Scenar III ed makra Dialogi2 -...

„Rodacy Rodakom”

III edycja Konkursu

Scenar III ed makra Dialogi2.indd 1Scenar III ed makra Dialogi2.indd 1 4/12/2015 4:26:28 PM4/12/2015 4:26:28 PM

Konkurs jest częścią projektu „Język polski na medal”finansowanego z dotacji Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP

Na konkurs wpłynęło wiele bardzo dobrych scenariuszy poświęconych tematyce rocznicowej – zarówno ważnym wydarzeniom historycznym:

Powstaniu Styczniowemu, Rzezi Wołyńskiej, Powstaniu w Getcie Warszawskim, jak i wybitnym, przywoływanym w tym roku postaciom:

Julianowi Tuwimowi, Wisławie Szymborskiej czy Witoldowi Lutosławskiemu.

KOMISJA KONKURSOWA W SKŁADZIE:

Teresa Cwalina (polonistka, doświadczony pedagog i wykładowca), Maria Maryańska (polonistka, nauczycielka z długoletnim stażem pracy

w warszawskich liceach), Jacek Giebułtowicz (polonista, Fundacja „Oświata Polska za Granicą”),

postanowiła przyznać pierwszą i drugą nagrodę, cztery wyróżnienia oraz dwa wyróżnienia specjalne.


Wyniki Konkursu „Rodacy Rodakom”

na scenariusz lekcji lub uroczystości szkolnejdla nauczycieli polskich za granicą

I NAGRODA (bon o wartości 1000 zł)

ALICJA LEJKOWSKA (Sobotnia Szkoła Języka i Kultury Polskiej, Istituto Angela D’Errico, Włochy)

– za scenariusz „Chwała zwyciężonym”

II NAGRODA (bon o wartości 800 zł)

JOLANTA TYSZKO (Szkolny Punkt Konsultacyjny im. Wacława Micuty w Genewie, Szwajcaria)

– za scenariusz warsztatów poetyckich poświęconych twórczości Wisławy Szymborskiej

WYRÓŻNIENIA (bony o wartości 500 zł)

IZABELA BIELIŃSKA (Polska Społeczna Szkoła Sobotnia we Fredrikstad, Norwegia)

– za scenariusz „Prezentacja dorobku polskiej poetki Wisławy Szymborskiej”

URSZULA SUCHY (Polska Szkoła – Polnische Schule e.V. w Düsseldorfie, Niemcy)

– za scenariusz przedstawienia kabaretowego „Tu Wy i My”

AGATA SZKLANNY (Sobotnia Szkoła Języka i Kultury Polskiej, Istituto Angela D’Errico, Włochy) – za scenariusze „TUWIMLANDIA, czyli kraina wierszy Juliana Tuwima”,

i „Rapujemy Tuwima”

KATARZYNA ZAMANAKOS (Szkolny Punkt Konsultacyjny w Monachium, Niemcy) – za scenariusz „Poznajemy twórczość Juliana Tuwima”

WYRÓŻNIENIA SPECJALNE (wydawnictwa książkowe i audiowizualne)

NATALIA TUTYGINA (Krasnodar, Rosja)

– za prostotę i uniwersalność zastosowanych środków w scenariuszu Julian Tuwim „Warzywa”

DANIEL ZATORSKI (Szkoła przy Stowarzyszeniu Polska Klasa w Taszkencie, Uzbekistan)

– za odważne podjęcie trudnego i ważnego tematu w scenariuszu „Wołyń’43. Ocalić pamięć”


Dokonaliśmy niewielkich skrótów i poprawek z zachowaniem indywidualnego stylui potocznego charakteru wypowiedzi. Z braku miejsca zamieszczamy tylko niektóre

przygotowane w scenariuszach ilustracje.


Powstanie styczniowe to bardzo ważne wydarzenie w dziejach naszego narodu walczącego o wolną, niezależną i suwerenną Polskę. Ktoś może powiedzieć – to odle-gła przeszłość, czas zrzucić brzemię martyrologii i poświęcenia dla Ojczyzny... Przy-padająca w 2013 roku 150. rocznica wybuchu powstania styczniowego to doskonała okazja do obalenia takiego błędnego myślenia. Pielęgnowanie pamięci o bohaterstwie naszych przodków pozwala nam – współczesnym Polakom zachować narodową toż-samość, a młodych ludzi uczy patriotyzmu, identyfikacji z tym, co najcenniejsze, bo polskie! Wskazanie właściwego stosunku do historii naszego kraju jest szczególnie istotne w środowiskach Polaków przebywających poza granicami Ojczyzny. Pragnie-my bowiem wychować nasze dzieci na otwartych, mądrych ludzi, którzy będą potrafi-li odnaleźć się w innych kulturach, nie zatracając przy tym swoich polskich korzeni.

Opracowała: mgr Alicja Lejkowskanauczycielka języka polskiego

5

INagroda

Alicja Lejkowska

Włochy

„Chwała zwyciężonym” – powstanie styczniowe

i jego bohaterowieCykl lekcji i warsztatów dla uczniów polskich

uczących się za granicą

I etap edukacji (5 – 9 lat) II etap edukacji (10 – 13 lat) III etap edukacji (od 14 lat)

1 Powiał wiatr, zaszumiał las,rozległa się powstańcza pieśń... Opowieść o powstaniu i po-wstańcach styczniowych.

Scenariusz lekcji dla uczniów polskich uczących się za granicą(etap przedszkolnyi wczesnoszkolny).

1. Uczniowie szkoły podsta-wowej realizują zajęcia przewidziane dla I etapu edukacji – Powiał wiatr, zaszumiał las, rozległa się powstańcza pieśń..., natomiast uczniowie gimnazjum – dla III etapu edukacji – Niechaj Polska zna, jakich synów ma!).

2. Wzniecony płomień, roz-budzone nadzieje, walka, rozlana krew, klęska, represje... Zatem – czy było warto? Powstanie styczniowe wi-dziane oczami współcze-snych Polaków – debata. (tu: gimnazjum)

1. Niechaj Polska zna, jakich synów ma! Wspomnienie o powstaniu i powstańcach styczniowych. Konspekt lekcji dla uczniów polskich uczących się za granicą.

2. Wzniecony płomień, roz-budzone nadzieje, walka, rozlana krew, klęska, represje... Zatem – czy było warto? Powstanie styczniowe wi-dziane oczami współcze-snych Polaków – debata.

HARMONOGRAM PROJEKTU

GŁÓWNE CELE:

• przekazanie wiedzy na temat przyczyn wy-buchu, przebiegu i klęski powstania styczniowego,

• podkreślenie znaczenia powstania styczniowego w historii Polski,

• uczczenie bohaterstwa powstańców stycznio-wych,

• wskazanie motywu powstania styczniowego w literaturze i sztuce (ma-larstwo, muzyka),

• popularyzacja wydarzeń styczniowych za pośred-nictwem różnych form ekspresji (plastyczna, muzyczna, taneczna),

• zainteresowanie polską historią i kulturą,

• kształtowanie tożsamości narodowej i świadomości patriotycznej,

• wskazanie młodym Pola-kom przebywającym poza Polską korzyści wynikają-cych z identyfikacji z polskością,

• doskonalenie umiejętności sprawnego i poprawnego posługiwania się językiem polskim.


66

2 Malujemy powstaniei powstańców styczniowych– ekspresja formy i barwy.Warsztaty plastyczne dlanajmłodszych (dzieciw wieku przedszkolnychi wczesnoszkolnym).

(tu: gimnazjum, uczniowieszkoły podstawowej realizująwarsztaty plastyczne) Za Waszą i Naszą Wolność – cavalieri della liberta’.O włoskich bohaterach walczących w powstaniu styczniowym.Scenariusz zajęć historycz-no-dziennikarskich dla młodzieży uczącej się języka polskiego weWłoszech.

Za Waszą i Naszą Wolność– cavalieri della liberta’. O włoskich bohaterach walczących w powstaniu styczniowym.Scenariusz zajęć historyczno-dziennikarskich dla mło-dzieży uczącej się języka polskiego we Włoszech.

3 Jeszcze jeden mazur dzisiaj...– warsztaty muzyczno-ta-neczne.

Jeszcze jeden mazur dzisiaj...– warsztaty muzyczno-ta-neczne.

Jeszcze jeden mazur dzisiaj...– warsztaty muzyczno-ta-neczne.

4 EWALUACJA PROJEKTU:• rozwiązanie konkursu plastycznego dla najmłodszych dzieci – Malujemy powstanie

i powstańców styczniowych – ekspresja formy i barwy. Wystawa prac,• zaprezentowanie najciekawszych opisów wybranych dzieł malarskich związanych

z powstaniem styczniowym przygotowanych przez uczniów,• omówienie gazetki szkolnej pt. Rok 1863 Za Waszą i Naszą Wolność – cavalieri della

liberta’,• Powstanie styczniowe w pieśni i tańcu – występ dzieci i młodzieży szkolnej,• podziękowanie za udział w realizacji projektu. Rozdanie pamiątkowych albumów za-

wierających wspomnienie powstania styczniowego, prace uczniów i zdjęcia wykonane podczas realizacji projektu.

Powiał wiatr, zaszumiał las, rozległa się powstańcza pieśń...

OPOWIEŚĆ O POWSTANIU I POWSTAŃCACH STYCZNIOWYCHScenariusz lekcji dla uczniów polskich uczących się za granicą

(etap przedszkolny i wczesnoszkolny)

PRZEBIEG LEKCJI:

1. Nauczyciel wita dzieci, np.:Witam Was, zaczynamy, bo już czas. Jestem Ja, jesteś Ty. Raz, dwa, trzy...

2. Nauczyciel wprowadza dzieci w tematykę spotkania, wykorzystując pacynkę – Duszka Historii:

Dzieci, przywitajcie się z Duszkiem (dzieci witają pacynkę). Na dzisiejszą lekcję przybył do nas Duszek Historii. Nasz gość powiedział mi, że zabierze nas w podróż w czasie, do odległej przeszłości, na polską ziemię, na której rozegrały się bardzo waż-ne wydarzenia. Rozpoczynamy naszą przygodę? (zachęcone dzieci wyrażają swoją aprobatę). Podajcie więc sobie ręce, zamknijcie oczy... (w tle zaczyna rozbrzmiewać delikatna muzyka – wersja instrumentalna narodowych pieśni, nauczyciel ustawia re-produkcje obrazów...)

Otwórzcie oczy, dokąd zaprowadził nas Duszek Historii?

3. Spójrzcie na ten obraz...

Dzieci z pomocą nauczyciela opisują kolejne obrazy:• Artur Grottger „Branka”,

Czas trwania: 3 godziny – z przerwą (jedno spotkanie w sobotniej szkole polonijnej).Forma pracy: zbiorowa, indywidualna.Metody: pogadanka, ele-menty metody podającej, metoda działań praktycz-nych.

Materiały i środki dydak-tyczne:• reprodukcje obrazów

przedstawiających mo-tyw powstania stycznio-wego, podkład muzycz-ny z wykorzystaniem pieśni patriotycznych,

• prezentacja multimedial-na Muzeum Niepodle-głości w Warszawie,

• pacynka Duszek Historii, • plansze z napisem

Warszawa – Muzeum Niepodległości,

• puzzle z motywem po-wstania styczniowego (w kopertach dla każde-go dziecka),

• tabliczki z napisem „TAK” i „NIE” (dla każde-go dziecka)

Lekcja 1


7

• Artur Grottger „Kucie kos”,• Artur Grottger „Bitwa”,• Artur Grottger „Na pobojowisku”,• Artur Grottger „Pochód na Sybir.”

W ten sposób powstaje opowieść o powstaniu styczniowym. Nauczyciel układa opowieść wg punktów:• trudna sytuacja Polaków (także małych dzieci) pod zaborami (w niewoli),• branka, rozpacz,• marzenie Polaków o wolnej Ojczyźnie,• wybuch powstania styczniowego w 1863 roku,• walki powstańcze, odwaga i bohaterstwo powstańców,• przegrane bitwy, klęska powstania,• prześladowania i tortury uczestników powstania.

W trakcie opowieści o powstaniu nauczyciel wprowadza i objaśnia nowe słowa i wyrażenia: zabory, rozstanie, powstanie, powstaniec, przywódca, walka, bitwa, klę-ska, prześladowanie, tortury, zesłanie.

4. Ćwiczenia słownikowo-frazeologiczne:

W celu utrwalenia poznanego słownictwa i wzbogacenia zasobu leksykalnego nauczyciel proponuje zabawę – łańcuszek zdaniowy (nauczyciel podaje słowo, np. powstanie, kolejna osoba dopowiada nowy wyraz, rozwijając wypowiedź).

5. Zabawa puzzlami z motywem powstania styczniowego.

Każdy uczeń otrzymuje kopertę z puzzlami (reprodukcje omawianych obrazów). Dzieci układają puzzle i odkrywają, że są to te same obrazy, które wcześniej oglądały i opisywały.

6. Rozmowa ukierunkowana dotycząca interpretacji powstania styczniowego:

Posłuchajcie... Poznaliście opowieść o powstaniu styczniowym. Czy ta historia Was zainteresowała? Czy warto poznawać takie opowieści? Dlaczego? A jak myślicie, czy my – współcześni Polacy, także małe dzieci, takie jak Wy powinniśmy pamiętać o powstańcach? Dlaczego?

Pożądana konkluzja:Należy pamiętać o poświęceniu Polaków w walkach za Ojczyznę.

7. Pomniki – zabawa ruchowa przy muzyce:

Nauczyciel: Powstańcom – narodowym bohaterom należy się szacunek. Zatem

pokażmy, że o nich pamiętamy. Za chwilę usłyszycie muzykę i proszę Was, abyście poruszali się w jej rytmie. Gdy muzyka ucichnie, niech każdy z Was stanie się pomnikiem powstańca styczniowego.

8. Muzeum Niepodległości w Warszawie – prezentacja multime-dialna

Nauczyciel:Duszek Historii przeniósł nas dzisiaj w odległą przeszłość, abyśmy

mogli poznać historię powstania styczniowego. A czy jest jakieś miej-sce, do którego można wybrać się nawet jeśli nie ma Duszka Historii, aby poznać minione czasy, pooglądać pamiątki? Jak myślicie? Pewnie jest! Sami sprawdźcie, może uda się Wam do niego dotrzeć pocią-giem.

Dzieci:Dzieci ustawiają się w pociąg i ruszają w rytmie piosenki „Jedzie pociąg z dale-

Cele:– poznawcze:• poznanie historii powsta-

nia styczniowego,• poznanie dzieł malar-

skich podejmujących temat powstania stycznio-wego,

• prezentacja Muzeum Niepodległości w War-szawie,

• poznanie nowych słów i zwrotów

– kształcące:• kształcenie umiejętności

opisu dzieła malarskiego,• kształcenie umiejętności

zdobywania wiadomo-ści, z wykorzystaniem różnych źródeł wiedzy (tu: prezentacja multime-dialna),

• kształcenie umiejętności uważnego słuchania i wypowiadania się w ję-zyku polskim, formuło-wania poprawnych pod względem gramatycznym wypowiedzi,

• ćwiczenie umiejętności szybkiej reakcji na okre-ślony sygnał,

• kształcenie umiejętności skupienia uwagi

– wychowawcze:• tworzenie poczucia przy-

należności narodowej,• kształcenie postawy

patriotycznej,• rozwijanie zaintereso-

wania historią i kulturą Polski

Artur Grottger „Branka”


8

ka”. Docierają do Warszawy, do Muzeum Niepodległości (zawieszona tabliczka z napisem Warszawa – Muzeum Nie-podległości).

Nauczyciel:Zatem dotarliśmy do Warszawy, do Muzeum Niepodle-

głości. A co to za miejsce? Usiądźcie wygodnie. Zapraszam Was do obejrzenia prezentacji multimedialnej „Muzeum Niepodległości w Warszawie”.

Prezentacja przygotowana powinna być wg punktów:• Muzeum Niepodległości w Warszawie – czego doty-

czy i co zawiera?• Dlaczego warto odwiedzać Muzeum Niepodległości w Warszawie?

9. Wypowiedzi uczniów na temat obejrzanej prezenta-cji (ukierunkowane przez nauczyciela), objaśnianie nowych słów i zwrotów typu: muzeum, eksponat, wystawa.

10. Ewaluacja lekcji

Nauczyciel:Moi Drodzy, dzisiejsze nasze spotkanie było bardzo

urozmaicone. Duszek Historii zabrał nas w podróż do pol-skiej ziemi, na której rozegrało się powstanie styczniowe. Poznaliście opowieść o tamtych wydarzeniach. Obejrzeli-śmy obrazy malarskie, poznaliście wiele nowych, ważnych słówek. Zawędrowaliśmy nawet do Warszawy, do Muzeum

Niepodległości. Zapraszam Was teraz do zabawy „Prawda czy fałsz?” Ja będę Wam zadawać pytania, a Waszym za-daniem będzie podniesienie tabliczki z napisem „TAK” lub „NIE”. Zaczynamy?

Nauczyciel zadaje tematyczne pytania typu:• Czy powstanie styczniowe wybuchło, ponieważ Pola-

cy byli w niewoli?• Czy powstańcy marzyli o wolnej Ojczyźnie, w której

dzieci mogą się uczyć języka i historii Polski?• Czy powstanie styczniowe zakończyło się zwycię-

stwem?• Czy uczestnicy powstania byli prześladowani i tortu-

rowani?• Czy młodzi Polacy, także dzieci powinni pamiętać

o powstańcach?• Czy w Muzeum Niepodległości w Warszawie można

poznać historię dinozaurów?

Dzieci odpowiadają na pytania, podnosząc tabliczki do góry. Nauczyciel sprawdza odpowiedzi, może zadawać pytanie: Dlaczego?

11. Praca domowa:

Starannie pokoloruj! Nauczyciel rozdaje uczniom kolo-rowanki ukazujące powstańców styczniowych.

Artur Grottger „Kucie kos”

Artur Grottger „Bitwa”

Artur Grottger„Na pobojowisku”

Artur Grottger „Pochód na Sybir”


Niechaj Polska zna, jakich synów ma!

WSPOMNIENIE O POWSTANIU I POWSTAŃCACH STYCZNIOWYCH

Konspekt lekcji dla uczniów polskich uczących się za granicą (III etap edukacji)

PRZEBIEG LEKCJI

I. Działania wprowadzające: nauczyciel wita uczniów i objaśnia cel spotkania.II. Właściwa część lekcji: omówienie przyczyn, przebiegu i klęski powstania stycz-

niowego.

1. Nauczyciel przedstawia sytuację narodu polskiego pod zaborami (tu: szcze-gólnie w zaborze rosyjskim) przed wybuchem powstania styczniowego; odnosi się również do sytuacji politycznej w Europie. W swoim wywodzie wykorzystuje obraz A. Grottgera „Branka”:

• objaśnienie pojęcia „branka”,• uczniowie analizują dzieło malarskie. Opowiadają o uczuciach, które wywołuje

u odbiorcy treść obrazu.Wspólne ustalenie przyczyn wybuchu powstania styczniowego.

2. Wybuch powstania styczniowego i jego przebieg – najważniejsze fakty:

– wykład nauczyciela wg punktów:• wybuch powstania styczniowego,• obóz „białych” i „czerwonych”,• przebieg – najważniejsze bitwy i potyczki,• walka partyzancka,• przywódcy powstania styczniowego– wykonanie przez uczniów zadań wg kart pracy (załącz-

niki: karty pracy nr 1, 2)

3. Klęska i skutki powstania styczniowego:

• heureza z wykorzystaniem obrazów Aleksandra Socha-czewskiego „Pożegnanie z Europą” i Jacka Malczew-skiego „Niedziela w kopalni”.

Uczniowie wykonują zadanie wg karty pracy (załącznik nr 3) III. Podsumowanie zajęć:

1. Uczniowie oglądają prezentację multimedialną z wy-stawy „1863 – 2013. 150. rocznica Powstania Styczniowe-go” zorganizowanej z inicjatywy Prezydenta RP Bronisława Komorowskiego (10 minut).

2. Rozmowa nt. obejrzanej prezentacji w celu utrwalenia wiadomości o powstaniu i powstańcach styczniowych.

IV. Praca domowa:

Wykorzystując terminologię plastyczną, opisz wybrane dzieło malarskie związane z powstaniem styczniowym.

9

Lekcja 2

Czas trwania lekcji: 90 minut.

Metody: elementy metody podającej, metoda działań praktycznych.

Forma pracy: zbiorowa, indywidualna.

Materiały i środki dydak-tyczne:reprodukcje obrazów przedstawiających motyw powstania styczniowego, prezentacjamultimedialna z wystawy „1863 – 2013. 150. roczni-ca Powstania Styczniowe-go” zorganizowanej z inicjatywy Prezydenta RP Bronisława Komorowskie-go, karty pracy uczniów (opracowane na podstawie internetowego podręcznika „Włącz Polskę!”)

Aleksander Sochaczewski, „Pożegnanie z Europą”, 1894 (Wikipedia. Wolna encyklopedia)

Jacek Malczewski, „Niedziela w kopalni”, 1882 (Wikipedia. Wolna encyklopedia)


ZAŁĄCZNIKI

ZAŁĄCZNIK NR 1

Manifest Tymczasowego Rządu Narodowego, 22 stycznia 1863 r.„Komitet Centralny jako Tymczasowy Rząd Narodowy Nikczemny rząd najezdniczy, roz-

wścieklony oporem męczonej przezeń ofiary, postanowił zadać jej cios stanowczy: porwać kil-kadziesiąt tysięcy najdzielniejszych, najgorliwszych jej obrońców,oblec w nienawistny mundur moskiewski i pognać tysiące mil na wieczną nędzę i zatracenie. Polska nie chce, nie może pod-dać się bezopornie temu sromotnemu gwałtowi [...], powinna stawić energiczny opór. Zastępy młodzieży walecznej [...] poprzysięgły zrzucić przeklęte jarzmo lub zginąć [...] . Rząd Twój Narodowy wzywa Cię na pole walki, już ostatniej, na pole chwały i zwycięstwa [...]. Komitet Centralny Narodowy ogłasza wszystkich synów Polski, bez różnicy wiary i rodu, pochodze-nia i stanu, wolnymi i równymi obywatelami kraju. Ziemia, którą lud rolniczy posiadał dotąd na prawach czynszu lub pańszczyzny, staje się od tej chwili bezwarunkową jego własnością, dziedzictwem wieczystym. Właściciele poszkodowani wynagrodzeni będą z ogólnych fundu-szów państwa. Wszyscy zaś komornicy i wyrobnicy, wstępujący w szeregi obrońców kraju, lub w razie zaszczytnej śmierci na polu chwały, rodziny ich otrzymują z dóbr narodowych dział obronionej od wrogów ziemi.

Do broni więc, Narodzie Polski, Litwy, Rusi, do broni!, bo godzina wspólnego wyzwolenia już wybiła, stary miecz nasz wydobyty, święty sztandar Orła, Pogoni i Archanioła rozwinięty.

A teraz odzywamy się do Ciebie, Narodzie Moskiewski: tradycyjnym hasłem naszym jest wolność i braterstwo ludów, dlatego też przebaczamy Ci nawet mord naszej Ojczyzny [...]. Przebaczamy Ci, bo i Ty jesteś nędzny i mordowany [...].”

[w:] „Teksty źródłowe do nauki historii w szkole nr 35”, Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, Warszawa 1959, s. 18.

Odpowiedz na pytania:

1. Do czego wzywał Polaków Rząd Narodowy?2. Scharakteryzuj program społeczny zawarty w Manifeście.3. Jak autorzy tego dokumentu chcieli rozwiązać sprawę chłopską?4. W jaki sposób chciano zrekompensować szlachcie utratę części majątków

w wyniku przeprowadzonego uwłaszczenia?5. Jakie kategorie mieszkańców wsi uwzględniono przygotowując program uwłasz-

czenia?6. Przedstaw stosunek Tymczasowego Rządu Narodowego do innych narodowo-

ści, które zamieszkiwały w granicach państwa polskiego przed rozbiorami.7. Jaki stosunek do Rosjan został zaprezentowany w Manifeście?

ZAŁĄCZNIK NR 2

Godło z pieczęci Rządu Narodowego z okresu powstania styczniowego. (Wikipe-dia.Wolna encyklopedia)

Odpowiedz:1. Czy symbolika godła z okresu powstania styczniowego odzwierciedla ideezawarte w „Manifeście Tymczasowego Rządu Narodowego”?

Wyjaśnij symbolikę godła z okresu powstania stycznio-wego.

ZAŁĄCZNIK NR 3

Kamień upamiętniający pięciu straconych członków Rzą-du Narodowego.

Odpowiedz, jak upamiętniono w Warszawie miejsce śmierci pięciu członków Rządu Narodowego?

10

Cele:– poznawcze:• poznanie przyczyn, prze-

biegu i klęski powstania styczniowego;

• poznanie dzieł malar-skich przedstawiających motyw powstania stycz-niowego;

• znaczenie styczniowego zrywu w historii Polski;

• bogacenie słownictwa;

– kształcące:• kształcenie umiejętności

zdobywania wiadomo-ści, z wykorzystaniem różnych źródeł wiedzy (tu: prezentacja multime-dialna);

• kształcenie umiejętności uważnego słuchania i wypowiadania się w ję-zyku polskim;

• formułowania popraw-nych pod względem gra-matycznym wypowiedzi;

• kształcenie umiejętności przekładu intersemio-tycznego;

– wychowawcze:• tworzenie poczucia przy-

należności narodowej;• kształcenie postawy

patriotycznej;

Godło z pieczęci Rządu Narodowego z okresu powsta-

nia styczniowego


11

DEBATAWzniecony płomień, rozbudzone nadzieje, walka, rozlana krew,

klęska, represje... Zatem – czy było warto? Powstanie styczniowe widziane oczami współczesnych Polaków

Zajęcia przygotowane są na wzór debaty telewizyjnej, w której uczestniczą ucznio-wie (III etap kształcenia edukacyjnego, ale także uczniowie gimnazjum), chętni rodzi-ce oraz zaproszeni goście.

Nauczyciel wciela się w rolę dziennikarza prowadzącego debatę. Sala lekcyjna przypomina studio telewizyjne: na środku pozostaje prowadzący debatę, uczestnicy siedzą na okrężnie ustawionych krzesłach, przygotowany jest ekran telewizyjny.

PLANOWANY PRZEBIEG DEBATY:

I. Prowadzący wita uczestników debaty, przedstawia temat:

Wzniecony płomień, rozbudzone nadzieje, walka, rozlana krew, klęska, represje... Zatem – czy było warto? Powstanie styczniowe widziane oczami współczesnych Pola-ków. Spróbujmy ocenić ten narodowy zryw, czy był potrzebny? w jaki sposób ówcze-sne wydarzenia wpłynęły na późniejszą historię Polski? A przede wszystkim – czy te wydarzenia interesują jeszcze Polaków, głównie tych wychowujących się poza grani-cami Polski? Czy np. Polak mieszkający we Włoszech w jakiś sposób identyfikuje się z tamtą historią? To główne tematy dzisiejszej debaty, do której serdecznie wszystkich zapraszam. Punktem wyjścia naszej dyskusji będą fragmenty ekranizacji „Nad Nie-mnem” Elizy Orzeszkowej. Proszę zwrócić uwagę na interpretację wydarzeń stycz-niowych przez bohaterów powieści.

A. Uczestnicy debaty oglądają fragment „Mogiła”, w którym Jan Bohatyrowicz opowiada Justynie o powstańczych wydarzeniach.

1. Rozpoczęcie rozmowy (ta część skierowana jest głównie do uczniów). Prowa-dzący zadaje kolejno pytania i prosi uczniów o zabieranie głosu:

– Dokąd Jan zaprowadził Justynę?– Kto spoczywa w leśnej mogile?– Dlaczego Jan wybrał to miejsce?– W jaki sposób Jan opowiada o powstaniu? Czy jest emocjonalnie zaangażowany?

Dlaczego?– Czy Justyna jest zainteresowana tamtymi wydarzeniami?– Jak zatem ci młodzi ludzie odnoszą się do powstania styczniowego? Jak je oce-

niają?

Przewidywana konkluzja:Ocena jest pozytywna. Jan i Justyna to patrioci, wolność Polski jest dla nich ważna,

będą pamiętać o bohaterskich powstańcach.

B. Prowadzący:Jednak czy wszyscy bohaterowie powieści E. Orzeszkowej od-

dali cześć poległym w nierównych walkach o wolną i niezależną Polskę – Ojczyznę swoich dzieci? Zapraszam do obejrzenia drugie-go fragmentu filmu (tu: rozmowa Zygmunta Korczyńskiego z matką o ojcu – powstańcu).

2. Kontynuacja debaty:Prowadzący zadaje kolejno pytania i prosi uczniów o zabieranie

głosu:– O kim Zygmunt Korczyński rozmawia ze swoją matką?– Jakie wspomnienie męża przechowuje w pamięci wdowa Kor-

czyńska?

Lekcja 3

Debata

CELE:

• pogłębianie wiedzy o powstaniu stycznio-wym;

• zapoznanie z literaturą polską podejmującą mo-tyw powstania stycznio-wego (także z filmem);

• interpretacja utworów literackich;

• wzbogacanie słownictwa;• umiejętność zabierania

głosu w dyskusji (w tym umiejętność udzielania odpowiedzi na pytania kontrowersyjne;

• wskazanie różnych stano-wisk wobec poświęcenia dla Ojczyzny (patriota, kosmopolita);

• rozbudzenie uczuć patriotycznych, uczenie szacunku dla tych, którzy walczyli i ginęli za Ojczyznę;

• kształcenie poczucia identyfikacji z narodem polskim wśród młodzieży mieszkającej poza Polską.

Przewidywany czas spotkania: 90 minut

Materiały i środki dydak-tyczne:• fragmenty ekranizacji

„Nad Niemnem” Elizy Orzeszkowej:

1. „Mogiła”– Jan Bohatyro-wicz opowiada Justynie o powstaniu,

2. Rozmowa Zygmunta Korczyńskiego z mat-ką, podczas której syn nazywa ojca – uczestnika powstania styczniowego


12

– Jak ocenia ojca jego syn?– Czy zdaniem Zygmunta Korczyńskiego powstanie miało sens? Było potrzebne?

Przewidywana konkluzja:Ocena jest negatywna. Zdaniem Zygmunta powstanie styczniowe to „zryw sza-

leńców”, który przyniósł jedynie szkody. Ten młody człowiek to typowy kosmopolita, któremu Polska jest obojętna.

II. Problemowa część debaty (w której uczestniczą zarówno uczniowie, jak i ro-dzice i zaproszeni goście).

1. Prowadzący:Zauważmy, iż powstanie styczniowe to ważny temat, zachęcający do dyskusji.

W jaki sposób my – współcześni Polacy mieszkający poza granicami ojczystego kraju widzimy tamte wydarzenia?

Zapraszam wszystkich do wypowiadania swoich opinii.Gospodarz debaty czuwa nad meritum dyskusji, podając fakty dotyczące przy-

czyn, przebiegu i skutków powstania styczniowego, zadaje dyskusyjne pytania typu:– Powstańcy wiedzieli, że rozpoczynają nierówną walkę, a mimo to ruszyli do

powstania. Dlaczego?– Powstanie upadło, Polacy nie odzyskali niepodległości. Czy zatem było potrzeb-

ne?... Dlaczego?– Co myśli o powstaniu styczniowym współczesny młody Polak mieszkający poza

Polską?– A czy młodemu człowiekowi mającemu polskie pochodzenie, ale urodzonemui wychowującemu się np. we Włoszech historia powstania styczniowego może

wydać się interesująca, ważna? … Dlaczego?– Patriota czy kosmopolita? z którą postawą warto się identyfikować? Dlaczego?

2. Próba podsumowania dyskusji

Prowadzący:Powstanie styczniowe zakończyło się klęską, ale ten zryw nie pozostał bez echa.

Niewątpliwie wpłynął na losy narodu polskiego, który ostatecznie odzyskał niepodle-głość i suwerenność! A zatem – było warto?

Zapraszam wszystkich – również tych mających kontrowersyjne stanowisko w sprawie powstania – do wysłuchania fragmentu opowiadania E. Orzeszkowej pt. „Gloria victis”:

Czyta uczeń:…Wiatr prędki już nie płakał. Kryształowe ciało jego wstawać poczęło nad wzgó-

rzem mogilnym i coraz wyższe, silniejsze, potężniejsze, rosło.Wstawał i na kształt powiewnej kolumny wzrastał do wierzchołków drzew, wy-

soko nad ich wierzchołki, jeszcze wyżej, cały w gniewnym szumie podnoszących się znad ziemi skrzydeł, w zawierusze włosów roztaczających się naokół olbrzymią siecią pajęczą, świecącą szklistym szronem. Aż, niebotyczny, wzdęty, niezliczonymi odbiciami gwiazd roziskrzony, roztoczył skrzydła latawca-olbrzyma, na las cały rzu-cając okrzyk:

– Gloria victis!I zerwał się z mogiły, wzleciał nad las, szlakiem powietrznym dotarł ciemnego

nieba i do gwiazd mrugających, do srebrzystych dróg mlecznych zawołał:– Gloria victis!A potem znowu ku ziemi spłynął i niespokojny, gniewnym czy świętym szałem

zdjęty, szumiącym szlakiem ciemności przerzynając, nad polami, nad wodami, nad lasami, nad miastami i wioskami, na całą kulę powietrzną, która obejmuje ziemię i na całe sklepienie niebieskie wołał:

– Gloria victis!Zdumiewały się, wołania tego słuchając pola, wody, lasy, wsie i miasta, zdumiewa-

ła się kula ziemska i kula powietrzna, w zdumieniu zapytując, kto nad światem głosi tę ogromną, niesłychaną, tę fantastyczną, niespodziewaną nowinę! Czy baśń dostała skrzydeł i nocami poczęła światu przedziwne rzeczy opowiadać? Czy tak wołają du-chy strącone z planet innych? Czy senne rojenia?


13

Zjawy bezcielesne? Złudy? I zaliż przemienienie świata głos ten zwiastuje lub jego skończenie? A wiatr prędki od nieznanej, bezimiennej, wielkiej mogiły leśnej leciał i leciał, niosąc i niosąc w przestrzeń, w czas, w pamięci, w serca, w przyszłość świata triumfem dalekiej przyszłości rozbrzmiewający okrzyk:

— Gloria victis!

Prowadzący:A zatem “Chwała zwyciężonym”, byśmy o nich pamiętali i uczyli się od nich pa-

triotycznych postaw. Dziękuję wszystkim uczestnikom debaty i zachęcam do refleksji nad trudną, ale jakże barwną historią Polski.

Malujemy powstanie i powstańców styczniowych – ekspresja formy i barwy.

Warsztaty plastyczne dla najmłodszych (dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym).

Uczniowie poznali opowieść o powstaniu styczniowym wzbogaconą opisem dzieł malarskich. W zakresie pracy domowej przygotowali również kolorowanki nawiązu-jące do wydarzeń z 1863 roku.

ORGANIZACJA WARSZTATÓW

1. Nauczyciel wita dzieci. Podkreśla wystrój sali lekcyjnej – to pracownia malar-ska. Objaśnia cel spotkania.

2. Nauczyciel omawia przygotowane w domu kolorowanki, które następnie zosta-ją umieszczone na szkolnej wystawce.

3. Rozpoczyna się właściwa część zajęć: dzieci, przybierając szaty rysowników, malarzy przygotowują prace plastyczne na temat powstania i powstańców stycznio-wych. Forma i technika prac – dowolne, np. plakat, pocztówka, rysunek, kolaż. Moż-na rysować, kolorować, malować, wycinać, przyklejać...

4. Przygotowane przez dzieci prace zdobić będą wystawę, a najciekawsze zostaną nagrodzone / wyróżnione.

Za Waszą i Naszą Wolność– cavalieri della liberta’

O WŁOSKICH BOHATERACH WALCZĄCYCH W POWSTANIU STYCZNIOWYM

Scenariusz zajęć historyczno-dziennikarskich dla młodzieży uczącej się języka polskiego we Włoszech (II, III etap kształcenia edukacyjnego)

DZIAŁANIA WPROWADZAJĄCE:

I. Nauczyciel:Witam wszystkich uczestników zajęć historyczno-dziennikarskich. Jak się domy-

ślacie, tematem przewodnim pozostaje powstanie i powstańcy styczniowi. A co do-kładnie będzie naszym zadaniem?

Na początek zapraszam do wysłuchania, a następnie interpretacji utworu Brunona Bielawskiego „Czarny krzyżyk”. Muzykę do tego utworu skomponował znany polski kompozytor Stanisław Moniuszko.

Lekcja 4

WarsztatyCzas trwania: 3 godziny (jedno spotkanie w sobot-niej szkole polonijnej).

Materiały i środki dydaktyczne:• materiały do rysowania

ołówki, kredki, pisaki, markery, sztyfty akware-lowe) i malowania (farby olejne, akrylowe, akware-lowe), papiery do rysowania, papiery do pasteli, do farb wodnych, papiery ozdobne, bristole, pędzle, linijki, nożyczki, klej).

Przewidywany czas zajęć: 3 godziny (jedno spotkanie w sobotniej szkole polonij-nej).

Forma pracy: zbiorowa, praca w grupach.

Lekcja 5


14

Bruno Bielawski „Czarny krzyżyk”

Gdym na ciężkie krwawe bojeIść przed laty miał,Tom żegnając dziewczę moje,Czarnym krzyżyk dał.„Rankiem modląc się do Boga,Za mnie pacierz zmów,A choć ostre miecze wroga,Wrócę z boju znów!”„Tylko stała w méj obronie,Szczerze Boga proś,Z wiarą w przyszłość, na swém łonieCzarny krzyżyk noś!”Widać w jasnym łez jéj zdrojuSzczerość widział Bóg...Tysiąc braci legło w boju,A mnie nie tknął wróg,Lecz z powrotem mając milę,Gdym ją witać chciał,Jéj nie było!... Na mogileczarny krzyżyk stał!....

1. Wysłuchanie pieśni:• pierwsze refleksje;• objaśnienie niezrozumiałych słów i zwrotów.

2. Interpretacja utworu:• O jakich wydarzeniach jest mowa w utworze?• W jaki sposób tytuł nawiązuje do treści i wymowy wiersza?• Uzupełnienie genezy utworu – nauczyciel objaśnia, że wiersz ten powstał w at-

mosferze przed powstaniem styczniowym, gdy na wieść o sukcesach legionów Giu-seppe Garibaldiego we Włoszech, z Polski wyruszyli ochotnicy, aby wziąć udział w walkach „za Waszą i Naszą Wolność” o zjednoczenie Włoch. Poemat ten stał się popularny w czasie powstania styczniowego.

STWORZENIE SYTUACJI PROBLEMOWEJ

1. Nauczyciel:Powstanie styczniowe to najdłużej trwający polski zryw narodowy, wspomagany

także przez przedstawicieli innych narodów. Dowiedzmy się, czy sprawa polska inte-resowała również Włochów?

Uczniowie tworzą trzy grupy dziennikarskie (wg kryterium wieku i poziomu kom-petencji językowych). Każda grupa reprezentuje odrębne pismo, którego nazwę wy-myśla, wybrani zostają również redaktorzy naczelni. Młodzi dziennikarze mają do dyspozycji redakcję, w której znajduje się stanowisko komputerowe (z drukarką i łą-czem internetowym), „Stolik Wiedzy” ze słownikami i przykładowymi czasopisma-mi. Nauczyciel pełni rolę koordynatora, organizuje zajęcia, doradza, pomaga, ale to dziennikarze szukają śladów włoskich bohaterów w powstaniu styczniowym.

PRZEWIDYWANY PRZEBIEG WARSZTATÓW

1. Nauczyciel rozdaje każdej grupie dziennikarskiej nazwiska Włochów biorących udział w powstaniu styczniowym:

• I grupa: Domenico Menotti Garibaldi, Ludwik Caroli i Stefano Elia Marchetti;• II grupa: Francesco Nullo;• III grupa: Stanislao Bechi.Następnie nauczyciel prosi, aby dziennikarze przygotowali notatki prasowe uka-

zujące udział Włochów w powstaniu styczniowym. O formie i układzie graficznym notatek decydują dziennikarze, nauczyciel jedynie sugeruje, aby w swoich pracach uwzględnili następujące punkty:

Metody:• elementy metody poda-

jącej, •metoda problemowa, •metoda działań praktycz-nych

Materiały i środki dydak-tyczne: • „Stolik Wiedzy” – słownik

ortograficzny, słownik języka polskiego, słownik poprawnej polszczyzny,

• dwutygodnik „Nasz Świat”, czasopismo histo-ryczne „Mówią Wieki”,

• stanowisko komputero-we (komputer z łączem internetowym, drukarka), laptopy (ew. tablety)

Cele:– poznawczy:• poznanie wiersza Bruno-

na Bielawskiego „Czarny krzyżyk” i melodii skomponowanej przez Stanisława Moniuszkę;

• poznanie sylwetek włoskich bohaterów walczących w powstaniu styczniowym o wolność Polski;

• pokazanie związku histo-rii Polski i Włoch, wspól-nych analogii i przyjaźni pomiędzy obydwoma narodami;

• poznanie tajników kunsz-tu dziennikarskiego;

– kształcący:• kształcenie umiejętności

analizy i interpretacji utworu;

• kształcenie umiejętności korzystania z różnych źródeł wiedzy;

• wzbogacania słow-nictwa, doskonalenie umiejętności czytania ze zrozumieniem;

• kształcenie umiejętności sporządzania notatek i redagowania dłuższych wypowiedzi pisemnych;

– wychowawczy:• podkreślenie doniosłości

zrywu narodowego z 1863 roku;

• rozbudzenie zaintereso-wania historią Polski i Europy;

• propagowanie postawy Polaka – Europejczyka zachowującego własną tożsamość przy jedno-czesnym poszanowaniu innych narodów.


15

• tytuł notatki (zalecane także śródtytuły),• związek bohatera z powstaniem styczniowym,• krótka nota biograficzna,• bohater w pamięci Polaków (np. wzmianki w prasie,

pomniki, tablice pamiątkowe, nazwy ulic, szkół, itp.)

Uczniowie szukają informacji w Internecie, mogą ko-rzystać z pomocy znajdujących się na „Stoliku Wiedzy”, konsultują się z nauczycielem.

Przygotowane prace zostaną umieszczone w gazetce szkolnej „Rok 1863 Za Waszą i Naszą Wolność – cava-lieri della liberta’”.

Proponowane źródła:• Wikipedia. Wolna encyklopedia,• Wojciech Jerzy Skotnicki Stanislao Elbano de Bechi. Uczestnik Risorgimento

i Powstania Styczniowego,• Niedziela. Tygodnik Katolicki (tu: ks. Józef Dębiński Włoski bohater Powstania

Styczniowego),• www.powstanie1863.muzeumhistoriikielc.pl ,• Ku czci Franciszka Nullo. Wikiźródła, teksty i materiały źródłowe.

Jeszcze jeden mazur dzisiaj... – warsztaty muzyczno-taneczne

Podczas tego spotkania uczniowie (I, II, III etap kształcenia edukacyjnego) będą mieli okazję wcielić się w role muzyków i tancerzy. Zaproszeni zostaną do wspólnego śpiewania pieśni powstania styczniowego, nauczą się także kroków tańca mazura.

PRZEBIEG SPOTKANIA

I. Czynności wstępne:

1. Przywitanie uczestników warsztatów.2. Objaśnienie celu i organizacji spotkania.3. Rozdanie uczniom tekstów pieśni: „W krwawem polu”, „Marsz Żuawów”, „Pieśń

strzelców”, „Ostatni mazur” (Jeszcze jeden mazur dzisiaj). Teksty zawierają także krót-kie notatki o genezie i znaczeniu pieśni (patrz.: załączniki).

II. Właściwa część warsztatów:

Nauczyciel zachęca uczniów do zapoznania się z historią zobrazowaną w pie-śniach:

1. Wysłuchanie pieśni „W krwawem polu”• informacje o utworze,• głośne odczytanie tekstu,• objaśnienie niezrozumiałych słów i zwrotów,• pierwsze próby wspólnego śpiewania, zachęcanie uczniów do indywidualnych

występów.

Podobnie analizujemy pieśni: „Marsz Żuawów”, „Pieśń strzelców” „Ostatni ma-zur” (Jeszcze jeden mazur dzisiaj).

III Zakończenie spotkania:

• podkreślenie roli pieśni i tańca w kulturze narodu polskiego,• wskazanie nierozerwalnego związku pieśni patriotycznej z historią Polski.

Artur Grottger „Pożegnanie powstańca” (1866)

(Wikipedia.Wolna encyklo-pedia)

Lekcja 6

Warsztatymuzyczno-taneczne

Czas trwania zajęć: 3 godziny (jedno spotkanie w sobotniej szkole polonij-nej).


16

ZAŁĄCZNIKI

„W krwawem polu srebrne ptaszę”

W krwawem polu srebrne ptaszę (1),Poszły w boje chłopcy nasze.Hu! Ha! Krew gra, duch gra, hu! Ha!Niechaj Polska zna, jakich synów ma!Obok Orła znak Pogoni (2),Poszli nasi w bój bez broni.Hu! Ha! Krew gra, duch gra, hu! Ha!Niechaj Polska zna,Jakich synów ma.Naszym braciom dopomagaj,Nieprzyjaciół naszych zmagaj.Hu! Ha! Wiatr gra, krew gra, hu! Ha!Niechaj Polska zna,Jakich synów ma.

„Marsz Żuawów”Nie masz to wiary, jak w naszym znaku,Na bakier fezy, do góry wąsy?Śmiech? i manierek brzęk na biwaku,W marszu się idzie jak gdyby w pląsy;Lecz gdy bój zawrze, to nie na żarty,Znak i karabin do ręki bierzem,A Polak w boju, kiedy uparty,Staje od razu starym żołnierzem.Marsz, marsz Żuawy!Na bój, na krwawy,Święty, a prawy?Marsz Żuawy? marsz!Kiedy rozsypiem się w tyraliery,Zabawnie pełznąć z bronią, jak krety;Lecz lepszy ogień? gęsty a szczery,I lepszy rozkaz: marsz na bagnety!Bo to sam bagnet w ręku aż rośnie,Jak wzrasta zapał w dzielnym ataku,Hura, hej hura! huczy radośnie;Górą krzyż biały na czarnym znaku!Marsz, marsz Żuawy!Na bój, na krwawy,Święty, a prawy?Marsz Żuawy? marsz!Po boju spoczniem na wsi, czy w mieście,Cóż to za słodka dla nas podzięka,Gdy spojrzy mile oko niewieście,Twarz zapłoniona błyśnie z okienka!Bo serce Polek, bo ich urodę,Żuaw czci z serca, jak żołnierz prawy,I choćby z tę jedną nagrodę,Winien być pierwszy wśród boju wrzawy.Marsz, marsz Żuawy!Na bój, na krwawy,Święty, a prawy?Marsz Żuawy? marsz!

Informacje dodatkowe „Żuawi śmierci”(Wikipedia. Wolna encyklopedia)

Żuawi śmierci to polski oddział wojskowy powstania styczniowego sformowany w lutym 1863 r. z ochotników w Ojcowie przez oficera francuskiego Franciszka Rochebrune. Żuawi śmierci nosili czarne mundury, a ich znakiem był biały krzyż na czarnym polu.

W oddziałach Żuawów śmierci – obok Francisz-ka Rochebrune’a walczył także Francesco Nullo – bohaterski Włoch w bojach o niepodległość Polski. Przystępujący do żuawów ochotnicy składali przysięgę, że nie będą się cofać przed wrogiem i nigdy mu się nie poddadzą. Mieli oni zatem do wyboru zwycięstwo albo śmierć na polu walki. Bohaterstwo, jakim ci walczą-cy wsławili się w powstaniu styczniowym, zjednało im ogólną sympatię w społeczeństwie. Stąd też ich marsz szybko rozpowszechnił się w innych oddziałach powstańczych.

Objaśnienia

(1) –W krwawem polu srebrne ptaszę – pol-skie godło państwowe: srebrzysty Orzeł na tle czerwieni sztandaru.

(2) – Pogoń – godło Wielkiego Księstwa Litew-skiego: rycerz na pędzącym koniu, trzymający wzniesiony miecz. W okresie unii polsko-li-tewskiej Pogoń widniała obok Orła na herbach królewskich i sztandarach wojskowych. Obraz z okresu manifestacji patriotycznych, upa-miętniający unię polsko-litewską (Wikipedia. Wolna encyklopedia).

Informacje dodatkowePieśń ściśle związana była z okresem powsta-nia styczniowego. Powstała jako akt pożegna-nia mężczyzn odchodzących do partyzantki. Szybko zdobyła popularność w oddziałach na terenie wszystkich zaborów.


17

„Pieśń strzelców”

Hej, strzelcy, wraz! nad nami Orzeł Biały,A przed nami śmiertelny stoi wróg.Wnet z naszych strzelb piorunne zagrzmią strzały,A lotem kul kieruje Zbawca Bóg.Więc gotuj broń i kulę bij głęboko,O ojców grób bagnetu poostrz stal,Na odgłos trąb twój sztuciec bierz na oko,Hej baczność! cel! i w łeb lub serce pal!Wzrósł liściem bór, więc górą wiara — strzelcy,Masz w ręku broń, a w piersiach święty żar;Hej wrogi tu, a nuże tu wisielcy!Od naszych kul nie schroni kniaźni car.Raz przecie już zabrzmiały trąbek dźwięki,Lśni polska broń jak złotych kłosów łan,Dziś spłacim łzy sióstr, matek i wdów jęki;Hej baczność! cel! i w łeb lub serce pal!Chcesz zdurzyć nas, oszukać chcesz nas czule,Plujem ci w twarz za morze twoich łask!Amnestią twą obwiniem nasze kule,Odpowiedź da huk armat, kurków trzask.Do Azji precz, potomku Dżyngis-chana,Tam naród twój, tam ziemia carskich hal;Nie dla ciebie ziemia krwią naszą tu zlana,Hej baczność! cel! a w łeb lub serce pal!Do Azji precz, tyranie! tam siej mordy,Tam ziemia twa, tam panuj, tam twa śmierć.Tu Polska jest, tu zginiesz i twe hordyLub naród w pień precz wytnij, wysiecz, zgnieć!O Boże nasz! o Matko z Jasnej Góry!Wysłuchaj nas, niech korna łza i żalPrzebłaga Cię, niewoli zerwij sznury!Hej baczność! cel! i w łeb lub serce pal!

„Ostatni mazur”

Jeszcze jeden mazur dzisiaj,Choć poranek świta.Czy pozwoli panna Krysia?Młody ułan pyta.I tak długo błaga, prosi,Boć to w polskiej ziemi,W pierwszą parę ją unosiA sto par za niemi.W pierwszą parę ją unosiA sto par za niemi.On jej czule szepce w uszko,Ostrogami dzwoni,W pannie tłucze się serduszkoI liczko się płoni.Cyt, serduszko, nie płoń liczka,Bo ułan niestały,O pół mili wre potyczka,Słychać pierwsze strzały.O pół mili wre potyczka,Słychać pierwsze strzały.

Informacje dodatkowe

Pieśń ta wyprzedza wybuch powstania styczniowego 1863 r. Pierwsze cztery zwrotki tej pieśni w układzie Władysława Anczyca śpiewali powszechnie uczestnicy stycz-niowego zrywu. Autor utworu był jednym z naj-bardziej znanych twórców sztuk i utworów poetyckich o tematyce ludowej, powstań-czej i patriotycznej. Szczególną uwagę poświęcał w swojej twórczości sprawom powstania styczniowego. Pieśń odrodziła się wśród strzelców i legionistów Piłsud-skiego, prawie pół wieku póź-niej. Wartości oraz przekona-nia zawarte w tekście okazały się ponadczasowe.

Informacje dodatkowe

Utwór ten o charakterze ma-zura został skomponowany podczas powstania stycznio-wego.

Słychać strzały, głos pobudki,Dalej, na koń, hurra!Lube dziewczę, porzuć smutki,Zatańczym mazura.Jeszcze jeden krąg dokoła,Jeden uścisk bratni,Trąbka budzi, na koń woła,Mazur to ostatni!Trąbka budzi, na koń woła,Mazur to ostatni!


18

Tematy proponuję w formie tzw. Kart Programowych, zalecanych przez Ośrodek Rozwoju Polskiej Edukacji za Granicą.

Przedstawiam 3 Karty. Każda Karta przewidziana jest na minimum dwa spotkania w polskiej szkole (spotkanie to średnio trzy godziny lekcyjne). Nauczyciel może je dowolnie skracać lub przedłużać. Byłoby idealnie, gdyby poszczególne tematy reali-zować w różnych klasach, a po zakończeniu, zorganizować Konferencję poświęconą Wisławie Szymborskiej – spotkanie polegające na wymianie wiedzy i informacji mię-dzy klasami.

Lekcje można dostosowywać do poziomów kompetencji językowej A, B, C (gdzie C – jest poziomem zaawansowanym) oraz do potrzeb klas.

PROPONOWANE KIERUNKI INTERPRETACYJNE

Karta nr 1. – Rozpoznajemy styl noblistki czyli środki stylistyczne.Karta nr 2. – Specyficzne poczucie humoru: komizm, ironia, nonsens.Karta nr 3. – Moje odkrywanie Wisławy Szymborskiej – praca twórcza.

TREŚCI PODSTAWY PROGRAMOWEJ (zgodnie z Rozporządzeniem MEN z 31 sierpnia 2010 r.)

• Uczeń stopniowo zaczyna poznawać dzieła klasyczne ważne dla kultury pol-skiej.

• Uczeń doskonali sprawność analizy i interpretacji tekstów kultury; zyskuje nowe narzędzia, dzięki którym jego lektura jest coraz dojrzalsza, bardziej świadoma i samodzielna.

• Poznaje nowe gatunki i konwencje literackie.• Wykorzystuje praktycznie poznane pojęcia w refleksji o literaturze i warto-

ściach.• Uczeń podejmuje refleksję nad znaczeniami słów i dąży do ich dokładnego ro-

zumienia; krytycznie ocenia zawartość komunikatów.• Uczeń zyskuje coraz wyraźniejszą świadomość funkcji środków językowych.• Poznaje i tworzy różne formy wypowiedzi.• Kształtuje wrażliwość na piękno i kulturę wypowiedzi.• Postrzega literaturę jako źródła samowiedzy.• Swobodnie korzysta z aktualnych źródeł wiedzy i narzędzi.• Tworzy spójne wypowiedzi, uczestniczy w dyskusji.

KRĘGI TEMATYCZNE

Wiedza o Polsce – wybitni twórcy kultury i ich dzieła. Konflikty, problemy – w tym problemy etyczne.

Terminy z zakresu wiedzy o języku i o literaturze.

Warsztaty poetyckie poświęcone twórczości Wisławy Szymborskiej

w 90. rocznicę urodzin

Nagroda II

Jolanta Tyszko

Genewa Szwajcaria


19

KARTA 1. Rozpoznajemy styl noblistki, czyli środki stylistyczne w poezji

(Karta przewidziana jest na dwa spotkania w polskiej szkole. Pomysły na lekcje często czerpię z publikacji Stanisława Bortnowskiego)

Treści:Wyliczenia, wieloznaczność słów, kontrasty, przeciwstawienie, puenty, aforyzmy,

paradoks, gra słów.

Utwory Wisławy Szymborskiej:„Urodziny”, „Lekcja.”

Proponowane tematy lekcji: Co poetka zyskuje dzięki wieloznaczności słów? Czy wyliczenie można nazwać środkiem poetyckim? Kontrastowe zestawienia

– specjalnością poetki. Proponowane metody pracy i procedury osiągania celów: „Lekcja”

Etapy pracy:1. Wspólna praca z tekstem (wielokrotne czytanie, wyjaśnianie pojedynczych

słów).2. Wyszukiwanie frazeologizmów (węzeł gordyjski, rozciąć węzeł).3. Przypominanie kontekstów (np. mitu o węźle gordyjskim, historii Aleksandra

Macedońskiego).4. Metoda dramy (uczniowie przedstawiają treść utworu).5. Wyszukiwanie słów wieloznacznych; praca ze słownikami (lekcja, węzeł, wę-

zełek).6. Wyjaśnianie znaczeń tytułu: hipotezy interpretacyjne uczniów, zgodnie z defi-

nicjami ze słownika.7. Hipoteza interpretacyjna sformułowania: „armia złożona z węzełków” (Węzeł

gordyjski rozcięty, a co się stanie z „węzełkami”? Czy możemy przewidzieć ich los?).

8. Analiza formalna tekstu – wyszukiwanie środków poetyckich.9. Tworzenie tablicy środków stylistycznych – zestawienie (załącznik nr 1).Możliwe kierunki interpretacji: Tytuł wskazuje na lekcję życia – dwie postawy,

dwie wartości. Lekcja, którą nam daje historia. Kto triumfuje? Przypadki (deklinacja) – naprowadzają na słowa-klucze w tekście.

Ćwiczenia dodatkowe: ćwiczenia gramatyczne – powtórzenie przypadków.

„Urodziny”1. Zaczynamy od zabawy uczniów słowami, np.:– szukamy w tekście samych słów na „ł”, zawierających „szcze”, itd. – co mają wspólnego osioł i okulary (zaczynają się na „o”); – podaj nazwy10 roślin; – tworzenie „przezywanek”, prostych rymowanek (Jurek-ogórek, Agata-nogą za-

miata).2. Czytanie tekstu ze zwróceniem uwagi na taką właśnie zabawę słowami poetki.3. Wskazanie wyliczeń – jaki jest ich sens? (wielość wszystkiego).4. Powtórzenia spójnika „i” (sens – jak wyżej).5. Praca ze słownikiem języka polskiego – wieloznaczność słów: zachód, urodziny.6. Drama: wręczanie prezentów urodzinowych. Co mówimy, gdy otrzymujemy

prezenty?7. Próba interpretacji: które zdanie w tekście jest najważniejsze? Urodziny – naro-

dziny świata. Ciągłe zadziwienie wielością stworzenia. To wszystko ma służyć człowiekowi? Czy cieszymy się z tego prezentu? Czy go doceniamy?

8. Analiza formalna tekstu:– wyszukiwanie środków poetyckich: paradoksu, puenty, przeciwstawienia;– adresat, odbiorca;– tworzenie tablicy środków stylistycznych (załącznik nr 1).

Cele ogólneUczeń:• rozumie i interpretuje

współczesny tekst po-etycki,

• doskonali sprawność ana-lizy tekstów kultury,

• poznaje i rozpoznaje środki stylistyczne,

• wykorzystuje poznane pojęcia w refleksji o literaturze.

Cele szczegółoweUczeń:• zyskuje coraz wyraźniej-

szą świadomość funkcji środków językowych,

• zna i wyszukuje w tek-ście: wyliczenia, kontra-sty, przeciwstawienie, puenty, aforyzmy,

• zauważa wieloznaczność słów,

• charakteryzuje podmiot mówiący,

• poznaje frazeologizmy,• świadomie i systema-

tycznie wzbogaca swoje słownictwo,

• zna mit o węźle gordyj-skim, historię Aleksandra Macedońskiego,

• wyjaśnia znaczenie tytułu,• zna metodę dramy i ak-

tywnie w niej uczestniczy,• pamięta przypadki rze-

czownika,• tworzy tablice środków

stylistycznych – zesta-wienie,

• tworzy wypowiedź związaną z poznanym utworem literackim, poprzedzoną analizą i interpretacją tekstu.


20

Dla uczniów szczególnie zainteresowanych: wiersz „Odzież”– grupy eksperckie szukają środków stylistycznych, frazeologizmów;– wymiana efektów pracy.

Przewidywane osiągnięcia uczniówUczeń:• zwraca uwagę na poszczególne słowa i konteksty słów w wierszu;• poznaje frazeologizmy;• zauważa wieloznaczność słów;• potrafi wyjaśnić rolę powtórzeń i wyliczeń;• rozpoznaje paralelizm składniowy, aforyzmy, uosobienie, ożywienie, kontrast,

puentę;• stara się interpretować utwór;• wyjaśnia znaczenie tytułu;• zna mit o węźle gordyjskim, historię Aleksandra Macedońskiego;• zna metodę dramy i aktywnie w niej uczestniczy;• pamięta przypadki;• tworzy tablice środków stylistycznych – zestawienie;• czyta z właściwą intonacją;• tworzy wypowiedź związaną z poznanym utworem literackim;• rozpoznaje styl noblistki oparty na wyliczeniach, powtórzeniach, kontrastach

i gruntownym wykorzystaniu możliwości danego słowa;• odpowiada na pytania zawarte w tematach lekcji.

Ewaluacja (sprawdzenie osiągnięć):• ocena pracy na lekcji – tablica środków stylistycznych (załącznik nr 1),• samoocena pracy grupowej – dramy,• ocena pracy domowej,• wypracowanie na temat: Co cię najbardziej dziwi w świecie? Załącznik nr 1

Usystematyzowanie wiedzy o środkach stylistycznych (przykładowe zestawienie środków z wierszy: „Urodziny” i „Lekcja”)

Cytaty (fragmenty tekstu) Kontekst (objaśnienie cytatu) Środek językowy Funkcja środka

językowego

„Urodziny” tytuł utworuwieloznaczność – dzień przyjścia na świat, święto

różne skojarzenia, po-szerzenie znaczenia

„Nie szkoda to dla mnie zachodu i słońca?”

pytanie przy otrzymy-waniu prezentów wieloznaczność

przejście od wymiaru prezentów do zjawisk natury, kosmosu; filozofii

„Chaszcze i paszcze i leszcze i dreszcze”

wymienianie prezen-tów wyliczenie wielość

„Łopian i łopot /i łubin i popłoch i przepych i kłopot”

ibidem powtarzanie spójnika „i”

powtórzenie, obfitość, bogactwo

„roztrzęsione, siwe, capie” oraz„spod pióropusza,na konia wsiada”

portretowanie mędrcóworaz króla

kontrastzestawienie dwóch świa-tów, wyrażenie „opinii publicznej”

Tablicę należy kontynuować: wskazać paradoksy, aforyzmy itp.


21

KARTA 2 Specyficzne poczucie humoru – komizm, ironia, nonsens

Karta przewidziana jest do pracy na trzy spotkania w polskiej szkole

Treści:– komizm, humor językowy; – sprzeczności, kontrast, antytezy;– powtórzenia, paralelizmy;– parodia, nonsens, absurd, groteska;– improwizacja; – stylizacja, ironia. Utwory Wisławy Szymborskiej:„Konkurs piękności męskiej”, „Miniatura średniowieczna”, „Nagrobek”, „Ogłoszenia drobne”limeryki, moskaliki, lepieje, odwódki

Tematy:1. „Inna twarz” noblistki. Czytanie artykułów prasowych.2. Komiczna funkcja literatury – na czym to polega?3. Literatura „a part”, czyli „pozanoblowska”?

Proponowane metody pracy i procedury osiągania celów:

Uczniowie mieli przynieść na lekcję gazety z artykułami poświęconymi pisarce, które ukazały się po jej śmierci.

I. CZYTANIE UTWORÓW POETKI

1. Prośba o koncentrację dzisiaj na pytaniu: z czego śmieje się Wisława Szymbor-ska?

2. Wprowadzenie pojęcia ironii. Czytanie utworu „Konkurs piękności męskiej” – czy uczniowie zauważają ironię. Notatka. (Pod tym kątem można przeczytać też „Cebulę”, „Pochwałę złego o sobie mniemania”).

3. Wprowadzenie pojęcia „stylizacji”. Notatka definicji. Utwory: „Miniatura śre-dniowieczna”, „Nagrobek”. Wspólne poszukiwania odniesień.

4. Metoda łańcucha skojarzeń, czyli jak powstały „Ogłoszenia drobne”.(Metoda ta pozwala na łączenie elementów odległych, tworzenie zestawień nie-

przewidywalnych. Podajemy uczniom jakiś wyraz i prosimy o zapisanie go. Następnie zapisujemy skojarzenia – powstają więc łańcuchy. Potem prosimy o skracanie łańcu-cha do pierwszego i ostatniego słowa. Można też bawić się na odwrót – uczniowie tworzą pośrednie ogniwa między dwoma różnymi słowami).

5. Podsumowanie pierwszej części zajęć: trzy najważniejsze zabiegi poetki (ironia, stylizacja, kojarzenie słów i zwrotów).

6. Metoda: Mapa-definiowanie pojęć (Załącznik nr 2).

II. CZYTANIE PRASY

7. Przejrzenie przyniesionej prasy pod kątem „twórczości żartobliwej.”8. Wspólne czytanie wybranych fragmentów, zwłaszcza artykułu: Gazeta Wybor-

cza, 4-5 lutego 2012 r., s. 18. „Mam do ludzi inną twarz” (Załącznik nr 3)9. Rozmowa na temat przeczytanego fragmentu, analiza ilustracji (kolaże, kartki).

Czy to „pasuje” do noblistki?10. Dyskusja o funkcjach literatury, o potrzebie „literatury uśmiechniętej” (termin

za: „Barwy epok”, podręcznik dla liceum), czyli tej służącej zabawie.11. Notatka – notujemy w zeszycie nowe nazwy: „moskalik”, „lepiej”, „limeryk”

(tylko dla zdyscyplinowanych klas: „odwódki”).12. Każdy uczeń ma wyznaczony czas (10 min.) na samodzielne znalezienie defi-

nicji tych form literackich (do dyspozycji prasa, słowniki, Internet etc.).13. Zweryfikowanie wyników pracy.

Cele ogólne Uczeń:• czyta i rozumie utwory

informacyjne i krytyczne,• pyta o źródło komizmu

językowego;• rozpoznaje środki styli-

styczne wprowadzające komizm;

• wzbogaca zasób słow-nictwa;

• korzysta z informacji zawartych w słownikach i in.;

• jest kreatywny na lekcji.

Cele szczegółoweUczeń:• czyta prasę i wyszukuje

potrzebne informacje;• poznaje nowe formy

i gatunki literackie stoso-wane przez Szymborską (tzw. literatura uśmiech-nięta);

• poznaje „inną twarz” noblistki;

• dostrzega humor, żart słowny;

• zna pojęcie ironii, para-doksu, absurdu;

• wie, co to jest stylizacja i potrafi ją stosować;

• wyszukuje hasła (i rozu-mie definicje) w dostęp-nych źródłach informacji;

• zauważa metody uzyska-nia efektu komicznego;,

• wypowiada się z zasto-sowaniem narzuconych form literackich;

• stosuje wiedzę w prak-tycznych ćwiczeniach;

• rozwiązuje problemy w twórczy sposób;

• poprawnie pisze, układa rymy, stosuje stylizację;

• organizuje i ocenia wła-sną pracę.


22

14. Wykonanie notatki (np. Załącznik nr 4).15. Praca w grupach: 3 lub 4 grupy. Każda grupa ma znaleźć w przyniesionej pra-

sie przykłady każdej formy literackiej.16. Czytanie na głos przykładów: moskalików, limeryków, lepiejów (odwódek).17. Komentarze, uwagi, dyskusje.18. Analiza moskalików: schemat konstrukcji, tematyka, rola stereotypów. Notatka

(plus cytat).19. Analiza lepiejów: schemat konstrukcji, element improwizacji, analiza języka.

Notatka (plus cytat).20. Analiza limeryków– wskazanie na bezsens jako zasadę tworzenia; sprzeczno-

ści, antytezy.21. Ewentualnie analiza odwódek.22. Synteza: co jest źródłem humoru w tych utworach? Wskazanie na błahą te-

matykę, kiepskie rymy, potoczne czy wulgarne słownictwo, kontrasty między formą i treścią – absurd, przerysowanie, sprzeczności.

23. Wykonanie zestawienia środków stylistycznych (Załącznik nr 5).

III. PRACA TWÓRCZA

24. Praca twórcza uczniów. Konkurs – samodzielna lub w grupach: napisz po jed-nym wierszu z każdej z poznanych form (lepieje, limeryki etc., ale także ironia, ogło-szenia drobne itp.).

25. Czytanie prac.26. Wybranie przez uczniów najlepszych prac.27. Umieszczenie prac w gazetce lub wklejenie do kroniki etc.

Osiągnięcia ucznia:– Poznaje żartobliwe utwory Szymborskiej.– Dostrzega humor, żart słowny.– Rozumie pojęcia: literatury uśmiechniętej, moskalików, limeryków, lepiejów. – Wyjaśnia, jakimi środkami językowymi operuje poetka, aby pożartować. – Wie, co to jest stylizacja i potrafi ją stosować. – Czyta prasę, wyszukuje informacje. – Definiuje pojęcia (mapa).– Rozumie i potrafi wskazać w tekście: absurd, parodię, nonsens, sprzeczności,

powtórzenia, kontrasty. – Stosuje wiedzę na temat humoru językowego w praktycznych ćwiczeniach. – Wypowiada się, stosując narzucone formy literackie. – Poprawnie pisze, układa rymy. – Organizuje i ocenia własną pracę.

Sposoby ewaluacji:– Sprawdzenie notatek, map, definicji;– Sprawdzenie „prac konkursowych”.

Uwagi dotyczące poziomów: Powyższy schemat lekcji odpowiedni jest dla uczniów ze średnim poziomem wie-dzy językowej (Poziom B). Dla uczniów bardziej zaawansowanych językowo.

Poziom C

I. Prześledź, jakie były tematy żartów? Analiza, zebranie, pogrupowanie.W grupie zaawansowanej można zrezygnować z ostatniej części „gazetkowo-kro-

nikowej” dla zaoszczędzenia czasu.

II. Można wprowadzić dodatkowo wiadomości z historii literatury.Wskazać utwory żartobliwe na przestrzeni różnych okresów literackich lub u po-

znanych twórców polskich. Przypomnienie definicji gatunków, nazwisk twórców.(Będą to fraszki Kochanowskiego, satyry Krasickiego, groteska Mrożka, Teatrzyk

Zielona Gęś Gałczyńskiego, lektury uczniowskie m.in. Woroszylskiego „Cyryl, gdzie jesteś”, kabarety, dowcipy, pieśni biesiadne itp.)


23

Dla uczniów najmniej zaawansowanych językowo

Poziom A

I. Ćwiczenia leksykalne. Praca ze słownikami.

1. Tłumaczenie znaczenia trudnych słów (typu: żętyca, rzyć, oburącz, nieboszczyk itp.).

2. Dobieranie synonimów i antonimów.3. Wyjaśnianie sensu, kontekstu utworów.4. Próby tworzenia związków frazeologicznych (uczęszczać do ... teatrów, palnąć

w ... łeb).5. Wprowadzenie pojęć: różne poziomy językowe, gwary, regionalizmy, wulga-

ryzmy.6. Tworzenie klasowego słowniczka wyrazów trudnych czy gwarowych (może być

ilustrowany).

II. Twórczość własna – zamiast tworzenia limeryków, moskalików.

1. Układanie prostych rymów (nogi-pierogi itp.).2. Narysowanie komiksu ilustrującego wybrany „lepiej”; narysowanie obrazka

do wybranego moskalika.3. Podzielenie się na Facebooku lub swoim blogu informacją o:a) żartobliwej twórczości noblistki,b) kuchni polskiej – tej spotykanej w barach za życia Szymborskiej (na podstawie

lepiejów).

Załącznik nr 1. Definiowanie pojęć


24

Załącznik nr 4

Limeryki: żartobliwe utwory poetyckie, nasycone groteską i absurdem, o układzie rymów aabba; nazwa wywodzi się prawdopodobnie od irlandzkiego miasta Lime-rick.

Moskaliki: nazwa pochodzi od zwrotki pieśni autorstwa XIX-wiecznego poety Rajnolda Suchodolskiego, traktującego o Moskalach i służącej dziś za wzór „moska-lików”.

Lepieje: od słowa lepiej lub lepszy, otwierającego każdy wers.

Załącznik nr 5

Środki stylistyczne – Limeryk

Cytaty (Fragmenty

tekstu)Kontekst (Objaśnienie cytatu)

Środek językowyFunkcja (Cel tego środka językowego)

„Żył raz gazda w mieście Sącz, co z żętycy robił poncz”

informacja o bohaterze (gaździe z Sącza) i jego zajęciu

nonsens informacyjny absurd

Sącz/poncz/oburączwers 1, 2 i 5 pierwszej strofy

naciągane rymy na chybił-trafił

komizm sytuacji, prymitywizm

rzyćwe frazeologizmie „kopać w rzyć” – kopać w tyłek, w pośladki

wyrazy prostackie, wulgaryzmy

efekt komiczny wyolbrzymiony

żętycaserwatka z owczego mleka – wyrób regionalny w Karpatach

regionalizmharmonizuje z gazdą, Sączem - atmosfera „góralska”

z żętycy – ponczwyrabianie napoju alkoholowego z owczego mleka

zestawienie słowa pochodzenia obcego ze słowem rodzimym-gwarowym

kontrast na poziomie pochodzenia języka. Także sprzeczność merytoryczna; efekt komiczny

Rzyć – oburącz wyrazy nazywające części ciała

dwa poziomy językowe: język literacki i wulgaryzm

kontrast poziomów języka

Pracę można kontynuować z lepiejami i moskalikami, gdzie należy wskazać np. paralelizmy składniowe.


25

KARTA 3 Moje odkrywanie Wisławy Szymborskiej – praca twórcza

(Karta przewidziana jest do pracy na trzy spotkania w polskiej szkole)

Treści:Poezja śpiewanaWywiadPrezentacja komputerowa

Tematy:1. Czytamy poezję i słuchamy wierszy noblistki.2. Przeprowadzamy wywiad z Wisławą Szymborską.3. Mój ulubiony wiersz – prezentacja.

Proponowane metody pracy i procedury osiągania celów. Zbieranie zasobów:1. Uczniowie byli poproszeni o przyniesienie do klasy zbioru lub wydruku wierszy,

które im się spodobały. Głośno odczytują.2. Słuchanie nagrań – recytacji aktorów lub poezji śpiewanej.

Ćwiczenia redakcyjne3. Na podstawie znajomości różnych tekstów Szymborskiej uczniowie mają wyko-

nać następujące zadanie:Ułóż fikcyjny wywiad z Szymborską. Tekst powinien się składać w większości

z wiadomości zaczerpniętych z jej twórczości (nic nie zmyślaj); o ile się da, używaj parafraz. Przypomnienie o zasadach przeprowadzania wywiadu.

Przykład:– Czy lubi Pani cebulę?– Jakby to powiedzieć: raczej cebuliczność jest dla mnie symbolem idiotyzmu...

(na podstawie wiersza „Cebula”)(Praca w grupach. Praca z tekstami. Uczniowie pracują w klasie pod nadzorem

nauczyciela, gotowego odpowiadać na pytania i pomagać).4. Odczytanie wywiadów, komentarze, oceny.

Praca twórcza5. Samodzielna praca ucznia przy komputerze. Każdy uczeń wybiera 1 poznany

wiersz i ma za zadanie stworzyć ładną jego prezentację – zależnie od możliwości (Word, PowerPoint, inne): czcionka polska, kolory, grafika etc.

6. Uczniowie w dyskusji omawiają stworzone prace. Krytyka ma być konstruktywna.

Osiągnięcia ucznia: Uczeń poznał wiele utworów W. Szymborskiej, swobodnie porusza się wśród cy-tatów.Zna wzorcowe recytacje i poezję śpiewaną.Czyta poezję z odpowiednią intonacją.Wie, jakie są zasady przeprowadzania i zapisu wywiadu.Współpracuje w grupie.Samodzielnie tworzy plan i go wykonuje.Zna podstawowe programy komputerowe.Potrafi oddać nastrój wiersza w pracy komputerowej.Zna zasady praw autorskich.Przeprowadza dyskusję, podaje rzeczowe argumenty.

Ewaluacja:• słuchanie recytacji ucznia,• głośne odczytanie wywiadów,• ocena zaprojektowanych i wykonanych prezentacji,• ocena pracy na lekcji.

Cele ogólneUczeń:– zna twórczość W. Szym-borskiej;– ma swoje ulubione wier-sze poetki; – uczeń opracowuje tekst wywiadu.

Cele szczegółoweUczeń:• kształtuje swoje czytel-

nicze potrzeby w odnie-sieniu do dzieł literatury polskiej;

• recytuje poezję;• słucha nagrań poezji;• zna zasady przeprowa-

dzania i zapisu wywiadu;• wykorzystuje poznaną

wiedzę,• kojarzy fakty, • poszukuje informacji;• wykonuje ćwiczenia

redakcyjne;• umiejętnie współpracuje

w grupie;• korzysta z różnorodnych

źródeł informacji;• wykorzystuje narzędzia

TIK,;• samodzielnie planuje

i realizuje zadanie;• jest kreatywny.


26

PODSUMOWANIE WARSZTATÓW

Konferencja poświęcona W. Szymborskiej

Konferencja może być lekcją otwartą, na której zaprezentowany zostanie dorobek warsztatów. Propozycje:

– recytacja wierszy;– słuchanie poezji śpiewanej;– pokaz prezentacji komputerowych uczniów;– odczytanie przygotowanych analiz i interpretacji ulubionych wierszy uczniów;– odczytanie wypracowań uczniów, wywiadów i in.;– odczytanie twórczości poetyckiej uczniów (lepieje, moskaliki etc.);– pokaz zdjęć lub filmu video z warsztatów (np. dramy).

Ściany sali mogą zdobić portrety poetki wykonane przez uczniów.Z prac uczniów należy stworzyć pokonferencyjny album lub folder dostępny

dla wszystkich.


27

Wisława Szymborska – życie i dorobek literacki

Wyróżnienie

Izabela Bielińska

Fredrikstad Norwegia

Poziom nauczania, klasa, liczba jednostek lekcyjnych. Szkoła podstawowa, klasa V, 7 jednostek lekcyjnych

I. JEDNOSTKA LEKCYJNA

Krótkie wyjaśnienie dotyczące przeprowadzonych zajęć dla uczniów z Bristo-lu. Jako dyrektor Polskiej, Społecznej Szkoły Sobotniej we Fredrikstad nawiązałam współpracę z dyrektorem Polskiej Szkoły w Bristolu – Panią Rosanną Radlińską-Tyma. Miałam przyjemność uczestniczyć w lekcji języka polskiego oraz zakończeniu roku szkolnego 11 lipca 2013 r. Korzystając z okazji, wdrożyłam mój scenariusz autorski na jednej z lekcji języka polskiego.

W przypadku uczniów tej placówki wykorzystałam wywiad na płycie z Panią Jani-ną Januszewską, gdyż metoda audiowizualna przemawia nad formą papierową oraz uczniowie mieli możliwość poznania pisarki, do tego stopnia, iż została ona zapro-szona przez dyrektora do Bristolu. Wywiad dla szkoły z Fredrikstad został zmodyfi-kowany na życzenie Fundacji w formie papierowej. Pisarka została zaproszona do szkoły na zajęcia. Lekcję rozpoczęliśmy od wywiadu, który uczniowie przeprowadzili z Panią Janią (w załączeniu wywiad).

Wywiad z polsko-norweską pisarką Janiną Januszewską-Skreiberg

Wywiad z Panią podyktowany jest udziałem w III edycji konkursu „Rodacy Roda-kom”, który dotyczy życia, twórczości i dorobku Wisławy Szymborskiej.

1. Czy mogłaby Pani opowiedzieć o sobie oraz okolicznościach, w których Nor-wegia stała się dla Pani drugą ojczyzną?

Emocjonalnie nigdy nie opuściłam Polski, jestem cały czas z nią związana. Ksiądz Twardowski napisał dla mnie wiersz:

„Siostro Janino kochana z Oslo, jakie Ciebie licho tak daleko zaniosło. Jedno serce norweskie ma Ciebie stale, drugie polskie wzdycha do Ciebie w Warszawie.”

Łączę Norwegię i Polskę; gdy czytam artykuł po norwesku, myślami jestem, w jaki sposób przetłumaczyć go na język polski.

2. Jest Pani autorką trzech książek, które ukazują pejzaże polsko-norweskie. Jakie były motywy do napisania tych dzieł?

Po 1968 roku do Norwegii przyjechał teatr z Polski, między innymi Anna Seniuk i Roman Wilhelmi. Norwegowie pisali do prasy norweskiej, że powinni uczyć się gry od Polaków. To było moje pierwsze natchnienie, aby pisać. Początkowo artykuły do gazet: polskich, norweskich, przeglądu wiadomości w Londynie. Pisanie było moim przesłaniem. Utkwiły mi w pamięci słowa Grechuty, aby to, co się pisze, zostało oca-lone od zapomnienia. Tak więc artykuł ginie i każdy o nim zapomina. Książka po-zostaje na zawsze i znajduje odzwierciedlenie w słowach Grechuty. Tak zrodził się

Cele główne• Zapoznanie uczniów

z najważniejszymi faktami z życia Wisławy Szymborskiej.

• Ukazanie osiągnięć wybitnej poetki.

• Rozwijanie umiejętności odbioru dzieła literac-kiego. Próba refleksji dotycząca rzeczywistości i własnej w niej obec-ności.

• Wyrażanie emocji.

Cele szczegółowe• Uczeń potrafi zinterpre-

tować wiersz.• Wzbogaca swoje wiado-

mości o jej twórczości.• Wypowiada refleksje na

temat ludzkiego życia; ocenia jego wartość; dostrzega jego piękno i sens.

• Potrafi wyjaśnić pojęcie „patron”.

Cele operacyjnePo zakończeniu zajęć uczeń powinien umieć/znać:• Wyjaśnić, kim była Wi-

sława Szymborska?• Co wniosła do literatury

polskiej?• Jakie odznaczenia i na-

grody otrzymała w trak-cie swojej twórczości?

• Jakie wydarzenia w histo-rii, nauce miały wpływ na jej życie?

• Za co otrzymała Nagrodą Nobla?

Lekcja 1


motyw do napisania moich dzieł: pierwszego – „Od Ibsena do Twardowskiego” w języku norweskim, następnie – „Med. hjartet i to land” też w języku norweskim i trzeciego również w języku norweskim – „Sercem w dwóch krajach powiększona”, z dołączonymi 70 stronami napisanymi w języku polskim.

3. W jakich okolicznościach poznała Pani Wisławę Szymborską?Wisławę poznałam w pensjonacie „Astoria” w Zakopanym w trakcie wywiadu,

którego mi udzielała.

4. Czy jako dziecko Wisława przejawiała talent poetycki?Tak przejawiała zaczątki talentu poetyckiego. Pierwszy wiersz „Szukam słowa” na-

pisała w 1945 roku. Wiersze jej trafiały do serca, do duszy; pisała o życiu takim, jakie jest.

5. Dlaczego Wisława Szymborska nie lubiła publicznych wystąpień?Szymborska powiedziała, że chciałaby mieć sobowtóra, który wszystko by za nią

robił, a ona miałaby święty spokój. Interesują ją czytelnicy, którzy w ciszy i spokoju potrafią przeczytać jej wiersz. Nie znosi kamer i dziennikarzy. Pisze dla jednostek, którzy są w stanie zrozumieć jej dzieło.

6. Czy mogłaby Pani skomentować wypowiedź Miłosza: „Miłosz zalicza Szym-borską (obok Świrszczyńskiej, Herberta, Tadeusza Różewicza) do „polskiej szkoły poetyckiej”, której cechą wyróżniającą jest według niego „łączenie doświadczenia historycznego z indywidualnym losem.”

Miłosz był jej przewodnikiem; lubiła jego poezję, czerpała z niego natchnienie.

7. Wisława Szymborska osiągnęła tak wiele w trakcie życia, otrzymała prestiżowe nagrody i wyróżnienia. Czy uważa Pani, że zrealizowała ona swoje cele życiowe?

Szymborska mówiła o tym, co najważniejsze i konieczne. Otrzymała Nagrodę No-bla, która jest największym trofeum, czyli zrealizowała częściowo swoje cele. Poeta nigdy nie spełnia się do końca – pisanie jest jego przesłaniem.

8. Często mówi się, że liryka uprawiana przez Wisławę Szymborska daleka jest od tej, tworzonej przez inne kobiety. Czy zgadza się Pani z tą wypowiedzią, proszę o uzasadnienie.

Poezja Szymborskiej jest intelektualna, filozoficzna, w stylu narracyjnym, spra-wozdawczym; bije z niej wielkie ciepło, serdeczność. Limeryki są pełne humoru. Twórczość kobiet przeważanie to uczucia – u Szymborskiej tego nie było, pisała żartobliwe gatunki literackie.

9. W „Sercem w dwóch krajach” poświęca Pani uwagę postaci Szymborskiej, pro-szę krótko scharakteryzować tematykę swojej książki?

Wydawnictwo „Solum” z góry wiedziało, że Szymborska otrzyma Nagrodę Nobla i wydało w tym samym dniu moją książkę. W wydawnictwie poproszono mnie, abym zrobiła wywiad z Szymborską do periodyku „Ergo”. Najpierw zrobiłam wywiad do „Ergo”, później przedrukowano go do książki norweskiej. W zasadzie najistotniejszy element w rozdziale mojej książki to wywiad z poetką.

10. Poezja Szymborskiej jest doceniana także w Skandynawii, może Pani wskazać przykłady inspiracji jej poezją w Norwegii.

Norwegowie interesują się polską kulturą, literaturą; dużo czasu poświęcają Szym-borskiej. Christian Kjelstrup przetłumaczył wiersze Szymborskiej z lat 2002 – 2012; wcześniej wiersze jej tłumaczył Martin Nak, Jan Brudel w 1980 roku tłumaczył jej poezję. Marion Berntzen Koksvik napisała wiersz dla poetki.

***Kolejny element lekcji zawiera refleksję nad życiem, twórczością i przemijaniem

wypowiedź Agnieszki Reszczyńskiej autorki publikacji naukowych.

28

Metody zastosowane pod-czas pracy na lekcji: • praca w grupach – wypo-wiedzi na temat obejrzanych fragmentów filmu;• praca z tekstem – odpo-wiedzi na pytania na podsta-wie artykułu;• wykład – wprowadzenie;• praca z ilustracją; • rozmowa dydaktyczna;• objaśnienie;• mapa mentalna; • „burza mózgów”;• audiowizualna – prezenta-

cja multimedialna.

Formy pracy:• grupowa,• indywidualna. Środki dydaktyczne:• bukiet kwiatów;• łódki z papieru; • ilustracje z życia Wisławy

Szymborskiej; • teksty z artykułów; • treść wiersza „Nic dwa

razy się nie zdarza” , „Dlaczego żyjemy”;

• cytaty;• kartki zawierające tekst

z lukami do uzupełnienia;• szkic mapy Polski; • mapa myśli; • wydanie Janiny Januszew-

skiej-Skreiberg „Sercem w dwóch krajach”, Nor-wesko-polskie pejzaże kulturalne;

• wywiad (pytania).


29

„Tylko co to takiego poezja”

„Jest Wisława Szymborska w pejzażu naszego życia literackiego i kulturalnego gwiazdą pierwszej wielkości. Urodzona 85 lat temu, od 56 lat swoimi wierszami syci nas oryginalnym pięknem i prostotą, prawdziwie ludzką mądrością”

Własna interpretacja myśli. Po zapoznaniu się z powyższymi cytatami oraz sylwet-ką pisarki na podstawie wywiadu uczniowie mają za zadanie stworzyć mapę myśli (mapę mentalną) dotyczącą słowa poezja.

W puste luki uczniowie wpisują skojarzenia ze słowem poezja. Taka wizualizacja pomaga uporządkować wiadomości i znaleźć związki zacho-

dzące między nimi. Dzięki tej metodzie systematyzujemy uzyskaną wiedzę i wzboga-camy zasób słownictwa.

II. JEDNOSTKA LEKCYJNA

Wykład informacyjny – lekcja nasza związana jest ważnym wydarzeniem histo-rycznym 1. rocznicą śmierci i 90. rocznicą urodzin Wisławy Szymborskiej. Jej poezja z ironiczną precyzją odsłania prawa biologii i działania historii we fragmentach ludz-kiej rzeczywistości.

Zagadnienie I – Biografia poetki Wisławy Szymborskiej

• Koperty z informacjami o życiu poetki. Uczniowie zostają podzieleni na gru-py, każda grupa wybiera swojego lidera, który odczytuje treść z kartek. Zadaniem uczniów jest ustalenie kolejności wydarzeń oraz umieszczenie ich w konturze mapy Polski, która stanowi załącznik do lekcji.

Grupa I

POEZJA

Lekcja 2

Publikację swoich „Lektur nadobowiąz-kowych” rozpoczęła w 1968, felietony z różną częstotliwością pisała do 2002 roku, ich publikację kontynuowała w do-datku do „Gazety Wyborczej”.

W 1981 roku poetka nawiązała współ-pracę z krakowskich miesięcznikiem literackim ”Pismo”. Miłość połączyła ją z Kornelem Filipowiczem, z którym była w związku aż do jego śmierci w 1990 r.

Maturę zrobiła na tajnych kompletach podczas okupacji, wiosną 1941 roku.

1948 rok poetka poślubiła Adama Włodka, była jego żoną do 1952 roku. Kontakty przyjacielskie utrzymywała z nim do końca życia.

Trzeci tomik poetycki „Wołanie do Yeti” (1957), ważny dla „zmartwychwstania polskiej poezji”.

Trzeci tomik poetycki „Wołanie do Yeti” (1957), ważny dla „zmartwychwstania polskiej poezji”.

W 1929 roku rodzina Szymborskich osiedliła się na stałe w Krakowie, z którym poetka związała całe swoje życie.

Członkiem redakcji „Życia Literackiego” została w 1953 roku, gdzie prowadziła dział poezji oraz rubrykę ”Poczta literac-ka”.

Grupa II


Grupa III

Grupa IV

Na szkicu mapy Polski uczniowie mają za zadanie zaznaczyć Poznań i Kraków – dwa miasta istotne w życiu poetki, a następnie w kolejności chronologicznej umie-ścić wydarzenia z jej życia.

Zagadnienie II – Wyróżnienia i nagrody

Ta część lekcji przedstawiona została w formie prezentacji multimedialnej. Po za-poznaniu się wiadomościami z prezentacji uczniowie mają za zadanie:

• wypełnić karty pracy;• połączyć ilustrację z odpowiednią datą i wydarzeniem.W załączeniu karta pracy oraz dane do ćwiczenia.

III. JEDNOSTKA LEKCYJNA

Zagadnienie III – Inni o SzymborskiejObraz Wisławy Szymborskiej w oczach poetów, pisarzy i jej przyjaciół

Cytaty z wypowiedziami o poetce, przygotowane na foliach zostają odczytane z rzutnika. Po zapoznaniu się z treścią uczniowie mają za zadanie stworzyć portret poetki.

I. „Dwa lata mieszkaliśmy z Wisławą drzwi w drzwi, cichutka choć raczej śmieszka. Zapamiętałem ją jako dziewczynę w szlafroku, która czytała francuską literaturę i była samowystarczalna intelektualnie.” (Maciej Słomczyński, polski pisarz i tłumacz)

II. „Szymborska była przemiłą gospodynią i bawiliśmy się w jej mieszkaniu w scen-ki rodzajowe, z tych zabaw pochodzą znajdujące się w jej zbiorach zdjęcia męża”. (Eugeniusz Halpern, przyjaciel Wisławy)

III. „Wisława, jeśli w czymś się wyróżniała, to urodą. Była śliczną dziewczyną, bez cienia pustoty damskiej. Wiedzieliśmy, że jest zdolna, ale tego błysku nie było jeszcze widać w niej”. (Jerzy Korczak, przyjaciel Wisławy)

IV. „Szymborska miała talent do rysunków i dlatego ojciec Małgorzaty, jeszcze w czasie okupacji, poprosił ją o wykonanie ilustracji do książki języka angielskiego „First steps in English”. Kilka lat później Szymborska ilustrowała także książkę Adama Włodka „Mruczek w butach”. (Małgorzata Szerechowa, koleżanka Wisławy)

V. „Wielka dama liryki polskiej” i dodał, że „ironia jej języka jest nie dającym się naśladować rarytasem”. (Karl Dedecius, tłumacz literatury polskiej)

VI. „Autorka <Wołania do Yeti>, traktując świat bardzo poważnie i mówiąc o nim mową poetycką tylko wtedy, kiedy jest przekonana, że ma do powiedzenia coś szcze-

30

Od wprowadzenia stanu wojennego nale-żała do grona krakowskiego ”podziemia” literackiego, w 1988 roku działała w gru-pie członków założycieli Stowarzyszenia Pisarzy Polskich.

Dwukrotna laureatka nagrody PEN Clubu (1980, 1996) Bardzo ceniła sobie nagrodę literacką Solidarności, przyznaną jej po wydaniu „Ludzi na moście”.

Wiesława Szymborska urodziła się 2 lipca 1923 roku w Kórniku pod Poznaniem.

14 marca 1945 r. debiutowała na wier-szem „Szukam słowa”, który redakcja skróciła do połowy.

3 października 1996 roku Szymborska otrzymuje Literacką Nagrodę Nobla, przy-znaną przez Szwedzką Akademię.

Cmentarz Rakowicki w Krakowie, 1 lutego 2012 r. śmierć poetki.

W 1943 roku zatrudniła się jako urzęd-niczka na kolei, aby uniknąć wywózki na roboty do Niemiec.

W 1952 roku wydała tomik „Dlatego żyjemy” i została przyjęta do Związku Literatów Polskich.

Lekcja 3


31

gólnie istotnego, potrafi równocześnie tym światem – wraz z całą jego powagą – się bawić. Jej dramatyczna i tragiczna niekiedy poezja przeniknięta jest zawsze pełnym filozoficznej głębi dowcipem, lekkością, żartem, humorem”. (Stanisław Balbus, ba-dacz literatury, poeta)

VII. „Mówiłem, że polska poezja jest mocna i że wyróżnia się pewnymi cechami na tle poezji światowej. Te cechy można odnaleźć w dziele kilku najwybitniejszych polskich poetów, również Wisławy Szymborskiej. Jej Nagroda Nobla jest tyleż jej triumfem osobistym, co utwierdzeniem miejsca polskiej szkoły. Dla mnie Szymborska jest przede wszystkim poetką świadomości. To znaczy, że przemawia do nas, równo-cześnie z nią żyjących, jako ktoś z nas, chowając swoje prywatne sprawy dla siebie, poruszając się w pewnej od nas odległości, ale zarazem odwołując się do tego, co każdy (każda) zna z własnego życia”. (Czesław Miłosz, polski prawnik i dyplomata, poeta, prozaik, eseista, historyk literatury)

IV. JEDNOSTKA LEKCYJNA

Zagadnienie IV – Twórczość literacka

Uczniowie otrzymują w formie schematu ilustrację obrazującą utwory napisane przez Wisławę Szymborską. Krótka charakterystyka jej utworów oraz omówienie głównego przesłania wierszy i cech jej poezji.

V. JEDNOSTKA LEKCYJNA

Zagadnienie V – Interpretacja wiersza „Nic dwa razy się nie zdarza”

Głównym celem tej części lekcji jest analiza i interpretacja wskazanego wier-sza, umiejętność wyrażania emocji oraz wskazania refleksji na temat życia. Miejscem pracy jest brzeg rzeki Glomma. Zajęcia odbyły się w terenie (w przypadku uczniów z Bristolu lekcje odbyły się w klasie).

I. Wskazanie konotacji między słowami „rzeka” i „życie” oraz próba udzielania odpowiedzi na pytania:

• Czy rzeka może być symbolem ludzkiej egzystencji?• Czy nurt rzeki można porównać z czasem ?2. Uczniowie odczytują treść wiersza i wskazują zasadniczą problematykę. 3. Podział uczniów na trzy grupy. Zadaniem każdej grupy jest ukazanie w formie

improwizacji trzech przewodnich obrazów z wiersza. • Grupa I – miłość • Grupa II – samotność • Grupa III – przemijaniePrzypisanie odpowiedniego fragmentu wiersza do danego obrazu.

Lekcja 4

„Dlatego żyjemy”, „Pytania zadawane sobie”, „Wołanie do Yeti”, „Sól”, „Sto pociech”, „Wszelki wypadek” „Wielka liczba”, „Koniec i początek”, „Ludzie na moście”

Przekłady poezji

Lektury nadobowiązkowe

13 Tomików wierszy

Limeryki

Lekcja 5


32

Działania, które mają na celu rozwój kreatywności ucznia. 1. Uczniowie puszczają bukiet kwiatów na rzekę. W chwilę później jeden

z uczniów rzuca kamień i kwiaty rozpadają się. (Zastanawiamy się, co symbolizuje bukiet, który się rozpadł?)

Wczoraj, kiedy twoje imięktoś wymówił przy mnie głośno,tak mi było, jakby różaprzez otwarte wpadła okno.

2. Uczniowie puszczają łódeczkę między kamieniami, po niej płynie kolejna – tą samą trasą. Za każdym razem nurt jest inny (ta sama sytuacja nigdy się nie powtórzy)

Żaden dzień się nie powtórzy,nie ma dwóch podobnych nocy,dwóch tych samych pocałunków,dwóch jednakich spojrzeń w oczy.

Na zakończenie dwóch uczniów idzie po przeciwnych brzegach i spotyka się na moście, sytuacja ta nawiązuje do zakończenia interpretacji wiersza.

Wykorzystano metodę rozwijające twórcze myślenie – pozwala na wyrażanie swo-ich odczuć emocji, odkrywania predyspozycji, swoich zdolności.

VI. JEDNOSTKA LEKCYJNA

Zagadnienie VI – Poezja Wisławy Szymborskiej w NorwegiiCo łączy polską poetkę ze Skandynawią?

Wielkie zafascynowanie i podziw dla jej poezji, które ma odzwierciedlenie w wy-powiedziach norweskich poetów.

Tom wierszy Szymborskiej „Widok z ziarenkiem piasku” został przetłumaczony przez redakcję Ole Michaela Sohlberga w Solum, Marion BerntzenKoksvik wyraziła w swoich wierszach „Gwiazda dla małej planetki” (Stjarne for en litenklode) wielki podziw dla poetyckiego uniwersum Szymborskiej, Jan Erik Vold jeden z najwybit-niejszych norweskich poetów mówił z okazji Dni Polskich w listopadzie 2010 roku o swojej fascynacji twórczością Wisławy Szymborskiej, fascynacji, która zaowo-cowała esejem na temat noblistki w książce „Opowiadacze” (Storytellers), Bergljo-tHobaekHaff jedna z najbardziej cenionych literatek norweskich mówiła o wpływie twórczości na swoje pisarstwo.Martin Nag był pierwszym tłumaczem, który zapre-zentował noblistkę Norwegom w zbiorku powojennej poezji wydanym w 1966 roku. (J. Januszewska – Skreiberg, „Sercem w dwóch krajach”, 2011, s. 221.)

Po zapoznaniu się z treścią uczniowie mają za zadanie uzupełnić tabelę.

BIBLIOGRAFIA• A. Bikont, J. Szczęsna, „Pamiątkowe rupiecie” Biografia Wisławy Szymborskiej, Wydawnictwo Znak,

Kraków 2012. • Angora nr 6 (12.II. 2012)• J. Januszewska-Skreiberg, „Sercem w dwóch krajach” Norwesko – polskie pejzaże kulturalne, 2011. • „Nasza Rota. Kwartalnik dla środowisk polonijnych w świecie”, 2012, Nr 1.• http://www.szymborska.org.pl

Lekcja 6

Dane pisarza norweskiego

Przetłumaczony tom wierszy „Widok z ziarenkiem piasku”

Marion BerntzenKoksvik

Dni Polskie – listopad 2010

BergljotHobaekHaff

Powojenna poezja wydana w roku …


33

Przedstawienie „Rapujemy w Tuwimlandii”

Scenariusz oparty jest na twórczości Juliana Tuwima

Uczniowie grupy A2 (raperzy) wraz z prowadzącym (Williamem) swobod-nie, tanecznym raperskim krokiem wchodzą na scenę. Prowadzący idzie na przodzie i zwracając się do pozosta-łych, rapuje:

Prowadzący (William Notaro):Chodźcie tutaj na minutkę,Zapodamy coś gronu na wesołą nutkę!Raper (Ali A2):Tak jest! Na wesoło, na wesoło, Zróbmy wszyscy duże koło, I za rapowanie się bierzmy, Tylko fajny temat wybierzmy.

Pozostali raperzy z łobuzerską miną, podchodzą do Rapera Aliego, witają się gestem ,,ziomali” /,,piątka”, piąstka, ra-mię/, stają obok siebie i rapują:

Raper (Lolek A2):Nadal Rok Tuwima mamy,Czemu właśnie o nim nie pogadamy?Raper (Luca A2):Tuwim poetą był doskonałym,o tym wie każdy,czy duży, czy mały,jeśli chcesz poznaćwierszy jego kilka, siądź sobie wygodnie, zejdzie ci jedynie chwilka!

Na scenę gwałtownie wpada pan Hila-ry (nieco ,,potargany” i zmierzwiony, z błędnym wzrokiem): Pan Hilary zroz-paczony i zdenerwowany zwraca się do jednego z Raperów:

Pan Hilary (Emanuele A2):Gdzie są moje okulary?

Raperzy (uczniowie A2): razem rapują tekst wiersza „Okulary”, natomiast Hi-lary robi to, o czym mowa w wierszu: szuka w swoich kieszeniach, butach itp.

Biega, krzyczy pan Hilary:„Gdzie są moje okulary?”Szuka w spodniach i w surducie,W prawym bucie, w lewym bucie.Wszystko w szafach poprzewracał,Maca szlafrok, palto maca.„Skandal! – krzyczy – nie do wiary!Ktoś mi ukradł okulary!”Pod kanapą, na kanapie,Wszędzie szuka, parska, sapie!Szuka w piecu i w kominie,W mysiej dziurze i w pianinie.Już podłogę chce odrywać,Już policję zaczął wzywać.Nagle zerknął do lusterka...Nie chce wierzyć... Znowu zerka.Znalazł! Są! Okazało się,Że je ma na własnym nosie

Raperzy przybijają piątkę z góry z i do-łu w ramach aprobaty wykonanego za-dania, robią jakąś akrobatyczną figurę, kłaniają się i idą usiąść na ławkę. W tym czasie na scenę wchodzi grupa A1 wraz z prowadzącą Sarą Salisu.

Prowadząca (Sara Salisu):Ale heca!Podobnie jak z tym abecadłem, co spadło sobie z pieca!

Cała grupa A1:Abecadło z pieca spadło,O ziemię się hukło,Rozsypało się po kątach,

Postaci :

• Prowadzący 1 (William Notaro)

• Prowadząca 2 (Sara Salisu)

• Raperzy: Ali, Lolek, Erick, Luca Emanuele

• Pan Hilary (Emanuele)• Zosia Samosia (Lydia

Lacerenza)• Grześ (Luka Petito) • Ciocia (Giusi Petito)• Kotek (Ornella)• Słoń Trąbalski (Elena)

Wyróżnienie

Agata Szklanny

Włochy


34

Strasznie się potłukłoI – zgubiło kropeczkę,H – złamało kładeczkę,B – zbiło sobie brzuszki,A – zwichnęło nóżki,O – jak balon pękło,aż się P przelękło.T – daszek zgubiło,L – do U wskoczyło,S – się wyprostowało,R – prawą nogę złamało,W – stanęło do góry dnemi udaje, że jest M.

Prowadząca (Sara Salisu):W udaje, że jest M, a pewna Zosia udawała i zacho-wywała się jak wielka dama, bo wszystko chciała robić sama, sama, sama.

Na scenę wchodzi Zosia Samosia (Lydia Lacerenca).

Prowadząca (Sara Salisu):Jest taka jedna Zosia, Nazwano ją Zosia Samosia, Bo wszystko „Sama! sama! sama!” Ważna mi dama! Wszystko sama lepiej wie, Wszystko sama robić chce, Dla niej szkoła, książka, mama Nic nie znaczą – wszystko sama! Zjadła wszystkie rozumy, Więc co jej po rozumie? Uczyć się nie chce – bo po co, Gdy sama wszystko umie?A jak zapytać Zosi: Ile jest dwa i dwa?

W międzyczasie dochodzi do niej Zosia i mówi z prze-mądrzałą miną:Osiem!

Prowadząca pyta:A kto był Kopernik?

Zośka:Król!

Prowadząca pyta:A co nam Śląsk daje?

Zośka:Sól!

Prowadząca pyta:A gdzie leży Kraków?

Zośka:Nad Wartą?

Prowadząca pyta:A uczyć się warto?

Zośka:Nie warto!Bo ja sama wszystko wiem I śniadanie sama zjem, I samochód sama zrobię,

I z wszystkim poradzę sobie! Kto by się tam uczył, pytał, Dowiadywał się i czytał, Kto by sobie głowę łamał, Kiedy mogę sama, sama!

Prowadząca:Toś ty taka mądra dama?A kto głupi jest!

Zośka:Ja sama!

Urażona odchodzi, a Prowadząca z uśmiechem na ustach, za nią, kręcąc z politowaniem głową. Na scenę wchodzi Grześ (Luka Petito ) i Ciocia (Giusi Petito).

Ciocia (Giusi Petito):– Wrzuciłeś, Grzesiu, list do skrzynki, jak prosiłam?

Grześ (Luka Petito):– List, proszę cioci? List? Wrzuciłem, ciociu miła!

Ciocia Giusi Petito):– Nie kłamiesz, Grzesiu? Lepiej przyznaj się, kochanie!

Grześ (Luka Petito):– Jak ciocię kocham, proszę cioci, że nie kłamię!

Ciocia (Giusi Petito):– Oj, Grzesiu, kłamiesz! Lepiej powiedz po dobroci!

Grześ (Luka Petito):– Ja miałbym kłamać? Niemożliwe, proszę cioci!

Ciocia (Giusi Petito):– Wuj Leon czeka na ten list, więc daj mi słowo.

Grześ (Luka Petito):– No, słowo daję! I pamiętam szczegółowoList był do wuja Leona, A skrzynka była czerwona, A koperta… no, taka… tego… Nic takiego nadzwyczajnego, A na kopercie – nazwisko I Łódź… i ta ulica z numerem, I pamiętam wszystko: Że znaczek był z Belwederem, A jak wrzucałem list do skrzynki, To przechodził tatuś Halinki,

I jeden oficer też wrzucał, Wysoki – wysoki, Taki wysoki, że jak wrzucał, to kucał, I jechała taksówka… i powóz… I krowę prowadzili… i trąbił autobus, I szły jakieś trzy dziewczynki, Jak wrzucałem ten list do skrzynki…

Nauczyciel:Ciocia głową pokiwała, Otworzyła szeroko oczy ze zdumienia:

Ciocia (Giusi Petito):– Oj, Grzesiu, Grzesiu! Przecież ja ci wcale nie dałam Żadnego listu do wrzucenia!…

Na scenę wchodzi kotek i podchodzi do cioci, łasząc się.

34


35

Kotek:Miau!

Ciocia:Coś ty, kotku, miał?

Kotek:Miałem ja miseczkę mleczka,Teraz pusta już miseczka,A jeszcze bym chciał.(Wzdycha:) O!

Ciocia:Co ci, kotku, co?

Kotek:Śniła mi się wielka rzeka,Wielka rzeka pełna mlekaAż po samo dno.(Piszczy:) piii...

Ciocia:Pij, koteczku, pij! (gładzi kotka po łebku)

Nauczyciel:Skulił ogon, zmrużył ślipie,Śpi – i we śnie mleczko chlipie,Bo znów mu się śni.

Kotek kuli się, mruży oczy i zasypia.Na scenę wchodzą tanecznym krokiem raperzy.

Raper Luca: Patrz ziomal kotek śpi! (rapując)Ciekawe, co mu się śni.

Raper Emanuele:Hej Kotku, obudź się i co ci się śniło, pochwal się!

Kotek budzi się, przeciera oczy i śpiącym głosem od-powiada:Spałem, spałem i mleczko chlipałem, ale to, co mi się śniło – już zapomniałem.

Raper Emanuele:Kot Miałczalski zapominalski.

Raper Ali:Ja znałem pewnego słonia zapominalskiego....Był sobie słoń, wielki – jak słoń. Zwał się ten słoń Tomasz Trąbalski. Wszystko, co miał, było jak słoń! Lecz straszny był zapominalski.

Na scenę wchodzi Słoń Trąbalski (Elena) z papierową opaską na głowie, słoniowymi uszami i wywiniętą trą-bą:

Raper Erick:Słoniową miał głowę I nogi słoniowe, I kły z prawdziwej kości słoniowej, I trąbę, którą wspaniale kręcił, Wszystko słoniowe – oprócz pamięci.

Raper Lolek:Zaprosił kolegów – słoni – na karty Na wpół do czwartej.

Przychodzą – ryczą: „Dzień dobry, kolego!” Nikt nie odpowiada. Nie ma Trąbalskiego. Zapomniał! Wyszedł! Miał przyjść do państwa Krokodylów Na filiżankę wody z Nilu: Zapomniał! Nie przyszedł!

Raper Luca:Ma on chłopczyka i dziewczynkę, Miłego słonika i śliczną słoninkę. Bardzo kocha te swoje słonięta, Ale ich imion nie pamięta. Synek nazywa się Biały Ząbek, A ojciec woła: „Trąbek! Bombek!” Córeczce na imię po prostu Kachna, A ojciec woła: „Grubachna! Wielgachna!”

Na scenę wchodzą raperskim krokiem William, Sara, Luca Petito i Giusi, przybijają piątkę z raperami ze sce-ny i rapują po kolei:

William:Nawet gdy własne imię wymawia, Gdy się na przykład komuś przedstawia, Często się myli Tomasz Trąbalski I mówi: „Jestem Tobiasz Bimbalski”. Żonę ma taką – jakby sześć żon miał! (Imię jej: Bania, ale zapomniał). No i ta żona kiedyś powiada: „Idź do doktora, niechaj cię zbada, Niech cię wyleczy na stare lata!” Więc zaraz poszedł – do adwokata, Potem do szewca i do rejenta, I wszędzie mówi, że nie pamięta! „Dobrze wiedziałem, lecz zapomniałem, Może kto z panów wie, czego chciałem?”

Sara:Błąka się, krąży, jest coraz później, Aż do kowala trafił, do kuźni. Ten chciał go podkuć, więc oprzytomniał, Przypomniał sobie to, co zapomniał!Kowal go zbadał, miechem podmuchał, Zajrzał do gardła, zajrzał do ucha, Potem opukał młotem kowalskim I mówi:

Luca Petito:„Wiem już, panie Trąbalski! Co dzień na głowę wody kubełek Oraz na trąbie zrobić supełek”. I chlust go wodą! Sekundę trwało I w supeł związał trąbę wspaniałą!Pędem poleciał Tomasz do domu. Żona w krzyk: „Co to?”

Giusi:– „Nie mów nikomu! To dla pamięci!”

Sara:– „O czym?”

Giusi:– „No… chciałem…”


Sara:– „Co chciałeś?”

Giusi:– „Nie wiem! Już zapomniałem!”...........– ....... chwila!!!! Pamiętam!!! pamiętam lokomoty-wę........ dużą, ogromną… i na stacji stała.....

Stoi na stacji lokomotywa,Ciężka, ogromna i pot z niej spływa -Tłusta oliwa.Stoi i sapie, dyszy i dmucha,Żar z rozgrzanego jej brzucha bucha:

Na scenę wchodzą uczniowie grupy A1 i A2, i po kolei rapują:

Dalila Esposito:Buch – jak gorąco!Uch – jak gorąco!Puff – jak gorąco!Uff – jak gorąco!

Desideria:Już ledwo sapie, już ledwo zipie,A jeszcze palacz węgiel w nią sypie.

Anita Mungivera:Wagony do niej podoczepialiWielkie i ciężkie, z żelaza, stali,I pełno ludzi w każdym wagonie,A w jednym krowy, a w drugim konie,A w trzecim siedzą same grubasy,Siedzą i jedzą tłuste kiełbasy.

Anita Barile:A czwarty wagon pełen bananów,A w piątym stoi sześć fortepianów,W szóstym armata, o! jaka wielka!Pod każdym kołem żelazna belka!

Laura Barile:W siódmym dębowe stoły i szafy,W ósmym słoń, niedźwiedź i dwie żyrafy,W dziewiątym – same tuczone świnie,W dziesiątym – kufry, paki i skrzynie,A tych wagonów jest ze czterdzieści,Sam nie wiem, co się w nich jeszcze mieści.Lecz choćby przyszło tysiąc atletówI każdy zjadłby tysiąc kotletów,I każdy nie wiem jak się natężał,To nie udźwigną – taki to ciężar!

Dalila Mungivera:Nagle – gwizd!Nagle – świst!Para – buch!Koła – w ruch!Najpierwpowolijak żółwociężaleRuszyłamaszynapo szynachospale

Luca Petito:Szarpnęła wagony i ciągnie z mozołem,I kręci się, kręci się koło za kołem,I biegu przyspiesza, i gna coraz prędzej,I dudni, i stuka, łomoce i pędzi.

Raper Ali:A dokąd? A dokąd? A dokąd? Na wprost!Po torze, po torze, po torze, przez most,Przez góry, przez tunel, przez pola, przez lasI spieszy się, spieszy, by zdążyć na czas,

Raper Lolek:Do taktu turkoce i puka, i stuka to:Tak to to, tak to to, tak to to, tak to to,Gładko tak, lekko tak toczy się w dal,Jak gdyby to była piłeczka, nie stal,Nie ciężka maszyna zziajana, zdyszana,Lecz fraszka, igraszka, zabawka blaszana.

Raper Luca:A skądże to, jakże to, czemu tak gna?A co to to, co to to, kto to tak pcha?Że pędzi, że wali, że bucha, buch-buch?To para gorąca wprawiła to w ruch,To para, co z kotła rurami do tłoków,A tłoki kołami ruszają z dwóch bokówI gnają, i pchają, i pociąg się toczy,Bo para te tłoki wciąż tłoczy i tłoczy,,I koła turkocą, i puka, i stuka to:Tak to to, tak to to, tak to to, tak to to!...

Raper Luca rapując: tak to to, tak to to, tak to to..... scho-dzi ze sceny, a za nim, „robiąc pociąg”, pozostali ucznio-wie. Na scenie zostaje jedynie prowadzący William.

Prowadzący William:Wszyscy wsiedli do pociągu, a ja mam fajną nowinę do sprzedania!

Prowadzący (William) czyta wiersz, uczniowie odpo-wiednio przebrani kolejno wchodzą na scenę i odgry-wają rolę bohaterów wiersza.

Prowadzący (William):Zasadził dziadek rzepkę w ogrodzie,Chodził tę rzepkę oglądać co dzień.Wyrosła rzepka jędrna i krzepka,Schrupać by rzepkę z kawałkiem chlebka!Więc ciągnie rzepkę dziadek niebożę,Ciągnie i ciągnie, wyciągnąć nie może!Zawołał dziadek na pomoc babcię:„Ja złapię rzepkę, ty za mnie złap się!”I biedny dziadek z babcią niebogąCiągną i ciągną, wyciągnąć nie mogą!Babcia za dziadka,Dziadek za rzepkę,Oj, przydałby się ktoś na przyczepkę!Przyleciał wnuczek, babci się złapał,Poci się, stęka, aż się zasapał!Wnuczek za babcię,Babcia za dziadka,Dziadek za rzepkę,Oj, przydałby się ktoś na przyczepkę!Pocą się, sapią, stękają srogo,

36


37

Ciągną i ciągną, wyciągnąć nie mogą!Zawołał wnuczek szczeniaczka Mruczka,Przyleciał Mruczek i ciągnie wnuczka!Mruczek za wnuczka,Wnuczek za babcię,Babcia za dziadka,Dziadek za rzepkę,Oj, przydałby się ktoś na przyczepkę!Pocą się, sapią, stękają srogo,Ciągną i ciągną, wyciągnąć nie mogą!Na kurkę czyhał kotek w ukryciu,Zaszczekał Mruczek: „Pomóż nam, Kiciu!”Kicia za Mruczka,Mruczek za wnuczka,Wnuczek za babcię,Babcia za dziadka,Dziadek za rzepkę,Oj, przydałby się ktoś na przyczepkę!Pocą się, sapią, stękają srogo,Ciągną i ciągną, wyciągnąć nie mogą!Więc woła Kicia kurkę z podwórka,Wnet przyleciała usłużna kurka.Kurka za Kicię,Kicia za Mruczka,Mruczek za wnuczka,Wnuczek za babcię,Babcia za dziadka,Dziadek za rzepkę,Oj, przydałby się ktoś na przyczepkę!Pocą się, sapią, stękają srogo,Ciągną i ciągną, wyciągnąć nie mogą!Szła sobie gąska ścieżynką wąską,Krzyknęła kurka: „Chodź no tu gąsko!”Gąska za kurkę,Kurka za Kicię,Kicia za Mruczka,Mruczek za wnuczka,Wnuczek za babcię,Babcia za dziadka,Dziadek za rzepkę,Oj, przydałby się ktoś na przyczepkę!Pocą się, sapią, stękają srogo,Ciągną i ciągną, wyciągnąć nie mogą!Leciał wysoko bocian-długonos,„Fruńże tu, boćku, do nas na pomoc!”Bociek za gąskę,

Gąska za kurkę,Kurka za Kicię,Kicia za Mruczka,Mruczek za wnuczka,Wnuczek za babcię,Babcia za dziadka,Dziadek za rzepkę,Oj, przydałby się ktoś na przyczepkę!Pocą się, sapią, stękają srogo,Ciągną i ciągną, wyciągnąć nie mogą!Skakała drogą zielona żabka,Złapała boćka – rzadka to gradka!Żabka za boćka,Bociek za gąskę,Gąska za kurkę,Kurka za Kicię,Kicia za Mruczka,Mruczek za wnuczka,Wnuczek za babcię,Babcia za dziadka,Dziadek za rzepkę,A na przyczepkęKawka za żabkę,Bo na tę rzepkęTeż miała chrapkę.Tak się zawzięli, Tak się nadęli,Że nagle rzepkęTrrrach!! – wyciągnęli!Aż wstyd powiedzieć,Co było dalej!Wszyscy na siebiePoupadali:Rzepka na dziadka,Dziadek na babcię,Babcia na wnuczka,Wnuczek na Mruczka,Mruczek na Kicię,Kicia na kurkę,Kurka na gąskę,Gąska na boćka,Bociek na żabkę,Żabka na kawkęI na ostatkuKawka na trawkę.

Wszyscy uczniowie upadają na podłogę.

W scenariuszu wykorzystano następujące wiersze Juliana Tuwima:„Okulary”, „Abecadło”, „Zosia – Samosia”, „O Grzesiu kłamczuchu i jego cioci”, „Kotek”, „Słoń

Trąbalski”, „Lokomotywa”, „Rzepka”.

KONIEC


Alicja Lejkowska

Włochy

Julianowi Tuwimowi i Witoldowi Lutosławskiemu – dzieci

Scenariusz uroczystości szkolnej poświęconej wspomnieniu poetyi kompozytora

Julian Tuwim – świetny znawca dziecięcej wyobraźni i inteligencji i Witold Lu-tosławski – genialny kompozytor „piosenek dziecinnych” to wybitni twórcy, najlepsi przyjaciele dzieci wielu pokoleń. Ważne, by o nich wspominać, by o nich uczyć naj-młodszych, kształtując dobry smak artystyczny i umiejętność wartościowego wyboru sztuki.

Uwaga:Uroczystość należy poprzedzić ogłoszeniem konkursu plastycznego „Tuwimując

do krainy wyobraźni”. Uczestnicy powinni otrzymać arkusze z wydrukowanymi pu-stymi wagonikami „Lokomotywy” Tuwima. Zadanie konkursowe polega na wypeł-nieniu przez dzieci wagonika wg własnych interpretacji utworów poety, wskazane są rozległe skojarzenia wywołane twórczością Tuwima. Zebrane wcześniej prace należy dołączyć do umieszczonych na ścianie lokomotywy i napisu „Stacja – Tuwimowo”.

1. Nauczyciel-prowadzący wita zebranych i przedstawia temat spotkania.2. Dzieci i młodzież wjeżdżają na scenę, rapując „Lokomotywę” Tuwima. Zatrzy-

mują się przy napisie „Stacja – Tuwimowo” i umieszczonej na ścianie lokomotywie wraz z doczepionymi wagonikami – pracami konkursowymi „Tuwimując do krainy wyobraźni”.

3. Uczeń/uczennica wprowadza w temat:Autorem wiersza „Lokomotywa” jest polski poeta Julian Tuwim. Rok 2013 został

oficjalnie ogłoszony przez Sejm RP Rokiem Juliana Tuwima. 6 stycznia sto lat temu w „Kurierze Warszawskim” ukazał się debiutancki wiersz poety „Prośba”. 27 grudnia 2013 roku minie 60. rocznica śmierci Juliana Tuwima. Przypomnijmy życie i twór-czość tego niezapomnianego poety.

4. Następny uczeń/uczennica prezentuje krótką notę dotyczącą życia i twórczości poety:

Julian Tuwim – notka biograficzna

Julian Tuwim urodził się nad ranem 13 września 1894 roku w Łodzi. Pochodził z rodziny zasymilowanych łódzkich Żydów. Z domu rodzinnego wyniósł miłość do poezji polskiej, a także – dzięki zainteresowaniom ojca – zamiłowania lingwistyczne. Właściwy debiut Tuwima nastąpił 6 stycznia 1913 roku, gdy w 6. numerze „Kuriera Warszawskiego” ukazał się wiersz „Prośba”, zaczynający się słowami: „Jedni niech będą rycerze, wojenne niech noszą szaty”… Wiersz podpisany był inicjałami ukocha-nej (i późniejszej żony) Tuwima – Stefanii Marchwiówny.

38

Materiały i środki dydak-tyczne:

• rekwizyty potrzebne do wystroju sali:

• portrety poety i kompo-zytora, gazetki ścienne dedykowane twórcom, materiały z ciekawost-kami z życia Tuwima i Lutosławskiego, przy-kładowe tomiki poezji Tuwima,

• książki i artykuły o Julia-nie Tuwimie i Witoldzie Lutosławskim,

• odtwarzacz muzyki, wersja instrumentalna piosenek Lutosławskiego: „Kotek”, „Idzie Grześ”,

• maski kotka dla dzieci, worek z piaskiem jako rekwizyt,

• inne rekwizyty do in-scenizacji „Rzepki” (wg uznania), napis Stacja –Tuwimowo i kolorowa lokomotywa wycięta z kartonu, wagoniki – prace konkursowe dzieci.


39

W 1916 roku Tuwim wyjechał na studia do Warszawy, gdzie znacznie zbliżył się do środowiska literackiego. Rozpoczął tam współpracę z kabaretami, a także akade-mickim czasopismem „Pro Arte et Studio”. To w tym piśmie w 1918 roku, ukazał się kontrowersyjny wiersz Tuwima „Wiosna”, który sprawił, że cała Warszawa usłyszała o młodym poecie. W tym samym roku Tuwim wydał pierwszy tom swoich wierszy – „Czyhanie na Boga”.

Również w roku 1918 Tadeusz Raabe i Antoni Słonimski wpadli na pomysł za-łożenia kawiarni poetyckiej. Do jej komitetu dołączyli Julian Tuwim i Jan Lechoń. Kawiarnia „Pod Picadorem”, mieszcząca się na Nowym Świecie 57, została otwarta 29 listopada 1918 roku. Picadorczycy szybko stali się najważniejszą grupą poetycką w kraju.

Po roku od powstania kawiarni ukazał się pierwszy numer „Skamandra” – mie-sięcznika, który stał się wkrótce najważniejszym czasopismem literackim dwudzie-stolecia międzywojennego. Do grupy Skamandrytów, oprócz Tuwima, należeli: Jan Lechoń, Antoni Słonimski, Jarosław Iwaszkiewicz i Kazimierz Wierzyński.

5 września 1939 roku, w obliczu wojny, Tuwimowie opuścili Polskę. Przedostali się do Rumunii, a następnie Paryża. W 1940 roku wypłynęli z Portugalii do Rio de Janeiro, a rok później przenieśli się do Nowego Jorku. W USA pozostali już do końca wojny.

Do Warszawy powrócili 12 czerwca 1946 roku. W tym samym roku adoptowali córkę Ewę.

Po wojnie Tuwim nie wydał już żadnego tomu poetyckiego. Skupił się na publika-cji tłumaczeń i antologii, miał również swój stały dział w miesięczniku „Problemy”. Dział nosił tytuł „Cicer cum caule, czyli Groch z kapustą” i został wydany jako całość pod tym samym tytułem kilka lat po śmierci poety.

Julian Tuwim zmarł nagle 27 grudnia 1953 roku w Zakopanem. Spoczywa na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie.

Pozostawił wspaniałą spuściznę literacką: „Sokrates tańczący” (1920), „Siódma jesień” (1922), „Wierszy tom czwarty” (1923), „Słowa we krwi” (1926), „Rzecz czar-noleska” (1929), „Biblia cygańska” (1932) i „Treść gorejąca” (1936). Poeta wydał rów-nież poematy: „Bal w Operze” (1936) i „Kwiaty polskie” (1949) oraz dał się poznać jako tłumacz, między innymi Aleksandra Puszkina i Mikołaja Gogola. Znane i lubiane są także jego wiersze adresowane do dzieci, ze słynną „Lokomotywą” na czele.

Tuwim był również bibliofilem i zbieraczem wszelkich osobliwości. Oprócz twór-czości poetyckiej, pozostawił po sobie także prace będące odzwierciedleniem jego zainteresowań, np. „Czary i czarty polskie”, „Wypisy czarnoksięskie”, „Polski słownik pijacki” i antologię bachiczną, „Pegaza dęba, czyli panopticum poetyckie”.

(Opracowano na podstawie informacji zamieszczonych przez Fundację im. Juliana Tuwima i Ireny Tuwim)

5. Przygotowani uczniowie przedstawiają ciekawostki z życia i twórczości poety (załącznik JULIAN TUWIM I WITOLD LUTOSŁAWSKI – czy wiesz, że...)

6. Ciągną i ciągną, wyciągnąć nie mogą! – uczniowie zapraszają na inscenizację „Rzepki” Juliana Tuwima:

Zasadził dziadek rzepkę w ogrodzie, Chodził te rzepkę oglądać co dzień. Wyrosła rzepka jędrna i krzepka,Schrupać by rzepkę z kawałkiem chlebka!

A zatem do dzieła! Zapraszamy na naszą interpretację „Rzepki” Juliana Tuwima!


40

LUTOSŁAWSKI – WIRTUOZ MUZYKI

Uczeń/uczennica:W bieżącym roku wspominamy także innego wybitnego Polaka – Witolda Lu-

tosławskiego, bowiem 7 grudnia 2012 roku Sejm Rzeczypospolitej Polskiej przyjął uchwałę uznającą rok 2013 Rokiem Witolda Lutosławskiego. W uzasadnieniu de-cyzji znalazły się następujące słowa: „Jego dzieła, obecne na wszystkich ważnych estradach koncertowych od ponad sześćdziesięciu lat, odkrywają nowe przestrzenie piękna i odsłaniają nieznane wcześniej możliwości rozumienia i przeżycia współcze-snego świata. Związany z wielką tradycją europejską, od Beethovena i Chopina po Debussy’ego i Bartoka, był jednocześnie w działalności publicznej patriotą, w twór-czości zaś obywatelem świata.

Zatem kim był Witold Lutosławski? – uczeń/uczennica przedstawia informację na temat życia i twórczości kompozytora:

Witold Lutosławski – urodzony 25 stycznia 1913 r. W Warszawie to polski kom-pozytor, dyrygent oraz pianista. Lutosławski wychował się w rodzinie o ziemiańskich korzeniach. Komponować zaczął jako dziecko, swoje pierwsze utwory napisał już w wieku 9 lat. Pobierał nauki gry na skrzypcach oraz na fortepianie. Po zdaniu matury Witold Lutosławski studiował matematykę na Uniwersytecie Warszawskim, studia jed-nak przerwał. Jednocześnie uczył się w konserwatorium w klasie kompozycji i forte-pianu. Podczas II wojny światowej był telegrafistą. Grał w warszawskich kawiarniach. Po wojnie Lutosławski podjął współpracę z Polskim Radiem, kierował nagraniami swojej muzyki filmowej. W 1946 r. ożenił się z Danutą Bogusławską. W latach 50. Lutosławski komponował muzykę teatralną i radiową. Był członkiem Związku Kom-pozytorów Polskich. Jako dyrygent zadebiutował w 1952 r., kiedy to wykonał „Symfo-nię Oksfordzką” Haydena oraz własne kompozycje: „Piosenki dziecinne” i „Wariacje symfoniczne”. Od 1963 r. rozpoczął regularną pracę dyrygenta. Był jednym z nielicz-nych polskich artystów, którzy dyrygowali prawie wyłącznie własnym utworom. Jego najważniejsze kompozycje to: „Pięć pieśni do słów K. Iłłakowiczówny”, „Gry wenec-kie”, „Novelette”, „Koncert podwójny”, „Koncert fortepianowy”, „Preludia taneczne na klarnet” oraz piosenki: „Cyrk jedzie”, „Nie oczekuję dziś nikogo”, „Po co śpiewać piosenki”, „Znajdziesz mnie wszędzie”.

Witold Lutosławski zmarł 7 lutego 1994 r. w Warszawie. Uważany jest za najwy-bitniejszego – obok Chopina i Szymanowskiego – polskiego kompozytora wszechcza-sów.

(Notatkę opracowano na podstawie informacji ze strony Biografia24.pl oraz Wikipedii.Wolnej encyklopedii)

8. Czy wiesz, że... Ciekawostki o Julianie Tuwimie – przedstawiane przez uczniów.

ZAŁĄCZNIK

JULIAN TUWIM – czy wiesz, że...

Kiedy Julian Julkiem był...„Młody Julek był zdolny, ale zdolność i inteligencja nie zawsze szły w parze

z ochotą do odrabiania lekcji – szczególnie z przedmiotów ścisłych. Z tego powodu powtarzał szóstą klasę!

Dzieciństwo małego Julka nie zawsze było radosne...Powodem cierpień małego chłopca było znamię, tzw. „myszka” na policzku zwra-

cająca uwagę przechodniów, którzy głośno wyrażali bolesne dla chłopca i jego matki uwagi. „Tylko czasem gdy już ktoś strasznie dokuczy („myszka” i klaps po policzku), gdy się matka zarumieni z bólu – chłopczyk uda, że nie słyszy, zdusi w sobie (nie płacz, lecz) ryk dziecięcy i dalej kroczy za matką, co cierpi..., tak strasznie cierpi... Wróci chłopczyk do domu i płacze... [...]”


41

Młody Julian miał wiele zainteresowań i fascynacji...

„I nagle coś mi do głowy strzeliło, że jestem z powołania chemikiem. Zacząłem robić dziwne rzeczy. Najpierw skromnie: mieszałem proszek do zębów z pianką my-dlaną, stearynę z atramentem, farbkę kuchenną z octem. Potem [...] ubijałem w moź-dzierzu saletrę z siarką, lycopodium z węglem [...] wszystko kręciłem, rozcierałem, oblewałem kwasami, wreszcie napakowawszy calichloricum do rurki metalowej, za-cząłem rozgrzewać ją nad świecą. Nagle, trach – wybuch – szczęście, że sobie tylko rękę poszarpałem i poparzyłem. Szczęście w ogóle, że cały dom przy ulicy Andrzeja nie wyleciał w powietrze.”

Inne zainteresowania młodego Juliana, którym oddawał się z całym zapamięta-niem, to znaczki pocztowe, motyle, zioła, amulety, hodowane w domu zaskrońce i jaszczurki, laboratorium chemiczne i egzotyczne języki. W dziecinnym pokoju przy ul. Andrzeja w Łodzi zjawiały się słowniki malajskie, mongolskie, cygańskie, zuluskie, baszkirskie.

Julian Tuwim podpisywał się ponad czterdziestoma pseudonimami!

Urodzony w Łodzi poeta o swoim mieście napisał:„Niechaj potomni przestaną snuć domysły «w sprawie Tuwima», Bo sam oświad-

czam: mój gród – to Łódź, To moja kolebka rodzima!”

Warto znać słynne cytaty Juliana Tuwima:

„Żyj tak, aby twoim znajomym zrobiło się nudno, gdy umrzesz.”„Mężczyzna pozostaje zazwyczaj bardzo długo pod wrażeniem, jakie zrobił na

kobiecie.”„Jaka to oszczędność czasu zakochać się od pierwszego wejrzenia.”„Kiedy przeskoczysz, to i wtedy nie mów hop. Zobacz, najpierw, w cowskoczyłeś.”

LUTOSŁAWSKI O SOBIE...

„Prawdziwe objawienie przyszło nieco wcześniej, kiedy miałem jedenaście lat. Na koncercie w Filharmonii Warszawskiej usłyszałem po raz pierwszy III Symfonię „Pieśń o nocy” Karola Szymanowskiego, który był już wtedy słynnym kompozytorem. Ta muzyka fascynowała swą harmoniką, barwą dźwiękową i siłą emocjonalną o wiel-kiej oryginalności. W tamtej chwili wysłuchanie III Symfonii Szymanowskiego było jak otwarcie się przede mną drzwi do cudownego ogrodu.”

„Okres okupacji niemieckiej w latach 1939-1945 był bardzo dotkliwy. (...) Nie działały uniwersytety, biblioteki, teatry, instytucje koncertowe itp. Całe życie muzycz-ne, w swym ograniczonym kształcie, skupiało się w kawiarniach, gdzie nawet najsłyn-niejsi polscy muzycy wykonywali niekiedy muzykę poważną.”

„Bralem właśnie kąpiel przed pójściem spać, kiedy przyszedł posłaniec z Polskiego

Radia po nuty zamówionych u mnie dwóch piosenek dla dzieci. W tym momencie uświadomiłem sobie, że skomponowałem tylko jedną — Pióreczko, zaś o Wróbelku kompletnie zapomniałem. „Proszę przyjść za godzinę!”, zawołałem przez drzwi. Po kąpieli siadłem do pracy i w umówionym czasie piosenka była gotowa.”

INNI O LUTOSŁAWSKIM...

Nasz kompozytor został w ciągu życia wręcz obwieszony medalami i wyróżnie-niami, ale największe znaczenia miał dla niego złoty medal The Royal Philharmonic Society w Londynie. Lutosławski był swego czasu jednym z niewielu, których uhono-rowano tym wyróżnieniem.

(Janina Januszewska-Skreiberg).


42

Lutosławski był czołową postacią XX-wiecznej muzyki, wielkim autorytetem, pa-triotą, wzorem dla całych pokoleń twórców i słuchaczy. Był uosobieniem dystansu, człowiekiem odznaczającym się niezwykłą autodyscypliną, człowiekiem, który, po-przez swoje osiągnięcia artystyczne, wywarł na otoczenie niezwykły wpływ.

Jak sam mówił – pisał taką muzykę, jakiej sam chciałby słuchać. (Janina Januszewska-Skreiberg).

9. Uczniowie zapraszają do wysłuchania piosenek Lutosławskiego do słów Juliana Tuwima: „Kotek” i „Idzie Grześ”.

Przypomnijmy raz jeszcze, że rok 2013 został ogłoszony Rokiem Witolda Luto-sławskiego oraz Juliana Tuwima. Tym, co łączy tych dwóch wybitnych twórców, jest szacunek dla najmłodszych odbiorców sztuki – dzieci. Witold Lutosławski skompo-nował muzykę do wierszy Juliana Tuwima. Zapraszamy do wysłuchania w naszym wykonaniu utworów „Kotek” oraz „Idzie Grześ”.

10. Uczniowie dziękują za uwagę.

11. Nauczyciel-prowadzący ogłasza rozstrzygnięcie konkursu plastycznego „Tu-wimując do krainy wyobraźni”. Wręczenie nagród i wyróżnień.


43

• Powitanie uczniów.Nauczyciel: O tym, czym zajmiemy się na dzisiejszych zajęciach, dowiecie się

po wykonaniu zadania z kartki, która leży przed wami.• Objaśnienie sposobu wykonania zadania. Przypomnienie wiadomości o rze-

czowniku. – w tabelce, w rzędach poziomych, ukrytych jest 6 rzeczowników, z których naj-

krótszy składa się z 5 liter. – Kto pamięta, co to są rzeczowniki? – Odszukajcie je i zamalujcie jasną kredką, np. żółtą.

J L O K O M O T Y W A

R Z E P K A K O T E K

U L O K U L A R Y I A

N T U A B E C A D Ł O

W S K A K A N K A I M

Uczniowie odczytują głośno zamalowane rzeczowniki: LOKOMOTYWA, RZEP-KA, KOTEK, OKULARY, ABECADŁO, SKAKANKA.

Nauczyciel: Czy ktoś z was wie, co wspólnego, oprócz tego, że są to rzeczowni-ki, mogą mieć ze sobą wszystkie te wyrazy? (Są to tytuły wierszy dla dzieci.)

• Przypomnienie, że tytuły piszemy wielką literą. • Zapis rozwiązań (tytułów) na tablicy.

Pozostałe litery dadzą rozwiązanie: JULIAN TUWIM• Przypomnienie, że imiona i nazwiska piszemy wielką literą, zapis rozwiązania

na tablicy.

Nauczyciel informuje, że wszystkie te rzeczowniki są tytułami wierszy, które na-pisał Julian Tuwim i że na tych zajęciach dzieci poznają kilka wierszy tego poety.

Nauczyciel: Znacie jakieś inne wiersze tego autora? (swobodna rozmowa)Nauczyciel: Ale co to? Przygotowałam dla was wiersze Juliana Tuwima, a tu jakiś

Poznajemy twórczość Juliana Tuwima

Konspekt zajęć edukacji polonistycznej dla I etapu edukacyjnego, może być realizowany w klasach drugiej i trzeciej,

również w klasach łączonych

Wyróżnienie

Katarzyna Zamanakos

Monachium Niemcy

Cel ogólny: poznanie kla-sycznych tekstów polskiej literatury dziecięcej.Cele w zakresie edukacji polonistycznej: • poznanie postaci Juliana

Tuwima i jego twórczości dla dzieci,

• wypowiedzi związane z poznanymi utworami literackimi,

• nauka na pamięć fragmen-tu wiersza „Skakanka”,

• praktyczne ćwiczenia po-działu wyrazów na sylaby,

• głośne i ciche czytanie wierszy Juliana Tuwima – ułożonych z rozsypanki lub pomieszanych,

• pisanie imion i tytułów wielką literą,

• przypomnienie wiadomo-ści o rzeczowniku i wy-szukiwanie rzeczowników w karcie pracy.

Cele wychowawcze: • kształtowanie pozytywnych

zachowań w oparciu o analizę wierszy,

• współdziałanie w zespole podczas pracy grupowej.


44

Metody: • praktycznego działania

– ćwiczenia na kartach pracy wprowadzających do zajęć, zamalowywa-nie wyrazów, rozcinanie i przyklejanie pomiesza-nych wierszy,

• aktywizująca – rozmowa kierowana,

• eksponująca – prezentacja, • podająca – komentarz na-

uczyciela przy prezentacji,• ćwiczenia ruchowe ze

skakankami.

Formy pracy: indywidualna, grupowa i zespołowa.

Pomoce dydaktyczne: • Karty pracy nr 1, nr 2 i nr 3, • skakanki, • prezentacja multimedialna, • bimmer, laptop, • książki z wierszami dla

dzieci autorstwa Tuwima,• kartki do naklejania wier-

szy i do rysowania.

kotek Psotek wpadł i poplątał wierszyki. Teraz musicie zrobić tu porządek i dopaso-wać fragmenty poprzestawianych wierszyków.

• Uczniowie w parach lub liczniejszych grupach cicho odczytują przemiesza-ne wiersze, rozcinają kartki po liniach, przyklejają je we właściwej kolejności na do-datkowej kartce i na koniec dopasowują tytuły.

• Głośne odczytanie (każdy uczeń czyta fragment) i sprawdzenie poprawności wykonania zadania z tekstem wierszy w książkach dla dzieci.

• Po każdym przeczytanym wierszu następuje krótka rozmowa z dziećmi na jego temat, np.:

− Dlaczego Zosię nazywano Samosią? − Czy dzieci mogą robić wszystko same i dlaczego?− Przy wykonywaniu jakich czynności prosisz starszych o pomoc?− O co pytała Grzesia ciocia? − Jak zachował się Grześ wobec cioci?− Czy popierasz zachowanie Grzesia i dlaczego?− Na co cierpiał Słoń Trąbalski?− Co poradził Kowal na problem Słonia Trąbalskiego?− Kto pomagał dziadkowi wyciągnąć rzepkę?• Przerwa

Nauczyciel rozdaje dzieciom skakanki. Jeżeli jest ich wystarczająca liczba, to każde dziecko dostaje jedną, jeżeli nie, to dwoje dzieci kręci skakanką, trzecie ska-cze. Jednoczesna recytacja sylabami wiersza „Skakanka”. Początkowo sylabizuje tyl-ko nauczyciel, potem stopniowo dołączają uczniowie, którzy zapamiętali treść. Przy słowie „prawda”, „nudno”, „trudno”, „prozą” robimy krótką przerwę. Dla dzieci ska-czących w trójkę na jednej skakance jest to okazja do zmiany pełnionych ról. Zabawę powtarzamy kilkakrotnie, aż do pamięciowego opanowania przez większość klasy treści wiersza.

Skakanka

„Żeby kózka nie skakała,Toby nóżki nie złamała”.Prawda!

Ale gdyby nie skakała,Toby smutne życie miała.Prawda?

Bo figlować – bardzo miło,A bez tego – toby byłoNudno...

Chociaż teraz musi płakać,Potem będzie znowu skakać!Trudno!

Więc gdy cię dorośli straszą,Że tak będzie, jak z tą nasząKozą,Najpierw grzecznie ich wysłuchaj,Potem powiedz im do uchaProzą.

• Na koniec zabawy nauczyciel zbiera skakanki, a uczniowie deklamują raz jeszcze wiersz, teraz już bez wyraźnego sylabizowania, a nauczyciel dopowiada

tekst:„A ja znam może dwadzieścia innych kózek, co od rana do wieczora skakały

i zdrowe są, i wesołe, i nic im się nie stało, i dalej skaczą! Grunt, żeby się nie bać! Tak skakać, żeby się nic nie stało! Bo inaczej, co by za życie było? Prawda?” I skacz, ile ci się podoba. Niech dorośli zobaczą, jak się to robi!


45

Tak radził dzieciom autor tego wiersza, Julian Tuwim.• Oglądanie przez uczniów prezentacji na temat życia i twórczości Juliana Tu-

wima z komentarzem nauczyciela. Prezentacja załączona jest w oddzielnym pliku.• Uczniowie klasy trzeciej przygotowują i zapisują notatkę z lekcji (np. Julian Tuwim był znanym polskim poetą, publicystą i tłumaczem żydowskiego

pochodzenia. Jego najpopularniejsze wiersze dla dzieci to: ...Miał wielorakie zain-teresowania, lubił „bawić się” słowem. Rok 2013 został ogłoszony Rokiem Juliana Tuwima.

• Uczniowie klasy drugiej przepisują poprawnie z tablicy imię i nazwisko po-ety oraz tytuły poznanych na zajęciach wierszy.

• Uczniowie przeglądają i cicho czytają przyniesione przez nauczyciela z bi-blioteki szkolnej książki z wierszami Tuwima dla dzieci lub rysują ilustracje do po-znanych na lekcji wierszyków.

• Podsumowanie zajęć. Uczniowie wymieniają zapamiętane tytuły wierszy Juliana Tuwima i informacje

o autorze.

KARTA PRACY NR 1

W tabelce, w rzędach poziomych, ukrytych jest 6 rzeczowników, z których naj-krótszy składa się z 5 liter. Odszukaj je i zamaluj jasną kredką, np. żółtą.

Pozostałe litery utworzą rozwiązanie:

KARTA PRACY NR 2

Porozcinaj i ułóż poprawnie pomieszane przez kotka Psotka wierszyki.

------------------------------------------------------Był sobie słoń, wielki – jak słoń.Zwał się ten słoń Tomasz Trąbalski.Wszystko, co miał, było jak słoń!Lecz straszny był Zapominalski.Słoniową miał głowę i nogi słoniowe,I kły z prawdziwej kości słoniowej,I trąbę, którą wspaniale kręcił,Wszystko słoniowe – oprócz pamięci.-------------------------------------------------------Zasadził dziadek rzepkę w ogrodzie,Chodził te rzepkę oglądać co dzień.Wyrosła rzepka jędrna i krzepka,Schrupać by rzepkę z kawałkiem chlebka!Więc ciągnie rzepkę dziadek niebożę,Ciągnie i ciągnie, wyciągnąć nie może!-------------------------------------------------------Zaprosił kolegów słoni na kartyNa wpół do czwartej.Przychodzą – ryczą: „Dzień dobry, kolego!”Nikt nie odpowiada,

J L O K O M O T Y W A

R Z E P K A K O T E K

U L O K U L A R Y I A

N T U A B E C A D Ł O


46

Nie ma Trąbalskiego.Zapomniał! Wyszedł!-----------------------------------------------------Zawołał dziadek na pomoc babcię:„Ja złapię rzepkę, ty za mnie złap się!”I biedny dziadek z babcią niebogąCiągną i ciągną, wyciągnąć nie mogą!Babcia za dziadka,Dziadek za rzepkę,Oj, przydałby się ktoś na przyczepkę!------------------------------------------------------Miał przyjść do państwa KrokodylówNa filiżankę wody z Nilu:Zapomniał! Nie przyszedł!------------------------------------------------------Przyleciał wnuczek, babci się złapał,Poci się, stęka, aż się zasapał!Wnuczek za babcię,Babcia za dziadka,Dziadek za rzepkę,Oj, przydałby się ktoś na przyczepkę!Pocą się, sapią, stękają srogo,Ciągną i ciągną, wyciągnąć nie mogą!------------------------------------------------------Ma on chłopczyka i dziewczynkę,Miłego słonika i śliczną słoninkę.Bardzo kocha te swoje słonięta,Ale ich imion nie pamięta.Synek nazywa się Biały Ząbek,A ojciec woła: „Trąbek! Bombek!”Córeczce na imię po prostu Kachna,A ojciec woła: „Grubachna! Wielgachna!”------------------------------------------------------Zawołał wnuczek szczeniaczka Mruczka,Przyleciał Mruczek i ciągnie wnuczka!Mruczek za wnuczka,Wnuczek za babcię,Babcia za dziadka,Dziadek za rzepkę,Oj, przydałby się ktoś na przyczepkę!Pocą się, sapią, stękają srogo,Ciągną i ciągną, wyciągnąć nie mogą!------------------------------------------------------

Wiersze:

„Rzepka”

„Słoń Trąbalski”

(Podano tylko przykład pocięcia wierszy)


47

Tu wy i myPrzedstawienie kabaretowe w wykonaniu grupy

dziecięco-młodzieżowej działającej przy Polskiej Szkole – Polnische Schule e.V. w Düsseldorfie

Wyróżnienie

Urszula Suchy

Düsseldorf Niemcy

Scena po lewej: stół i krzesło. Scena po prawej: dwa krzesła.Wchodzi z lewej pani Krysia, siada za stołem. Z prawej wchodzi mężczyzna (On). On telefonuje. U pani Krysi na stole rozdzwania się telefon. W trakcie trwania dialogu kilkakrotnie wchodzi na scenę Woźny.

Pani Krysia: Halo? On: Halo!P.K.: Kto mówi?On: Dzień dobry pani, mówi Tuwim.P.K.: Aha, kuzyn tak? A jak nazwisko?On: Tuwim, łaskawa pani.P.K.: Tuzin? Nnnie rozumiem.On: Nie, nie. Tuwim, proszę pani.P.K.: Aaa, Rubin? On: Nie, nie i z góry pragnę zaznaczyć, że nie Tuwin, nie Rufin, nie Muslin, nie Kucyk i nie Budzik.P.K.: Ja przepraszam, może pan będzie łaskaw przeliterować, dobrze?On: A bardzo proszę, a czy można używać innych słów, nie-koniecznie imion?P.K.: Można, proszę bardzo.On.: To niech łaskawa pani słucha: Tetrometylomediamine.P.K.: Tak, dalej.On: Umboliforn.

Plakat – Zaproszenie na przedstawienie


48

P.K.: Aaa, C9 H6 O3,2On.: Tak jest łaskawa pani.P.K.: Tak, dalej proszę.On.: Witamina B 1.P.K.: Tak : C2 H8 OU3 SC2.On: Tak, tak, tak, cudownie! Izohydroanisina.P.K.: (śmiech) Ha,ha zwana inaczej dinuthodrobezo-ing.On: Tak, łaskawa pani, tak urocza! Oraz Metofor-maldehtyt.

P.K.:Poliksymetylen.On: Tak jest! P.K.: Teraz rozumiem.On: I to już koniec.P.K.: Tak… T U w I MOn: Tak jest łaskawa pani.P.K: Czy, czy kolega chemik?On: (z rezygnacją) Tak jest, łaskawa pani, nie myli się pani…..

On rozłącza się i wychodzi. Pani Krysia patrzy na słuchawkę, wzrusza ramionami, odkłada. Wchodzi Woźny.

Woźny: Pani Krysiu, można tu dalej robić czy nie?P.K.: Można, można. Proszę bardzo róbcie.

Pani Krysia bierze swoje papiery i wychodzi. Woźny macha ręką, przywołując innych. Wchodzą robotnicy i technicy. Jeden z drabiną, rozstawia ją, przymocowuje kabelek. Drugi przy drabinie obsługuje komórkę. Trzeci z młotkiem wbija coś w podłogę. Z ra-dyjka gra muzyka. Wchodzi reżyser, rozgląda się.

Reżyser: Panowie, a co wy tu jeszcze robicie?Technik: (z drabiny): No, jak to szefie, pani Krysia powiedziała, że do próby ma być wszystko na tip-top.Technik: (z młotkiem) No, to robim szefie.Reżyser: Panowie, panowie, bardzo proszę. Uznajmy, że robota jest już zrobio-na. Macie teraz wolne.Technik: (z komórką): To chłopaki co…, szef każe, to idziemy na piwko.

Technicy wychodzą. Reżyser rozgląda się bezradnie.

Wchodzą robotnicy i technicy. Jeden z drabiną,

rozstawia ją, przymoco-wuje kabelek. Drugi przy

drabinie obsługuje komórkę. Trzeci z młotkiem wbija coś

w podłogę


49

Reżyser: Pani Krysiu! (coraz głośniej) pani Krysiu! Pani..!!!

Wbiega pani Krysia.

P.K.: Jestem, jestem, co pan tak krzyczy, panie reży-serze?Reżyser: Pani Krysiu, co się tutaj dzieje? Gdzie są akto-rzy? Dlaczego nie zaczynamy próby? Jak wy-wiązuje się pani ze swoich obowiązków?P.K.: Panie reżyserze, będę odpowiadać po kolei. Odpowiedź na pierwsze pytanie – Nic. Na dru-gie – Czekają za kulisami. Trzecie – Bo czekali-śmy na pana. Czwarte – Dobrze.

Reżyser wykonuje ruchy jakby chciał coś powiedzieć, ale ostatecznie macha ręką.

Reżyser: Przejdźmy zatem do rzeczy.Pani Krysia siada po lewej. Rozkłada kartki.P.K.: To może zaczniemy od Karlika?Reżyser: Może być i Karlik, bylebyśmy w końcu zaczęli.P.K.: Panie Karliku, prosimy na scenę!

Wchodzi Karlik w wielkich krzywo włożonych przeciwsłonecznych okularach.

Reżyser: Panie Karlik, co pan ma na nosie?Karlik: Brele, panie reżyserze. Tak jak w scenariuszu „Ma okulary, aleudaje, że nie ma”.Reżyser (udając spokój): Zgadza się okulary (głośniej ), ale nie przeciw-słoneczne! (nerwowo) Niech pan je natychmiast zmieni.Karlik: Dobrze, już.

Szybko wybiega, wchodzi w zwykłych okularach.

Karlik: Loto, tyro pan Hilary, do dekla mu piere,Bo kajś ten boroczek posioł swoi brele.Szuko w galotach, kabot obmacuje,Przewraco szczewiki, psińco tam znajduje.Bajzel w szranku i w byfyjuTera leci do antryju.„kurde” – woło – „kurde bele!Ktoś mi rombnoł moi brele!”Wywraco leżanka i pod nią filuje,Borok sie wnerwio, gnatow już nie czuje.Sztucho w kachloku, kopie w kredynsie,Glaca spocona, caly się trzynsie.Pieroński brele na amyn kajś wcisnyłoZa oknym już downo blank sie sciymniło

(wchodzą dzieci z lustrem)

Pani Krysia siada po lewej. Rozkłada kartki

Karlik


50

Do zrzadla oroz zaglondo Hilary -Aż to mu po puklu przefurgły ciary.Spoziyro na kichol, po łepie sie puko,Bo znejdly sie brele – te, co tak ich szukoł. Czy to ni ma gańba? – Powiydzcie sami, Mieć brele na nosie a szukać pod ryczkami.

Karlik patrzy wyczekująco na reżysera. Reżyser pociera skronie.

Karlik: I jak było?Reżyser: Dziękuję, dziękuję.

(wykonuje ruch wypraszający go ze sceny).

Pani Krysiu, następny.P.K.: Bo ja wiem?

(patrzy w papiery i szuka)Wbiega grupa dziewczyn „Step“

Dziewczyny (przekrzykują się): Panie reżyserze, panie reżyserze, tu nie mawarunków, my tak nie możemy, to nie to, no nie!!!Reżyser (krzyczy): Cisza! A teraz po kolei, o co chodzi?Dziewczyna 1: Mamy ćwiczyć nasz występ, tak?Reżyser: No, tak Dziewczyna 2: No, właśnie, a gdzie jest Kaśka?Reżyser: A skąd ja mam to wiedzieć?

Na scenę wchodzi Kaśka.

Kaśka: Czy ktoś coś o mnie mówił? Nienawidzę, jak się mnie obgaduje.Dziewczyna 3: No, w końcu jesteś!Dziewczyna 4: Super! Dziewczyny, (klaszcze w ręce) pan reżyser czeka.

Odgłos pociągu. Dziewczyny ustawiają się do stepu. Obraz pociągu w tle.Kaśka: Stoi na stacji lokomotywa,Ciężka, ogromna i pot z niej spływa -Tłusta oliwa.Stoi i sapie, dyszy i dmucha,Żar z rozgrzanego jej brzucha bucha:Dziewczyny:Buch – jak gorąco!Uch – jak gorąco!Puff – jak gorąco!Uff – jak gorąco!Kaśka:

Odgłos pociągu. Dziewczy-ny ustawiają się do stepu.

Obraz pociągu w tle


51

Już ledwo sapie, już ledwo zipie,A jeszcze palacz węgiel w nią sypie.Wagony do niej podoczepialiWielkie i ciężkie, z żelaza, stali,I pełno ludzi w każdym wagonie,Dziewczyna 1: A w jednym krowy, Dziewczyna 2:a w drugim konie,Dziewczyna 3: A w trzecim siedzą same grubasy,Siedzą i jedzą tłuste kiełbasy.Dziewczyna 4: A czwarty wagon pełen bananów,Dziewczyna 5: A w piątym stoi sześć fortepianów,Dziewczyna 1: w szóstym armata, o! jaka wielka!Pod każdym kołem żelazna belka!Dziewczyna 2: w siódmym dębowe stoły i szafy,Dziewczyna 3: w ósmym słoń, niedźwiedź i dwie żyrafy,Dziewczyna 4: w dziewiątym – same tuczone świnie,Dziewczyna 5: w dziesiątym – kufry, paki i skrzynie,Kaśka: A tych wagonów jest ze czterdzieści,Sam nie wiem, co się w nich jeszcze mieści.Lecz choćby przyszło tysiąc atletówI każdy zjadłby tysiąc kotletów,I każdy nie wiem jak się natężał, To nie udźwigną – taki to ciężar!Nagle – gwizd! Nagle – świst!Para – buch!Koła – w ruch!Najpierwpowolijak żółwociężaleRuszyłamaszynapo szynachospale.Szarpnęła wagony i ciągnie z mozołem,I kręci się, kręci się koło za kołem,I biegu przyspiesza, i gna coraz prędzej,I dudni, i stuka, łomoce i pędzi.Dziewczyna 1: A dokąd? A dokąd? A dokąd? Na wprost!Dziewczyna 2: Po torze, po torze, po torze, przez most,Dziewczyna 3: Przez góry, przez tunel, przez pola, przez las Kaśka: I spieszy się, spieszy, by zdążyć na czas,Do taktu turkoce i puka, i stuka to: Dziewczyna 4: Tak to to, tak to to, tak to to, tak to to,Kaśka:

Reżyser: No, ładnie było, ładnie dzieciaki. Idźcie do

garderoby, pani Basia da wam po lizaku


52

Gładko tak, lekko tak toczy się w dal,Jak gdyby to była piłeczka, nie stal,Nie ciężka maszyna zziajana, zdyszana,Lecz fraszka, igraszka, zabawka blaszana.

A skądże to, jakże to, czemu tak gna?A co to to, co to to, kto to tak pcha?Że pędzi, że wali, że bucha, buch-buch?To para gorąca wprawiła to w ruch,To para, co z kotła rurami do tłoków,A tłoki kołami ruszają z dwóch bokówI gnają, i pchają, i pociąg się toczy,Bo para te tłoki wciąż tłoczy i tłoczy,,I koła turkocą, i puka, i stuka to:

Dziewczyna 5: Tak to to, tak to to, tak to to, tak to to!...Odgłos pociągu. Dziewczyny stepując, schodzą ze sceny.

Reżyser przechodzi na środek sceny.

Reżyser: Pani Krysiu, nie wiem, jak pani to widzi, ale ja uważam, że przydałoby się tutaj trochę więcej dyscypliny.P.K.: A, przesadza pan. Aktorzy wchodzą na scenę (zamyśla się), no może nie zawsze we-dług swojej kolejności, ale to przecież próba.

Na scenę wbiega grupa dzieci, przebrane za ptaszki, pieski, z pomalowanym słońcem i motylkami. Wbiegają na środek bawiąc się w berka, przewracając prawie reżysera.

Reżyser: Uważa pani, że to normalne? (zwraca się do dzieci)Dzieci, dzieci! Proszę bardzo, biegacie jak, jak... szalone, więc pokażciejak nauczyłyście się swojej roli.

Reżyser przechodzi do Pani Krysi, dzieci zbierają się w jednej grupce z boku sceny, do przodu przechodzi Laura. Muzyka i śpiew.

Laura: Spadł kiedyś w lipcu Śnieżek niebieski, Szczekały ptaszki, Ćwierkały pieski. Fruwały krówki Nad modrą łąką, Śpiewało z nieba Zielone słonko.

Gniazdka na kwiatach Wiły motylki, Trwało to wszystko Może dwie chwilki.

A zobaczyłem Ten świat uroczy, Gdy miałem właśnie Przymknięte oczy. Gdym je otworzył, Wszystko się skryło

Pojawiają się obrazy kra-jobrazów. Wchodzi grupa chłopców. Zajmują miejsca przy stolikach. Przy innych siadają pary, grupki dziew-cząt spacerują po scenie


53

I znów na świecie Jak przedtem było. Wszystko się pięknie Dzieje i toczy... Lecz odtąd – często Przymykam oczy.

Dzieci w tym czasie obrazują tekst. Po zakończeniu piosenki wszystkie biegną do reżysera.

Reżyser: No, ładnie było, ładnie dzieciaki. Idźcie do garderoby, pani Basia da wam po lizaku.Dzieci: (krzyczą) Hurra! Dzieci wybiegają. Reżyser: Mogłoby być teraz coś bez dzieci?

Pani Krysia patrzy pytąjąco na reżysera.

Reżyser: Nie żebym miał coś przeciwko, nie, nie, nie, ale ten chaos, zamieszanie trochę mę-czy.

Pani Krysia patrzy w papiery.

P.K.: Proszę bardzo, specjalnie dla pana. (krzyczy) Proszę wszystkich „z melodii razem ze statystami”!

Pojawiają się obrazy krajobrazów. Wchodzi grupa chłopców. Zajmują miejsca przy stolikach. Przy innych siadają pary, grupki dziewcząt spacerują po scenie.

Postać 1: Wczesna jesień – oto moja pora. Siwy ranek – kolor mego wzroku. Siedzę w miłej kawiarni jak w obłoku, Mógłbym tak do wieczora.Postać 2: Za oknami tyle pośpiechu, Ale ja nie wiem i nie słyszę, I zamilkły w jesiennym uśmiechu, Zapatrzeniem dalekim się kołysze.Postać 3: Tak najlepiej: siąść w cukierni rankiem I patrzeć, jak ulica chodzi. w takie ranki jest się kochankiem, I smutniej człowiekowi, i młodziej. Od miłości, od czułych wspomnień Dzień zacząłem senny i pusty. z twoich słów, nie pisanych do mnie Wiersz układam uśmiechniętymi usty.Postać 4: A to wszystko razem jest melodią, I melodii chwile są rade. Cudzoziemka w palcie kraciastym Śpiewnie, ślicznie zamawia „szokolade”.Postać 1: Jaka wiotka, matowa kobieta! Jak nas mało na świecie! Jak mało! I jakimi perfumami zawiało! I jaki poeta!... W trakcie ostatniej zwrotki wchodzi Hanka Ordonówna. Muzyka.


54

Ordonówna: Miłość Ci wszystko wybaczy Smutek zamieni Ci w śmiech. Miłość tak pięknie tłumaczy: Zdradę i kłamstwo i grzech. Choćbyś ją przeklął w rozpaczy, Że jest okrutna i zła, Miłość Ci wszystko wybaczy Bo miłość, mój miły, to ja. Gdy pokochasz tak mocno jak ja, Tak tkliwie, żarliwie, tak wiesz, Do ostatka, do szału, do dna, To zdradzaj mnie wtedy i grzesz. Bo miłość Ci wszystko wybaczy Smutek zamieni Ci w śmiech. Miłość tak pięknie tłumaczy: Zdradę i kłamstwo i grzech. Choćbyś ją przeklął w rozpaczy, Że jest okrutna i zła, Miłość Ci wszystko wybaczy Bo miłość, mój miły, to ja.

Wszyscy wstają od stolików przechodzą na środek . Łą-czą się w pary. Zaczynają tańczyć walca do piosenki Ewy Demarczyk „Grande Valse Brillante”W trakcie ostatniej zwrotki tanecznym krokiem scho-dzą ze sceny.

Reżyser: Mężczyzna pozostaje zazwyczaj bardzo długo pod wrażeniem, jakie zrobił na kobiecie.

P.K.: Kobieta jest jak róża; na to ma kolce, aby je owijać płatkami. Reżyser: Jak mądre by-łyby kobiety, gdyby miały te rozumy, które dla nich potracili mężczyźni.P.K.: Widzę, że jest pan już w lepszej kondycji (uśmiech), prosimy zatem dzieci. (krzyczy) „Dwa wiatry” proszę na scenę!

Reżyser robi kwaśne miny. Na scenę wchodzą dzieci i dwóch recytatorów. Cichy utwór muzyczny. Dzieci wykonują układ taneczny.

Recytator 1: Jeden wiatr – w polu wiał,Drugi wiatr – w sadzie grał:Cichuteńko, leciuteńko,Liście pieścił i szeleścił,Mdlał...Recytator 2: Jeden wiatr – pędziwiatr!Fiknął kozła, plackiem spadł,Skoczył, zawiał, zaszybował,świdrem w góre zakołowałI przewrócił się, i wpadłNa szumiący senny sad, Gdzie cichutko i leciutkoLiście pieścił i szeleściłDrugi wiatr...

Recytator 1: Sfrunął śniegiem z wiśni kwiat,

Ordonówna


55

Parsknął śmiechem cały sad,Wziął wiatr brata za kamrata,Teraz z nim po polu lata,Gonią obaj chmury, ptaki,Mkną, wplątują się w wiatraki,Głupkowate mylą śmigi,W prawo, w lewo, świst, podrygi,Dmą płucami ile sił,Łobuzują, pal je licho!...Recytator 2: A w sadzie cicho, cicho...

Wiatry wybiegają, recytatorzy wychodzą za nimi. Wchodzi sprzątaczka z miotłą i zaczyna zamiatać scenę.

Reżyser: Pani Zosiu, złociutka, co pani robi?Sprzątaczka: Ot, to się pan teraz zapytał. Człowiek wy-kształcony, a nie wie, co się miotłą robi. Reżyser: Pani Zosiu, to było takie pytanie retoryczne.Sprzątaczka: Kochanieńki, ty mi głowy jakąś retoryką nie zawracaj. Ja mam swoją robotę, a pan le-piej zainteresowałby się swoimi słoniami, bo mi tam za kulisami wszystko zaśmiecą.Reżyser: Zosia to dzisiaj samymi zagadkami mówi. Przecież nie jesteśmy w cyrku, żebym uwa-żał na jakieś tam słonie.Sprzątaczka: (macha zawzięcie miotłą) Cyrk, nie cyrk, dużej różnicy nie ma.P.K.: Panie reżyserze, Zosia ma rację, lepiej będzie, jak pójdę po te słonie i przyprowadzę je już na scenę.Reżyser: A co z Zosią?P.K.: Zosiu, pozwól ze mną. (podchodzi do Zosi i prowadzi ją pod rękę) Niech Pan reżyser chwilę sobie pomyśli.

Obie wychodzą.

Reżyser: Cyrk! Prędzej dom wariatów!

Na scenę wbiegają słonie i narrator.

Reżyser: (na ich widok do siebie): O nie, znowu dzieci. Życie – to okres czasu, którego jedną połowę zatruwają nam Rodzice, a druga dzieci. (w ich kierunku, klaszcząc w dłonie)No, dzieciaczki, do roboty!

Dzieci stają z boku, na środek wychodzi Narrator i Tomasz Trąbal-ski.

Narrator: Był sobie słoń,wielki – jak słoń. Zwał się ten słoń Tomasz Trąbalski. Wszystko, co miał, było jak słoń!Lecz straszny był Zapominalski.

W trakcie ostatniej zwrotki tanecznym krokiem schodzą

ze sceny

Sprzątaczka


56

Słoniową miał głowę i nogi słoniowe,I kły z prawdziwej kości słoniowej,I trąbę, którą wspaniale kręcił,Wszystko słoniowe – oprócz pamięci.Zaprosił kolegów słoni na kartyNa wpół do czwartej.Przychodzą – ryczą:Trzy słonie: „Dzień dobry, kolego!”Narrator: Nikt nie odpowiada,Nie ma Trąbalskiego.Zapomniał! Wyszedł!Miał przyjść do państwa KrokodylówNa filiżankę wody z Nilu:Zapomniał! Nie przyszedł!Ma on chłopczyka i dziewczynkę,Miłego słonika i śliczną słoninkę.Bardzo kocha te swoje słonięta,Ale ich imion nie pamięta.

Synek nazywa się Biały Ząbek,A ojciec woła:Trąbalski: „Trąbek! Bombek!“ Narrator: Córeczce na imię po prostu Kachna,A ojciec woła: Trąbalski: „Grubachna! Wielgachna!“Narrator: Nawet gdy własne imię wymawia,Gdy się na przykład komuś przedstawia, Często się myli Tomasz Trąbalski I mówi: Trąbalski: „Jestem Tobiasz Bimbalski”.Narrator: Żonę ma taką – jakby sześć żon miał!(Imię jej: Bania, ale zapomniał),No i ta żona kiedyś powiada:Żona: „Idź do doktora, niechaj cię zbada,Niech cię wyleczy na stare lata!”Narrator: Więc zaraz poszedł – do adwokata.Potem do szewca i rejenta.I wszędzie mówi, że nie pamięta!Trąbalski: „Dobrze wiedziałem, lecz zapomniałem,Może kto z panów wie czego chciałem?”Narrator: Błąka się, krąży, jest coraz później,Aż do kowala trafił, do kuźni.Przypomniał sobie to co zapomniał! Kowal go zbadał, miechem podmuchał,Zajrzał do gardła, zajrzał do ucha, Potem opukał młotem kowalskimI mówi: Kowal: „Wiem już, panie Trąbalski!Co dzień na głowę wody kubełekoraz na trąbie zrobić supełek”.Narrator: I chlust go wodą! Sekundę trwałoI w supeł związał trąbę wspaniałą!Pędem poleciał Tomasz do domu.Żona w krzyk:

Dzieci wykonują układ taneczny


57

Żona: „Co to?!” -Trąbalski: „Nie mów nikomu!To dla pamięci!” -Żona: „O czym?” -Trąbalski: „No ... chciałem...”Żona: „Co chciałeś?” -Trąbalski „Nie wiem! Już zapomniałem!”

Trąbalski wybiega ze sceny, za nim rodzina i narrator. Reżyser wyciera pot z czoła. Wcho-dzi Pani Krysia, prowadząc rycerza.

P.K.: Spojrzy pan tylko na niego. Nie mogą znaleźć reszty kostiumu. Reżyser: Mam nadzieję, że do premiery się znajdzie, albo niech idzie poszukać do zbrojowni, albo na zbiorowisko złomu.P.K.: (zwraca się do rycerza) Postój tu chwilkę, muszę tylko zamienić dwa słowa z reżyserem. Pani Krysia podchodzi do reżysera, a w tym czasie wbiega Osoba i Tatarzy. Osoba: A tutaj jesteś? Osoba rozgląda się po scenie. P.K. i reżyser patrzą na nią.Osoba: (olśniona) A to już! Michał łap go!Tatarzyn podbiega do rycerza i łapie go za głowę.Osoba: Oto rycerz Krzykalski,Spójrzcie, co za mina!Zdarzyło się mu kiedyśZłapać Tatarzyna.Rycerz: (krzyczy) Hura! To mojaOdwaga i męstwo!Wróg w niewoli! Ja górą!Odniosłem zwycięstwo! Nieustraszony jestem,Więc natarłem zbrojnie!Hura! Hura! Jam pierwszyŚmiałek na tej wojnie!Któż by się mógł porównaćZ takim bohaterem?Niech tu sam król przyjedzieZ największym orderem!Dla mnie wszystkie zaszczyty!Dla mnie cześć i chwała!Złapałem Tatarzyna!Zdobyłem trzy działa!”Osoba: Więc krzyczą mu:„Przyprowadź tego Tatarzyna!”A Krzykalski: Krzykalski: „Nie mogę, Bo mnie za łeb trzyma!”Pani Krysiu, mogę tę blachę w końcu ściągnąć? Chyba coś zardzewiała.(mocuje się i w końcu z wielkim hukiem przewraca na scenie).

Dzieci stają z boku, na środek wychodzi Narrator

i Tomasz Trąbalski


58

Reżyser: (zrywa się z krzesła) Pani Krysiu, coś mi się wydaje, że muszę po-rozmawiać z całym zespołem. Nie, no tak dalej być nie może.

(unosi się coraz bardziej, bierze do ręki kartki)

Tu mamy sztukę, a co to jest?! (rzuca kartki w powietrze). Kabaret!!!

P.K.: Ale, ale panie reżyserze, my mamy naprawdę zdolnych aktorów. Nie może pan tak traktować zespołu, który daje z siebie wszystko.

Reżyser: Daje z siebie wszystko?...zwariuję! Przecież to same beztaleńcia, nieuki!P.K.: (przechodzi na bok sceny, macha przywołująco ręką)No, chodźcie tu, chodźcie!

Wchodzi grupka, ze strachem spoglądając na reżysera.

P.K.: Nie bójcie się, pan reżyser już zapanował nad sobą.Reżyser: Ale nie wiem, na jak długo.P.K.: No i musi pan dalej straszyć? (do przybyłej grupki) Spokojnie... mówcie!Aktor 1: Nauczyli mnie mnóstwa mądrości,Logarytmów, wzorów i formułek,Z kwadracików, trójkącików i kółekNauczali mnie nieskończoności.Aktor 2: Rozprawiali o „cudach przyrody”,Oglądałem różne tajemnice:W jednym szkiełku „życie w kropli wody”,W innym zaś – „kanały na księżycu”.Aktor 3: Mam tej wiedzy zapas nieskończony; 2piR i H2S04,Jabłka, lampy, Crookesy i Newtony,Azot, wodór, zmiany atmosfery. Aktor 4: Wiem o kuli, napełnionej lodem,O bursztynie, gdy się go pociera...Wiem, że ciało pogrążone w wodęTraci tyle, ile... etcetera.Aktor 5: Ach, wiem jeszcze, że na drugiej półkuliSłońce świeci, gdy u nas jest ciemno!Różne rzeczy do głowy mi wkuli,Tumanili nauką daremną.Aktor 6:I nic nie wiem, i nic nie rozumiem,I wciąż wierzę biednymi zmysłami,Że ci ludzie na drugiej półkuliMuszą chodzić do góry nogami.


59

Aktor 7: I do dziś mam taką szkolną trwogę:Bóg mnie wyrwie – ja stanę bez słowa!– Panie Boże! Odpowiadać nie mogę,Ja... wymawiam się, mnie boli głowa...Aktor 8: Trudna lekcja. Nie mogłem od razu.Lecz nauczę się... po pewnym czasie...Proszę! Zostaw mnie na drugie życie Jak na drugi rok w tej samej klasie

Reżyser: Cierpliwość – najtrudniejsza forma rozpaczy.P.K.: A gratulacje – najuprzejmiejsza forma zawiści.Rezyser: Pani Krysiu, przypominam, kto tu rządzi!

Wchodzi woźny.

Woźny: Pani Krysiu, ja się chciałem zapytać...P.K.: Ja tu nie rządzę!

Wchodzą pozostali wykonawcy. Wszyscy w różnym tempie wołają „Pani Krysiu!“.Muzyka z filmu „Kabaret.“

KONIEC

Wchodzą pozostali wyko-nawcy. Wszyscy w różnym

tempie wołają „Pani Krysiu!“


60

Wyróżnienie

Natalia Tutygina

KrasnodarRosja

1. Przygotowanie do zrozumienia wiersza „Warzywa” Juliana Tuwima. Zaba-wa ruchowa.

Nauczyciel pokazuje obrazki, na których namalowane są warzywa i zadaje uczniom pytanie: Co to jest? w odpowiedzi słyszy: marchewka, kapusta, groch itd.

Następnie zaprasza do zabawy ruchowej „Na straganie”. Rozdaje obrazki, mó-wiąc: jesteś marchewką, kartoflem itd. Jeden z uczniów zostaje przekupką, sprzeda-jącą warzywa, drugi – gospodarzem. „Warzywa” ustawiają się w rządku. Do straganu podchodzi gospodarz z koszem. Chce zrobić zakupy. Pyta przekupki (sprzedającej): Przepraszam, czy jest cebula? Uczeń, który jest cebulą, występuje z rzędu i zaczyna biegać dookoła, musi dobiec do swego miejsca i nie zostać złapanym przez gospo-darza. Gospodarz, jeżeli złapie „warzywo”, zamienia się z nim rolą. Gospodarz może jednocześnie kupić kilka warzyw. Scenkę powtarzamy kilkakrotnie.

2. „Stragan z warzywami”.

Pomoce dydaktyczne:• kartki z napisami: stragan, marchewka, kartofle, burak, fasola, kapusta, pie-

truszka, seler, groch.• duży papier, kartki białego papieru, taśma klejąca, różnokolorowe kredki,

nożyczki.• stoliki ustawiany do pracy dla 4, 5-osobowych grup.

Każda grupa ma do dyspozycji kredki w jednym kolorze, w różnych odcieniach. Uczniowie stoją przy stołach, na których są naklejone kartony. Kreślą łuki. Zama-lowane kartony odklejają od stołów. Nauczyciel pyta każdą grupę, jaki mają kolor i jakie to może być warzywo, np. pomarańczowy – marchewka, zielony – ogórek. Następnie każdy wycina ze swojej kartki odpowiednie warzywo i przykleja na duży papier, dorysowując brakujące elementy i umieszcza obok kartkę z nazwą swego warzywa.

Rozmowa na temat tego, co zrobiliśmy.

Lektura wiersza Juliana Tuwima „Warzywa”

Scenariusz lekcji dla uczniów szkoły podstawowej lub średniej

Cele: • zapoznanie się z wierszem

Juliana Tuwima pt. „Warzywa”;

• rozpoznawanie elemen-tów humoru literackiego;

• wzbogacenie słownika o nazwy warzyw (mar-chewka, kartofle, burak, fasola, kapusta, pietruszka, seler, groch);

• stosowanie konstrukcji: Przepraszam, czy jest...? Przepraszam, czy są ...?


61

Dzieci nazywają warzywa. Nauczyciel przykleja na pracy napis: stragan.Wszyscy wygodnie siadają i słuchają czytanego przez nauczyciela wiersza „Wa-

rzywa” Juliana Tuwima.

3. Rozmowa na temat wiersza, szukanie odpowiedzi na pytania: Jakie warzywa występowały w wierszu?

Nauczyciel rozdaje kartki z wierszem (każdy zespół otrzymuje jeden tekst), a następnie czyta ponownie wiersz i zadaje pytanie: O co kłóciły się warzywa? Gdzie trafiły warzywa? Jak możemy wykorzystać warzywa? Co możemy ugotować z buraczków, kapusty, ziemniaków? Jakie typowe polskie dania z warzyw możemy ugotować? (np. bigos, barszcz, placki ziemniaczane).

3. „Zaklaszcz, gdy usłyszysz”. (zabawa wg I. Salach)Uczniowie dzielą się na grupy warzyw, które występują w wierszu (zespół ka-

pusty, grupa marchewki itd.). Każda grupa otrzymuje swoje logo (kartka z obrazkiem danego warzywa) i naradza się, jak będzie reagowała na wymienienie swojej nazwy (np. zaklaszcze, zaśpiewa).

Nauczyciel czyta wiersz, a wywołane grupy sygnalizują swoją obecność.

Julian Tuwim – WARZYWA

4. Opowieść o Julianie Tuwimie i jego twórczości.

W 2013 roku obchodzimy 60. rocznicę śmierci Juliana Tuwima, autora „Loko-motywy”, „Murzynka Bambo”, „Ptasiego radio”, „Słonia Trąbalskiego” i wielu innych wierszyków dla dzieci. Poeta urodził się 13 września 1894 roku w Łodzi.

Julian Tuwim to jeden z najchętniej czytanych polskich poetów XX wieku, który pisał zarówno dla dzieci, jak i dla dorosłych. Tłumaczył też różne książki z języka rosyjskiego, francuskiego i niemieckiego na język polski.

Dzisiaj zapoznaliśmy się tylko z jednym wierszem poety. Zachęcam do lektu-ry w domu jego innych utworów. Możecie też dowiedzieć się więcej o Tuwimie ze strony internetowej: http://juliantuwim.pl/

Położyła kucharka na stole:Kartofle,Buraki,Marchewkę,Fasolę,Kapustę,Pietruszkę,SeleryI groch.Och!

Zaczęły się kłótnie,Kłócą się okrutnie:Kto z nich większy,A kto mniejszy,Kto ładniejszy,Kto zgrabniejszy:Kartofle?Buraki?Marchewka?

Fasola?Kapusta?Pietruszka?SeleryCzy groch?Ach!Nakrzyczały się, że strach!

Wzięła kucharka -Nożem ciach!Pokrajała, posiekała:Kartofle,Buraki,Marchewkę,Fasolę,Kapustę,Pietruszkę,SeleryI groch -I do garnka!


62

Wyróżnienie

Daniel Zatorski

Taszkent Uzbekistan

WPROWADZENIE

Temat ludobójstwa nie jest ani łatwy. Od dramatycznych wydarzeń na Wołyniu i w Galicji Wschodniej na Kresach Rzeczypospolitej minęło już 70 lat. Do tej pory żyją jeszcze sprawcy zbrodni, jak również ich niedoszłe ofiary, które domagają się zadośćuczynienia – upowszechnienia Prawdy.

Współcześni Ukraińcy to naród, który przychylnie spogląda na swojego zachod-niego sąsiada; naród, z którym Polacy mogą owocnie współpracować (jak pokazała choćby organizacja EURO 2012) i wspierać doświadczeniem na drodze Ukrainy do integracji europejskiej.

Stosunki dobrosąsiedzkie powinny jednak być zbudowane na jasnych zasadach i na prawdzie. Wiemy, że zbrodniarz, który nie zostanie potępiony, czuje się bezkarny, a sama zbrodnia może się powtórzyć.

Istnieją duże rozbieżności w badaniach polskich i ukraińskich historyków. Ko-nieczny jest zatem dialog i osiągnięcie zgody w sprawie jednomyślnego pojmowania i oceny tej tragedii.

KALENDARIUM WYDARZEŃ

• wrzesień 1939 r. – agresja Niemiec i ZSRR na Polskę,• 22 czerwca 1941 r. – atak Niemiec na ZSRR i włączenie Wołynia do Komisa-

riatu Rzeszy Ukraina,• 1942 r. – eksterminacja ponad pół miliona Żydów z Wołynia i Małopolski

Wschodniej przez Niemców i ukraińską policję pomocniczą,• luty 1943 r. – początki masowych mordów na ludności polskiej Wołynia,• 11 lipca 1943 r. (Krwawa Niedziela) – kulminacja zbrodni: atak UPA na 99

polskich miejscowości,• wiosna 1944 r. – rozprzestrzenienie się terroru na Małopolskę Wschodnią.

MATERIAŁY ŹRÓDŁOWE

• Źródło nr 1Zasięg terytorialny II i III Rzeczypospolitej. Miejsca zbrodni wraz z przybliżoną

liczbą ofiar UPA na Wołyniu.(za: polska.newsweek.pl)

Wołyń ’43. Ocalić pamięćScenariusz lekcji przeprowadzonej w szkole przy Stowarzyszeniu Polska Klasa

w Taszkiencie w najstarszych grupach wiekowych 16+ (studenci przygotowujący się do studiów w Polsce oraz dorośli z rodzin oczekujących na repatriację)

Wszystko zrozumieć, to wszystko przebaczyć.

Tadeusz Dołęga-Mostowicz

Czas realizacji: 90 min.

Materiały:Mapy Polski z zaznaczony-mi historycznymi granicami i mapa współczesna.


63

• Źródło nr 2Zasięg terytorialny Zbrodni Wołyńskiej na tle składu narodowościowego II Rze-

czypospolitej. (za: „1943 Zbrodnia Wołyńska. Prawda i Pamięć”, Instytut Pamięci Narodowej).

• Źródło nr 3Dmytro Kliaczkiws’kyj „Kłym Sawur” – dowódca wołyńskich oddziałów UPA: (...)

przeprowadzić wielką akcję likwidacyjną polskiego elementu (...). Wszystkim Pola-kom (rozkazać) opuścić ziemie ukraińskie do 10 dni. Wszyscy, którzy nie zastosują się do polecenia, zginą, a ich mienie zostanie zniszczone.

(Tajna dyrektywa OUN z czerwca 1943 r., za: D. Markowski, „Oczyma katów”, „Do Rzeczy – Historia” nr 5/2013).

• Źródło nr 4Teresa Radziszewska – ocalała z rzezi: w kolonii Aleksandrówka Ukraińcy kazali

ludności zebrać się pod jedną chatą. Potem w ten tłum zaczęli strzelać. Małe dzieci wrzucali do studni. Starsze gromadzili w piwnicy i wrzucili do niej granat (...) Jeden z banderowców wyrwał matce z rąk dziecko i roztrzaskał mu głowę o kant chałupy. Matkę przebił widłami. Tego dnia UPA zabiła w Aleksandrówce 92 osoby.

(za: A Rybak, Mord po sąsiedzku, „Do Rzeczy – Historia”, nr 5/2013).

• Źródło nr 5Szczególnie krwawy był lipiec 1943 r., a zwłaszcza niedziela 11 lipca 1943 r. Tego

dnia o świcie oddziały UPA – często przy aktywnym wsparciu miejscowej ludności ukraińskiej – otoczyły i zaatakowały jednocześnie 99 polskich wsi w pow. kowelskim, włodzimierskim, horochowskim i częściowo łuckim. Doszło tam do nieludzkich rzezi ludności cywilnej i zniszczeń. Wsie były palone, a dobytek grabiony. Badacze obli-czają, iż tylko tego jednego dnia mogło zginąć ok. 8 tys. Polaków – głównie kobiet, dzieci i starców. Ludność polska ginęła od kul, siekier, wideł, noży i innych narzędzi, nierzadko w kościołach podczas mszy św. i nabożeństw.

(za: „1943 Zbrodnia Wołyńska”. Prawda i Pamięć, op. cit).

• Źródło nr 6Stepan Redesz – bojownik Ukraińskiej Powstańczej Armii: Polskie osiedla palili-

śmy z takim zamiarem, aby nie pozostały ślady ich istnienia, żeby Polacy nigdy nie pretendowali do ukraińskich ziem.

(za: D. Markowski, op. cit).

• Źródło nr 7O. Jacek Salij: Fakt, że nie padliśmy ofiarą szalejącego wówczas na Wołyniu

ludobójstwa zawdzięczamy ukraińskiej sąsiadce znanej rodzicom tylko z widzenia, która przybiegła do nas z ostrzeżeniem, że »na Budach« już są banderowcy i że mor-dują Polaków. Był to dla niej i wysiłek, bo mieszkaliśmy daleko od wsi, i ryzyko, bo mogła ciężko za to zapłacić. Zdążyliśmy uciec. Po drodze minęliśmy też uciekającą na wozie znajomą wdowę z dziećmi – ją jednak banderowcy dopadli i wszystkich zamordowali. (za: „1943 Zbrodnia Wołyńska. Prawda i Pamięć”, op. cit).

ĆWICZENIA:

• Ćwiczenie 1Wskaż na mapie Wołyń i powiedz, jakie narodowości zamieszkiwały ten teren.

• Ćwiczenie 2Na podstawie tekstów źródłowych określ metody, jakich używały bojówki UPA

w celu depolonizacji Wołynia.

• Ćwiczenie 3Opierając się na definicji słownikowej, odpowiedz, dlaczego działania UPA na

Wołyniu i w Małopolsce Wschodniej noszą znamiona ludobójstwa.


64

Ludobójstwo: zamierzone i systematyczne niszczenie rasowej, religijnej, poli-tycznej lub narodowościowej grupy.

(za: Merriam-Webster Dictionary – tłum. aut.)

• Ćwiczenie 4Na mapach prześledź zmiany granic Polski po II wojnie światowej, wskaż miej-

scowości, które znalazły się poza jej granicami.

• Ćwiczenie 5Na podstawie tekstów źródłowych 5 i 7 przedstaw postawę ludności ukraińskiej

Wołynia wobec rzezi sąsiadów.

PODSUMOWANIE

Powojenne władze Polski, jak i Ukrainy, nie sprzyjały rzetelnemu wyjaśnieniu sprawy tragedii wołyńskiej. Dopiero od 1985 r. zezwolono na przeprowadzenie badań i zbieranie materiału dowodowego.

W wyniku czystki etnicznej na Wołyniu i w Małopolsce Wschodniej ponad 1500 miejscowości przestało istnieć. Życie straciło 100 – 130 tysięcy ludzi.

W liście do marszałek Sejmu RP – Ewy Kopacz z dnia 5 lipca 2013 r. 148 de-putowanych ukraińskiego parlamentu zaapelowało o uznanie tragedii wołyńskiej za ludobójstwo popełnione na Polakach przez nacjonalistów z Ukraińskiej Powstańczej Armii.

PRACA DOMOWA

Przygotuj:• mowę prokuratorską,• mowę obrończąoskarżonych o zbrodnie przeciwko ludzkości przywódców OUN UPA.


Scenar III ed makra Dialogi2 -...

Documents

Transcript of Scenar III ed makra Dialogi2 -...