−kował swojemu nauczycielowi Poloneza As−dur. Było to dla niego najcenniejszą zapłatą zaedukację małego Frycka.

Osoba 3: Już w siódmym roku życia Fryderyk Chopin skomponował na wzór popular−nych w owym czasie polonezów, uznawanych za rdzennie narodowy taniec polski, Polone−za g−moll.

Rozbrzmiewa Polonez g−moll.

Osoba 1: W wieku 12 lat Fryderyk przechodzi w ręce Józefa Elsnera. Sam później powie:

Młody Fryderyk: Z panem Żywnym i Elsnerem największy osioł by się nauczył.

Osoba 1:

Torcik urodzinowy dla Chopinadzieciństwo i młodość w lirycznej radościsplecione jak mazurki pieśniamii pachnie wierzbamii słychać krakaniea świat to pole za drogą

Bosko życie płynie melodią nokturnówby się nagle rozlać jak preludium zmierzchuwciąż trwonisz zachwyty wciąż łakniesz oklaskówsława to ciężka choroba

Tulisz dramat Scherza w jesiennej brzydocieby znów Polonezem As−dur triumfalnie wrócićznów składasz wspomnieniaznów liczysz opusya życie to podziw i wzgarda.

Rozbrzmiewa Sonata Fortepianowa c−moll, op. 4.

Osoba 2: W wieku 19 lat Fryderyk kończy naukę w warszawskiej Szkole Głównej Muzy−ki uzyskując następującą opinię.

Guwerner: Chopin Fryderyk – szczególnie uzdolniony, geniusz muzyczny.

Osoba 3: Świat staje przed nim otworem. Wyrusza zatem nasz Frycek na jego podbój.

Frycek żegna się z rodzicami, bierze walizkę i wychodzi.

Wariacje – fortepian.

Guwerner (z prasy wiedeńskiej): „W panu Chopinie rozpoznaliśmy jednego z najznako−mitszych pianistów, pełnego delikatności i najgłębszego uczucia”.

Osoba 1: Chopin wraca na chwilę do Warszawy, ażeby zagrać w Teatrze Narodowymswój pierwszy koncert.

Osoba 2: 2 listopada 1830 r. opuszcza Warszawę. Jak się okaże – na zawsze. Wróci doniej już tylko sercem.

Rozbrzmiewa Koncert F−moll op. 21. 36



Osoba 3: Chopin podbija Paryż. Staje się synonimem polskości. Robert Alexander Schu−mann mówi o nim:

Guwerner: Gdyby potężny, samowładny monarcha z północy wiedział, jaki niebezpiecz−ny wróg grozi mu w dziełach Chopina, w prostych melodiach jego mazurków, zabroniłby tejmuzyki. Dzieła Chopina to armaty ukryte w kwiatach.

Osoba 3: Uchwycił słuch mój dźwięki klawiszy, co po pokoju z wiatrem hulały. Wśród nut niebiańskich beztroskiej ciszyChopina palce dzień przywitały.

I tańczyć zaczęły nuty po ścianie, Powietrze jakby nagle zgęstniało. I znowu cisza – wyczekiwanie. I znów uderzenie ciszę przerwało.

Ujrzałam mistrza przy fortepianieJak palce swoje zgrabnie układałI znowu cisza – wyczekiwaniew myślach gdzieś błądził, wzrokiem coś badał.

Osoba 1: Po podróżach na Majorkę i do Marsylii, po wielu atakach choroby, przez wie−le lat z rzędu Fryderyk odpoczywa w Nohant – znanej miejscowości wypoczynkowej.

„W Nohant” (sł. Wojciech Młynarski, muzyka – Fryderyk Chopin, wykonanie – EdytaGeppert)

Osoba 2: Muzyka Chopina nie starzeje się, wciąż stanowi niewyczerpane źródło wzru−szeń dla ludzi na całym świecie.

Preludium Des−dur F. Chopina.

Osoba 2: Za oknem deszczPanie Chopinie – fortepian pana smutno graDawno wybaczył pan jesieniże taki łzawy homor ma

Paryski bulwar zapłakanyI place Concorde, i Place PigallePól Elizejskich rude kasztanyCzy pamiętają jak pan grał?

A przecież Francja, przecież ParyżMówią: to dla artystów rajKwiaty na pana fortepianieWiędną tak szybko niczym mgła

Rozbrzmiewa dowolny utwór Chopina.Na scenę wychodzą wszyscy uczniowie biorący udział w przedstawieniu. Kłaniają się.

KONIEC

37


I odpłynęły w niebiańskie stronyPierwsze etiudy, skoczne mazurki. Z każdego dźwięku anielskie tonyPieściły białe kłębiaste chmurki.

Potem oklaski, wielkie owacje, Rodzice za nim w salonie stali. Były uściski i gratulacje, Dla syna swego przyszłość wybrali.

(„Sen o Chopinie” Tomasz Apanasiuk)

Myśli krzyczące jak gladioleCzasu człowieka wierny piesPan dobrze wiedział nigdy nie wyschniePrzez świat płynąca rzeka łez

Każdej jesieni deszcz jest innyI inne liście strąca wiatrA tylko smutek pana oczu –Panie Chopinie – wciąż ten sam.

(„Spacer z Chopinem” Agata Budzyńska)


Lekcje o bitwie pod Grunwaldem


39

Spotkanie polsko-litewskiew MadrycieKonspekt lekcji historii

Nie zrozumie się współczesności, gdy się nie zna przeszłości

IzabelaBodziacka

Hiszpania

II Nagroda

Temat:Bitwa pod

Grunwaldem

Metody: • Praca z mapą, podręczni-

kiem, tekstem źródłowym,komiksem, zdjęciami, albu-mami.

Treść naucznia: • Władysław Jagiełło na tro-

nie polskim. Wielka wojnaz Krzyżakami.

Wstęp

Nauczanie historii poza granicami Polski jest jednym z bardzo ważnych elemen−tów i celów, jaki mają nauczyciele pracujący w szkołach polonijnych. Przybliżeniehistorii naszego kraju dzieciom i młodzieży, które urodziły się poza granicami nie na−leży do łatwych obowiązków. Ale nie ulega wątpliwości, że bez znajomości historii,bez wprowadzenia w świat wartości uniwersalnych, narodowych i ponadczasowych,uczeń nie będzie mógł wykształcić w sobie wartości i postaw obywatelskich, toleran−cji, postaw szacunku dla inności kultur i religii, integracji z regionem i ojczyzną. Ce−lom tym ma służyć projekt „Szlakiem historii Polski” stworzony przez nauczycieli hi−storii i języka polskiego przy współpracy rodziców i osób, którym nie było, nie jesti nie będzie obojętne kształtowanie świadomości młodego Polaka urodzonego z da−la od Polski.

Konspekt lekcji „Spotkanie polsko−litewskie w Madrycie” to tylko namiastka hi−storii, którą chcemy przybliżyć naszym uczniom.

Cele ogólne: – Utrwalenie wiadomości dotyczących najważniejszych postaci i wydarzeń związanych

z Bitwą pod Grunwaldem.

Cele operacyjne: – uczeń sytuuje wydarzenia, zjawiska i procesy historyczne w czasie, oraz porządkuje

je i ustala związki poprzedzania, równoczesności i następstwa; dostrzega zmianyw życiu społecznym

– uczeń wyszukuje oraz porównuje informacje pozyskane z różnych źródeł i formułujewnioski; dostrzega w narracji historycznej warstwę informacyjną, wyjaśniającą i ocenia−jącą – wyjaśnia związki przyczynowo−skutkowe analizowanych wydarzeń, zjawisk i proce−

sów historycznych; wyjaśnia znaczenie poznawania przeszłości dla rozumienia światawspółczesnego

– przyporządkowuje konkretnej postaci określone wydarzenia i osiagnięcia – realizacja komiksu historycznego: „Szlakiem historii Polski. Grunwald”

Kształcenie umiejętności Uczeń: – tworzy narrację historyczną, integrując informacje pozyskane z różnych źródeł – tworzy krótkie dialogi korzystając z materiału przygotowanego przez nauczyciela – dopasowuje postacie do przygotowanych wcześniej dialogów (Aneks 1) – jest czynnym obserwatorem wydarzeń historycznych, które mają miejsce w klasie,

przedstawia argumenty uzasadniające własne stanowisko – podejmuje decyzje indywidualne – pracuje w grupie


Wiadomości i umiejętności ucznia

Uczeń: – opisuje przyczyny, przebieg i skutki konfliktów polsko−krzyżackich w XV w – ocenia znaczenie zwycięstwa pod Grunwaldem – opisuje postacie biorące udział w przygotowaniach i Bitwie pod Grunwaldem

Procedura osiągnięcia celówRealizacja zamierzonego celu edukacyjnego wymaga stosowania różnorodnych metod,strategii i środków dydaktycznych. Przy wyborze metod nauczania zostały uwzględnio−ne specyfika zespołu klasowego, okres rozwojowy uczniów i poziom znajomości językapolskiego. Z tego też powodu zdecydowaliśmy się na wprowadzenie na lekcjach histo−rii metod aktywizujących, które motywują uczniów do poszukiwania, samodzielnegodochodzenia do wiedzy, krytycznego myślenia, rozwiązywania problemów.

Istotnym elementem rozwoju edukacyjnego ucznia w szkołach polonijnych jest kształ−cenie umiejętności pisemnych. Temu celowi służą: analizy tekstów, prace pisemnew formie dialogów, referaty. Nauczyciel nie może zapominać o właściwej organizacji zajęć edukacyjnych. Częstosama zmiana przestrzeni sali lekcyjnej może wpłynąć znacząco na osiągnięcia eduka−cyjne. Wyjście poza nią: lekcja w terenie, kontakt ze szkołą litewską w Madrycie, zaję−cia w pracowni komputerowej, itp. – dają niejednokrotnie lepsze efekty niż tradycyjnezajęcia w szkole. Wymaga to jednak wcześniejszego przygotowania i odpowiedniej or−ganizacji. Podobne efekty daje podział uczniów na pary, grupy, zespoły zadaniowe, prowadzeniezajęć w formie warsztatów, udział rodziców w zajęciach. Taki podział często wyzwalawśród uczniów nowe pomysły, ułatwia im podjęcie decyzji i szersze widzenie problemu. Realizacji celów edukacyjnych naszego konspektu służą także pomoce dydaktyczne: fo−liogramy, slajdy, prezentacje multimedialne, ilustracje, programy komputerowe.

Konspekt szczegółowy lekcji

Struktura i opis lekcji:

WstępPowitanie uczniów i rodziców, którzy zostali zaproszeni do wzięcia udziału

w zajęciach związanych w tematem bitwy pod Grunwaldem. – Zapoznajemy uczniów z tematem, głównymi zagadnieniami i celem lek−

cji. – Nauczyciel przypomina wiadomości dotyczące stosunków polsko−krzyża−

ckich, zwracając szczególną uwagę na reakcję Zakonu wobec sojuszu pol−sko−litewskiego.

– Dokonuje podziału na grupy używając kartek, na których są narysowaneflagi wojsk biorących udział w bitwie pod Grunwaldem. W klasie zostanąprzygotowane trzy miejsca odpowiadające trzem państwom, które brałyudział w bitwie (strona polska, litewska, niemiecka).

– Zadaniem uczniów jest przyporządkowanie flag do wymienionychpaństw.

W skład każdej grupy wchodzą uczniowie i jeden rodzic. Zadaniem rodzica jestczuwanie nad poprawnością wykonywania prac oraz kontrolowanie pracy uczniów,by była zgodna z zasadami pracy w grupach.

RozwinięcieUczniowie zostali podzieleni na trzy grupy. Każda z grup otrzymuje kopertę,

w której zostały zawarte instrukcje z poleceniami do zadań.

Grupa 1Temat: Główne postacie bitwy.

Materiał do wykorzystania Uczniowie mają do przeczytania krótki tekst dotyczący głównych postaci biorą−

cych udział w bitwie pod Grunwaldem. Nauczyciel wykorzystuje materiały źródło−40

Lekcja historii


we przestawiające w sposób opisowy postacie historyczne, które brały udział w przy−gotowaniach do bitwy pod Grunwaldem.

Zadania do wykonania 1. Wybierzcie spośród siebie– lidera, który pokieruje grupą; – sekretarza, który zajmie się spisaniem dialogów; – redaktorów, którzy się zajmą przygotowaniem komiksu. 2. Proszę o dokładne przeczytanie tekstu i następnie wybranie tych postaci, które

odegrały ważną rolę w przygotowaniach do Bitwy pod Grunwaldem. – Koperta zawiera różnorodne zdjęcia. Waszym zadaniem będzie przyporządko−

wanie zdjęcia do postaci z tekstu; – opracowanie krótkiej notatki o tej postaci — imię i nazwisko, z jakiego rodu

pochodzi, jaką pełni funkcję. Pamiętajcie, że opracowany przez was materiał zostanie wykorzystany do nasze−

go Komiksu historycznego, z którego będą korzystać Wasi młodsi koledzy i koleżan−ki. Dlatego też jest bardzo ważne, aby informacja o postaciach historycznych zachę−ciła waszych kolegów i koleżanki do pogłębiania wiedzy o historii Państwa Polskie−go.

Witam Was serdecznie w wieku XV. Zapewne słyszeliście wiele różnych historiiz tego okresu, ale tym razem to Wy będziecie jej autorami. A zatem, do dzieła… Ży−czę wam powodzenia. Jan Długosz

Grupa 2Temat: Przyczyny wojny polsko-krzyżackiej

Materiał do wykorzystania Uczniowie pracują w oparciu o materiał przygotowany przez nauczyciela. Są to

krótkie fragmenty tekstów, w których zostały poruszone kwestie dotyczące przyczynwojny polsko−krzyżackiej.

Zadania do wykonania 1. Wybierzcie spośród siebie– lidera, który pokieruje grupą; – sekretarza, który zajmie się spisaniem dialogów; – redaktorów, którzy zajmą się przygotowaniem komiksu.

2. Proszę o przeczytanie ze zrozumieniem fragmentów tekstu z książki, a następ−nie o:

– wyszczególnienie faktów, które według Was wpłynęły na wybuch wojny pol−sko−krzyżackie;

– przygotowanie dialogu dotyczącego przyczyn konfliktu polsko−krzyżackiego zwykorzystaniem postaci występujących w wyżej wymienionym tekście;

– opracowanie graficzne części komiksu dotyczącej przyczyn bitwy pod Grun−waldem.

Wybrane postacie wraz z dialogiem znajdą zastosowanie w Komiksie historycz−nym.

UWAGA: Ewaluacja kształtująca prowadzona jest na bieżąco i dotyczy wybra−nych zakresów pracy ucznia, rodzica i nauczyciela. Polega na analizowaniu i warto−ściowaniu działań w trakcie ich trwania, tak aby wyniki tej analizy mogły zostać uży−te do ulepszenia tych działań jeszcze przed ich zakończeniem. Taka ewaluacja mawyraźnie charakter wycinkowy, posługuje się także mniej rygorystyczną metodologią(choćby z tego względu, że zbieranie informacji jest ograniczone w czasie). Ewalu−acja nauczyciela, uczniów, rodziców.

41

Lekcja historii


Grupa 3Temat: Przygotowania do bitwy

Materiał do wykorzystania Do wykonania tego zadania zostaną wykorzystane fragmenty tekstów i ilustracje

dotyczące rozmieszczenia wojsk polskich, litewskich i niemieckich oraz mapy.

Zadania do wykonania1. Wybierzcie spośród siebie:– lidera, który pokieruje grupą; – sekretarza, który zajmie się spisaniem dialogów; – redaktorów, którzy zajmą się przygotowaniem komiksu. 2. Proszę o dokładne przeczytanie fragmentów tekstu, aby: – odtworzyć na mapie przebieg bitwy z uwględnieniem rozmieszczenia po−

szczególnych wojsk, kierunku ataku, itp.; – wymienić najważniejsze epizody bitwy pod Grunwaldem; – ułożyć dialogi pomiędzy głównymi postaciami, które według Was odegrały

ważną rolę w przygotowaniach do bitwy. Dla ułatwienia wyboru, można sięposłużyć postaciami, które pojawiły się w tekście.

Należy pamiętać, że informacja zawarta w dialogach dotyczy faktów historycz−nych związanych z przygotowaniami do bitwy, rozmieszczeniem wojsk (polskich, li−tewskich, niemieckich, innych) oraz sposobem dowodzenia Jagiełły. Dialogi zostanąumieszczone w Komiksie historycznym.


Grupa 4Temat: Ocena znaczenia bitwy pod Grunwaldem

KronikarzeWyobraźcie sobie, że jesteście posłami z obcego kraju. W grę wchodzi małżeń−

stwo córki waszego króla z synem Jagiełły. Napiszcie raport, w którym ocenicie sytu−ację polityczną Polski po bitwie pod Grunwaldem. Uwzględnijcie znaczenie bitwypod Grunwaldem.

Materiał do wykorzystania Teksty źródłowe, albumy, zdjęcia, podręcznik, atlasy.

Zadania do wykonania 1. Wybierzcie spośród siebie– lidera, który pokieruje grupą; – sekretarza, który zajmie się pisaniem dialogów; – redaktorów, którzy zajmą się przygotowaniem komiksu.

2. Proszę o zebranie informacji, które pozwolą dokonać oceny: – znaczenia bitwy pod Grunwaldem; – przyczyn wojny polsko−litewskiej, organizacji bitwy, i postaci w niej występu−

jących. Uczniowie są czynnymi obserwatorami, mogą wykorzystać do tego zdjęcia, za−

42

Lekcja historii


piski, konsultować materiały przygotowane przez nauczyciela. W czasie lekcji mogąteż podchodzić do każdej z grup w celu uzyskania jak największej ilości informacjina temat Bitwy pod Grunwaldem.


I. Praca w zespołachUczniowie pracują w grupach, zapoznają się z materiałem w podręczniku oraz

materiałem przygotowanym przez nauczyciela. Z uzyskanych informacji przygoto−wują dialogi, scenki, plakaty i formułują wnioski. Podczas pracy zespół, rodzice i na−uczyciel służą pomocą i radą.

II. PrezentacjaPo upływie ustalonego czasu poszczególne zespoły prezentują efekty swojej

pracy.

III. Podsumowanie i refleksjaUczniowie wiedzą: – jakie były przyczyny bitwy pod Grunwaldem; – które postacie biorą w niej udział; – jakie zmiany nastąpiły w stosunkach polsko−niemieckich. Uczniowie umieją pracować w grupach i wypełniać wyznaczone im role.

IV. Udźwiękowienie i animacja komiksuWybranie grupy odpowiedzialnej za przygotowanie krótkiego filmu animowane−

go (rodzice, uczniowie, nauczyciel).

V. AkademiaPrzygotowanie projekcji KomiksuZaproszenie delegacji Ambasady Polski i Litwy

VI. Ewaluacja„Ewaluacja to zaplanowane i systematyczne działania uwidaczniające, w jakim

stopniu cele zostały osiągniete.” (H. Simons)

Ewaluacja projektu jest wykonywana w trakcie jego realizacji jak również po je−go wdrożeniu. Przeprowadzona zostanie ewaluacja bieżąca i sumująca.

Ewaluacja bieżąca jest dokonywana w trakcie realizacji programu i polegać bę−dzie na obserwacji zaangażowania dzieci w trakcie zajęć, ich wkładu pracy, pozy−tywnych zmian w ich postawie. Najistotniejszym wytworem pracy uczniów będzietworzony przez nich Komiks. Opracowane dialogi zostaną wzbogacone o prace dzie−ci z klas młodszych, ilustrujące najważniejsze wydarzenia i postacie. KOMIKS zosta−nie włączony do zbiorów biblioteki szkolnej. Narzędziem ewaluacji bieżącej będą:arkusz obserwacji, wytwory pracy uczniów, Komiks. Wnioski wynikające z bieżącejobserwacji posłużą do modyfikowania dalszej części programu.

Ewaluacja sumująca, sprawdzająca wiadomości i umiejętności uczniów, zosta−nie przeprowadzona na zakończenie realizacji programu. Narzędziem ewaluacji su−mującej będzie animacja Komiksu oraz przygotowanie akademii.

43

Lekcja historii


Indykadory jakościowe ułatwiające ewaluację: – Czy materiały przygotowane przez nauczyciela były wystarczające do zreali−

zowania konspektu? – Z jakich materiałów korzystał nauczyciel? – Skąd zostały zaczerpnięte materiały? – Czy biblioteka szkolna posiada wystarczające materiały dydaktyczne do reali−

zacji projektów? – Kto brał czynny udział w realizacji projektu, konspektu? – Czy cele projektu zostały osiągnięte? – Jakie trudności w realizacji projektu napotkał nauczyciel, uczniowie, rodzice? – Jaki czas został poświęcony na zrealizowanie celu głównego? – Stopień zaangażowania uczniów w projekcie; – Stopień zaangażowania rodziców; – Czy metody i techniki zostały odpowiednio dobrane do realizacji zamierzo−

nych celów? – Czy poszczególne etapy lekcji zostały dobrze zaplanowane? – Jakie narzędzia zostały wykorzystane do ewaluacji? – Czy kwoty przeznaczone na realizację konspektu były wystarczające?

Indykadory ilościowe ułatwiające ewaluację: – liczbę osób biorących udział w projekcie.

Aneksy: Pomoce do wykorzystania na lekcji

Grupa 1Postać historyczna — Galeria portretów

Do Galerii portretów zostały wybrane te postacie historyczne, które dzięki swejdziałalności wywarły znaczy wpływ na wydarzenia z XV wieku.

Grupa 2Przygotowanie do bitwy:

Oto niektóre przykłady chorągwi biorących udział w bitwie:

Rycerstwo polskie zorganizowane było w 50 chorągwi, wśród których znajdo−wali się także zaciężni Czesi (Jan Zizka), Morawianie i Ślązacy, Mołdawianie orazChorągiew Białego Niedźwiedzia z Chełma, która miała znaczący udział w bitwie(została za to wyróżniona przez Króla Polski Władysława Jagiełłę, który ufundował44

Lekcja historii

Nazwa chorągwi pochodzenie dowódcyWielka chorągiewZiemi Krakowskiej

Małopolska, ZiemiaKrakowskaJednostka elitarna

Zyndram z Masz-kowic, rycerze podchorągwi:Zawisza Czarny

Chorągiew che łmska

Chorągiew ŚwiętegoJerzego

Zacięż ni rycerze z Czech,Moraw i inni

Jan Zyzka

Chorągiew księciamazowieckiegoSiemowita

Wojsko koronne –Chorągwie mazo-wieckie

Książę MazowieckiSiemowit

Chorągwie Wielkiego Księcia Witolda (prawdop. 10 chorągwi)Chorągiew księcia


kościół pw. Rozesłania Apostołów w tym mieście). Oprócz tego stawiło się 40 chorą−gwi litewskich wraz z oddziałami ruskimi, żmudzkimi i tatarskimi, wojska lenne Re−publiki Nowogrodu wraz z oddziałami z Pskowa. Wśród uczestników tej bitwy, postronie Królestwa wymieniani są m.in. rycerze: Zyndram z Maszkowicz, oboźnywojsk polskich i dowódca wielkiej chorągwi Ziemi Krakowskiej, Marcin z Wrocimo−wic, chorąży chorągwi ziemi krakowskiej, Zawisza Czarny.

Zakon krzyżacki wystawił 51 chorągwi (w tym dwie Wielkiego Mistrza), wśródktórych znajdowali się również goście zakonu z Niemiec, Szwajcarii, Śląska, Pomo−rza, Czech, Moraw oraz Inflant. Udział w bitwie po stronie zakonnej wzięli m.in. Fri−deric von Wallenrode, Konrad Lichtenstein, Thomas von Morheim, Wilhelm von Hel−fenstein, Henric von Schwelborn, Godfryd von Hatzlfeld. Według niektórych badaczysamych braci−rycerzy krzyżackich było pod Grunwaldem tylko około 250, resztę sta−nowili goście i zaciężni. Według najnowszych badań, po stronie krzyżackiej walczylirównież Polacy (z Prus, Pomorza, Śląska oraz Inflant, m. in. książę oleśnicki KonradVII Biały), a także Prusowie i Litwini zamieszkali na terenie Prus Zakonnych.

Oto niektóre przykłady chorągwi niemieckich biorących udział w bitwie

Mapa Bitwy pod Grunwaldem

Grupa 3W przebiegu bitwy można wyróżnić pięć faz: • na początku bitwy lekka jazda litewska i tatarska uderzyła na artylerię i pie−

chotę krzyżacką. Artyleria zakonu zdołała oddać dwie salwy i nie wzięła udziałuw dalszej części bitwy.

• II faza bitwy rozpoczęła się atakiem jazdy krzyżackiej na prawe i lewe skrzy−dło armii polsko−litewskiej i zderzeniem się ciężkiej jazdy obu stron. W efekcie po−wstały dwa ośrodki walki: prawe skrzydło wojsk litewsko−rusko−tatarskich przeciwkoKrzyżakom w okolicach Stębarku i lewe skrzydło wojsk polskich i zaciężnych prze−ciw krzyżackim siłom głównym. Ta faza bitwy trwała około godziny.

• III faza bitwy powstała, kiedy jazda krzyżacka odepchnęła w zażartej walcewojska litewskie (40 chorągwi) pod wodzą Wielkiego Księcia Witolda w kierunku la−su i w efekcie nastąpiło załamanie się skrzydła litewskiego. Ta tzw. ucieczka Litwi− 45

Lekcja historii

Nazwa chorągwi dowódcy

Chorągiew Wielkiego Mistrza wię ksza Ulrich von Jungingen

Chorągiew Zakonu Krzyżackiego

Frideric von Wallenrode marszałek Wielki Prus

Chorągiew Księcia Oleśnickiego Konrada Białego Konrad VII Bialy

Chorągiew Komturstwa i Miasta Grudziądza

komtur Wilhelm vonEllfenstein (Helfenstein)

Chorągiew zamku i Komturstwa Nieszawskiego

komtur Gotfryd vonHatzfeld (nie Konrad)

Chorągiew Wielkiej Komturii Wielki Komtur,Konrad Lichtensteinze Sztumu


nów (według niektórych wersji początkowo pozorowana) związała w pościgu po−ważne siły zakonne. Wojska te wróciły na główne pole bitwy, przekonane o zwycię−stwie Zakonu, kiedy wojska polskie na lewym skrzydle brały górę nad zakonnymi.W tej fazie bitwy Krzyżacy nieomal zdobyli wielką chorągiew królestwa i zaczęli na−wet śpiewać pieśń zwycięstwa (Christ ist erstanden, niem., Chrystus zmartwychwstał).Trwała 2−3 godziny.

• w IV fazie nastąpił atak 16 chorągwi Wielkiego Mistrza i walka w centrum i na le−wym skrzydle polskim. Atak polskiej jazdy rozerwał zasadniczy korpus sił krzyżackichoraz umożliwił przeprowadzenie decydującego ataku lekkiej jazdy ukrytej w zaroślach.Nastąpiło okrążenie i klęska wojsk krzyżackich. Faza ta trwała ok. 1−2 godziny.

• V fazą było zdobycie taborów i obozu krzyżackiego oraz pościg za uciekają−cymi wojskami krzyżackimi. Bój trwał ponad sześć godzin i skończył się przed za−chodem słońca. Przewagę na placu boju miały praktycznie cały czas (oprócz fazy III,kiedy nieco zaskoczone siły zbrojne unii polsko−litewskiej dały się zepchnąć do de−fensywy) wojska dowodzone przez króla Polski.

Grupa 4Bitwa pod Grunwaldem miała ogromne znaczenie. – Po pierwsze, to wspaniałe zwycięstwo podniosło prestiż dynastii Jagiellonów

i wzmocniło pozycję państwa polsko−litewskiego na arenie międzynarodowej. – Po drugie, załamaniu uległa potęga Zakonu, który stracił swojego Wielkiego

Mistrza oraz całe dowództwo, będące jednocześnie kierownictwem politycznym(ocalał tylko Werner von Tettingen, Wielki Szpitalnik, jednak załamał się on psy−chicznie i uciekł do Elbląga).

– Jednak wspaniały sukces militarny nie wpłynął na ostateczny wynik wojny pol−sko−krzyżackiej. Marsz na Malbork się opóźnił i ostatecznie nie udało się zdobyć te−go miasta. Krzyżacy mieli za to czas, by otrząsnąć się po klęsce i zebrać swoje siły.

– Śmierć całego kierownictwa Zakonu miała ten negatywny skutek, że zaraz pobitwie nie było nikogo, kto mógłby prowadzić negocjacje pokojowe lub ewentualniepoddać wojska krzyżackie! Choć po bitwie osłabło znaczenie polityczne Zakonu, tojednak w ślad za tym nie poszły żadne straty terytorialne na rzecz Polski.

– Zatem to wielkie zwycięstwo zostało całkowicie zmarnowane! Bitwa podGrunwaldem nie wniosła do historii wojskowości żadnych innowacji taktycznych (nomoże wyjątkiem jest tu zastosowanie przez wojska polskie mostu pontonowego pod−czas przeprawy przez Wisłę — jego twórcą był mistrz Jaromir).

– Gdy 16 lipca Jagiełło i Witold objeżdżali pole bitwy, znaleziono ciało Urlichavon Jungingena. Władysław II Jagiełło zdobył się na wspaniałomyślny gest: zwłokiWielkiego Mistrza kazał obmyć, okryć purpurą i wraz ze zwłokami innych krzyżac−kich dostojników odesłać do Malborka. Jeńców krzyżackich Jagiełło zwolnił na słowo.

Do naszego słownika historycznego dopisujemy nowe hasła:Unia – związek państwHerb Jagiellonów

Materiał do filmu animowanegoGaleria zdjęć z wykorzystaniem figurek i akcesorów z zeszytów Kartonowa Armia KA08 Grunwald

I (Krzyżacy) oraz KA10 Grunwald II (Unia Polsko−Litewskia) oraz uzupełniających gratisowych Arkuszy Bo−nusowych pobrany z Internetu

BibliografiaARNOLD Stanisław, ŻYCHOWSKI Marian: Zarys historii Polski: od początków Państwa doczasów najnowszych. — Wyd. 3. — Warszawa: „Polonia”, 1966. — S. 38−39BACZKOWSKI Krzysztof: Dzieje Polski późnośredniowiecznej: (1370−1506). — Kraków: „Fogra”cop. 1999. — (Wielka Historia Polski / kom. red. Stanisław Grodziski, Jerzy Wyrozumski, MarianZgórniak; T. 3). — S. 90−100: Wielka wojna z zakonem krzyżackim (1409−1411) POLSKIE tradycje wojskowe. [T. ] 1, Tradycje walk obronnych z najazdami Niemców Krzyżaków, Szwedów, Turków i Tatarów / red. Janusz Sikorski; Wojskowy Instytut Historyczny. — Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1990. — S. 79−98: Wielka wojna z ZakonemKrzyżackim w latach 1409−1411SAMSONOWICZ Henryk: Polska: losy państwa i narodu do 1939 roku. — Wyd. 6. — Warszawa: „Iskry”, 2003. — S. 106−109: Wielka wojna z KrzyżakamiAŚCIK Kazimierz: Z zagadek bitwy grunwaldzkiej: (Odwrót wojsk litewsko−ruskich podGrunwaldem był manewrem operacyjnym) // Mówią wieki. — 1975, nr 7, s. 25−26BISKUP Marian: Pod Grunwaldem czy Grţnfeldem? (O nazwie miejsca bitwy z 1410 roku) //Kwartalnik Historyczny. — 1991, nr 3, s. 99−101KLIMECKA Grażyna: Rycerze Jagiełły w wielkiej wojnie 1410 roku // Mówią wieki. 1985, nr 4, s. 1−4, 37ŁOJKO Jerzy: Grunwaldzkie chorągwie Litwinów: (Na marginesie nowego wydania jedenastejksięgi „Roczników” Jana Długosza) // Mówią wieki. — 1984, nr 8, s. 30−33PTAK Jan: O chorągwiach nie tylko krzyżackich // Mówią wieki. 1988, nr 11, s. 38−43M. in. o chorągwiach w bitwie pod Grunwaldem. 46

Lekcja historii


Główny cel lekcji: przekazanie uczniom wiedzy na temat głównych przyczyn i skutków wojny polsko−krzyżackiej

Cele operacyjne – po zakończeniu zajęć uczeń powinien wiedzieć:– kto próbował rozerwać sojusz Polski z Litwą– kiedy rozegrała się bitwa pod Grunwaldem– dlaczego bitwę tę nazwano największą bitwą średniowiecza– ilu żołnierzy liczyła armia polsko−litewska, a ilu krzyżacka– kto dowodził stroną polską, a kto stroną krzyżacką– kto poniósł klęskę w tej bitwie– gdzie i kiedy został zawarty pokój między Polską a Krzyżakami– jakie ważne wydarzenie wiąże się z 1413 rokiem– jakie znaczenie mają dokonania Władysława Jagiełły– kto był fundatorem Pomnika Grunwaldzkiego– jaką postać przedstawia Pomnik Grunwaldzki– dlaczego „Bogurodzica” w średniowieczu uznana była za hymn narodowy

Cele wychowawcze: – budzenie szacunku dla postawy patriotycznej Polaków i Litwinów, którzy chcieli

bronić kraju bez względu na okoliczności,– pogłębianie wiedzy historycznej uczniów, – zaangażowanie uczniów do udziału w zajęciach poprzez propozycję scenki

dramowej,– wzmocnienie przekonania, że pokój na świecie jest sprawą nadrzędną

Metody zastosowane podczas pracy na lekcji

– praca w grupach – wypowiedzi na temat obejrzanego fragmentu filmu – praca z podręcznikiem dla klasy V– praca z tekstem – wyszukiwanie cytatów– umiejętność pracy z mapą – wskazanie głównych miejscowości związanych z

tematem zajęć– wykład– rozmowa dydaktyczna– praca z ilustracją – inscenizacja

47

600-lecie bitwy pod Grunwaldem

Blok tematyczny: Z dziejów naszej Ojczyzny

Scenariusz zajęć klasa: V

IzabelaBielińska

Norwegia

Temat:Bitwa pod

Grunwaldem

Wyróżnienie

Czas trwania zajęć:135 minut

Środki dydaktyczne: • podręcznik do historii dla

klasy V,• teksty źródłowe,• płyta CD,• mapa,• powieść Henryka

Sienkiewicza „Krzyżacy”,• poczet królów polskich,• reprodukcja obrazu Jana

Matejki „Bitwa podGrunwaldem”

• kaseta lub płyta z nagraniempieśni „Bogurodzica”.


48

Lekcja historii

klasa V

Wstęp do tematu zajęć

15 lipca 2010 roku mija 600 lat od tej zwycięskiej bitwy wojsk polskich orazlitewsko−ruskich z wojskami zakonu krzyżackiego wspieranymi przez rycerstwozachodnioeuropejskie, stoczonej na polach Grunwaldu. W związku z tak ważnymdla naszego kraju wydarzeniem należy przypomnieć dzieciom i młodzieży, jakieznacznie miała ta bitwa dla naszego kraju. Zapewne historia bitwy pod Grunwaldemkojarzy się każdemu uczniowi z konfliktem pomiędzy Polakami a Krzyżakami.

Ilustracja nr 1. (mapa Polski) – Nauczyciel prosi uczniów, aby wskazali na mapiewieś Grunwald i określili jej położenie.

Zagadnienia omawiane podczas zajęć

Zagadnienie 1

Podstawy funkcjonowania monarchii Jagiellonów:Kraj – Polska, LitwaTytuły – królowie Polski, wielcy książęta LitwyZałożyciel – Władysław II JagiełłoRok założenia – ok. 1350Ostatni władca – Anna JagiellonkaPochodzenie – etniczne litewskie

Ilustracja nr 2. Poniższa mapa przedstawia państwa znajdujące się we władaniudynastii Jagiellonów ok. 1500 roku.

Początki unii Polski z Litwą jako ważne wydarzenie historyczne poprzedzającewojnę polsko−krzyżacką

Zagadnienie 2 Skupienie uwagi uczniów na postaci Władysława Jagiełły – Henryk Sienkiewicz

„Krzyżacy”.Omówienie charakterystycznych cech postaci na podstawie cytatów z utworu.

„Człowiek porywczy, który jako dobry chrześcijanin próbuje swój temperamentpowściągnąć. Żarliwie wierzący: modli się, klękając na gołej posadzce bez poduszki.Dziennie słucha co najmniej trzech mszy. Po mszy wychodzi uspokojony i łagodny”(s. 69).

„Niechętny rozlewowi krwi chrześcijańskiej; chce uniknąć wojny z Zakonem.Odważny. Chce brać bezpośredni udział w bitwie po Grunwaldem, ale zabraniająmu tego polscy rycerze w trosce o życie monarchy” (s. 774).

„Pytanie to było zarazem oznajmieniem, że tego wieczoru nie chce o czyminnym mówić, jeno o łowach, w których z całej duszy się kochał i dla których rad naMazowsze przyjeżdżał, gdyż Mało− i Wielkopolska mniej były lesiste, a w niektórychziemiach tak już zaludnione, że im zgoła brakło lasów.” (s. 775)

Zagadnienie 3 Nauczyciel prosi, aby uczniowie przyjrzeli się ilustracjom i wskazali postać

Władysława Jagiełły


Zagadnienie 4 Pomnik Grunwaldzki – Dlaczego postać Ignacego Paderewskiego kojarzona jest z Pomnikiem

Grunwaldzkim?– Jaką postać historyczną upamiętnia Pomnik Grunwaldzki?– Gdzie został usytuowany Pomnik Grunwaldzki? – Z czego pomnik został wykonany?

Ciekawostki – opis pomnika:– Pomnik ma 24 metry wysokości. – Na szczycie cokołu umieszczono konny posąg króla.– Lewą ręką król trzyma końską uzdę, a w prawej obnażony, opuszczony w dół

miecz. – W schody prowadzące do pomnika wkomponowana jest marmurowa płyta

Grobu Nieznanego Żołnierza.– Cokół pomnika pierwotnie był wykonany z granitu sprowadzonego ze Szwecji.

Zagadnienie 5 Wypowiedzi uczniów na podstawie wysłuchanej pieśni „Bogurodzica”– „Bogurodzica” jako pieśń bojowa rycerstwa; – „Bogurodzica” jako hymn państwowy Wielkiego Księstwa Litewskiego;– Autorstwo „Bogurodzicy”;– „Bogurodzica” w historii literatury. 49

Ilustracja nr 3Pomnik Grunwaldzki w Krakowie


Zagadnienie 6 Wypowiedzi uczniów na temat oglądanej ilustracji, ukierunkowane pytaniami: – Co widzimy na pierwszym planie?– Co jest charakterystyczne dla tego obrazu?– Czy możemy wywnioskować, kto zwyciężył w bitwie?

Zagadnienie 7Obejrzenie krótkiego fragmentu ekranizacji powieści „Krzyżacy”. Swobodne

wypowiedzi uczniów w oparciu o obejrzany fragment filmu.

Zagadnienie 8 Inscenizacja – scenka dramowa: wręczenie dwóch mieczy Władysławowi II

Jagielle przez komtura tucholskiego Heinricha von Schwelborn. Omówieniesymboliki dwóch „nagich mieczy”.

Podsumowanie zajęć

Literatura:

„Dzieje narodu i państwa polskiego” – Edward Potkowski, Grunwald 1410,„Europa” – Norman Davies„Boże Igrzysko” – Norman Davies„Bitwa pod Grunwaldem 1410” – Witold Mikołajczak„Krzyżacy” – Henryk Sienkiewicz

50

Ignacy Jan Paderewski


Osoby: Uczniowie klas: I, II, III, IV, VHistoryk Jan DługoszProfesor historiiKról Polski Władysław JagiełłoWielki Książę Litewski WitoldRycerz Zawisza CzarnyRycerze Krzyżaccy

Rekwizyty: portrety trzech postaci historycznych: króla Władysława Jagiełły,Wielkiego Księcia Litewskiego Witolda, Rycerza Zawiszy Czarnego. Potrzebne są sto−jaki lub zwykłe krzesła, na których będą ustawiane portrety, wielka księga, dwa mie−cze, mapa ilustrująca przebieg bitwy pod Grunwaldem zawieszona na stojaku, nagra−nie „Bogurodzicy”, reprodukcja obrazu Jana Matejki „Bitwa pod Grunwaldem”, re−produkcja obrazu Wojciecha Kossaka „Bitwa pod Grunwaldem”, „Krzyżacy” Henry−ka Sienkiewicza, zdjęcie Pomnika Grunwaldzkiego w Krakowie ufundowanego przezIgnacego Jana Paderewskiego. Potrzebne są też dwa duże i wygodne krzesła.

Osoba odtwarzająca w przedstawieniu Jana Długosza ubrana jest w suknięw starym stylu i pasujące do niej nakrycie głowy, w rękach trzyma wielką księgę.Osoba wcielająca się w rolę profesora historii jest ubrana w togę profesorską i pasu−jące do niej nakrycie głowy. Osoby odtwarzające role króla Władysława Jagiełły,księcia Witolda, Zawiszy Czarnego i rycerzy krzyżackich ubrane są w odpowiedniehistoryczne stroje (mogą być jedynie elementy nawiązujące do tych strojów.

Inscenizacja

Uczniowie stoją po dwóch stronach sceny. Na środku znajduje się stojak, a nanim zawieszona jest mapa pokazująca przebieg bitwy pod Grunwaldem. W głębi sce−ny umiejscowione są tablice z portretami króla Polski Władysława Jagiełły, Wielkie−go Księcia Litewskiego Witolda, rycerza Zawiszy Czarnego. Portrety te są na razie za−kryte.

UCZEŃ IKomu potrzebna jest historia?

UCZEŃ IIOtóż historia najbardziej potrzebna jest... nauczycielom historii, bo bez niej nie

mogliby gnębić tych, którzy mają nieco mniej historyczne umysły, czyli... nieszczę−snej braci uczniowskiej. 51

Bóg, Honor, OjczyznaPrzedstawienie szkolne

TatianaKarimowa

TaszkentUzbekistan

Temat:Bitwa pod

Grunwaldem

Wyróżnienie


UCZEŃ IIIPotrzebna jest także... kustoszom muzeów (okazom nierzadko równie muzeal−

nym, jak eksponaty w ich placówkach!), bo bez niej zasililiby grono wyjeżdżającychna Zachód bezrobotnych.

UCZEŃ IVPotrzebna jest wreszcie... kolekcjonerom staroci, bo bez niej – ku uciesze żon

i licznego potomstwa – nie mogliby zamieniać swoich domów w składnicę rzeczydoskonale zbędnych.

UCZEŃ VA czy potrzebna jest zwykłemu człowiekowi? Czy może się mu do czegoś przy−

dać?

(Dłuższa przerwa) Wchodzą: Profesor historii i Jan Długosz. Rozmawiają ze sobą.

PROFESOR HISTORIIWspółczesny Polak kojarzy niektóre daty z historii Polski z dniami wolnymi od

pracy. Nie zawsze wie, z jakimi wydarzeniami historycznymi związane są te daty.

JAN DŁUGOSZJeżeli tak, to może mieć problemy z określeniem skutków konkretnych wyda−

rzeń. Nie wie, jaki miały wpływ na bieg późniejszych losów Polski.

PROFESOR HISTORIIA przecież – jak powtarzał Jan Paweł II – tracąc pamięć, gubimy swoją tożsa−

mość i wyrzekamy się cząstki samych siebie, być może tej najcenniejszej, bez którejprzestajemy rozumieć otaczający nas świat.

JAN DŁUGOSZZa moich czasów ludzie uczeni też tak twierdzili i starali się zbliżyć współcze−

snym sobie wydarzenia z historii. Byłem wychowawcą synów Kazimierza Jagielloń−czyka. Uczyłem królewiczów nie tylko przywiązania do cnot rycerskich, ale takżedziejów ojczystych i umiłowania kraju. Ale tu też widzę scholarów młodych, którzyna pewno interesują się historią swojego kraju.

PROFESOR HISTORIIA możemy to sprawdzić. Zapraszamy was w krótką podróż w czasie (zwraca się

do uczniów). Będzie to podróż w znakomitym towarzystwie – w towarzystwie zna−nych postaci, które brały udział w bitwie pod Grunwaldem i rozsławiły swoją ojczy−znę. Chcemy dziś opowiedzieć wam o tamtej bitwie w nieco inny sposób niż zwy−kle. Czy chcecie nas posłuchać?

UCZNIOWIE (razem) Z wielką przyjemnością, to będzie znakomita przygoda!

Profesor historii i historyk Jan Długosz kłaniają się pięknie publiczności i siadają wygod−nie w fotelach. Jan Długosz otwiera księgę i zaczyna opowiadanie.

JAN DŁUGOSZWitam serdecznie wszystkich miłośników historii. Każdy z was słyszał o mnie na

pewno. Nazywam się Jan Długosz. Jestem duchownym, dyplomatą i autorem dziełhistorycznych. Żyłem w czasach, kiedy Polską rządzili trzej pierwsi władcy z dyna−stii Jagiellonów. Dziełem mojego życia są „Roczniki”, czyli kroniki sławnego Króle−stwa Polskiego, w których opisałem dzieje Polski od czasów legendarnych. Ale naj−lepiej pamiętam wiek XV, a zwłaszcza zwycięstwo grunwaldzkie, o którym w dzie−ciństwie opowiadał mi ojciec, uczestnik tamtych wydarzeń.

PROFESOR HISTORIIZaprosiliśmy dziś słynne osoby, które opowiedzą nam o tamtym wielkim wyda−

rzeniu. Zacznijmy od osoby koronowanej. 52



(Osoba I przebrana za króla podchodzi do portretu króla Władysława Jagiełły i odsłania go)

WŁADYSŁAW JAGIEŁŁO Długo nie dawał spokoju złowrogim Krzyżakom sojusz Polski i Litwy. Zdając so−

bie sprawę z naszej siły wykorzystywali każdą sposobność, by powaśnić oba państwai doprowadzić do zerwania naszego związku. Gdy to się nie udało, Zakon zacząłprzygotowywać się do orężnej rozprawy z nami. Również i my zaczęliśmy myślećo wojnie z Zakonem.

(Osoba II przebrana za Wielkiego Księcia Litewskiego Witolda podchodzi do jego por−tretu i odsłania go).

WITOLD Ucisk rządów krzyżackich sprawił, że na Żmudzi w 1409 roku wybuchło po−

wstanie, które poparłem, dostarczając powstańcom broni i żywności. Kiedy Krzyża−cy sposobili się do uderzenia na Litwę, mój brat Jagiełło ostrzegł Wielkiego Mistrza,że wojna z Litwą oznacza także wojnę z Polską. W odpowiedzi latem 1409 roku Za−kon wypowiedział Polsce wojnę.

WŁADYSŁAW JAGIEŁŁOBardzo starannie przygotowywaliśmy się do wojny. Do kraju wezwano wszyst−

kich polskich rycerzy służących na dworach obcych władców. Wśród rycerzy, którzystanęli przed mym obliczem, był najsławnejszy z nich – Zawisza Czarny.

(Osoba III przebrana za Zawiszę Czarnego podchodzi do jego portretu i odsłania go).

ZAWISZA CZARNY Wielokrotnie brałem udział w wyprawach przeciwko Turkom, występując w sze−

regach rycerstwa europejskiego, ściąganego na te wyprawy przez króla Węgier, Zyg−munta Luksemburskiego, z którego dworem byłem przez lata silnie związany. Nawieść o szykującej się ostatecznej rozprawie z Krzyżakami powróciłem do Polski.

JAN DŁUGOSZ (czyta z księgi) „...we wszystkich wyprawach okazywał się rycerzem dzielnym i znakomitym,

słynął odwagą i wielkimi czynami, w których nikt mu nie dorównywał. Był zaś w mo−wie słodki i ujmujący, tak że nie tylko ludzi zacnych i szlachetnych, ale barbarzyń−ców nawet swoją uprzejmością zniewalał. Miał przede wszystkim ten rzadki w sobieprzymiot, że jak w bitwie najśmielszy zapał, tak w radzie najumiarkowańszą okazy−wał rozwagę. Godzien za swe bohaterskie dzieła nie moich słabych, ale i Homera sa−mego pochwał.” (Jan Długosz).

PROFESOR HISTORIILatem 1410 roku na polecenie króla Władysława Jagiełły wojska koronne prze−

prawiły się na prawy brzeg Wisły. Tu połączyły się z siłami litewskimi. W armii litew−skiej, oprócz Litwinów, znalazły się też posiłkowe oddziały ruskie, tatarskie i moł−dawskie.

Połączone wojska polskie i litewskie, nad którymi naczelne dowództwo objąłkról, przekroczyły granice państwa krzyżackiego i zmierzały w stronę Malborka – je−go stolicy. Pod wsią Grunwald siły zakonne, dowodzone przez Wielkiego MistrzaUlricha von Jungingena, napotkały armię polsko−litewską.

(Jagiełło i Witold podchodzą do mapy przedstawiającej przebieg bitwy).

WŁADYSŁAW JAGIEŁŁONa rozległym, okolonym lasami polu 15 lipca 1410 roku miała się rozegrać jed−

na z największych bitew XV wieku.

WITOLDWielki Mistrz był pewny zwycięstwa. Kazał nawet przygotować wielką ilość

sznurów i łańcuchów do krępowania jeńców oraz zapasy wina, którym miano uczcićwygraną bitwę.

53

Portret Władysława Jagiełły

Portret Wielkiego KsięciaWitolda


WŁADYSŁAW JAGIEŁŁOKrzyżacy ustawili swe wojska do boju w otwartym polu, pod palącymi promie−

niami słońca. Doskwierało ono mocno zakutym w żelazne zbroje rycerzom zakon−nym.

WITOLDTymczasem nasze wojska były w większości skryte w gęstwinie leśnej i przygo−

towywały się do boju bardzo powoli. W pewnej chwili, koło południa, przed obli−czem króla stanęli wysłańcy Wielkiego Mistrza.

(Wchodzą dwaj uczniowie przebrani za rycerzy krzyżackich z mieczami w rękach).

WYSŁAŃCY (podając Jagielle i Witoldowi dwa miecze) „Wielki Mistrz pruski Ulryk posyła tobie i twojemu bratu dwa miecze, ku pomo−

cy, byś z nim i z jego wojskiem mniej się ociągał i odważniej, niż to okazujesz wal−czył, a także żebyś dalej się nie chował i pozostając w lasach i gajach, nie odwlekałwalki. “ (Jan Długosz).

WŁADYSŁAW JAGIEŁŁO„Mieczów ci u nas dostatek, ale i te przyjmuję jako wróżbę zwycięstwa, którą mi

sam Bóg przez wasze ręce zsyła. A pole bitwy On także wyznaczy. Do którego spra−wiedliwości niniejszym się odwołuję, skargę na moją krzywdę i waszą nieprawośća pychę zanosząc – amen.“ (Henryk Sienkiewicz).

JAN DŁUGOSZNiedługo potem całe wojsko królewskie zaśpiewało donośnym głosem ojczystą

pieśń „Bogurodzicę”, a potem wznosząc kopie rzuciło się do walki. Aby w ferworzewalki można było rozpoznać się na polu bitwy, ustalono hasła, które brzmiały – „Kra−ków”, „Wilno”.

Rozbrzmiewa pieśń „Bogurodzica”

Bogurodzica, dziewica, Bogiem sławiena Maryja, U Twego syna gospodzinaMatko zwolena Maryja, Zyszczy nam, spuści nam, Kyrie eleison.

Twego dzieła krzciciela Bożycze, Usłysz głosy, napełń myśli człowiecze! Słysz modlitwę, jąż nosimy, A dać raczy, jegoż prosimy, A na świecie zbożny pobyt, Po żywocie rajski przebyt! Kyrie eleison.

WŁADYSŁAW JAGIEŁŁONajpierw zwarło się z wrogiem skrzydło litewskie, a następnie polskie. Zawrza−

ła wielogodzinna zacięta bitwa.

WITOLDChrzęst broni, okrzyki walczących, kwik koni zlały się ze sobą w jedną wielką

ścianę dźwięku. Tumany kurzu wzniecane przez walczących okryły pole bitwy. Sza−la zwycięstwa przechylała się raz na jedną, raz na drugą stronę.

ZAWISZA CZARNYW pewnej chwili Krzyżacy nieomal zdobyli wielką chorągiew królestwa i zaczę−

li nawet śpiewać pieśń zwycięstwa, walczący pod nią polscy rycerze podnieśli ją na−tychmiast i pragnąc zetrzeć haniebną zniewagę, w najzaciętszy sposób atakowaliwrogów i rozbili ich kompletnie.

PROFESOR HISTORII Niewykluczone, że to właśnie Zawisza w krytycznym momencie bitwy uratował

królewski sztandar, choć nie ma na to wyraźnych dowodów. 54



Wiersz Wincentego Pola „W krwawym polu”

UCZEŃ IW krwawym polu srebrne ptaszę, Poszli w boje chłopcy nasze. Hu, ha, krew gra, Duch gra, hu, ha! Niechaj Polska zna, Jakich synów ma!

UCZEŃ IIObok Orła znak Pogoni, Poszli nasi w bój bez broni. Hu, ha, krew gra, Duch gra, hu, ha! Matko Polska żyj, Jezus Maria, bij!

UCZEŃ IIINaszym braciom dopomagaj, Nieprzyjaciół naszych smagaj. Hu, ha, krew gra, Duch gra, hu, ha! Niechaj Polska zna, Jakich synów ma!

WITOLD Bój trwał ponad sześć godzin i skończył się przed zachodem słońca. Przewagę

na placu boju miały praktycznie cały czas wojska dowodzone przez króla Polski. Podkoniec dnia wojska krzyżackie zostały okrążone i rozbite, a Wielki Mistrz poległ napolu bitwy.

JAN DŁUGOSZ„Wiele bywało w owych czasach na świecie bitew i spotkań, ale nikt z żywych

ludzi nie pamiętał tak straszliwego pogromu. Padł pod stopami wielkiego króla nietylko Zakon krzyżacki, ale i całe Niemcy, które najświetniejszym rycerstwem wspo−magały oną „przednią straż” teutońską, wżerającą się coraz głębiej w ciało słowiań−skie.” (Henryk Sienkiewicz).

WŁADYSŁAW JAGIEŁŁORęka boska moim mieczem pokarała pysznych Krzyżaków, których celem było

zdobycie łupów i podboje, a nie obrona i szerzenie chrześcijańskiej wiary.

PROFESOR HISTORIIZwycięstwo grunwaldzkie na trwałe zachowało się w pamięci Polaków, wyka−

zując chwałę i moc unii Polski i Litwy. Grunwald odbił się głośnym echem i w Euro−pie. Rozmiar klęski Zakonu, po którego stronie walczyło wielu rycerzy z Europy Za−chodniej, a także potęga państwa Jagiełły zrobiły tam duże wrażenie. Pamięć o tej bi−twie przetrwała przez wieki. Każdy z nas czytał powieść Henryka Sienkiewicza„Krzyżacy” (uczeń I wnosi i pokazuje utwór), oglądał z zachwytem obrazy Jana Ma−tejki i Wojcecha Kossaka upamiętniające bitwę pod Grunwaldem (uczniowie wnosząreprodukcje obrazów), widział podczas pobytu w Krakowie Pomnik Grunwaldzkiufundowany przez Ignacego Jana Paderewskiego (uczeń IV wnosi zdjęcie pomnika).I niech brzmi w sercach naszych hasło bitwy grunwaldzkiej „Bóg, Honor, Ojczyzna!”

Wiersz Władysława Gębika „Pieśń Kwidzyniaków””

UCZEŃ IVPrzeminęły już wieki a myśmy ostali, Burzom dziejów nie dali się zgnieść; Sztandar walki co w ręce ojcowie nam dali, To nasz sztandar, to wiara, to cześć. 55



UCZEŃ VBo takie jest nasze hasło: Wierzyć w czyn a nigdy w słowo! Gdyby nam i słońce zgasło –Zapalimy je na nowo.

UCZEŃ INa koniec powróćmy do pytania, od którego zaczęliśmy dzisiejsze spotkanie:

Komu potrzebna jest historia?!

UCZEŃ IIHistoria potrzebna jest nam wszystkim, także tobie. Wsłuchując się w głos prze−

szłości, uczymy się przecież rozumieć i mądrze kształtować teraźniejszość.

Koniec

56



scenariusze I

Documents

Transcript of scenariusze I