1

Wpływ RPO WK-P 2014-2020 na realizację celów Strategii EUROPA 2020 w zakresie

ochrony środowiska i zmian klimatu

Raport końcowy

Badanie ewaluacyjne pn.:

„Wpływ RPO WK-P 2014-2020 na realizację celów Strategii EUROPA 2020 w zakresie ochrony środowiska i zmian klimatu”

Raport końcowy, październik 2020 r.

Zamawiający:

Urząd Marszałkowski Województwa Kujawsko-Pomorskiegopl. Teatralny 2 87-100 Toruńwww.kujawsko-pomorskie.pl

Wykonawca:

Fundeko Korbel, Krok-Baściuk sp. j. ul. Przejazd 4 lok. 7702-654 Warszawaul. Szymanowskiego 4 lok. 65www.fundeko.pl

Idea Instytut Sp. z o.o.Wierzbica 57B05-140 Serockwww.ideaorg.eu

Badanie finansowane z Europejskiego Funduszu Społecznego i budżetu województwa kujawsko-pomorskiego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Kujawsko-Pomorskiego na lata 2014-2020

2

Spis treściStreszczenie.......................................................................................................................................5

Executive summary......................................................................................................................12

Wykaz skrótów................................................................................................................................19

1. Cel i metodologia badania..................................................................................................21

2. Ocena trafności.......................................................................................................................24

2.1. Poziom strategiczny......................................................................................................24

2.2. Poziom wyboru................................................................................................................28

2.3. Trafność systemu wskaźników..................................................................................37

3. Uwarunkowania związane z wdrażaniem Programu..................................................42

3.1. Komplementarność na poziomie programowym................................................42

3.2. Realizacja zasad horyzontalnych..............................................................................43

3.3. Czynniki wpływające na realizację projektów......................................................47

3.4. Czynniki wpływające na wdrażanie IF.....................................................................50

4. Ocena efektów........................................................................................................................61

4.1. Działanie 3.1............................................................................................614.2. Działanie 3.2............................................................................................724.3. Działanie 3.3 i Poddziałanie 3.5.1............................................................734.4. Działanie 3.4 i Poddziałanie 3.5.2............................................................894.5. Działanie 4.1............................................................................................964.6. Działanie 4.2..........................................................................................1014.7. Działanie 4.3 i Poddziałanie 4.6.1..........................................................1084.8. Działanie 4.5 i Poddziałanie 4.6.3..........................................................115

5. Ocena wpływu.......................................................................................................................123

5.1. Wpływ na środowisko i zrównoważony rozwój.......................................1235.2. Wpływ społeczno-ekonomiczny.............................................................164

6. Dobre praktyki......................................................................................................................169

6.1. 3 i 4 oś priorytetowa RPO WK-P 2014-2020.......................................................169

6.2. Inne programy...............................................................................................................182

7. Przyszłe kierunki wsparcia................................................................................................188

7.1. Odnawialne źródła energii........................................................................................188

7.2. Poprawa jakości powietrza.......................................................................................190

7.3. Efektywność energetyczna w sektorze publicznym i mieszkaniowym.....191

7.4. Efektywność energetyczna w przedsiębiorstwach...........................................192

7.5. Transport niskoemisyjny...........................................................................................193

3

7.6. Adaptacja do zmian klimatu.....................................................................................194

7.7. Gospodarka o obiegu zamkniętym, w tym gospodarka odpadami............194

7.8. Gospodarka wodno-ściekowa..................................................................................195

7.9. Ochrona przyrody........................................................................................................196

8. Kluczowe wnioski i rekomendacje....................................................................................197

Bibliografia.....................................................................................................................................202

Spis ilustracji.................................................................................................................................205

Załączniki........................................................................................................................................209

4

Streszczenie Głównym celem badania było określenie wpływu projektów finansowanych ze środków RPO WK-P 2014-2020 na realizację celów Strategii Europa 2020 w obszarze ochrony środowiska i zmian klimatu. W badaniu zastosowano podejście badawcze oparte na ewaluacji wspieranej teorią uzupełnione wykorzystaniem studiów przypadku i analizy porównawczej. Przeprowadzono analizę danych zastanych, jak i pierwotnych zgromadzonych w ramach wywiadów indywidualnych z przedstawicielami instytucji RPO WK-P i beneficjentami oraz w badaniu kwestionariuszowym wśród beneficjentów i nieskutecznych wnioskodawców.

W ramach 3 i 4 osi priorytetowej (Działań i Poddziałań związanych z ochroną klimatu i środowiska) RPO WK-P 2014-2020 udzielono wsparcia na 488 projektów na kwotę 1 363 mln zł – patrz tabela poniżej.

Tabela 1. Wsparcie analizowane w ramach badania – liczba projektów i ich wartość

DZIAŁANIE / PODDZIAŁANIE

WARTOŚĆ DOFINANSOWANIA UE W ZŁ

LICZBA PROJEKTÓW

LICZBA ZAKOŃCZONYCH PROJEKTÓW

3.1 Wspieranie wytwarzania i dystrybucji energii ze źródeł odnawialnych

95 637 490 81 31

3.2 Efektywność energetyczna w przedsiębiorstwach 160 348 570 1 0

3.3 Efektywność energetyczna w sektorze publicznym i mieszkaniowym

229 707 502 139 93

3.4 Zrównoważona mobilność miejska i promowanie strategii niskoemisyjnych

242 074 747 58 24

3.5.1 Efektywność energetyczna w sektorze publicznym i mieszkaniowym w ramach ZIT

141 455 726 85 23

3.5.2 Zrównoważona mobilność miejska i promowanie strategii niskoemisyjnych w ramach ZIT

225 343 098 34 6

4.1.1 Poprawa ochrony przeciwpowodziowej i przeciwdziałanie suszy

16 543 806 2 0

4.1.2 Wzmocnienie systemów ratownictwa chemiczno-ekologicznego i służb ratowniczych

17 715 618 4 3

4.2 Gospodarka odpadami 66 279 126 9 0

4.3 Rozwój infrastruktury wodno-ściekowej 83 827 977 40 13

4.5 Ochrona przyrody 43 261 339 11 1

4.6.1 Wsparcie gospodarki wodno-ściekowej w ramach ZIT 32 666 965 12 6

4.6.3 Wsparcie ochrony zasobów przyrodniczych w ramach ZIT

8 742 357 12 7

OGÓŁEM 1 363 604 321 488 207Źródło: opracowanie własne na podstawie LSI (Lista_projektów_FE_30062020)

5

Ocena trafności wsparcia

Przeprowadzone analizy eksperckie potwierdziły, że wsparcie zaprojektowane w ramach RPO WK-P 2014-2020, na poziomie zapisów programowych, odpowiada celom w zakresie zmian klimatu, zrównoważonego wykorzystania energii i ochrony środowiska określonym w Strategii Europa 2020, a wskaźniki służące monitorowaniu postępów i efektów wdrażania projektów (redukcja zapotrzebowania na energię elektryczną, produkcji energii elektrycznej z OZE, szacowany roczny spadek emisji gazów cieplarnianych) są skorelowane z celami tej Strategii.

Ocena kryteriów wyboru projektów wykazała, że sam system kryteriów wyboru projektów i jego bazowe założenia zostały opracowane prawidłowo, kryteria dla większości działań są trafne i powinny przyczyniać się do wyboru najbardziej optymalnych projektów pod kątem realizacji celów strategicznych i środowiskowych. Natomiast problem mogła stanowić niewielka podaż projektów skutkująca brakiem konkurencji między projektami, a w konsekwencji zatwierdzaniem do dofinansowania projektów, które nie spełniają kryteriów dotyczących efektów ekologicznych na najwyższym możliwym poziomie.

Również katalog wskaźników jest kompletny i trafny z punktu widzenia kluczowych efektów zdefiniowanych dla tych osi oraz efektów realizacji poszczególnych projektów. Pomimo poprawności katalogu wskaźników, na poziomie projektów zidentyfikowano pewne braki, błędy i niespójności, które wynikały z nieprecyzyjnych definicji i opisu sposoby ich pomiaru, co wskazuje na potrzebę wprowadzenia w przyszłości odpowiednich działań zaradczych, w tym doprecyzowania definicji i wzmocnienia procesu weryfikacji katalogów i wartości wskaźników na etapie oceny projektów.

Uwarunkowania i bariery w realizacji projektów

Wśród najważniejszych barier w realizacji projektów można wskazać: opóźnienia i wydłużanie terminu realizacji projektów, problemy z rozstrzygnięciami przetargów (brak ofert lub oferty znacznie przewyższające szacunki), roboty zamienne, przestoje związane z pandemią, a w przypadku mikroinstalacji OZE w Działaniu 3.1 również odstąpienia mieszkańców od udziału w projekcie. W przypadku Instrumentów Finansowych do najważniejszych, wspólnych problemów, których skutkiem było opóźnienie realizacji poszczególnych produktów, zaliczyć można: niskie zainteresowanie ze strony potencjalnych pośredników zaangażowaniem w realizację przedmiotowych IF; bariery o charakterze formalnym, czego skutkiem był wydłużony okres negocjacji umów między EBI, a poszczególnymi pośrednikami finansowymi; relatywnie długi czas potrzebny PF na wdrożenie procedur i mechanizmów wewnętrznych, które umożliwiały wprowadzenie produktu finansowego na rynek; negatywny wpływ pandemii wywołanej COVID-19.

Ocena efektów

W Działaniu 3.1 największa liczba projektów oraz skala planowanych efektów ekologicznych jest związana z rozwojem mikroinstalacji OZE w budynkach publicznych i mieszkaniowych. Dofinansowano łącznie 1 974 mikroinstalacje fotowoltaiczne o łącznej mocy zainstalowanej 12,3 MWe oraz 719 jednostek wytwarzania energii cieplnej z OZE (kolektory słoneczne, pompy ciepła, kotły biomasowe) o łącznej mocy zainstalowanej 4,1 MWt. Za 92% efektu ekologicznego w postaci redukcji emisji CO2 odpowiadają samorządy (gminy) i to one odegrały największą rolę w działaniach na rzecz rozwoju mikroinstalacji OZE w województwie. Na skuteczność wsparcia w zakresie rozwoju

6

wykorzystania mikroinstalacji OZE przez mieszkańców województwa pozytywny wpływ miała przyjęta „parasolowa” formuła realizacji projektów. Trwałość inwestycji z zakresu mikroinstalacji OZE warunkowana jest głównie trwałością techniczną urządzeń – zastosowanie w projekcie nowoczesnych rozwiązań technicznych gwarantuje, że będą one posiadały optymalną, możliwą do uzyskania trwałość (minimalnie 20-30 lat, w zależności od typu instalacji). Charakter tych inwestycji jest punktowy, a możliwość kompleksowego zaspokojenia potrzeb całej gminy – ograniczona określoną w konkursie maksymalną wartością projektu. Choć celem Działania 3.1 nie jest poprawa jakości powietrza, to będzie ona dodatkowym efektem zastosowania instalacji OZE, szczególnie istotnym w kontekście aktualnych potrzeb wynikających z programów ochrony powietrza (POP) dla stref wyznaczonych w woj. kujawsko-pomorskim.

Projekty dofinansowane w Działaniach 3.3 i 3.5.1 obejmują głęboką, kompleksową termomodernizację 399 budynków publicznych. Zakres prac objętych projektami wynikał z przeprowadzonych audytów energetycznych i był indywidualnie dostosowywany do potrzeb oraz możliwości technicznych poszczególnych budynków. Efektem realizacji projektów będzie zmniejszenie zapotrzebowania na energię o 489 881 GJ/rok energii cieplnej oraz 4 738 MWh/rok energii elektrycznej. Efekty rzeczowe projektu w postaci modernizacji budynków i montażu instalacji OZE, systemów wentylacji, oświetlenia itd. mają charakter trwały i powinny spełniać swoją rolę przez kilkanaście do kilkudziesięciu lat (z pewnością długo po zakończeniu wymaganego okresu trwałości tj. 5 lat). Choć zasadniczo charakter inwestycji termomodernizacyjnych jest punktowy, to można zauważyć, że duża część samorządów przeprowadzała termomodernizację wielu budynków na terenie jednego miasta lub gminy, w ramach jednego lub wielu projektów. Projekty rozwiązywały diagnozowane problemy w sposób kompleksowy (oszczędność zarówno energii cieplnej, jak i elektrycznej, modernizacja źródeł ciepła), a ich efekty nie odnoszą się jedynie do poprawy efektywności energetycznej, ale także do redukcji emisji zanieczyszczeń powietrza (poprawa jakości powietrza), ochrony klimatu (redukcja emisji CO2), adaptacji do zmian klimatu (lepsze przystosowanie budynków do ekstremalnych zjawisk pogodowych), zwiększenia wykorzystania odnawialnych źródeł energii oraz inteligentnego zarządzania energią. Rozwiązywały przy tym także problemy ekonomiczne dzięki ograniczeniu wydatków na utrzymanie budynków, jak również problemy społeczne związane ze złym wyjściowym stanem technicznym budynków.

Projekty dofinansowane w Działaniu 3.4 i Poddziałaniu 3.5.2 obejmują budowę infrastruktury transportu publicznego, działania związane z polityką parkingową (w tym m.in. 47 obiektów typu „bike&ride” i 11 obiektów „park&ride”), budowę ścieżek rowerowych (255 km wybudowanych dróg dla rowerów), zakup taboru niskoemisyjnego (45 jednostek taboru, w tym autobusy elektryczne i hybrydowe, wagony tramwajowe), a także systemy zarządzania ruchem (ITS) oraz wymianę oświetlenia ulicznego na energooszczędne. Efektem ekologicznym interwencji będzie redukcja emisji CO2 oraz innych zanieczyszczeń uciążliwych dla środowiska i mieszkańców miast, dzięki zmniejszeniu zanieczyszczeń emitowanych przy spalaniu paliw kopalnych przez samochody. Efekty ekologiczne idą w parze z zakładaną zmianą schematów mobilności mieszkańców. Stworzona lub zmodernizowana w ramach Działania 3.4. i Poddziałania 3.5.2 infrastruktura oraz nowoczesny tabor zachęcają do przemieszczania się mieszkańców i turystów ekologicznym transportem zbiorowym lub neutralnymi dla środowiska rowerami. W przypadku projektów mających na celu modernizację oświetlenia na energooszczędne możemy natomiast liczyć na oszczędności energii elektrycznej.

7

Interwencje wdrażane w ramach Działania 4.1 są istotne ze względu na zwiększenie możliwości przeciwdziałania skutkom różnego rodzaju zagrożeń w tym związanych ze zmianami klimatu oraz ograniczą ich skutki, zwiększając odporność gospodarki regionu na wybrane zagrożenia, zwłaszcza susze i powodzie. W efekcie budowy jazu piętrzącego w Podziałaniu 4.1.1 zwiększy się objętość retencjonowanej wody o 1 009 920 m3, co będzie miało pozytywny wpływ na łagodzenie skutków klęski suszy w rolnictwie, a dodatkowo otworzy się możliwość pobierania zmagazynowanej w zbiorniku wody do nawodnień upraw. Druga inwestycja dofinansowana w Podziałaniu 4.1.1., dotycząca przebudowy wału przeciwpowodziowego Sartowice, jest niezwykle istotna ze względu na niwelowanie zagrożeń wywołanych powodziami dla obszaru zamieszkanego przez 4000 osób. Projekty dofinansowane w Poddziałaniu 4.1.2, obejmujące doposażenie 456 jednostek służb ratowniczych w sprzęt do prowadzenia akcji ratowniczych i usuwania skutków katastrof skutkować będą wzmocnieniem systemu ratownictwa chemiczno-ekologicznego i służb ratowniczych, a tym samym poprawą jakości życia mieszkańców regionu dzięki zwiększeniu bezpieczeństwa oraz możliwości niesienia pomocy mieszkańcom i usuwania skutków zagrożeń.

W ramach Działania 4.2 dofinansowano modernizację 3 zakładów zagospodarowania odpadów oraz 29 PSZOK. Inwestycje te można uznać za w pełni trafne koncepcyjne. Szczególne znaczenie należy przypisać dofinansowanym w Działaniu 4.2 RPO WK-P projektom obejmującym tworzenie przy PSZOK punktów wymiany oraz punktów napraw, jak również realizowanym w szerokiej skali działaniom edukacyjnym, które mają wpływ na zwiększenie potencjału w zakresie zapobiegania powstawaniu odpadów komunalnych oraz przygotowania do ponownego użycia, a więc procesów stojących najwyżej w hierarchii sposobów postępowania z odpadami komunalnymi. Realizowane projekty nie rozwiązują do końca problemów w zakresie gospodarki odpadami w kontekście całego województwa, jednak mają istotny wpływ na kompleksowe rozwiązywanie problemów na terenie gmin w przypadku PSZOK oraz regionu w przypadku instalacji do recyklingu.

Projekty dofinansowane w Działaniach 4.3 i Poddziałania 4.6.1 obejmują inwestycje z zakresu gospodarki wodno-ściekowej, w szczególności modernizację 17 oczyszczalni ścieków komunalnych (w tym w 11 przypadkach m.in. w zakresie zagospodarowania osadów ściekowych), a także budowy lub modernizacji sieci kanalizacyjnej (140 km) i wodociągowej (13 km), 11 stacji uzdatniania wody i 4 ujęcia wody. W efekcie inwestycji liczba osób korzystających z ulepszonego oczyszczania ścieków zwiększy się o 61 100równoważnej liczby mieszkańców (RLM), a liczba osób korzystających z ulepszonego zaopatrzenia w wodę – o 28 070 osób. Projekty zaspokoją kluczowe potrzeby związane z oczyszczaniem ścieków komunalnych (w tym budową i modernizacją sieci kanalizacyjnych), zagospodarowaniem osadów ściekowych oraz zaopatrzeniem w wodę odpowiedniej jakości na obszarze aglomeracji. Zazwyczaj są elementem domykającym system gospodarki wodno-ściekowej w aglomeracji, dzięki czemu aglomeracje, na terenie których realizowano projekt spełnią wymogi zapisane w V AKPOŚK.

W Działaniu 4.5 dofinansowano projekty obejmujące budowę lub modernizację łącznie 13 ośrodków edukacji ekologicznej, natomiast w Poddziałaniu 4.6.3 dofinansowano 4 projekty dotyczące rewaloryzacji parków miejskich oraz 9 projektów dotyczących edukacji ekologicznej i ochrony czynnej. W efekcie realizacji projektów powstanie 50 km nowych ścieżek edukacyjnych oraz zmodernizowanych zostanie 69 km istniejących. Utworzonych zostanie również 48 km szlaków turystycznych. Działania edukacyjne obejmą swym zasięgiem 7 300 osób. Realizowane projekty mają charakter kompleksowy, nieoderwany od otaczającej rzeczywistości, służący zarówno ochronie przyrody, jak i społeczeństwu. Działania podejmowane w obszarach cennych przyrodniczo były

8

zgodne z dokumentami zarządczymi obowiązującymi dla obiektów ochrony. Biorąc pod uwagę specyfikę projektów wdrażanych w PI 6d, celem utrzymania efektów ekologicznych, z założenia konieczne będzie powtarzanie części prac, niewykluczone, że już w okresie trwałości projektu. Dotyczy to w szczególności działań związanych z ochroną gatunków i siedlisk, które mają charakter cykliczny (wykaszanie, usuwanie odrostów, usuwanie gatunków inwazyjnych, powstrzymywanie naturalnej sukcesji etc.).

Wpływ na środowisko i zrównoważony rozwój

Inwestycje w instalacje do produkcji energii z OZE, w tym dofinansowane w Działaniu 3.1 oraz uzupełniająco w Działaniach 3.3, 3.5.1, przyczyniają się wprost do realizacji 2 celów energetyczno-klimatycznych Strategii Europa 2020: w ich efekcie następuje wzrost produkcji energii z OZE oraz ograniczenie emisji CO2. Osiągnięty oraz oczekiwany wolumen produkcji energii elektrycznej z OZE wygenerowanej w instalacjach wspartych w 3 osi RPO WK-P odpowiada 0,1% i 0,6% wolumenu produkcji energii elektrycznej z OZE w województwie kujawsko-pomorskim w roku bazowym 2016 (3 090,7 GWh wg danych GUS BDL). Skala efektów może się istotnie zwiększyć po rozstrzygnięciu ostatniego konkursu w Działaniu 3.1 oraz podpisaniu kolejnych umów w ramach instrumentu finansowego w Działaniu 3.1. Potencjalny wkład interwencji RPO WK-P 2014-2020 w przyrost wartości wskaźnika rezultatu Udział produkcji energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych w produkcji energii elektrycznej ogółem można obecnie szacować na 0,3 punktu procentowego. Choć skala wpływu wydaje się niewielka, to trzeba uwzględnić, że w przypadku województwa kujawsko-pomorskiego bazowy Udział produkcji energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych w produkcji energii elektrycznej ogółem z 2016 r. jest na tyle wysoki, że trudno oczekiwać jego istotnego zwiększenia w wyniku interwencji RPO WK-P, biorąc pod uwagę skalę zaangażowanych środków finansowych.

Projekty obejmujące głęboką termomodernizację budynków (Działania 3.3 i 3.5.1) oraz poprawę efektywności energetycznej przedsiębiorstw (Działanie 3.2), ze swojej natury przyczyniają się wprost do realizacji celów energetyczno-klimatycznych Strategii Europa 2020, ponieważ w ich efekcie następuje zmniejszenie zapotrzebowania na energię i ograniczenie emisji CO2. Blisko połowa projektów dofinansowanych w działaniach 3.3 i 3.5.1 realizuje także trzeci cel Strategii, związany ze wzrostem wykorzystania OZE poprzez zastosowanie mikro i małych instalacji OZE do ogrzewania budynków (pompy ciepła, kolektory słoneczne, kotły biomasowe) oraz PV do produkcji energii elektrycznej). Potencjał wpływu na zwiększenie efektywności energetycznej w zakresie energii elektrycznej mają także projekty dofinansowane w Działaniach 3.3, 3.5.1 oraz 3.4 i 3.5.2. Łączny potencjał redukcji zapotrzebowania na energię elektryczną projektów dofinansowanych w 3 i 4 osi RPO WK-P wynosi 7,1 GWh/rok, co odpowiada 0,1% rocznego zużycia energii elektrycznej w województwie kujawsko-pomorskim w 2016 r. Wkład bezpośredni interwencji RPO WK-P w obniżenie wartości wskaźnika Zużycie energii elektrycznej na 1 mln zł PKB będzie więc marginalny, jednak adekwatny do charakteru dofinansowanych przedsięwzięć oraz wielkości zaangażowanych środków finansowych. Nie należy także pomijać potencjalnych efektów demonstracyjno-edukacyjnych projektów, które, wpływając na podniesienie świadomości ekologicznej samorządów i mieszkańców, mogą zwielokrotnić skalę efektów pośrednich programu.

Szacowany na podstawie umów podpisanych do 30.06.2020 r. roczny spadek emisji CO2 w wyniku interwencji 3 osi priorytetowej RPO WK-P odpowiadać będzie około 0,68% wojewódzkich emisji w sektorze non-ETS oraz 0,34% całkowitych emisji w województwie i należy go ocenić jako istotny. Największy wpływ na redukcję emisji CO2 będą miały projekty z zakresu modernizacji energetycznej

9

budynków publicznych (Działania 3.3 i 3.5.1), co wynika z jednej strony z dużej skali zaangażowanych środków UE, z drugiej strony z wysokiej efektywności tego typu inwestycji w realizacji celów energetyczno-klimatycznych. Projekty dotyczące rozwoju OZE (Działanie 3.1) charakteryzują się najkorzystniejszą relacją nakładu środków UE na jednostkę efektu, co wynika po pierwsze z relatywnie najniższego poziomu dofinansowania UE dla tego typu projektów, z drugiej strony z bardzo wysokiego udziału instalacji fotowoltaicznych. Projekty z zakresu modernizacji oświetlenia ulicznego (dofinansowane w działaniach 3.4 i 3.5.2) charakteryzują się podobnym poziomem nakładu na jednostkę redukcji emisji co projekty termomodernizacyjne, jednak ich sumaryczne efekty będą znacznie mniejsze ze względu na 20-krotnie niższą alokację środków UE przeznaczoną na tego typu projekty. Projekty z zakresu rozwoju transportu niskoemisyjnego, na których realizację przeznaczono największą pulę środków UE, charakteryzują się relatywnie niskim poziomem wskaźnika redukcji emisji. Wynika to w dużym stopniu z pośredniego charakteru wpływu tych projektów na ograniczenie emisji oraz trudności z oszacowaniem, a następnie weryfikacją osiągnięcia tych efektów pośrednich i długoterminowych. Projekty obejmują głównie budowę ścieżek rowerowych, a także budowę infrastruktury służącej obsłudze transportu zbiorowego (przystanki, torowiska, buspasy, systemy informacji dla pasażerów, parkingi „park&ride”, stacje ładowania autobusów) oraz zakup taboru dla transportu zbiorowego. Wpływ tego typu inwestycji na redukcję emisji CO2 należałoby rozpatrywać w dłuższym horyzoncie czasowym, z uwzględnieniem efektów pośrednich oraz obserwacji całokształtu zmian jakie zachodzą w województwie w zakresie transportu pasażerskiego i ruchu samochodowego. Na obecnym etapie wdrażania programu ocena taka nie jest możliwa (większość projektów nie została jeszcze zakończona).

Wpływ społeczno-ekonomiczny

Zaplanowana w RPO WK-P interwencja zakładała, że realizowane w osi priorytetowej 3 i 4 działania doprowadzą do efektów społeczno-gospodarczych w postaci poprawy jakości życia mieszkańców regionu oraz zwiększenia konkurencyjności regionu. Wyniki zrealizowanych analiz wskazują na występowanie szeregu efektów społecznych i ekonomicznych realizowanych w ramach osi 3 i 4 projektów. Najważniejszym efektem społecznym badanej interwencji jest: ograniczenie uciążliwości związanych z zanieczyszczeniem środowiska. W tym przypadku działania projektowe prowadziły do poprawy jakości powietrza i wody, a w konsekwencji do poprawy zdrowia mieszkańców. Realizowane projekty tworzą również warunki do zwiększonej aktywności fizycznej w czystym (lub mniej zanieczyszczonym środowisku) oraz wpływają na rozwój postaw zdrowego życia. Kolejne zidentyfikowane w badaniu efekty społeczne dotyczą wzrostu świadomości ekologicznej, poprawy estetyki krajobrazu oraz redukcji zagrożeń dla życia i zdrowia ludzi. W tym ostatnim przypadku zwracano uwagę na następujące skutki realizowanych działań projektowych: poprawę bezpieczeństwa użytkowników ruchu drogowego, jak i poprawę bezpieczeństwa, ciągłości i niezawodności dostaw energii elektrycznej, ograniczenia procesu przedostawania się niebezpiecznych substancji do wody i gleby oraz na dotrzymanie bezpiecznych wskaźników emisyjnych. Jeśli chodzi o efekty gospodarcze to zauważa się wpływ realizowanej interwencji na wzrost atrakcyjności osiedleńczej i inwestycyjnej, zapewnienie ładu przestrzennego, obniżenie kosztów ponoszonych przez gospodarstwa domowe, wzrost potencjału rozwojowego gminy, w tym wzrost dochodów gminy oraz poprawę warunków dla prowadzenia działalności związanej z turystyką. Wśród innych efektów gospodarczych zauważonych przez respondentów badania CAWI można wyróżnić zwiększenie efektywności energetycznej budynków oraz zmniejszenie zużycia energii w budynkach publicznych, co wpływa na obniżenie kosztów utrzymania infrastruktury/obiektów

10

użyteczności publicznej, a w efekcie kosztów ponoszonych przez gminy na ogrzewanie i/lub oświetlenie budynków.

Przyszłe kierunki wsparcia

W ramach badania sformułowano wnioski i wskazówki dotyczące kierunków i zasad wsparcia w obszarze energetyki i ochrony środowiska w perspektywie finansowej 2021-2027. W obszarze energetyki uzasadniona jest kontynuacja wsparcia dla rozwoju wykorzystania OZE, w tym mikroinstalacji, termomodernizacji budynków publicznych oraz rozwoju transportu niskoemisyjnego. Większy niż w obecnej perspektywie nacisk powinien zostać położony na kwestie ochrony powietrza. Przy planowaniu formuły wsparcia dla wymiany indywidualnych źródeł ciepła oraz termomodernizacji budynków należy uwzględnić komplementarność z instrumentami dostępnymi na poziomie krajowym. W obszarze środowiska największą wagę powinny mieć inwestycje służące adaptacji do zmian klimatu, w szczególności zapobiegania suszy poprzez retencjonowanie wody oraz zapobiegania skutkom powodzi. Chodzi tu zarówno o inwestycje przeciwpowodziowe i retencyjne o skali regionalnej, jak i mniejsze inwestycje związane z zagospodarowaniem wód opadowych w miastach i małą retencją, w tym rozwój błękitnej i zielonej infrastruktury w miastach. Ze względu na duże postępy w zakresie gospodarki wodno-ściekowej, nie będzie już konieczności kierowania dużego strumienia środków na tego typu inwestycje w przyszłej perspektywie finansowej. Należy rozważyć możliwość skierowania wsparcia na rozwój przydomowych oczyszczalni ścieków na obszarach chronionych oraz na modernizację i budowę infrastruktury służącej zaopatrzeniu w wodę oraz zapewnieniu odpowiedniej jakości dostarczanej wody. Wskazane jest również zaplanowanie wsparcia dla inwestycji służących przejściu na model gospodarki o obiegu zamkniętym, w tym instalacji do recyklingu oraz działań ukierunkowanych na ograniczenie ilości odpadów powstających w procesach produkcyjnych, wykorzystanie odpadów oraz surowców pochodzących z recyklingu w procesach produkcyjnych, projektowania dla recyklingu.

11

Executive summary2020 on the implementation of the objectives of the Europe 2020 Strategy in the area of environmental protection and climate change. The study used a research approach based on theory-driven evaluation supplemented by the use of case studies and comparative analysis. There was carried out an analysis of the existing and primary data collected as part of individual interviews with representatives of the ROP WK-P institutions and beneficiaries as well as in a questionnaire survey among beneficiaries and ineffective applicants.

Within the ROP WK-P 2014-2020, under the priority axis 3 and 4 (Measures and Submeasures related to climate and environmental protection) support was provided to 488 projects for the amount of zł 1,363 million – see the table below.

MEASURE / SUBMEASUREEU CO-FINANCED VALUE IN ZŁ

NUMBER OF PROJECTS

NUMBER OF ACCOMPLISHED PROJECTS

3.1 Support for the production and distribution of energy from renewable sources

95 637 490 81 31

3.2 Energy efficiency in enterprises 160 348 570 1 0

3.3 Energy efficiency in the public and housing sector

229 707 502 139 93

3.4 Promotion of sustainable urban mobility and low-carbon strategies

242 074 747 58 24

3.5.1 Energy efficiency in the public and housing sector for ITI

141 455 726 85 23

3.5.2 Promotion of sustainable urban mobility and low-carbon strategies for ITI

225 343 098 34 6

4.1.1 Improving flood protection and counteracting drought

16 543 806 2 0

4.1.2 Strengthening of chemical and ecological rescue systems and rescue services

17 715 618 4 3

4.2 Waste management 66 279 126 9 0

4.3 Development of water and sewage infrastructure

83 827 977 40 13

4.5 Nature conservation 43 261 339 11 1

4.6.1 Support for water and sewage management for ITI

32 666 965 12 6

4.6.3 Support for the protection of natural resources under the ITI

8 742 357 12 7

OGÓŁEM 1 363 604 321 488 207Source: own elaboration based on LSI, state of June 30th 2020 (Lista_projektów_FE_30062020)

Assessment of the relevance of the support

The expert analyses confirmed that the support designed under the ROP WK-P 2014-2020, at the level of Programme provisions, corresponds to the goals in the field of climate change, sustainable

12

energy use and environmental protection specified in the Europe 2020 Strategy, and the indicators for monitoring the progress and effects of the implemented projects (reduction of electricity demand, RES electricity production, estimated annual decrease in greenhouse gas emissions) are correlated with the objectives of this Strategy.

The assessment of the project selection criteria showed that the system of project selection criteria and its basic assumptions were properly developed, the criteria for most activities are accurate and should contribute to the selection of the most optimal projects in terms of achieving strategic and environmental objectives. On the other hand, low supply of projects may be problematic and may result in the lack of competition between projects, and, consequently, approval for co-financing of projects that do not meet the criteria for environmental effects at the highest possible level.

The set of indicators is also complete and accurate from the point of view of the key effects defined for these axes and the effects of individual projects. Despite the correctness of the set of indicators, some gaps, errors and inconsistencies were identified at the project level – they resulted from imprecise definitions and description of the methods of their measurement, which indicates the need to introduce appropriate remedial measures in the future, including clarification of the definition and strengthening the process of verification the set and values of the indicators at the project assessment stage.

Conditions and barriers in project implementation

The most important barriers to project implementation include: delays and extending the deadline for project implementation, problems with awarding tenders (no bids or bids significantly higher than the estimates), replacement works, downtime related to the pandemic, and in the case of RES micro-installations, also residents withdrawing from participation in project. In the case of Financial Instruments, the most important common problems which resulted in the delay in the implementation of individual products include: low interest of potential intermediaries in involvement in the implementation of the IF; formal barriers, which resulted in a longer period of negotiating agreements between the EIB and individual FIs; relatively long time needed by the FI to implement internal procedures and mechanisms that enabled the introduction of a financial product to the market; negative impact of the COVID-19 pandemic.

Effects assessment

In Measure 3.1, the largest number of projects and the scale of the planned environmental effects are related to the development of renewable energy micro-installations in public and residential buildings. A total of 1,974 photovoltaic micro-installations with a total installed capacity of 12.3 MWe and 719 units for generating thermal energy from RES (solar collectors, heat pumps, biomass boilers) with a total installed capacity of 4.1 MW were co-financed. Local governments (municipalities) are responsible for 92% of the environmental effect in the form of reducing CO2 emissions, and they played the greatest role in activities for the development of renewable energy micro-installations in the voivodeship. The adopted "umbrella" formula of project implementation had a positive impact on the effectiveness of support in the development of the use of renewable energy micro-installations by the inhabitants of the voivodeship. The durability of investments in the field of renewable energy micro-installations depends mainly on the technical durability of the devices – the use of modern technical solutions in the project guarantees that they will have an optimal, achievable durability (minimum 20-30 years, depending on the type of installation). The nature of

13

these investments is local and the possibility of satisfaction of the needs of the entire community limited by the maximum value of the project specified in the competition rules. Although the aim of Measure 3.1 is not to improve air quality, it will be an additional effect of the use of renewable energy installations, particularly important in the context of the current needs resulting from air protection programs (POP) for zones designated in the kujawsko-pomorskie voivodeship.

Projects co-financed under Measures 3.3 and 3.5.1 include deep and complex thermo-modernisation of 399 public buildings. The scope of works covered by the projects resulted from the conducted energy audits and was individually adjusted to the needs and technical capabilities of individual buildings. The result of the implementation of the projects will be a reduction in energy demand by 489,881 GJ / year of thermal energy and 4,738 MWh / year of electricity. The material effects of the project in the form of modernization of buildings and installation of renewable energy installations, ventilation systems, lighting etc. are permanent and should fulfil their role for several to several dozen years (certainly long after the end of the required durability period, i.e. 5 years). Although the nature of thermo-modernisation investments is essentially local, it can be noticed that a large part of local governments carried out thermo-modernisation of many buildings in one city or community as part of one or more projects. The projects solved the diagnosed problems in a complex manner (saving both heat and electricity, modernisation of heat sources), and their effects not only refer to the improvement of energy efficiency, but also to the reduction of air pollutant emissions (improvement of air quality), climate protection (reduction of CO2 emissions), adaptation to climate change (better adaptation of buildings to extreme weather phenomena), increasing the use of renewable energy sources and intelligent energy management. At the same time, they also solved economic problems thanks to the reduction of expenses for the maintenance of buildings, as well as social problems related to the poor initial technical condition of buildings.

Projects co-financed under Measure 3.4 and Submeasure 3.5.2 include the construction of public transport infrastructure, activities related to the parking policy (including 47 bike&ride facilities and 11 park&ride facilities), construction of bicycle paths (255 km of built for bicycles), purchase of low-emission rolling stock (45 rolling stock, including electric and hybrid buses, tram cars), as well as traffic management systems (ITS) and replacement of street lighting with energy-saving ones. The environmental effect of the intervention will be the reduction of CO2 emissions and other pollutants harmful to the environment and city dwellers. The ecological effects go hand in hand with the assumed change in the mobility patterns of inhabitants. Created or modernised infrastructure and modern rolling stock encourage the movement of inhabitants and tourists by means of ecological collective transport or environmentally neutral bicycles. In the case of projects aimed at modernising lighting to energy-saving, we can count on electricity savings.

Interventions implemented under Measure 4.1 are important in terms of increasing the possibilities of counteracting the effects of various types of threats, including those related to climate change, and will limit their effects, increasing the resilience of the region's economy to selected threats, especially droughts and floods. As a result of the construction of the dam in Submeasure 4.1.1, the volume of retained water will increase by 1,009,920 m3, which will have a positive impact on mitigating the effects of drought disaster in agriculture, and additionally, it will be possible to collect water stored in the reservoir for irrigation of crops. The second investment co-financed in Submeasure 4.1.1., concerning the reconstruction of the Sartowice flood embankment, is extremely important in terms of reducing the risks caused by floods for the area inhabited by 4,000 people.

14

Projects co-financed under Submeasure 4.1.2, including the delivery of the equipment for 456 units of rescue services, will result in strengthening the chemical and ecological rescue system and rescue services, and thus improving the quality of life of the region's inhabitants thanks to increasing the safety.

The modernisation of 3 waste management plants and 29 PSZOK were co-financed within the Measure 4.2. Particular importance should be attached to projects co-financed under Measure 4.2 of the ROP WK-P, which include the creation of exchange points and repair points at PSZOK, as well as educational activities implemented on a large scale, which have an impact on increasing the potential in the field of municipal waste prevention and preparation for reuse, thus, processes standing highest in the hierarchy of methods of handling municipal waste. The implemented projects do not fully solve the problems in the field of waste management in the context of the entire voivodeship, but have a significant impact on the problem-solving in municipalities in the case of PSZOK and the region in the case of recycling installations.

Projects co-financed under Measures 4.3 and 4.6.1 include investments in the field of water and sewage management, in particular the modernisation of 17 municipal wastewater treatment plants (including in 11 cases, e.g. in the field of sewage sludge management), as well as the construction or modernisation of the sewage network ( 140 km) and water supply (12 km), 11 water treatment stations and 4 water intakes. As a result of the investment, the number of people benefiting from improved wastewater treatment will increase by 61,100 RLM, and the number of people using improved water supply – by 28,070. The projects will meet the key needs related to municipal wastewater treatment (including the construction and modernisation of sewage networks), sewage sludge management and water supply of adequate quality in the agglomeration area. They are usually the last element of the water and sewage management system in an agglomeration, thanks to which the agglomerations in which the project was implemented will meet the requirements set out in the V AKPOŚK.

Measure 4.5 co-financed projects involving the construction or modernisation of a total of 13 environmental education centres, while Submeasure 4.6.3 co-financed 4 projects related to the revalorisation of city parks and 9 projects related to environmental education and active protection. As a result of the implementation of the projects, 50 km of new educational paths will be created and 69 km of the existing ones will be modernised. 48 km of tourist routes will also be created. Educational activities will cover 7,300 people. The implemented projects are complex, not detached from the surrounding reality, serving both the protection of nature and the society. Actions taken in protected areas were consistent with the management documents in force for their protection. Taking into account the specificity of projects implemented in IP 6d, in order to maintain the environmental effects, it will be necessary to repeat some of the works, it is possible that already during the project durability period. This applies in particular to activities related to the protection of species and habitats that are cyclical (mowing, removal of suckers, removal of invasive species, stopping natural succession, etc.).

Impact on environment and sustainable development

Investments in installations for the production of energy from renewable energy sources, including those co-financed under Measure 3.1 and complementarily in Measures 3.3, 3.5.1, directly contribute to the implementation of 2 energy and climate goals of the Europe 2020 Strategy: as a

15

result, energy production from renewable sources is increased and CO2 emissions are reduced. The achieved and expected volume of electricity production from RES generated in installations supported under axis 3 of the ROP WK-P corresponds to 0.1% and 0.6% of the volume of electricity production from RES in the kujawsko-pomorskie voivodeship in the base year 2016 (3,090.7 GWh according to data from the Central Statistical Office of Poland (BDL)). The scale of the effects may increase significantly after the last grant competition under Measure 3.1 is resolved and subsequent contracts under the financial instrument under Measure 3.1 are signed. Potential contribution of the ROP WK-P 2014-2020 intervention to the increase in the value of the result indicator The share of electricity production from renewable sources in the total electricity production can now be estimated at 0.3 percentage point. Although the scale of the impact seems to be small, it should be taken into account that in the case of the kujawsko-pomorskie voivodeship, the basic share of electricity production from renewable sources in the total electricity production in 2016 is so high that it is difficult to expect a significant increase as a result of ROP intervention WK-P, taking into account the scale of financial resources involved.

Projects involving deep thermo-modernisation of buildings (Measures 3.3 and 3.5.1) and improving the energy efficiency of enterprises (Measure 3.2), by their nature contribute directly to the implementation of the energy and climate goals of the Europe 2020 Strategy, as they result in a reduction in energy demand and reduction of CO2 emissions. Almost half of the projects co-financed under Measures 3.3 and 3.5.1 also implement the third objective of the Strategy, related to the increase in the use of renewable energy by using micro and small RES installations for heating buildings (heat pumps, solar collectors, biomass boilers) and PV for electricity production. The projects co-financed under Measures 3.3, 3.5.1 as well as 3.4 and 3.5.2 also have the potential to increase energy efficiency in the field of electricity. The total potential for reducing the demand for electricity in projects co-financed under the 3rd and 4th axis of ROP WK-P is 7.1 GWh / year, which corresponds to 0.1% of the annual electricity consumption in the kujawsko-pomorskie voivodeship in 2016. Direct contribution of the ROP WK-P intervention in reducing the value of the indicator Electricity consumption per zł 1 million of GDP will be marginal, but adequate to the nature of the co-financed projects and the amount of financial resources involved. One should also not ignore the demonstration and educational effects of projects which, by increasing the ecological awareness of local governments and residents, may multiply the scale of indirect effects of the Programme.

The annual decrease in CO2 emissions estimated on the basis of contracts signed until 30/06/2020 as a result of the intervention of priority axis 3 of the ROP WK-P will correspond to approximately 0.68% of the voivodeship emissions in the non-ETS sector and 0.34% of the total emissions in the voivodeship – such impact should be assessed as significant. Projects in the field of energy modernisation of public buildings (Measures 3.3 and 3.5.1) will have the greatest impact on reducing CO2 emissions, which results, on the one hand, from the large scale of EU funds involved, and, on the other hand, from the high efficiency of this type of investment in achieving energy and climate goals. Projects related to the development of renewable energy sources (Measure 3.1) are characterized by the most efficient ratio of EU funds expenditure per unit effect, which results, firstly, from the relatively lowest level of EU funding for this type of projects, and, on the other hand, from a very high share of photovoltaic installations. Projects in the field of modernisation of street lighting (co-financed in Measures 3.4 and 3.5.2) are characterized by a similar level of expenditure per unit of emission reduction as thermo-modernisation projects, however, their total effects will be much smaller due to the 20 times lower allocation of EU funds allocated to this type projects. Projects in

16

the field of low-emission transport development, for the implementation of which the largest pool of EU funds were allocated, are characterized by a relatively low level of the emission reduction indicator. This is largely due to the indirect nature of the impact of these projects on reducing emissions and difficulties in estimating and then verifying the achievement of these indirect and long-term effects. The projects mainly include the construction of bicycle paths, as well as the construction of infrastructure for public transport (stops, tracks, bus lanes, information systems for passengers, park&ride parking lots, bus charging stations) and the purchase of rolling stock for public transport. The impact of this type of investment on the reduction of CO2 emissions should be considered in a longer time horizon, taking into account the indirect effects and changes taking place in the voivodeship in terms of passenger transport and car traffic. At the current stage of Programme implementation, such an assessment is not possible (most projects have not been completed yet).

Socio-economic impact

The intervention planned in the ROP WK-P assumed that the measures implemented under priority axis 3 and 4 would lead to social and economic effects in the form of improving the quality of life of the inhabitants and increasing the region's competitiveness. The results of the analyses carried out indicate the existence of a number of social and economic effects implemented under axis 3 and 4 of the projects. The most important social effect of the examined intervention is a reduction of nuisance related to environmental pollution. In this case, the project activities led to the improvement of air and water quality, and consequently to the improvement of the health of the inhabitants. The implemented projects also create conditions for increased physical activity in a clean (or less polluted) environment and contribute to the development of healthy living attitudes. Other social effects identified in the study refer to the increase of ecological awareness, improvement of landscape aesthetics and reduction of threats to human life and health. In the latter case, attention was paid to the following effects of the project activities being implemented: improving the safety of road users, as well as improving the safety, continuity and reliability of electricity supply, limiting the process of hazardous substances entering water and soil, and maintaining safe emission rates. As far as economic effects are concerned, the implemented intervention has an impact on the increase in the attractiveness of settlement and investment, ensuring spatial order, lowering costs incurred by households, increasing the development potential of the community including an increase in the community’s income and improving the conditions for conducting activities related to tourism. Other economic effects noticed by the respondents of the CAWI survey include an increase in the energy efficiency of buildings and a reduction in energy consumption in public buildings, which reduces the costs of maintaining infrastructure / public utilities, and as a result the costs incurred by municipalities for heating and / or lighting buildings.

Future support

As part of the study, some conclusions and recommendations regarding the directions and principles of support in the field of energy and environmental protection in the financial perspective 2021-2027 were formulated. In the area of energy, it is justified to continue the support for the development of renewable energy sources, including micro-installations, thermo-modernisation of public buildings and the development of low-emission transport. More (than in the current perspective) emphasis should be placed on the issues of air protection. When planning the scheme of support for the replacement of individual heat sources and thermo-modernisation of buildings, one should take into account complementarity with instruments available at the national level. In the area of the

17

environment, investments aimed at adapting to climate change, in particular preventing droughts through water retention and preventing the effects of floods, should be of utmost importance. It concerns both flood protection and retention investments on a regional scale, as well as smaller investments related to the management of rainwater in cities and small retention, including the development of blue and green infrastructure in cities. Due to the great progress in the field of water and wastewater management, it will no longer be necessary to direct a large stream of funds to this type of investment in the future financial perspective. Consideration should be given to directing support to the development of home sewage treatment plants in protected areas and to the modernisation and construction of infrastructure for water supply and ensuring the quality of the supplied water. It is also advisable to plan support for investments aimed at the transition to a circular economy model, including recycling installations and activities aimed at reducing the amount of waste generated in production processes, the use of waste and recycled raw materials in production processes, and designing for recycling.

18

Wykaz skrótówSKRÓT OBJAŚNIENIE

aPGW Aktualizacja Planów Gospodarowania Wodami w dorzeczachAKPOŚK Aktualizacja Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków KomunalnychBDL Bank Danych Lokalnychc.o., CO Centralne ogrzewaniec.w.u, CWU Ciepła woda użytkowaCATI ang. Computer-Assisted Telephone Interview – wywiad indywidualny

wspomagany komputerowoCAWI ang. Computer-Assisted Web Interview – wywiad wspomagany komputerowo

wywiadEBI Europejski Bank InwestycyjnyEFRR Europejski Fundusz Rozwoju RegionalnegoESCO ang. Energy Service Company - przedsiębiorstwo usług energetycznych(EU) ETS Europejski System Handlu EmisjamiFDIR ang. Fault Detection, Isolation and Restoration - system odbudowy zasilania w

sieciach dystrybucyjnychFTiR Fundusz Termomodernizacji i RemontówGOZ Gospodarka obiegu zamkniętegoGPZ Główny punkt zasilaniaGUS Główny Urząd StatystycznyIDI ang. Individual In-Depth Interview – indywidualny wywiad pogłębionyIF Instrument finansowyITI ang. In-depth Telephone Interview – telefoniczny wywiad pogłębionyIZ Instytucja Zarządzająca RPO WK-P 2014-2020 Jst Jednostki samorządu terytorialnegoKE Komisja EuropejskaKM Komitet MonitorującyKOBIZE Krajowy Ośrodek Bilansowania i Zarządzania EmisjamiKPD Krajowy Plan DziałaniaKPFP Kujawsko-Pomorski Fundusz PożyczkowyKPGO Krajowy Program Gospodarowania OdpadamiKPOŚK Krajowy Program Oczyszczania Ścieków KomunalnychKPR Krajowy Program ReformKSRG Krajowy system ratowniczo-gaśniczyLED Ang. Light-Emitting Diode – dioda emitująca światłoMBP Mechaniczno-biologiczne przetwarzanie odpadówMFF Menadżer Funduszu FunduszyMGMiŻŚ Ministerstwo Gospodarki Morskiej i Żeglugi ŚródlądowejMtoe Megatona oleju ekwiwalentnegoMWt megawat mocy cieplnejMWe megawat mocy elektrycznejNFOŚiGW Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej

19

NGO Organizacja pozarządowaNIK Naczelna Izba KontroliOPZ Opis przedmiotu zamówieniaOSD Operator Systemu DystrybucyjnegoOSP Ochotnicza Straż PożarnaOZE Odnawialne źródła energiiPF pośrednik finansowyPGN Plan Gospodarki NiskoemisyjnejPI Priorytet InwestycyjnyPOIiŚ Program Operacyjny Infrastruktura i ŚrodowiskoPOP Program Ochrony PowietrzaPOŚ Program Ochrony ŚrodowiskaPROW Program Rozwoju Obszarów WiejskichPSZOK Punkt selektywnej zbiórki odpadów komunalnychPV FotowoltaikaRDLP Regionalna Dyrekcja Lasów PaństwowychRDW Ramowa Dyrektywa wodaRIPOK Regionalna Instalacja Przetwarzania OdpadówRLM Równoważna liczba mieszkańcówRPO WK-P 2014-2020, RPO WK-P

Regionalny Program Operacyjny Województwa Kujawsko-Pomorskiego na lata 2014-2020

SE 2020, Strategia Europa 2020

Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu

SEAP Plan działań na rzecz zrównoważonej energiiSP Studium przypadkuSPZOZ Samodzielny publiczny zakład opieki zdrowotnejSzOOP Szczegółowy Opis Osi PriorytetowychUM Urząd MarszałkowskiURE Urząd Regulacji EnergetykiV AKPOŚK Piąta Aktualizacja Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków KomunalnychWFOŚiGW Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki WodnejWPGO Wojewódzki Program Gospodarowania OdpadamiZIT Zintegrowane inwestycje terytorialneZOZ Zakład Opieki ZdrowotnejZZO Zakład zagospodarowania odpadów

20

1. Cel i metodologia badaniaGłównym celem niniejszej ewaluacji jest określenie wpływu projektów finansowanych ze środków RPO WK-P 2014-2020 na realizację celów Strategii Europa 2020 w obszarze ochrony środowiska i zmian klimatu. W badaniu zastosowano podejście badawcze oparte na ewaluacji wspieranej teorią uzupełnione wykorzystaniem studiów przypadku. Osią badania było zidentyfikowanie i ocena mechanizmu zmiany, czyli de facto zidentyfikowanie i ocena efektów, jak również próba zrozumienia mechanizmu zmiany, czyli odpowiedź na pytanie, na ile i w jaki sposób zidentyfikowane efekty przełożyły się na realizację celów Strategii Europa 2020.

Badanie zostało zrealizowane w oparciu o model przedstawiony na schemacie poniżej. Od góry przedstawiono:

• moduły badawcze odpowiadające poszczególnym elementom zaczerpniętym z teoretycznego podejścia ewaluacji wspieranej teorią;

• cele badawcze;• odpowiadające celom pytania ewaluacyjne;• przyporządkowane celom i pytaniom kryteria ewaluacyjne;• dominujące w danym module metody i techniki badawcze.

Rysunek 1. Model badania

Źródło: opracowanie własne

W badaniu wykorzystano następujące metody gromadzenia danych:

analizę dokumentów (lista analizowany dokumentów została przedstawiona w bibliografii); wywiady indywidualne oraz diady1 z przedstawicielami instytucji planujących i wdrażających

RPO WK-P oraz zaangażowanych w realizację IF (liczebności zostały przedstawione w tabeli poniżej);

1 Z uwagi na pandemię COVID-19 wywiady były prowadzone w formie zdalnej.

21

Moduł 1 Ocena teorii zmiany

1.1 Ocena użyteczności wsparcia udzielonego w ramach RPO WK-P w

obszarze ochrony środowiska i zmian klimatu

Pytania 1.1.1-1.1.7

użyteczność (w tym trafność)

analiza dokumentówIDI/ITI z przedstawicielami

instytucji

Moduł 2 Identyfikacja zmiany (efektów)

1.2. Efekty wsparcia udzielonego w ramach RPO WK-P w obszarze ochrony

środowiska i zmian klimatu w kontekście osiągania celów Strategii

EUROPA 2020

Pytania 1.2.1-1.2.13

skuteczność

CAWI/CATIITI z beneficjentami

Moduł 3 Ocena mechanizmów zmiany

1.3. Identyfikacja dobrych praktyk i barier w realizacji projektów w

ochrony środowiska i zmian klimatu w kontekście osiągania celów Strategii

EUROPA 2020

Pytania 1.3.1-1.3.4

skuteczność, trwałość, użyteczność

studia przypadkówbenchmarking

warsztat ewaluacyjny

Tabela 2. Liczba przeprowadzonych wywiadów indywidualnych

TYP RESPONDENTA LICZBA WYWIADÓW

Przedstawiciele jednostek zaangażowanych w przygotowanie i realizację RPO WK-P na lata 2014-2020

Razem: 8

Departament Funduszy Europejskich, Biuro ds. Środowiska i Transportu 2

Departament Funduszy Europejskich, Biuro ds. Przedsiębiorczości i Instrumentów Finansowych

1

Departament Wdrażania RPO 2

Departament Środowiska 1

Kujawsko-pomorskie Biuro Planowania Przestrzennego i Regionalnego 1

Urząd Miasta w Bydgoszczy, Biuro ZIT 1

Przedstawiciele instytucji zaangażowanych w realizację instrumentów finansowych Razem: 4

Europejski Bank Inwestycyjny 1

Kujawsko-Pomorski Fundusz Pożyczkowy Sp. z o.o. w Toruniu, 1

Pekao S.A. 1

Getin Noble Bank S.A 1

Eksperci ds. zmian klimatycznych i ochrony środowiska (Fundacja Sendzimira, Narodowa Agencja Poszanowania Energii)

Razem: 2

PRZEPROWADZONA LICZBA WYWIADÓW Razem: 14

Źródło: opracowanie własne

18 wywiadów telefonicznych z beneficjentami, badanie kwestionariuszowe CAWI/CATI wśród beneficjentów (kwestionariusz został wysłany

do beneficjentów 426 projektów, po uzupełnieniu CATI wypełnione zostały 353 ankiety, co oznacza stopę zwrotu w wysokości 82,9%);

badanie kwestionariuszowe CAWI/CATI wśród nieskutecznych wnioskodawców (kwestionariusz został wysłany do wnioskodawców 14 projektów, po uzupełnieniu CATI wypełnionych zostało 7 ankiet, co oznacza stopę zwrotu w wysokości 50%);

analizę 10 studiów przypadku: RPKP.03.01.00-04-0040/17 "Montaż instalacji OZE na terenie Gminy Zławieś Wielka"; RPKP.03.03.00-04-0013/17 "Termomodernizacja budynków użyteczności publicznej

na terenie miasta Włocławek - etap IV; RPKP.03.04.00-04-0030/17 „Ograniczenie niskiej emisji poprzez rozwój i

usprawnienie infrastruktury transportu miejskiego w Inowrocławiu”; RPKP.03.05.01-04-0006/16 „Termomodernizacja placówek oświatowych na terenie

miasta Bydgoszczy tj.: Przedszkole nr 20, Przedszkole nr 43, Zespół Szkół nr 4, Szkoła Podstawowa nr 19, Zespół Szkół nr 34”;

RPKP.03.05.02-04-0003/17 „Poprawa bezpieczeństwa i komfortu życia mieszkańców oraz wsparcie niskoemisyjnego transportu drogowego poprzez wybudowanie dróg

22

dla rowerów – droga Leszcz – Pigża – Brąchnowo – Biskupice – Warszewice – Kończewice”;

RPKP.04.02.00-04-0004/18 „Budowa Punktu Selektywnego Zbierania Odpadów Komunalnych (PSZOK) w Przecznie wraz z infrastrukturą techniczną”;

RPKP.04.03.00-04-0002/17 "Przebudowa gminnej oczyszczalni ścieków w miejscowości Lnianek oraz budowa i przebudowa sieci kanalizacyjnej na terenie Gminy”;

RPKP.04.05.00-04-0002/17 "Ochrona przyrody oraz ukierunkowanie ruchu turystycznego na obszarach cennych przyrodniczo na terenie Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Toruniu";

RPKP.04.06.01-04-0007/17-01 oraz RPKP.04.06.01-04-0002/18-01 „Modernizacja gospodarki osadowej - I i II etap (Kowalewo Pomorskie)”;

RPKP.04.06.03-04-0003/17 „Rewaloryzacja Parku Ludowego im. Wincentego Witosa w Bydgoszczy - I etap”;

analizę benchmarkingową 10 wybranych projektów typu best practice realizowanych w innych województwach2, które porównano do projektów RPO WK-P analizowanych w ramach studiów przypadku;

warsztat ewaluacyjny.

2 Do porównawczych studiów przypadku wybrano projekty z następujących programów: 3 projekty z województwa wielkopolskiego, po 2 projekty z województwa małopolskiego i śląskiego oraz po 1 projekcie z województwa pomorskiego i opolskiego, jak również 1 projekt z Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko.

23

2. Ocena trafności2.1. Poziom strategiczny

Czy w ramach RPO WK-P 2014-2020 zaprojektowano wsparcie, które odpowiada celom w zakresie zmian klimatu, zrównoważonego wykorzystania energii oraz ochrony środowiska określonym w Strategii EUROPA 2020? Czy założenia kierunków wsparcia pozostają aktualne w momencie realizacji badania?

Podstawą oceny spójności wsparcia zaprojektowanego w ramach RPO WK-P 2014-2020 z celami w zakresie zmian klimatu, zrównoważonego wykorzystania energii i ochrony środowiska określonych w Strategii EUROPA 2020 była analiza dokumentów strategicznych na poziomie UE, doprecyzowujących je dokumentów krajowych oraz dokumentów programowych RPO WK-P 2014-2020 tj.:

Europa 2020. Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu (Strategia Europa 2020, SE 2020);

inicjatywa przewodnia Europa efektywnie korzystająca z zasobów oraz Plan Działania na rzecz zasobooszczędnej Europy;

Krajowy Program Reform; Krajowy Plan Działania w zakresie energii ze źródeł odnawialnych; Regionalny Program Operacyjny Województwa Kujawsko-Pomorskiego na lata 2014-2020, Szczegółowy Opis Osi Priorytetowych RPO WK-P 2014-2020.

W Strategii Europa 2020 skwantyfikowano trzy główne cele energetyczno-klimatyczne zakładające, że do 2020 r. Unia Europejska:

o 20% zredukuje emisje gazów cieplarnianych (z opcją 30% redukcji, o ile w tym zakresie zostaną zawarte stosowne porozumienia międzynarodowe) w stosunku do poziomu emisji z 1990 r;

o 20% zwiększy udział energii odnawialnej w finalnej konsumpcji energii; o 20% zwiększy efektywność energetyczną w stosunku do prognoz na rok 2020.

Dodatkowo SE 2020 powołała tzw. inicjatywę przewodnią „Europa efektywnie korzystająca z zasobów”, w której KE przygotowała Plan Działania na rzecz zasobooszczędnej Europy. Jego celem jest zapewnienie wzrostu gospodarczego prowadzącego do osiągnięcia zrównoważonej przyszłości. Jako zasoby rozumiane są: surowce mineralne, źródła metali, źródła energii, zasoby ryb, zasoby drewna, zasoby wody, żyzne i czyste gleby, czyste powietrze, biomasa i różnorodność biologiczna.

Ekspercka analiza zapisów dokumentów strategicznych i programowych, jak również dane z wywiadów indywidualnych z przedstawicielami instytucji i wyniki analiz prowadzonych w ramach studiów przypadków, wskazały, że wsparcie zaprojektowane w ramach RPO WK-P 2014-2020 (na poziomie zapisów programowych) odpowiada celom w zakresie zmian klimatu i zrównoważonego wykorzystania energii ochrony środowiska określonym w Strategii Europa 2020.

Podsumowanie wyników analizy danych zastanych przedstawiono w tabeli poniżej – poszczególnym analizowanym działaniom programu przypisano potencjalny wpływ (na podstawie zakresu możliwych do wsparcia zadań opisanych jako typy projektów w SzOOP) w podziale na trzy cele energetyczno-klimatyczne SE 2020 oraz cel dotyczący ochrony pozostałych zasobów, w tym: wodnych, glebowych, powietrza i bioróżnorodności. Podwójnym znakiem i ciemniejszym deseniem zaznaczono działania, w których wszystkie realizowane projekty przyczyniają się do realizacji danego celu, a pojedynczym i jaśniejszym deseniem te, w których, w zależności od wyboru rozwiązań technologicznych lub

24

elementów przedsięwzięcia, cześć z nich może się przyczyniać do realizacji celu. Analizując tę tabelę należy jednak pamiętać, że w żaden sposób nie określa ona stopnia realizacji poszczególnych celów (ocena tego aspektu została przedstawiona w rozdziałach dotyczących efektów i wpływu) – wskazuje jedynie, czy dany wpływ może wystąpić.

Tabela 3. Ocena spójności celów wsparcia z celami SE 2020

DZIAŁANIE / PODDZIAŁANIE

REDUKCJA EMISJI GAZÓW CIEPLARNIANYCH

ZWIĘKSZENIE UDZIAŁU OZE

ZWIĘKSZENIE EFEKTYWNOŚCI ENERGETYCZNEJ

EUROPA EFEKTYWNIE KORZYSTAJĄCA Z ZASOBÓW

3.1 Wspieranie wytwarzania i dystrybucji energii ze źródeł odnawialnych

XX XX X XX (gł. źródła energii, powietrze)

3.2 Efektywność energetyczna w przedsiębiorstwach

XX X XX XX (gł. źródła energii)

3.3 Efektywność energetyczna w sektorze publicznym i mieszkaniowym

XX X XX XX (gł. źródła energii)

3.4 Zrównoważona mobilność miejska i promowanie strategii niskoemisyjnych

XX X XX (gł. powietrze, źródła energii)

3.5.1 Efektywność energetyczna w sektorze publicznym i mieszkaniowym w ramach ZIT

XX X XX XX (gł. źródła energii)

3.5.2 Zrównoważona mobilność miejska i promowanie strategii niskoemisyjnych w ramach ZIT

XX X XX (gł. źródła energii)

4.1.1 Poprawa ochrony przeciwpowodziowej i przeciwdziałanie suszy

X XX (wody)

4.1.2 Wzmocnienie systemów ratownictwa chemiczno-ekologicznego i służb ratowniczych4.2 Gospodarka odpadami X X XX (gł. gleba)4.3 Rozwój infrastruktury wodno-ściekowej

X X XX (gł. wody)

4.5 Ochrona przyrodyXX (gł. różnorodność biologiczna)

4.6.1 Wsparcie gospodarki wodno-ściekowej w ramach ZIT

X X XX (gł. wody)

4.6.3 Wsparcie ochrony zasobów przyrodniczych w ramach ZIT

XX (gł. różnorodność biologiczna)

Źródło: opracowanie własne na podstawie analizy danych zastanych

Działanie 3.1 w sposób bezpośredni w całości przyczynia się do realizacji trzech celów, tj.: zwiększenia udziału OZE, redukcji emisji gazów cieplarnianych oraz efektywnego wykorzystania zasobów (źródeł energii, powietrza). Pośrednio (w zależności od typu projektu i realizowanych w nim zadań) może również przyczyniać się do zwiększania efektywności energetycznej, np. w przypadku

25

projektów zakładających przebudowę lub modernizację instalacji lub infrastruktury do magazynowania, przesyłu i dystrybucji energii pochodzącej z OZE – w przypadku, gdy zakłada zmniejszenie strat energii podczas jej magazynowania, przesyłu lub dystrybucji.

Działanie 3.2 poprzez wsparcie wszystkich typów projektów określonych w SzOOP przyczynia się wprost do: zwiększenia efektywności energetycznej, redukcji emisji gazów cieplarnianych oraz efektywnego wykorzystania zasobów (źródeł energii). Projekty, które zakładają wykorzystanie OZE (typ projektu nr 6 z SzOOP), mogą również przyczyniać się do celu dotyczącego OZE.

Wszystkie typy projektów określone w SzOOP dla Działania 3.3 przyczyniają się do: zwiększenia efektywności energetycznej, redukcji emisji gazów cieplarnianych oraz efektywnego wykorzystania zasobów (źródeł energii). Projekty z elementami OZE mogą przyczyniać się również do realizacji ostatniego z celów SE 2020. Analogicznie przedstawia się sytuacja dla Poddziałania 3.5.1 realizowanego w ZIT.

Obydwa typy projektów inwestycyjnych z Działania 3.4 oraz Poddziałania 3.5.2 (w ramach ZIT) przyczyniają się do redukcji emisji gazów cieplarnianych oraz zmniejszenia zanieczyszczenia powietrza. Projekty z zakresu oświetlenia ulicznego mają również szansę przyczynić się do zwiększenia efektywności energetycznej.

Projekty z Poddziałań 4.1.1 i 4.1.2 w bezpośredni sposób nie przyczyniają się do realizacji celów energetyczno-klimatycznych SE 2020. Poddziałanie 4.1.1 przyczynia się do efektywnego wykorzystania zasobów wody (w zakresie jej retencjonowania). Potencjalnie mogłoby również przyczynić się do zwiększanie udziału z OZE. Dodatkowo, działania te zakładają adaptację do zmian klimatu, a ich celem jest zapobieganie i przeciwdziałanie skutkom zmian klimatycznych.

Projekty z Działań 4.2 i 4.3 (i odpowiednio 4.6.1 dla ZIT) przyczyniają się bezpośrednio do ochrony gleby oraz wód, a pośrednio mogą przyczyniać się również do zwiększenia efektywności energetycznej (w przypadku zastosowania energooszczędnych rozwiązań technologicznych) lub udziału OZE. Natomiast Działania 4.5 oraz 4.6.3 (w ramach ZIT) – do zachowania różnorodności biologicznej.

Tabela ta pokazuje, że wszystkie analizowane działania RPO WK-P przyczyniają się do realizacji celów klimatycznych, zrównoważonego wykorzystania energii oraz ochrony środowiska lub służą adaptacji do zmian klimatu. W kontekście ochrony powietrza brakuje bezpośredniego wsparcia dla budowy i rozbudowy sieci ciepłowniczych i wymiany indywidualnych źródeł ciepła, podczas gdy emisja pyłów związanych z indywidualnym ogrzewaniem budynków stanowi w skali kraju główną przyczynę przekroczeń dopuszczalnego średniorocznego poziomu pyłu PM10 (w 88%), pyłu PM2,5 (w 86,5%) oraz docelowego benzo(a)pirenu (w 98%) w powietrzu w strefach zaliczonych do klasy C w 2013 roku3. Brak ten został również zidentyfikowany w wywiadach indywidualnych, co jednak zostało wytłumaczone koniecznością podjęcia decyzji ukierunkowujących wsparcie w sytuacji niedoboru środków – po wzięciu pod uwagę wielkości alokacji oraz oszacowaniu potrzeb w zakresie strategii niskoemisyjnych (transport miejski vs sieci ciepłownicze i wymiana indywidualnych źródeł ciepła) programujący podjęli decyzję o koncentracji środków na transport niskoemisyjny.

Aktualność przyjętych na etapie programowania założeń dotyczących kierunków wsparcia została potwierdzona m.in. na podstawie analizy danych zastanych oraz w wywiadach indywidualnych. Jako

3 Krajowy Program Ochrony Powietrza do roku 2020 (z perspektywą do 2030). Ochrona powietrza, Ministerstwo Środowiska, Warszawa, 2015.

26

elementy brakujące lub wsparte w nienależytym stopniu można wskazać: wymienione powyżej interwencje w zakresie ograniczania niskiej emisji z sektora bytowo-komunalnego4, działania z zakresu gospodarowania wodami, zwłaszcza w miastach, i przeciwdziałanie skutkom katastrof naturalnych (w tym suszy), przedsięwzięcia nakierowane na nisko energetyczne chłodzenie, działania związane z oszczędnością energii elektrycznej w miastach, zaadresowanie problemów związanych z recyklingiem odpadów.

Czy wskaźniki służące monitorowaniu postępów i efektów wdrażania projektów są skorelowane z celami Strategii EUROPA 2020 w kontekście zmian klimatu i ochrony środowiska?

Na ile zapisy Programu i SzOOP RPO WK-P 2014-2020 w ujęciu planistycznym zapewniają możliwość osiągnięcia trzech wskaźników tejże Strategii (określanych w skrócie 20/20/20)?

Skwantyfikowane w Strategii Europa 2020 trzy główne cele energetyczno-klimatyczne zostały ustanowione na poziomie całej UE. Dla poszczególnych krajów zostały dookreślone w Krajowych Programach Reform (dalej KPR). W pierwszej publikacji KPR, określając cele krajowe Strategii Europa na rok 2020, Polska zadeklarowała spadek zużycia energii pierwotnej do poziomu ok. 96 Mtoe (czyli w latach 2010-2020 o 13,6 Mtoe). Wymagany dla interwencji wspartych w ramach 3 osi priorytetowej wskaźnik dotyczący redukcji zapotrzebowania na energię elektryczną wyrażony w kWh/rok można przeliczyć na zapisany w KPR wskaźnik spadku zużycia energii pierwotnej wyrażony w Mtoe5. Ze względu na wielkość alokacji spodziewany wkład RPO WK-P w realizację wskaźnika będzie znikomy.

Pozostałe dwa cele energetyczno-klimatyczne SE 2020 zostały skwantyfikowane dla Polski w dodatkowych dokumentach. W Krajowym Planie Działania w zakresie energii ze źródeł odnawialnych (dalej zwanym KPD OZE) ogólny cel krajowy dotyczący udziału energii ze źródeł odnawialnych w ostatecznym zużyciu energii brutto ustalono na poziomie 15% w 2020 r. (przy czym cele sektorowe obejmują: dla energii elektrycznej – 19%, dla ciepłownictwa i chłodnictwa – 17%, dla transportu – 10% udziału energii ze źródeł odnawialnych w końcowym zużyciu energii brutto). Wymagany dla interwencji wspartych w ramach Działań 3.1, 3.2, 3.3 (w przypadku zastosowania OZE) oraz 3.5.1 (w przypadku zastosowania OZE) wskaźnik wolumenu produkcji energii elektrycznej z OZE wyrażony w MWhe/rok umożliwia ocenę stopnia realizacji celu SE 2020 dotyczącego udziału energii ze źródeł odnawialnych w ostatecznym zużyciu energii brutto. Ze względu na wielkość alokacji, jak również z uwagi na wysoką dynamikę wzrostu produkcji energii ze źródeł nieodnawialnych, możliwy wkład RPO WK-P w realizację wskaźnika będzie marginalny.

Ostatni z celów SE 2020, dotyczący redukcji emisji gazów cieplarnianych, został skwantyfikowany na podstawie ustaleń tzw. pakietu energetyczno-klimatycznego przyjętego w 2009 r. Dopuszczalna zmiana emisji gazów cieplarnianych dla Polski w sektorach nieobjętych Europejskim Systemem Handlu Emisjami (ETS) (sektor komunalno-bytowy, transport, rolnictwo, odpady, przemysł poza ETS) w 2020 r. została ustalona na poziomie +14% w stosunku do 2005 r. Wymagany dla większości analizowanych działań z 3 osi priorytetowej wskaźnik dotyczący szacowanego rocznego spadku emisji gazów cieplarnianych wyrażony w tys. ton ekwiwalentu CO2 umożliwia ocenę stopnia realizacji celu SE 2020 dotyczącego redukcji emisji gazów cieplarnianych – po rozszacowaniu emisji

4 Zwłaszcza biorąc pod uwagę bardziej aktualne dokumenty dla województwa kujawsko-pomorskiego, tj.: Program Ochrony Środowiska województwa kujawsko-pomorskiego na lata 2017-2020 z perspektywą na lata 2021-2024 oraz POP uchwalone w dniu 22.06.2020 dla wszystkich czterech stref: aglomeracji bydgoskiej, miasta Torunia, miasta Włocławka oraz strefy kujawsko-pomorskiej.5 Np. z wykorzystaniem kalkulatora https://www.unitjuggler.com/convert-energy-from-kWh-to-Mtoe.html.

27

gazów cieplarnianych do poziomu województwa. Spodziewany wpływ interwencji w tym zakresie może okazać się w skali województwa zauważalny.

2.2. Poziom wyboru W jaki sposób na etapie składania wniosku o dofinansowanie sprawdzana jest zgodność projektów z zapisami Strategii EUROPA 2020?

W SzOOP RPO WK-P 2014-2020 kryteria wyboru projektu zostały podzielone na:

zero-jedynkowe kryteria formalne; zero-jedynkowe kryteria merytoryczne ogólne; zero-jedynkowe kryteria merytoryczne szczegółowe dostępowe; kryteria merytoryczne szczegółowe – punktowe.

Sprawdzenie zgodności wniosku o dofinansowanie z zapisami SE 2020 jest dokonywane na etapie oceny formalnej. SzOOP zakłada, że jeśli projekt jest zgodny z typami projektów przewidzianymi do wsparcia w ramach działania/poddziałania i jego cele wspierają realizację celów określonych w działaniu (które jest zgodne z celami SE 2020), to przyczynia się do realizacji celów tej strategii. Sprawdzenia tego dokonuje się, zgodnie z informacjami uzyskanymi w toku wywiadów indywidualnych, w oparciu o weryfikację dokumentacji projektowej, czyli de facto weryfikację oświadczenia wnioskodawcy o realizacji celów SE 2020. Dodatkowo, wnioskodawcy opisują we wniosku o dofinansowanie zgodność projektu z zasadami horyzontalnymi, w tym zasadą zrównoważonego rozwoju, oraz odpowiadają na pytania o sposób wpływu na realizację trzech wskaźników SE 2020. Odpowiedzi są opisowe, a nie skwantyfikowane, i zawierają zapisy z projektów budowlanych lub opis rozwiązań technologicznych. Te opisy nie są weryfikowane w ramach procesu oceny projektów, eksperci sprawdzają jedynie, czy zostały zawarte we wniosku.

Podejście takie należy ocenić pozytywnie, gdyż nie powoduje ono nadmiernego i dodatkowego obciążenia podczas procesu oceny – z doświadczenia ewaluatora wynika bowiem, że punktowane (a nie zerojedynkowe) kryteria dotyczące np. spełniania zasad horyzontalnych czy przyczyniania się do realizacji celów stosowane w innych programach lub poprzednich perspektywach finansowych de facto kończyły się przyznaniem maksymalnej liczby punktów wielu projektom, więc nie stanowiły czynnika różnicującego projekty. Zerojedynkowe sprawdzenie zgodności projektu z możliwym do wsparcia typem działań oraz z celami Działania jest wystarczające do wstępnego zakwalifikowania projektu do dalszej oceny.

Czy kryteria wyboru projektów i regulaminy konkursów realizowanych w ramach 3. i 4. Osi Priorytetowej RPO WK-P 2014-2020 zapewniają wybór projektów, które odpowiadają na aktualne potrzeby i wyzwania wynikające z zapisów Strategii EUROPA 2020 w kontekście zmian klimatu i ochrony środowiska?

W przypadku punktowanych kryteriów merytorycznych punkty są przyznawane w widełkach, np. od 0 do 3, 5, lub 10 punktów. Kryteria te są mierzalne – przyznanie konkretnej liczby punktów jest uzależnione od stopnia spełniania przez projekt skwantyfikowanych kryteriów. Część z nich jest obliczana niezależnie dla każdego projektu, a część porównywana w całej puli złożonych wniosków (np. efektywność kosztowa rozumiana jako nakład środków finansowych UE przypadający na jednostkę osiągniętego efektu). Wśród merytorycznych kryteriów punktowanych są również kryteria, w których wnioskodawca musi osiągnąć minimalną liczbę punktów, aby kryterium zostało spełnione. Część z kryteriów, co w kontekście realizacji celów klimatycznych i środowiskowych jest bardzo pozytywne, promuje również stosowanie rozwiązań ponadstandardowych, dodatkowych

28

(przykładem może być kryterium dotyczące kupowanego taboru autobusowego, które wymagało, by nabyte pojazdy spełniały normy emisji spalin co najmniej EURO VI) lub spełnianie norm przyszłościowych przewidując np. w takim przypadku możliwość zwiększenia stopy dofinansowania. Wszystkie te założenia wyjściowe stanowią bazę dla trafnie skonstruowanego i potencjalnie skutecznego oraz efektywnego systemu wyboru projektów, który również powinien przyczyniać się do realizacji strategicznych celów – w przypadku doboru właściwego zestawu kryteriów (te zostaną omówione dokładniej poniżej dla wybranych schematów wsparcia, które, w ramach każdego działania, są kluczowe z punktu widzenia realizacji klimatycznych i środowiskowych celów SE 2020).

Analizę kryteriów wyboru projektów warto zacząć od zweryfikowania ich jasności i zrozumiałości dla beneficjentów. Na poniższych wykresach przedstawiono ich odpowiedzi na pytanie o zrozumiałość kryteriów formalnych (pierwszy wykres) oraz merytorycznych (drugi wykres).

Wykres 1. Zestawienie odpowiedzi beneficjentów 3 i 4 osi na pytanie „Czy podczas przygotowywania dokumentacji aplikacyjnej do projektu mieli Państwo problem ze zrozumieniem kryteriów oceny?”

Ogółem

Oś 3

Oś 4

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

26.9%

26.5%

28.6%

69.7%

69.6%

70.0%

1.7%

1.8%

1.4%

0.8%

1.1%

0.8%

1.1%

Kryteria oceny merytorycznej

Zdecydowanie zrozumiałe Raczej zrozumiałe Raczej niezrozumiałeZdecydowanie niezrozumiałe Trudno powiedzieć

Źródło: CAWI/CATI, N=353

Zdecydowana większość beneficjentów oceniła, zarówno kryteria formalne (97%), jak i merytoryczne (97%) jako zdecydowanie zrozumiałe oraz raczej zrozumiałe. W związku z powyższym, warto przeanalizować teraz ich trafność w kontekście przyczyniania się do realizacji celów SE 2020.

W Działaniu 3.1 w przypadku wsparcia mikroinstalacji OZE konstrukcja zestawu kryteriów oraz ich punktacja powinna zapewniać wybór projektów optymalnych pod kątem realizacji klimatycznych i środowiskowych celów SE 2020 (patrz tabela poniżej).

Tabela 4. Ocena zestawu kryteriów pod kątem wyboru projektów w jak najwyższym stopniu i efektywnie przyczyniających się do realizacji celów klimatycznych i środowiskowych SE 2020 – Działanie 3.1 Mikroinstalacje OZE

KRYTERIA KOMENTARZE

Zgodność projektu z właściwymi programami ochrony powietrza i minimalne wymagania dotyczące źródeł ciepła opalanych biomasą (Tak/Nie)

Te 2 kryteria dostępowe zapewniają minimalne warunki, które projekt musi spełnić i dotyczą ochrony powietrza oraz ładu przestrzennego.

29

KRYTERIA KOMENTARZE

Zgodność ze standardami kształtowania ładu przestrzennego w województwie (Tak/Nie)Likwidacja źródeł ciepła na paliwa stałe (0/1)Zgodność z Planem Gospodarki Niskoemisyjnej (PGN) lub Planem działań na rzecz zrównoważonej energii (SEAP) (0/3)

Te 2 kryteria punktowane w bezpośredni sposób promują wybór projektów odpowiadających na klimatyczne i środowiskowe potrzeby oraz wyzwania wynikające z SE 2020 (zwł. ochrona powietrza).

Efektywność kosztowa mikroinstalacji (*10)

Kryterium to powinno stymulować maksymalizację efektów środowiskowych w odniesieniu do kosztów, jednak wykorzystuje wskaźnik mocy zainstalowanej, a nie produkcji energii z OZE. Instalacje wykorzystujące energię słońca (solary czy PV) mają znacznie (nawet kilkakrotnie) niższy koszt inwestycyjny w przeliczeniu na 1 MW mocy zainstalowanej niż instalacje biogazowe, natomiast ich produktywność z 1 MW jest znacznie niższa niż dla instalacji biogazowej (dla instalacji wykorzystujących energię słońca jest to ok. 1 tys. h/rok, a dla biogazu – między 6 a 8 tys. h/rok). Oznacza to, że 1 MW mocy zainstalowanej w solarach/PV przekłada się na kilkukrotnie mniejszą ilość wyprodukowanej energii i proporcjonalnie kilkukrotnie mniejszy poziom redukcji emisji CO2.

Liczba mikroinstalacji w projekcie (0-5) Kryterium to pośrednio stymuluje maksymalizację efektów (mikroinstalacja może mieć określoną moc maksymalną, im większa liczba instalacji tym większa łączna moc oraz produkcja energii).

Preferowane typy mikroinstalacji (do 5 pkt)

Fakt, że instalacja biogazowa jest niżej punktowana niż instalacja solarna czy fotowoltaiczna (3 pkt vs 5 pkt) nie sprzyja, ze względów opisanych powyżej, maksymalizacji efektów ekologicznych w postaci zwiększenia produkcji energii z OZE, a w konsekwencji – redukcji emisji gazów cieplarnianych.

Lokalizacja projektu na obszarze chronionym (0/5)

Kryterium to nie przyczynia się bezpośrednio do realizacji celów klimatycznych SE, pośrednio może przyczyniać się zmniejszenia zanieczyszczenia na obszarach chronionych, czyli zwiększania różnorodności biologicznej w dłuższej pespektywie. Jako obszary chronione zostały wskazane również uzdrowiska, co ma większe znaczenie społeczne niż środowiskowe.

Źródło: opracowanie własne na podstawie Załącznika nr 3 do SzOOP (wersja z 27.05.2020).

W naborze w 2016 r. nie została wykorzystana pełna pula środków przeznaczona na projekty w schemacie 1 (mikroinstalacje OZE w budynkach publicznych mieszkaniowych), co mogło wskazywać, że zapisy regulaminu konkursu, takie jak maksymalna kwota dofinansowania (500 tys. zł na projekt przy max. 50% poziomie dofinansowania) nie były właściwe z punktu widzenia potrzeb wnioskodawców. IZ podjęła jednak odpowiednie działania zaradcze, ponieważ w kolejnym naborze maksymalna kwota dofinansowania została zwiększona do 1 mln zł i w konsekwencji wszystkie środki w naborze zostały wykorzystane. W ostatnim naborze wniosków w Działaniu 3.1, przeprowadzonym w 2020 r. (konkurs nr RPKP.03.01.00-IZ.00-04-383/20), wszystkie kryteria punktowe (a więc dotyczące: rodzajów instalacji, liczby instalacji, efektywności kosztowej, lokalizacji na terenie chronionym, likwidacji źródeł ciepła na paliwa stale, zgodności z PGN) mają charakter fakultatywny, tj. mają być oceniane wyłącznie w przypadku, gdy wartość dofinansowania w złożonych wnioskach przekracza dostępną w konkursie alokację. Oznacza to, że przyjęto podejście do wyboru projektów oparte o spełnienie warunków minimalnych dotyczących projektu, natomiast premiowanie pożądanych cech dodatkowych projektu będzie miało zastosowanie tylko w przypadku konkurencji o

30

środki. Takie podejście wynika prawdopodobnie z historii naborów przeprowadzonych w Działaniu 3.16 – dotychczas kwota wnioskowanego dofinansowania nie przekraczała budżetu naboru i ocena punktowa (przy braku minimalnego poziomu punktacji dla uzyskania pozytywnego wyniku oceny), nie miała żadnego wpływu na selekcję projektów. W tym ostatnim naborze jednak kwota wnioskowanego dofinansowania niemal 3 krotnie przewyższa budżet naboru i zastosowanie kryteriów punktowych będzie miało miejsce. W tej sytuacji po raz pierwszy dla omawianego typu projektu kryteria punktowe będą miały wpływ na wybór projektów do dofinansowania.

Z punktu widzenia realizacji celów Strategii Europa 2020, zasadne jest premiowanie efektu ekologicznego w postaci ilości wyprodukowanej energii oraz redukcji emisji C02 (a nie samej mocy zainstalowanej czy liczby instalacji) oraz efektywności kosztowej w odniesieniu do tych właśnie wskaźników. Ponadto można zauważyć, że realne koszty inwestycyjne okazują się częstokroć istotnie niższe (lub potencjalnie także wyższe) niż zakładano na etapie wnioskowania o dofinansowanie, co jest związane, z jednej strony z długim czasem, który upływa między etapem przygotowania projektu a jego realizacją (minimum 1 rok, częstokroć 2 lata), z drugiej z dynamicznym rozwojem rynku OZE w Polsce (spadek cen). W tym kontekście zastosowanie kryteriów wyboru opartych na ocenie efektywności kosztowej może nie być do końca racjonalne.

Podsumowując, w przypadku rzeczywistej konkurencji o środki, zastosowane w danym schemacie kryteria nie pozwolą w odpowiednim stopniu zmaksymalizować efektów ekologicznych istotnych z punktu widzenia realizacji celów SE 2020.

W Działaniu 3.3 i Poddziałaniu 3.5.1 jednym z kluczowych merytorycznych szczegółowych kryteriów dostępowych jest zgodność zakresu prac projektowych z wynikami przeprowadzonego wcześniej audytu energetycznego budynków. Solidne przeprowadzenie audytu gwarantuje więc kompleksowość projektu inwestycyjnego, jego trafność koncepcyjną oraz dobór optymalnych technologii dla osiągnięcia jak największego efektu ekologicznego. Kryteria dostępowe zakładają również zgodność z PGN, Krajowym Planem działań dotyczącym efektywności energetycznej dla Polski, Krajowym Planem mającym na celu zwiększenie liczby budynków o niskim zużyciu energii oraz Przewodnikiem technicznego finansowania modernizacji energetycznej budynków finansowanych w ramach Polityki Spójności. Kryteria te zapewniają już na etapie dostępu realizację celów energetyczno-klimatycznych SE 2020 w stopniu zgodnym z aktualną technologią. Co więcej, szczegółowe merytoryczne kryteria dostępowe zakładają również skoordynowanie wymiany lub modernizacji źródeł ciepła z termomodernizacją budynku, a tym samym zakładają dodatkowe efekty w postaci ochrony powietrza.

Punktowane kryteria wyboru (strategiczne oraz formalne stosowane na etapie preselekcji) zakładały maksymalizację efektów ekologicznych – patrz tabela na kolejnej stronie.

6 Podobne rozwiązania, które miały na celu przyspieszenie oceny, zastosowano również w innych naborach.

31

Tabela 5. Ocena zestawu kryteriów pod kątem wyboru projektów w jak najwyższym stopniu i efektywnie przyczyniających się do realizacji celów klimatycznych i środowiskowych SE 2020 – Działanie 3.3

KRYTERIA KOMENTARZE

Efektywność kosztowa projektu (*10)Kryterium stymulujące maksymalizację efektów środowiskowych w odniesieniu do kosztów.

Stopień w jakim projekt przyczyni się do zwiększenia efektywności energetycznej (2-10)

Stopień redukcji gazów cieplarnianych (*10)

Stopień redukcji emisji pyłu PM 10 (*10)

Kryteria odnoszące się bezpośrednio do maksymalizacji efektów ekologicznych i promujące projekty przyczyniające się do realizacji celów klimatycznych i środowiskowych SE 2020 w możliwie najwyższym stopniu.

Dodatkowe prace wynikające z audytu podnoszące standard techniczny budynku (0/4)

Zastosowanie systemów zarządzania energią w budynku przyczyni się do maksymalizacji efektów.

Pozostałe kryteria nie mające wpływu na realizację celów energetyczno-klimatycznych oraz środowiskowych SE 2020 – w sumie do 19 pkt

Źródło: opracowanie własne na podstawie Załącznika nr 3 do SzOOP (wersja z 27.05.2020).

Zastosowane w taki sposób kryteria w wysokim stopniu (30 punktów na 63 możliwych do uzyskania) mobilizowały wnioskodawców do maksymalizacji efektów ekologicznych. Ponadto sposób wyliczenia poziomu dofinansowania uzależniony jest od wielkości efektu ekologicznego w postaci zwiększenia efektywności energetycznej, co również może przyczyniać się w znacznym stopniu do maksymalizacji efektów ekologicznych. Kryterium efektywności kosztowej oceniane w odniesieniu do całej puli złożonych wniosków stymulowało racjonalizację kosztów po stronie beneficjentów, a jednocześnie maksymalizację efektów ekologicznych w ramach alokacji dostępnej w ramach naboru. Z drugiej jednak strony, co podkreślono w studium przypadku, zastosowanie tego typu kryteriów powstrzymuje jednak wnioskodawców od zastosowania bardzo drogich, w tym także innowacyjnych rozwiązań technologicznych, i w konsekwencji może w pewnym stopniu ograniczać skalę możliwych do osiągnięcia efektów ekologicznych. Ponadto, jak pokazuje praktyka wdrożeniowa, ostatecznie realne koszty inwestycyjne okazują się często istotnie wyższe niż szacowano na etapie wnioskowania (a więc niż te, które podlegają ocenie w ramach omawianych kryteriów), co jest związane z jednej strony z długim czasem, który upływa między etapem przygotowania projektu a jego realizacją (minimum 1 rok, częstokroć 2 lata), z drugiej z dynamicznymi zjawiskami na rynku wykonawczym (duży popyt na usługi w jednym czasie – znaczący wzrost cen). W tym kontekście zastosowanie kryteriów wyboru opartych na ocenie efektywności kosztowej może nie być do końca racjonalne.

W przypadku Poddziałania 3.5.1 dodatkowo zastosowano jeszcze kryterium zachęcające do wprowadzenia dodatkowych elementów projektów, takich jak OZE.

Podsumowując, wydaje się, że zastosowane w Działaniu 3.3 podejście zapewniało tzw. „złoty środek”, tj. potrzebną kompleksowość inwestycji oraz duży efekt ekologiczny, przy jednoczesnej racjonalności kosztowej. Z punktu widzenia realizacji celów SE 2020 podejście to należy ocenić jako dobrą praktykę, wspierającą skuteczność interwencji, z zastrzeżeniami jak powyżej (ograniczenie zastosowania innowacji i nowoczesnych, drogich technologii; nieadekwatność oceny założeń wnioskowych względem realnie poniesionych kosztów realizacji).

32

W przypadku Działania 3.4 i Poddziałania 3.5.2 również zastosowano dostępowe kryteria merytoryczne szczegółowe zakładające zgodność projektów z PGN, Zrównoważonym Planem Mobilności Miejskiej oraz Planem działań na rzecz zrównoważonej energii (SEAP). W ramach oceny merytorycznej założono punktowanie (w przypadku projektów dotyczących taboru):

efektywności ekologicznej – 5 pkt przy zakupie min. 50% taboru o napędzie elektrycznym; wpływu projektu na realizację założeń zrównoważonej mobilności miejskiej (0-10) poprzez:

szersze wykorzystanie efektywnego transportu publicznego i niezmotoryzowanego indywidualnego, zmniejszenie wykorzystania samochodów osobowych, integrację gałęzi transportu, niższą emisję zanieczyszczeń powietrza, hałasu oraz niższe zatłoczenie, poprawę bezpieczeństwa ruchu drogowego;

stopnia zwiększenia wykorzystania komunikacji zbiorowej (*10) – ocenie podlega wzrost liczby pasażerów planowany do osiągnięcia w wyniku realizacji projektu, który jest punktowany w odniesieniu do całej puli wniosków złożonych w danym naborze;

stopnia redukcji CO2 (*10) – ocenie podlega stopień przyczyniania się do redukcji emisji gazów cieplarnianych, w szczególności CO2, w odniesieniu do wielkości zaangażowanych środków w realizację projektu, weryfikowany w odniesieniu do całej puli wniosków złożonych w danym naborze.

O ile trzy pierwsze kryteria nie budzą zastrzeżeń i powinny pozwolić wybrać projekty przyczyniające się do realizacji celów energetyczno-klimatycznych i środowiskowych SE 2020, o tyle ostatnie kryterium, stosowane również dla innych typów projektów z zakresu transportu niskoemisyjnego budzi duże wątpliwości. Już sam wskaźnik dotyczący szacowanego spadku emisji gazów budzi wątpliwości w przypadku tego typu projektów – jego wartość zależy od założeń przyjętych podczas wnioskowania i nie jest weryfikowalna. W związku z powyższym, wykorzystanie go w kryterium wyboru projektów jako jednego z kluczowych może okazać się nieskuteczne, jeśli chodzi o maksymalizację efektów ekologicznych – w praktyce może okazać się, że większą liczbę punktów otrzyma projekt, dla którego konsultanci przyjęli nierealistyczne założenia, jeśli chodzi o potencjał redukcji emisji.

Jako że projekty z Działania 4.1 mają na celu adaptację do zmian klimatu, a nie mitygację7, kryteria wyboru zasadniczo nie zakładają przyczyniania się do realizacji energetyczno-klimatycznych celów SE 2020. Jednak w przypadku projektów retencyjnych jest jedno kryterium dotyczące wykorzystania rozwiązań z OZE – ocenie podlega czy w wyniku realizacji projektu stworzona zostanie podstawowa infrastruktura, która może zostać wykorzystana w celu budowy urządzeń generujących energię elektryczną w oparciu o zasoby wodne (OZE z wody). Jednak możliwa do uzyskania liczba punktów (0 lub 2 na 30 możliwych punktów) nie spowoduje, że uwzględnienie OZE będzie kluczowe i przeważające w wyborze.

Kryteria wyboru zaplanowane dla Działania 4.2 w odniesieniu do wsparcia dla PSZOK zapewniają dostęp tylko tym inwestycjom, które odpowiadają na aktualne potrzeby gmin w zakresie gospodarki odpadami. Natomiast kryteria merytoryczne punktowane premiują projekty kompleksowe i zapewniające zgodność z hierarchią sposobów postępowania z odpadami (kryterium Dodatkowe funkcje PSZOK), z łatwym i bliskim dostępem dla mieszkańców (Preferowana lokalizacja PSZOK, Zasady funkcjonowania PSZOK), jak również blisko powstawania strumieni odpadów lub miejsc ich dalszego przetwarzania (Preferowana lokalizacja PSZOK). Zastosowane kryteria są trafne z punktu

7 Mitygacja - działania mające na celu ograniczanie zmian klimatycznych, zmniejszanie emisji gazów cieplarnianych.

33

widzenia osiągania celów środowiskowych, niemniej jednak, prawdopodobnie ze względu na stosunkowo niewielką podaż projektów (nie ma konkurencji), nie funkcjonują one w sposób optymalny – dofinansowanie może otrzymać projekt przeciętny. Możliwym działaniem naprawczym byłaby zmiana tych kryteriów na dostępowe lub ustalenie minimalnej liczby punktów, którą projekt musi osiągnąć, aby otrzymać dofinansowanie.

W Działaniu 4.3 oraz Poddziałaniu 4.6.1 zastosowano m.in. następujące kryteria premiujące rozwiązania lub efekty ekologiczne: przewidywana liczba dodatkowych osób korzystających z ulepszonego oczyszczania ścieków (*10 w Działaniu 4.3 lub 0/5 w Poddziałaniu 4.6.1), lokalizacja projektu na obszarze chronionym (0/4), wdrożenie inteligentnych systemów zarządzania sieciami wodno-kanalizacyjnymi, w tym kanalizacji deszczowej, pozwalających na efektywne i oszczędne korzystanie z zasobów wodnych (0-4), zapewnienie oszczędności wody (0/4), wdrożenie technologii umożliwiających wykorzystanie odnawialnych źródeł energii (0/4). Jednak podobnie, jak w Działaniu 3.4, udział punktacji np. za technologie OZE (4 pkt na 40 do zdobycia), nie spowodował, że w puli wybranych projektów pojawiło się dużo uwzględniających OZE (3 projekty). Co więcej, problematyczne okazało się być połączenie kryteriów właściwych dla 3 różnych typów projektów, czyli kanalizacyjnych (liczba dodatkowych osób korzystających z ulepszonego oczyszczania ścieków), wodnych (oszczędne korzystanie z wody) i dotyczących opadów (wdrożenie inteligentnych systemów zarządzania sieciami wodno-kanalizacyjnymi, w tym kanalizacji deszczowej, pozwalających na efektywne i oszczędne korzystanie z zasobów wodnych). Jeżeli jakiś projekt nie obejmował swym zakresem wszystkich typów działań (np. dotyczył tylko kanalizacji), otrzymywał z góry mniejszą liczbę punktów. Z drugiej jednak strony, takie podejście promuje projekty kompleksowe.

W Działaniu 4.5 punktowane kryteria merytoryczne premiowały bardzo różne aspekty realizacji projektów. Pierwszy punktował lokalizację na obszarach nieobjętych ochroną, na których dotychczas nie podejmowano żadnych działań związanych z ochroną siedlisk lub gatunków lub na obszarze szczególnie zagrożonym wymagającym odnowy, tj. powstałym po rekultywacji danego terenu (0/5). Z kolei inne kryterium premiowało projekty zlokalizowane na obszarach Natura 2000 (0-2). Realizacja działań związanych z ochroną gatunków i siedlisk była premiowana 8 punktami, a jednocześnie możliwa była realizacja projektów wyłącznie edukacyjnych. Duża liczba różnych możliwych do wsparcia projektów skutkuje rozproszeniem punktów i powoduje, że w działaniu tym nie widać strategicznej koncentracji.

Podobnie przedstawia się sytuacja w Poddziałaniu 4.6.3. W poddziałaniu tym, wg założeń programowych, projekty były wdrażane w ramach całościowej koncepcji ograniczenia degradacji środowiska przyrodniczego i wzmocnienia różnorodności biologicznej na obszarze objętym ZIT i miały dotyczyć m.in. realizacji działań w ramach zielonej infrastruktury na obszarach miejskich i podmiejskich oraz rozwoju centrów różnorodności biologicznej na obszarach zurbanizowanych, w tym w parkach miejskich. Kryteria znów dotyczyły zarówno lokalizacji projektu na obszarze chronionych (0/5) oraz miejsca realizacji projektu (0-5). Kryterium dotyczące ochrony siedlisk zostało oszacowane na maksymalnie 5 punktów, a kryterium dotyczące zielonej infrastruktury premiowało uwzględnienie przyrodniczych ścieżek edukacyjnych (0/4), a nie realizację działań rewitalizacyjnych na terenach miejskich obszarów zieleni (reprezentujących tutaj zieloną infrastrukturę). Z analizy studium przypadku wynika, że kryteria zastosowane w Poddziałaniu 4.6.3 w porównaniu do Działania 4.5 były do pewnego stopnia mylące i na wstępie zniechęcające dla potencjalnych wnioskodawców z obszaru „zielonej infrastruktury”. Pomimo zupełnie odmiennej specyfiki projektów, realizowanych w 4.6.3 poza obszarami chronionymi na terenie aglomeracji miejskiej, zastosowano te same co w

34

przypadku Działania 4.5 kryteria oceny w odniesieniu do oceny wskaźników, jak również zdecydowanej większości do pozostałych aspektów z zakresu szeroko pojętej ochrony przyrody, gatunków i siedlisk. Analiza list projektów wybranych do dofinansowania w ramach obu schematów ZIT wskazuje, że dofinansowanie uzyskały przede wszystkim projekty dotyczące budowy ścieżek edukacyjno-przyrodniczych.

Podsumowując ocenę kryteriów wyboru projektów, można stwierdzić, że sam system kryteriów wyboru projektów i jego bazowe założenia został opracowany prawidłowo, kryteria dla większości działań są trafne i powinny przyczyniać się wyboru najbardziej optymalnych projektów pod kątem realizacji celów strategicznych i środowiskowych. Podobną ocenę kryteriom wyboru wystawili beneficjenci – uważają oni w zdecydowanej większości (80%), że w oparciu o kryteria wyboru przyjęte w RPO WK-P projekty najwyższej jakości miały szansę na zdobycie największej liczby punków.

Wykres 2. Zestawienie odpowiedzi beneficjentów na pytanie „Czy w Państwa ocenie szansę na zdobycie największej liczby punktów (w oparciu o przyjęte kryteria wyboru) miały projekty najwyższej jakości?”

Ogółem

Oś 3

Oś 4

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

15%

16%

10%

65%

66%

63%

2%

2%

3%

18%

16%

24%

Zdecydowanie tak Raczej tak Raczej nie Zdecydowanie nie Trudno powiedzieć

Źródło: CAWI/CATI, N=353

Spośród kryteriów, które powtarzały się w poszczególnych działaniach i konkursach beneficjenci wskazali jako kryteria w najwyższym stopniu przyczyniające się do realizacji celów energetyczno-klimatycznych (zdecydowanie tak, raczej tak) te dotyczące:

zgodności z sektorowymi planami i strategiami (85%); celu SE w postaci redukcji emisji gazów cieplarnianych (80%); efektywności kosztowej (odniesionej do wskaźników rezultatu ocenianej poprzez porównanie

do całej puli projektów) (72%); na końcu zaś kryterium dotyczące lokalizacji na obszarach chronionych (59%).

35

Wykres 3. Zestawienie odpowiedzi beneficjentów na pytanie „Czy w Państwa opinii, wymienione poniżej kryteria oceny projektów zastosowane w RPO WK-P pozwoliły wybrać do dofinansowania projekty przyczyniające się w najwyższym stopniu do realizacji celów energetyczno-klimatycznych i środowiskowych?”

Zgodność z planami (PGN lub SEAP lub Gospodarki Odpadami lub KPOŚK)

Stopień redukcji gazów cieplarnianych

Lokalizacja projektu na obszarze chronionym

Efektywność kosztowa (rozumiana jako nakład środków finansowych UE przypadający na jednostkę wskaźnika)

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

28.9%

31.2%

17.8%

17.0%

56.4%

49.3%

40.5%

55.2%

2.8%

2.0%

9.6%

5.1%

1.7%

1.4%

3.4%

2.0%

6.5%

7.4%

20.1%

15.0%

3.7%

8.8%

8.5%

5.7%

Zdecydowanie tak Raczej tak Raczej nie

Zdecydowanie nie Trudno powiedzieć Nie było takiego kryterium w ocenie projektu, którego dotyczy ankieta

Źródło: CAWI/CATI, N=353

Potwierdza to generalną pozytywną ocenę kryteriów (w kontekście potencjału przyczyniania się do realizacji klimatycznych i środowiskowych celów SE 2020) dla większości działań sformułowaną w oparciu o wyniki analizy danych zastanych, wywiadów indywidualnych oraz studiów przypadku. Natomiast pewien problem mogła stanowić podaż projektów, której niewysoki poziom powoduje, że de facto nie ma dużej konkurencji między projektami i wiele projektów jest zatwierdzanych do dofinansowania, mimo, że nie spełniają kryteriów na najwyższym możliwym poziomie. Zgodnie z danymi przekazanymi przez UM, w obu osiach podpisane umowy stanowiły średnio 62,81% liczby złożonych wniosków. Średnia jest zaniżona, gdyż było kilka konkursów, w których na 2 złożone projekty, 1 otrzymał dofinansowanie. W niektórych działaniach stanowiła nawet 100%, w wielu liczba złożonych wniosków oscylowała między 1 a 5. Wskazuje to albo na brak podaży projektów albo na zbytnie rozdrobnienie konkursów lub połączenie obu ww. przyczyn. Skutkuje natomiast niewielką konkurencją między projektami, która powoduje, że nawet przeciętne (z punktu widzenia realizacji celów strategicznych) projekty uzyskują dofinansowanie.

Opisując i oceniając system wyboru projektów warto podkreślić również stosunkowo dużą liczbę naborów (odrębne zestawy naborów i kryteriów dla różnych typów projektów określnych w SzOOP danego działania lub poddziałania, również w podziale terytorialnym), jak również bardzo dużo zmian w kryteriach. Z analizy Wydziału Analiz i Ewaluacji RPO WK-P wynika, że na 484 kryteria zatwierdzone przez KM dla całego Programu 225 uległo zmianie. Częstość zmian kryteriów została również wskazana podczas wywiadów indywidualnych jako jedną z przyczyn problemów

36

zidentyfikowanych w procesie wyboru i zatwierdzania projektów do dofinansowania. Zdarzało się, że wnioskodawcy czekali ze złożeniem wniosków na złagodzenie kryteriów lub składali ponowny wniosek na ten sam lub podobny zakres do kolejnego konkursu z bardziej atrakcyjnymi kryteriami.

Jakie są najczęstsze przyczyny nieuzyskania wsparcia w obszarze ochrony środowiska i zmian klimatu przez wnioskodawców?8

Z informacji uzyskanych podczas wywiadów indywidualnych oraz z ankiet CAWI wśród nieskutecznych wnioskodawców wynika, że około połowa wnioskodawców odpada na etapie oceny formalnej9. Odrzucone wnioski były niekompletne lub źle przygotowane przez konsultantów, w jednym przypadku źle obliczona została również pomoc de minimis. Częstą przyczyną nieuzyskania wsparcia było niespełnienie kryterium formalnego dotyczącego gotowości technicznej projektu do realizacji. Z tego względu z konkursu na konkurs kryteria dotyczące gotowości były rozluźniane. W ocenie merytorycznej projekty nie spełniły przykładowo wymagań zgodności ze strategią rozwoju OSI lub wymogów ustanowionych w dyrektywie 91/271/EWG w zakresie oczyszczania ścieków komunalnych.

2.3. Trafność systemu wskaźników Czy funkcjonujący system wskaźników w trafny sposób (biorąc pod uwagę: katalogi wskaźników przypisane do poszczególnych typów projektów, definicje wskaźników, sposób ich pomiaru -– w szczególności w kontekście możliwości odniesienia wskaźników projektowych do wskaźników gromadzonych w statystyce publicznej) odzwierciedla efekty wygenerowane przez wsparcie udzielane w 3. i 4. osi priorytetowej RPO WK-P?

W oparciu o analizy eksperckie oraz wyniki badań terenowych, w tym wywiadów indywidualnych, można ocenić, że zasadniczo katalogi wskaźników produktu i rezultatu bezpośredniego przyjęte dla poszczególnych działań oraz typów projektów wspieranych w 3. i 4. osi priorytetowej są kompletne z punktu widzenia kluczowych efektów zdefiniowanych dla tych osi oraz w sposób kompleksowy i adekwatny opisują efekty realizacji poszczególnych projektów.

Wykres 4. Zestawienie odpowiedzi beneficjentów 3 i 4 osi priorytetowej RPO WK-P na pytanie „Czy w Państwa ocenie zestaw wskaźników wymagany dla Działania, w ramach którego realizują/realizowali Państwo projekt, jest dobrze dobrany do typu projektu?”

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

19.8% 71.1% 1.4% 7.6%

Zdecydowanie tak Raczej tak Raczej nie Trudno powiedzieć

Źródło: CAWI/CATO, N=353

8 Ze względu na niewielką liczbę (14) badanych nieskutecznych wnioskodawców (wielu z nich uzyskało dofinansowania w kolejnych naborach lub realizowało inne projekty) nie udało się w ramach badania uzyskać więcej informacji na temat przyczyn nieuzyskania wsparcia.9 Mając na uwadze fakt, że RPO 2014-2020 jest już kolejnym okresem programowania, tego typu błędy wnioskodawców powinny stanowić coraz mniejszy problem w ubieganiu się o dofinansowanie. Jednocześnie należy pamiętać, że w tej perspektywie finansowej zastosowano bardziej rygorystyczną formę kryterium gotowości technicznej, co skutkować wyborem już gotowych projektów i usprawnieniem systemu wdrażania Programu.

37

W przypadku możliwości uzupełnienia katalogów wskaźników w przyszłej perspektywie finansowej o wskaźniki specyficzne dla projektów, do rozważenia byłoby dodanie w działaniach dotyczących termomodernizacji budynków oraz poprawy efektywności energetycznej przedsiębiorstw (aktualne Działania 3.2, 3.3 oraz 3.5.1) wskaźnika Liczba zmodernizowanych źródeł ciepła, który jest istotny przy ocenie efektów projektu, w szczególności wskazuje na potencjał wpływu na poprawę jakości powietrza. Wskaźnik ten stosowany jest w niektórych RPO innych województw w działaniach dotyczących poprawy efektywności energetycznej. Do rozważenia byłoby także zastosowanie wskaźników odnoszących się do poziomu redukcji zanieczyszczeń powietrza (np. Redukcja emisji pyłów PM10) w projektach obejmujących termomodernizację i wymianę źródeł ciepła, jednak tego typu wskaźnik wymaga przyjęcia ujednoliconej metodologii obliczania jego wartości, umożliwiającej weryfikację poprawności wyliczeń przez osoby oceniające wnioski.

W niektórych Działaniach (w szczególności 3.1 i 3.3), pomimo kompletności katalogów wskaźników obowiązkowych, przyjętych na poziomie regulaminów konkursów10 oraz ich weryfikacji na etapie oceny (kryterium merytoryczne B.9. Wskaźniki realizacji celów projektu, w ramach którego ocenie podlega m.in. czy wskaźniki zostały właściwie oszacowane w odniesieniu do zakresu projektu oraz wybrano wszystkie wskaźniki związane z realizacją projektu), na poziomie projektów zidentyfikowano braki, błędy i niespójności w katalogach wybranych przez beneficjentów wskaźników, które utrudniają rzetelną ocenę efektów – mogą prowadzić do wypaczenia ich rzeczywistej skali. Błędy i braki te zostały zgłoszone do IZ w trybie roboczym i będą w miarę możliwości podlegać uzupełnieniom oraz korektom. W przyszłej perspektywie finansowej należy dążyć do wzmocnienia procesu oceny i weryfikacji kryterium B.9. Wskaźniki realizacji celów (lub analogicznego odpowiednika) przez osobę posiadającą wiedzę merytoryczną z zakresu dotyczącego projektu. Może wymagać to wzmocnienia kompetencji osób oceniających wnioski lub/i opracowania instrukcji szczegółowych dla każdego typu dofinansowanego projektu.

Za dobrą praktykę należy uznać publikowanie listy i definicji wskaźników w dokumentacji konkursowej. Analiza definicji wskaźników zawartych w regulaminach konkursów oraz dokumencie metodologicznym11 pozwala stwierdzić, że choć są zasadniczo one poprawne, mają jednak charakter dość ogólny. Mając na uwadze, że wskaźniki – szczególnie w obszarze energetyki – wymagają od wnioskodawcy i przedstawicieli instytucji dobrego rozumienia procesów oraz sprawnego poruszania się w terminologii i jednostkach miar, należy stwierdzić, że zbyt ogólny charakter definicji może być jedną z przyczyn zidentyfikowanych błędów i braków w podawanych przez wnioskodawców wartościach wskaźników. Dlatego wskazane byłoby dążenie do jak największej precyzji w definiowaniu wskaźników, ilustrowaniu definicji przykładami, a także – o ile to możliwe – podawanie do wiadomości, poza definicją, także pożądanego (lub wymaganego) sposobu pomiaru wskaźnika po zakończeniu projektów. Pomoże to wnioskodawcom zweryfikować założenia odnośnie przyjmowanych wartości docelowych wskaźników w projektach, a jednocześnie przedstawicielom IZ/IP na właściwą weryfikację podawanych przez wnioskodawców wartości. Potencjał do doprecyzowania definicji i sposobu pomiaru wskaźników dotyczy m.in. wskaźników:

10 Wg regulaminów konkursów wnioskodawca miał obowiązek wybrać z podanej listy wszystkie te wskaźniki produktu i rezultatu, które odzwierciedlały specyfikę jego przedsięwzięcia oraz jego cele.11 Metodologia szacowania wartości docelowych dla wskaźników wybranych do realizacji w zakresie EFRR w Regionalnym Programie Operacyjnym Województwa Kujawsko-Pomorskiego 2014 -2020.

38

Dodatkowa zdolność wytwarzania energii (cieplnej/elektrycznej) ze źródeł odnawialnych (CI 30)12 – należałoby wyraźnie wskazać, że wartość wskaźnika określa moc zainstalowaną jednostek wytwarzania energii elektrycznej/cieplnej z OZE, wyrażoną w MW (w prostym rozumieniu niektórych beneficjentów wskaźnik ten powinien odnosić się do poziomu produkcji energii)13. Cenną wskazówką dla wnioskodawców mogłoby być także odniesienie do precyzyjnej definicji mocy zainstalowanej energii elektrycznej, opartej o interpretację URE14: pod pojęciem mocy zainstalowanej elektrycznej instalacji odnawialnego źródła energii należy rozumieć określoną przez producenta moc znamionową (rated power, nominal power) urządzenia służącego do wytwarzania energii elektrycznej (tj. generatora, ogniwa fotowoltaicznego lub ogniwa paliwowego), wyrażoną w watach [W] lub wielokrotnościach tej jednostki (kW, MW) (w definicji wskaźnika można dodać odniesienie do ww. interpretacji URE, ponieważ zawiera ona praktyczne przykłady wyliczeń).

Produkcja energii elektrycznej (cieplnej) z nowo wybudowanych/nowych mocy wytwórczych instalacji wykorzystujących OZE15 – bardzo ogólnie zdefiniowany wskaźnik można interpretować na wiele sposobów, np. potencjalna ilość energii produkowana przy pewnych założeniach odnośnie produktywności instalacji (średniej liczby h pracy w mocy maksymalnej/rok), całkowita ilość energii produkowanej w instalacji (włącznie z energią zużywaną na użytek własny), lub ilość energii w głównym punkcie zasilania (GPZ), czy też ilość energii wprowadzonej do sieci wg licznika, itp. Różny sposób interpretacji wskaźnika może skutkować nieporównywalnością informacji wskaźnikowej przedstawianej w poszczególnych projektach. Wątpliwości mógłby rozwiać opis sposobu weryfikacji/pomiaru wartości wskaźnika na potwierdzenie osiągnięcia efektu. Ponadto przy rozdzieleniu omawianego wskaźnika na dwa odrębne, tj.: Produkcja energii elektrycznej (cieplnej) z nowo wybudowanych instalacji wykorzystujących OZE oraz Produkcja energii elektrycznej (cieplnej) z nowych mocy wytwórczych instalacji wykorzystujących OZE należałoby wyraźnie zaznaczyć czym różnią się od siebie te wskaźniki oraz doprecyzować, czy ten dotyczący „nowych mocy wytwórczych” obejmuje tylko tę część produkcji energii przez instalacje zmodernizowane w ramach projektu, która powstaje dodatkowo w wyniku realizacji projektu (np. wskutek zwiększenia mocy urządzenia), czy też całość energii wyprodukowanej przez zmodernizowaną instalację (aktualnie podawana definicja nie rozstrzyga wątpliwości w tym zakresie, a wręcz sugeruje, że jest to całość energii wyprodukowanej – „Produkcja energii cieplnej przez urządzenia wykorzystujące odnawialne źródła energii, rozbudowane/wyposażone w ramach projektu”). Definicje wskaźników warto zilustrować prostymi przykładami.

12 W projekcie rozporządzenia wykonawczego na perspektywę finansową 2021-2027 określony jako RCO 22 –Dodatkowa zdolność wytwarzania energii odnawialnej (w tym: energii elektrycznej, energii cieplnej).13 W ostatnim naborze przeprowadzonym w Działaniu 3.1 w 2020 r. (konkurs nr RPKP.03.01.00-IZ.00-04-383/20) doprecyzowano już definicję tego wskaźnika dodając informację, że wartość odnosi się do mocy zainstalowanej (wartości znamionowej mocy).14 Informacja Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki nr 44/2016 w sprawie stosowania pojęcia „mocy zainstalowanej elektrycznej”, Warszawa, 21 września 2016 r. (https://www.ure.gov.pl/pl/urzad/informacje-ogolne/komunikaty-prezesa-ure/6684,Informacja-nr-442016.html).15 W projekcie rozporządzenia wykonawczego na perspektywę finansową 2021-2027 określony jako RCR 31 –Wytworzona energia odnawialna ogółem (w tym: energia elektryczna, energia cieplna).

39

Ilość zaoszczędzonej energii (elektrycznej/cieplnej)16 – pożądane byłoby doprecyzowanie, czy do tego bilansu wlicza się efekty wykorzystania OZE. Audytorzy energetyczni mogą stosować różne podejście do tego zagadnienia, co może skutkować nieporównywalnością informacji wskaźnikowej w różnych projektach oraz wypaczeniem wyników oceny kryteriów odnoszących się do wielkości efektów ekologicznych i efektywności kosztowej17.

Niezwykle istotny dla rzetelności agregowanych i raportowanych danych nt. osiąganych efektów pozostaje zawsze sposób pomiaru wskaźników. Wnioskodawcy najczęściej wskazywali na źródło informacji w postaci dokumentów typu faktury i protokoły odbioru, monitoring czy audyt energetyczny ex-post, ale pojawiały się również informacje nt. bliżej nieokreślonej weryfikacji dokonywanej przez osoby zaangażowane w realizację projektu (np. koordynatora w projekcie z PI 6d czy „osoby pracującej na samodzielnym stanowisku ds. inwestycji, ochrony środowiska i rolnictwa” w projekcie z PI 6d). Tego typu przypadki wymagają dodatkowej uwagi ze strony instytucji monitorującej projekt oraz współpracy z beneficjentem celem dookreślenia szczegółowych zasad weryfikacji wskaźnika.

Wątpliwości zespołu badawczego budzi zastosowanie wskaźnika Szacowany roczny spadek emisji gazów cieplarnianych (CI34)18 w projektach z zakresu budowy lub modernizacji ścieżek rowerowych oraz z rozwoju transportu niskoemisyjnego (Działania 3.4 i 3.5.2). Jest oczywiste, że tego typu projekty wpływają na redukcję emisji gazów cieplarnianych, jednak skala efektów jest trudna do uchwycenia i pomiaru. Wielkość oszacowanych wg podanej w regulaminach konkursowych definicji wartości wskaźnika w dużym stopniu zależy od przyjętych przez wnioskodawcę założeń obliczeniowych. Nie ma także możliwości i narzędzi weryfikacji realnego osiągnięcia wskaźnika (tak jak to ma miejsce w przypadku instalacji OZE czy termomodernizacji), zazwyczaj za źródło informacji stanowi protokół odbioru infrastruktury lub oszacowanie beneficjenta. Wartość wskaźnika reprezentuje de facto potencjał redukcji, która może nastąpić, o ile ziszczą się założenia obliczeniowe przyjęte na etapie wnioskowania. W przyszłości należałoby rozważyć rezygnację z monitorowania wskaźnika Szacowany roczny spadek emisji gazów cieplarnianych w omawianych typach projektów lub zastosowanie alternatywnego wskaźnika, z kategorii specyficznych dla projektu, np. Potencjał rocznej redukcji emisji gazów cieplarnianych.

W kontekście efektów generowanych przez projekty w Działaniach 4.5 oraz 4.6.3 warto zwrócić uwagę na relację pomiędzy wskaźnikiem produktu Programu: Powierzchnia wspartych miejskich terenów zieleni, a również specyficznym dla Programu wskaźnikiem rezultatu: Powierzchnia obszarów, na których przywrócono lub zapewniono ochronę właściwego stanu ekosystemów. Z definicji tego drugiego wynika, że odnosi się on do poprawy stanu różnorodności biologicznej (poprzez ochronę gatunków, siedlisk i ekosystemów). Odnosząc się do analizowanych w ramach studium przypadku projektów oraz analizy baz danych należałby się zastanowić, czy zastosowanie

16 W projekcie rozporządzenia wykonawczego na perspektywę finansową 2021-2027 ujęty pod nazwą: RCR 26 – Roczne zużycie energii końcowej (w tym: w budynkach mieszkalnych, w prywatnych budynkach niemieszkalnych, w publicznych budynkach niemieszkalnych).17 Przykładowo, w RPO województwa świętokrzyskiego, w Regulaminie jednoetapowego konkursu zamkniętego nr RPSW.03.03.00-IZ.00-26-325/20, sprecyzowano, że „do wartości wskaźnika nie należy doliczać energii wyprodukowanej z OZE” (http://www.2014-2020.rpo-swietokrzyskie.pl/skorzystaj/zobacz-ogloszenia-i-wyniki-naborow-wnioskow/item/4046-ogloszenie-o-konkursie-zamknietym-rpsw-03-03-00-iz-00-26-325-20dzialanie-3-3-poprawa-efektywnosci-energetycznej-z-wykorzystaniem-odnawialnych-zrodel-energii-w-sektorze-publicznym-i-mieszkaniowym). Przytaczany regulamin wskazywany jest przez ekspertów – audytorów energetycznych – jako przykład dobrej praktyki odnośnie precyzji definicji czy opisu katalogu kosztów kwalifikowanych i niekwalifikowanych w projektach z zakresu termomodernizacji budynków. 18 W projekcie rozporządzenia wykonawczego na perspektywę finansową 2021-2027 ujęty pod nazwą: RCR 29 – Szacowana emisja gazów cieplarnianych.

40

wskaźnika dot. ochrony stanu ekosystemów w wymiarze 1:1 (tzn. wykazana ta sama powierzchnia równa powierzchni całej inwestycji) jest w każdym przypadku uzasadnione, a wskaźnik oddaje kompleksowo cel interwencji.

41

3. Uwarunkowania związane z wdrażaniem Programu 3.1. Komplementarność na poziomie programowym

Z jakimi innymi działaniami (inne osie RPO WK-P 2014-2020, działania spoza Programu) zachodzi komplementarność?

W kontekście wdrażania klimatycznych i środowiskowych celów SE 2020 3 i 4 oś RPO WK-P są przede wszystkim komplementarne względem siebie. Gminy często realizują projekty z zakresu termomodernizacji, mikroinstalacji OZE oraz niskoemisyjnego zrównoważonego transportu (w tym taborowe, szynowe, zakładające budowę ścieżek rowerowych czy modernizację systemu oświetlenia drogowego obejmującą wymianę starych opraw na nowe energooszczędne punkty świetlne) uzupełniając swoje efekty w zakresie redukcji emisji gazów cieplarnianych i zanieczyszczeń do powietrza. W ramach wdrażanych na swoim terenie Planów Gospodarki Niskoemisyjnej gminy często realizują dodatkowe programy z własnych środków przeznaczone np. na wymianę źródeł ciepła zasilanych paliwami stałymi w budynkach i lokalach mieszkalnych na terenie gminy, wymianę pokryć dachowych, okien, jak również korzystają ze środków NFOŚiGW czy WFOŚiGW. Miasta dodatkowo uzupełniają te działania w ramach wsparcia ZIT, ale i często projektami finansowanymi z POIiŚ (np. projekt dotyczący zielonej infrastruktury w Bydgoszczy). Wydaje się, że w tym zakresie nie została w wystarczający sposób wykorzystana potencjalna komplementarność wewnętrzna z Poddziałaniem 4.6.3 RPO WK-P, w ramach którego było stosunkowo niewiele działań polegających na zazielenianiu miast.

Jeśli chodzi o komplementarność z innymi osiami w ramach RPO WK-P, to można założyć potencjalną komplementarność w następujących wymiarach:

wsparte przedsięwzięcia przyczyniają się do realizacji tych samych celów: komplementarność z projektami ze wszystkich pozostałych osi RPO WK-P, o ile zawierają

elementy zakładające oszczędność i efektywne wykorzystanie energii, zwłaszcza z projektami infrastrukturalnymi z 6 osi (np. infrastruktura społeczna, zdrowotna, edukacyjna, projekty rewitalizacyjne);

komplementarność z projektami ze wszystkich pozostałych osi RPO WK-P, o ile zawierają elementy wykorzystania OZE, zwłaszcza z projektami infrastrukturalnymi z 6 osi (np. infrastruktura społeczna, zdrowotna, edukacyjna, projekty rewitalizacyjne);

efekty projektów wspartych z wymienionych niżej osi mogą zostać wykorzystane w projektach z 3 i 4 osi: 1.1 Publiczna infrastruktura na rzecz badań i innowacji, 1.2 Promowanie inwestycji

przedsiębiorstw w badania i innowacje – tego typu projekty mogą generować nowe technologie, rozwiązania techniczne w zakresie OZE czy efektywności energetycznej;

1.4 Wsparcie rozwoju przedsiębiorczości, 1.6 Wspieranie tworzenia i rozszerzania zaawansowanych zdolności w zakresie rozwoju produktów i usług – beneficjenci tych projektów mogą następnie być producentami i dostawcami urządzeń lub wykonawcami instalacji w zakresie OZE lub efektywności energetycznej.

Jeśli chodzi o działania spoza RPO WK-P, to, zgodnie z danymi uzyskanymi z wniosków o dofinansowanie, wywiadów indywidualnych oraz studiów przypadku, przedsięwzięcia wspierane w 3 i 4 osi RPO WK-P są przede wszystkim komplementarne (realizując podobne lub te same cele) z POIiŚ,

42

PROW, programami krajowymi finansowanymi przez NFOŚiGW, WFOŚiGW, BGK i banki komercyjne, środkami własnymi gmin.

3.2. Realizacja zasad horyzontalnych W jaki sposób beneficjenci w projektach z 3. i 4. Osi Priorytetowej RPO WK-P 2014-2020 zapewniali wypełnianie zasad horyzontalnych, tj. zasady równości szans i niedyskryminacji, w tym dostępności dla osób z niepełnosprawnościami, zasady równości szans kobiet i mężczyzn, zasady zrównoważonego rozwoju? Jakiego typu działania realizowane są w tym zakresie?

Realizacja zasad horyzontalnych w projektach z 3 i 4 Osi Priorytetowej RPO WK-P 2014-2020 uwarunkowana była wymogami programowymi (RPO WK-P) oraz dokumentacją konkursową (kryteriami oceniającymi zgodność projektu z zasadami horyzontalnymi).

Dla badanej interwencji szczególnie istotna jest zgodność projektów z zasadą zrównoważonego rozwoju, czyli minimalizowanie negatywnego wpływu działalności człowieka na środowisko, w tym spełnianie wymogów prawnych w obszarze środowiska. Z kolei zgodnie z Wytycznymi w zakresie realizacji zasady równości szans i niedyskryminacji, w tym dostępności dla osób z niepełnosprawnościami oraz zasady równości szans kobiet i mężczyzn w ramach funduszy unijnych na lata 2014-202019 wszystkie PO powinny zapewniać zgodność z koncepcją uniwersalnego projektowania, co oznacza co najmniej zastosowanie standardów dostępności dla polityki spójności na lata 2014-202020.

W ramach oceny projektów współfinansowanych z RPO WK-P ogólnej ocenie merytorycznej podlegała zgodność projektów z zasadą zrównoważonego rozwoju (i wymaganiami prawa ochrony środowiska) oraz zasadą równości szans kobiet i mężczyzn czyli pozytywny lub neutralny wpływ projektu na te zasady horyzontalne UE. W przypadku zasady równości szans i niedyskryminacji, w tym dostępności dla osób z niepełnosprawnościami, oceniano, czy wszystkie produkty projektów są dostępne dla osób z niepełnosprawnościami i tylko w wyjątkowych przypadkach można mówić o neutralności projektów względem tej zasady (np. w przypadku, gdy dostępność nie dotyczy danego produktu na przykład z uwagi na brak jego bezpośrednich użytkowników).

Analiza wniosków projektowych, pogłębiona w ramach studiów przypadku, wskazuje na pozytywny wpływ realizowanych projektów na wypełnianie zasad horyzontalnych, w szczególności na zasadę zrównoważonego rozwoju.

Zasada zrównoważonego rozwoju

Analiza wniosków o dofinansowanie wskazuje, że badane projekty mają pozytywny wpływ na realizację zasady zrównoważonego rozwoju. Zasada ta realizowana jest bezpośrednio przez działania projektowe, których efekty przyczyniają do poprawy stanu środowiska naturalnego w regionie, w tym do poprawy jakości powietrza i wody. Już na etapie planowania prac projektowych zakładano korzystanie z technologii, które nie są szkodliwe dla środowiska. We wnioskach o dofinansowanie deklarowano również, że odpady powstające w trakcie realizacji projektów będą odpowiednio składowane, przechowywane, segregowane i oddawane do utylizacji. Zasadę zrównoważonego rozwoju stosowano również do działań promocyjnych poprzez oszczędne

19 https://www.funduszeeuropejskie.gov.pl/strony/o-funduszach/dokumenty/wytyczne-w-zakresie-realizacji-zasady-rownosci-szans-i-niedyskryminacji-oraz-zasady-rownosci-szans/ . 20Standardy dostępności dla polityki spójności 2014-2020, Załącznik nr 2. do Wytycznych w zakresie realizacji zasady równości szans i niedyskryminacji, w tym dostępności dla osób z niepełnosprawnościami oraz zasady równości szans kobiet i mężczyzn w ramach funduszy unijnych na lata 2014-2020.

43

wytwarzanie materiałów informacyjno-promocyjnych i ich umieszczanie przede wszystkim w Internecie celem minimalizowania ich negatywnego wpływu na środowisko. W projektach uwzględniano również kwestie dotyczące dostosowania do zmian klimatu poprzez wykorzystanie materiałów spełniających odpowiednie parametry, odpornych na ryzyka klimatyczne i klęski żywiołowe. Ciekawym przykładem są tu projekty dotyczące zakupu sprzętu ratowniczego, które bezpośrednio służą przeciwdziałaniu zagrożeniom naturalnym i technologicznym przyczyniając się do zwiększenia bezpieczeństwa ekologicznego w regionie. Działaniem adaptacyjnym do zmian klimatu jest tu sam zakup sprzętu ratowniczego, działaniem mitygacyjnym zaś zachowanie wszelkich standardów dot. emisji spalin przez nabywany sprzęt.

Analiza studiów przypadku pokazuje, w jaki sposób badane projekty realizują zasadę zrównoważonego rozwoju poprzez łączenie celów ekonomicznych z minimalizowaniem negatywnego wpływu na środowisko. W studium przypadku 3.1 „Montaż instalacji OZE na terenie Gminy Zławieś Wielka” zauważono, że projekt ma pozytywny wpływ na realizację zasady zrównoważonego rozwoju poprzez osiągnięcie długofalowych efektów zarówno ekonomicznych (ograniczenie zużycia energii i zmniejszenie opłat odbiorców indywidualnych), ekologicznych (poprawa stanu środowiska naturalnego poprzez zmniejszenie zanieczyszczeń emitowanych do atmosfery), jak i społecznych (poprawa świadomości i postaw ekologicznych mieszkańców).

W projekcie dotyczącym przebudowy gminnej oczyszczalni ścieków (studium przypadku 4.3) realizowano zasadę zrównoważonego rozwoju poprzez łączenie celów ekologicznych (poprawa stanu środowiska naturalnego poprzez zmniejszenie zanieczyszczenia wód), społecznych (poprawa jakości życia oraz zdrowia mieszkańców) i ekonomicznych (poprawa warunków rozwoju działalności gospodarczej). W przypadku tego typu projektów zwracano we wnioskach o dofinansowanie uwagę również na to, że powstająca infrastruktura – oczyszczalnie ścieków, pozwolą przetrwać lokalnym ekosystemom, dzięki czemu będą one również dostępne dla przyszłych pokoleń. Podobne efekty społeczne i ekonomiczne osiągnięto w projekcie „Modernizacja gospodarki osadowej I i II etap” (studium przypadku 4.6.1), w którym założono również osiągnięcie długofalowych efektów ekologicznych tj. poprawę stanu środowiska naturalnego poprzez zmniejszenie wydzielania negatywnych substancji do środowiska.

W przypadku projektów termomodernizacyjnych (studium przypadku 3.3 i 3.5.1) osiągane są długofalowe efekty ekonomiczne (tj. racjonalizacja zużycia i ograniczenie strat energii przekładające się na obniżenie wydatków na ogrzewanie, przygotowanie c.w.u., wentylację i oświetlenie budynków oświatowych), ekologiczne (poprawa stanu środowiska naturalnego poprzez zmniejszenie emisji CO2 do atmosfery) oraz społeczne (poprawa komfortu cieplnego i warunków użytkowania budynków oświatowych, poprawa estetyki budynków oświatowych). Zwraca się uwagę na to, że projekty tego typu zaspokajają teraźniejsze potrzeby społeczeństwa nie ograniczając możliwości zaspokajania potrzeb społecznych w przyszłości.

W studium przypadku 4.6.3. „Rewaloryzacja Parku Ludowego im. Wincentego Witosa w Bydgoszczy - I etap” pozytywny wpływ na zasadę zrównoważonego rozwoju następuje poprzez poprawę warunków przyrodniczych, estetyki i funkcjonalności zabytkowego parku miejskiego. Projekt korzystnie wpływał na zachowanie różnorodności biologicznej i poprawę lokalnego mikroklimatu, jak i zaspokajał potrzeby mieszkańców/turystów. W efekcie projekt przyczynia się do tego, by środowisko miejskie było bardziej odporne na negatywne aspekty zmian klimatu.

44

W studium przypadku 3.5.2 „Ścieżki rowerowe w ramach ZIT” stwierdzono, że projekt uwzględniał potrzeby obecnych i przyszłych pokoleń ze względu na pozytywny wpływ na środowisko –- ograniczenie emisji celem poprawy jakości powietrza dla przyszłych pokoleń. Ponadto, projekt zakładał zmianę schematów mobilności w kierunku korzystania z rowerów w miejsce transportu samochodowego, co może również pozytywnie wpływać na nawyki młodszych pokoleń. Projekt nie tylko nie naruszał równowagi przyrodniczej i przestrzennej przy realizacji celów społecznych (tj. poprawa bezpieczeństwa drogowego) i gospodarczych (np. rozwój turystyki), ale również wzmacniał cele środowiskowe, tj. zmniejszenie emisji spalin i gazów cieplarnianych.

W studium przypadku 4.5. „Ochrona przyrody oraz ukierunkowanie ruchu turystycznego na obszarach cennych przyrodniczo na terenie Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Toruniu” infrastruktura powstała w ramach projektu jest dostosowana do prowadzenia działań proekologicznych. Technologie i materiały wykorzystane w projekcie zostały dobrane tak by minimalizować ingerencję w środowisko. Projekt zakładał jedynie chwilowe negatywne oddziaływanie na środowisko na etapie prac inwestycyjno- budowlanych (tj. zwiększone natężenie hałasu pochodzącego od pracujących urządzeń budowlanych, większą ilość odpadów i pyłu). Jednak po zakończeniu prac budowlanych efekty projektu będą pozytywnie oddziaływały na środowisko naturalne przez wiele lat, odpowiadając na potrzeby obszarów chronionych istniejących w regionie oraz potrzeby mieszkańców i turystów odwiedzających teren jego realizacji.

W badaniu CAWI 3% respondentów wskazało, że planuje zastosować dodatkowe lub innowacyjne rozwiązania w zakresie realizacji zasady zrównoważonego rozwoju. Dotyczyły one w pierwszej kolejności rozszerzenia realizowanych projektów o zastosowanie instalacji typu OZE, w szczególności fotowoltaiki. Inne wskazywane działania dotyczyły modernizacji i wymiany oświetlenia na energooszczędne czy wdrożenia systemu zarządzania energią, budowy instalacji do termicznego przetwarzania odpadów komunalnych, budowy osiedlowej sieci ciepłowniczej wraz z przyłączami cieplnymi i montażem indywidualnych węzłów cieplnych, planowanej wymiany źródła ciepła (pieca olejowego na gazowy).

Zasada równości szans i niedyskryminacji, w tym dostępności dla osób z niepełnosprawnościami

W zdecydowanej większości przypadków zgodność projektów z zasadą równości szans i niedyskryminacji, w tym dostępności dla osób z niepełnosprawnościami została oceniona pozytywnie. W ponad 90% wniosków o dofinansowanie (dane na koniec I półrocza 2020) stwierdzono pozytywny wpływ projektów na realizację tej zasady. Tam, gdzie był on neutralny zwracano uwagę na to, że powstające produkty projektów są tak samo użyteczne i dostępne dla wszystkich obywateli oraz nie tworzą barier równościowych. Ich neutralność wynika z tego, że w ramach projektów nie są podejmowane działania wpływające bezpośrednio na wdrażanie tej zasady. Dotyczyło to przede wszystkim wniosków o dofinansowanie składanych w ramach działania 3.1 Wspieranie wytwarzania i dystrybucji energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych oraz Działania 3.3 i Poddziałania 3.5.1 dotyczących Efektywność energetyczna w sektorze publicznym i mieszkaniowym.

Planowany pozytywny wpływ na realizację tej zasady zauważono w przypadku wszystkich analizowanych działań i poddziałań osi 3 i 4. W większości analizowanych projektów zauważa się, że projekty te zapewniają one równy, niedyskryminacyjny dostęp do produktów projektów dla wszystkich zainteresowanych podmiotów i osób fizycznych, bez względu na ich płeć, rasę i narodowość i są zgodne z koncepcją uniwersalnego projektowania. Projektodawcy zakładali

45

zastosowanie w projektach standardów dostępności, w tym w szczególności standardów architektonicznych, tak by niwelować bariery dla osób z niepełnosprawnościami. Zastosowanie znalazły również standardy cyfrowy i informacyjno-promocyjny w stosunku do materiałów informacyjno-promocyjnych drukowanych i publikowanych na stronach internetowych tj. zastosowanie rozwiązań ułatwiających odbiór treści osobom z zaburzeniami wzroku (np. zachowanie odpowiedniej wielkości i rodzaju czcionki, a także zachowanie kontrastu tła i odpowiedniej grafiki), czy przygotowanie materiałów promocyjnych w sposób łatwy do przeczytania i zrozumienia (teksty pisane prostym językiem). W niektórych przypadkach, do publikacji materiałów informacyjnych i promocyjnych wykorzystywane są publiczne serwisy, które są dostosowane do korzystania przez osoby z niepełnosprawnościami oraz spełniają odpowiednie kryteria WCAG 2.0 tj. odpowiednia jakość strony, kontrast strony, opisy elementów graficznych, opisy pól formularzy i wyszukiwarek, poprawny kod źródłowy. Projektodawcy zakładali również wprowadzanie ułatwień dla osób z niepełnosprawnościami nie tylko na etapie eksploatacji infrastruktury, ale również na etapie realizacji projektu np. takie zabezpieczenie placu budowy w trakcie realizacji prac, by osoby z niepełnosprawnościami ruchowymi mogły bez przeszkód korzystać z ciągów dla pieszych. W projektach zaplanowano również możliwość dostępu do tablic informacyjno-promocyjnych dla wszystkich zainteresowanych, w tym osób poruszających się na wózkach.

Studia przypadku pokazują, że realizacja projektów może zwiększać szanse osób niepełnosprawnych. W studium przypadku 3.5.2. dotyczącym ścieżek rowerowych stworzono uniwersalną infrastrukturę – niedyskryminującą i dostępną dla wszystkich. Projekt nie tworzył barier architektonicznych (progów, zbyt wysokich podjazdów), zapewniona została też odpowiednia szorstkość nawierzchni, która umożliwia różną i bezpieczną jazdę również dla osób mających trudności z koordynacją ruchową. Wszystko to w zgodzie ze standardami architektonicznymi stworzyło możliwość poruszania się dla osób niepełnosprawnych niwelując równocześnie wykluczenie, jakie generowały dotychczasowe rozwiązania drogowe (brak możliwości poruszania się poboczem przez osoby z niepełnosprawnościami).

Studium przypadku 4.5. „Ochrona przyrody oraz ukierunkowanie ruchu turystycznego na obszarach cennych przyrodniczo na terenie Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Toruniu” pokazuje, że projekty mogą przynieść szereg udogodnień dla osób z niepełnosprawnościami. Wśród zadań realizowanych w Nadleśnictwie Zamrzenica (RDLP Toruń) znalazły się dostosowane do potrzeb osób z niepełnosprawnościami: punkt sanitarny przy parkingu samochodowym, przebudowa kładki widokowej, „wirtualny spacer” na terenie Rezerwatu Cisy Staropolskie.

Ciekawe rozwiązanie w zakresie realizacji tej zasady prezentuje projekt analizowany w ramach benchmarkingu (studium porównawcze dla projektu z Działania 4.5 – projekt „Utworzenie Centrum Edukacji Ekologicznej w Katowicach – Murckach”). Za dobrą praktykę można uznać tu wyjście poza ustawowe minimum w zakresie tematu dostępności (obiektów i działań) dla osób z niepełnosprawnościami. Utworzony w ramach projektu ogród sensoryczny, w którym nasadzono rośliny oddziaływujące na zmysły, jest dedykowany osobom potrzebującym działań nie tylko edukacyjnych ale również terapeutycznych, w szczególności osobom niewidomym lub z zaburzeniami psychofizycznymi.

Zasada równości szans kobiet i mężczyzn

Podobnie jak w przypadku zasady równości szans i dyskryminacji pozytywnie należy ocenić zgodność projektów z zasadą równości szans kobiet i mężczyzn. W ponad 90% wniosków o dofinansowanie

46

stwierdzono pozytywny wpływ projektów na realizację tej zasady. Tam, gdzie był on neutralny w zapewnieniu równości szans w dostępie do rynku pracy wynikało to z tego, że w ramach tych projektów nie są tworzone miejsca pracy stąd podejmowane działania nie wpływają bezpośrednio na wdrażanie tej zasady. Dotyczyło to przede wszystkim wniosków o dofinansowanie składanych w ramach Działania 3.3 i Poddziałania 3.5.1 dotyczących Efektywności energetycznej w sektorze publicznym i mieszkaniowym, ale również Działania 3.1 Wspieranie wytwarzania i dystrybucji energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych.

Planowany pozytywny wpływ na realizację tej zasady zauważono w przypadku wszystkich analizowanych działań i poddziałań osi 3 i 4. W większości analizowanych projektów zauważa się, że projekty zapewniają równy dostęp do wytworzonych produktów i do rezultatów projektów. Powstająca i zmodernizowana w ramach projektów infrastruktura służy w większości przypadków realizacji celów i zadań publicznych, które obejmują wszystkich mieszkańców, w tym kobiety i mężczyzn na równych prawach. W szczególności dotyczy to rezultatu w postaci poprawy środowiska naturalnego w drodze redukcji emisji zanieczyszczeń (w tym CO2). W tym przypadku stwierdzić można równy dostęp wszystkich mieszkańców województwa kujawsko-pomorskiego do rezultatów projektu.

W niektórych przypadkach zakłada się, że realizacja projektu charakteryzować będzie się równą dostępnością stanowisk wykonawczych i zarządczych dla kobiet i mężczyzn, a zespół projektowy dobrany będzie na podstawie doświadczenia i wiedzy. Podkreśla się w tym kontekście, że polityka zatrudnieniowa prowadzona jest zgodnie z obowiązującymi standardami i przepisami oraz poszanowaniem zasady równych szans dla wszystkich (bez względu na płeć, rasę czy światopogląd). Zaznacza się, że decyzje w projektach mają być podejmowane z zaangażowaniem kobiet i mężczyzn oraz przy uwzględnieniu perspektyw obu płci. Ponadto, praca kadry zarządzającej czy pracowników zaangażowanych w projekt ma pozwolić na godzenie życia zawodowego z prywatnym (np. poprzez unormowane godziny pracy). Jeśli chodzi o wybór wykonawców prac zlecanych w ramach projektów wskazuje się na niestosowanie żadnych kryteriów dyskryminujących czy różnicujących ze względu na płeć. Te same niedyskryminacyjne założenia dotyczą wyboru uczestników projektów. Dodatkowe działania dotyczą przygotowywania takich materiałów promocyjnych, które są wolne od stereotypowych przekazów oraz wykorzystują język wrażliwy na płeć, tj. formy męsko- i żeńsko-osobowe lub neutralne. Projektodawcy dbali również o to, by zasada równości szans kobiet i mężczyzn była znana i rozumiana przez wszystkie osoby zaangażowane w realizację projektu.

3.3. Czynniki wpływające na realizację projektów Jakie występują bariery w realizacji projektów istotnych dla osiągnięcia celów Strategii EUROPA 2020 w zakresie ochrony środowiska i zmian klimatu? Jakie środki zaradcze można w tym zakresie wprowadzić jeszcze w perspektywie 2014-2020, jakie natomiast wymagają dłuższego horyzontu czasowego?

Czynniki i uwarunkowania wpływające na realizację celów SE 2020 w zakresie ochrony środowiska i zmian klimatu zostały opisane również w innych rozdziałach dotyczących m.in.: wyboru projektów, efektów i ich trwałości, kompleksowości i komplementarności projektów. W tym miejscu raportu zostaną wymienione bariery występujące najczęściej podczas realizacji projektów.

Analiza wniosków o płatność wskazuje, że w poszczególnych działaniach występowały następujące problemy:

horyzontalne:

47

wysokie ceny ofertowe jak również brak ofert w przetargach na realizację zadań projektowych;

kłopoty i opóźnienia Wykonawców robót; pandemia COVID-19 spowodowała m.in.: zatrzymanie, a następnie opóźnienia w

robotach; przerwanie, a następnie opóźnienia w dostawach; Działanie 3.1:

(w przypadku mikroinstalacji) rezygnacja ostatecznych odbiorców wsparcia (beneficjentów) z montażu instalacji oraz wynikające z tego i innych uwarunkowań zmiany lokalizacji instalacji;

zmiana stawki vat z 23% na 8% dla instalacji fotowoltaicznych montowanych na budynkach gospodarczych i gruncie, co wymusiło zmiany w projektach;

zmiany prawne dotyczące OZE i niepewność inwestycyjna w tym zakresie, zwłaszcza w początkowym okresie realizacji Programu;

Działanie 3.2 (bariery we wdrażaniu Instrumentów Finansowych zostały opisane w oddzielnym podrozdziale ze względu na fakt, że struktura ich wdrażania jest odmienna od pozostałych działań, w związku z czym bariery są zupełnie innego rodzaju i zostały przeanalizowane odrębnie i w sposób pogłębiony);

Działanie 3.3 i Poddziałanie 3.5.1: trudności i opóźnienia z uzyskaniem pozwoleń na budowę; konieczność wprowadzania zmian w projektach, najczęściej wynikających ze wzrostu

kosztów, pociągających za sobą zmiany w montażu finansowym; Działanie 3.4 i Poddziałanie 3.5.2:

trudności i opóźnienia z uzyskaniem pozwoleń na budowę; Działanie 4.1:

zmiany w prawie i powołanie Państwowego Gospodarstwa Wodnego Wody Polskie –opóźnienia związane z rozpoczęciem działań i wdrożeniem się nowego podmiotu;

Działanie 4.2: problemy z recyklingiem posortowanych odpadów.

Katalog tych problemów został w dużej mierze potwierdzony w wywiadach indywidualnych. Wskazano w nich, że kluczowym problemem są opóźnienia i wydłużanie terminu realizacji projektów. Nagminne są też problemy z rozstrzygnięciami przetargów (brak ofert lub ofert znacznie przewyższające szacunki). Kolejnym problemem są roboty zamienne (roboty dodatkowe są niekwalifikowalne), etc. W przypadku mikroinstalacji w Działaniu 3.1 również odstąpienia mieszkańców od udziały w projekcie.

W badaniu ilościowym beneficjenci ułożyli wymienione powyżej bariery wg częstości występowania (wykres na następnej stronie).

48

Wykres 5. Zestawienie odpowiedzi beneficjentów na pytanie: „Czy na etapie realizacji projektu wystąpiły lub występują następujące problemy?”

Żadne z powyższych

Problemy z realizacją projektu zgodnie z założonym harmonogramem

Problemy z realizacją projektu zgodnie z założonym budżetem

Nie wiem/trudno powiedzieć

Problemy z rekrutacją ostatecznych odbiorców

Problemy we współpracy z wykonawcami/dostawcami

Trudności z utrzymaniem płynności finansowej

Problemy z uzyskaniem niezbędnych pozwoleń związanych z realizowaną inwestycją

Inne problemy

Problemy prawne

Trudności w spłacie zobowiązań finansowych zaciągniętych na poczet wkładu własnego do projektu

40%

36%

15%

11%

6%

7%

4%

4%

4%

1%

1%

43%

33%

26%

9%

11%

4%

4%

4%

3%

4%

1%

4 oś 3 oś

Źródło: CAWI/CATI, N=353

Najczęściej występującymi barierami są kolejno: problemy z realizacją w zgodzie z ustalonym harmonogramem (33-36% beneficjentów), w zgodzie z założonym budżetem (15-26%), trudności z rekrutacją ostatecznych odbiorców (11% w 3 osi), problemy z wykonawcami i dostawcami (4-7%), trudności z utrzymaniem płynności finansowej (4%), problemy z uzyskaniem niezbędnych pozwoleń związanych z inwestycją (4%), prawne (więcej w 3 osi – 4%), trudności w spłacie zobowiązań zaciągniętych na pokrycie wkładu własnego (1%). Wśród innych barier wymieniano trudności związane z pandemią, ale i np. odkrycie w trakcie prac pozostałości cmentarza. Wśród problemów prawnych beneficjenci wymienili te związane z: ustawą prawo zamówień publicznych, zmianami w prawie wodnym i powołaniem Państwowego Gospodarstwa Wodnego Wody Polskie, przyznaniem pomocy de minimis, interpretacją przepisów budowlanych oraz ochrony środowiska.

Podsumowując, bariery pojawiające się podczas wdrażania projektów są raczej standardowe i w systemowy sposób nie powodują zagrożenia dla realizacji celów klimatycznych i środowiskowych SE 2020. Większe znaczenie dla realizacji tych celów mają uwarunkowania systemowe takie jak założenia dotyczące określonego zakresu wsparcia czy kryteria wyboru projektów. W przypadku Działania 3.1 w schemacie wsparcia mikroinstalacji warto rozważyć możliwe do podjęcia działania, które pomogłyby zahamować odpływ ostatecznych beneficjentów, zwłaszcza, że dzięki realizacji tego działania osiągnięte zostały znaczące efekty (rozdział 4.1). Oprócz oczywistych działań informacyjno-edukacyjnych, jak również promocyjnych (wykorzystujących doświadczenia i potencjał promocyjny dotychczasowych projektów), warto rozważyć bardziej konkretne rozwiązania takie jak:

49

podwyższenie poziomu dofinansowania dla mieszkańców, zwłaszcza tych mniej zamożnych lub nawet wprowadzenie dla nich możliwości pełnego dofinansowania. Takie rozwiązania bywają stosowane w innych województwach (opis przykładu podwyższenia poziomu dofinansowania znajduje się w opisanym w ramach benchmarkingu projekcie gmin Powiatu Suskiego). Dzięki temu można zmaksymalizować efekty ekologiczne w postaci poprawy jakości powietrza (osoby najuboższe często w znacznym stopniu przyczyniają się do zanieczyszczeń, np. spalając odpady lub wykorzystując najtańsze i najbardziej zanieczyszczone paliwa).

3.4. Czynniki wpływające na wdrażanie IF Jakie były powody opóźnień w uruchomieniu instrumentu pożyczkowego przez EBI w ramach trzech poniższych produktów:

- pożyczka finansowana z Działania 3.1 "Wspieranie wytwarzania i dystrybucji energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych"; - pośrednik finansowy Kujawsko-Pomorski Fundusz Pożyczkowy Sp. z o.o. w Toruniu,

- pożyczka finansowana z Działania 3.2 "Efektywność energetyczna w przedsiębiorstwach" - pośrednik finansowy Pekao S.A.,

- pożyczka finansowana z Działania 3.3 "Efektywność Energetyczna w sektorze publicznym i mieszkaniowym"- pośrednik finansowy Getin Noble Bank S.A.

Czy udało się zniwelować problemy z uruchomieniem powyższych produktów? Jakie działania zaradcze należałoby wprowadzić, aby przyspieszyć realizację projektów w formule pożyczkowej oferowanej przez pośredników?

WprowadzeniePoniższa część raportu dotyczy kwestii związanych z wdrażaniem w ramach 3 Osi priorytetowej RPO WK-P 2014-2020 instrumentów finansowych na rzecz zielonej gospodarki (PI 4a, 4b oraz 4c)21. W szczególności przedstawiono w niej odpowiedź na pytanie ewaluacyjne o przyczyny opóźnień w realizacji instrumentów finansowych (IF). W rozdziale przedstawiony jest również aktualny stan realizacji poszczególnych produktów finansowych wraz z jego oceną oraz odpowiedzią na pytanie o to, czy udało się zniwelować problemy z ich uruchomieniem. Przedstawiono również działania zaradcze, które warto rozważyć w celu przyspieszenia realizacji projektów w formule pożyczkowej, oferowanej przez poszczególnych pośredników. Propozycje w tym względzie dotyczą zarówno obecnej, jak i przyszłej perspektywy finansowej. Głównym źródłem informacji dla przedstawionych w poniżej części ustaleń i wniosków była analiza danych zastanych oraz wywiady pogłębione, przeprowadzone z przedstawicielami IZ RPO WK-P 2014-2020, Europejskiego Banku Inwestycyjnego (EBI) oraz poszczególnych pośredników finansowych (PF).

Wdrażane instrumenty finansoweZgodnie ze strategią inwestycyjną dla IF22, bazującą na wynikach oceny dwóch ewaluacji ex-ante23, w ramach RPO WK-P 2014-2020 wdrażane są trzy produkty finansowe na rzecz zielonej gospodarki. Na ich realizację przewidziano ponad 250 mln zł (blisko 60 mln EUR). Są to odpowiednio: 21 Priorytety Inwestycyjne nr 4a: Promowanie produkcji i dystrybucji OZE; 4b: Zwiększona efektywność energetyczna w sektorze przedsiębiorstw oraz 4c: Wspieranie efektywności energetycznej i wykorzystywania OZE w budynkach publicznych i sektorze mieszkaniowym.22 Strategia Inwestycyjna dla instrumentów finansowych w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Kujawsko-Pomorskiego na lata 2014-2020. Toruń, marzec 2017 r.23 Były to odpowiednio: „Ewaluacja ex-ante instrumentów finansowych wdrażanych w województwie kujawsko-pomorskim w latach 2014-2020”. Warszawa październik 2014 r.” oraz „Aktualizacja ewaluacji ex-ante instrumentów finansowych wdrażanych w województwie kujawsko-pomorskim w latach 2014-2020”. Warszawa, grudzień 2016 r. Obie zrealizowane przez konsorcjum podmiotów: Policy & Action Group Uniconsult Sp. z o.o. oraz IMAPP Sp. z o.o.

50

pożyczka finansowana z Działania 3.1 "Wspieranie wytwarzania i dystrybucji energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych";

pożyczka finansowana z Działania 3.2 "Efektywność energetyczna w przedsiębiorstwach"; pożyczka finansowana z Działania 3.3 "Efektywność energetyczna w sektorze publicznym i

mieszkaniowym".

Z punktu widzenia alokacji największym instrumentem jest Działanie 3.2, na które przypada ok. 64% (160 mln zł) alokacji przewidzianej w ramach IF realizowanych w 3 Osi RPO. Najmniejszą wartość alokacji przewidziano na realizację IF w ramach Działania 3.1 (27 mln zł, tj. niecałe 11% alokacji)24. Pozostałe 25% (63 mln zł) ma zostać wykorzystane w ramach Działania 3.3.

W każdym z działań IF wdrożone zostały z wykorzystaniem struktury funduszu funduszy. Zadania wdrożeniowe zostały powierzone przez IZ RPO na mocy art. 38 ust. 4 b) Rozporządzenia ogólnego nr 1303/201325 Europejskiemu Bankowi Inwestycyjnemu (tzw. Menedżer Funduszu Funduszy – MFF). EBI realizuje powierzone zadania na mocy umowy zawartej z IZ RPO w dniu 29 czerwca 2017 r.

Podstawowe charakterystyki poszczególnych produktów finansowych przedstawiono w kolejnej tabeli.

Tabela 6. Podstawowa charakterystyka IF, realizowanych w ramach 3 Osi priorytetowej RPO WK-P

DZIAŁANIENAZWA PRODUKTU

PRZEDMIOT FINANSOWANIA26 POŚREDNIK FINANSOWY

ALOKACJA OGÓŁEM

3.1 Pożyczka na OZE

Budowa lub modernizacja instalacji służących do produkcji, przetwarzania i magazynowania energii elektrycznej pochodzącej z OZE, wraz z podłączeniem źródła do sieci dystrybucyjnej/ przesyłowej.

Kujawsko-Pomorski Fundusz Pożyczkowy Sp. z o.o.

27 mln zł

3.2 Efektywność energetyczna dla MŚP

Inwestycje służące podniesieniu efektywności energetycznej przedsiębiorstw. Finansowane przedsięwzięcia i ich zakres wynikają z audytu energetycznego. Ich celem powinno być przyczynienie się do zmniejszenia strat energii, ciepła i wody oraz do odzysku ciepła w przedsiębiorstwie. Do wsparcia kwalifikują się projekty, które zwiększają efektywność energetyczną o co najmniej 25%.

Bank Pekao SA 160 mln zł

3.3 Efektywność energetyczna

Kompleksowa modernizacja energetyczna wielorodzinnych budynków mieszkalnych.

Getin Noble Bank S.A.

63 mln zł

24 Aktualnie trwają dyskusje na temat zwiększenia alokacji w tym instrumencie – por. dalsza część rozdziału. 25 Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1303/2013 z dnia 17 grudnia 2013 r. ustanawiające wspólne przepisy dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego, Funduszu Spójności, Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich oraz Europejskiego Funduszu Morskiego i Rybackiego oraz ustanawiające przepisy ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego, Funduszu Spójności i Europejskiego Funduszu Morskiego i Rybackiego oraz uchylające rozporządzenie Rady (WE) nr 1083/2006 (Dz. Urz. UE L347 z 20.12.2013 r., s. 320).26 Szczegółowy przedmiot finansowania opisany jest w Strategii Inwestycyjnej z Biznesplanem dla instrumentów finansowych w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Kujawsko-Pomorskiego na lata 2014-2020 OBSZAR 2, Toruń 2017 z późniejszymi aktualizacjami z lat 2018 i 2020.

51

DZIAŁANIENAZWA PRODUKTU

PRZEDMIOT FINANSOWANIAPOŚREDNIK FINANSOWY

ALOKACJA OGÓŁEM

budynkówŹródło: opracowanie własne na podstawie danych IZ RPO WK-P, 2014-2020

Postęp w realizacji IFGłówne kamienie milowe w procesie wdrażania omawianych IF w ramach Programu obejmują przygotowanie oceny ex-ante dla IF (X.2014) wraz z jej aktualizacją (XII.2016), podpisanie umowy IZ RPO WK-P z EBI jako MFF (VI.2017), a następnie podpisanie kolejnych umów przez EBI z poszczególnymi pośrednikami finansowymi (PF), co nastąpiło odpowiednio w maju 2018 r. w przypadku Działania 3.3 oraz w marcu 2019 r. w przypadku Działań 3.1 oraz 3.2.

Szczegółowy harmonogram wdrażania omawianych IF został wyrażony w Strategii Inwestycyjnej z Biznesplanem dla Instrumentów Finansowych w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Kujawsko-Pomorskiego na lata 2014-2020, przyjętej uchwałą Zarządu Województwa Kujawsko-Pomorskiego z dnia 21 czerwca 2017 r. (Obszar 2)27 – dalej: „Strategia”. Dokument ten równocześnie stanowi załącznik do umowy o finansowanie pomiędzy Instytucją Zarządzającą RPO WK-P a MFF. Przewidziano w nim, że pierwsze środki zostaną przekazane przez poszczególnych pośredników odbiorcom ostatecznym pomocy już w 2018 r.

Po podpisaniu umowy EBI uruchomiło przetarg na wybór pośredników 20 października 2017 r.28. W odpowiedzi na ogłoszenie wpłynęła jednak tylko jedna oferta w części dotyczącej Działania 3.2. W związku z brakiem ofert w pozostałych instrumentach postępowanie w ich częściach zostało unieważnione w grudniu 2017 r. W przypadku Działania 3.2 MFF przystąpił do negocjacji z jedynym oferentem, które niestety zakończyły się fiaskiem oraz koniecznością unieważnienia całego postępowania. Kwestie sporne obejmowały m.in. zakres odpowiedzialności PF w toku wdrażania produktu finansowego. Całe negocjacje trwały bardzo długo, samo unieważnienie postępowania nastąpiło dopiero w sierpniu 2018 r. EBI po unieważnieniu postępowania przetargowego przystąpiło do poszukiwania i wyboru pośredników w procedurze negocjacji bez ogłoszenia, w rezultacie których udało się podpisać umowy z aktualnie realizującymi je pośrednikami w 2018 i 2019 r. Podsumowanie całego procesu przedstawia kolejny rysunek.

Rysunek 2. Główne kamienie milowe we wdrażaniu IF w ramach 3 Osi priorytetowej RPO WK-P

Źródło: opracowanie własne

27 Przedmiotowa strategia wraz z biznesplanem stanowi, zgodnie z załącznikiem IV ust. 1 do rozporządzenia ogólnego, załącznik do umowy o finansowaniu pomiędzy IZ RPO WK-P a EBI. 28 Por. https://www.eib.org/en/products/blending/esif/eoi/mha-1440.htm. Dostęp: 28.09.2020 r.

52

Opóźnienia w wyborze PF przełożyły się naturalnie na przesunięcia w harmonogramie ustalonym w Strategii, w tym uruchamianie produktów finansowych przez poszczególnych pośredników i ostatecznie postęp w wydatkowaniu zakontraktowanych środków. Na koniec 2019 r. finansowanie uzyskało zaledwie 14 projektów, w tym 13 w Działaniu 3.3 oraz 1 w Działaniu 3.2. Środki wypłacone zostały ostatecznym odbiorcom wyłącznie w ramach Działania 3.3 w łącznej kwocie 1,8 mln zł. Stan zaawansowania na koniec 2019 r. był więc niewielki i nie przekraczał 1% dostępnej alokacji.

Tabela 7. Stan zaawansowania realizacji poszczególnych produktów finansowych

DZIAŁANIE WARTOŚĆ UMOWY EBI Z PF (MLN ZŁ)

LICZBA

SFINANSOWANYCH PROJEKTÓW

WARTOŚĆ UMÓW Z ODBIORCAMI (MLN ZŁ)

WARTOŚĆ WYPŁACONYCH ŚRODKÓW

ŚRODKI WYPŁACONE DO WARTOŚCI UMOWY Z EBI

3.1 25,2 - - - -3.2 149,1 1 1 - -3.3 58,6 13 3,5 1,8 3,15%Ogółem 232,9 14 4,5 1,8 0,79%

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych IZ RPO WK-P. Stan na 31.12.2019 r.

Jednocześnie należy podkreślić, że zgodnie z ustaleniami poczynionymi w toku wywiadów zrealizowanych w ramach przedmiotowego badania, zarówno z EBI jak i z przedstawicielami poszczególnych PF, sytuacja ulega systematycznej poprawie. W szczególności w Działaniu 3.1 w 2020 roku udało podpisać się umowy dla 5 projektów na łączną kwotę blisko 14,5 mln zł (wg stanu na początek września 2020). Stanowi to ponad 57% wartości umowy pomiędzy EBI i KPFP. Co więcej cała pierwsza transza przekazana przez EBI do pośrednika w kwocie blisko 6,3 mln zł, została już przekazana do pożyczkobiorców. Po uzyskaniu drugiej transzy środków, ponownie będą one niezwłocznie przekazane do wnioskodawców. Przedstawiciel KPFP wskazał również, że rozpatrywane są kolejne złożone wnioski, choć w ich przypadku trwa oczekiwanie na niezbędne do realizacji inwestycji pozwolenia (środowiskowe, planu zagospodarowania, pozwolenia na budowę). Duże zainteresowanie wsparciem doprowadziło do dyskusji na temat możliwości zwiększenia budżetu produktu finansowego w ramach Działania 3.1.

Gorzej pod względem stanu zaawansowania wygląda sytuacja w przypadku pozostałych dwóch instrumentów, choć również uległa ona pewnej poprawie w porównaniu do sprawozdania na koniec 2019 r. W przypadku Działania 3.2 podpisane zostały 2 umowy (stan na wrzesień 2020). W przypadku Działania 3.3 podpisane zostały ogółem 24 umowy na łączną kwotę ok. 7,1 mln zł. W obu przypadkach są to więc wciąż wartości niewielkie. Największy problem dotyczy oczywiście Działania 3.2, które jest najmniej zaawansowane – zarówno pod względem liczby jak i wartości podpisanych umów – i jednocześnie ma największy budżet, stanowiący blisko dwie trzecie całej alokacji IF w 3 Osi RPO WK-P 2014-2020.

Przyczyny rozbieżności w realizacji planuOpisane opóźnienia we wdrażaniu IF mają rozmaite przyczyny. Można je podzielić na kwestie wspólne dla wszystkich instrumentów, jak również zagadnienia specyficzne dla danego działania, czy też typu produktu finansowego. Poddział ten został uwzględniony w poniższej części.

Kwestie wspólne dla wszystkich instrumentów

Do najważniejszych, wspólnych problemów, których skutkiem było opóźnienie realizacji poszczególnych produktów, zaliczyć należy:

53

Niskie zainteresowanie ze strony potencjalnych pośredników zaangażowaniem w realizację przedmiotowych IF. Bezpośrednim skutkiem owego niskiego zainteresowania było niepowodzenie pierwszego przetargu EBI ogłoszonego w październiku 2017 i dalsze opóźnienia w podpisywaniu umów z poszczególnymi PF, już po uruchomieniu trybu bezpośrednich negocjacji z poszczególnymi instytucjami finansowymi. Jak się okazało obszar energetyki, w jakim realizowane są omawiane pożyczki, jest dla wszystkich PF względnie nowy. Dodatkowo wiąże się ze specjalistycznymi inwestycjami oraz specyficznymi klientami, co bezpośrednio przekłada się również na przeciętnie wyższy poziom skomplikowania wspieranych produktów finansowych. Część banków i instytucji finansowych w czasie organizacji pierwszego przetargu EBI w ogóle nie posiadało w swojej ofercie produktów skierowanych do tego sektora. Co najmniej w części przypadków miało wynikać to ze strategicznych decyzji, związanych z przyjęciem określonej specjalizacji. Drugim czynnikiem przekładającym się na niskie zainteresowanie ze strony PF był regionalny charakter interwencji. Czynnik ten dotyczy zwłaszcza dużych banków sieciowych, dla których inwestycja w ramach RPO WK-P jest względnie mała, a przez to nie generuje odpowiedniego efektu skali, przy występowaniu stosunkowo wysokich kosztów związanych z koniecznością dostosowania wewnętrznych systemów raportowania, monitorowania itd. Nakłada się na to również ograniczenie wysokości opłat za zarządzanie. Są one zdecydowanie mniej atrakcyjne w porównaniu do poprzedniego okresu programowania 2007-2013, na co zresztą zwracali uwagę eksperci przygotowujący ewaluację ex-ante IF29. Czynniki te sprawiły, że pomimo podjęcia rozmaitych działań promocyjnych związanych z postępowaniem przetargowym EBI na PF, ostatecznie zakończyło się ono niepowodzeniem, co przełożyło się na kilkumiesięczne opóźnienie w procesie selekcji PF (w przypadku Działania 3.1 od unieważnienia postępowania do zaproszenia PF do negocjacji umowy minęło 9 miesięcy, w Działaniu 3.2 był to okres krótszy, podobnie w Działaniu 3.3 gdzie doszło do kontaktu z PF krótko po unieważnieniu postępowania). Czas ten mógłby być teoretycznie skrócony, gdyby poszukiwanie pośredników rozpoczęło się od bezpośrednich negocjacji, jednak byłoby to niezgodne z wewnętrznymi procedurami EBI.

Bariery o charakterze formalnym, czego skutkiem był wydłużony okres negocjacji umów między EBI, a poszczególnymi PF. Czas trwania negocjacji między EBI a poszczególnymi PF wynosił kilka miesięcy (w Działaniu 3.1 oraz 3.3 było to około pół roku, w Działaniu 3.2 wyniósł około 3 miesięcy). Główną przyczyną takiego rozciągnięcia w czasie procesu negocjacji umowy był fakt, że dla wszystkich pośredników były to instrumenty nowe. Co prawda same negocjacje najczęściej nie prowadziły do zasadniczych zmian umowy, jednak konieczne było wyjaśnienie wielu szczegółowych kwestii oraz włączenie w proces uzgodnień wielu komórek organizacyjnych w ramach poszczególnych instytucji. Należy dodać, że problem ten wystąpił również na etapie wcześniej prowadzonych uzgodnień pomiędzy IZ RPO a EBI. W tym przypadku ustalanie warunków współpracy, zwieńczone podpisaniem umowy, trwało ponad 4 miesiące. Tu również nie bez znaczenia był fakt, iż była to pierwsza tego typu współpraca między instytucjami. Pewnym utrudnieniem była również konieczność podpisania umów w języku angielskim, przez co procedury wydłużały się z uwagi na konieczność tłumaczenia wszystkich dokumentów. Doświadczenia nabyte w obecnym okresie programowania oraz opinie przedstawicieli poszczególnych instytucji pozwalają sądzić, że w

29 Por. „Aktualizacja ewaluacji ex-ante instrumentów finansowych wdrażanych w województwie kujawsko-pomorskim w latach 2014-2020”. Policy & Action Group Uniconsult Sp. z o.o. oraz IMAPP Sp. z o.o. Warszawa, 2016 r. s. 107.

54

przypadku kontynuacji podobnej interwencji w przyszłości, czas trwania tego etapu byłby prawdopodobnie krótszy. Niemniej wydaje się rozsądnym, by w przyszłości planując harmonogram wdrażania, przewidzieć 4-5 miesięczny bufor, na okres negocjacji poszczególnych umów – zarówno między MFF a PF oraz między IZ RPO a MFF – oczywiście w sytuacji kontynuacji podobnej interwencji, w kolejnym okresie programowania.

Relatywnie długi czas potrzebny PF na wdrożenie procedur i mechanizmów wewnętrznych, które umożliwiały wprowadzenie produktu finansowego na rynek. Każdy z pośredników musiał dostosować procesy wewnętrzne, m.in. do wymogów systemu rozliczeń, sprawozdawczości i monitorowania. Działania w tym zakresie obejmują wdrożenie zarówno procesów rachunkowych jak i rozwiązań stricte informatycznych. Do tego konieczne jest podjęcie działań szkoleniowych i promocyjnych. W pierwszym przypadku konieczne jest zapoznanie sprzedawców z nowym produktem. W praktyce szybkie uruchomienie poszczególnych instrumentów tuż po podpisaniu umowy z EBI nie było możliwe. Dla przykładu w przypadku Działania 3.2 - faktyczne rozpoczęcie realizacji rozpoczęło się w lipcu 2019 r. tj. po około trzech miesiącach od podpisania umowy z EBI.

Negatywny wpływ pandemii wywołanej COVID-19. Należy podkreślić, że w każdym z Działań COVID-19 ma negatywny wpływ na realizację produktów finansowych. Jednocześnie jego znaczenie, specyfika i siła oddziaływania jest zróżnicowana, dlatego zagadnienie to szczegółowo zostało omówione w kolejnej części.

Kwestie specyficzne dla poszczególnych instrumentów

Działanie 3.1W przypadku Działania 3.1 nie występują – poza wskazanymi wyżej – specyficzne powody, które miałyby istotny wpływ na dalsze opóźnienia w realizacji instrumentu. Pewien negatywny wpływ na opóźnienia w przygotowaniu projektów do finansowania ma obecna sytuacja związana ze skutkami COVID-19. Znaczenie tego problemu uwidacznia się przede wszystkim na poziomie czasu trwania procedur związanych z uzyskiwaniem kompletu pozwoleń, niezbędnych do rozpoczęcia inwestycji, a przez to do uzyskania pozytywnej decyzji o finansowaniu. Według deklaracji przedstawiciela PF czas ten znacznie się wydłużył w porównaniu do sytuacji sprzed pandemii.

Jednocześnie nie wydaje się, by problem ten istotnie przełożył się na możliwość osiągnięcia celów Działania, powiązanych z wykorzystaniem dostępnych środków. Dotychczasowe zainteresowanie wskazuje raczej, że uzasadnione są propozycje by zwiększyć dostępną alokację w tym instrumencie. Jednocześnie warto w tym miejscu wskazać na czynniki sprzyjające takiemu stanowi rzeczy. Zaliczyć do nich należy po pierwsze lokalne zakorzenienie KPFP. Między innymi dzięki bliskiej współpracy z IOB – Prosument Klastrem Odnawialnych Źródeł Energii – Fundusz mógł relatywnie szybko i efektywnie nawiązać współpracę z firmami z regionu mającymi w planach realizować przedmiotowe inwestycje. Chodzi tu o podmioty, które wygrały aukcje OZE, ogłaszane przez Urząd Regulacji Energetyki. Sam instrument i produkt na oferowane w nim produkty, jest więc również silnie powiązany z tym właśnie procesem. Drugim ważnym czynnikiem jest fakt związany z generalnie niską alokacją przewidzianą na omawiany instrument, przy względnie wysokich wartościach poszczególnych inwestycji. Jak się okazało w toku jej realizacji, średnia wartość projektu wynosi blisko 3 mln zł, a więc, względnie niewielka ich liczba może relatywnie szybko wykorzystać dostępny budżet. Ponownie przemawia to na korzyć ewentualnego zwiększenia budżetu przedmiotowego Działania.

55

Działanie 3.2W odniesieniu do Działania 3.2, można wyróżnić kilka głównych i jednocześnie specyficznych problemów, które wywołują opóźnienia w jego realizacji. Jednocześnie ich obecność wskazuje, że mogą one mieć negatywne przełożenie na końcową realizację interwencji.

Niewątpliwie najważniejszym w aktualnym momencie pozostaje problem występowania negatywnych skutków pandemii COVID-19. Według deklaracji przedstawicieli PF oraz EBI w ciągu pierwszej fazy realizacji instrumentu, przypadającej na drugą połowę 2019 r., udało się zbudować portfel kilkudziesięciu potencjalnych inwestycji, w przypadku których firmy wyrażały wstępne zainteresowanie omawianym produktem finansowym. Jednak w momencie kumulacji negatywnych skutków pandemii, w tym przede wszystkim drastycznego ograniczenia przychodów, okazało się, że inwestycje związane z efektywnością energetyczną przestały być dla firm priorytetowe. Głównym celem stało się w przypadku większości z nich utrzymanie bieżącej płynności finansowej. Jednocześnie przedstawiciele PF wskazują, że przedsiębiorcy – wcześniej wykazujący chęć realizacji uzyskania wsparcia w ramach Działania 3.2 – w większości dalej są zainteresowani realizacją inwestycji dot. zwiększania efektywności energetycznej, zwłaszcza w kontekście przewidywanych podwyżek cen prądu. Decyzje o uruchomieniu inwestycji są jednak odwlekane w czasie. Nie wiadomo niestety kiedy ta sytuacja ulegnie zmianie. Kluczowe znaczenie ma tu oczywiście dalszy rozwój wypadków w związku z utrzymującym się stanem pandemii. Sprawy nie poprawiło w tym względzie wprowadzone w połowie 2020 roku rozwiązania, polegającego na możliwości uzyskania w ramach Działania 3.2 wsparcia na sfinansowanie kapitału obrotowego w powiązaniu z umowami pożyczkowymi na inwestycje w zakresie efektywności energetycznej30. Jako przyczynę takiego stanu rzeczy wskazuje się na dostępne w dużej liczbie inne instrumenty, które stanowią bezpośrednią konkurencję dla tego rozwiązania. Są one przy tym bardziej atrakcyjną alternatywą z uwagi na brak skomplikowanego komponentu inwestycyjnego w obszarze efektywności energetycznej. Chodzi tu w szczególności o wsparcie bezpośrednie udzielane firmom przez PFR, pożyczki BGK, czy też ARP.

Drugim ograniczeniem mającym wpływ na mniejsze od oczekiwanego tempo realizacji instrumentu, jest brak możliwości finansowania w ramach Działania 3.2 samych instalacji OZE na własne potrzeby przedsiębiorstw. Tego typu inwestycje mogą być realizowane wyłącznie w powiązaniu z innymi inwestycjami ukierunkowanymi na wzrost efektywności energetycznej (wymianą maszyn i urządzeń, termomodernizacją budynków, hal, etc.), natomiast nie ma możliwości uzyskania finansowania dla projektów, które polegałyby wyłącznie na wdrażaniu rozwiązań OZE w przedsiębiorstwach. Szczególnie duże oczekiwania dotyczyły możliwości finansowania instalacji fotowoltaicznych. Jak się okazało rozmija się to z początkowymi założeniami PF oraz zdiagnozowanym popytem na tego typu inwestycje (zainteresowanie tego typu inwestycjami w formie pojedynczych projektów pojawia się również w przypadku Działania 3.1). Zagadnienie to było przedmiotem kilkumiesięcznych ustaleń pomiędzy PF, EBI oraz IZ POIR. Nie przyniosło jednak pożądanych rezultatów w postaci zwiększonego popytu na produkt. Co prawda ustalenia z KE zakończyły się wprowadzeniem zmian w postaci sposoby wyliczania efektu energetycznego, co umożliwiło wzięcie pod uwagę instalacji OZE podczas wyliczania tego efektu. Jednocześnie samodzielne

30 Por. Uchwała Nr 22/946/20 Zarządu Województwa Kujawsko-Pomorskiego z dnia 8 czerwca 2020 r. zmieniająca uchwałę w sprawie przyjęcia Strategii Inwestycyjnej z Biznesplanem dla Instrumentów Finansowych w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Kujawsko-Pomorskiego na lata 2014-2020. Obszar 2.

56

projekty dotyczące instalacji OZE, muszą stanowić mniejszość portfela PF, co postrzegane jest przez jego przedstawicieli jako wciąż bardzo duże ograniczenie. Sytuacja ta po pierwsze zmniejsza liczbę potencjalnych projektów, które mogłyby się ubiegać o finansowanie w ramach Działania.. Po drugie projekty, które w tej sytuacji kwalifikują się do wsparcia, są względnie bardziej skomplikowane oraz wymagają więcej czasu na realizację, co dodatkowo – w czasach spowolnienia gospodarczego – może negatywnie przekładać się na zainteresowanie przedsiębiorstw inwestycjami w tym obszarze.

Prawdopodobne przeszacowanie alokacji dla Działania 3.2. Problem zbyt wysokiej alokacji dla Poddziałania 3.2 zgłaszany był już na poziomie aktualizacji ewaluacji ex-ante IF31 w 2016 r. Ewaluator wskazał wtedy, że tak duża wartość alokacji generuje poważne ryzyka wdrożeniowe i należałoby przesunąć połowę środków na inne cele. Wydaje się, że w kontekście trwającej pandemii oraz stanu zaawansowania realizacji Działania 3.2, przedstawiona wtedy propozycja zyskuje na aktualności. Co prawda przedstawiciele PF nie widzą jeszcze uzasadnienia by podejmować w tym zakresie wiążące decyzje. Niewątpliwie jednak, jeśli sytuacja nie ulegnie istotnej poprawie do końca I kwartału 2021, należałoby rozważyć dokonanie zmian w zakresie przeznaczenia środków z tego instrumentu.

Słaba widoczność produktu w Internecie. Dotarcie do informacji o produkcie może potencjalnym klientom sprawić sporą trudność. Aktualnie, aby tego dokonać należy z głównego serwisu (pekao.com.pl) wybrać odpowiednio zakładkę: 1) małe i średnie firmy; 2) finansowanie preferencyjne; 3) kredyt energooszczędny. Przy bardzo dużej liczbie opcji wyboru na stronie, znalezienie informacji o możliwym wsparciu może okazać się trudne. Wydaje się, że możliwe byłoby udostępnienie informacji na temat możliwości skorzystania z projektu, już po wyborze pierwszej ze wskazanych podstron (małe i średnie firmy). Aktualnie bowiem pojawiają się tam wybrane produkty płynnościowe, dostępne w ramach programów operacyjnych perspektywy 2014-2020. Ponieważ wsparcie w ramach działania 3.2 posiada wspomagający komponent płynnościowy, takie rozwinięcie wskazanej podstrony wydaje się uzasadnione. Oczywiście zwiększanie dostępności informacji o produkcie na stronie to tylko jeden z wielu elementów jego promocji. Niezbędne są również inne formy, w tym w zakresie promocji bezpośredniej i pośredniej (w tym np. za pośrednictwem organizacji branżowych, instytucji otoczenia biznesu, klastrów itd.).

Działanie 3.3Ostatnie z omawianych Działań, dotyczące inwestycji w obszarze efektywności energetycznej budynków mieszkalnych, również boryka się z kilkoma specyficznymi problemami. W szczególności wskazuje się na następujące kwestie:

Mniejsze od oczekiwanego zainteresowanie po stronie wspólnot mieszkaniowych realizacją inwestycji przy wsparciu Działania 3.3. U podłoża tego problemu mają leżeć z jednej strony przeciągające się procesy zatwierdzenia decyzji o podjęciu zobowiązań finansowych przez walne zgromadzenia wspólnot mieszkaniowych, w tym również w związku z oddziaływaniem pandemii COVID-19. Większość zgromadzeń przewidzianych na początek 2020 nie odbyła się lub realizowana jest w trybach zdalnych. Na powyższe problemy nakłada się sezonowość produktu – spółdzielnie mieszkaniowe i wspólnoty mają walne zgromadzenia, które z reguły spotykały się na początku roku (typowo między marcem a kwietniem). Podejmowane na nich

31 Por. Por. „Aktualizacja ewaluacji ex-ante instrumentów finansowych wdrażanych w województwie kujawsko-pomorskim w latach 2014-2020”. Policy & Action Group Uniconsult Sp. z o.o. oraz IMAPP Sp. z o.o. Warszawa, 2016 r. s. 71.

57

są decyzje dotyczące potencjalnych inwestycji. Z tego m.in. powodu rok 2018 nie mógł być w pełni wykorzystany, bowiem umowa z EBI podpisana została w maju, już po walnych zgromadzeniach wspólnot oraz w czasie kiedy zbierane są podpisy pod uchwałami. W praktyce pierwszy efektywny rok realizacji produktu finansowego przypadł na rok 2019. Po drugie wskazuje się, na obecną konkurencję ze strony innych programów, w tym przede wszystkim rozwiązań dostępnych na poziomie centralnym. Wymienia się tu m.in. inwestycje finansowane z Funduszu Termomodernizacji i Remontów, który rozszerzony został w grudniu 2019 r. o możliwość korzystania z niego przez budownictwo tzw. wielkiej płyty. Dokonano w nim również zwiększenia tzw. premii termomodernizacyjnej. Dokonane zmiany są bardzo atrakcyjne z punktu widzenia spółdzielni i potencjalnie mogą być preferowane w porównaniu do oferty Działania 3.3. W celu wzmocnienia atrakcyjności instrumentu dokonano na wiosnę 2020 obniżenia preferencyjnego oprocentowania pożyczek finansowanych z wkładu Programu z 0,5*WIBOR 3M do stałej stopy procentowej 0,2% rocznie. Zgodnie z opiniami przedstawionymi przez przedstawiciela PF zmiana ta generalnie została przyjęta pozytywnie i przełożyła się na podpisanie kilku umów ze wspólnotami, które wcześniej nie zdecydowały się na ich podpisanie. W kontekście niskich stóp procentowych, sama wysokość oprocentowania nie jest tak ważna, jak fakt, że jest to oprocentowanie stałe. Zwiększeniu atrakcyjności pożyczki służyć miało również wydłużenie okresu jej zapadalności do 20 lat, ponownie podpisane umowy – w większości właśnie na maksymalny okres – wskazują, że był to dobry ruch.

Koncentracja wsparcia na wspólnotach mieszkaniowych. Specyfika ta wynika z wcześniejszej specjalizacji i doświadczenia PF. Jednak należy mieć na względzie, że wartość inwestycji realizowanych przez wspólnoty jest relatywnie nieduża oraz wiąże się ze sporym rozproszeniem realizowanych projektów. Potwierdzają to dotychczasowe doświadczenia z wdrażania przedmiotowego instrumentu, w przypadku którego średnia wartość umowy opiewa na kwotę około 300 tys. zł. Oznacza to, że do absorpcji całej kwoty alokacji, konieczne byłoby podpisanie około 200 umów. Przewiduje się, że w praktyce będzie niezwykle trudno zbudować portfel inwestycji, który umożliwi wykorzystanie dostępnych środków. Wskazuje się na konieczność przeorientowania modelu na wsparcie spółdzielni, w przypadku których wielkość projektów jest istotnie wyższa. Wg deklaracji EBI oraz PF podjęte zostały w tym celu niezbędne działania. Do tej pory nie przyniosły one jednak wymiernych skutków w postaci podpisanych umów.

Zmiany organizacyjne w ramach PF. W toku realizacji Działania doszło do zmiany struktury organizacyjnej instytucji, w tym zmiany ulokowania komórki odpowiedzialnej za realizację instrumentów. Tego typu działania mają zwykle negatywne skutki dla operacyjności działań, według rozmówców, taka sytuacja miała miejsce również w tym przypadku, choć trudno o dokładną ocenę tego zjawiska. Zagadnienie to powiązane jest z potencjałem PF do wykorzystania dostępnej alokacji w przewidzianym czasie. W celu jego wsparcia zdecydowano się na wybór kolejnego pośrednika w ramach działania 3.3. Działania w tym zakresie (drugi przetarg EBI) zostały podjęte w maju 2020 i doprowadziły do wyboru drugiej instytucji finansowej. Aktualnie trwają negocjacje dotyczące kształtu umowy pomiędzy MFF a PF. Jednocześnie zwraca się uwagę na wysoki potencjał drugiego podmiotu, szczególnie w zakresie współpracy ze spółdzielniami mieszkaniowymi, co w kontekście wcześniejszych uwag należy ocenić pozytywnie.

58

Podsumowanie oraz ewentualne działania zaradczePrzeprowadzone analizy wskazują na występowanie rozmaitych problemów związanych z uruchamianiem poszczególnych produktów finansowych w ramach 3 Osi priorytetowej RPO WK-P 2014-2020. Duża ich część ma podłoże procesowe i związana jest z koniecznością zachowania określonej sekwencyjności działań wdrożeniowych (ocena ex-ante IF -> ewentualna aktualizacja tej oceny -> wybór i kontraktacja Menedżera FF (w wariancie z MFF) -> wybór i kontraktacja pośredników finansowych przez MFF -> wreszcie wdrożenie produktu na rynek). Sytuacja ta powoduje, że opóźnienia na jednym etapie automatycznie przekładają się na opóźnienia w etapach kolejnych i są praktycznie niemożliwe do nadgonienia. Co więcej występuje ryzyko multiplikacji przesunięć czasowych w ramach poszczególnych etapów. Sprzyja temu względnie wysoki poziom skomplikowania realizowanej interwencji, ograniczone wcześniejsze doświadczenie w tym zakresie oraz ograniczone lub brak doświadczenia we współpracy poszczególnych instytucji ze sobą. Z taką koincydencją zdarzeń mamy do czynienia w przypadku omawianych IF realizowanych w ramach RPO WK-P 2014-2020. W konsekwencji pełne wprowadzenie poszczególnych produktów na rynek miało miejsce w 2019 r., tj. w szóstym roku perspektywy 2014-2020 (piątym biorąc pod uwagę faktyczne uruchomienie RPO WK-P).

Drugi wymiar problemów wynika ze specyfiki poszczególnych działań. Widać tu duże zróżnicowanie atrakcyjności instrumentów, na które nakłada się dodatkowo oddziaływanie pandemii wywołanej COVID-19. Z przeprowadzonych obserwacji wynika, że miała ona największe, negatywne przełożenie na realizację Działania 3.2. Według zebranych informacji firmy wstrzymują się z decyzjami inwestycyjnymi w obszarze efektywności energetycznej, koncentrując się na działaniach służących utrzymaniu płynności w okresie spowolnienia gospodarczego. Negatywne oddziaływanie COVID-19 widoczne jest również w pozostałych Działaniach, nie ma ono jednak w ich przypadku kluczowego charakteru. Jednocześnie w przypadku działania 3.3 podobnie jak w przypadku działania 3.2 zwraca się uwagę na możliwość przeszacowania potrzeb inwestycyjnych ostatecznych odbiorców pomocy, a co za tym idzie potencjalnego popytu na przedmiotowe wsparcie.

Z tego powodu wydaje się zasadnym realizacja w najbliższym czasie aktualizacji oceny ex-ante pod kątem ponownej weryfikacji zapotrzebowania inwestycyjnego – przedsiębiorstw oraz wspólnot i spółdzielni mieszkaniowych, szczególnie w obszarze efektywności energetycznej. Badanie takie mogłoby pełnić dwojaką rolę – z jednej strony aktualizować założenia dla perspektywy 2014-2020 (wskazując na ewentualne kierunki przesunięć środków), z drugiej stanowić podstawię dla procesu programowania IF w ramach perspektywy 2021-2027. Część dotycząca IF w ramach 3 Osi priorytetowej powinna podlegać badaniu w pierwszej kolejności z uwagi na potrzebę podjęcia stosownych decyzji w możliwie krótkim czasie (tj. w pierwszej połowie 2021 r.). W przypadku badania należy zwrócić uwagę na wielkość próby badawczej. Zasadnym wydaje się zwiększenie próby w stosunku do dotychczas realizowanych ocen ex ante. Ponadto w zakresie 3 Osi RPO ocena ex-ante powinna uwzględniać wyniki analiz przeprowadzonych przez GUS w badaniach zrealizowanych w 2018 r.32 oraz powinna korzystać z wypracowanej tam metodologii.

Należy pozytywnie ocenić dotychczasowe działania podjęte na polu zwiększania atrakcyjności poszczególnych instrumentów. W szczególności zmiana wartości oprocentowania pożyczek w Działaniu 3.3 do stałej wartości 0,2% oraz wydłużenie okresu zapadalności pożyczki. Za generalnie

32 Por. https://stat.gov.pl/statystyki-eksperymentalne/srodowisko-efektywnosc-energetyczna/opracowanie-metodologii-i-przeprowadzenie-badania-skali-dzialan-termomodernizacyjnych-budynkow-mieszkalnych-wielomieszkaniowych-w-celu-poprawy-ich-energochlonnosci-oraz-ocena-potrzeb-i-planowanych-,1,1.html.

59

dobre rozwiązanie należy również uznać możliwość sfinansowania kapitału obrotowego w ramach Działania 3.2, choć dotychczas nie przełożyło się to na realne efekty z przyczyn opisanych powyżej. Jednocześnie należy wprowadzać dalsze rozwiązania służące zwiększaniu atrakcyjności tego instrumentu – na wzór działań podjętych w ramach Działania 3.3.

Niezależnie od powyższego konieczne są również dalsze działania promocyjne poszczególnych produktów finansowych ze strony poszczególnych pośredników. Działania marketingowe powinny być prowadzone zarówno z wykorzystaniem mediów, organizacji branżowych, czy też IOB. Naturalnie kluczowe jest podjęcie promocji produktów finansowych realizowanych w ramach działania 3.2 i 3.3. Oba PF mają takie działania w planach, co należy ocenić pozytywnie, choć oczywiście zależeć będą od ich faktycznej i właściwej realizacji.

Wreszcie zasadnym wydaje się – niezależnie od decyzji dotyczącej przeprowadzenia ewentualnej aktualizacji oceny ex-ante IF – zwiększenie alokacji na IF w Działaniu 3.1 (optymalnie korzystając ze środków działania 3.2). Zebrane informacje wskazują na duże zainteresowanie wsparciem w przedmiotowym zakresie, co potwierdza m.in. liczba dotychczas złożonych wniosków. W kontekście Działania 3.1 warto rozważyć również zwiększenie wartości transz przekazywanych przez MFF do PF – z uwagi na duże zainteresowanie instrumentem może dojść bowiem do opóźnień w finansowaniu inwestycji, które w przypadku Działania 3.1 mają generalnie krótki horyzont czasowy realizacji (kilka miesięcy). Poza kwestią czysto operacyjną chodzi tu również o budowanie swego rodzaju kultury korzystania z IF, finansowanych ze środków europejskich. Wybrane badanie wskazują33 że IF finansowane w ramach FE wykazują się wciąż dużym poziomem skomplikowania oraz są postrzegane generalnie za mało przyjazne. W praktyce przekłada się to na popyt poszczególnych podmiotów na korzystanie z IF finansowanych ze środków europejskich. Zapewnienie płynności korzystania z tego typu środków oraz dalsze zwiększanie ich atrakcyjności pozwoli sprawniej realizować je w przyszłości.

33 Por. np. Badanie ewaluacyjne pomocy publicznej udzielanej w ramach Rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego w sprawie warunków i trybu udzielania pomocy publicznej i pomocy de minimis za pośrednictwem Narodowego Centrum Badań i Rozwoju B+Radar – etap mid-term, Fundacja IDEA Rozwoju, IMAPP Sp. z o.o., PAG Uniconsult, Uniwersytet Jagielloński - Centrum Ewaluacji i Analiz Polityk Publicznych, Warszawa 2020., Fundacja Idea Ro; Ewaluacja systemu realizacji instrumentów finansowych w ramach PO IR, PAG Uniconsult oraz Taylor Economics, Warszawa 2019.

60

4. Ocena efektów4.1. Działanie 3.1

Efekty przyrodnicze i ekologiczneCzy i jakie efekty przyrodnicze i ekologiczne osiągnięto w wyniku realizacji projektów 3. i 4. OP (zwłaszcza inwestycji wodno-ściekowych, odpadowych, z zakresu ochrony powietrza i klimatu czy ochrony przeciw zagrożeniom spowodowanym zmianami klimatu)?

W jaki sposób kwestia ta determinowana jest przez:

• Typ projektu (w tym realizacja projektu w ramach ZIT lub poza tym instrumentem),• Typ beneficjenta (JST, stowarzyszenie, spółdzielnie mieszkaniowe, przedsiębiorstwa itd.),• Tryb wyboru projektów (pozakonkursowy, konkursowy).

Jakie czynniki mogą wpływać lub wpływają na skuteczność wsparcia w obszarze ochrony środowiska i zmian klimatu?

PI 4a jest wdrażany w ramach Działania 3.1 Wspieranie wytwarzania i dystrybucji energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych. Projekty wyłaniane są do dofinansowania w trybie konkursowym. Do końca czerwca 2020 r. w Działaniu 3.1 podpisano 81 umów34 o dofinansowanie o łącznej wartości dofinansowania UE 95 637 490 zł, co odpowiada 84,9% alokacji przypisanej do działania 3.1 (112 630 068 zł35) , w tym:

1 umowę z Europejskim Bankiem Inwestycyjnym jako Funduszem Funduszy dla sektora Energii na wdrażanie instrumentu finansowego; wg informacji pozyskanych w toku badań terenowych, zawarto dotąd 5 umów z ostatecznymi odbiorcami wsparcia na kwotę odpowiadającą ok. 32% środków UE przeznaczonych na pożyczki;

2 umowy z Operatorami Systemu Dystrybucyjnego (OSD); 78 umów na projekty obejmujące budowę lub modernizację mikroinstalacji z OZE.

Szczegółowy rozkład liczby i wartości umów dofinansowanych na poszczególne typy projektów przedstawiono w tabeli poniżej.

34 Umowy obowiązujące (nierozwiązane) wg stanu na 30.06.2020.35 Przeliczenie kwoty alokacji (25 643 785 EUR) na złotówki wg kursu INFOREURO z września 2020 (1 EUR = 4,3921 zł).

61

Tabela 8. Liczba i wartość dofinansowania UE w umowach zawartych w Działaniu 3.1

TYP PROJEKTU36 TYP UMOWYLICZBA UMÓW

WARTOŚĆ DOFINANSOWANIA UE (ZŁ)

1. budowa lub przebudowa instalacji do produkcji, przetwarzania, magazynowania i przesyłu energii pochodzącej z OZE (słońca, biogazu oraz wody, biomasy i geotermalnej) wraz z podłączeniem źródła do sieci dystrybucyjnej/przesyłowej

3. budowa lub przebudowa instalacji służących do produkcji biokomponentów i biopaliw

Fundusz Funduszy dla sektora energii (IF)

1 27 076 946

2. budowa lub modernizacja mikroinstalacji z OZE w budynkach publicznych oraz mieszkaniowych

Dotacja 78 36 114 265

5. budowa lub przebudowa sieci elektroenergetycznych (niskiego i średniego napięcia poniżej 110 kV), dedykowanych przyłączeniu nowych jednostek wytwórczych energii z OZE do Krajowego Systemu Elektroenergetycznego (KSE)

Dotacja 2 32 446 279

SUMA 81 95 637 490Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z SL2014, stan na 30.06.2020

Nie zawarto umów na realizację projektów typu 4 (budowa, przebudowa infrastruktury służącej do przesyłu i dystrybucji energii cieplnej pochodzącej z OZE). W ramach instrumentu finansowego rozpatrywanych jest kolejnych 16 złożonych wniosków pożyczkowych. Dla projektów typu 2 (mikroinstalacje) ostatni konkurs z budżetem 14 262 596 zł, został zamknięty w dn. 10 lipca 2020 r. Wpłynęło 60 wniosków o łącznej wartości wnioskowanego dofinansowania 40 204 617,99 zł. Można oceniać, że całkowita alokacja przypisana do Działania 3.1 zostanie w pełni wykorzystana, a skala efektów zwiększy się w odniesieniu do danych prezentowanych w Raporcie, odpowiadających stanowi na koniec czerwca 2020 r.

W tabelach poniżej zestawiono osiągnięte (na podstawie zatwierdzonych wniosków o płatność) oraz oczekiwane (na podstawie zawartych umów o dofinansowanie) efekty dofinansowanych projektów. Dla projektów typu 2, w celu jak najbardziej rzetelnego zobrazowania rzeczywistych efektów interwencji, dokonano szczegółowej weryfikacji, korekty i uzupełnienia danych wskaźnikowych37.

Tabela 9. Efekty projektów dofinansowanych w Działaniu 3.1

A. Instrument finansowy – instalacje do produkcji energii z OZE

36 Numeracja typów projektów zgodnie z SzOOP RPO WK-P.37 Weryfikacja i korekta wartości wskaźników była niezbędna ze względu na występujące w zbiorze danych braki, powielenia, błędnie przypisane lub zawyżone wartości. Zespół badawczy ekspercko skorygował błędy oraz uzupełnił braki. Przedstawione wartości skorygowane należy traktować jako orientacyjne.

62

WSKAŹNIK JEDNOSTKAWARTOŚĆ OSIĄGNIĘTADO 30.06.2020

WARTOŚĆ OCZEKIWANANA PODSTAWIE UMOWY Z FUNDUSZEM FUNDUSZY

WARTOŚĆ OCZEKIWANANA PODSTAWIE UMÓW Z ODBIORCAMI KOŃCOWYMI ZAWARTYCH DO 30.06.2020

Dodatkowa zdolność wytwarzania energii elektrycznej w warunkach wysokosprawnej kogeneracji38

MWe 0 1,35 4,3*

Liczba wybudowanych jednostek wytwarzania energii elektrycznej z OZE

szt. 0 11 5*

Szacowany roczny spadek emisji gazów cieplarnianych (CI 34)

Tony równoważnika CO2

0 2 386 2 863*

*Oszacowanie na podstawie informacji uzyskanych w trakcie wywiadu indywidualnego z przedstawicielem pośrednika dla Instrumentu Finansowego

B. Sieci elektroenergetyczne dla zwiększenia potencjału przyłączenia OZE

WSKAŹNIK JEDNOSTKAWARTOŚĆ OSIĄGNIĘTA DO 30.06.2020

WARTOŚĆ OCZEKIWANA NA PODSTAWIE UMÓW ZAWARTYCH DO 30.06.2020

Długość nowo wybudowanych sieci elektroenergetycznych dla odnawialnych źródeł energii

km 0 3,4

Długość zmodernizowanych sieci elektroenergetycznych dla odnawialnych źródeł energii

km 0 104,36

Dodatkowa zdolność przyłączenia nowych mocy OZE do sieci elektroenergetycznej

MW 0 59,23

38 Prawdopodobna pomyłka w doborze wskaźnika dla umowy z EBI – realnie powinien to być wskaźnik Dodatkowa zdolność wytwarzania energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych.

63

C. Mikroinstalacje OZE w budynkach publicznych i mieszkaniowych

WSKAŹNIK JEDNOSTKA

WARTOŚĆ OSIĄGNIĘTA DO 30.06.2020BEZ KOREKTY

WARTOŚĆ OSIĄGNIĘTA DO 30.06.2020PO KOREKCIE39

WARTOŚĆ OCZEKIWANA NA PODSTAWIE UMÓW ZAWARTYCH DO 30.06.2020BEZ KOREKTY

WARTOŚĆ OCZEKIWANA NA PODSTAWIE UMÓW ZAWARTYCH DO 30.06.2020PO KOREKCIE40

Dodatkowa zdolność wytwarzania energii cieplnej ze źródeł odnawialnych

MWt 6,0 0,9 15,9 4,1

Dodatkowa zdolność wytwarzania energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych

MWe 324,0 2,7 648,1 12,3

Dodatkowa zdolność wytwarzania energii ze źródeł odnawialnych41 MW 0,4 - 1,0 -

SUMA – dodatkowa zdolność wytwarzania energii z OZE

MW 330,5 3,6 664,9 16,4

Liczba wybudowanych jednostek wytwarzania energii cieplnej z OZE

szt. 289 289 719 719

Liczba wybudowanych jednostek wytwarzania energii elektrycznej z OZE42

szt. 656 656 1 974 1 974

SUMA – liczba wybudowanych jednostek wytwarzania energii z OZE

szt. 945 945 2 693 2 693

Produkcja energii cieplnej z nowo wybudowanych instalacji wykorzystujących OZE43

MWht/rok 948,6 948,6 5 765,8 4 415,9

Produkcja energii elektrycznej z nowo wybudowanych instalacji wykorzystujących OZE44

MWhe/rok 2 851,5 2 851,5 14 295,9 12 763,5

SUMA – produkcja energii z OZE MWh/rok 3 800,1 3 800,1 20 061,8 17 179,4Szacowany roczny spadek emisji gazów cieplarnianych (CI 34)

Tony równoważnika CO2

1 805,7 1 805,7 10 205,2 11 583,4

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z SL2014, stan na 30.06.2020

39 Weryfikacja i korekta wartości wskaźników była niezbędna ze względu na występujące w zbiorze danych braki, powielenia, błędnie przypisane lub zawyżone wartości. Zespół badawczy ekspercko skorygował błędy oraz uzupełnił braki. Przedstawione wartości skorygowane należy traktować jako orientacyjne. 40 J.w.41 Wskaźnik, który zastosowano w 5 projektach z naboru 77/16, obejmujący zarówno energię elektryczną, jak i cieplną. W ramach korekty rozagregowano wskaźnik na energię elektryczną i cieplną. 42 We wskaźniku ujęto też wartości omyłkowo wskazane w projektach jako Liczba przebudowanych jednostek, ponieważ zasadniczo projekty te obejmowały budowę nowych instalacji i wskaźnik dotyczący liczby przebudowanych instalacji został zastosowany błędnie. 43 We wskaźniku ujęto też wartości wskazane przez beneficjentów jako Produkcja energii cieplnej z nowych mocy wytwórczych instalacji wykorzystujących OZE oraz Produkcja energii cieplnej z nowo wybudowanych/nowych mocy wytwórczych instalacji wykorzystujących OZE, ponieważ projekty zasadniczo obejmują wyłącznie budowę nowych instalacji. 44 Analogicznie jak powyżej, z tym, że w odniesieniu do produkcji energii elektrycznej.

64

Z informacji o uzyskanych w trakcie wywiadów indywidualnych wynika, że wszystkie 5 umów pożyczkowych zawartych w ramach instrumentu finansowego obejmuje budowę farm fotowoltaicznych, w tym 2 projekty zostały już prawie zakończone, a kolejne 3 są w realizacji. Inwestycje te realizowane są przez przedsiębiorstwa. Nabór wniosków jest nadal otwarty i jak dotąd wpłynęło kolejnych 16 wniosków, wszystkie dotyczą farm fotowoltaicznych (znajdują się one na etapie rozpatrywania wniosku oraz uzyskiwania przez wnioskodawcę wszystkich niezbędnych pozwoleń). Już te 5 projektów, dla których podpisano umowy pożyczkowe, ma zrealizować z nadwyżką wyznaczone w umowie z EBI wartości docelowe wskaźników Dodatkowa zdolność wytwarzania energii elektrycznej z OZE na poziomie 320% tj. ok. 4,3 MWe oraz Szacowany roczny spadek emisji gazów cieplarnianych (CI 34) na poziomie 120%, tj. ok. 2 863 t CO2 eq/rok.

Projekty z zakresu budowy i modernizacji sieci energetycznych realizowane są przez 2 OSD działających na terenie województwa kujawsko-pomorskiego (ENEA OPERATOR i ENERGA OPERATOR) i obejmują działania umożliwiające zwiększenie potencjału sieci energetycznej do odbioru energii z OZE w sposób zapewniający bezpieczeństwo funkcjonowania sieci i zwiększające ich odporność na niekorzystne oddziaływania środowiskowe. Zakres prac obejmuje takie działania, jak: budowa sieci średniego napięcia (SN), przebudowa i automatyzacja sieci SN, modernizacja głównych punktów zasilania (GPZ), przebudowa stacji elektroenergetycznych WN/SN, wymiana transformatorów WN/SN. Za nowatorskie rozwiązania zastosowane w projektach można uznać wdrożenie elementów sieci inteligentnej, takich jak zastosowanie nowoczesnej technologii automatyki sieciowej FDIR (Fault Detection, Isolation and Restoration), dzięki której wszelkie awarie będą na bieżąco monitorowane w systemie i naprawiane. Takie rozwiązanie wpłynie na ograniczenie ryzyka przerw w dostawie energii wpływając tym samym na zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego i ciągłość dostawy energii elektrycznej. Funkcjonalność ta jest szczególnie istotna dla zwiększenia potencjału przyłączania mikroinstalacji. Modernizacja i rozbudowa sieci dystrybucyjnych pozwala na poprawę niezawodności zasilania, w tym obniżenie ilości i czasu trwania awaryjnych przerw w dostawach, redukcję strat energii elektrycznej w sieciach, regulację napięcia na sieci oraz rozszerza możliwości rozwoju energetyki rozproszonej wykorzystującej lokalne źródła energii w szczególności pochodzącej z OZE.

Największa liczba projektów oraz skala planowanych efektów ekologicznych jest związana z rozwojem mikroinstalacji OZE w budynkach publicznych i mieszkaniowych. Projekty te realizowane są przez:

gminy województwa kujawsko – pomorskiego (aż 69 z 78 dofinansowanych projektów realizowanych przez gminy, łącznie jest to 50 gmin45, tj. 35% gmin województwa),

samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej (3 projekty), spółki samorządowe (szpital, park kultury – 2 projekty), spółdzielnie mieszkaniowe (3 projekty), organizacje pozarządowe (1 projekt).

Biorąc po uwagę kluczowy efekt ekologiczny, jakim jest redukcja emisji CO2, można wskazać, że za 92% oczekiwanej wartości tego odpowiadają samorządy (gminy) i to one odegrały największą rolę w działaniach na rzecz rozwoju mikroinstalacji OZE w województwie.

45 Niektóre realizują więcej niż 1 projekt.

65

W odniesieniu do typów instalacji OZE, w największej liczbie projektów zastosowano panele fotowoltaiczne (aż 74 z 78 dofinasowanych projektów, w tym 29 projektów dotyczy wyłącznie PV) oraz kolektory słoneczne (39 projektów). W 25 projektach zastosowano pompy ciepła (głównie powietrzne, w wybranych przypadkach także pompy gruntowe), mające zastosowanie do podgrzania c.w.u., w części obiektów także do c.o. W 2 projektach uwzględniono kotły biomasowe (do celów c.w.u. i c.o.). W kilku projektach pompy ciepła sprzężone są z instalacją fotowoltaiczną, zasilającą je w energię elektryczną niezbędną do ich funkcjonowania. Na uwagę zasługuje fakt, że aż w 45 projektach ujęto więcej niż 1 typ instalacji OZE, w tym w 15 projektach aż 3 (lub więcej) typy mikroinstalacji.

W tabeli poniżej zestawiono informacje nt. liczby projektów, w których zastosowano poszczególne typy instalacji OZE. Danych nt. liczby projektów, w których zastosowano różne typy instalacji OZE, nie należy sumować, ponieważ w części projektów zastosowano więcej niż jeden typ instalacji OZE.

Tabela 10. Liczba dofinansowanych w Działaniu 3.1 mikroinstalacji OZE oraz liczba i udział projektów, w których zastosowano poszczególne typy mikroinstalacji OZE

TYP MIKROINSTALACJI

OCZEKIWANA LICZBA MIKROINSTALACJI

WG UMÓW PODPISANYCH DO 30.06.2020

LICZBA PROJEKTÓW, W KTÓRYCH ZASTOSOWANO DANY TYP MIKROINSTALACJI

UDZIAŁ W LICZBIE PROJEKTÓW OBEJMUJĄCYCH MIKROINSTALACJE OZE (78 SZT.)

Panele fotowoltaiczne (PV) 1 974 74 95%

Kolektory słoneczne 558 39 50%

Pompy ciepła 157 25 32%

Kotły biomasowe 4 2 3%Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z SL2014 oraz GWD, stan na 30.06.2020

Większość instalacji zamontowano na budynkach prywatnych (domy jednorodzinne) mieszkańców gmin – aż w 56 projektach zastosowano model „parasolowy”, w którym gmina jako inwestor przeprowadzała montaż instalacji na domach prywatnych, w tym 22 projekty obejmowały wyłącznie montaż mikroinstalacji na budynkach mieszkalnych, a 34 projekty – zarówno na budynkach mieszkalnych, jak i publicznych. 3 projekty realizowane przez spółdzielnie mieszkaniowe obejmują montaż mikroinstalacji na wielorodzinnych budynkach mieszkalnych (2 projekty dotyczące PV i jeden obejmujący pompę ciepłą wspomaganą PV). 6 projektów dotyczy montażu mikroinstalacji OZE w budynkach przeznaczonych na cele opieki zdrowotnej, kolejnych 13 projektów obejmuje wyłącznie budynki użyteczności publicznej, głównie szkoły i przylegające do nich obiekty sportowe, przedszkola, ale także budynki urzędów gmin, a nawet oczyszczalnia ścieków, hydrofornia czy schronisko dla zwierząt.

Niewątpliwie na skuteczność wsparcia w zakresie rozwoju wykorzystania mikroinstalacji OZE przez mieszkańców województwa pozytywny wpływ miała przyjęta „parasolowa” formuła realizacji projektów. Z analizy studium przypadku oraz analizy benchmarkingowej wynika, model, w którym to gmina/powiat jest inwestorem i zajmuje się wyborem technologii, wykonawcy, nadzorem inwestorskim i technicznym, a mieszkaniec wnosi tylko wkład własny finansowy do projektu na poziomie koniecznym, stanowi bardzo dobre rozwiązanie. Samorządy, które zrealizowały tego typu projekty, wskazują na to, że dzięki nim zbudowały zaufanie mieszkańców do inicjatyw prowadzonych przez władze gminy i znacznie wzrosło zainteresowanie mikroinstalacjami. Alternatywne rozwiązania,

66

jak np. częściowa refundacja inwestycji realizowanej przez mieszkańca, są w ocenie samorządów znacznie mniej przyjazne dla odbiorców. Mikroinstalacje OZE wciąż stanowią bardzo duży wydatek w budżecie przeciętnego gospodarstwa domowego, a ryzyko nieuzyskania refundacji w przypadku np. uchybień dokumentacyjnych czy technicznych lub w przypadku wyczerpania puli środków (np. w rządowym programie „Mój prąd”) może stanowić barierę dla mieszkańców. Jednocześnie trzeba podkreślić, że prawdopodobnie to właśnie efekt popularyzacyjny projektów dofinansowanych w Działaniu 3.1, w powiązaniu ze wzrostem cen energii elektrycznej w 2019 r., przyczynił się do wzrostu zainteresowania rządowym programem „Mój prąd” (dofinansowanie dla mikroinstalacji PV).

W tabeli poniżej podsumowano oczekiwany stopień osiągnięcia celów szczegółowych RPO WK-P, wyrażonych wartościami docelowymi wspólnych i specyficznych dla programu wskaźników produktu. Na podstawie umów zawartych do 30 czerwca 2020 r. można prognozować pełną realizację lub przekroczenia wartości docelowych 3 z 4 wskaźników, natomiast w przypadku wskaźnika Liczba wybudowanych jednostek wytwarzania energii elektrycznej z OZE prawdopodobnie po rozstrzygnięciu i zakontraktowaniu ostatniego naboru w Działaniu 3.1 jego wartość zbliży się do zakładanej.

Tabela 11. Oczekiwany stopień realizacji wartości docelowych wspólnych i specyficznych dla programu wskaźników produktu przyjętych dla PI 4a w RPO WK-P46

WSKAŹNIK JEDNOSTKA

WARTOŚĆ DOCELOWA WG RPO WK-P

WARTOŚĆ OCZEKIWANANA PODSTAWIE UMÓW Z ODBIORCAMI KOŃCOWYMI ZAWARTYCH DO 30.06.2020

OCZEKIWANY % REALIZACJI WARTOŚCI DOCELOWEJ

Dodatkowa zdolność wytwarzania energii ze źródeł odnawialnych (CI30)

MW 11,4 20,7 181,6%

Szacowany roczny spadek emisji gazów cieplarnianych (CI 34)

Tony równoważnika CO2

13 854,0 14 446,4 104,3%

Liczba wybudowanych jednostek wytwarzania energii elektrycznej z OZE

szt. 2 979 1 979 66,4%

Długość nowo wybudowanych lub zmodernizowanych sieci elektroenergetycznych dla odnawialnych źródeł energii

km 107,8 107,8 100,0%

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z SL2014, stan na 30.06.2020

46 Poza danymi wynikającymi z zawartych umów dotacyjnych, w tabeli uwzględniono także dane wskaźnikowe z umów zawartych z odbiorcami końcowymi w ramach Instrumentu Finansowego (dane z Tabeli 8.A), oszacowane na podstawie informacji przekazanych w trakcie wywiadu indywidualnego z przedstawicielem Pośrednika Finansowego. Dane wskaźnikowe wynikające z umowy zawartej z Menadżerem Funduszu Funduszy nie są bowiem miarodajne.

67

Czy projekty z obszaru ochrony środowiska i zmian klimatu były trafne koncepcyjnie i oparte o optymalne technologie w kontekście zmieniających się potrzeb i rosnących oczekiwań wobec zmian w tych obszarach?

Projekty z zakresu rozwoju i modernizacji sieci dystrybucyjnych w celu zwiększenia przyłączenia OZE można uznać za w pełni trafne koncepcyjne. Należy podkreślić, że zastosowano w nich nowoczesne rozwiązania z zakresu sieci inteligentnej (”smart grid”), takie jak technologia automatyki sieciowej FDIR, dzięki której wszelkie awarie mogą być na bieżąco monitorowane w systemie i naprawiane co pozwoli na ograniczenie ryzyka przerw w dostawie energii wpływając tym samym na zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego i ciągłość dostawy energii elektrycznej.

Dofinansowane mikroinstalacje OZE odpowiadają obecnym standardom w zakresie ich rozwoju technologicznego. Projekty należy ocenić też jako trafne koncepcyjne - odpowiadały na zapotrzebowanie beneficjentów oraz odbiorców ostatecznych, dotyczyły zarówno budynków publicznych, jak i prywatnych i obejmowały różnorodne typy instalacji OZE, dostosowane do potrzeb i możliwości budynków i mieszkańców lub instytucji. Na szczególną uwagę zasługuje fakt, że w wielu projektach zastosowano pompy ciepła, które nie są szeroko rozpowszechnionym typem instalacji OZE, głównie ze względu na wysoki koszt i poziom trudności technicznych związanych z ich montażem.

Dobra praktyka - optymalne technologie i nowatorskie podejście

Projekt RPKP.03.01.00-04-0052/17 Wdrożenie instalacji odnawialnych źródeł energii na Schronisku dla Zwierząt w Bydgoszczy, beneficjent: Miasto Bydgoszcz

Projekt dotyczył budowy instalacji zespołu 2 powietrznych pomp ciepła do 72 kW wraz z układem krótkoterminowego magazynowania energii (o pojemności 30 000 kWh) zasilanej z układu ogniw fotowoltaicznych (o mocy do 21,00 kWp) w układzie off – grid. Budynek schroniska został także wyposażony w nowoczesne systemy monitorowania zużycia energii oraz zarządzania nią, co sprawia, że obiekt pełni funkcję swego rodzaju ,,żywego laboratorium" energii. Wnioski wynikające z profili zużycia są replikowanie do kolejnych, przyszłych inwestycji.

W dofinansowanych projektach brakuje instalacji mikrokogeneracyjnych, w tym mikrobiogazowni. Przyczyną może być bardziej skomplikowany proces inwestycyjny, wysoki koszt inwestycyjny w przeliczeniu na 1 MW mocy zainstalowanej tego ostatniego typu instalacji w porównaniu z np. kolektorami słonecznymi czy PV (spodziewany niski wynik oceny w kryterium „Efektywność kosztowa mikroinstalacji”) oraz bardziej skomplikowany sposób obsługi, wymagający dostarczania odpowiedniego substratu (koszty operacyjne) i bieżącej obsługi instalacji, w tym monitorowania i kontroli procesów mikrobiologicznych. Takie typy instalacji, jak PV, kolektory słoneczne, pompy ciepła, są praktycznie bezobsługowe i nie wymagają dostarczania paliwa, dlatego są preferowane zarówno przez mieszańców, jak i administrujących budynkami publicznymi.

Z przeprowadzonego studium przypadku dla projektu dofinansowanego w Działaniu 3.1 (projekt wyłoniony w naborze 77/16) wynika, że doświadczenia związane z poziomem skomplikowania technicznego instalacji w pompy ciepła oraz relatywnie mniejszą uniwersalnością kolektorów słonecznych w porównaniu z panelami fotowoltaicznymi47, a także pewnych niedogodności związanych z ich użytkowaniem48, spowodowały, że w kolejnym dofinansowanym projekcie

47 Kolektory słoneczne mogą służyć wyłącznie do podgrzewania wody, podczas gdy energia elektryczna wyprodukowana w panelu fotowoltaicznym może być przeznaczona do wielu zastosowań – w tym m.in. do zasilania elektrycznego bojlera ogrzewającego wodę. 48 Mieszkańcy zgłaszali, że w okresie nieobecności w domu (np. wakacje) kolektory słoneczne musiały być przykrywane, by nie podgrzewały wody, której nie da się wykorzystać. Tego typu zasłonięcie kolektorów było sygnałem, że właściciel domu jest nieobecny i mogło mieć

68

(wyłonionym w naborze 212/18), a także następnym projekcie (złożonym w naborze 383/20) ograniczono zakres tylko do paneli fotowoltaicznych. W ocenie beneficjenta panele fotowoltaiczne są obecnie najkorzystniejszym dla mieszkańca typem instalacji OZE (ze względu na uniwersalność – szerokie możliwości wykorzystania energii elektrycznej, w tym do podgrzewania wody lub ogrzewania domu, bezobsługowość, a także istotny wpływ na obniżenie wydatków na energię elektryczną przy odnotowanym wzroście jej ceny) i znacznie wzrosło zainteresowanie tym typem instalacji wśród mieszkańców.

Trwałość efektówW jakim stopniu uzyskane efekty wsparcia można uznać za trwałe? Co może wpływać na trwałość uzyskanych w projektach efektów?

Trwałość inwestycji z zakresu mikroinstalacji OZE warunkowana jest głównie trwałością techniczną urządzeń – zastosowanie w projekcie nowoczesnych rozwiązań technicznych gwarantuje, że będą one posiadały optymalną, możliwą do uzyskania trwałość (minimalnie 20-30 lat, w zależności od typu instalacji). Coroczna wielkość efektu w postaci poziomu produkcji energii dla instalacji wykorzystujących energię słoneczną (PV, kolektory) będzie uzależniona od warunków nasłonecznienia, jednak można przyjąć, że minimalna produktywność instalacji wyniesie ok. 1000 kWh/kW/rok. Produktywność instalacji może spadać z czasem, jednak powinna się utrzymywać na poziomie min. 80% przez okres 25 lat.

W celu zachowania trwałości efektów w okresie trwałości mikroinstalacje OZE są zazwyczaj obejmowane 5-letnią gwarancją wykonawcy, obejmującą usuwanie usterek i serwisowanie urządzeń49. Po zakończeniu 5-letniego okresu trwałości instalacje przechodzą nieodpłatnie na własność beneficjentów końcowych, którzy będą odtąd odpowiadali za ich utrzymanie i serwisowanie. Należy przy tym podkreślić, że inwestycje pozwalają na wygenerowanie oszczędności (zmniejszenie wydatków na energię cieplną i elektryczną), które powinny pozwolić pokryć ewentualne koszty eksploatacyjne.

Wykres 6. Zestawienie odpowiedzi beneficjentów Działania 3.1 na pytanie „Czy uzyskane/prognozowane efekty projektu oceniają Państwo jako trwałe (w perspektywie 5 lat po zakończeniu realizacji projektu)?”

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

55% 27% 18%

Zdecydowanie tak Raczej tak Trudno powiedzieć

Źródło: CAWI/CATI, N=62

W kontekście trwałości efektów należy wziąć pod uwagę bardzo ważny aspekt, jakim jest odnotowywany efekt polegający na zwiększeniu świadomości mieszkańców nt. korzyści z

wpływ na wzrost ryzyka narażenia nieruchomości na włamanie. 49 Informacje uzyskane w toku analizy benchmarkingowej wskazują, że kwota zabezpieczenia wykonania umowy może nie zapewniać pełnego pokrycia kosztów serwisowania urządzeń w przypadku, jeśli zobowiązany wykonawca ogłosi upadłość. Dobrym rozwiązaniem może być wprowadzenie (na koszt odbiorców ostatecznych projektu - mieszkańców) zbiorowego ubezpieczenia instalacji, które pokrywa koszty serwisu w przypadku braku możliwości wyegzekwowania prac serwisowych od zobowiązanego wykonawcy.

69

zastosowania OZE (czystsze powietrze, ochrona klimatu, łatwiejsza obsługa lub bezobsługowość, obniżenie wydatków na ogrzewanie i prąd) i idący za tym znaczny wzrost zainteresowania mieszkańców zastosowaniem OZE w ich gospodarstwach domowych. Przeprowadzone badania terenowe oraz studium przypadku pokazują, że choć początkowo dana gmina zamierzała realizować tylko jeden projekt odpowiadający potrzebom mieszkańców, to w niedługim czasie okazało się, że zainteresowanie OZE lawinowo wzrosło i potrzeb nie zaspokoją nawet dwa kolejne projekty, złożone w kolejnych konkursach. Efekt zwiększenia świadomości i zainteresowania mikroinstalacjami OZE na pewno należy ocenić jako wzmacniający trwałość efektów, a nawet potencjalnie zwiększający ich skalę poprzez możliwy wpływ na decyzję o inwestycji w mikroinstalację OZE ze środków własnych lub skorzystanie z innych źródeł dofinansowania.

W toku analizy benchmarkingowej zidentyfikowano dodatkowo czynnik techniczny, mogący mieć wpływ na uzyskanie i utrzymanie spodziewanego efektu ekologicznego w postaci ilości wyprodukowanej przez panele fotowoltaiczne energii elektrycznej z OZE (co będzie się również przekładać na poziom redukcji emisji CO2): w przypadku dużej liczby instalacji PV przyłączonych do tego samego odcinka sieci elektroenergetycznej może dojść (i niejednokrotnie dochodzi) do sytuacji, w której ze względu na dużą dostawę energii elektrycznej do sieci w jednym czasie napięcie na sieci dochodzi do poziomu dopuszczalnego i sieć ta nie przyjmuje energii wytworzonej przez instalacje PV (a licznik nie zarejestruje tego wolumenu energii, który nie został przyjęty do sieci). Duża liczba instalacji PV podpiętych pod jedną linię energetyczną może powodować właśnie taki efekt podbijania napięcia do poziomu dopuszczalnego i w efekcie ograniczenia w przyjmowaniu energii do sieci, co przełoży się na mniejszy niż oczekiwany efekt rejestrowany na liczniku. Największy problem wystąpić może tam, gdzie będzie kumulacja dużej liczby instalacji na jednej linii.

Kompleksowość i komplementarnośćCzy przyjęte w RPO WK-P 2014-2020 podejście skutkowało realizacją inwestycji w sposób kompleksowy i trwały na terenach funkcjonalno-przestrzennych tj. miasta, gminy, powiaty, obszary chronione?

W odniesieniu do rozwoju mikroinstalacji OZE należy zauważyć, że charakter tych inwestycji jest punktowy, a możliwość kompleksowego zaspokojenia potrzeb całej gminy – ograniczona określoną w konkursie maksymalną wartością projektu (500 tys. zł w konkursie 77/16 oraz 1 mln zł w kolejnych konkursach oraz dopuszczenie do składania tylko jednego wniosku w każdym z konkursów). Warto jednak podkreślić, że zapisy programowe umożliwiały dofinansowanie różnych typów mikroinstalacji OZE, kryteria wyboru projektów w konkursie 077/16 nawet premiowały zastosowanie różnych typów instalacji (w kolejnych konkursach maksymalną ocenę w omawianym kryterium można było osiągnąć już przy jednym zastosowanym typie instalacji, o ile były to kolektory słoneczne lub panele fotowoltaiczne). Zasadniczo gminy dostosowywały zakres projektów do realnego zapotrzebowania stwierdzonego w budynkach publicznych lub/i budynkach mieszkalnych i zapisy programowe dawały możliwość kompleksowej odpowiedzi na te potrzeby poprzez możliwość zastosowania różnego typu instalacji. Niektórzy beneficjenci, dążąc właśnie do kompleksowego zaspokojenia potrzeb na terenie swojej jednostki terytorialnej, realizują już więcej niż 1 projekt w Działaniu 3.1 – np. miasto Bydgoszcz uzyskało dofinansowanie aż na 3 projekty dotyczące mikroinstalacji OZE w budynkach publicznych; Toruń – 2 tego typu projekty; Grudziądz – 3 projekty (głównie budynki publiczne, w 1 projekcie również prywatne), 14 mniejszych gmin – po 2 projekty dotyczące budynków publicznych i mieszkaniowych, wiele z nich ubiega się o dofinansowanie w kolejnym konkursie.

70

Duża cześć respondentów ankiety CAWI wskazała, że trudno im odpowiedzieć na pytanie o kompleksowość w rozwiązywaniu problemów na obszarze przestrzenno-funkcjonalnym (29% respondentów z Działania 3.1) lub że projekt nie dotyczy żadnego obszaru przestrzenno-funkcjonalnego (18%). Łącznie blisko 30% respondentów odpowiedziała jednak, że projekt raczej (24%) lub zdecydowanie (6%) nie rozwiązuje tych problemów. Łącznie 24% respondentów wyraziło natomiast opinię, że projekt zdecydowanie (6%) lub raczej (18%) rozwiązuje kompleksowo problemy na obszarze przestrzenno-funkcjonalnym, na którym jest realizowany.

Wykres 7. Zestawienie odpowiedzi beneficjentów Działania 3.1 na pytanie „Czy realizowany projekt rozwiązuje w sposób kompleksowy problem zdiagnozowany na obszarze przestrzenno-funkcjonalnym, na którym jest realizowany, np. na terenie miasta, gminy, powiatu, obszaru chronionego, zlewni, etc.?”

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

6% 18% 24% 5% 29% 18%

Zdecydowanie takRaczej takRaczej nieZdecydowanie nieTrudno powiedziećProjekt nie dotyczy żadnego obszaru przestrzenno-funkcjonalnego

Źródło: CAWI/CATI, N=62

Czy projekty rozwiązywały diagnozowane problemy w sposób kompleksowy (np. czy projekty wodno-ściekowe uwzględniały kwestie związane z ponownym wykorzystaniem energii, adaptacyjnością do zmian klimatu)?

Choć celem Działania 3.1 nie jest poprawa jakości powietrza, to może być ona dodatkowym, bardzo pożądanym efektem zastosowania instalacji OZE, szczególnie w kontekście aktualnych potrzeb wynikających z programów ochrony powietrza (POP) dla stref wyznaczonych w woj. kujawsko-pomorskim50 oraz Programu Ochrony Środowiska (POŚ) województwa kujawsko-pomorskiego na lata 2017-2020 z perspektywą na lata 2021-2024. Największy potencjał redukcji emisji zanieczyszczeń związanych ze spalaniem niskiej jakości paliw stałych w indywidualnych piecach (tzw. niskiej emisji) mają te instalacje OZE, które pozwalają minimalizować emisje związane z ogrzewaniem budynków i c.w.u. w okresie zimowym, kiedy to występują przekroczenia dopuszczalnych stężeń takich zanieczyszczeń jak PM2,5, PM10, benzo(a)piren. Należą do nich przede wszystkim pompy ciepła (w szczególności gruntowe, zapewniające dobre parametry pracy w zimie), kolektory słoneczne (jednak ich wydajność w okresie zimowym jest niewielka) i także kotły na biomasę (odpowiedniej klasy, zapewniające minimalizację emisji zanieczyszczeń pyłowych), natomiast w najmniejszy potencjał posiadają panele fotowoltaiczne (ich potencjał w zakresie wpływu na redukcję emisji zanieczyszczeń powietrza warunkowany jest zastosowaniem dodatkowych urządzeń, takich jak ogrzewanie eklektyczne czy elektryczne bojlery, dodatkowo wydajność PV w okresie zimowym również spada).

50 Według klasyfikacji ze względu na ochronę zdrowia ludzi w województwie kujawsko-pomorskim klasę C przypisano wszystkim czterem strefom (tj. aglomeracji bydgoskiej, miastu Toruń, miastu Włocławek, strefie kujawsko-pomorskiej) ze względu na przekroczenia poziomu dopuszczalnego pyłu zawieszonego PM10 oraz benzo(a)pirenu.

71

Które z podejmowanych działań dotyczących zmian klimatycznych i ochrony środowiska są ze sobą komplementarne?

Projekty obejmujące rozwój wykorzystania OZE są komplementarne z innymi działaniami prowadzonymi przez samorządy na rzecz ochrony klimatu i budowania gospodarki niskoemisyjnej, w tym dofinansowanymi w innych działaniach 3. osi priorytetowej RPO WK-P, takimi jak termomodernizacja budynków, zastosowanie OZE i rozwój transportu niskoemisyjnego. Ponadto dofinansowane w Działaniu 3.1 projekty są komplementarne także z projektami dofinansowanymi ze środków UE w ramach PROW, obejmującymi montaż instalacji OZE oraz modernizację dróg (w tym budowę ścieżek rowerowych). Większość beneficjentów Działania 3.1 realizowało lub równolegle realizuje komplementarne (w znaczeniu realizacji wspólnych celów) projekty w następujących programach: RPO WK-P 2007-2013 (np. „Rozbudowa kotłowni w związku z przebudową systemu ogrzewania budynku i przygotowania ciepłej wody użytkowej poprzez zastosowanie pompy ciepła wykorzystującej energię geotermalną ziemi dla Gimnazjum w Brąchnowie na działce nr ewid. 233, 243 położonej w miejscowości Brąchnowo gm. Łubianka”); Działaniach 3.3 lub 3.5.1 i 3.4 lub 3.5.2 RPO WK-P 2014-2020 (np. miasto Bydgoszcz); PROW 2007-2013 (np. „Zaprojektowanie, dostarczenie i montaż pomp ciepła oraz paneli fotowoltaicznych dla budynków mieszkalnych i użyteczności publicznej w gminie Gostycyn”). Niektórzy beneficjenci wskazują na komplementarność projektów z działania 3.1 z projektami dofinansowanych w ramach Programu dla Europy Środkowej, Interreg Europa Środkowa czy Norweskiego Mechanizmu Finansowego (miasto Bydgoszcz - projekty „Demonstracja efektywności energetycznej i wykorzystanie odnawialnych źródeł energii w budynkach publicznych”, „Miasta dla dobrego zarządzania energią (CityEnGov)”, „Laboratoria Czystej Energii”).

Ponadto należy zauważyć komplementarność projektów z Działania 3.1 z działaniami dofinansowanymi w krajowych programów „Czyste powietrze” (wsparcie na wymianę źródła ciepła oraz zastosowanie OZE i prace związane z termomodernizacją domów jednorodzinnych) oraz „Mój Prąd” (dofinansowanie do indywidualnych instalacji PV dla osób fizycznych), a także prowadzonymi przez wybrane gminy programami wymiany źródeł ciepła zasilanych paliwami stałymi w budynkach i lokalach mieszkalnych, finansowanymi ze środków własnych.

Wnioski badań terenowych, analizy dokumentacji oraz studiów przypadku wskazują, że środki UE uzyskane w ramach 3 osi priorytetowej RPO WK-P stanowią kluczowe źródło finansowania i determinantę działań podejmowanych przez gminy województwa kujawsko-pomorskiego na rzecz ochrony klimatu i budowania gospodarki niskoemisyjnej.

4.2. Działanie 3.2Czy i jakie efekty przyrodnicze i ekologiczne osiągnięto w wyniku realizacji projektów 3. i 4. OP (zwłaszcza inwestycji wodno-ściekowych, odpadowych, z zakresu ochrony powietrza i klimatu czy ochrony przeciw zagrożeniom spowodowanym zmianami klimatu)?

PI 4b jest wdrażany w ramach Działania 3.2 Efektywność energetyczna w przedsiębiorstwach. Całkowita alokacja środków UE na Działanie 3.2 wynosi 36 997 646 EUR i została przeznaczona na 1 umowę z Europejskim Bankiem Inwestycyjnym jako Funduszem Funduszy dla sektora Energii na wdrażanie instrumentu finansowego dla mikro, małych, średnich przedsiębiorstw oraz dużych przedsiębiorstw, w których większość udziałów lub akcji posiada władza regionalna, działających w obszarach wskazanych jako inteligentne specjalizacje regionu oraz pod warunkiem lokalizacji inwestycji na obszarze objętym ochroną uzdrowiskową lub ochroną z tytułu ustawy o ochronie

72

przyrody (dotyczy obszarów Natura 2000 i parków krajobrazowych). Wysokość dofinansowania UE dla umowy zawartej EBI wynosi 160 348 569,70 zł. Dofinansowanie dla odbiorców końcowych ma formę pożyczki preferencyjnej.

W tabeli poniżej przedstawiono oczekiwane - na podstawie umowy zawartej z EBI - wartości wskaźników oraz wartości osiągnięte do końca 2019 r.

Tabela 12. Oczekiwane efekty projektów w Działaniu 3.2 – Instrument Finansowy

WSKAŹNIK JEDNOSTKAWARTOŚĆ OSIĄGNIĘTADO 31.12.2019

WARTOŚĆ OCZEKIWANANA PODSTAWIE UMOWY Z FUNDUSZEM FUNDUSZY

Liczba przedsiębiorstw otrzymujących wsparcie (CI 1)

przedsiębiorstwa 1 80

Szacowany roczny spadek emisji gazów cieplarnianych (CI 34)

Tony równoważnika CO2

48,95 32 890,9

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z SL2014, stan na 30.06.2020 oraz „FF Kujawsko-Pomorskie - Roczne sprawozdanie z postępu za okres od 01/01/2019 do 31/12/2019”

Z informacji o uzyskanych w trakcie wywiadu indywidualnego z przedstawicielem Pośrednika Finansowego wynika, że do końca czerwca 2020 r. zawarto 2 umowy pożyczkowe z odbiorcami ostatecznymi. Nie udało się uzyskać informacji nt. wartości tych umów oraz zakresu realizowanych projektów, w tym wartości docelowych wskaźników produktu i rezultatu. Aktualnie występują dodatkowe problemy z popytem na środki, związane z pandemią COVID-19. Prawdopodobieństwo wykorzystania kwoty środków UE przypisanej do Działania 3.2 oraz osiągnięcia zakładanych efektów ekologicznych należy oceniać jako niskie. Więcej nt. uwarunkowań związanych z wdrażaniem IF w Działaniu 3.2 w rozdziale Czynniki wpływające na wdrażanie IF.

4.3. Działanie 3.3 i Poddziałanie 3.5.1Efekty przyrodnicze i ekologiczneCzy i jakie efekty przyrodnicze i ekologiczne osiągnięto w wyniku realizacji projektów 3. i 4. OP (zwłaszcza inwestycji wodno-ściekowych, odpadowych, z zakresu ochrony powietrza i klimatu czy ochrony przeciw zagrożeniom spowodowanym zmianami klimatu)?

W jaki sposób kwestia ta determinowana jest przez:

• Typ projektu (w tym realizacja projektu w ramach ZIT lub poza tym instrumentem),• Typ beneficjenta (JST, stowarzyszenie, spółdzielnie mieszkaniowe, przedsiębiorstwa itd.),• Tryb wyboru projektów (pozakonkursowy, konkursowy).

Jakie czynniki mogą wpływać lub wpływają na skuteczność wsparcia w obszarze ochrony środowiska i zmian klimatu?

PI 4c jest wdrażany w ramach Działania 3.3 Efektywność energetyczna w sektorze publicznym i mieszkaniowym oraz Poddziałania 3.5.1 Efektywność energetyczna w sektorze publicznym i mieszkaniowym w ramach ZIT. Projekty wyłaniane są do dofinansowania w trybie konkursowym. Dofinansowanie dla termomodernizacji budynków publicznych udzielane jest w formie dotacji, a dla budynków mieszkaniowych – w formie pożyczki preferencyjnej w ramach instrumentu finansowego w Działaniu 3.3. Do końca czerwca 2020 r. w Działaniach 3.3 i 3.5.1 podpisano łącznie 224 umowy51

51 Umowy obowiązujące (nierozwiązane) wg stanu na 30.06.2020.

73

o dofinansowanie o łącznej wartości dofinansowania UE 371 163 228 zł, co odpowiada 86,2% alokacji przypisanej do PI 4c (łącznie 430 676 778 zł52). Szczegółowy rozkład liczby i wartości umów dofinansowanych w poszczególnych działaniach przedstawiono w tabeli poniżej.

Tabela 13. Liczba projektów i wartość dofinansowania UE w umowach zawartych w PI 4c

TYP PROJEKTUDZIAŁANI

ETYP UMOWY

LICZBA UMÓW

WARTOŚĆ DOFINANSOWANIA UE (ZŁ)

ŚREDNIA WARTOŚĆ DOFINANSOWANIA UE NA PROJEKT

Termomodernizacja budynków mieszkalnych

3.3

Fundusz Funduszy dla sektora energii (IF)

1 63 017 222 Nie dotyczy

Termomodernizacja budynków publicznych

3.3 Dotacja 138 166 690 2801 207 901

Termomodernizacja budynków publicznych

3.5.1 Dotacja 85 141 455 726 1 664 185

SUMA 224 371 163 228 1 381 82153

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z SL2014, stan na 30.06.2020

Z informacji uzyskanych w trakcie wywiadu indywidualnego z przedstawicielem Pośrednika Finansowego wynika, że w ramach instrumentu finansowego dla budynków mieszkaniowych podpisano dotąd 24 umowy ze wspólnotami mieszkaniowymi o łącznej wartości 7,1 mln zł. Na chwilę obecną nie można z dużym prawdopodobieństwem przewidywać wykorzystania całej alokacji środków UE przypisanych do IF w Działaniu 3.3 oraz osiągnięcia zakładanych celów wskaźnikowych.

W Działaniu 3.3 kolejny nabór konkursowy nr 369/20 z budżetem 2,3 mln zł został zamknięty w kwietniu 2020 r., do dofinansowania zakwalifikowano 3 projekty o na kwotę 2,2 mln zł dofinansowania UE. Na grudzień 2020 r. planowane są kolejne konkursy – w Działaniu 3.3 z alokacją środków UE około 4,2 mln zł oraz w Poddziałaniu 3.5.1 z alokacją środków UE ok. 5,2 mln zł. Można oczekiwać pełnego wykorzystania alokacji przypisanej do projektów z zakresu termomodernizacji budynków publicznych w ramach Działań 3.3 i 3.5.1 oraz zwiększenia skali efektów, które opisano poniżej (nie będzie to już jednak znaczny wzrost, ze względu na ograniczoną kwotę pozostającej do zagospodarowania alokacji).

W tabelach poniżej zestawiono osiągnięte (na podstawie zatwierdzonych wniosków o płatność) oraz oczekiwane (na podstawie zawartych umów o dofinansowanie) efekty dofinansowanych projektów. W celu jak najbardziej rzetelnego zobrazowania rzeczywistych efektów interwencji uzupełniono brakujące wartości wskaźników dotyczących ilości zaoszczędzonej energii cieplnej i powierzchni budynków poddanych termomodernizacji54. Uzupełnienia opierały się na obliczonym średnim nakładzie środków UE na jednostkę wskaźnika w populacji umów, w których zastosowano omawiane wskaźniki. Ponadto w kilku projektach skorygowano znacznie zawyżone w ocenie zespołu badawczego wartości wskaźników Ilość zaoszczędzonej energii elektrycznej oraz Szacowany roczny

52 Przeliczenie sum kwot alokacji dla Działań 3.3 (64 405 511 EUR) i 3.5.1 (33 651 632), łącznie 98 057 143 EUR na złotówki wg kursu INFOREURO z września 2020 (1 EUR = 4,3921 zł).53 Tylko projekty dotacyjne (wartość nie uwzględnia umów zawartych w ramach IF).54 W Działaniu 3.3 aż w 87 projektach (63% liczby projektów w Działaniu 3.3) brakuje kluczowego wskaźnika Ilość zaoszczędzonej energii cieplnej, w tym w 85 z nich także wskaźnika Powierzchnia użytkowa budynków poddanych termomodernizacji. W Poddziałaniu 3.5.1 w 4 projektach brakuje kluczowego wskaźnika Ilość zaoszczędzonej energii cieplnej.

74

spadek emisji gazów cieplarnianych (CI 34). W przypadku wskaźników dotyczących OZE dokonano korekt błędnych wartości, natomiast nie było możliwe uzupełnienie brakujących wskaźników55. Przedstawione wartości skorygowane należy traktować jako orientacyjne56.

Tabela 14. Efekty projektów dofinansowanych w PI4c (Działania 3.3 i 3.5.1)

A. Instrument finansowy – Termomodernizacja budynków mieszkalnych (Działanie 3.3)

WSKAŹNIK JEDNOSTKAWARTOŚĆ OSIĄGNIĘTADO 30.06.2020

WARTOŚĆ OCZEKIWANANA PODSTAWIE UMOWY Z FUNDUSZEM FUNDUSZY

WARTOŚĆ OCZEKIWANANA PODSTAWIE UMÓW Z ODBIORCAMI KOŃCOWYMI ZAWARTYCH DO 31.12.2019

Liczba gospodarstw domowych z lepszą klasą zużycia energii (CI 31)

gospodarstwa domowe

0 1 362 272

Liczba zmodernizowanych energetycznie budynków

szt. 0 86 17

Szacowany roczny spadek emisji gazów cieplarnianych (CI 34)

Tony równoważnika CO2

0 16 941 363,1

B. Termomodernizacja budynków publicznych (Działania 3.3 i 3.5.1)

WSKAŹNIK JEDN. DZIAŁANIE

WARTOŚĆ OSIĄGNIĘTA DO 30.06.2020 BEZ KOREKTY

WARTOŚĆ OSIĄGNIĘTA DO 30.06.2020PO KOREKCIE

WARTOŚĆ OCZEKIWANA NA PODSTAWIE UMÓW ZAWARTYCH DO 30.06.2020

BEZ KOREKTY

WARTOŚĆ OCZEKIWANA NA PODSTAWIE UMÓW ZAWARTYCH DO 30.06.2020PO KOREKCIE

Liczba zmodernizowanych energetycznie budynków

szt. 3.3 200 200 263 263

Liczba zmodernizowanych energetycznie budynków

szt. 3.5.1 67 67 136 136

Liczba zmodernizowanych energetycznie budynków

szt.SUMA 3 3 i 3.5.1

267 267 399 399

Powierzchnia użytkowa budynków poddanych termomodernizacji

m2 3.3 70 420,8 213 145,8 149 161,7 299 686,3

Powierzchnia użytkowa budynków poddanych termomodernizacji

m2 3.5.1 142 199,5 142 199,5 256 795,7 256 795,7

Powierzchnia użytkowa budynków poddanych termomodernizacji

m2 SUMA 212 620,3 355 345,3 405 957,4 556 482,0

Ilość zaoszczędzonej energii cieplnej GJ/rok 3.3 8 507,0 70 256,7 107 007,8 236 378,5

55 Podstawowym problemem był całkowity brak danych wskaźnikowych dla większości projektów, w których zastosowano OZE – w Działaniu 3.3 OZE zastosowano w 54 projektach, a jakiekolwiek (zwykle jednak niekompletne) wskaźniki zastosowano tylko w 22 z nich. Uzupełnienie brakujących wartości nie było jednak możliwe na bazie dostępnej dokumentacji. Ponadto tam, gdzie dane były dostępne, w kilku przypadkach występowały błędy dotyczące liczby jednostek wytwarzania energii z OZE (podawano liczbę paneli zamiast liczby jednostek, która powinna być równa liczbie budynków, w których zostały zainstalowane); błędnego przypisania wielkości produkcji energii cieplnej do produkcji energii elektrycznej (i vice versa). W 2 projektach z Działania 3.3 skorygowano nieprawidłowe wartości produkcji energii. 56 Skala braków w zakresie wskaźników dotyczących OZE w Działaniu 3.3 wskazuje, że rzeczywiste efekty mogą być w nim nawet trzykrotnie większe.

75

WSKAŹNIK JEDN. DZIAŁANIE

WARTOŚĆ OSIĄGNIĘTA DO 30.06.2020 BEZ KOREKTY

WARTOŚĆ OSIĄGNIĘTA DO 30.06.2020PO KOREKCIE

WARTOŚĆ OCZEKIWANA NA PODSTAWIE UMÓW ZAWARTYCH DO 30.06.2020

BEZ KOREKTY

WARTOŚĆ OCZEKIWANA NA PODSTAWIE UMÓW ZAWARTYCH DO 30.06.2020PO KOREKCIE

Ilość zaoszczędzonej energii cieplnej GJ/rok 3.5.1 20 436,1 20 436,1 253 502,2 253 502,2

Ilość zaoszczędzonej energii cieplnej GJ/rok SUMA 28 943,1 90 692,8 360 510,0 489 880,7

Ilość zaoszczędzonej energii elektrycznej

MWh/rok

3.329 291,9 787,9 37 675,4 2 425,8

Ilość zaoszczędzonej energii elektrycznej

MWh/rok

3.5.1236,6 236,6 29 772,2 2 311,8

Ilość zaoszczędzonej energii elektrycznej

MWh/rok

SUMA29 528,5 1 024,5 67 447,6 4 737,6

Zmniejszenie rocznego zużycia energii pierwotnej w budynkach publicznych (CI 32)

kWh/rok3.3

23 583 307 23 583 307 83 098 352 83 098 352

Zmniejszenie rocznego zużycia energii pierwotnej w budynkach publicznych (CI 32)

kWh/rok3.5.1

6 517 212 6 517 212 49 404 510 49 404 510

Zmniejszenie rocznego zużycia energii pierwotnej w budynkach publicznych (CI 32)

kWh/rokSUMA

30 100 519 30 100 519132 502

862132 502

862

Szacowany roczny spadek emisji gazów cieplarnianych (CI 34)

Tony równoważnika CO2

3.381 379,9 6 473,9 120 539,8 22 779,7

Szacowany roczny spadek emisji gazów cieplarnianych (CI 34)

Tony równoważnika CO2

3.5.12 105,9 2 105,9 12 865,5 12 865,5

Szacowany roczny spadek emisji gazów cieplarnianych (CI 34)

Tony równoważnika CO2

SUMA83 485,8 8 579,8 133 405,3 35 645,2

Dodatkowa zdolność wytwarzania energii cieplnej ze źródeł odnawialnych

MWt

3.30,02

0,021,17 1,17

Dodatkowa zdolność wytwarzania energii cieplnej ze źródeł odnawialnych

MWt

3.5.10,47 0,50 1,15 1,18

Dodatkowa zdolność wytwarzania energii cieplnej ze źródeł odnawialnych

MWt

SUMA0,49 0,52 2,32 2,35

Dodatkowa zdolność wytwarzania energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych

MWe

3.30,00

0,000,31 0,31

Dodatkowa zdolność wytwarzania energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych

MWe

3.5.10,03 0,04 0,27 0,28

Dodatkowa zdolność wytwarzania energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych

MWe SUMA 0,03 0,04 0,58 0,59

Liczba wybudowanych /przebudowanych jednostek wytwarzania energii cieplnej z OZE

szt.3.3

27 27 45 45

Liczba wybudowanych /przebudowanych jednostek

szt. 3.5.1 25 25 38 40

76

WSKAŹNIK JEDN. DZIAŁANIE

WARTOŚĆ OSIĄGNIĘTA DO 30.06.2020 BEZ KOREKTY

WARTOŚĆ OSIĄGNIĘTA DO 30.06.2020PO KOREKCIE

WARTOŚĆ OCZEKIWANA NA PODSTAWIE UMÓW ZAWARTYCH DO 30.06.2020

BEZ KOREKTY

WARTOŚĆ OCZEKIWANA NA PODSTAWIE UMÓW ZAWARTYCH DO 30.06.2020PO KOREKCIE

wytwarzania energii cieplnej z OZELiczba wybudowanych /przebudowanych jednostek wytwarzania energii cieplnej z OZE

szt.SUMA

52 52 83 85

Liczba wybudowanych /przebudowanych jednostek wytwarzania energii elektrycznej z OZE

szt.

3.3

9 9 14 15

Liczba wybudowanych /przebudowanych jednostek wytwarzania energii elektrycznej z OZE

szt.

3.5.1

126 29 136 57

Liczba wybudowanych /przebudowanych jednostek wytwarzania energii elektrycznej z OZE

szt.

SUMA

135 38 150 72

Produkcja energii cieplnej z nowo wybudowanych/nowych mocy wytwórczych instalacji wykorzystujących OZE

MWht/rok

3.3

98,9 98,91 154 635,6

2 624,4

Produkcja energii cieplnej z nowo wybudowanych/nowych mocy wytwórczych instalacji wykorzystujących OZE

MWht/rok

3.5.1

393,7 393,7 669,5 1 454,4

Produkcja energii cieplnej z nowo wybudowanych/nowych mocy wytwórczych instalacji wykorzystujących OZE

MWht/rok

SUMA

492,6 492,61 155 305,1

4 078,8

Produkcja energii elektrycznej z nowo wybudowanych/nowych mocy wytwórczych instalacji wykorzystujących OZE

MWhe/rok

3.3

1,1 1,1 187 839,5 364,5

Produkcja energii elektrycznej z nowo wybudowanych/nowych mocy wytwórczych instalacji wykorzystujących OZE

MWhe/rok

3.5.1

100,0 100,0 1 194,6 409,7

Produkcja energii elektrycznej z nowo wybudowanych/nowych mocy wytwórczych instalacji wykorzystujących OZE

MWhe/rok

SUMA

101,1 101,1 189 034,1 774,2

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z SL2014, stan na 30.06.2020 oraz „FF Kujawsko-Pomorskie - Roczne sprawozdanie z postępu za okres od 01/01/2019 do 31/12/2019”

Projekty dofinansowane w działaniach 3.3 i 3.5.1 obejmują głęboką, kompleksową termomodernizację budynków publicznych. Zakres prac objętych projektami wynikał z przeprowadzonych audytów energetycznych i był indywidualnie dostosowywany do potrzeb oraz możliwości technicznych poszczególnych budynków. W odniesieniu do zmniejszenia zapotrzebowania na energię cieplną projekty obejmowały przede wszystkim:

ocieplenie ścian, dachów, stropów, posadzek, przegród wewnętrznych;

77

wymianę stolarki okiennej i drzwiowej; modernizację lub wymianę źródeł ciepła dla c.o. i c.w.u., w tym z zastosowaniem OZE

(głównie pompy ciepła – powietrzne i gruntowe, kolektory słoneczne, kotły na biomasę); modernizację instalacji c.o. i c.w.u. (w tym m.in. wymiana pomp, rur, grzejników, zaworów;

montaż pomp cyrkulacyjnych, montaż głowic i zaworów termostatycznych, automatyka instalacji wraz z licznikami);

a także, w nielicznych projektach: wprowadzenie systemu wentylacji mechanicznej z odzyskiem ciepła (rekuperacją); zastosowanie systemów monitorowania i zarządzania energią.

W odniesieniu do energii elektrycznej projekty obejmowały przede wszystkim:

wymianę oświetlenia na energooszczędne (LED); zastosowanie PV (w tym jako źródło zasilania dla pomp ciepła oraz oświetlenia).

W tabeli poniżej scharakteryzowano wybrane elementy projektów dofinansowanych w Działaniach 3.3 i 3.5.1.

Tabela 15. Charakterystyka wybranych elementów projektów z zakresu termomodernizacji budynków publicznych (Działania 3.3 i 3.5.1)

DZIAŁANIE 3.33.5.1 (ZIT)

SUMA/ŚREDNIA

Średni poziom dofinansowania 75% 69% 73%57

Średni stopień poprawy efektywności energetycznej58 50-60% 35-50% 50-60%

Średnia liczba budynków/projekt 2 2 2

Średnia powierzchnia budynku poddanego termomodernizacji59 [m2] 1 522 1 888 1 734

Liczba projektów, w których zastosowano OZE 54 49 103

Udział projektów, w których zastosowano OZE 39% 58% 46%

Liczba projektów, w których zmodernizowano źródło ciepła 26 22 48

Udział projektów, w których zmodernizowano źródło ciepła 19% 26% 21%Liczba projektów, w których zastosowano rozwiązania zmniejszające zapotrzebowanie na energię elektryczną (wymiana oświetlenia, PV)

79 52 131

Udział projektów, w których zastosowano rozwiązania zmniejszające zapotrzebowanie na energię elektryczną (wymiana oświetlenia, PV)

57% 61% 58%

Liczba projektów, w których zastosowano wentylację z odzyskiem ciepła 8 9 17

Udział projektów, w których zastosowano wentylację z odzyskiem ciepła 6% 11% 8%

Liczba projektów, w których zastosowano systemy zarządzania energią 6 6 12

Udział projektów, w których zastosowano systemy zarządzania energią 4% 7% 5%Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z SL2014 oraz GWD, stan na 30.06.2020

57 Przy wyliczeniu średnich wzięto pod uwagę dane cząstkowe (tj. dane z poszczególnych umów zawartych w Działaniu 3.3 oraz Poddziałaniu 3.5.1), a nie uśrednione wartości dla całych działań/poddziałań. W ten sposób wyliczono wartości średnie dla całej grupy dofinasowanych projektów. Mogą się one różnić od średnich wyliczonych na bazie średnich dla Działania 3.3 i Poddziałania 3.5.1. 58 Oszacowanie orientacyjne na podstawie danych nt. poziomu dofinansowania, który był uzależniony od poziomu poprawy efektywności energetycznej.59 Tylko na podstawie danych z projektów, w których podano wartość wskaźnika Powierzchnia użytkowa budynków poddanych termomodernizacji.

78

W oparciu o dane nt. średniego poziomu dofinansowania, który uzależniony był od poziomu poprawy efektywności energetycznej, można zauważyć, że w uśrednieniu projekty realizowane w ramach ZIT charakteryzowały się nieco niższym poziomem efektów w zakresie poprawy efektywności energetycznej niż projekty realizowane poza tym instrumentem. Wynika to prawdopodobnie z ogólnie lepszego stanu wyjściowego budynków na obszarze BTOF. Średnia powierzchnia budynków poddanych termomodernizacji była większa w ramach ZIT niż poza tym instrumentem (przy czym oszacowanie to nie jest precyzyjne, gdyż w większości projektów z Działania 3.3 nie zastosowano wskaźników określających powierzchnię budynku). W ramach formuły ZIT odnotowuje się większy udział projektów, w których zastosowano OZE, dokonano modernizacji źródła ciepła, zastosowano rozwiązania zmniejszające zapotrzebowanie na energię elektryczną wyprodukowaną ze źródeł konwencjonalnych (wymiana oświetlenia, PV), a także wentylację mechaniczną z rekuperacją czy systemy zarządzania energią. O ile sam udział OZE mógł być stymulowany kryteriami zastosowanymi w formule ZIT na etapie preselekcji (przy braku tego typu preferencji w Działaniu 3.3), o tyle pozostałe elementy są prawdopodobnie wynikiem większego poziomu ambicji, ale też większych możliwości finansowych samorządów z obszaru BTOF.

W odniesieniu do typów instalacji OZE, w największej liczbie projektów zastosowano panele fotowoltaiczne (62 projekty) oraz pompy ciepła (45 projektów). Są to głównie pompy powietrzne, jednak w kilku projektach występują też pompy gruntowe. Kolektory słoneczne zastosowano w 25 projektach, a kotły na biomasę – w 11 projektach. W tabeli poniżej zestawiono informacje nt. liczby projektów, w których zastosowano poszczególne typy instalacji OZE. Ze względu na znaczną skalę braków danych wskaźnikowych dla instalacji OZE w Działaniu 3.3, nie było możliwe przeprowadzenie analizy dotyczącej liczby i mocy zainstalowanej dofinansowanych instalacji. Danych nt. liczby projektów, w których zastosowano różne typy instalacji OZE nie należy sumować, ponieważ w części projektów zastosowano więcej niż jeden typ instalacji OZE, w tym np. powiązano pompy ciepła z zasilaniem w energię elektryczną z PV.

79

Tabela 16. Liczba projektów z zakresu termomodernizacji budynków publicznych, w których zastosowano OZE, w podziale na typu instalacji (Działania 3.3 i 3.5.1)

TYP INSTALACJI

DZIAŁANIE 3.3 - LICZBA PROJEKTÓW

DZIAŁANIE 3.3 - UDZIAŁ W LICZBIE DOFINANSOWANYCH PROJEKTÓW (138)60

PODDZIAŁANIE 3.5.1 - LICZBA PROJEKTÓW

PODDZIAŁANIE 3.5.1 -UDZIAŁ W LICZBIE DOFINANSOWANYCH PROJEKTÓW (85)

ŁĄCZNIE 3.3 I 3.5.1 - LICZBA PROJEKTÓW

ŁĄCZNIE 3.3 I 3.5.1 - UDZIAŁ W LICZBIE DOFINANSOWANYCH PROJEKTÓW (223)

Panele fotowoltaiczne (PV)

28 20% 34 40% 62 28%

Pompy ciepła

30 22% 15 18% 45 20%

Kolektory słoneczne

18 13% 7 8% 25 11%

Kotły biomasowe

8 6% 3 4% 11 5%

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z SL2014 oraz GWD, stan na 30.06.2020

Beneficjentami wsparcia były przede wszystkim samorządy (gminy, powiaty, województwo) i to one odpowiadają za największą liczbę zmodernizowanych energetycznie budynków (88% całkowitej liczby budynków poddanych termomodernizacji). Na drugiej pozycji, jednak z aż dziesięciokrotnie mniejszą skalą efektów (9% całkowitej liczby budynków poddanych termomodernizacji), plasują się samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej SPZOZ oraz spółki (głównie samorządowe) prowadzące zakłady opieki zdrowotnej (ZOZ). Kilka projektów jest realizowanych przez inne podmioty, w tym kościół katolicki, muzeum, fundacja. Szczegółowe zestawienie liczby budynków poddanych termomodernizacji w podziale na typ beneficjenta przedstawiono w tabeli i na wykresie poniżej. Dominują budynki przeznaczone na cele oświatowo-wychowawcze (szkoły, przedszkola, obiekty sportowe, świetlice).

Tabela 17. Liczba zmodernizowanych energetycznie budynków publicznych wg umów podpisanych do 30.06.2020 r., w podziale na typ beneficjenta (Działania 3.3 i 3.5.1)61

TYP BENEFICJENTA

TYPY

OBIEKTÓW

DZIAŁANIE 3.3 - LICZBA PROJEKTÓW

DZIAŁANIE 3.3 - LICZBA BUDYNKÓW

PODDZIAŁAN

IE 3.5.1 - LICZBA PROJEKTÓW

PODDZIAŁAN

IE 3.5.1 - LICZBA BUDYNKÓW

ŁĄCZNIE 3.3 I 3.5.1 - LICZBA PROJEKTÓW

ŁĄCZNIE 3.3 I 3.5.1 - LICZBA BUDYNKÓW

JST szkoły, przedszkola, świetlice, obiekty sportowe, budynki urzędów, obiekty kultury, Ośrodki Pomocy Społecznej, przychodnie

118 223 80 129 198 352

SPZOZ oraz spółki prowadzące ZOZ

szpitale (wojewódzkie i miejskie) oraz przychodnie 15 33 2 2 17 35

60 W zestawieniu nie uwzględniono umowy dla Instrumentu Finansowego. 61 W zestawieniu nie uwzględniono umowy dla Instrumentu Finansowego.

80

TYP BENEFICJENTA

TYPY

OBIEKTÓW

DZIAŁANIE 3.3 - LICZBA PROJEKTÓW

DZIAŁANIE 3.3 - LICZBA BUDYNKÓW

PODDZIAŁAN

IE 3.5.1 - LICZBA PROJEKTÓW

PODDZIAŁAN

IE 3.5.1 - LICZBA BUDYNKÓW

ŁĄCZNIE 3.3 I 3.5.1 - LICZBA PROJEKTÓW

ŁĄCZNIE 3.3 I 3.5.1 - LICZBA BUDYNKÓW

Kościół katolicki

Dom Pomocy Społecznej, ośrodek wychowawczy, świetlica środowiskowa, parafia

3 3 2 4 5 7

Inne jednostki

Budynek chorągwi ZHP, Muzeum, Zabytkowy kościół poewangelicki

2 4 1 1 3 5

SUMA 138 263 85 136 223 399Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z SL2014 oraz GWD, stan na 30.06.2020

Wykres 8. Liczba zmodernizowanych energetycznie budynków wg umów podpisanych do 30.06.2020 r., w podziale na typ beneficjenta

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

352 35 7 5

jst SPZOZ oraz spółki prowadzące ZOZkościół katolicki inne jednostki

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z SL2014, stan na 30.06.2020

Poza poprawą efektywności energetycznej, która skutkować będzie redukcją emisji CO2, bardzo istotnym dodatkowym efektem ekologicznym interwencji będzie zmniejszenie emisji zanieczyszczeń powietrza, związanych ze spalaniem złej jakości paliw kopalnych w indywidualnych, niskosprawnych instalacjach, w tym przede wszystkim pyłów zawieszonych PM10 i PM2,5 oraz benzo(a)pirenu. Wpływ na ten efekt ma z jednej strony sam fakt zmniejszenia zapotrzebowania na energię cieplną ogrzewanych budynków, z drugiej strony modernizacja źródeł ciepła oraz zastosowanie instalacji OZE do produkcji energii cieplnej (skala efektu nie jest jednak możliwa do oszacowania na podstawie dostępnych danych). Na podstawie analizy studiów przypadków można zauważyć, że dodatkowymi efektami projektów było niejednokrotnie przeprowadzenie przy okazji prac termomodernizacyjnych dodatkowych prac remontowo-budowlanych, wynikających z ogólnie złego stanu technicznego budynków. Dodatkowe prace te były finansowane ze środków własnych beneficjentów.

W tabeli poniżej podsumowano oczekiwany stopień osiągnięcia celów szczegółowych RPO WK-P, wyrażonych wartościami docelowymi wspólnych i specyficznych dla programu wskaźników produktu. Ze względu na niskie prawdopodobieństwo osiągnięcia zakładanych celów wskaźnikowych zdefiniowanych w umowie z Funduszem Funduszy dla IF w Działaniu 3.3, w poniższym zestawieniu uwzględniono wkład IF w realizację celów wskaźnikowych na poziomie wynikającym ze sprawozdania z postępu IF za 2019 r.

81

Tabela 18. Oczekiwany stopień realizacji wartości docelowych wspólnych i specyficznych dla programu wskaźników produktu przyjętych dla PI 4c w RPO WK-P

WSKAŹNIK JEDNOSTKA

WARTOŚĆ DOCELOWA WG RPO WK-P

WARTOŚĆ OCZEKIWANANA PODSTAWIE UMÓW Z ODBIORCAMI KOŃCOWYMI ZAWARTYCH DO 30.06.202062

OCZEKIWANY % REALIZACJI WARTOŚCI DOCELOWEJ

Liczba gospodarstw domowych z lepszą klasą zużycia energii (CI31)

szt. 1 362 272 20%

Zmniejszenie rocznego zużycia energii pierwotnej w budynkach publicznych (CI32)

kWh/rok 196 243 400,7 132 502 862 67,5%

Szacowany roczny spadek emisji gazów cieplarnianych (CI34)

Tony równoważnika CO2

62 312,69 36 010,263 57,8%

Liczba zmodernizowanych energetycznie budynków

szt. 358 416 116,2%

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z SL2014, stan na 30.06.2020 oraz „FF Kujawsko-Pomorskie - Roczne sprawozdanie z postępu za okres od 01/01/2019 do 31/12/2019”

Na podstawie dostępnych danych można prognozować przekroczenie wartości docelowej wskaźnika Liczba zmodernizowanych energetycznie budynków. W przypadku wskaźników Zmniejszenie rocznego zużycia energii pierwotnej w budynkach publicznych (CI32) oraz Szacowany roczny spadek emisji gazów cieplarnianych (CI34) istnieje prawdopodobieństwo osiągnięcia lub przekroczenia poziomu 80% wartości docelowych po przeprowadzeniu i rozstrzygnięciu kolejnych naborów oraz uwzględnieniu wkładu dodatkowych umów podpisanych w ramach IF. Na chwilę obecną nie można zakładać osiągnięcia wartości docelowej wskaźnika Liczba gospodarstw domowych z lepszą klasą zużycia energii (CI31).

Czy projekty z obszaru ochrony środowiska i zmian klimatu były trafne koncepcyjnie i oparte o optymalne technologie w kontekście zmieniających się potrzeb i rosnących oczekiwań wobec zmian w tych obszarach?

Zakres prac realizowanych w ramach projektów termomodernizacyjnych musi wynikać z audytów energetycznych przeprowadzonych przed opracowaniem projektu budowlanego. Można oceniać, że – poza wyjściowym stanem technicznym budynku – to kwalifikacje i doświadczenie osób przeprowadzających audyty odegrało największą rolę w doborze koncepcji termomodernizacji i technologii zastosowanych w projektach. Szczegółowa weryfikacja przyjętych przez audytorów założeń technicznych i technologicznych nie była jednak możliwa w toku obecnego badania. W toku badania nie zidentyfikowano jednak zastrzeżeń przedstawicieli instytucji oraz beneficjentów co do trafności koncepcji i zastosowanych w projekcie technologii. Za pozytywny można uznać dość wysoki udział projektów, w których poza samym ociepleniem budynku i modernizacją instalacji grzewczych wykorzystano także OZE oraz rozwiązania ograniczające zapotrzebowanie na energię elektryczną (głównie modernizacja oświetlenia).

62 Dla IF dane na koniec 2019 r.63 Wartość skorygowana dla 3 projektów, w których opisana wartościami wskaźnika skala efektów była zbyt wysoka. W przypadku braku korekty wartość wynosi 133 405,3, co odpowiada 374% wartości docelowej.

82

W ramce poniżej podano przykład dobrej praktyki w zakresie kompleksowego podejścia do zastosowania OZE i zarządzania energią w projekcie dofinansowanym w Działaniu 3.3.

Dobra praktyka – kompleksowa termomodernizacja z zastosowaniem OZE i systemu zarządzania energią

Projekt RPKP.03.03.00-04-0022/18 Kompleksowa modernizacja energetyczna budynku Szpitala Tucholskiego Sp. z o.o., beneficjent: Szpital Tucholski Sp. z o.o.

Przedmiotem projektu jest głęboka, kompleksowa modernizacja energetyczna budynku Szpitala Tucholskiego. W latach 2010-2016 przeprowadzono już docieplenia przegród, stropodachów, ścian oraz wymianę stolarki okiennej. Nadal jednak bardzo duże straty ciepła były generowane w budynku poprzez wentylację oraz system przesyłu wody CO i CWU oraz sposób redystrybucji ciepłej wody użytkowej. Dużym powodem strat energii elektrycznej była również niezarządzana praca pomp obiegowych CO, CWU, wentylatorów central klimatyzacyjnych oraz oświetlenia wbudowanego.W projekcie przewidziano: montaż kondensacyjnej kotłowni zasilanej gazem ziemnym w układzie kaskadowym wraz z buforami

CWU i modernizacją węzłów; montaż pomp ciepła na potrzeby przygotowania CWU (typ: powietrze- ciecz) o łącznej mocy cieplnej

około 80 kW; montaż paneli fotowoltaicznych (110kW) wraz z montażem magazynu energii elektrycznej o

pojemności 200 kWh (połączone z systemem zarządzania energią); dostawa i montaż nowych źródeł światła w technologii LED oraz folownikowych bezstopniowych

układów regulacji przepływu powietrza w miejscach zainstalowanych central wentylacyjno- klimatyzacyjnych;

wprowadzenie centralnego systemu zarządzania i monitorowania energii, składającego się z: centralnej jednostki monitorująco-zarządzającej z dostępem zdalnym, ciepłomierzy c.w.u. i c.o. w węzłach do poszczególnych budynków, systemu monitorowania i nastaw w kluczowych węzłach cieplnych, analizatorów energii elektrycznej montowanych na kluczowych odpływach, systemu monitorowania i zarządzania centralami klimatyzacyjnymi.

W kontekście rosnących oczekiwań co do poziomu ambicji w zakresie poprawy efektywności energetycznej można natomiast odczuwać niedosyt związany z niskim udziałem projektów, w których zastosowano systemy zarzadzania energią oraz systemy wentylacji z odzyskiem ciepła (w przypadku tych ostatnich możliwości ograniczone są jednak warunkami technicznymi).

Trwałość efektówW jakim stopniu uzyskane efekty wsparcia można uznać za trwałe? Co może wpływać na trwałość uzyskanych w projektach efektów?

Efekty rzeczowe projektu w postaci modernizacji budynków i montażu instalacji OZE, systemów wentylacji, oświetlenia itd. mają charakter trwały i powinny spełniać swoją rolę przez kilkanaście do kilkudziesięciu lat (z pewnością długo po zakończeniu wymaganego okresu trwałości tj. 5 lat). Jednostki samorządowe oraz innego typu beneficjenci, jako właściciele budynków poddanych termomodernizacji, będą odpowiedzialni za bieżący nadzór nad właściwym funkcjonowaniem infrastruktury technicznej wytworzonej w wyniku realizacji projektu, by efektywnie wpływała na osiągane wskaźniki rezultatu, w tym poprzez stosowne przeglądy, serwisowanie i konserwacje nabytych urządzeń (wykorzystując także wieloletnie gwarancje wykonawców). Niektórzy beneficjenci wykorzystują w tym celu systemy monitorowania oraz narzędzia informatycznego nadzoru

83

bezpośredniego nad bieżącą codzienną eksploatacją (BMS64). Należy także zauważyć, że na etapie przygotowania projektów wnioskodawcy przeprowadzali analizę podatności inwestycji na zmiany klimatu i podejmowali odpowiednie działania zapobiegawcze bądź minimalizujące wystąpienie określonej kategorii ryzyka (np. zastosowanie odpowiednich materiałów, konstrukcji odpornych na fale upałów, chłodu, burze i silne wiatry, opady śniegu). Warto także zauważyć, że przeprowadzone prace generują znaczne oszczędności wydatków na energię elektryczną i cieplną, co sprzyja utrzymaniu trwałości efektów (możliwość pokrycia ewentualnych kosztów eksploatacyjnych i bieżących napraw/remontów zmodernizowanej infrastruktury).

Nie zidentyfikowano przesłanek wskazujących na istotne zagrożenie trwałości efektów ekologicznych dofinansowanych projektów. Przez okres 5 lat beneficjenci są zobowiązani do dokumentowania uzyskanych efektów oszczędności energii, zazwyczaj poprzez sporządzanie corocznych audytów powykonawczych. Podobny poziom efektów ekologicznych powinien utrzymywać się także przez wiele lat po zakończeniu pięcioletniego okresu trwałości projektu. Wpływ na utrzymanie zakładanego poziomu efektów ekologicznych projektu będą miały jednak warunki pogodowe – w przypadku utrzymywania się niższych niż zakładano temperatur powietrza w sezonie grzewczym, roczne rezultaty (oszczędności energii oraz redukcji emisji) mogą być niższe niż założono w odniesieniu do stanu bazowego sprzed realizacji projektu (kwestia uzależniona od czynników pozostających poza wpływem beneficjentów). W ramach ankiety CAWI zdecydowana większość (76%) respondentów ocenia efekty projektów jako trwałe.

Wykres 9. Zestawienie odpowiedzi beneficjentów Działań 3.3 i 3.5.1 na pytanie „Czy uzyskane/prognozowane efekty projektu oceniają Państwo jako trwałe (w perspektywie 5 lat po zakończeniu realizacji projektu)?”

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

47% 29% 24%

Zdecydowanie tak Raczej tak Trudno powiedzieć

Źródło: CAWI/CATI, N=155

W kontekście osiągnięcia i utrzymania oczekiwanej skali efektów warto zwrócić uwagę na wyniki przeprowadzonej w latach 2018-2019 kontroli NIK65, które – choć dotyczyły termomodernizacji budynków mieszkalnych – należy traktować jako sygnał ostrzegawczy także w kontekście termomodernizacji budynków publicznych. Kontrola NIK wykazała, że rzeczywiste obniżenie zużycia energii w wyniku realizacji projektów dofinansowanych ze środków publicznych było o 42% niższe od zaplanowanego w audytach energetycznych, które często zawyżały zakładane efekty66. Mając to na

64 BMS - System zarządzania budynkiem (ang. Building Management System).65 NIK - Informacja o wynikach kontroli: Efekty termomodernizacji wielorodzinnych budynków mieszkalnych będących w zasobach spółdzielni mieszkaniowych, realizowanej z udziałem środków publicznych, LLO. 430.005.2018, Nr ewid. 25/2019/P/18/086/LLO.66 Ponadto: „jak wykazała analiza ekspercka, 20% tych audytów, załączonych do wniosków o udzielenie pożyczki z Wojewódzkich Funduszy Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, miało błędy, które dyskwalifikowały ich wykorzystanie do planowanych zakresów działań termomodernizacyjnych. Problemem był także brak standaryzacji danych - przyjęcia stałych warunków zewnętrznych dla określenia ilości planowanego w audytach energetycznych zapotrzebowania na ciepło oraz dla ciepła faktycznie zużywanego przed i po termomodernizacji. Spółdzielnie nie przeprowadzały także regulacji systemów ogrzewania w budynkach, tak aby dostosować je do zmniejszonego poboru

84

uwadze, należałby dążyć do zwiększania skuteczności weryfikacji osiąganych efektów w okresie trwałości projektów. Jednym ze sposobów mogłoby być wprowadzenie obowiązku stosowania systemów monitorowania i zarządzania energią w budynkach poddawanych termomodernizacji oraz weryfikacja osiąganych efektów w oparciu o dane pochodzące z takiego systemu (zamiast weryfikacji w oparciu o audyty ex-post, które mogą prezentować wartości obliczeniowe zgodne z oczekiwaniami, a nie rzeczywiste). Tego typu rozwiązanie miałoby z pewnością wpływ na urealnienie wyników audytów przedrealizacyjnych, a jednocześnie zapewniałoby trwałość efektów.

Czynnikiem sprzyjającym utrzymaniu trwałości efektów mogłoby być szkolenie użytkowników obiektów poddanych termomodernizacji (w szczególności uczniów szkół, ale także pracowników urzędów, personelu administracyjnego szpitali) w zakresie efektywnego wykorzystania energii, w tym zachowań energooszczędnych (np. odpowiedniego sposobu wietrzenia pomieszczeń, energooszczędnej eksploatacji urządzeń). Efekt w postaci zwiększenia świadomości użytkowników budynków mógłby być gwarantem trwałości efektów, a nawet potencjalnie może zwiększać ich skalę. Warto byłoby rozważyć dopuszczenie do dofinansowania w przyszłej perspektywie finansowej tego typu działań edukacyjnych jako towarzyszących projektom z zakresu termomodernizacji (w ramach cross financingu).

Kompleksowość i komplementarnośćCzy przyjęte w RPO WK-P 2014-2020 podejście skutkowało realizacją inwestycji w sposób kompleksowy i trwały na terenach funkcjonalno-przestrzennych tj. miasta, gminy, powiaty, obszary chronione?

Choć zasadniczo charakter inwestycji termomodernizacyjnych jest punktowy, to można zauważyć, że duża część samorządów przeprowadzała termomodernizację wielu budynków na terenie jednego miasta lub gminy, w ramach jednego lub wielu projektów. Zestawienie samorządów realizujących największą liczbę termomodernizacji budynków publicznych przy wsparciu RPO WK-P przedstawiono w tabeli poniżej.

Tabela 19. Samorządy realizujące największą liczbę termomodernizacji budynków publicznych w ramach Działań 3.3 i 3.5.1

GMINA DZIAŁANIE

LICZBA ZMODERNIZOWANYCH ENERGETYCZNIE BUDYNKÓW

LICZBA PROJEKTÓW

WARTOŚĆ DOFINANSOWANIA UE [MLN ZŁ]

Bydgoszcz 3.5.1 28 9 65,4 Włocławek67 3.3 28 5 17,6Toruń 3.5.1 20 6 24,2Grudziądz 3.3 11 3 8,7Dobrcz 3.5.1 10 4 2,1Szubin 3.5.1 7 7 5,5Wąpielsk 3.3 7 2 2,5Nakło nad Notecią 3.5.1 6 5 6,9Inowrocław 3.3 6 3 4,9Solec Kujawski 3.5.1 6 5 2,5

ciepła. Osiągnięto jednak efekty rzeczowe termomodernizacji, głownie w postaci docieplenia ścian zewnętrznych oraz wymiany drzwi zewnętrznych i okien w częściach wspólnych nieruchomości”. Na podstawie: https://www.nik.gov.pl/najnowsze-informacje-o-wynikach-kontroli/nik-o-termomodernizacji.html.67 Miasto i gmina.

85

GMINA DZIAŁANIE

LICZBA ZMODERNIZOWANYCH ENERGETYCZNIE BUDYNKÓW

LICZBA PROJEKTÓW

WARTOŚĆ DOFINANSOWANIA UE [MLN ZŁ]

SUMA 129 49 140,3Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z SL2014, stan na 30.06.2020

Liderami co do liczby budynków poddanych termomodernizacji są duże ośrodki miejskie – Bydgoszcz, Włocławek i Toruń, posiadające największe zasoby budynków publicznych, w tym wymagających termomodernizacji. W tych ośrodkach w obecnej perspektywie finansowej wybrano do projektów budynki, które miały największy potencjał osiągnięcia dużej skali efektów ekologicznych i najpilniej wymagały podjęcia działań. Jednakże, przykładowo w mieście Bydgoszcz, całkowita liczba budynków publicznych wymagających termomodernizacji szacowana jest na około 200 szt., co oznacza, że RPO WK-P 2014-2020 pozwoliło na zaspokojenie jedynie 14% potrzeb miasta. Paradoksalnie to mniejsze gminy, realizujące projekty obejmujące jeden lub kilka budynków, prawdopodobnie były w stanie w pełni zaspokoić potrzeby w zakresie poprawy efektywności energetycznej budynków publicznych w obecnej perspektywie finansowej. Możliwość kompleksowego zaspokojenia potrzeb, w szczególności większych jednostek terytorialnych, ograniczona była z jednej strony dostępnością alokacji środków UE, z drugiej strony możliwościami organizacyjno-finansowanymi samych samorządów68. W ramach ankiety CAWI tylko 31% respondentów wskazało, że projekt(y) rozwiązuje kompleksowo problem zdiagnozowany na terenie gminy lub miasta. Blisko połowa respondentów jest zainteresowanych wsparciem dla poprawy efektywności energetycznej budynków także w przyszłej perspektywie finansowej.

68 Przykładowo, realizujące największą liczbę inwestycji termomodernizacyjnych miasto Bydgoszcz do realizacji projektów z zakresu termomodernizacji powołało w Urzędzie Miasta specjalnie dedykowaną komórkę ds. nadzoru nad realizacją inwestycji (Wydział Inwestycji, a w ramach niego – referat ds. termomodernizacji budynków publicznych, w którym zatrudniono inspektorów nadzorujących inwestycje), a w proces zaangażowany był także Wydział Funduszy Europejskich oraz Wydział Zamówień Publicznych. Stworzono sprawnie działającą strukturę, jasny podział zadań i silny zespół osób zaangażowanych w realizację projektów. Przełożyło się to na sprawne przygotowanie wniosków o dofinansowanie oraz sprawną realizację inwestycji zgodnie z założeniami - ewentualne opóźnienia lub przekroczenia budżetów wynikały z uwarunkowań rynkowych (problem z wyłonieniem wykonawcy, wzrost cen usług budowlanych). Tego typu organizację prac wewnątrz urzędu należy uznać za dobrą praktykę.

86

Wykres 10. Zestawienie odpowiedzi beneficjentów Działań 3.3 i 3.5.1 na pytanie „Czy realizowany projekt rozwiązuje w sposób kompleksowy problem zdiagnozowany na obszarze przestrzenno-funkcjonalnym, na którym jest realizowany, np. na terenie miasta, gminy, powiatu, obszaru chronionego, zlewni, etc.?”

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

12.3% 19.4% 38.1% 18.7% 10.3% 1.3%

Zdecydowanie tak Raczej tak Trudno powiedzieć

Projekt nie dotyczy żadnego obszaru przestrzenno-funkcjonalnego Raczej nie Zdecydowanie nie

Źródło: CAWI/CATI, N=155

Czy projekty rozwiązywały diagnozowane problemy w sposób kompleksowy (np. czy projekty wodno-ściekowe uwzględniały kwestie związane z ponownym wykorzystaniem energii, adaptacyjnością do zmian klimatu)?

Kompleksowość projektów została omówiona we wcześniejszych częściach raportu, dotyczących osiąganych efektów i stosowanych rozwiązań. Zasadniczo można podsumować, że projekty dofinansowane w Działaniach 3.3 i 3.5.1 rozwiązywały diagnozowane problemy w sposób kompleksowy (oszczędność zarówno energii cieplnej, jak i elektrycznej, modernizacja źródeł ciepła) i ich efekty nie odnoszą się jedynie do poprawy efektywności energetycznej, ale także do redukcji emisji zanieczyszczeń powietrza (poprawa jakości powietrza), ochrony klimatu (redukcja emisji CO2), adaptacji do zmian klimatu (lepsze przystosowanie budynków do ekstremalnych zjawisk pogodowych), zwiększenia wykorzystania odnawialnych źródeł energii oraz w wybranych projektach – inteligentnego zarzadzania energią. Rozwiązywały przy tym także problemy ekonomiczne dzięki ograniczeniu wydatków na utrzymanie budynków (poprzez zmniejszenie zapotrzebowania na energię cieplną i elektryczną) oraz społeczne, związane ze złym wyjściowym stanem technicznym budynków (poprawa estetyki i komfortu użytkowania). Wielu beneficjentów w związku z realizacją projektów przeprowadzało dodatkowe prace remontowe budynków poddawanych termomodernizacji (w tym finansowane ze środków własnych), podnoszące ich standard techniczny i estetykę. Za dobrą praktykę w kontekście zachowania ładu przestrzennego i estetyki przestrzeni publicznej należy ocenić premiowanie na etapie oceny projektów ich zgodności ze standardami kształtowania ładu przestrzennego w województwie (m.in. w zakresie kolorystyki elewacji) w początkowym okresie wdrażania, a w późniejszym okresie także wprowadzenie wymogu zgodności z tymi standardami.

Dobra praktyka – kompleksowość rozwiązywania problemów

RPKP.03.03.00-04-0057/16 Termomodernizacja budynków użyteczności publicznej na terenie gminy Kruszwica – Zespół Szkół Ogólnokształcących, beneficjent: Gmina Kruszwica

Projekt obejmował głęboką i kompleksową termomodernizację zabytkowych budynków szkolnych. Zakres prac obejmował m.in. zmianę systemu ogrzewania poprzez zastosowanie gruntowych pomp ciepła,

87

wykorzystujących energię geotermalną, co wiązało się z wywierceniem 9 otworów wraz z przewodami przesyłowymi pomp ciepła (pionowe wymienniki gruntowe). Poza pracami stricte remontowo-budowlanymi, obejmującymi ocieplenie poszczególnych elementów budynku, w ramach projektu przeprowadzono również oczyszczenie i remont zabytkowej elewacji, montaż rekuperatorów, osuszenie i hydroizolację (wykorzystującą wykop do drenażu opaskowego) podtapianych pomieszczeń piwnicznych (co ograniczało dotąd wykorzystanie tych pomieszczeń na cele lekcyjne). W wyniku realizacji przedsięwzięcia nastąpiło zmniejszenie rocznego zapotrzebowania na energię aż o 88 %.

Które z podejmowanych działań dotyczących zmian klimatycznych i ochrony środowiska są ze sobą komplementarne?

Projekty termomodernizacyjne stanowiły element lokalnych PGN i wpisywały się w szersze, kompleksowe zamierzenia samorządów w zakresie budowania gospodarki niskoemisyjnej na terenach gmin, miast i powiatów. Są one komplementarne z innymi działaniami prowadzonymi przez samorządy, w tym dofinansowanymi w innych działaniach 3. osi priorytetowej RPO WK-P, takimi jak zastosowanie OZE w budynkach publicznych i mieszkalnych, modernizacja oświetlenia zewnętrznego, rozwój transportu niskoemisyjnego. Przykładowo niewielka gmina Kruszwica realizuje w 3 osi priorytetowej 5 projektów, w tym poza 2 projektami dotyczącymi termomodernizacji budynków w Działaniu 3.3 (szpital i świetlica), także 2 projekty dotyczące budowy ścieżek rowerowych w Działaniu 3.4 oraz 1 projekt obejmujący mikroinstalacji OZE w Działaniu 3.1. Gmina Koronowo realizuje 3 projekty termomodernizacyjne w Poddziałaniu 3.5.1 (przedszkole, zespół szkół, hala sportowa przy gimnazjum) oraz 1 projekt w Poddziałaniu 3.5.2 dotyczący modernizacji oświetlenia ulicznego (wymiana ponad 2 tys. istniejących opraw sodowych na nowe energooszczędne typu LED w ciągu dróg krajowych, wojewódzkich, powiatowych i gminnych oraz infrastrukturze typu: place, parkingi, parki, tereny osiedlowe i inne). Projekty z zakresu termomodernizacji infrastruktury opieki szpitalnej są komplementarne z projektami dofinansowanymi w Działaniu 6.1.1 Inwestycje w infrastrukturę zdrowotną. Przykładowo Wojewódzki Szpital dla Nerwowo i Psychicznie Chorych im. dr Józefa Bednarza w Świeciu, poza 2 projektami dofinansowanymi w Działaniu 3.3, obejmującymi termomodernizację łącznie 8 budynków należących do szpitala, realizuje równolegle w Poddziałaniu 6.1.1 modernizację 2 z budynków objętych wsparciem w Działaniu 3.3. Efektem realizacji takich komplementarnych projektów będzie kompleksowa modernizacja, w tym energetyczna, budynków służących opiece szpitalnej.

Beneficjenci wskazują także na komplementarność przedsięwzięć termomodernizacyjnych z projektami dofinansowanymi w RPO WK-P 2007-2013 i PROW 2007-2013 (termomodernizacja, modernizacja źródeł ciepła, remonty i modernizacje budynków), POIiŚ 2007-2013 (opracowanie PGN) oraz innych źródeł, w tym Norweskiego Mechanizmu Finansowego i środków krajowych dostępnych za pośrednictwem WFOŚiGW i NFOŚiGW (termomodernizacja i OZE).

Dobra praktyka – komplementarność i kompleksowość działań prowadzonych przez miasto Bydgoszcz przy wsparciu ze środków RPO WK-P

Miasto Bydgoszcz, poza 9 projektami w Działaniu 3.5.1, obejmującymi termomodernizację 28 budynków oświatowych (szkołach i przedszkolach), realizuje w ramach 3 osi priorytetowej także 3 projekty z zakresu zastosowania OZE w budynkach publicznych (Działanie 3.1), co jest działaniem również wspierającym realizację celu poprawy efektywności energetycznej budynków69 i zmniejszenia zapotrzebowania na energię wytwarzaną ze źródeł konwencjonalnych, a tym samym obniżenia kosztów eksploatacji budynków i

69 Patrz np.: http://planergia.pl/post/zrodlo-ciepla-a-charakterystyka-energetyczna-budynku-2228; https://www.ogrzewnictwo.pl/artykuly/budownictwo-pasywne-i-energooszczedne/termomodernizacja/termomodernizacja-budynku/wykorzystanie-odnawialnych-zrodel-energii-w-budynkach-i-ich-wplyw-na-efektywnosc-energetyczno-ekologiczna.

88

zmniejszenia emisji zanieczyszczeń powietrza. W Działaniu 3.5.1 miasto realizuje 5 projektów z zakresu rozwoju transportu niskoemisyjnego. Beneficjent realizuje także w Poddziałaniu 6.4.1 (Rewitalizacja obszarów miejskich i ich obszarów funkcjonalnych w ramach ZIT) projekty obejmujące m.in. docieplenie i modernizację systemów ogrzewania i źródeł ciepła w komunalnych budynkach mieszkalnych.

Ponadto miasto realizuje projekty dofinansowane w ramach Poddziałania 6.1.2 (Inwestycje w infrastrukturę społeczną), obejmujące m.in. przebudowę i modernizację budynków przedszkoli, oraz w Poddziałania 6.4.3 (Inwestycje w infrastrukturę kształcenia zawodowego w ramach ZIT), obejmujące remont i wyposażenie warsztatów i pracowni szkół zawodowych, a także Poddziałania 10.1.1 (Wychowanie przedszkolne w ramach ZIT), obejmujące m.in. doposażenie palcówek przedszkolnych oraz 10.1.2 (Kształcenie ogólne w ramach ZIT), 10.2.2 (Kształcenie ogólne), 10.1.3 (Kształcenie zawodowe w ramach ZIT) i 10.2.3 (Kształcenie zawodowe), związane z rozwijaniem kompetencji uczniów i nauczycieli i poprawą jakości kształcenia. Niejednokrotnie projekty te realizowane są w tych samych obiektach, które podlegają termomodernizacji w Poddziałaniu 3.5.1.

Sumarycznym efektem realizacji takich komplementarnych projektów jest, poza budowaniem gospodarki niskoemisyjnej, także unowocześnienie oraz poprawa stanu i wyposażenia infrastruktury edukacyjnej, podniesienie jakości środowiska edukacyjnego i poziomu kształcenia oraz komfortu i warunków pracy nauczycieli i dzieci.

Wnioski z badań terenowych, analizy dokumentacji oraz studiów przypadku wskazują, że środki UE uzyskane w ramach 3 osi priorytetowej RPO WK-P stanowią kluczowe źródło finansowania i determinantę działań podejmowanych przez gminy województwa kujawsko-pomorskiego na rzecz ochrony klimatu i budowania gospodarki niskoemisyjnej.

4.4. Działanie 3.4 i Poddziałanie 3.5.2Efekty przyrodnicze i ekologiczneCzy i jakie efekty przyrodnicze i ekologiczne osiągnięto w wyniku realizacji projektów 3. i 4. OP (zwłaszcza inwestycji wodno-ściekowych, odpadowych, z zakresu ochrony powietrza i klimatu czy ochrony przeciw zagrożeniom spowodowanym zmianami klimatu)?

W jaki sposób kwestia ta determinowana jest przez:

• Typ projektu (w tym realizacja projektu w ramach ZIT lub poza tym instrumentem),• Typ beneficjenta (JST, stowarzyszenie, spółdzielnie mieszkaniowe, przedsiębiorstwa itd.),• Tryb wyboru projektów (pozakonkursowy, konkursowy).

Jakie czynniki mogą wpływać lub wpływają na skuteczność wsparcia w obszarze ochrony środowiska i zmian klimatu?

PI 4e jest wdrażany w ramach Działania 3.4 Zrównoważona mobilność miejska i promowanie strategii niskoemisyjnych, a także Poddziałania 3.5.2 Zrównoważona mobilność miejska i promowanie strategii niskoemisyjnych w ramach ZIT. W przypadku pierwszego z nich projekty wyłaniane są do dofinansowania w trybie konkursowym, natomiast drugi realizowany był zarówno w trybie konkursowym, jak i pozakonkursowym. Dofinansowanie dla działań w obszarze mobilności miejskiej udzielane jest w formie dotacji.

Do końca czerwca 2020 r. w działaniach 3.4 i 3.5.2 podpisano łącznie 92 umowy70 o dofinansowanie o łącznej wartości dofinansowania UE 467 417 846zł, co odpowiada 77,07% alokacji przypisanej do PI

70 Umowy obowiązujące (nierozwiązane) wg stanu na 30.06.2020.

89

4e (łącznie 606 520 100zł71). Szczegółowy rozkład liczby i wartości umów dofinansowanych w poszczególnych działaniach przedstawiono w tabeli poniżej.

Tabela 20. Liczba projektów i wartość dofinansowania UE w umowach zawartych w PI 4e

TYP PROJEKTU DZIAŁANIE TYP UMOWYLICZBA UMÓW

WARTOŚĆ DOFINANSOWANIA UE (ZŁ)

ŚREDNIA WARTOŚĆ DOFINANSOWANIA UE NA PROJEKT

Zrównoważona mobilność miejska

3.4Dotacja 58 242 074 747 4 173 703

Zrównoważona mobilność miejska

3.5.2Dotacja 34 225 343 098 6 627 738

SUMA 92 467 417 845 10 801 441Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z SL2014, stan na 30.06.2020

W Działaniu 3.4 ostatni nabór konkursowy nr 367/20 z budżetem 18,1 mln zł zakończył się w kwietniu 2020 r. Kolejny nabór wg harmonogramu powinien zacząć się w listopadzie. Do dofinansowania zakwalifikowano 4 projekty na kwotę ok. 3,4 mln zł dofinansowania UE. W Poddziałaniu 3.5.2 nabór zakończył się w czerwcu 2020 r. Planowany termin rozstrzygnięcia konkursu to grudzień 2020 r. Listopad i grudzień to również miesiące, w których powinny się rozpocząć nabory na dofinansowanie infrastruktury „park&ride”, energooszczędnego oświetlenia oraz ścieżek rowerowych w ramach ZIT.

Patrząc na obecny poziom zakontraktowania w obu działaniach oraz fakt, że planowany jest jeszcze przynajmniej jeden nabór w Działaniu 3.4 oraz trzy w Poddziałaniu 3.5.2. nie widać zagrożenia dla wykorzystania alokacji przypisanej do projektów z zakresu mobilności miejskiej.

W tabelach poniżej zestawiono osiągnięte (na podstawie zatwierdzonych wniosków o płatność) oraz oczekiwane (na podstawie zawartych umów o dofinansowanie) efekty dofinansowanych projektów.

Tabela 21. Efekty projektów dofinansowanych w PI 4e (Działania 3.4 i 3.5.2)

WSKAŹNIK JEDN. DZIAŁANIE

WARTOŚĆ OSIĄGNIĘTA DO 30.06.2020

WARTOŚĆ OCZEKIWANA NA PODSTAWIE UMÓW ZAWARTYCH DO 30.06.2020

Całkowita długość nowych lub zmodernizowanych linii tramwajowych i linii metra (CI 15)

km 3.4 0 7,11

Całkowita długość nowych lub zmodernizowanych linii tramwajowych i linii metra (CI 15)

km 3.5.2 1,75 3

Całkowita długość nowych lub zmodernizowanych linii tramwajowych i linii metra (CI 15)

km SUMA 1,75 10,11

Długość wybudowanych dróg dla rowerów km 3.4 46,13 119,38

Długość wybudowanych dróg dla rowerów km 3.5.2 20,43 135,86

Długość wybudowanych dróg dla rowerów km SUMA 66,56 255,24

Liczba obiektów dostosowanych do potrzeb osób z niepełnosprawnościami szt. 3.4 3 23

Liczba obiektów dostosowanych do potrzeb osób szt. 3.5.2 0 80

71 Przeliczenie sum kwot alokacji dla Działań 3.4 (68 152 749 EUR) i 3.5.2 (56 969 717), łącznie 125 122 466 EUR na złotówki wg kursu INFOREURO z września 2020 (1 EUR = 4,3921 zł).

90

WSKAŹNIK JEDN. DZIAŁANIE

WARTOŚĆ OSIĄGNIĘTA DO 30.06.2020

WARTOŚĆ OCZEKIWANA NA PODSTAWIE UMÓW ZAWARTYCH DO 30.06.2020

z niepełnosprawnościamiLiczba obiektów dostosowanych do potrzeb osób z niepełnosprawnościami szt. SUMA 3 103

Liczba wybudowanych obiektów „Bike&Ride” szt. 3.4 35 46

Liczba wybudowanych obiektów „Bike&Ride” szt. 3.5.2 0 1

Liczba wybudowanych obiektów „Bike&Ride” szt. SUMA 35 47

Liczba wybudowanych obiektów „parkuj i jedź” szt. 3.4 1 2

Liczba wybudowanych obiektów „parkuj i jedź” szt. 3.5.2 0 9

Liczba wybudowanych obiektów „parkuj i jedź” szt. SUMA 1 11

Liczba zakupionych jednostek taboru pasażerskiego w publicznym transporcie zbiorowym komunikacji miejskiej

szt. 3.4 31 39

Liczba zakupionych jednostek taboru pasażerskiego w publicznym transporcie zbiorowym komunikacji miejskiej

szt. 3.5.2 6 6

Liczba zakupionych jednostek taboru pasażerskiego w publicznym transporcie zbiorowym komunikacji miejskiej

szt. SUMA 37 45

Szacowany roczny spadek emisji gazów cieplarnianych (CI 34)

tony równoważnika CO2

3.4 166,09 3 59272

Szacowany roczny spadek emisji gazów cieplarnianych (CI 34)

tony równoważnika CO2

3.5.2 77,61 2 336

Szacowany roczny spadek emisji gazów cieplarnianych (CI 34)

tony równoważnika CO2

SUMA 243,7 5 928

Ilość zaoszczędzonej energii elektrycznej MWhe/rok 3.4 81,66 1 027,28

Ilość zaoszczędzonej energii elektrycznej MWhe/rok 3.5.2 88,18 1 334,59

Ilość zaoszczędzonej energii elektrycznej MWhe/rok SUMA 169,84 2 361,87

Liczba osób korzystających z wybudowanych/ przebudowanych dróg dla rowerów os. 3.4 368 634 1 308 670

Liczba osób korzystających z wybudowanych/ przebudowanych dróg dla rowerów os. 3.5.2 36 505 899 396,5

Liczba osób korzystających z wybudowanych/ przebudowanych dróg dla rowerów os. SUMA 405 139 2 208 066,5

Liczba przewozów komunikacją miejską na przebudowanych i nowych liniach komunikacji miejskiej

szt./rok 3.4 0 15 817 543

Liczba przewozów komunikacją miejską na przebudowanych i nowych liniach komunikacji miejskiej

szt./rok 3.5.2 0 41 425 296

Liczba przewozów komunikacją miejską na przebudowanych i nowych liniach komunikacji miejskiej

szt./rok SUMA 0 57 242 839

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z SL2014, stan na 30.06.2020

Projekty dofinansowane w Działaniach 3.4 i 3.5.2 obejmują takie działania jak budowa infrastruktury transportu publicznego, działania związane z polityką parkingową (np. „parkingi P&R”), budowa

72 Wartość skorygowana względem agregatu z SL2014 w odniesieniu do projektu RPKP.03.04.00-04-0023/17 Budowa ścieżki pieszo-rowerowej Wąbrzeźno – Myśliwiec (skorygowano podaną wartość wskaźnika z 14 180 t CO2 eq/rok do 14,18 t CO2 eq/rok).

91

ścieżek rowerowych, wymiana punktów świetlnych na energooszczędne czy systemy zarządzania ruchem (ITS), zakup taboru oraz promocję transportu zbiorowego.

Istotnym efektem ekologicznym interwencji w ramach PI 4e będzie redukcja emisji CO2 oraz innych zanieczyszczeń uciążliwych dla środowiska i mieszkańców miast, w związku ze zwiększaniem efektywności energetycznej systemu transportowego. Poza redukcją emisji CO2, spodziewanym istotnym efektem ekologicznym może być poprawa jakości powietrza atmosferycznego dzięki zmniejszeniu zanieczyszczeń emitowanych przy spalaniu paliw kopalnych przez samochody. Skala tych efektów nie jest jednak możliwa do oszacowania na podstawie dostępnych danych, ponieważ wiele projektów nie zostało jeszcze finalnie rozliczony. Brak więc ostatecznych informacji o stopniu osiągnięcia założonych efektów. W odniesieniu do ZIT warto też zwrócić uwagę, że w przypadku Poddziałania 3.5.2, dopiero realizacja znaczącej liczby projektów (ewentualnie rożnych działań komplementarnych) na terenie całego obszaru funkcjonalnego może pozytywnie wpłynąć na wskaźniki charakteryzujące gospodarkę niskoemisyjną.

Wspomniane wcześniej efekty ekologiczne idą w parze z zakładaną zmianą schematów mobilności mieszkańców. Stworzona lub zmodernizowana w ramach Działania 3.4. i Poddziałania 3.5.2 infrastruktura oraz nowoczesny tabor zachęcają do przemieszczania się mieszkańców i turystów ekologicznym transportem zbiorowym lub neutralnymi dla środowiska rowerami73. Towarzyszą temu dodatkowo działania promocyjne. W przypadku projektów mających na celu modernizację oświetlenia na energooszczędne możemy natomiast liczyć na oszczędności energii elektrycznej.

W tabeli poniżej podsumowano oczekiwany stopień osiągnięcia celów szczegółowych RPO WK-P, wyrażonych wartościami docelowymi wspólnych i specyficznych dla programu wskaźników produktu.

Tabela 22. Oczekiwany stopień realizacji wartości docelowych wspólnych i specyficznych dla programu wskaźników produktu przyjętych dla PI 4e w RPO WK-P

WSKAŹNIK JEDNOSTKA

WARTOŚĆ DOCELOWA WG RPO WK-P

WARTOŚĆ OCZEKIWANANA PODSTAWIE UMÓW ZAWARTYCH DO 30.06.2020

OCZEKIWANY % REALIZACJI WARTOŚCI DOCELOWEJ

Całkowita długość nowych lub zmodernizowanych linii tramwajowych i linii metra (CI15)

km 7,32 10,11 138,1%

Długość wybudowanych ścieżek rowerowych km 141,31 255,24 180,6%

Liczba zakupionych jednostek taboru pasażerskiego w publicznym transporcie zbiorowym komunikacji miejskiej

szt. 45 45 100,0%

Liczba zainstalowanych inteligentnych systemów transportowych

szt. 6 6 100,0%

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z SL2014, stan na 30.06.2020

Analiza realizowanych wartości docelowych wskazuje, że w przypadku wskaźników dla priorytetu 4e nie ma zagrożenia ich nieosiągnięcia.

73 Choć z drugiej strony trzeba również wskazać negatywny efekt budowy ścieżek, jakim jest wycinka drzew (a w lasach całych pasów) na trasie ich przebiegu.

92

Czy projekty z obszaru ochrony środowiska i zmian klimatu były trafne koncepcyjnie i oparte o optymalne technologie w kontekście zmieniających się potrzeb i rosnących oczekiwań wobec zmian w tych obszarach?

W toku realizacji badania nie sformułowano zastrzeżeń co do trafności koncepcji i zastosowanych w projektach technologii. Jest to w dużym stopniu zasługa charakteru realizowanych projektów, niejako implikującą, by zastosowane w nich rozwiązania charakteryzowały się zastosowaniem właściwych technologii. Pomogły w tym zakresie kryteria sformułowane w ramach konkursów, które miały wpływ na zastosowane technologie. Przykładem jest kryterium dotyczące zakupionego taboru autobusowego, które wymagało by nabyte pojazdy spełniały normy emisji spalin co najmniej EURO VI. Inne kryterium punktowało zakup w projekcie tych autobusów, które zasilane są przez ekologiczne systemy napędowe. W efekcie w jednym z projektów dokonano zakupu taboru autobusowego o napędzie hybrydowym i elektrycznym. W tym miejscu trzeba zaznaczyć, że przesłanką do zakupu nowych autobusów był dla samorządów stan posiadanego taboru. Realizowane projekty odpowiadały więc wprost na potrzeby Beneficjentów w tym obszarze.

Z kolei w przypadku projektów obejmujących drogi rowerowe premiowana była ich zgodność ze standardami wojewódzkimi w tym zakresie, co również obligowało Wnioskodawców, którzy chcieli otrzymać dofinansowanie do przemyślenia koncepcji projektu oraz zastosowanych w nim rozwiązań. Innym przykładem są inwestycje w zakresie modernizacji oświetlenia ulicznego. Przewidziane dla nich kryteria dotyczące np. oszczędności energii, realizacji inteligentnego systemu zarządzania oświetleniem czy wykorzystania lamp zasilanych OZE dopingowały, by zastosować takie technologie, które wypełnią szczegółowe wymogi. Z drugiej strony kryteria dotyczące efektywności kosztowej projektów sprawiały, że wnioskodawcy byli zobligowanie optymalizować również koszty zastosowanych rozwiązań. Argument, że kryteria w pewnym stopniu przesądzały o optymalizacji technologii pojawiał się również podczas realizowanych wywiadów indywidualnych.

Niezależnie od uwarunkowań programowych, w przypadku działań z obszaru elektromobilności czynnikami, które przyczyniły się do większego zainteresowania taborem elektrycznym, są: ogólna tendencja państw europejskich do inwestowania w pojazdy przyjazne środowisku, a w polskich warunkach Ustawa z dnia 11 stycznia 2018 r. o elektromobilności i paliwach alternatywnych74, która nakłada pewne zobowiązania na JST w zakresie taboru publicznego.

Trwałość efektówW jakim stopniu uzyskane efekty wsparcia można uznać za trwałe? Co może wpływać na trwałość uzyskanych w projektach efektów?

Właścicielem infrastruktury powstałej w ramach projektów są jednostki samorządu terytorialnego (lub jednostki im podległe). To one odpowiadają za prawidłową eksploatację infrastruktury oraz innych elementów powstałych w ramach projektu, zapisując ich utrzymanie w swoich budżetach. Mając na uwadze powyższe oraz biorąc pod uwagę, z jakiego rodzaju projektami mamy do czynienia, nie ma też przesłanek by sądzić że infrastruktura ta zmieni sposób użytkowania lub swoje przeznaczenie przez wymagany okres trwałości. W przypadku niektórych typów projektów, np. energooszczędnego oświetlenia, mogą być również generowane oszczędności wydatków na energię elektryczną, co również sprzyja utrzymaniu trwałości efektów dając możliwość pokrycia ewentualnych kosztów użytkowania i napraw.

74 Dz.U. 2018 poz. 317.

93

W przypadku ścieżek rowerowych i innych elementów infrastruktury rowerowej przewidywana trwałość efektów jest również pochodną wzrastającej popularności roweru, jako środka transportu w mieście.

W odniesieniu do niskoemisyjnego transportu miejskiego oraz biorąc pod uwagę fakt, że inwestycje RPO WK-P wpływają na komfort i bezpieczeństwo podróżowania, powinniśmy spodziewać się wzrostu liczby pasażerów korzystających z komunikacji zbiorowej. Tym bardziej, że realizowane są akcje promujące tę formę transportu. Z drugiej jednak strony konieczne może okazać się monitorowanie postaw użytkowników komunikacji miejskiej w związku z pandemią COVID-19. Może ona być tym czynnikiem, który wpłynie chwilowo na zmniejszenie zainteresowania korzystaniem z transportu miejskiego na rzecz samochodów. Pandemia, przynajmniej na samym jej początku, miała również negatywny wpływ na zainteresowanie miejskimi rowerami.

Innym czynnikiem, który wypływa na trwałość może być realizacja w przyszłości projektów uzupełniających dotychczas zrealizowane inwestycje. Będzie to szczególnie widoczne w przypadku Beneficjentów mających doświadczenie w realizacji projektów współfinansowanych ze środków zewnętrznych, którzy w kolejnej perspektywie sięgną po nie ponownie. Jest to tym bardziej prawdopodobne, że zapytani o zakres interwencji w przyszłym okresie programowania uczestnicy wywiadów indywidualnych podkreślali, że potrzeby w zakresie transportu niskoemisyjnego w dalszym ciągu są niewystarczająco zaspokojone. Znajduje to również potwierdzenie w wypowiedziach uczestników badania CAWI, którzy wśród przedsięwzięć z obszaru ochrony środowiska, pożądanych w kolejnej perspektywie finansowej wskazują właśnie na dalszy rozwój infrastruktury przyjaznej środowisku, tj. transportu zbiorowego oraz ścieżek rowerowych.

Spodziewana trwałość projektów jest również dobrze oceniana przez samych Beneficjentów – w ramach ankiety CAWI zdecydowana ich większość (77%) ocenia efekty projektów jako trwałe.

Wykres 11. Zestawienie odpowiedzi beneficjentów działań 3.4 i 3.5.2 na pytanie „Czy uzyskane/prognozowane efekty projektu oceniają Państwo jako trwałe (w perspektywie 5 lat po zakończeniu realizacji projektu)?”

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

48% 29% 23%

Zdecydowanie tak Raczej tak Trudno powiedzieć

Źródło: CAWI/CATI, N=66

94

Kompleksowość i komplementarnośćCzy przyjęte w RPO WK-P 2014-2020 podejście skutkowało realizacją inwestycji w sposób kompleksowy i trwały na terenach funkcjonalno-przestrzennych tj. miasta, gminy, powiaty, obszary chronione?

Które z podejmowanych działań dotyczących zmian klimatycznych i ochrony środowiska są ze sobą komplementarne?

Czy projekty rozwiązywały diagnozowane problemy w sposób kompleksowy (np. czy projekty wodno-ściekowe uwzględniały kwestie związane z ponownym wykorzystaniem energii, adaptacyjnością do zmian klimatu)?

W przypadku projektów realizowanych w ramach Działania 3.4 i Poddziałania 3.5.2 mamy często do czynienia z przedsięwzięciami o charakterze kompleksowym, łączącymi wiele elementów. Interwencja punktowa natomiast jest bardzo często elementem uzupełniającym już istniejące działania. Kompleksowość działań wynika też z rozwiązań przyjętych na poziomie dokumentacji programowej czy też warunków określonych na poziomie kryteriów wyboru projektów w zakresie kompleksowości inwestycji.

Dobra praktyka – zapisy kryteriów wyboru projektów wspierające kompleksowość inwestycji - Działanie: 3.4 Zrównoważona mobilność miejska i promowanie strategii niskoemisyjnych

W ramach kryterium Kompleksowa realizacja celów z zakresu mobilności miejskiej ocenie podlegało, czy dany projekt wpływał na realizację założeń zrównoważonej mobilności miejskiej poprzez spełnienie przynajmniej 3 poniżej wymienionych elementów:

szersze wykorzystanie efektywnego transportu publicznego i niezmotoryzowanego indywidualnego; zmniejszenie wykorzystania samochodów osobowych; integrację gałęzi transportu; niższą emisję zanieczyszczeń powietrza, hałasu oraz niższe zatłoczenie; poprawę bezpieczeństwa ruchu drogowego.

Niespełnienie ww. kryterium było jednoznaczne z odrzuceniem wniosku.

W ramach ankiety CAWI prawie połowa respondentów wskazała, że ich projekty rozwiązywały kompleksowo problem zdiagnozowany na terenie gminy lub miasta. Blisko połowa respondentów jest zainteresowanych wsparciem dla poprawy efektywności energetycznej budynków także w przyszłej perspektywie finansowej.

95

Wykres 12. Zestawienie odpowiedzi beneficjentów działań 3.4 i 3.5.2 na pytanie „Czy realizowany projekt rozwiązuje w sposób kompleksowy problem zdiagnozowany na obszarze przestrzenno-funkcjonalnym, na którym jest realizowany, np. na terenie miasta, gminy, powiatu, obszaru chronionego, zlewni, etc.?”

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

12% 36% 29% 8% 1% 14%

Zdecydowanie takRaczej takTrudno powiedziećRaczej nieZdecydowanie nieProjekt nie dotyczy żadnego obszaru przestrzenno-funkcjonalnego

Źródło: CAWI/CATI, N=66

Kryteria dla Działania 3.4 oraz Poddziałania 3.5.2 premiowały również projekty, które były zgodne z Planem Gospodarki Niskoemisyjnej lub Planem działań na rzecz zrównoważonej energii, czyli wpisywały się w szersze, kompleksowe zamierzenia samorządów w zakresie budowania gospodarki niskoemisyjnej.

W przypadku projektów w ramach Poddziałania 3.5.2 na ich kompleksowość i komplementarność wpływa fakt, że są one realizowane w ramach Strategii ZIT, przyczyniając się do realizacji zapisanych w niej założeń w zakresie rozwoju transportu (do tego wynikających ze Strategii Rozwoju Województwa).

4.5. Działanie 4.1Efekty przyrodnicze i ekologiczneCzy i jakie efekty przyrodnicze i ekologiczne osiągnięto w wyniku realizacji projektów 3. i 4. OP (zwłaszcza inwestycji wodno-ściekowych, odpadowych, z zakresu ochrony powietrza i klimatu czy ochrony przeciw zagrożeniom spowodowanym zmianami klimatu)?

PI 5b jest wdrażany jest w ramach Działania 4.1 Przeciwdziałanie zagrożeniom, Podziałanie 4.1.1 Poprawa ochrony przeciwpowodziowej i przeciwdziałanie suszy oraz Podziałanie 4.1.2 Wzmocnienie systemów ratownictwa chemiczno-ekologicznego i służb ratowniczych. Projekty wyłaniane są do dofinansowania głównie w trybie konkursowym, przy czym jeden nabór odbył się w trybie pozakonkursowym. Do końca czerwca 2020 r. w Działaniu 4.1 podpisano 6 umów75 o dofinansowanie o łącznej wartości dofinansowania UE 34 259 424,26 zł, co odpowiada 80,7% alokacji przypisanej do Działania 4.1 (42 472 538,13 zł76), w tym:

75 Umowy obowiązujące (nierozwiązane) wg stanu na 30.06.2020.76 Przeliczenie kwoty alokacji (9 670 212EUR) na złotówki wg kursu INFOREURO z września 2020 (1 EUR = 4,3921 zł).

96

2 umowy w Poddziałaniu 4.1.1 – umowy podpisane z Województwem Kujawsko-Pomorskim na kwotę 16 543 806 zł, co stanowi 94,78% alokacji przypisanej dla podziałania (17 437 568,13 zł). Realizowane projekty dotyczyły przebudowy wału przeciwpowodziowego Sartowice-Nowe oraz budowy jazu piętrzącego na rzece Pannie w gminie Mogilno;

4 umowy w Poddziałaniu 4.1.2 – wszystkie umowy podpisane z Oddziałem Wojewódzkiego Związku Ochotniczej Straży Pożarnej Województwa Kujawsko-Pomorskiego na kwotę 17 715 618 zł co stanowi 70% alokacji przypisanej dla podziałania (25 034 970 zł). Projekty dotyczyły wyposażenia jednostek Ochotniczej Straży Pożarnej w ciężkie samochody ratowniczo-gaśnicze oraz wyposażenia OSP.

Szczegółowy rozkład liczby i wartości umów dofinansowanych na poszczególne typy projektów przedstawiono w tabeli poniżej.

Tabela 23. Liczba i wartość dofinansowania UE w umowach zawartych w Działaniu 4.1

TYP PROJEKTUTYP UMOWY

LICZBA UMÓW

WARTOŚĆ DOFINANSOWANIA UE (ZŁ)

4.1.1 - Budowa lub remont urządzeń służących do retencjonowania wód (np. jazy, zastawki, zbiorniki, stopnie wodne), budowa lub przebudowa instalacji służących do produkcji biokomponentów i biopaliw

Dotacja 1 1 127 479

4.1.1 - Inwestycje mające na celu ochronę przed powodzią, w tym zabezpieczenie obiektów już istniejących

Dotacja 1 15 416 326

4.1.2 - Zakup specjalistycznego sprzętu i wyposażenia obiektów dla OSP, niezbędnego do skutecznego prowadzenia akcji ratowniczych oraz usuwania skutków zagrożeń naturalnych i poważnych awarii.

Dotacja 4 17 715 617

SUMA 6 34 259 422Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z SL2014, stan na 30.06.2020

Nie zawarto umów na realizację projektów typu obejmujących rozwój systemów zarządzania ryzykiem powodziowym na obszarze województwa z uwzględnieniem istniejących uwarunkowań (jako uzupełniający element wsparcia). W Poddziałaniu 4.1.2 w ramach ogłoszonego w sierpniu 2020 konkursu Oddział Wojewódzki Związku OSP RP województwa Kujawsko-Pomorskiego złożył 1 wniosek o dofinansowanie na zakup pojazdów dla jednostek Ochotniczych Straży na kwotę 6 746 967 zł. Można oceniać, że całkowita alokacja przypisana do Działania 4.1 zostanie w pełni wykorzystana, a skala efektów zwiększy się w odniesieniu do danych prezentowanych w Raporcie, odpowiadających stanowi na koniec czerwca 2020.

W tabelach poniżej zestawiono osiągnięte (na podstawie zatwierdzonych wniosków o płatność) oraz oczekiwane (na podstawie zawartych umów o dofinansowanie) efekty dofinansowanych projektów.

Tabela 24. Efekty projektów dofinansowanych w Poddziałaniu 4.1.1

WSKAŹNIK JEDNOSTKAWARTOŚĆ OSIĄGNIĘTA DO 30.06.2020

WARTOŚĆ OCZEKIWANA NA PODSTAWIE UMÓW ZAWARTYCH DO 30.06.2020

Liczba ludności odnoszących korzyści ze środków ochrony osoby 0 4 000

97

WSKAŹNIK JEDNOSTKAWARTOŚĆ OSIĄGNIĘTA DO 30.06.2020

WARTOŚĆ OCZEKIWANA NA PODSTAWIE UMÓW ZAWARTYCH DO 30.06.2020

przeciwpowodziowej (CI 20)Liczba ludności zabezpieczonej przed powodzią osoby 0 4 000Liczba przebudowanych urządzeń dla celów ochrony przeciwpowodziowej

szt. 1 2

Objętość retencjonowanej wody m3 1 009 920 1 009 920Pojemność obiektów małej retencji m3 1 009 920 1 009 920

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z SL2014, stan na 30.06.2020

Tabela 25. Efekty projektów dofinansowanych w Poddziałaniu 4.1.2

WSKAŹNIK JEDNOSTKAWARTOŚĆ OSIĄGNIĘTA DO 30.06.2020

WARTOŚĆ OCZEKIWANA NA PODSTAWIE UMÓW ZAWARTYCH DO 30.06.2020

BEZ KOREKTY

WARTOŚĆ OCZEKIWANA NA PODSTAWIE UMÓW ZAWARTYCH DO 30.06.2020

PO KOREKCIE

Liczba jednostek służb ratowniczych doposażonych w sprzęt do prowadzenia akcji ratowniczych i usuwania skutków katastrof

szt. 27 456 456

Liczba osób zabezpieczonych przed zagrożeniami naturalnymi i poważnymi awariami w wyniku realizacji projektów

osoby 2 060 93177 4 137 98778 2 072 373

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z SL2014, stan na 30.06.2020

W tabeli poniżej podsumowano oczekiwany stopień osiągnięcia celów szczegółowych RPO WK-P, wyrażonych wartościami docelowymi wspólnych i specyficznych dla programu wskaźników produktu. Na podstawie umów zawartych do 30 czerwca 2020 r. można prognozować pełną realizację lub przekroczenia wartości docelowych wszystkich wskaźników wspólnych i specyficznych dla programu79.

77 Wskaźnik ten jest zawyżony ze względu na nakładanie się obszarów realizacji projektów – opis poniżej.78 4 realizowane projekty nakładają się obszarowo na siebie, w związku z czym we wskaźniku liczba osób zabezpieczonych przed zagrożeniami naturalnymi i poważnymi awariami w wyniku realizacji projektów , często ci sami mieszkańcy są ujmowani kilkakrotnie. W ramach jednego z projektów wskazano liczbę wszystkich mieszkańców województwa, a w pozostałych trzech kolejne obszary województwa. Wskaźnik dwukrotnie przekroczył liczbę mieszkańców województwa kujawsko-pomorskiego. Wydaje się zasadne skorygowanie wskaźnika do liczby osób zamieszkujących na terenie województwa kujawsko-pomorskiego.79 14 sierpnia zakończył się nabór w konkursie RPKP.04.01.02-IZ.00-04-385/20, w którym oddział wojewódzki związku OSP RP województwa kujawsko-pomorskiego złożył kolejny projekt na zakup pojazdów dla OSP pt. „Nowoczesne służby ratownicze – zakup pojazdów dla jednostek Ochotniczych Straży Pożarnych– etap IV”.

98

Tabela 26. Oczekiwany stopień realizacji wartości docelowych wspólnych i specyficznych dla programu wskaźników produktu przyjętych dla PI 5b w RPO WK-P

WSKAŹNIK JEDNOSTKA

WARTOŚĆ DOCELOWA WG RPO WK-P

WARTOŚĆ OCZEKIWANANA PODSTAWIE UMÓW ZAWARTYCH DO 30.06.2020

OCZEKIWANY % REALIZACJI WARTOŚCI DOCELOWEJ

Liczba ludności odnoszących korzyści ze środków ochrony przeciwpowodziowej (CI20)

os. 4 000 4 000 100,0%

Pojemność obiektów małej retencji

m3 967 011 1 009 920 104,4%

Liczba jednostek służb ratowniczych doposażonych w sprzęt do prowadzenia akcji ratowniczych i usuwania skutków katastrof

szt. 466 456 97,9%

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z SL2014, stan na 30.06.2020

W jaki sposób kwestia ta determinowana jest przez: Typ projektu (w tym realizacja projektu w ramach ZIT lub poza tym instrumentem), Typ beneficjenta (JST, stowarzyszenie, spółdzielnie mieszkaniowe, przedsiębiorstwa itd.), Tryb wyboru projektów (pozakonkursowy, konkursowy).

Jakie czynniki mogą wpływać lub wpływają na skuteczność wsparcia w obszarze ochrony środowiska i zmian klimatu?W ramach Podziałania 4.1.1 realizowane są dwa projekty, jeden projekt dotyczący budowy jazu został już zakończony, natomiast projekt dotyczący przebudowy wału przeciwpowodziowego jest w trakcie realizacji. Oba projekty realizowane są przez Województwo Kujawsko-Pomorskie, przy czym pierwszy wyłoniony został w trybie konkursowym (w konkursie złożono tylko ten jeden projekt), natomiast drugi projekt został wybrany w trybie pozakonkursowym.

W przypadku Podziałania 4.1.2 podpisano 4 umowy, dodatkowo w sierpniu złożono jeszcze jeden wniosek, który jest w trakcie oceny formalnej. Wszystkie projekty realizowane są w partnerstwie. Liderem projektów, na które podpisano umowy jak również dla będącego w ocenie projektu jest Oddział Wojewódzki Związku OSP RP Województwo Kujawsko-Pomorskie. Partnerami projektu, czyli podmiotami merytorycznie i finansowo uczestniczącymi w przedsięwzięciu, są jednostki samorządu terytorialnego, które następnie przekazują sprzęt jednostkom OSP w drodze użyczenia. Trzy z realizowanych projektów oraz wniosek będący w trakcie oceny, są kolejnymi etapami tego samego projektu i zakładają zakup pojazdów dla jednostek Ochotniczych Straży Pożarnych. Jeden projekt obejmuje zakup 1 222 jednostek sprzętowych dla 429 jednostek OSP, w tym zakup specjalistycznych ubrań, hełmów, pomp, pił, pilarek, drabin, motopomp itd.

Czy projekty z obszaru ochrony środowiska i zmian klimatu były trafne koncepcyjnie i oparte o optymalne technologie w kontekście zmieniających się potrzeb i rosnących oczekiwań wobec zmian w tych obszarach?

Cele dwóch realizowanych w Poddziałaniu 4.1.1 projektów są różne, przez co zaproponowane w projektach rozwiązania też są różne. W przypadku projektu dotyczącego budowy jazu piętrzącego na rzece Pannie, celem jest przywrócenie właściwych warunków eksploatacji budowli piętrzącej dla zachowania ustabilizowanego od wielu lat poziomu wody w Jeziorze Mogileńskim, a tym samym

99

przeciwdziałanie suszy. Susza jest obecnie, obok powodzi, jednym z głównych zagrożeń związanych z wodą, dotyczy nie tylko spadku dostępności wody, ale również niesie ze sobą zagrożenie w postaci negatywnych skutków społecznych, gospodarczych i środowiskowych. Straty w plonach powodowane niedostatkiem wody w okresach suszy mają swoje odzwierciedlenie w obniżeniu poziomu życia rolników oraz wpływają negatywnie na możliwość zrównoważonego rozwoju regionu, dlatego retencjonowanie wody powierzchniowej w wybudowanych zbiornikach wpłynie na zwiększenie zasobów wody gruntowej oraz poprawi strukturę bilansu wodnego w zlewni. Będzie miało zatem pozytywny wpływ na łagodzenie skutków klęski suszy w rolnictwie, a dodatkowo otworzy się możliwość pobierania zmagazynowanej w zbiorniku wody do nawodnień upraw. Nawodnienia mają charakter interwencyjny i uzupełniają okresowy niedobór opadów.

W przypadku drugiego projektu, dotyczącego przebudowy wału przeciwpowodziowego Sartowice, planowane przedsięwzięcie obejmuje teren, na którym występuje zagrożenie powodziami opadowymi i roztopowymi oraz nawalnymi opadami. W bezpośrednim sąsiedztwie, wzdłuż drogi, znajdują się zabudowania położone wzdłuż wału wsi: Bratwin, Michale i Dragacz, funkcjonuje tam 2 stacje pomp przeciwpowodziowych i 1 oczyszczalnia ścieków. Obserwacje filtracji wody w czasie występowania wysokich (powodziowych) stanów rzeki Wisły, przez korpus i podłoże wału oraz oceny stanu technicznego i bezpieczeństwa wału, wskazywały na potrzebę wykonania działań technicznych podnoszących stopień zabezpieczenia przeciwpowodziowego chronionej doliny. W celu zniwelowania zdiagnozowanych problemów, zależnie od lokalnych uwarunkowań, przewidziano wykonanie uszczelnienia korpusu wału i podłoża. Taka inwestycja jest niezwykle istotna ze względu na niwelowanie zagrożeń wywołanych powodziami.

W przypadku wszystkich projektów realizowanych w Poddziałaniu 4.1.2 głównym celem było zwiększenie bezpieczeństwa przeciwpowodziowego regionu, poprzez wzmocnienie systemu ratownictwa chemiczno-ekologicznego i służb ratowniczych poprzez doposażenie jednostek OSP na terenie województwa kujawsko-pomorskiego, a tym samym poprawa jakości życia mieszkańców regionu dzięki zwiększeniu bezpieczeństwa oraz możliwości niesienia pomocy mieszkańcom i usuwania skutków zagrożeń. Zaplanowane w ramach projektów działania są optymalne i w perspektywie długoterminowej przyczynią się do poprawy jakości życia mieszkańców regionu dzięki zwiększonemu bezpieczeństwu oraz niesionej pomocy mieszkańcom i usuwaniu skutków zagrożeń naturalnych.

Trwałość efektówW jakim stopniu uzyskane efekty wsparcia można uznać za trwałe? Co może wpływać na trwałość uzyskanych w projektach efektów?

W przypadku projektów realizowanych w Poddziałaniu 4.1.1 beneficjentami są jednostki samorządowe oraz budżetowe Samorządu Województwa Kujawsko-Pomorskiego przez co we wszystkich projektach zapewniona jest trwałość instytucjonalna oraz finansowa. Koszty funkcjonowania oraz eksploatacji zapewniają beneficjenci, którzy posiadają i zapewniają wystarczające zasoby finansowe na realizację analizowanych projektów. Dla projektów z Podziałania 4.1.2 trwałość finansową gwarantuje sposób finansowania Ochotniczej Straży Pożarnej, której działalność służy pełnieniu podstawowych funkcji państwa w zakresie bezpieczeństwa wewnętrznego. Z tego względu finansowanie odbywa się głównie z budżetów jednostek samorządu terytorialnego, także budżetu państwa i własnych dochodów. Zakupione ciężkie samochody ratowniczo-gaśnicze będą stanowić majątek jednostek OSP.

100

Kompleksowość i komplementarnośćCzy przyjęte w RPO WK-P 2014-2020 podejście skutkowało realizacją inwestycji w sposób kompleksowy i trwały na terenach funkcjonalno-przestrzennych tj. miasta, gminy, powiaty, obszary chronione?

Które z podejmowanych działań dotyczących zmian klimatycznych i ochrony środowiska są ze sobą komplementarne?

Czy projekty rozwiązywały diagnozowane problemy w sposób kompleksowy (np. czy projekty wodno-ściekowe uwzględniały kwestie związane z ponownym wykorzystaniem energii, adaptacyjnością do zmian klimatu)?

Projekty z zakresu ochrony przeciwpowodziowej i przeciwdziałaniu suszy są komplementarne z innymi działaniami prowadzonymi przez samorządy oraz jednostki budżetowe województwa kujawsko-pomorskiego. Województwo Kujawsko-Pomorskie realizowało lub równolegle realizuje komplementarne (w znaczeniu realizacji wspólnych celów) projekty w Programie Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 (np. "Przebudowa wału przeciwpowodziowego Sartowice Nowe, odcinek od km 0+000 - 10+600 – realizacja od km 5+500 do km 7+015"„Przebudowa wału przeciwpowodziowego Sartowice – Nowe, odcinek od km 10+600 do km 16+000” "Przebudowa wału przeciwpowodziowego Sartowice Nowe, odcinek od km 0+000 - 10+600 – realizacja od km 0+000 do km 5+500") oraz ze środków budżetu państwa ("Zabezpieczenie wału przeciwpowodziowego Sartowice-Nowe w km 18+480-18+820").

Dla projektów realizowanych w Podziałaniu 4.1.2 projektami komplementarnymi są 4 inne projekty realizowane w Poddziałaniu 4.1.2 oraz projekty, które były realizowane w ramach RPO WKP na lata 2007-2013 (np.: „Ludziom na ratunek - zakup sprzętu specjalistycznego dla jednostek Ochotniczych Straży Pożarnych z terenu województwa kujawsko-pomorskiego - etap I do etapu IV”).

Wnioski z analizy dokumentacji potwierdzają, że środki UE uzyskane w ramach Działania 4.1 stanowią istotne źródło finansowania i determinantę działań podejmowanych przez jednostki samorządowe oraz budżetowe województwa kujawsko-pomorskiego na rzecz przeciwdziałania zagrożeniom naturalnym oraz zwiększeniu bezpieczeństwa przeciwpowodziowego regionu.

4.6. Działanie 4.2Efekty przyrodnicze i ekologiczneCzy i jakie efekty przyrodnicze i ekologiczne osiągnięto w wyniku realizacji projektów 3. i 4. OP (zwłaszcza inwestycji wodno-ściekowych, odpadowych, z zakresu ochrony powietrza i klimatu czy ochrony przeciw zagrożeniom spowodowanym zmianami klimatu)?

PI 6a wdrażany jest w ramach Działania 4.2 Gospodarka odpadami. W obszarze gospodarki odpadami zakłada się realizację celu szczegółowego 2: zwiększony udział odpadów zebranych selektywnie Dofinansowane projekty muszą być zgodne z hierarchią sposobów postępowania z odpadami, ukierunkowane na zwiększenie udziału odpadów zbieranych selektywnie.

Projekty w Działaniu 4.2 wyłaniane są do dofinansowania w trybie konkursowym, przy czym dla budowy i rozbudowy PSZOK-ów w ramach typu 3 maksymalna wartość wsparcia przyznanego pojedynczemu grantobiorcy w ramach projektu grantowego nie może przekroczyć 200 000 EUR. Do końca czerwca 2020 r. w Działaniu 4.2 podpisano 9 umów80 o dofinansowanie o łącznej wartości

80 Umowy obowiązujące (nierozwiązane) wg stanu na 30.06.2020.

101

dofinansowania UE 66 279 126 zł, co odpowiada 104,3% alokacji przypisanej do Działania 4.2 (63 075 953,8981), w tym:

1 umowę z Wojewódzkim Funduszem Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Toruniu o wartości wydatków kwalifikowanych 24 651 807 zł na projekt grantowy „Wsparcie rozwoju Punktów Selektywnego Zbierania Odpadów Komunalnych na terenie województwa kujawsko-pomorskiego w latach 2016-2018”; w ramkach którego zawarto dotąd 25 umów z ostatecznymi odbiorcami wsparcia na kwotę odpowiadającą ok. 50,3% środków UE przeznaczonych na granty;

1 umowę z Województwem Kujawsko-Pomorskim o wartości wydatków kwalifikowanych 24 960 000 zł na projekt grantowy „Punkty selektywnego zbierania odpadów komunalnych w województwie kujawsko-pomorskim” (do końca czerwca 2020 r. nie podpisano żadnej umowy z grantobiorcami);

7 umów na projekty obejmujące budowę lub modernizację PSZOK (projekty powyżej 200 tys. EUR) oraz modernizację ZZO.

Szczegółowy rozkład liczby i wartości umów dofinansowanych na poszczególne typy projektów przedstawiono w tabeli poniżej.

Tabela 27. Liczba i wartość dofinansowania UE w umowach zawartych w Działaniu 4.2

TYP PROJEKTU TYP UMOWYLICZBA UMÓW

WARTOŚĆ DOFINANSOWANIA UE (ZŁ)

1. Infrastruktura do selektywnego zbierania i przetwarzania następujących frakcji odpadów komunalnych: papieru, metalu, tworzyw sztucznych, szkła, odpadów biodegradowalnych oraz pozostałych odpadów komunalnych, w tym budowa i rozbudowa punktów selektywnego zbierania odpadów komunalnych (PSZOK)

Dotacja (granty) 2 42 170 036

1. Infrastruktura do selektywnego zbierania i przetwarzania następujących frakcji odpadów komunalnych: papieru, metalu, tworzyw sztucznych, szkła, odpadów biodegradowalnych oraz pozostałych odpadów komunalnych, w tym budowa i rozbudowa punktów selektywnego zbierania odpadów komunalnych (PSZOK)

Dotacja 4 5 528 158

2. Instalacje do odzysku i recyklingu ze strumienia odpadów komunalnych (w tym kompostownie dla odpadów organicznych)

Dotacja 3 18 580 932

SUMA 9 66 279 126Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z SL2014, stan na 30.06.2020

Nie zawarto umów na realizację projektów typu 3 i 4 (instalacje do mechaniczno-biologicznego przetwarzania odpadów komunalnych oraz infrastruktura do zbierania, przetwarzania i unieszkodliwiania odpadów niebezpiecznych ze strumienia odpadów komunalnych).

W powyższym zestawieniu wskazano dwa projekty grantowe:

1. „Wsparcie rozwoju Punktów Selektywnego Zbierania Odpadów Komunalnych na terenie województwa kujawsko-pomorskiego w latach 2016-2018” umowa podpisana z WFOŚiGW;

81 Przeliczenie kwoty alokacji (14 361 229 EUR) na złotówki wg kursu INFOREURO z września 2020 (1 EUR = 4,3921 zł).

102

2. „Punkty selektywnego zbierania odpadów komunalnych w województwie kujawsko-pomorskim” umowa podpisana z Województwem Kujawsko-Pomorskiem, projekt jest na etapie planowania;

Projekt grantowy realizowany przez WFOŚiGW objął swoim zakresem wsparcie dla 25 PSZOK-ów (z 30 planowanych) zlokalizowanych na terenie województwa kujawsko-pomorskiego. Beneficjent projektu przeprowadził działania edukacyjno-informacyjne w zakresie zapobiegania powstawania odpadów skierowane do mieszkańców województwa kujawsko-pomorskiego oraz nabór grantobiorców (ostatecznych beneficjentów projektu), z którymi podpisał umowy, monitorował i kontrolował realizację zadań grantobiorców. Zadania grantobiorców polegały na budowie (16 projektów), przebudowie i modernizacji (5 projektów) oraz samym doposażeniu istniejących PSZOK-ów w sprzęt (4 projekty).

W ramach wsparcia dla infrastruktury służącej przetwarzaniu odpadów podjęto realizację 3 projektów, których łączna wartość osiągnęła poziom blisko 27 mln zł. Realizacja tych projektów obejmuje przebudowę 3 zakładów zagospodarowania odpadów.

Tabela 28. Inwestycje w zakresie przetwarzania odpadów komunalnych finansowane ze środków RPO WK-P

PROJEKT WARTOŚĆ OGÓŁEM (ZŁ) WARTOŚCI DOCELOWE WSKAŹNIKÓW

„Dostawa wyposażenia technologicznego dla Zakładu Unieszkodliwiania Odpadów Komunalnych w Toruniu” MIEJSKIE PRZEDSIĘBIORSTWO OCZYSZCZANIA SP. Z O.O. W TORUNIU**

7 190 320Liczba przebudowanych ZZO [szt.] – 1Moc przerobowa ZZO [Mg/rok] - 256 000

„Modernizacja instalacji do mechaniczno-biologicznego przetwarzania odpadów poprzez dostawę i montaż instalacji do odzysku surowców wtórnych w Zakładzie Gospodarki Odpadami w Zakurzewie gm. Grudziądz” MIEJSKIE WODOCIĄGI I OCZYSZCZALNIA SP. Z O. O.**

9 840 000

Dodatkowe możliwości przerobowe w zakresie recyklingu odpadów [Mg/rok]Liczba przebudowanych ZZO [szt.] - 1Moc przerobowa ZZO [Mg/rok] - 40 000

Modernizacja istniejącego ZZO w Osnowie (w tym rozbudowa technologii, zakup maszyn i urządzeń, rozbudowa i modernizacja obiektów) w celu polepszenia wydajności, jakości i ilości frakcji wysortowanej” ZAKŁAD USŁUG MIEJSKICH SPÓŁKA Z O.O. **

9 838 770

Dodatkowe możliwości przerobowe w zakresie recyklingu odpadów [Mg/rok] - 2 000Liczba przebudowanych ZZO [szt.] - 1Moc przerobowa ZZO [Mg/rok] - 42 000

SUMA 26 869 090

Liczba przebudowanych ZZO [szt.] - 3Moc przerobowa ZZO [Mg/rok] - 338 200Dodatkowe możliwości przerobowe w zakresie recyklingu odpadów [Mg/rok] - 2 600

** Instalacje do doczyszczania selektywnie zebranych frakcji odpadów komunalnych planowane do rozbudowy/modernizacjiŹródło: Opracowanie własne na podstawie danych z SL2014, stan na 30.06.2020

W tabelach poniżej zestawiono osiągnięte (na podstawie zatwierdzonych wniosków o płatność) oraz oczekiwane (na podstawie zawartych umów o dofinansowanie) efekty dofinansowanych projektów.

103

Tabela 29. Efekty projektów dofinansowanych w Działaniu 4.2

WSKAŹNIK JEDNOSTKA

WARTOŚĆ OSIĄGNIĘTA DO 30.06.2020

WARTOŚĆ OCZEKIWANA

NA PODSTAWIE UMÓW ZAWARTYCH DO 30.06.2020

Dodatkowe możliwości przerobowe w zakresie recyklingu odpadów (CI 17)

tony/rok 0 2600

Liczba osób objętych selektywnym zbieraniem odpadów

osoby 159 315 312 165

Liczba przebudowanych zakładów zagospodarowania odpadów

szt. 0 3

Liczba wspartych Punktów Selektywnego Zbierania Odpadów Komunalnych

szt. 26 4082

Moc przerobowa zakładu zagospodarowania odpadów [Mg/rok]

Mg/rok 0 338 200

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z SL2014, stan na 30.06.2020

W tabeli poniżej podsumowano oczekiwany stopień osiągnięcia celów szczegółowych RPO WK-P, wyrażonych wartościami docelowymi wspólnych i specyficznych dla programu wskaźników produktu. Na podstawie umów zawartych do 30 czerwca 2020 r. można prognozować pełną realizację lub przekroczenie wartości docelowych wskaźników. Warto również wspomnieć, iż w ramach naboru nr RPKP.04.02.00-IZ.00-04-311/19, który zakończył się w marcu 2020 roku, złożono 9 wniosków o dofinansowanie, z czego 8 wniosków przeszło ocenę formalno-merytoryczną. Wśród projektów oczekujących na ostateczną ocenę znajduje się 6 projektów dotyczących PSZOK-ów oraz dwa dotyczące modernizacji ZZO.

Tabela 30. Oczekiwany stopień realizacji wartości docelowych wspólnych i specyficznych dla programu wskaźników produktu przyjętych dla PI 6a w RPO WK-P

WSKAŹNIK JEDNOSTKA

WARTOŚĆ DOCELOWA WG RPO WK-P

WARTOŚĆ OCZEKIWANANA PODSTAWIE UMÓW ZAWARTYCH DO 30.06.2020

OCZEKIWANY % REALIZACJI WARTOŚCI DOCELOWEJ

Dodatkowe możliwości przerobowe w zakresie recyklingu odpadów (CI17)

tony/rok 2600 2600 100,0%

Liczba wspartych Punktów Selektywnego Zbierania Odpadów Komunalnych

szt. 37 40 108,183%

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z SL2014, stan na 30.06.2020

82 Zgodnie z informacjami uzyskanymi od IZ oraz zgodnie z umowami zawartymi z WFOŚiGW oraz Urzędem Marszałkowskim dla projektów grantowych.83 Jw.

104

W jaki sposób kwestia ta determinowana jest przez:

• Typ projektu (w tym realizacja projektu w ramach ZIT lub poza tym instrumentem),• Typ beneficjenta (JST, stowarzyszenie, spółdzielnie mieszkaniowe, przedsiębiorstwa itd.),• Tryb wyboru projektów (pozakonkursowy, konkursowy).

Jakie czynniki mogą wpływać lub wpływają na skuteczność wsparcia w obszarze ochrony środowiska i zmian klimatu?

Projekty z zakresu budowy i modernizacji PSZOK-ów oraz inwestycje w zakresie instalacji do recyklingu realizowane są przez gminy lub przedsiębiorstwa realizujące zadania publiczne w zakresie gospodarki odpadami. Spośród 29 projektów dotyczących budowy PSZOK, 26 projektów realizują gminy, a 3 projekty realizowane są przez przedsiębiorstwa gospodarki komunalnej, które realizują zadania własne gmin. Projekty dotyczące instalacji do recyklingu realizowane są przez gminne lub miejskie przedsiębiorstwa komunalne. Dominujący udział jst oraz przedsiębiorstw realizujących zadania publiczne w zakresie gospodarki jako beneficjentów działania 4.2 wynika bezpośrednio z typów beneficjentów zapisanych w SzOOP i regulaminach konkursów.

Przeważającym typem inwestycji w Działaniu 4.2 są PSZOK-i: 29 inwestycji dotyczy budowy lub modernizacji PSZOK-u, a tylko 3 projekty dotyczą instalacji do odzysku i recyklingu ze strumienia odpadów komunalnych (zakup nowych linii sortowniczych oraz doposażenie instalacji do recyklingu).

Czy projekty z obszaru ochrony środowiska i zmian klimatu były trafne koncepcyjnie i oparte o optymalne technologie w kontekście zmieniających się potrzeb i rosnących oczekiwań wobec zmian w tych obszarach?

Projektowane instalacje do recyklingu oraz PSZOK-i można uznać za w pełni trafne koncepcyjne, oparte na hierarchii sposobów postępowania z odpadami.

Rysunek 3. Hierarchia sposobów postępowania z odpadami zgodnie z dyrektywą 2008/98/WE

Źródło: opracowanie własne

Szczególne znaczenie należy przypisać dofinansowanym w Działaniu 4.2 RPO WK-P projektom obejmującym tworzenie przy PSZOK punktów wymiany oraz punktów napraw, jak również realizowanym w szerokiej skali działaniom edukacyjnym, które mają wpływ na zwiększenie potencjału w zakresie zapobiegania powstawaniu odpadów komunalnych oraz przygotowania do

105

ZAPOBIEGANIE POWSTAWANIU ODPADÓW

PRZYGOTOWANIE DO PONOWNEGO UŻYCIA

RECYKLING

INNE METODY ODZYSKU

UNIESZKODLI

WIANIE

ponownego użycia, a więc procesów stojących najwyżej w hierarchii sposobów postępowania z odpadami komunalnymi. W przypadku punktów wymiany, punktów napraw oraz inwestycji w infrastrukturę edukacyjną (ścieżki i sale edukacyjne przy PSZOK) realizowane projekty przyczyniają się do promowania efektywnych i pożądanych rozwiązań.

Dobra praktyka – działania stojące najwyżej w hierarchii sposobów postępowania z odpadami

Projekt RPKP.04.02.00-04-0004/18 Budowa Punktu Selektywnego Zbierania Odpadów Komunalnych (PSZOK) w Przecznie wraz z infrastrukturą techniczną, Beneficjent Gmina Łubianka

W ramach projektu dotyczącego budowy PSZOK, zrealizowane zostały dodatkowe działania, które warto wdrażać w ramach projektów związanych z gospodarką odpadami, w tym w szczególności w ramach PSZOK. Do takich działań należą działania o charakterze promocyjno-edukacyjnym, punkt napraw, punkt wymiany rzeczy, dodatkowe działania poza celami dotyczącymi gospodarki odpadami. W projekcie zastosowano także rozwiązania dotyczące efektywności energetycznej, tj. odpowiednie ocieplenie budynku zastosowanie oświetlenia LED.

Dzięki powstałym PSZOK-om, mieszkańcy będą mogli oddać selektywnie zbierane odpady. Mieszkańcy gminy będą prowadzić selekcję wytworzonych przez siebie odpadów (tzw. segregacja odpadów „u źródła”) celem wydzielenia z nich odpowiednich frakcji (zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 29.12.2016 r. w sprawie szczegółowych sposobów selektywnego zbierania wybranych frakcji odpadów). Wydzielone frakcje będą dostarczać do odpowiednich kontenerów, pojemników i pomieszczeń stanowiących wyposażenie PSZOK. W dwóch PSZOK-ach mieszkańcy mogą dostarczyć odpady i przedmioty nadające się do ponownego użycia. Część z nich, niewymagająca napraw, przekazywana będzie zainteresowanym mieszkańcom. Odpady wymagające napraw poddawane będą procesowi przygotowania do ponownego użycia (naprawianie), przywracane im będą wartości użytkowe. Wysegregowane odpady zostaną przekazane wyspecjalizowanym firmom odpadowym.

Sortowanie i recykling umożliwia powtórne wykorzystanie materiału ze zużytych już produktów, ograniczając w ten sposób emisję dwutlenku węgla oraz wykorzystanie surowców naturalnych. Szkło, metale żelazne i nieżelazne, plastik, papier można poddawać wielokrotnemu procesowi recyklingu, ograniczając tym samym ilość odpadów trafiających na składowiska.

Trwałość efektówW jakim stopniu uzyskane efekty wsparcia można uznać za trwałe? Co może wpływać na trwałość uzyskanych w projektach efektów?

Zgodnie z ustawą z 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, gmina jest zobowiązana utworzyć co najmniej jeden stacjonarny punkt PSZOK, samodzielnie lub wspólnie z inną gminą lub gminami. Ustawodawca poza progiem minimalnym nie określił, jaka liczba PSZOK-ów musi przypadać np. na 10 tys. mieszkańców. Nałożył obowiązek zapewnienia w PSZOK przyjmowania określonych frakcji odpadów oraz tworzenia PSZOK w sposób umożliwiający łatwy dostęp dla wszystkich mieszkańców gminy. Ponadto ustawodawca umożliwił gminom tworzenie i utrzymywanie punktów napraw i ponownego użycia produktów lub części produktów niebędących odpadami. Z brzmienia przepisów można wnioskować, że kryterium określającym skalę potrzeb w zakresie PSZOK stanowi łatwość dostępu do PSZOK wszystkich mieszkańców gminy, a ta zależy głównie od liczby i usytuowania PSZOK w odniesieniu do powierzchni gminy i liczby jej mieszkańców. Realizacja celu jakim jest maksymalizacja selektywnego zbierania odpadów i ich odzysk wskazuje na potrzebę tworzenia sieci PSZOK w gminie.

106

PSZOK-i bardzo często należą do przedsięwzięć nierentownych, jednak pomimo braku rentowności działalności operacyjnej PSZOK, wynikającego z przewagi kosztów zagospodarowania przyjętych odpadów (niebezpiecznych, problemowych) nad przychodami ze sprzedaży surowców wtórnych, jst mają obowiązek zapewnić środki niezbędne dla zabezpieczenia realizacji projektu oraz środki potrzebne na właściwą eksploatację PSZOK. Środki te mogą pochodzić z opłat za gospodarowanie odpadami komunalnymi i muszą być corocznie zabezpieczane w planie finansowym jednostek budżetowych. Gminy mają możliwość regulowania wysokości stawek opłat w zależności od ponoszonych kosztów gospodarowania odpadami komunalnymi (w tym selektywnego zbierania odpadów), co minimalizuje ryzyko braku środków na utrzymanie utworzonych obiektów. Zdecydowana większość respondentów CAWI z Działania 4.2 odpowiedziała, iż uzyskane i prognozowane efekty oceniają jako trwałe w perspektywie 5 lat po zakończeniu projektu.

W kontekście trwałości efektów należy wziąć pod uwagę bardzo ważny aspekt, jakim jest odnotowywany efekt polegający na zwiększeniu świadomości mieszkańców konieczności segregowania odpadów, dzięki czemu możemy mieć pewny i zagwarantowany strumień odpadów.

Można uznać, że w większości przypadków zapewniona zostanie trwałość efektów ekologicznych. Wśród czynników zagrażających utrzymaniu trwałości efektów ekologicznych są zmiany w przepisach prawnych, w tym szczególnie ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach.

Kompleksowość i komplementarnośćCzy przyjęte w RPO WK-P 2014-2020 podejście skutkowało realizacją inwestycji w sposób kompleksowy i trwały na terenach funkcjonalno-przestrzennych tj. miasta, gminy, powiaty, obszary chronione?

Czy projekty rozwiązywały diagnozowane problemy w sposób kompleksowy (np. czy projekty wodno-ściekowe uwzględniały kwestie związane z ponownym wykorzystaniem energii, adaptacyjnością do zmian klimatu)?

Narzędziem realizacji celów dyrektywy 2008/98/WE na poziomie regionalnym są plany gospodarki odpadami. Dla województwa kujawsko-pomorskiego jest to Plan gospodarki odpadami województwa kujawsko-pomorskiego na lata 2016-2022, z perspektywą na lata 2023-2026 (dalej: WPGO WK-P). W WPGO WK-P określony jest stan istniejący, potrzeby oraz zakres inwestycji wymaganych, żeby system gospodarowania odpadami był kompleksowy.

Zgodnie z SzOOP, warunkiem udzielenia wsparcia dla inwestycji w Działaniu 4.2 jest ich uwzględnienie w planach inwestycyjnych w zakresie gospodarki odpadami komunalnymi, stanowiących załącznik do WPGO oraz zatwierdzonych84 przez Ministra Środowiska. Taki plan inwestycyjny powinien się opierać na szczegółowej analizie sytuacji w danym regionie, w tym na ocenie strumienia i ilości odpadów w regionie oraz informacji dotyczącej istniejącej infrastruktury gospodarki odpadami. Dla planowanych, potrzebnych do realizacji inwestycji, szacowane są koszty i wskazywane źródła finansowania oraz harmonogram realizacji. Plan powinien określać inwestycje potrzebne do osiągnięcia celów określonych w dyrektywach 2008/98/WE i 1999/31/WE.

Realizowane projekty nie rozwiązują do końca problemów w zakresie gospodarki odpadami w kontekście całego województwa, jednak mają istotny wpływ na kompleksowe rozwiązywanie problemów na terenie gmin w przypadku PSZOK oraz regionu w przypadku instalacji do recyklingu. Respondenci CAWI dla Działania 4.2 nie potrafili jednoznacznie odpowiedzieć na pytanie, czy

84 Zasadność inwestycji w obszarze gospodarki odpadami musi zostać potwierdzona przez Ministra Środowiska w ramach planów inwestycyjnych stanowiących załącznik do wojewódzkich planów gospodarki odpadami. Przedmiotowy warunek wynika z zapisów Umowy Partnerstwa zawartej z Komisją Europejską (która mówi o zatwierdzaniu planów inwestycyjnych) oraz Ustawy o odpadach (która mówi o uzgadnianiu planów inwestycyjnych).

107

realizowany projekt rozwiązuje w sposób kompleksowy zdiagnozowany problem, tylko dwóch z sześciu respondentów uznało, iż rozwiązuje on problem.

Dofinansowane projekty rozwiązywały problemy w sposób kompleksowy, tj. poza racjonalizacją gospodarki odpadowej uwzględniały także kwestie poprawy efektywności energetycznej, redukcji emisji CO2 i wykorzystania OZE, a więc cele energetyczno-klimatyczne SE2020. Dzięki modernizacji linii sortowniczych, obejmujących wyposażenie jej w wysokowydajne urządzenia do sortowania odpadów (rozdrabniacz, separator) możliwe stanie się odzyskiwanie większej ilości surowców z odpadów, które bez ww. usprawnienia procesu technologicznego trafiały by na składowisko (pod tzw. "gołe" niebo) – uniknięcie dodatkowej emisji szkodliwych gazów do powietrza i płynów (wycieków) do gleby. Ponadto w ramach jednego z projektów beneficjent zainstaluje panele fotowoltaiczne (o mocy 10 kW), co spowoduje, że część zasilania elektrycznego (głównie oświetlenie) będzie mogło pochodzić z odnawialnego źródła energii (czysta, zielona energia). Wszystkie nabyte urządzenia i wyposażenie są energooszczędne w eksploatacji (np. oświetlenie LED).

Które z podejmowanych działań dotyczących zmian klimatycznych i ochrony środowiska są ze sobą komplementarne?

Projekty w zakresie gospodarki odpadami są komplementarne z innymi działaniami prowadzonymi przez samorządy na rzecz ochrony środowiska i klimatu. Większość beneficjentów Działania 4.2 realizowało lub równolegle realizuje komplementarne projekty w następujących programach: RPO WK-P 2007-2013 (np. „Modernizacja Składowiska Odpadów w Zakurzewie koło Grudziądza”); POIiŚ 2007-2013 (Rekultywacja składowisk odpadów w województwie kujawsko-pomorskim na cele przyrodnicze – projekt inwestycyjno-edukacyjny oraz Modernizacja i rozbudowa systemu gospodarki wodno-ściekowej w Grudziądzu), POIiŚ 2014-2020 (np. Rozbudowa Zakładu Unieszkodliwiania Odpadów Komunalnych w Toruniu), PROW 2007-2013 (np. „Zakup samochodu do odpadów selektywnej zbiórki”) oraz środki WFOŚiGW w Toruniu (np. „Modernizacja zakładu i zmiany technologiczne, wynikające z konieczności dostosowania ZZO w Osnowie do wymogów jakie winna spełniać Regionalna Instalacja do mechaniczno-biologicznego przetwarzania zmieszanych odpadów komunalnych poprzez budowę kompostowni odpadów”). Wielu beneficjentów jako projekty komplementarne wskazuje również różnego typu inwestycje służące celowi ochrony środowiska (inne niż z zakresu gospodarki odpadami).

4.7. Działanie 4.3 i Poddziałanie 4.6.1Efekty przyrodnicze i ekologiczneCzy i jakie efekty przyrodnicze i ekologiczne osiągnięto w wyniku realizacji projektów 3. i 4. OP (zwłaszcza inwestycji wodno-ściekowych, odpadowych, z zakresu ochrony powietrza i klimatu czy ochrony przeciw zagrożeniom spowodowanym zmianami klimatu)?

PI 6b jest wdrażany w ramach Działania 4.3 Rozwój infrastruktury wodno-ściekowej oraz Poddziałania 4.6.1 Wsparcie gospodarki wodno-ściekowej w ramach ZIT. W obszarze gospodarki wodno-ściekowej zakłada się realizację celu szczegółowego 3: zwiększony odsetek ludności korzystającej z systemu oczyszczania ścieków zgodnego z dyrektywą dotyczącą ścieków komunalnych.

Do końca czerwca 2020 r. w Działaniu 4.3 oraz 4.6.1 podpisano łącznie 52 umowy o dofinansowanie o wartości dofinansowania UE 114 672 192 zł, co odpowiada około 70% alokacji przypisanej do Działania 4.3 i 4.6.1 (164 291 767 zł), w tym większość środków w ramach Działania 4.3.

108

Tabela 31. Liczba projektów i wartość dofinansowania UE w umowach zawartych w PI 6b

TYP PROJEKTU DZIAŁANIELICZBA UMÓW

WARTOŚĆ DOFINANSOWANIA UE (ZŁ)

ŚREDNIA WARTOŚĆ DOFINANSOWANIA UE NA PROJEKT (ZŁ)

ALOKACJA (ZŁ) 85

POZIOM WYKORZYSTANIA ALOKACJI [%]

Rozwój infrastruktury wodno-ściekowej

4.3 40 82 005 227 2 050 131 127 398 127 64,4%

Wsparcie gospodarki wodno-ściekowej w ramach ZIT

4.6.1 12 32 666 965 2 722 247 36 893 640 88,5%

SUMA 52 114 672 192 2 205 234 164 291 767 69,8%Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z SL2014, stan na 30.06.2020

W Działaniu 4.3 kolejny nabór nr RPKP.04.03.00-IZ.00-04-329/19 z budżetem 11,1 mln zł został zakończony 30 czerwca 2020 roku. Nabór podzielony był na dwie rundy: w I rundzie złożono 8 projektów, z czego do dofinansowania wybrano 5 projektów na kwotę 6,2 mln zł., natomiast w II rundzie tego samego konkursu złożono 11 projektów na kwotę 10,5 mln zł, proces oceny projektów trwa. Zgodnie z harmonogramem naborów wniosków o dofinansowanie projektu dla RPO WK-P na 2020 rok dla Działania 4.3, 25 września ogłoszono kolejny nabór – termin składania wniosków od 26.10.2020 – budżet 5,18 mln zł. W Poddziałaniu 4.6.1 nie planuje się żadnych naborów w 2020 roku. Pełne wykorzystanie budżetów trwającego oraz ogłoszonego konkursu przyczyni się do wykorzystania alokacji w Działaniu 4.3 na poziomie około 80%. Pozostała niewykorzystana część alokacji, zgodnie z informacjami pozyskanymi w toku badań terenowych, zostanie przeznaczona na podwyższenie dofinansowania projektów, dla których podpisano już umowy, a w wyniku rozstrzygniętych przetargów znacząco wzrosły koszty ich realizacji (przez co realizacja niektórych projektów jest zagrożona) oraz dla projektów, w których poziom dofinasowania był niższy niż maksymalny.

W tabeli poniżej zestawiono osiągnięte (na podstawie zatwierdzonych wniosków o płatność) oraz oczekiwane (na podstawie zawartych umów o dofinansowanie) efekty dofinansowanych projektów.

Tabela 32. Efekty projektów dofinansowanych w Działaniu 4.3 oraz 4.6.1

WSKAŹNIK JEDNOSTKA DZIAŁANIE

WARTOŚĆ OSIĄGNIĘTA

DO 30.06.2020

WARTOŚĆ OCZEKIWANA

NA PODSTAWIE UMÓW ZAWARTYCH DO 30.06.2020

Długość przebudowanej kanalizacji sanitarnej km 4.3 0,8 29,9

Długość przebudowanej kanalizacji sanitarnej km 4.6.1 0,08 0,17

Długość przebudowanej kanalizacji sanitarnej km SUMA 0,88 30,07

Długość przebudowanej sieci wodociągowej km 4.3 5,78 5,78

Długość wybudowanej kanalizacji sanitarnej km 4.3 62,72 86,15

Długość wybudowanej kanalizacji sanitarnej km 4.6.1 5,65 23,48

Długość wybudowanej kanalizacji sanitarnej km SUMA 68,37 109,63

Długość wybudowanej sieci km 4.3 4,9 11,2

85 Przeliczenie kwoty alokacji (29 006 199 EUR) na złotówki wg kursu INFOREURO z września 2020 (1 EUR = 4,3921 zł).

109

WSKAŹNIK JEDNOSTKA DZIAŁANIE

WARTOŚĆ OSIĄGNIĘTA

DO 30.06.2020

WARTOŚĆ OCZEKIWANA

NA PODSTAWIE UMÓW ZAWARTYCH DO 30.06.2020

wodociągowej Długość wybudowanej sieci wodociągowej km 4.6.1 0,15 0,53

Długość wybudowanej sieci wodociągowej km SUMA 5,05 11,73

Długość wyremontowanej kanalizacji sanitarnej km 4.3 0 1,18

Liczba dodatkowych osób korzystających z ulepszonego oczyszczania ścieków (CI 19)

RLM 4.3 10 815 44 743

Liczba dodatkowych osób korzystających z ulepszonego oczyszczania ścieków (CI 19)

RLM 4.6.1 12 131 16 357

Liczba dodatkowych osób korzystających z ulepszonego oczyszczania ścieków (CI 19)

RLM SUMA 22946 61100

Liczba dodatkowych osób korzystających z ulepszonego zaopatrzenia w wodę (CI 18)

osoby 4.3 5 287 26 910

Liczba dodatkowych osób korzystających z ulepszonego zaopatrzenia w wodę (CI 18)

osoby 4.6.1 1 091 1 160

Liczba dodatkowych osób korzystających z ulepszonego zaopatrzenia w wodę (CI 18)

osoby SUMA 6 378 28 070

Liczba przebudowanych oczyszczalni ścieków komunalnych szt. 4.3 4 12

Liczba przebudowanych oczyszczalni ścieków komunalnych szt. 4.6.1 4 5

Liczba przebudowanych oczyszczalni ścieków komunalnych szt. SUMA 8 17

Liczba instalacji do prowadzenia procesów odzysku lub unieszkodliwiania osadów ściekowych

szt. 4.3 3 12

Liczba instalacji do prowadzenia procesów odzysku lub unieszkodliwiania osadów ściekowych

szt. 4.6.1 2 2

Liczba instalacji do prowadzenia procesów odzysku lub unieszkodliwiania osadów ściekowych

szt. SUMA 5 14

Liczba urządzeń i aparatury kontrolno-pomiarowej szt. 4.3 3 505

Liczba urządzeń i aparatury kontrolno-pomiarowej szt. 4.6.1 1 11

Liczba urządzeń i aparatury kontrolno-pomiarowej szt. SUMA 4 516

Liczba wspartych stacji uzdatniania wody szt. 4.3 3 8

Liczba wspartych stacji uzdatniania wody szt. 4.6.1 3 3

Liczba wspartych stacji uzdatniania wody szt. SUMA 6 11

Liczba wybudowanych oczyszczalni ścieków komunalnych szt. 4.3 0 1

Liczba wybudowanych ujęć wody szt. 4.3 1 3

Liczba wybudowanych ujęć wody szt. 4.6.1 1 1

110

WSKAŹNIK JEDNOSTKA DZIAŁANIE

WARTOŚĆ OSIĄGNIĘTA

DO 30.06.2020

WARTOŚĆ OCZEKIWANA

NA PODSTAWIE UMÓW ZAWARTYCH DO 30.06.2020

Liczba wybudowanych ujęć wody szt. SUMA 2 4Masa osadów ściekowych podlegających przetworzeniu m3 4.3 0 22 703,85

Masa osadów ściekowych podlegających przetworzeniu m3 4.6.1 1 609,46 1 609,46

Masa osadów ściekowych podlegających przetworzeniu m3 SUMA 1 609,46 24 313,31

Wydajność dobowa wybudowanych ujęć wody [m3/dobę] 4.3 748 4 788

Wydajność dobowa wybudowanych ujęć wody [m3/dobę] 4.6.1 216 216

Wydajność dobowa wybudowanych ujęć wody [m3/dobę] SUMA 964 5 004

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z SL2014, stan na 30.06.2020

Projekty dofinansowane w Działaniach 4.3 i 4.6.1 obejmują inwestycje z zakresu gospodarki wodno-ściekowej. Zakres prac objętych projektami wynikał z Planów Funkcjonalno-Użytkowych i musiał być zgodny z V AKPOŚK. Zakres realizowanych prac można podzielić na:

budowę i przebudowę kanalizacji; budowę i rozbudowę oczyszczalni ścieków; budowę systemu zaopatrzenia w wodę.

Inwestycje związane z zaopatrzeniem w wodę realizowane były wyłącznie w ramach kompleksowych projektów wodnościekowych (do 40% całkowitych wydatków związanych z realizacją projektu) lub gdy na danym terenie była zapewniona sieć kanalizacyjna lub uregulowana gospodarka ściekowa zgodna z przepisami krajowymi i unijnymi. W zakresie gospodarki wodno-ściekowej inwestycje najczęściej dotyczyły:

budowy kanalizacji – 30 projektów; przebudowy oczyszczalni ścieków – 17 projektów (w tym 11 projektów dotyczyło

modernizacji oczyszczalni odpadów pod kątem gospodarki osadowej); budowy stacji uzdatnia wody – 12 projektów; modernizacji kanalizacji – 5 projektów; przebudowy sieci wodociągowej – 4 projekty; wybudowane ujęcia wody – 4 projekty; budowy sieci wodociągowej – 3 projekty; budowy oczyszczalni ścieków – 1 projekt.

W tabeli poniżej podsumowano oczekiwany stopień osiągnięcia celów szczegółowych RPO WK-P, wyrażonych wartościami docelowymi wspólnych i specyficznych dla programu wskaźników produktu. Na podstawie umów zawartych do 30 czerwca 2020 r. można prognozować pełną realizację lub przekroczenie wartości docelowych wskaźników. Warto również wspomnieć, iż w ramach naboru nr RPKP.04.03.00-IZ.00-04-329/19, który zakończył się w marcu 2020 roku, w I etapie zatwierdzono 3 projekty dotyczące budowy kanalizacji, a w drugim etapie, gdzie nie ma jeszcze wyłonionych projektów do dofinansowania 6 projektów dotyczy budowy kanalizacji. Tym samym oczekiwana skala efektów będzie jeszcze większa.

111

Tabela 33. Oczekiwany stopień realizacji wartości docelowych wspólnych i specyficznych dla programu wskaźników produktu przyjętych dla PI 6b w RPO WK-P

WSKAŹNIK JEDNOSTKA

WARTOŚĆ DOCELOWA WG RPO WK-P

WARTOŚĆ OCZEKIWANANA PODSTAWIE UMÓW ZAWARTYCH DO 30.06.2020

OCZEKIWANY % REALIZACJI WARTOŚCI DOCELOWEJ

Liczba dodatkowych osób korzystających z ulepszonego oczyszczania ścieków (CI19)

tony/rok 81 000 61 100 75,4%

Liczba dodatkowych osób korzystających z ulepszonego zaopatrzenia w wodę (CI18)

szt. 29 000 28 070 96,8%

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z SL2014, stan na 30.06.2020

W jaki sposób kwestia ta determinowana jest przez:

• Typ projektu (w tym realizacja projektu w ramach ZIT lub poza tym instrumentem),• Typ beneficjenta (JST, stowarzyszenie, spółdzielnie mieszkaniowe, przedsiębiorstwa itd.),• Tryb wyboru projektów (pozakonkursowy, konkursowy).

Jakie czynniki mogą wpływać lub wpływają na skuteczność wsparcia w obszarze ochrony środowiska i zmian klimatu?

Spośród 52 projektów dotyczących gospodarki wodno-ściekowej, 49 projektów realizują gminy, a 3 projekty realizowane są przez przedsiębiorstwa gospodarki komunalnej, które realizują zadania własne gmin. Dominujący udział jst oraz przedsiębiorstw realizujących zadania publiczne w zakresie gospodarki wodno-ściekowej jako beneficjentów Działania 4.3 i 4.6.1 wynika bezpośrednio z typów podmiotów, które realizują zadania z zakresu gospodarki wodno-ściekowej.

Średnia wartość projektu realizowanego w ramach ZIT (Działanie 4.6.1) była wyższa i wynosiła 2,7 mln zł, podczas gdy w ramach Działania 4.3 średnia wartość wyniosła 2,05 mln zł. W ramach Działania 4.3 zrealizowano więcej projektów oraz osiągnięto znacznie większe efekty ekologiczne.

Czy projekty z obszaru ochrony środowiska i zmian klimatu były trafne koncepcyjnie i oparte o optymalne technologie w kontekście zmieniających się potrzeb i rosnących oczekiwań wobec zmian w tych obszarach?

W obszarze gospodarki ściekowej 17 projektów dotyczyło modernizacji oczyszczalni ścieków, przy czym 11 z nich dotyczyło przeróbki oraz zagospodarowania osadów ściekowych. Generalnie obserwowana tendencja jest zjawiskiem pozytywnym, gdyż działania związane z modernizacją oczyszczalni ścieków, w tym zagospodarowaniem osadów ściekowych, są bardzo złożone. Szczególnie pozytywnym zjawiskiem jest duża skala działań dotyczących zagospodarowania osadów ściekowych. W perspektywie 2007-2013 skala tego rodzaju inwestycji była relatywnie niewielka w stosunku do potrzeb zapisanych w V AKPOŚK, mimo dostępności środków. W przypadku większości instalacji działania inwestycyjne związane z zagospodarowaniem osadów ściekowych są niezbędne, żeby domknąć system, tj. spełnić wszystkie wymogi krajowe i wspólnotowe dotyczące standardów oczyszczania ścieków komunalnych. Pozytywnym aspektem realizowanych projektów jest również zakup i instalacja urządzeń i aparatury kontrolno-pomiarowej, która pozwala na efektywne zarządzanie pracą oczyszczalni czy też stacji uzdatniania wody, ograniczając tym samym zużycie wody

112

i energii oraz zapobiegają niekontrolowanym wyciekom. Tego typu elementy zawarto w 12 projektach.

Trwałość efektówW jakim stopniu uzyskane efekty wsparcia można uznać za trwałe? Co może wpływać na trwałość uzyskanych w projektach efektów?

92% respondentów CAWI z Działań 4.3 oraz 4.6.1 zadeklarowało, iż nie występują zagrożenia dla osiągnięcia trwałości efektów ekologicznych projektu, przy czym 67% odpowiedziało się za tym faktem zdecydowanie, a 25 %, że raczej. Pewnym problemem w zakresie osiągnięcia trwałości efektów ekologicznych może być wskaźnik Liczba dodatkowych osób korzystających z ulepszonego oczyszczania ścieków [RLM] (CI 19). W opinii beneficjentów mieszkańcy są niechętni do przyłączania do sieci, tak więc występują problemy z osiągnięciem założonych efektów w tym zakresie w wymaganym terminie. Podłączenie do kanalizacji jest ogólnie postrzegane jako dodatkowy koszt funkcjonowania gospodarstwa domowego. Takie postawy przeważają zwłaszcza na obszarach wiejskich oraz na przedmieściach małych miast. Problem praktycznie nie istnieje na terenach o silnej presji urbanizacyjnej oraz wysoce zurbanizowanych. Działaniem, jakie przynosi wymierne korzyści, jest zrównoważona, długoterminowa polityka cenowa dla odbioru ścieków. Relatywnie niskie koszty przyłączenia i korzystania z kanalizacji są powszechnie akceptowalne i w takich przypadkach nie ma problemu z osiągnięciem zakładanego celu środowiskowego.

Powstała infrastruktura stanowić będzie majątek gminy lub jednostki budżetowej, która będzie odpowiedzialna za eksploatację projektu, bieżące administrowanie oraz prowadzenie konserwacji i napraw. Źródłem przychodów w ramach projektów są opłaty za ścieki oraz wodę pobierane od mieszkańców, którzy korzystają ze zbiorczego systemu odprowadzania i oczyszczania ścieków oraz systemu zaopatrzenia w wodę. Koszty utrzymania projektów z zakresu gospodarki wodno-ściekowej pokrywane są z bieżących opłat, ewentualne braki finansowe muszą być corocznie zabezpieczane w planie finansowym jednostek budżetowych.

Dużą rolę w utrzymaniu trwałości projektu pełni także świadomość społeczna korzyści środowiskowych jak również zauważalna poprawa jakości wód w miejscowościach, gdzie realizowana jest gospodarka wodno-ściekowa.

Kompleksowość i komplementarnośćCzy przyjęte w RPO WK-P 2014-2020 podejście skutkowało realizacją inwestycji w sposób kompleksowy i trwały na terenach funkcjonalno-przestrzennych tj. miasta, gminy, powiaty, obszary chronione?

Czy projekty rozwiązywały diagnozowane problemy w sposób kompleksowy (np. czy projekty wodno-ściekowe uwzględniały kwestie związane z ponownym wykorzystaniem energii, adaptacyjnością do zmian klimatu)?

Wdrożenie projektów w ramach Działania 4.3 oraz 4.6.1 jest sposobem rozwiązania problemu związanego z optymalizacją gospodarki wodno-ściekowej oraz stanowi realizację celu dotyczącego poprawy warunków życia mieszkańców i ochrony środowiska przyrodniczego. Do najczęstszych problemów wynikających z dostosowania aglomeracji do wymogów V AKPOŚK należą:

brak dostępu do kanalizacji zbiorczej. Na terenach nieobjętych zbiorczym systemem zbierania i oczyszczania ścieków, ścieki gromadzone są w zbiornikach bezodpływowych (szambach). Z uwagi na często zły stan techniczny zbiorników ścieki infiltrują do gleby i wód

113

powierzchniowych i podziemnych, co wpływa na pogorszenie jakości środowiska oraz jakości życia i zdrowia ludzi;

duża ilość wytwarzanych osadów ściekowych z uwagi na duży procent skanalizowania, co powoduje konieczność przebudowy oczyszczalni w zakresie gospodarki osadami;

zbyt mała przepustowość oraz zły stan techniczny oczyszczalni; przestarzała sieć wodociągowa oraz kanalizacyjna; problem z dostępem do wody oraz zbyt mała ilość ujęć wodnych; złej jakości wody i związana z nią konieczność modernizacji stacji uzdatniania wody.

Większość aglomeracji w wyniku realizacji projektu będzie spełniała wymogi dyrektywy Rady 91/271/EWG w zakresie jakości oczyszczanych ścieków oraz wyposażenia aglomeracji w system kanalizacji zbiorczej dla ścieków komunalnych. Zgodnie z opinią beneficjentów projekty zaspokoją kluczowe potrzeby związane z oczyszczaniem ścieków komunalnych (w tym budową i modernizacją sieci kanalizacyjnych), zagospodarowaniem osadów ściekowych oraz zaopatrzeniem w wodę odpowiedniej jakości na obszarze aglomeracji. Bardzo często realizowane projekty są elementem domykającym system gospodarki wodno-ściekowej w aglomeracji, dzięki czemu aglomeracje na terenie których realizowano projekt spełnią wymogi zapisane w V AKPOŚK. Realizowane projekty nie rozwiązują do końca problemów w zakresie gospodarki wodno-ściekowej w kontekście całego województwa, jednak mają istotny wpływ na kompleksowe rozwiązywanie problemów na terenie poszczególnych aglomeracji. Prawie 50% respondentów z Działań 4.3 i 4.6.1 uznała, iż projekt rozwiązuje w sposób kompleksowy problem gospodarki wodno-ściekowej.

W kontekście kompleksowego podejścia do rozwiązywania problemów warto zauważyć, że w części projektów uwzględniono rozwiązania służące poprawie efektywności energetycznej (w ramach 12 projektów zakup urządzeń i systemów kontroli, zapewniających efektywność energetyczną oraz oszczędność wody) oraz wykorzystaniu OZE (w ramach 3 projektów: pompy ciepła, panele fotowoltaiczne).

Dobra praktyka - optymalne technologie i kompleksowość efektów

Projekt RPKP.04.03.00-04-0022/18 - Budowa oczyszczalni ścieków w Drzycimiu

W ramach projektu wdrożone zostaną rozwiązania z zakresu wykorzystania odnawialnych źródeł energii. Platforma fotowoltaiczna zainstalowana w miejscowości Gębice będzie posiadała płyty ustojowe/obciążające konstrukcje przed silnymi podmuchami wiatru, niezwiązane z gruntem. Platforma będzie także wyposażona w profile aluminiowe, do których będą przykręcone panele fotowoltaiczne o mocy 275W oraz inwerter fotowoltaiczny jednofazowy; 12 sztuk paneli fotowoltaicznych o mocy 275W łącznie o mocy 3300W. Instalacja będzie w stanie wytworzyć ok. 2970 kWh energii rocznie. Inwerter będzie podłączony do skrzynki przyłączeniowej przewodem 3 żyłowym. Platforma fotowoltaiczna w żaden sposób nie będzie zakłócała pracy przepompowni ścieków oraz nie będzie miała wpływu na otaczające środowisko. Powstała instalacja pozwoli ograniczyć pobór energii wytwarzanej w sposób konwencjonalny wykorzystywanej do zasilania projektowanej przepompowni ścieków.

Dobra praktyka - optymalne technologie i kompleksowość efektów

Projekt RPKP.04.03.00-IZ.00-04-234/18 Przebudowa - modernizacja sieci kanalizacji sanitarnej w aglomeracji Lubanie, w miejscowościach Lubanie, Mikanowo, Probostwo Górne i Probostwo Dolne polegająca na modernizacji przepompowni ścieków PS1, PS3, PS4, PS5, PS6

W projekcie uwzględniono montaż w modernizowanym budynku technicznym na terenie oczyszczalni ścieków w Wąwelnie pomp ciepła wraz z instalacją ogrzewania oraz wentylacją grawitacyjną i mechaniczną

114

w pomieszczeniach stacji odwadniania osadu oraz piaskownika i sita (zintegrowany stopień mechaniczny) oraz dla całego układu technologicznego oczyszczalni ścieków instalacji elektrycznej, aparatury kontrolno-pomiarowej i automatyki, a także ogrzewanie i wentylację budynku technologicznego.

Które z podejmowanych działań dotyczących zmian klimatycznych i ochrony środowiska są ze sobą komplementarne?

Projekty w zakresie gospodarki wodno-ściekowej są komplementarne z innymi działaniami prowadzonymi przez samorządy na rzecz ochrony środowiska i klimatu. Większość beneficjentów Działania 4.3 oraz 4.6.1 realizowało lub równolegle realizuje komplementarne projekty w następujących programach UE: RPO WK-P 2007-2013 (np. „Budowa sieci kanalizacyjnej w miejscowości Skępe - III etap”; „Budowa sieci kanalizacji sanitarnej w Radziejowie”); POIiŚ 2014-2020 (np. „Gospodarka wodno-ściekowa na terenie aglomeracji Toruń- III etap”), PROW 2007-2013 (np. „Budowa Stacji Uzdatniania Wody w Boguchwale”) oraz ze środków krajowych dostępnych za pośrednictwem WFOŚiGW w Toruniu.

W ramach III osi PROW 2007-2013 oraz VII osi PROW 2014-2020 dofinansowywano szereg projektów dotyczących zaopatrzenia w wodę i gospodarkę ściekową w miejscowościach należących do gmin wiejskich i gmin miejsko-wiejskich. Na szczególną uwagę zasługują projekty dotyczące budowy przydomowych oczyszczalni ścieków. Za sprawą PROW 2007-2013 stały się dominującą formą porządkowania gospodarki wodno-ściekowej na obszarach wiejskich o rozproszonej zabudowie. Rozwój systemu oczyszczalni przydomowych na obszarach nie spełniających wymogu 120 osób na km sieci, można uznać za dobrą praktykę i preferowany sposób porządkowania gospodarki ściekowej na obszarach o rozproszonej zabudowie.

4.8. Działanie 4.5 i Poddziałanie 4.6.3Efekty przyrodnicze i ekologiczneCzy i jakie efekty przyrodnicze i ekologiczne osiągnięto w wyniku realizacji projektów 3. i 4. OP (zwłaszcza inwestycji wodno-ściekowych, odpadowych, z zakresu ochrony powietrza i klimatu czy ochrony przeciw zagrożeniom spowodowanym zmianami klimatu)? ).

PI 6d jest wdrażany w ramach Działania 4.5 Ochrona przyrody oraz Poddziałania 4.6.3 Wsparcie ochrony zasobów przyrodniczych w ramach ZIT. W zakresie ochrony zasobów przyrodniczych zakłada się realizację celu szczegółowego 4: Ochrona i przywrócenie różnorodności biologicznej, ochrona i rekultywacja gleby oraz wspieranie usług ekosystemowych, także poprzez program „Natura 2000” i zieloną infrastrukturę.

Do końca czerwca 2020 r. w Działaniu 4.5 oraz 4.6.3 podpisano łącznie 23 umowy o wartości dofinansowania UE 52 003 695zł, co odpowiada około 98,4% alokacji przypisanej do działań 4.5 i 4.6.3 (52 846 041 zł).

Tabela 34. Liczba projektów i wartość dofinansowania UE w umowach zawartych w PI 6d

TYP PROJEKTU DZIAŁANIELICZBA UMÓW

WARTOŚĆ DOFINANSOWANIA UE (ZŁ)

ŚREDNIA WARTOŚĆ DOFINANSOWANIA UE NA PROJEKT (ZŁ)

ALOKACJA (ZŁ)PROCENT WYKORZYSTANIA ALOKACJI

115

Ochrona przyrody 4.5 11 43 261 338 3 932 849 44 061 84186 97,5%

Wsparcie ochrony zasobów przyrodniczych w ramach ZIT

4.6.3 12 8 742 357 728 529 8 784 20087 99,5%

SUMA 23 52 003 695 2 261 030 52 846 041 98,4%Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z SL2014, stan na 30.06.2020

Dla Działań 4.5 i 4.6.3 nabory wniosków zostały zakończone, a alokacja wykorzystana.

W Działaniu 4.5 dofinansowano projekty obejmujące budowę lub modernizację łącznie 13 ośrodków edukacji ekologicznej, których elementem były zadania dotyczące ochrony czynnej (projekty bardziej kapitałochłonne), natomiast w Poddziałaniu 4.6.3 dofinansowano 4 projekty dotyczące rewaloryzacji parków miejskich oraz 9 projektów dotyczących edukacji ekologicznej.

W tabeli poniżej zestawiono osiągnięte (na podstawie zatwierdzonych wniosków o płatność) oraz oczekiwane (na podstawie zawartych umów o dofinansowanie) efekty dofinansowanych projektów. Można zauważyć, że w konkursach dla Działania 4.5 zastosowano szeroki katalog wskaźników – obok wskaźników uniwersalnych, znajdujących się na Wspólnej Liście Wskaźników Kluczowych 2014 i pozwalających na monitorowanie postępów polityki spójności na poziomie krajowym, zgodnie z wytycznymi IZ RPO zdecydowała o zastosowaniu szeregu wskaźników specyficznych dla programu.

Tabela 35. Efekty projektów dofinansowanych w Działaniu 4.5 oraz 4.6.3

WSKAŹNIK JEDNOSTKA DZIAŁANIEWARTOŚĆ OSIĄGNIĘTADO 30.06.2020

WARTOŚĆ OCZEKIWANANA PODSTAWIE UMÓW ZAWARTYCH DO 30.06.2020

Długość nowoutworzonych ścieżek edukacyjnych km 4.5 0,72 4,62Długość nowoutworzonych ścieżek edukacyjnych km 4.6.3 43,69 45,73Długość nowoutworzonych ścieżek edukacyjnych km SUMA 44,41 50,35

Długość ścieżek edukacyjnych km 4.5 6,00 22,20Długość ścieżek edukacyjnych km 4.6.3 45,06 47,1Długość ścieżek edukacyjnych km SUMA 51,06 69,30Długość utworzonych szlaków turystycznych km 4.5 0,00 6,00Długość utworzonych szlaków turystycznych km 4.6.3 42 42,16Długość utworzonych szlaków turystycznych km SUMA 42,00 48,16Liczba osób biorących udział w wydarzeniach organizowanych przez ośrodki prowadzące działalność w zakresie edukacji ekologicznej

osoby 4.5 0,00 7300,00

Liczba osób korzystających z utworzonych/odnowionych szlaków przyrodniczych i ścieżek edukacyjnych

osoby 4.5 684,00 18524,00

Liczba osób korzystających z utworzonych/odnowionych szlaków przyrodniczych i ścieżek edukacyjnych

osoby 4.6.3 750,00 3095,00

Liczba osób korzystających z utworzonych/odnowionych szlaków przyrodniczych i ścieżek edukacyjnych

osoby SUMA 1434,00 21619,00

Liczba osób korzystających z osoby 4.5 0,00 45880,00

86 Przeliczenie kwoty alokacji (10 032 067EUR) na złotówki wg kursu INFOREURO z września 2020 (1 EUR = 4,3921 zł).87 Przeliczenie kwoty alokacji (2 000 000 EUR) na złotówki wg kursu INFOREURO z września 2020 (1 EUR = 4,3921 zł).

116

WSKAŹNIK JEDNOSTKA DZIAŁANIEWARTOŚĆ OSIĄGNIĘTADO 30.06.2020

WARTOŚĆ OCZEKIWANANA PODSTAWIE UMÓW ZAWARTYCH DO 30.06.2020

wybudowanej/przebudowanej/doposażonej infrastruktury ośrodków prowadzących działalność w zakresie edukacji ekologicznejLiczba ośrodków prowadzących działalność w zakresie edukacji ekologicznej objętych wsparciem

szt. 4.5 1,00 13,00

Liczba sporządzonych inwentaryzacji przyrodniczych szt. 4.5 0,00 1,00

Liczba warsztatów edukacyjnych na terenie doposażonego i zabezpieczonego ośrodka edukacji ekologicznej w rezerwacie przyrody Las Piwnicki

szt. 4.5 0,00 1020,00

Liczba wspartych form ochrony przyrody szt. 4.5 1,00 72,00Liczba wspartych form ochrony przyrody szt. 4.6.3 19,00 26,00Liczba wspartych form ochrony przyrody szt. SUMA 20,00 98,00Powierzchnia obszarów, na których przywrócono lub zapewniono ochronę właściwego stanu ekosystemów

ha 4.5 91,13 76899,72

Powierzchnia obszarów, na których przywrócono lub zapewniono ochronę właściwego stanu ekosystemów

ha 4.6.3 5,90 6,90

Powierzchnia obszarów, na których przywrócono lub zapewniono ochronę właściwego stanu ekosystemów

ha SUMA 97,03 76906,6288

Powierzchnia siedlisk wspieranych w celu uzyskania lepszego statusu ochrony [ha] (CI 23) ha 4.5 602,26 5163,60

Powierzchnia siedlisk wspieranych w celu uzyskania lepszego statusu ochrony [ha] (CI 23) ha 4.6.3 0,00 1,00

Powierzchnia siedlisk wspieranych w celu uzyskania lepszego statusu ochrony [ha] (CI 23) ha SUMA 602,26 5164,60

Powierzchnia terenów objętych inwentaryzacją przyrodniczą ha 4.5 0,00 20,00

Powierzchnia wspartych miejskich terenów zieleni ha 4.5 1,99 1,99

Powierzchnia wspartych miejskich terenów zieleni ha 4.6.3 7,56 9,30

Powierzchnia wspartych miejskich terenów zieleni ha SUMA 9,55 11,29

Powierzchnia wybudowanej/rozbudowanej/ zmodernizowanej/doposażonej infrastruktury na cele działalności z zakresu edukacji ekologicznej

m2 4.5 384,35 5180,37

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z SL2014, stan na 30.06.2020

W przypadku analizowanych Działań 4.5 oraz 4.6.3 wdrażających PI 6d Ochrona i przywrócenie różnorodności biologicznej, ochrona i rekultywacja gleby oraz wspieranie usług ekosystemowych, także poprzez program „Natura 2000” i zieloną infrastrukturę, dofinansowane projekty zasadniczo dotyczyły ochrony różnorodności biologicznej w różnych jej aspektach: od bezpośrednich działań w ekosystemach po przedsięwzięcia informacyjno-edukacyjne. Na przykładzie analizowanych projektów można potwierdzić trafność podejścia, premiującego projekty kompleksowe, nieoderwane od otaczającej rzeczywistości, lecz mające służyć społeczeństwu. Działania podejmowane w obszarach

88 Wartość wskaźnika w istotny sposób została podwyższona przez wskaźnik z projektu „Utworzenie ośrodka edukacji przyrodniczej Krajeńskiego Parku Krajobrazowego”. Jako wartość wskaźnika „Powierzchnia obszarów, na których przywrócono lub zapewniono ochronę właściwego stanu ekosystemów” podano całą powierzchnię Parku.

117

cennych przyrodniczo musiały być zgodne z dokumentami zarządczymi obowiązującymi dla obiektów ochrony, a ich adekwatność podlegała ocenie eksperckiej zgodnie z przyjętymi kryteriami wyboru. Projekty z zakresu ochrony przyrody wychodziły jednocześnie naprzeciw oczekiwaniom społeczeństwa w zakresie edukacji ekologicznej oraz turystyczno-rekreacyjnego użytkowania zarówno terenów cennych przyrodniczo, jak i obszarów miejskich. Projekty przyjęte do dofinansowania w ramach Poddziałania 4.6. 3 musiały być zgodne ze Strategią ZIT, w szczególności weryfikowano czy proponowane działania są spójne z celami, priorytetami i działaniami opisanymi w Strategii ZIT BTOF (zapis z kryterium).

W tabeli poniżej podsumowano oczekiwany stopień osiągnięcia celów szczegółowych RPO WK-P, wyrażonych wartościami docelowymi wspólnych i specyficznych dla programu wskaźników produktu. Na podstawie umów zawartych do 30 czerwca 2020 r. można prognozować pełną realizację lub przekroczenia wartości docelowych wskaźników.

Tabela 36. Oczekiwany stopień realizacji wartości docelowych wspólnych i specyficznych dla programu wskaźników produktu przyjętych dla PI 6d w RPO WK-P

WSKAŹNIK JEDNOSTKA

WARTOŚĆ DOCELOWA WG RPO WK-P

WARTOŚĆ OCZEKIWANA

NA PODSTAWIE UMÓW ZAWARTYCH DO 30.06.2020

OCZEKIWANY % REALIZACJI WARTOŚCI DOCELOWEJ

Powierzchnia siedlisk wspieranych w celu uzyskania lepszego statusu ochrony (CI23)

ha 5 165 5 164,6 100,0%

Liczba wspartych form ochrony przyrody

szt. 98 98 100,0%

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z SL2014, stan na 30.06.2020

W jaki sposób kwestia ta determinowana jest przez:

• Typ projektu (w tym realizacja projektu w ramach ZIT lub poza tym instrumentem),• Typ beneficjenta (JST, stowarzyszenie, spółdzielnie mieszkaniowe, przedsiębiorstwa itd.),• Tryb wyboru projektów (pozakonkursowy, konkursowy).

Jakie czynniki mogą wpływać lub wpływają na skuteczność wsparcia w obszarze ochrony środowiska i zmian klimatu?

Skuteczność wsparcia w zakresie projektów wdrażanych w ramach PI 6d w pewnym stopniu zależy od horyzontalnych zasad określonych dla przyszłych naborów już na poziomie SzOOP, a następnie przenoszonych do regulaminów konkursów. W przypadku analizowanych Działań 4.5 oraz 4.6.3 przewidziano nabór jedynie w trybie konkursowym (stymulując jakość projektów w związku z koniecznością konkurowania o środki) z tą różnicą, że zgodnie z zapisami SzOOP przedsięwzięcia w Poddziałaniu 4.6.3 Wsparcie ochrony zasobów przyrodniczych w ramach ZIT musiały być określone w Strategii ZIT w ramach „całościowej koncepcji ograniczenia degradacji środowiska przyrodniczego i wzmocnienia różnorodności biologicznej na obszarze objętym ZIT”. To założenie determinowało zakres przyszłych projektów, które w trakcie procesu oceny dodatkowo były poddawane weryfikacji pod kątem spełnienia kryteriów strategicznych, w tym kryterium zgodności ze Strategią ZIT BTOF. W procesie naboru i oceny uczestniczył dodatkowy podmiot: Miasto Bydgoszcz (IP ZIT, ocena w zakresie zgodności ze Strategią ZIT), a projekty dedykowane obszarom miejskim: Bydgoszcz i Toruń

118

wraz z ich obszarem funkcjonalnym, mogły być realizowane wyłącznie przy wykorzystaniu instrumentu ZIT. Zdecydowano przy tym o zastosowaniu w odrębnych schematów ZIT, co ściśle wiązało się z typem beneficjenta:

Schemat: Wszystkie typy projektów w ramach w ramach Zintegrowanych Inwestycji Terytorialnych (ZIT)Z uwagi na specyfikę możliwych do realizowania przedsięwzięć, typ beneficjenta ograniczał się do jednostek samorządowych, ich związków i stowarzyszeń. To one znały od podstaw problemy i uwarunkowania, które były punktem wyjścia projektów strategicznych ZIT, a z racji swoich oczywistych związków z regionem były gwarantem osiągnięcia i zachowania trwałości efektów projektów. Na wdrażanie projektów w tym schemacie przeznaczono zdecydowaną większość alokacji poddziałania.

Schemat: Wsparcie dla podmiotów innych niż jednostki samorządu terytorialnegoW tym przypadku wnioski mogły składać bardzo różne podmioty (z wył. jst): od państwowych jednostek organizacyjnych, przez organizacje pozarządowe po przedsiębiorstwa.

Typy projektów możliwe do realizacji w obu schematach były tożsame, ale alokacja dla drugiego schematu (poza jst) była wielokrotnie mniejsza-ostatecznie w konkursie nr RPKP.04.06.03-IZ.00-04-244/18 dofinansowanie uzyskały 2 projekty (w tym 2 NGO) na łączną kwotę nieco ponad 199 tys. zł. Żadne przedsiębiorstwo nie było zainteresowane wnioskowaniem w konkursie. Ogólnie jednak zasadność wykorzystania instrumentu ZIT dla podniesienia skuteczności wsparcia jest niewątpliwa, gdyż zwiększa wpływ miast i ich obszarów funkcjonalnych na sposób realizacji działań wspieranych w ramach polityki spójności w danym regionie. Za realnym wpływem na prowadzone działania idzie zaś większe poczucie odpowiedzialności i dbałości o zachowanie osiągniętych efektów.

W przypadku obszarów pozamiejskich, w szczególności licznych na terenie województwa obszarów chronionych, zdecydowano o zastosowaniu odrębnego podejścia (bez wykorzystywania instrumentu ZIT) i ukierunkowaniu typów projektów na działania ochronne, ze szczególnym uwzględnieniem rezerwatów przyrody i parków krajobrazowych oraz kanalizację ruchu turystycznego. W Działaniu 4.5 katalog potencjalnych beneficjentów był stosunkowo szeroki i obok jst i ich związków przewidywał dodatkowo m.in. organy władzy i administracji rządowej, organizacje pozarządowe. Nie przewidziano wsparcia przedsiębiorstw, ale z uwagi na charakter dofinansowywanych przedsięwzięć, dedykowanych ochronie bioróżnorodności i edukacji ekologicznej i niegenerujących zysku, jak również wobec wymagań dotyczących posiadania doświadczenia we wnioskowanym obszarze, miało to swoje uzasadnienie. W przypadku organów administracji rządowej i samorządowej oraz innych państwowych jednostek organizacyjnych (np. Lasy Państwowe) istotne było również ograniczenie ryzyka niewłaściwego wykorzystania środków dotacji i niemożności jej odzyskania, a także zabezpieczenie utrzymywania efektów projektu.

Czy projekty z obszaru ochrony środowiska i zmian klimatu były trafne koncepcyjnie i oparte o optymalne technologie w kontekście zmieniających się potrzeb i rosnących oczekiwań wobec zmian w tych obszarach?

W przypadku analizowanych Działań 4.5 oraz 4.6.3 wdrażających PI 6d Ochrona i przywrócenie różnorodności biologicznej, ochrona i rekultywacja gleby oraz wspieranie usług ekosystemowych, także poprzez program „Natura 2000” i zieloną infrastrukturę, dofinansowane projekty zasadniczo dotyczyły ochrony różnorodności biologicznej w różnych jej aspektach: od bezpośrednich działań w ekosystemach po przedsięwzięcia informacyjno-edukacyjne. Na przykładzie analizowanych

119

projektów można potwierdzić trafność podejścia, premiującego projekty kompleksowe, nieoderwane od otaczającej rzeczywistości lecz mające służyć społeczeństwu. Działania podejmowane w obszarach cennych przyrodniczo musiały być zgodne z dokumentami zarządczymi obowiązującymi dla obiektów ochrony a ich adekwatność podlegała ocenie eksperckiej zgodnie z przyjętymi kryteriami wyboru. Projekty z zakresu ochrony przyrody wychodziły jednocześnie naprzeciw oczekiwaniom społeczeństwa w zakresie edukacji ekologicznej oraz turystyczno-rekreacyjnego użytkowania zarówno terenów cennych przyrodniczo, jak i obszarów miejskich. Projekty przyjęte do dofinansowania w ramach Poddziałania 4.6.3 musiały być zgodne ze Strategią ZIT.

Analizując szczegółowo zakresy badanych projektów trudno się w nich doszukać przykładów zastosowania szczególnego rodzaju optymalnych rozwiązań w zakresie różnorodności biologicznej. Projekty stanowią raczej zbiór działań standardowych w danym zakresie, choć jednocześnie bardzo pożądanych w świetle zidentyfikowanych potrzeb regionu i celów programu dla badanego obszaru. Wynika to zarówno ze specyfiki projektów, jak również z braku dodatkowych bodźców stymulujących tego rodzaju rozwiązania w wymiarze programowym. W przyszłości, przynajmniej w odniesieniu do projektów z zakresu rewitalizacji czy zielonej infrastruktury w miastach warto rozważyć skonstruowanie np. kryteriów, dodatkowo punktujących najbardziej pożądane, nowatorskie rozwiązania i stymulujących dodatkowe efekty (przykładowo w wymiarze adaptacyjnym) poza tymi podstawowymi, zwymiarowanymi za pomocą zamkniętej listy wskaźników.

Trwałość efektówW jakim stopniu uzyskane efekty wsparcia można uznać za trwałe? Co może wpływać na trwałość uzyskanych w projektach efektów?

Zgodnie z założeniami programowymi właściwymi dla RPO WK-P oraz innych programów operacyjnych, również krajowych, planowany sposób realizacji tzw. zasady trwałości podlega weryfikacji już na etapie oceny projektów. Analizowane są aspekty w wymiarze organizacyjno-instytucjonalnym oraz finansowym: tu głównym gwarantem trwałości pozostaje beneficjent. Biorąc pod uwagę specyfikę projektów wdrażanych w PI 6d, celem utrzymania efektów ekologicznych z założenia konieczne będzie powtarzanie części prac, niewykluczone że już w okresie trwałości projektu. Dotyczy to w szczególności działań związanych z ochroną gatunków i siedlisk, które mają charakter cykliczny (wykaszanie, usuwanie odrostów, usuwanie gatunków inwazyjnych, powstrzymywanie naturalnej sukcesji etc.).

W odniesieniu do powstałych w ramach projektów obiektów edukacyjnych oraz elementów małej architektury na cele turystyki i rekreacji, efekty rzeczowe pozostaną bardziej trwałe, choć tu również wymagany jest monitoring ze strony beneficjentów z uwagi na możliwe zniszczenia dokonywane przez użytkowników lub wskutek coraz częściej obserwowanych gwałtownych zjawisk pogodowych.

Zarówno w odniesieniu do efektów rzeczowych – infrastrukturalnych, jak i tych dotyczących stricte „materii przyrodniczej”, organizacja pracy (sposób zarządzania) oraz możliwość poniesienia dodatkowych, pozaprojektowych nakładów finansowych przez beneficjenta, wydatnie zwiększa szansę utrzymania trwałości efektów. Rezultaty w wymiarze szerszym, programowym tj. np. ochrona właściwego stanu ekosystemów są wypadkową działań i efektów rzeczowych w poszczególnych projektach, zatem pozostają w ścisłej od nich zależności.

120

Szczególną kategorią efektów pozostają te, związane ze wzrostem wiedzy i świadomości ekologicznej jak również z kształtowaniem właściwych postaw społeczeństwa względem zasobów środowiska. W tym przypadku, pod warunkiem zastosowana w projektach skutecznych metod przekazu wiedzy (w tym w oparciu o praktyczne doświadczenia, np. możliwość obcowania z przyrodą, tak jak to miało miejsce w analizowanych projektach), efekty mogą pozostać trwałe i przełożyć się na realne zmiany wzorców zachowań.

Kompleksowość i komplementarnośćCzy przyjęte w RPO WK-P 2014-2020 podejście skutkowało realizacją inwestycji w sposób kompleksowy i trwały na terenach funkcjonalno-przestrzennych tj. miasta, gminy, powiaty, obszary chronione?

Czy projekty rozwiązywały diagnozowane problemy w sposób kompleksowy (np. czy projekty wodno-ściekowe uwzględniały kwestie związane z ponownym wykorzystaniem energii, adaptacyjnością do zmian klimatu)?

Realizacja celów SE2020, w tym ochrona różnorodności biologicznej oraz odbudowa funkcji ekosystemów, jest zapewniona dzięki właściwemu skonstruowaniu regulaminów konkursów oraz kryteriów wyboru projektów.

Potrzeby województwa w zakresie ochrony bioróżnorodności są duże i wynikają z położenia oraz specyfiki województwa. W 2012 roku w województwie znajdowało się 9 parków krajobrazowych (10 parków krajobrazowych w 2019) o łącznej powierzchni ponad 232,76 tys. ha (236,6 tys. ha w 2019 roku); 32 obszary chronionego krajobrazu o powierzchni 334,13 tys. ha (31 obszarów chronionego krajobrazu o powierzchni 337,8 tys. ha w 2019 roku) oraz 94 rezerwaty przyrody o powierzchni 9,25 tys. ha w 2012 roku (9,96 tys. ha w 2019 roku). Część obszarów województwa kujawsko-pomorskiego należy do Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000. W regionie w 2012 roku znajdowało się 7 obszarów specjalnej ochrony ptaków oraz 36 specjalnych obszarów ochrony siedlisk (37 specjalnych obszarów ochrony siedliska w 2019 r). Większość obszarów Natura 2000 powiązana jest funkcjonalnie i przestrzennie z innymi formami ochrony przyrody. Udział łącznej powierzchni obiektów i obszarów o szczególnych walorach przyrodniczych prawnie chronionych w całkowitej powierzchni województwa kujawsko-pomorskiego wynosił w 2012 roku 31,8% (32,2% w 2019 roku). W obliczu intensywnych przemian stanu środowiska, niezbędne było podjęcie działań z zakresu aktywnej ochrony przyrody, w szczególności w odniesieniu do cennych siedlisk i gatunków.

Które z podejmowanych działań dotyczących zmian klimatycznych i ochrony środowiska są ze sobą komplementarne?

Projekty w zakresie ochrony przyrody są komplementarne z innymi działaniami prowadzonymi przez samorządy na rzecz ochrony środowiska i klimatu. Większość beneficjentów działań 4.5 oraz 4.6.3 realizowało lub równolegle realizuje komplementarne w znaczeniu realizacji wspólnego celu, jakim jest ochrona zasobów przyrodniczych, projekty w następujących programach: RPO WK-P 2007-2013 (np. „Utworzenie Ośrodka Edukacji Ekologicznej Górznieńsko-Lidzbarskiego Parku Krajobrazowego w Rudzie”); POIiŚ 2007-2013 (np. „Zwiększanie możliwości retencyjnych oraz przeciwdziałanie powodzi i suszy w ekosystemach leśnych na terenach nizinnych”) , EOG 2014-2020 (np. „„BIO+ - bioróżnorodni, bioświadomi, bioodpowiedzialni w województwie kujawsko-pomorskim”), PROW 2007-2013 (np. „Rekultywacja oczka wodnego wraz z zagospodarowaniem terenu w miejscowości Grzyw”) oraz środki WFOŚiGW w Toruniu. Wnioski z badań terenowych, analizy dokumentacji oraz studiów przypadku wskazują, że środki UE uzyskane w ramach Działania 4.5 oraz podziałania 4.6.3

121

stanowią istotne źródło finansowania działań podejmowanych przez gminy województwa kujawsko-pomorskiego w zakresie ochrony zasobów przyrodniczych.

122

5. Ocena wpływu5.1. Wpływ na środowisko i zrównoważony rozwój

Odnawialne źródła energiiCzy działania realizowane do tej pory w obszarze ochrony środowiska i zmian klimatu w regionie w ramach RPO WK-P przyczyniają się do rozwiązywania bądź minimalizowania problemów w tym obszarze zdiagnozowanych w Strategii EUROPA 2020?

Cel Strategii Europa 2020 dotyczący zwiększenia udziału zużycia energii pochodzącej z odnawialnych źródeł energii do 20% został zoperacjonalizowany na podstawie ustaleń tzw. pakietu energetyczno-klimatycznego przyjętego w 2009 r., wg którego w 2020 r. udział energii ze źródeł odnawialnych w końcowym zużyciu energii brutto ma w Polsce wynieść 15%, przy czym zgodnie z Krajowym Planem Działania w zakresie energii ze źródeł odnawialnych (Ministerstwo Gospodarki 2010 r.) cele sektorowe obejmują: dla energii elektrycznej - 19%, dla ciepłownictwa i chłodnictwa - 17%, dla transportu – 10%.

Projekty, których przedmiotem jest budowa lub montaż instalacji do wytwarzania energii z OZE, dofinansowane były przede wszystkim w Działaniu 3.1. Mikro i małe instalacje OZE mogły także stanowić dodatkowy element projektów z zakresu poprawy efektywności energetycznej przedsiębiorstw (Działanie 3.2) oraz budynków publicznych i mieszkalnych (Działania 3.3 i 3.5.1). Inwestycje w instalacje do produkcji energii z OZE przyczyniają się wprost do realizacji 2 celów energetyczno-klimatycznych Strategii Europa 2020: w ich efekcie następuje wzrost produkcji energii z OZE oraz ograniczenie emisji CO2.. Z kolei modernizacja sieci elektroenergetycznych, dofinansowana w 2 projektach w Działaniu 3.1, wpływa na realizację powyższego celu w sposób pośredni – projekty te tworzą potencjał – warunki techniczne do rozwoju energetyki rozproszonej opartej o OZE. Zaniechanie realizacji tego typu projektów mogłoby prowadzić w przyszłości do ograniczenia możliwości rozwoju OZE w województwie. Można także wskazać, że dzięki modernizacji sieci elektroenergetycznej oraz dzięki produkcji energii elektrycznej przez panele PV i jej wykorzystanie na miejscu poprawia się efektywność energetyczna (uniknięcie strat energii związanych z jej przeszyłem i dystrybucją), a zastosowanie OZE do produkcji energii w budynkach poprawia ich charakterystykę energetyczną - realizowany jest więc także trzeci cel energetyczno-klimatyczny Strategii Europa 2020, dotyczący poprawy efektywności energetycznej.

W jakim stopniu realizowane w 3. i 4. Osi Priorytetowej projekty realizują cele Strategii EUROPA 2020 w kontekście zmian klimatu i ochrony środowiska?

W jakim stopniu zmiany zaobserwowane w regionie w obszarze ochrony środowiska i zmian klimatu (np. wzrost liczby mikroinstalacji) są wynikiem działań realizowanych w RPO?

Które typy inwestycji możliwe byłyby do realizacji bez środków z Programu?

Większość (65%) respondentów ankiety CAWI – beneficjentów Działania 3.1 – nie zrealizowałaby projektów w przypadku nieuzyskania wsparcia ze środków RPO WK-P, natomiast około 23% z nich deklaruje, że zdecydowałaby się na realizację projektu, jednak w późniejszym czasie lub ograniczonym zakresie.

123

Wykres 13. Zestawienie odpowiedzi beneficjentów Działania 3.1 na pytanie „Czy w przypadku braku uzyskania dofinansowania z RPO WK-P zdecydowaliby się Państwo na realizację projektu?”

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

2% 23% 64% 11%

Tak, zrealizowalibyśmy ten projekt w takim samym zakresie rzeczowym i czasieTak, zrealizowalibyśmy ten projekt, ale w ograniczonym zakresieTak, jednak realizacja projektu zostałaby przesunięta w czasieNie, projekt nie zostałby zrealizowanyTrudno powiedzieć

Źródło: CAWI/CATI, N=62

Energia cieplna

Ocena skali wpływu interwencji w zakresie zwiększenia udziału energii cieplnej z OZE jest trudna ze względu na brak odpowiednich danych kontekstowych (w tym statystycznych), w szczególności inwentaryzacji liczby i mocy instalacji oraz poziomu produkcji energii cieplnej z OZE w mikro i małych, indywidualnych instalacjach. Jak wskazano w RPO WK-P, według stanu na dzień 30 maja 2014 roku, w województwie kujawsko-pomorskim funkcjonowało 1 834 instalacji kolektorów słonecznych wspartych z programu Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki „Wspieranie rozproszonych, odnawialnych źródeł energii” (liczba ta nie odzwierciedla jednak z pewnością całkowitej liczby instalacji tego typu w województwie). Przyjmując jednak tę wartość jako pewien punkt odniesienia dla spodziewanych efektów interwencji RPO WK-P, obejmujących, wg umów podpisanych do 30.06.2020 r., wsparcie w Działaniu 3.1 719 instalacji do produkcji energii cieplnej (z czego około 580 stanowią kolektory słoneczne) można oceniać, że interwencja RPO WK-P wpływa na zwiększenie skali wykorzystania kolektorów słonecznych o ok. 32% w porównaniu do programu NFOŚiGW. Ponadto również w działaniach 3.3 i 3.5.1 dofinansowano montaż instalacji do produkcji energii cieplnej z OZE w co najmniej 85 budynkach użyteczności publicznej89 (są to jednak głównie pompy ciepła oraz kotły biomasowe, w mniejszej liczbie kolektory słoneczne).

Analiza trendów z ostatniego dziesięciolecia wskazuje, iż środki publiczne stanowią kluczową determinantę rozwoju wykorzystania mikroinstalacji OZE, w tym tych służących produkcji energii cieplnej, tj. kolektorów słonecznych i pomp ciepła90 i można wnioskować, że aktualnie, przy ograniczeniu dostępności innych źródeł finansowania dla tego typu instalacji, wpływ RPO WK-P na upowszechnienie mikroinstalacji do produkcji energii cieplnej z OZE jest w województwie kujawsko-pomorskim znaczący.

89 Działanie 3.3 – 45 szt., Działanie 3.5.1 – 40 szt. wg danych wskaźnikowych, rzeczywista skala wykorzystania OZE w projektach z zakresu termomodernizacji budynków publicznych jest większa (w Działaniu 3.3 występują znaczące braki we wskaźnikach dot. OZE).90 Patrz np. Rynek kolektorów słonecznych w Polsce 2015, Instytut Energetyki Odnawialnej, Warszawa 2015.

124

Instalacje do produkcji energii elektrycznej z OZE

Zgodnie z danymi Banku Danych Lokalnych GUS, w 2016 r., który można przyjąć jako rok bazowy91 dla interwencji RPO WK-P 2014-2020, produkcja energii elektrycznej na terenie województwa kujawsko-pomorskiego wyniosła 5 261,5 GWh, z czego 3 090,7 GWh (58,7%) pochodziło z odnawialnych źródeł energii. Na poziomie kraju udział produkcji energii elektrycznej z OZE w produkcji energii ogółem wynosił w 2016 r. zaledwie 13,7%, a województwo kujawsko-pomorskie należało do trzech województw (obok podlaskiego i warmińsko mazurskiego) o najwyższym udziale produkcji energii elektrycznej z OZE oraz o było drugie co do wielkości (po województwie zachodniopomorskim) rocznego wolumenu produkcji energii z OZE. Wynikało to przede wszystkim z bardzo dobrze rozwiniętej na terenie województwa kujawsko-pomorskiego infrastruktury energetyki wodnej (wg danych URE łączna moc zainstalowana elektrowni wodnych w 2016 r. wynosiła 213 MW, w tym jedna z największych w kraju elektrownia wodna we Włocławku o mocy zainstalowanej 160 MW) oraz energetyki wiatrowej (wg danych URE łączna moc zainstalowana elektrowni wiatrowych w 2016 r. wynosiła 593 MW), a także opartej o biomasę (wg danych URE łączna moc zainstalowana elektrowni biomasowych w 2016 r. wynosiła 177 MW). Z kolei infrastrukturalny potencjał wykorzystania energii promieniowania słonecznego oraz biogazu w województwie był w 2016 r. stosunkowo niewielki (7 MW mocy zainstalowanej w PV oraz 16 MW mocy zainstalowanej biogazowni). Przytaczane dane URE nie obejmują zasadniczo mikroinstalacji (jedynie instalacje wytwarzające energię elektryczną objętą systemem świadectw pochodzenia albo systemem taryf gwarantowanych albo aukcyjnym systemem wsparcia), dlatego przedstawione poniżej rozważania nt. skali wpływu interwencji odnosić się będą wyłącznie do instalacji dofinasowanych w Działaniu 3.1 w ramach instrumentu finansowego.

Tabela 37. Moc zainstalowana [MW]instalacji odnawialnego źródła energii w województwie kujawsko-pomorskim wg stanu na dzień 31 grudnia danego roku (energia elektryczna)92

RODZAJ INSTALACJI OZE

2016 [MW]

2017 [MW]

2018 [MW]

2019 [MW]

PRZYROST % W LATACH 2016-2019

SPODZIEWANE EFEKTY IF W DZIAŁANIU 3.1 WG UMÓW PODPISANYCH DO 30.06.2020 [MW]

wykorzystująca biogaz 16,006 16,006 15,496 17,716 10,7% 0

wykorzystująca biomasę 177,225 177,225 177,225 191,025 7,8% 0

wykorzystująca energię promieniowania słonecznego

7,142 8,143 11,658 15,188 112,7%3,4

(48% wartości z 2016 r.)

wykorzystująca energię wiatru 592,55 597,11 601,41 606,035 2,3% 0

wykorzystująca hydroenergię 213,084 212,501 212,207 210,922 -1,0% 0

SUMA 1006,007 1010,985 1017,996 1040,886 3,5% 3,4 (0,3% wartości z 2016 r.)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych URE oraz danych z SL2014, stan na 30.06.2020

91 W 2016 r. był ostatnim, w którym nie były jeszcze odnotowane efekty projektów dofinansowanych w ramach 3 osi priorytetowej RPO WK-P 2014-2020.92 Dane nie uwzględniają mikroinstalacji prosumenckich, jedynie instalacje wytwarzające energię elektryczną objętą systemem świadectw pochodzenia albo systemem taryf gwarantowanych albo aukcyjnym systemem wsparcia.

125

Zasadniczo w latach 2016-2019 obserwowany jest w województwie kujawsko pomorskim dynamiczny wzrost potencjału PV, przy jednoczesnej stabilizacji w zakresie rozwoju innych typów OZE (za wyjątkiem biogazu i biomasy, dla których odnotowano niewielkie przyrosty mocy zainstalowanych w 2019 r.). W celu oceny fatycznego wpływu interwencji RPO WK-P na zmiany, należałoby odnieść efekty uzyskane na koniec okresu wdrażania dzięki projektom dofinansowanym w ramach IF w Działaniu 3.1 do faktycznego przyrostu mocy zainstalowanej w województwie w latach 2016-2023. Zmiany obserwowane w latach 2016-2019 nie są efektem interwencji RPO WK-P (zbyt niski dotychczasowy poziom kontraktacji środków oraz zbyt wczesny etap wdrażania projektów dofinansowanych ramach IF). Można jednak zauważyć, że oczekiwane na podstawie umów zawartych do 30 czerwca 2020 r. efekty realizacji projektów dofinansowanych w Działaniu 3.1 w ramach IF, obejmujące dodatkową zdolność wytwarzania energii elektrycznej z OZE (PV) na poziomie 4,3 MW, odpowiadają przyrostowi mocy zainstalowanej PV w województwie kujawsko-pomorskim o 61% w odniesieniu do stanu z 2016 r., a całkowitej mocy zainstalowanej instalacji opartych o odnawialne źródła energii – o 0,4%.

Wzrost liczby mikroinstalacji fotowoltaicznych

W 3 osi RPO WK-P do końca czerwca 2020 r. wsparciem objęto budowę 2 044 szt. mikroinstalacji PV o łącznej mocy 12,7 MW (spodziewane efekty powinny być znacznie większe po rozstrzygnięciu ostatniego naboru dla mikroinstalacji, który został przeprowadzony w 2020 r.).

W ramach drugiego kluczowego programu wparcia dla mikroinstalacji PV, jakim jest rządowy program „Mój prąd”, wg stanu na dzień 15 września 2020 (licząc od początku programu, tj. od 30.08.2019 r.), w województwie kujawsko-pomorskim przyznano dofinansowanie dla 2 953 instalacji fotowoltaicznych o łącznej mocy 17,6 MW93, czyli o około 45% więcej niż w RPO WK-P. Jak wskazują jednak przedstawiciele samorządów, prawdopodobnie to właśnie efekt popularyzacyjny pierwszych projektów dofinansowanych w Działaniu 3.1, w powiązaniu ze wzrostem cen energii elektrycznej w 2019 r., przyczynił się do dużego zainteresowania rządowym programem „Mój prąd” wśród mieszkańców województwa.

Dokładne określenie wkładu RPO WK-P w przyrost całkowitej liczby mikroinstalacji PV w województwie kujawsko-pomorskim jest utrudnione, ponieważ publikowane przez URE statystyki dotyczące dotyczą poziomu całego kraju oraz poziomu poszczególnych operatorów systemu dystrybucyjnego (OSD) i obejmują tylko lata 2018 i 201994. Z danych publikowanych przez URE wynika, że w 2019 r. nastąpił bardzo dynamiczny wzrost liczby mikroinstalacji fotowoltaicznych w całym kraju, w tym także na obszarach działania ENEA i ENERGA, które obejmują m.in. województwo kujawsko-pomorskie. Podobnej skali wzrosty przewiduje się także na 2020 rok. Warto podkreślić, że wg danych URE na koniec 2019 r. całkowita moc zainstalowana mikroinstalacji fotowoltaicznych w Polsce wyniosła 990 MW, podczas gdy pozostałych, większych instalacji PV – 477 MW, co oznacza, że to właśnie mikroinstalacje stanowiły większość łącznej mocy zainstalowanej w fotowoltaice w Polsce.

93 Na podstawie danych NFOŚiGW.94 Wykonawca wystąpił do URE o przekazanie danych dla województwa kujawsko-pomorskiego, jednak do czasu opracowania Raportu nie udało się tych danych uzyskać.

126

Tabela 38. Liczba i moc zainstalowana mikroinstalacji w Polsce w latach 2018-2019

RODZAJ MIKROINSTALACJI

LICZBA MIKROINSTALACJI W 2018 R. [SZT.]{A}

LICZBA MIKROINSTALACJI W 2019 R. [SZT.]{B}

PRZYROST LICZBY MIKROINSTALACJI MIĘDZY 2018 A 2019 R. [SZT.]{B-A}

ŁĄCZNA MOC ZAINSTALOWANA [MW] W 2018 R.{C}

ŁĄCZNA MOC ZAINSTALOWANA [MW] W 2019 R.{D}

PRZYROST MOCY ZAINSTALOWANEJ MIĘDZY 2018 A 2019 R. [MW]{D-C}

wykorzystująca biogaz inny niż biogaz rolniczy

3 5 2 0,073 0,024 -0,049

wykorzystująca biogaz rolniczy 16 25 9 0,420 0,665 0,245wykorzystująca biomasę 4 5 1 0,142 0,173 0,031wykorzystująca promieniowanie słoneczne

55 098 155 189 100 091 344,239 990,506 646,267

wykorzystująca promieniowanie słoneczne/ wiatrowa

29 40 11 0,181 0,359 0,178

wiatrowa 68 73 5 0,370 0,384 0,014wodna 284 289 5 8,038 8,258 0,220

SUMA 55 502 155 626 100 124 353,463 1 000,369 646,906Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych URE

Tabela 39. Ilość prosumentów i energii elektrycznej wprowadzonej przez nich do sieci w Polsce w latach 2018-2019

NAZWA OPERATORA SYSTEMU DYSTRYBUCYJNEGO

LICZBA PROSUMENTÓW W 2018 R. [SZT.]{A}

LICZBA PROSUMENTÓW W 2019 R. [SZT.]{B}

PRZYROST LICZBY PROSUMENTÓW MIEDZY 2018 A 2019 R. [SZT.]{B-A}

ŁĄCZNA ILOŚĆ ENERGII ELEKTRYCZNEJ WPROWADZONEJ PRZEZ PROSUMENTA DO SIECI W 2018 R. [MWH]{C}

ŁĄCZNA ILOŚĆ ENERGII ELEKTRYCZNEJ WPROWADZONEJ PRZEZ PROSUMENTA DO SIECI W 2019 R. [MWH]{D}

PRZYROST ILOŚCI ENERGII ELEKTRYCZNEJ WPROWADZONEJ PRZEZ PROSUMENTA DO SIECI W MIĘDZY 2018 A 2019 R. [MWH]{D-C}

ENEA Operator sp. z o.o.6 285 18 625 12 340 22 167 48 730 26 563

ENERGA-OPERATOR S.A. 9 148 26 696 17 548 26 217 59 434 33 217

Pozostali operatorzy 35 830 103 987 68 157 81 986 216 169 134 183

SUMA 51 263 149 308 98 045 130 370 324 333 193 963Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych URE

Przyjmując w największym uproszczeniu, że:

na obszar województwa kujawsko-pomorskiego przypada około 17% długości sieci OSD ENERGA oraz około 10% długości sieci OSD ENEA, a w tej proporcji przyrost liczby prosumentów w 2019 r. w województwie kujawsko pomorskim można szacować na ok. 4 217 szt., a całkowitą liczbę mikroinstalacji na koniec 2019 r. – na ok. 6400 szt.,

127

osiągnięta na podstawie zatwierdzonych wniosków o płatność do końca czerwca 2020 r. liczba mikroinstalacji PV, wynosząca 668 szt.95, została przyłączona do sieci głównie w 2019 r.,

można oceniać, że w 2019 r. wkład RPO WK-P odpowiadał około 16% liczby nowych mikroinstalacji podłączonych do sieci na terenie województwa kujawsko-pomorskiego. Biorąc zaś pod uwagę całkowitą liczbę mikroinstalacji dofinansowanych w Działaniu 3.1 (1 974 szt. dofinansowanych instalacji PV, z których 668 szt. zostało już zrealizowanych, a pozostałe są w realizacji lub dopiero będą instalowane) można szacować, że liczba ta odpowiada około 31% całkowitej liczby mikroinstalacji w 2019 r. Wkład RPO WK-P należy ocenić jako istotny, przy czym jak dotąd większą skalę efektów notuje się w ramach programu „Mój prąd”. Realną skalę wpływu należałoby oszacować na koniec okresu wdrażania, po zakończeniu realizacji wszystkich projektów, uwzględniając przyrost całkowitej liczby mikroinstalacji w latach 2016-2023 oraz efekty innych programów, w tym w szczególności programu „Mój prąd” oraz wcześniejszego programu NFOŚiGW „Prosument” (realizowanego w latach 2015-2017).

Produkcja energii elektrycznej z OZEW rozważaniach nt. wpływu interwencji na realizację celów wynikających ze Strategii Europa 2020, a także zapisanych w samym RPO WK-P istotniejszym niż moc zainstalowana wskaźnikiem jest wolumen energii produkowanej przez wsparte instalacje, ponieważ różne typy instalacji mają różną produktywność z 1 MW, w tym instalacje fotowoltaiczne charakteryzują się relatywnie najniższą, w porównaniu z innymi typami instalacji, produktywnością wyrażaną w MWh/MW/rok. Osiągnięty w wyniku interwencji RPO WK-P oraz prognozowany poziom produkcji energii elektrycznej z OZE zestawiono w tabeli poniżej.

Tabela 40. Produkcja energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych w instalacjach wspartych w poszczególnych działaniach 3 osi priorytetowej RPO WK-P [MWhe/rok]

DZIAŁANIEWARTOŚĆ OSIĄGNIĘTADO 30.06.2020

WARTOŚĆ OCZEKIWANANA PODSTAWIE UMOWY Z FUNDUSZEM FUNDUSZY

WARTOŚĆ OCZEKIWANANA PODSTAWIE UMÓW Z ODBIORCAMI KOŃCOWYMI ZAWARTYCH DO 30.06.2020

Działanie 3.1 – Instrument Finansowy 0 0 4 73096

Działanie 3.1 - Mikroinstalacje 2 851,5 Nie dotyczy 12 763,5Działanie 3.2 - Instrument Finansowy Brak danych 0 Brak danychDziałanie 3.3 - Termomodernizacja budynków publicznych

1,05 Nie dotyczy 364,597

Działanie 3.5.1 Termomodernizacja budynków publicznych

100,0 Nie dotyczy 409,798

SUMA 2 952,65 0 18 267,7Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z SL2014, stan na 30.06.2020

Osiągnięty oraz oczekiwany wolumen produkcji energii elektrycznej z OZE wygenerowanej w instalacjach wspartych w 3 osi RPO WK-P odpowiada 0,1% i 0,6% wolumenu produkcji energii

95 W tym 656 szt. w Działaniu 3.1, 3 szt. w Działaniu 3.3 oraz 9 szt. w Działaniu 3.5.1.96 Oszacowanie własne przy założeniu produktywności farmy fotowoltaicznej na poziomie 1100 MWh/MW/rok.97 Wartość skorygowana w stosunku do agregatu z SL 2014 ze względu na występujące błędy (np. przypisanie energii cieplnej jako energii elektrycznej, znaczne zawyżenie wartości).98 J.w.

128

elektrycznej z OZE w województwie kujawsko-pomorskim w roku bazowym 2016 (3 090,7 GWh wg danych GUS BDL). Należy jednak podkreślić, że skala efektów może się istotnie zwiększyć po rozstrzygnięciu ostatniego konkursu w Działaniu 3.1 oraz podpisaniu kolejnych umów w ramach instrumentu finansowego w Działaniu 3.1.

Analizując trend wieloletni wartości wskaźnika Udział produkcji energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych w produkcji energii elektrycznej ogółem w województwa kujawsko-pomorskim, na obecnym etapie nie można mieć pewności co do możliwości zakładanej w programie na 2023 r. wartości docelowej na poziomie 64,07%. W latach 2013-2015 następował wzrost wartości wskaźnika (w latach 2014-2015 zakładana wartość docelowa została nawet przekroczona), co może być efektem miedzy innymi interwencji podejmowanych w perspektywie finansowej 2007-2013. W latach 2016-2018 widoczny jest spadek wartości wskaźnika. Analiza danych składowych, na bazie których obliczany jest Udział produkcji energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych w produkcji energii elektrycznej ogółem pokazuje, że obserwowane tendencje nie wynikają zasadniczo ze spadku poziomu produkcji energii z OZE, a z obserwowanej większej dynamiki wzrostu produkcji energii z nośników nieodnawialnych niż z nośników odnawialnych.

Wykres 14. Udział energii odnawialnej w produkcji energii elektrycznej ogółem w województwie kujawsko-pomorskim w latach 2012-2018 [%]

2012 2013 2014 2015 2016 2017 20180

10

20

30

40

50

60

70

80

58.763.1

65.868.6

58.7

51.448.7

%

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS BDL

129

Wykres 15. Produkcja energii elektrycznej z odnawialnych nośników energii oraz z innych źródeł w województwie kujawsko-pomorskim w latach 2012-2018 [GWh]

2012 2013 2014 2015 2016 2017 20180

500

1,000

1,500

2,000

2,500

3,000

3,500

4,000

Produkcja energii elektrycznej z nośników odnawialnychLinear (Produkcja energii elektrycznej z nośników odnawialnych)Produkcja energii elektrycznej z innych źródełLinear (Produkcja energii elektrycznej z innych źródeł)

GWh

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS BDL

Potencjalny wkład interwencji RPO WK-P 2014-2020 w przyrost wartości wskaźnika rezultatu Udział produkcji energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych w produkcji energii elektrycznej ogółem można obecnie szacować na 0,3 punktu procentowego (zastrzeżeniem jak powyżej, dotyczącym możliwego zwiększenia skali efektów w wyniku planowanego podpisania kolejnych umów w Działaniu 3.1). Choć skala wpływu wydaje się niewielka, to trzeba uwzględnić, że w przypadku województwa kujawsko-pomorskiego bazowy Udział produkcji energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych w produkcji energii elektrycznej ogółem z 2016 r. jest na tyle wysoki, że trudno oczekiwać jego istotnego zwiększenia w wyniku interwencji RPO WK-P, biorąc pod uwagę skalę zaangażowanych środków finansowych. Dlatego przy ocenie końcowych efektów interwencji należałoby odnosić się raczej do wkładu w obserwowane zmiany, tj. wkładu programu w obserwowany między 2016 a 2023 okiem przyrost produkcji energii z OZE w województwie. Na chwilę obecną przeprowadzenie tego typu analiz nie jest jednak możliwe (ostatnie dane GUS obejmują rok 2018).

Sieci elektroenergetyczne

Choć w diagnozie sytuacji opisanej w RPO WK-P2014-2020 nie wskazano wyraźnie na problemy w zakresie stanu sieci elektroenergetycznych, to analiza dokumentów strategicznych na poziomie krajowym oraz publikacji branżowych wskazuje na to, że jednym z zasadniczych ograniczeń dla rozwoju wykorzystania OZE do produkcji energii elektrycznej jest zły stan sieci elektroenergetycznych na terenie kraju, wpływający na możliwości przyłączenia nowych jednostek wytwórczych oraz powodujący duże straty energii na jej przesyle i dystrybucji. W związku z dużymi potencjalnymi wahaniami napięć, możliwości przyłączenia OZE do sieci są ograniczone, gdyż powodują występowanie przerw w dostawie energii elektrycznej dla mieszkańców i innych odbiorców, a w skrajnych przypadkach mogą stwarzać zagrożenie dla życia, bądź zdrowia ludzkiego. Na terenie województwa kujawsko-pomorskiego, w którym udział produkcji energii elektrycznej z OZE jest już

130

bardzo wysoki, zaniechanie modernizacji sieci SN i NN mogłoby prowadzić do ograniczenia możliwości dalszego rozwoju energetyki odnawialnej, w szczególności prosumenckiej.

Dofinansowane w Działaniu 3.1 dwa projekty obejmujące modernizację i budowę sieci elektroenergetycznych średniego napięcia stanowią co prawda kroplę w morzu potrzeb w zakresie modernizacji sieci dystrybucyjnej energii elektrycznej (długość sieci wybudowanej lub zmodernizowanej przy wsparciu ze środków RPO WK-P stanowi ułamek procenta długości sieci należących do spółek OSD działających na terenie województwa), jednak jest to też ważny krok w stronę zwiększania potencjału tych sieci i rozwoju energetyki rozproszonej opartej o OZE. Analiza dokumentacji projektowej oraz informacje pozyskane w czasie wywiadu z jednym z beneficjentów wskazują, że lokalizacja i zakres projektów zostały dostosowane do realnych perspektyw i prognoz rozwoju energetyki odnawialnej w województwie. Jednocześnie obaj operatorzy podkreślają potrzebę dalszych prac modernizacyjnych i zgłaszają gotowość realizacyjną kolejnych projektów zwiększających zdolności przyłączenia jednostek OZE (na przyszłą perspektywę finansową).

Tabela 41. Długość linii w majątku OSD działających na terenie województwa kujawsko-pomorskiego

OSD

CAŁKOWITA DŁUGOŚĆ LINII [KM]

(W NAWIASIE NA TERENIE WOJ. KUJ.- POM.)

DŁUGOŚĆ LINII WYBUDOWANYCH LUB ZMODERNIZOWANYCH W DZIAŁANIU 3.1 [KM]

(W NAWIASIE % DŁUGOŚCI SIECI DYSTRYBUCYJNEJ DANEGO OPERATORA NA TERENIE WOJ. KUJ.- POM.)

ENEA Operator 101 661 (9 41899) 7,58 (0,08%)

ENERGA Operator 184 786 (32 071) 100,18 (0,3%)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych dostępnych w domenie publicznej oraz danych z SL2014, stan na 30.06.2020

Uzyskane w efekcie realizacji projektów 59,23 MW dodatkowej zdolności przyłączenia nowych mocy OZE do sieci elektroenergetycznej odpowiada 6% całkowitej mocy instalacji OZE (z wyłączeniem mikroinstalacji), podłączonych do sieci elektroenergetycznej w województwie kujawsko-pomorskim na koniec 2016 r. (1 GW wg danych URE, wartość nie uwzględnia mikroinstalacji prosumenckich).

Ocena wykorzystania potencjału OZE w regionie

Czy wykorzystano potencjał odnawialnych źródeł energii w regionie? W jakim stopniu został on wykorzystany? Na wsparcie których typów OZE należy położyć większy nacisk w przyszłym okresie finansowania?

Szczegółowej analizy potencjału województwa w zakresie wykorzystania OZE dokonano w 2010 r. w ramach opracowania „Odnawialne źródła energii – zasoby i możliwości wykorzystania na terenie województwa kujawsko-pomorskiego” , przygotowanego przez Kujawsko-Pomorskie Biuro Planowania Przestrzennego i Regionalnego we Włocławku. Analiza ta wskazuje na istnienie bardzo dużego naturalnego i ekonomicznego potencjału dla energetyki wodnej i wiatrowej, a także opartej o biomasę rolniczą.

Stopień wykorzystania potencjału energetyki wodnej był już w 2010 r. w województwie bardzo wysoki (sytuacja nie zmieniła się znacząco od tamtego czasu). Także potencjał rozwoju energetyki wiatrowej, związany z dobrymi warunkami wiatrowymi w regionie, został w wysokim stopniu dobrze zagospodarowany – w 2016 r. funkcjonowały farmy wiatrowe o łącznej mocy 592 MW, co

99 Długość linii SN na obszarze działalności Oddziału Dystrybucji Bydgoszcz.

131

odpowiadało 10% mocy wszystkich elektrowni wiatrowych w kraju (wg danych URE, stan na 31 grudnia 2019 r.). Intensywny rozwój energetyki wiatrowej w województwie nastąpił jeszcze przed rozpoczęciem wdrażania RPO WK-P i już wtedy zdecydowano się wprowadzić istotne ograniczenia możliwości lokalizacji tego typu instalacji w województwie (oddalenie od terenów chronionych oraz zabudowanych) oraz nie udzielać wsparcia dla tego typu instalacji ze środków UE w ramach RPO WK-P. Decyzja ta związana była przede wszystkim z obserwowanym negatywnym wpływem bardzo rozpowszechnionych już w województwie elektrowni wiatrowych na walory krajobrazowe oraz środowisko przyrodnicze, w tym na obszary i gatunki chronione. W najnowszym planie zagospodarowania przestrzennego dla województwa wskazano strefy, w których wiatraki mogą i powinny być lokowane (m.in. wzdłuż autostrady A1). Interwencja RPO WK-P nie miała wpływu na zwiększenie wykorzystania potencjału energetyki wodnej i wiatrowej, a od 2016 r. także poza programem nie notuje się większych postępów w tym zakresie (wg danych URE w latach 2015-2019 nie odnotowano wzrostu mocy elektrowni wodnych, a przyrost mocy w elektrowniach wiatrowych w województwie wyniósł już tylko 13,5 MW). Wpływ na te sytuację miały nie tylko uwarunkowania wewnątrzwojewódzkie, ale także krajowe, w szczególności niewydolność dotychczasowego systemu wsparcia opartego na świadectwach pochodzenia (tzw. „zielnych certyfikatach”), oraz przedłużający się do grudnia 2017 r. proces notyfikacji tego nowego systemu wsparcia w KE (wprowadzonego nowelizacją z 2015 r.), wprowadzenie w 2016 r. przepisów istotnie ograniczających możliwość lokalizacji oraz rentowność inwestycji w energetykę wiatrową100, trudności w przeprowadzaniu pierwszych aukcji w nowym systemie, w końcu procedowanie kolejnej nowelizacji ustawy OZE (zawierającej m.in. rozstrzygnięcia w zasadniczym dla możliwości skorzystania ze wsparcia w POIiŚ obszarze łączenia pomocy publicznej na cele inwestycyjne z pomocą operacyjną) zakończone jej przyjęciem dopiero w czerwcu 2018 r. Opisana sytuacja stanowiła istotną barierę dla planowania i realizacji nowych inwestycji w jednostki wytwarzania energii elektrycznej z wiatru. W przyszłości, biorąc pod uwagę przyjęte już obostrzenia dotyczące lokalizacji wiatraków, a jednocześnie zmiany systemowe w zakresie wsparcia operacyjnego dla produkcji energii elektrycznej z OZE, można przewidywać raczej umiarkowany rozwój farm wiatrowych w województwie.

Jako jeden z większych potencjałów rynkowych w województwie, choć w 2010 r. marginalnie wykorzystywany, miała energetyka oparta na biogazie, zarówno z odpadów organicznych, zwierzęcych, jak i z osadów ściekowych. Wskazano przy tym jednocześnie na kluczowe bariery rozwoju tego sektora, do których należy wysoki koszt inwestycyjny oraz problemy z lokalizacją instalacji ze względu na opór społeczny. Wg danych URE do roku 2016 w województwie kujawsko-pomorskim powstały biogazownie o łącznej mocy 16 MW, a w latach 2016-2019 odnotowano przyrost na poziomie zaledwie 1,7 MW (prawdopodobnie maksymalnie 2 instalacje). Jest to związane z jednej strony z istnieniem wspomnianych barier, z drugiej strony z opisaną wcześniej niestabilną sytuacją prawną w zakresie wsparcia ustawowego dla produkcji energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych. W ramach RPO WK-P nie dofinansowano jak dotąd ani jednej instalacji lub mikroinstalacji biogazowej. Biorąc pod uwagę względną stabilizację prawną w zakresie systemu wsparcia dla produkcji energii elektrycznej z OZE, a także plany strategiczne rządu i spółek skarbu państwa dotyczące rozwoju sektora biogazu, szczególnie w kontekście produkcji biometanu101, w kolejnej perspektywie finansowej UE można oczekiwać większej skali aktywności inwestycyjnej w zakresie rozwoju biogazowni na terenie województwa. W tym kontekście należałoby rozważyć

100 Ustawa z dnia 20 maja 2016 r. o inwestycjach w zakresie elektrowni wiatrowych (Dz.U. 2016 poz. 961).101 Patrz np. https://www.cire.pl/item,204314,1,0,0,0,0,0,pgnig-chce-wspolpracy-z-orlenem-jeszcze-przed-fuzja-pierwsze-projekty-ostroleka-i-biogazownie.html.

132

położenie w RPO WK-P większego nacisku na wparcie tego typu instalacji, które – pomimo wysokiego kosztu inwestycyjnego oraz znacznych kosztów operacyjnych – charakteryzują się też bardzo wysoką, w szczególności w porównaniu z PV, produktywnością (ok. 8 tys. MWh/MW/rok), stabilnością generacji energii oraz efektywnością energetyczną dzięki zastosowaniu skojarzonej produkcji energii elektrycznej i cieplnej w jednostkach wysokosprawnej kogeneracji. Należałoby także rozważyć możliwość dofinansowania biometanowni (tj. biogazowni służących produkcji biometanu na cele wykorzystania jako biopaliwo w transporcie lub zatłaczania do sieci gazowej po uszlachetnieniu).

Przeprowadzone w 2010 r. analizy wskazywały istnienie w regionie dużego potencjału wykorzystania biomasy rolniczej na cele energetyczne, w szczególności na cele energetyki cieplnej. Praktycznie na terenie całego regionu istnieją korzystne warunki rozwoju energetyki w oparciu o któryś z rodzajów biomasy, a dostępny potencjał pozwalałby na zaspokojenie potrzeb znaczącej liczby mieszkańców. Wskazano jednocześnie na szereg barier w zakresie energetycznego wykorzystania biomasy, do których należą czynniki ekonomiczne (rośliny energetyczne „przegrywają w konkurencji o glebę” z innymi tradycyjnymi uprawami mającymi bardzo podobne wymagania glebowe, a zapewniającymi pewność dochodów przy znacznie niższym ryzyku rynkowym), w wielu przypadkach konieczność stosowania / montażu specjalistycznych urządzeń grzewczych, które zazwyczaj trudno wykorzystać przy zmianie na inny rodzaj paliwa, a także czynniki przyrodniczo-prawne (pewne rodzaje biomasy nie mogą być pozyskiwane w niektórych obszarach chronionych). Brak jest dostępu do danych nt. aktualnego poziomu rozwoju energetyki cieplnej opartej na biomasie w województwie kujawsko-pomorskim. W Działaniu 3.1 wsparto zaledwie kilka tego typu mikroinstalacji (w ramach 2 projektów). W odniesieniu do wykorzystania biomasy na cele produkcji energii elektrycznej, w 2016 r. moc zainstalowana instalacji wykorzystujących biomasę w regionie wynosiła 177 MW i do 2019 r. wzrosła do 191 MW (wzrost o 7,8%), jednak nie miała na to wpływu interwencja RPO WK-P.

Wg analiz przeprowadzonych w 2010 r., energetyka słoneczna charakteryzowała się jednym z niższych potencjałów w województwie kujawsko-pomorskim, jednak z racji ogromnego postępu technologicznego (zwłaszcza w przypadku fotowoltaiki) oraz znikomego w owym czasie poziomu wykorzystania posiadała obiecujące perspektywy szybkiego rozwoju, zwłaszcza w systemach rozproszonych zlokalizowanych bezpośrednio u odbiorcy (przede wszystkim w nowym budownictwie indywidualnym). Prognozy te rzeczywiście się sprawdziły – w latach 2016-2019 największą skalę wzrostu mocy wytwórczych OZE, zarówno w województwie, jak i na ternie całego kraju, odnotowano właśnie dla instalacji i mikroinstalacji fotowoltaicznych. Istotny wkład w obserwowane zmiany miało niewątpliwie wsparcie udzielone ze środków RPO WK-P. Pomimo tak intensywnego wzrostu mocy i produkcji energii przez instalacje PV, potencjał rozwoju tego typu instalacji nie został jeszcze zagospodarowany i w nadchodzących latach będzie nadal istniał popyt na wsparcie publiczne w tym zakresie. Wsparciu instalacji PV powinno jednak równolegle towarzyszyć wsparcie na modernizację sieci elektroenergetycznych (w kontekście rozwoju mikroinstalacji – w szczególności linii niskiego i średniego napięcia), ponieważ jest ona niezbędna dla możliwości przyłączenia nowych jednostek wytwórczych. Jednocześnie należałby bacznie obserwować dynamicznie rozwijający się rynek fotowoltaiczny – od kilku lat następuje bardzo znaczny potęp technologiczny w zakresie PV oraz obserwuje się znaczny spadek cen tych technologii. Możliwe więc, że w perspektywie kilku lat nie będzie już potrzebne wsparcie dotacyjne dla tego typu instalacji (staną się one rentowne bez wsparcia), aczkolwiek prawdopodobnie nadal zasadne byłoby zaoferowanie preferencyjnego instrumentu zwrotnego.

133

Wg analiz K-PBPP, najmniejszy potencjał rynkowy cechował energetykę geotermalną, która posiadała paradoksalnie jeden z największych potencjałów teoretycznych skumulowanej energii. Jednak z racji ogromnych kosztów badań geologicznych, niezbędnych do dokładnego określenia możliwości wykorzystania zasobów, geotermia miała znikomy udział w ogólnym bilansie realnego potencjału energetycznego odnawialnych źródeł energii w województwie kujawsko-pomorskim. W Działaniu 3.1 RPO WK-P nie wsparto ani jednej instalacji geotermalnej, element wykorzystania energii geotermalnej pojawił się natomiast w pojedynczych projektach z Działania 3.3 oraz 3.5.1 jako element termomodernizacji budynków publicznych (wykorzystanie energii geotermalnej w pompie ciepła)102. Ze względu na wysokie koszty rozwoju energetyki geotermalnej możliwości wsparcia tego typu inwestycji w ramach RPO są ograniczone, istotną rolę będzie tu raczej odgrywać wsparcie dostępne na poziomie krajowym. W obecnej perspektywie finansowej w ramach POIiŚ 2014-2020 dotację w wysokości 19,5 mln zł uzyskał projekt „Budowa ciepłowni geotermalnej w Toruniu, wykorzystującej istniejące otwory TG-1 i TG-2”.

Podsumowując powyższe rozważania oraz uwzględniając opinie przedstawicieli instytucji zaangażowanych we wdrażanie RPO WK-P, wyrażone w czasie wywiadów indywidualnych, można ocenić, że potencjał energetyki wodnej i wiatrowej w województwie jest już od wielu lat w wysokim stopniu wykorzystywany, natomiast niewystarczający poziom wykorzystania potencjału obserwuje się w odniesieniu do wykorzystania biomasy, biogazu i energii geotermalnej na cele energetyczne. W ciągu ostatnich 2-3 lat znacznie wzrosło wykorzystanie potencjału energii słonecznej, szczególnie do produkcji energii elektrycznej, w tym przy udziale RPO WK-P. Tendencja wzrostowa dla fotowoltaiki, zgodnie z trendami krajowymi i ogólnoświatowymi, powinna się utrzymywać w nadchodzących latach i nadal istnieje spory potencjał wzrostu w tym zakresie w województwie kujawsko-pomorskim. W przyszłym okresie finansowania zasadne wydaje się utrzymanie w ramach RPO WK-P wsparcia dla energetyki opartej o energię promieniowania słonecznego, przy czym forma i wysokość wsparcia powinna być dostosowana do zmieniających się dynamicznie uwarunkowań rynkowych103. Większy nacisk należałoby natomiast położyć na stymulowanie rozwoju biogazowni i biometanowni oraz ciepłowni i elektrociepłowni biomasowych. Niezbędna wydaje się także kontynuacja wsparcia dla modernizacji sieci elektroenergetycznych w celu zwiększenia możliwości przyłączania jednostek OZE, w tym mikroinstalacji prosumenckich do sieci NN i SN. W kontekście wysokiego udziału elektrowni wiatrowych oraz dynamicznie rosnącego udziału fotowoltaiki (w tym mikroinstalacji prosumenckich) – a więc źródeł pogodozależnych, charakteryzujących się niestabilnością generacji – należałoby rozważyć także możliwość udzielania wsparcia dla instalacji służących magazynowaniu energii wytworzonej ze źródeł odnawialnych, np. magazynów sieciowych, których lokalizacja skorelowana byłaby z rozwojem mikroinstalacji OZE, służących do stabilizacji napięcia na sieci w sytuacji, gdy generacja przewyższa pobór.

Efektywność energetycznaCzy działania realizowane do tej pory w obszarze ochrony środowiska i zmian klimatu w regionie w ramach RPO WK-P przyczyniają się do rozwiązywania bądź minimalizowania problemów w tym obszarze zdiagnozowanych w Strategii EUROPA 2020?

102 Projekt RPKP.03.03.00-04-0017/17 „Termomodernizacja budynku DPS w Kamieniu Krajeńskim prowadzonego przez Zgromadzenie Sióstr św. Elżbiety”.103 W przypadku dużych instalacji fotowoltaicznych, przy intensywnym wzroście liczby tego typu elektrowni, wymagającym zagospodarowania dużego areału na instalacje o relatywnie niewielkiej produktywności, należałoby jednak uwzględniać także potrzebę ochrony krajobrazu i ładu przestrzennego.

134

Projekty obejmujące głęboką termomodernizację budynków (Działania 3.3 i 3.5.1) oraz poprawę efektywności energetycznej przedsiębiorstw (Działanie 3.2), ze swojej natury przyczyniają się wprost do realizacji celów energetyczno-klimatycznych Strategii Europa 2020, ponieważ w ich efekcie następuje zmniejszenie zapotrzebowania na energię i ograniczenie emisji CO2. Blisko połowa projektów dofinansowanych w Działaniach 3.3 i 3.5.1 realizuje także trzeci cel Strategii, związany ze wzrostem wykorzystania OZE poprzez zastosowanie mikro i małych instalacji OZE do ogrzewania budynków (pompy ciepła, kolektory słoneczne, kotły biomasowe) oraz PV do produkcji energii elektrycznej).

W jakim stopniu realizowane w 3. i 4. Osi Priorytetowej projekty realizują cele Strategii EUROPA 2020 w kontekście zmian klimatu i ochrony środowiska?

W jakim stopniu zmiany zaobserwowane w regionie w obszarze ochrony środowiska i zmian klimatu (np. wzrost liczby mikroinstalacji) są wynikiem działań realizowanych w RPO? Które typy inwestycji możliwe byłyby do realizacji bez środków z Programu?

Cel Strategii Europa 2020, obejmujący zwiększenie o 20% efektywności energetycznej do 2020 r., przekłada się na następujące cele strategiczne RPO WK-P:

w ramach PI 4b Promowanie efektywności energetycznej i korzystania z odnawialnych źródeł energii w przedsiębiorstwach: zwiększona efektywność energetyczna przedsiębiorstw poprzez racjonalizację wykorzystania energii i ograniczenie strat energii w przedsiębiorstwach; w programie założono, że wartość wskaźnika rezultatu strategicznego Zużycie energii elektrycznej na 1 mln zł PKB spadnie w 2023 r. do poziomu 0,09 GWh wobec poziomu bazowego 0,11 z 2011 r.;

w ramach PI 4c Wspieranie efektywności energetycznej, inteligentnego zarządzania energią i wykorzystywania odnawialnych źródeł energii w budynkach publicznych, i w sektorze mieszkaniowym; w programie założono, że wartość wskaźnika rezultatu strategicznego Sprzedaż energii cieplnej na cele komunalno-bytowe ogółem spadnie w 2023 r. do poziomu 7 907 725 GJ/rok wobec poziomu bazowego 9 989 713 GJ/rok z 2012 r.

Energia elektryczna

Analizując trend wieloletni wartości wskaźnika Zużycie energii elektrycznej na 1 mln zł PKB w województwie kujawsko-pomorskim, na obecnym etapie nie można mieć pewności co do możliwości osiągnięcia zakładanej w programie na 2023 r. wartości docelowej na poziomie 0,09 GWh . W roku 2013 nastąpił spadek wartości wskaźnika do poziomu 0,10 GWh, wynikający ze spadku zużycia energii przy jednoczesnym wzroście PKB, następnie poziom utrzymywał się do 2017 r. (brak dostępu do bardziej aktualnych danych). Istotna zmiana nastąpiła więc jeszcze przed okresem, w którym mogły być widoczne efekty interwencji RPO WK-P 2014-2020. Analiza danych składowych, na bazie których obliczany jest wskaźnik pokazuje, że obserwowana stabilizacja wartości wskaźnika wynika z równoległego wzrostu PKB oraz zużycia energii, w tym najmniejszy przyrost zużycia energii w latach 2012-2018 odnotował sektor gospodarstw domowych (+3%), a największy – sektor przemysłowy (+18%). W skali województwa w latach 2014-2017 nie udało się osiągnąć efektu oddzielenia wzrostu gospodarczego od wzrostu zużycia energii (decoupling).

135

Wykres 16. Zużycie energii elektrycznej na 1 mln zł PKB w województwie kujawsko-pomorskim w latach 2011-2017 [GWh]

2011 2012 2013 2014 2015 2016 20170.00

0.02

0.04

0.06

0.08

0.10

0.12

0.11 0.11

0.10 0.10 0.10 0.10 0.10

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS BDL

Wykres 17. Zużycie energii elektrycznej wg sektorów w województwie kujawsko-pomorskim w latach 2011-2018 [GWh]

2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 20180

1,000

2,000

3,000

4,000

5,000

6,000

7,000

8,000

9,000

7,688 7,578 7,461 7,5257,863

8,260 8,370 8,549

3,540 3,535 3,573 3,433 3,740 3,945 4,082 4,177

2,084 2,059 1,987 2,181 2,182 2,309 2,264 2,308

* pozostałe zużycie nie obejmuje sektorów transportu, energetyki i rolnictwa (danych dal tych sektorów nie przedstawiono na obecnym wykresie)

ogółem Linear (ogółem) sektor przemysłowy

Linear (sektor przemysłowy) pozostałe zużycie* Linear (pozostałe zużycie*)

GWh

* pozostałe zużycie nie obejmuje sektorów transportu, energetyki i rolnictwa (nie przedstawiono na obecnym wykresie)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS BDL.

136

Wykres 18. Produkt krajowy brutto (PKB) w województwie kujawsko-pomorskim w latach 2011-2017 [mln zł]

2011 2012 2013 2014 2015 2016 201740,000

50,000

60,000

70,000

80,000

90,000

69,72272,092

73,88076,079

79,75582,345

87,222

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS BDL

Potencjalny wkład projektów dofinasowanych w Działaniu 3.2 na zmianę wartości wskaźnika Zużycie energii elektrycznej na 1 mln zł PKB, a także na realizację celu szczegółowego zwiększenia efektywności energetycznej przedsiębiorstw, należy na obecnym etapie ocenić jako marginalny: w ramach IF dofinansowano zaledwie 2 projekty (brak danych odnośnie skali oczekiwanych efektów tych projektów), a dekoniunktura gospodarcza związana z epidemią COVID-19 nie pozwala na optymistyczne prognozy odnośnie zwiększenia w najbliższym czasie inwestycji przedsiębiorstw w poprawę efektywności energetycznej. W opinii eksperta z zakresu efektywności energetycznej, wyrażonej w czasie wywiadu indywidualnego, obserwowane niskie zainteresowanie przedsiębiorstw inwestycjami z zakresu poprawy efektywności energetycznej może wynikać z faktu, że priorytetem przedsiębiorstw są zawsze inwestycje z krótkim okresem zwrotu, dotyczące trzonu działalności (core biznes). Inwestycje z dłuższym niż 5 lat okresem zwrotu, do jakich należą te z zakresu poprawy efektywności energetycznej, stanowią dla firm potencjalnie zbyt duże obciążenie, w szczególności dotyczy to małych i średnich przedsiębiorstw, których poziom zadłużenia i tak jest wysoki. Możliwe, że dalszy wzrost cen energii elektrycznej i paliw , w szczególności gazu ziemnego, będzie skracał okres zwrotu inwestycji w poprawę efektywności energetycznej. Zdaniem eksperta warto na przyszłość rozważyć możliwość wprowadzenia formuły ESCO do projektów z zakresu poprawy efektywności energetycznej przedsiębiorstw. W formule tej inwestycja zadłuża podmiot trzeci, a nie przedsiębiorstwo, co może okazać się istotnym czynnikiem stymulującym inwestycje. Choć w obecnej perspektywie finansowej nie udało się skutecznie realizować modelu ESCO do w ramach programów operacyjnych, to w ostatnich latach rynek usług ESCO w Polsce rozwija się, w tym w województwie kujawsko pomorskim104, co stwarza realny potencjał na perspektywę finansową 2021-2027.

Potencjał wpływu na zwiększenie efektywności energetycznej w zakresie energii elektrycznej mają także projekty dofinansowane w Działaniach 3.3, 3.5.1 oraz 3.4 i 3.5.2. Osiągane w nich efekty w postaci zmniejszenia zapotrzebowania na energię elektryczną wynikają z prac obejmujących wymianę oświetlenia na energooszczędne (w Działaniach 3.3 i 3.5.1 – oświetlenia wewnętrznego w budynkach publicznych na oświetlenie LED, w Działaniach 3.4 i 3.5.2 – oświetlenia ulicznego na oświetlenie LED lub hybrydowe, tj. zasilane energią ze słońca lub/i wiatru). W tabeli poniżej zestawiono już osiągnięte i oczekiwane efekty projektów w zakresie oszczędności energii elektrycznej. Łączny potencjał redukcji zapotrzebowania na energię elektryczną wynosi 7,1 GWh/rok, co odpowiada 0,1%

104 Przykładowo firma PROMAR z Bydgoszczy oferuje systemy zarządzania energią w formule ESCO (http://www.promar.com.pl ).

137

rocznego zużycia energii elektrycznej w województwie kujawsko pomorskim w 2016 r. Wkład bezpośredni interwencji RPO WK-P w obniżenie wartości wskaźnika Zużycie energii elektrycznej na 1 mln zł PKB będzie więc marginalny, jednak adekwatny do charakteru dofinansowanych przedsięwzięć oraz wielkości zaangażowanych środków finansowych. Nie należy także pomijać efektów demonstracyjno-edukacyjnych projektów, które – wpływając na podniesienie świadomości ekologicznej samorządów i mieszkańców, mogą zwielokrotnić skalę efektów pośrednich programu (inwestycje innych podmiotów bez zaangażowania środków UE).

Tabela 42. Prognozowana ilość zaoszczędzonej energii elektrycznej w efekcie realizacji projektów w poszczególnych działaniach 3 osi priorytetowej RPO WK-P 2014-2020

DZIAŁANIEILOŚĆ ZAOSZCZĘDZONEJ ENERGII ELEKTRYCZNEJ [MWH/ROK]WG UMÓW PODPISANYCH DO 30.06.2020 105

UDZIAŁ %W CAŁKOWITEJ ILOŚCI ZAOSZCZĘDZONEJ ENERGII ELEKTRYCZNEJ

3.3 2 425,8106 34%3.5.1 2 311,8107 33%3.4 1 027,3 14%3.5.2 1 334,6 19%SUMA 7 099,5 100%

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z SL2014, stan na 30.06.2020

Energia cieplna

Wartość wskaźnika rezultatu strategicznego Sprzedaż energii cieplnej na cele komunalno-bytowe ogółem w latach 2012-2018 oscylowała między 9,5 a 10,4 PJ. Wskaźnik ten obejmuje wyłącznie ciepło sieciowe, sprzedawane na cele ogrzewania budynków, w podziale na budynki mieszkalne oraz urzędy i instytucje (do tej drugiej grupy należy zaliczyć budynki użyteczności publicznej). Ze względu na brak możliwości uwzględnienia ciepła wytwarzanego w kotłowniach indywidualnych budynków wskaźnik nie stanowi idealnego punktu odniesienia dla interwencji RPO WK-P, jednak z powodu braku ewidencji indywidualnej produkcji ciepła, stanowi jedyną możliwą wartość odniesienia.

105 W przypadku IF – wg umów z końcowymi odbiorcami wsparcia, podpisanych do końca 2019 r.106 Wartość skorygowana względem agregatu z SL.107 J.w.

138

Wykres 19. Sprzedaż energii cieplnej w ciągu roku na cele komunalno-bytowe w województwie kujawsko-pomorskim w latach 2012-2018 [TJ]

2012 2013 2014 2015 2016 2017 20180

2,000,000

4,000,000

6,000,000

8,000,000

10,000,000

12,000,000

9,989,713 9,800,683 9,968,7689,458,270

10,204,961 10,368,6749,790,920

7,702,059 7,578,722 7,303,444 7,044,1247,432,991 7,640,672

7,286,246

2,287,655 2,221,9612,665,324 2,414,146

2,771,970 2,728,002 2,504,674

ogółem Linear (ogółem) budynki mieszkalne

Linear (budynki mieszkalne) urzędy i instytucje Linear (urzędy i instytucje)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS BDL

Roczne wahania wartości wskaźnika wynikają zwykle z uwarunkowań pogodowych w sezonie grzewczym, natomiast wieloletni trend wskaźnika jest wzrostowy, w tym dla budynków publicznych (kategoria „urzędy i instytucje”), podczas gdy dla budynków mieszkalnych – spadkowy. Tego typu tendencje mogą wynikać z rozwoju sieci ciepłowniczej i przyłączania do niej kolejnych budynków publicznych, z drugiej strony z termomodernizacji oraz rezygnacji z ciepła sieciowego przez budynki mieszkalne.

W efekcie realizacji projektów w Działaniach 3.3 i 3.5.1108 ilość zaoszczędzonej energii cieplnej powinna wynieść 489 880,7109 GJ/rok (wg umów zawartych do 30.06.2020 r.), co odpowiada 5% całkowitej sprzedaży energii cieplnej na cele komunalno-bytowe oraz 18% sprzedaży energii cieplnej dla urzędów i instytucji w województwie kujawsko-pomorskim w 2016 r. Rzeczywisty wkład interwencji w zmniejszenie sprzedaży energii cieplnej będzie jednak znacznie mniejszy, ponieważ duża część termomodernizowaniach budynków posiada indywidualne źródła ciepła.

Potencjalna szacowana skala wpływu interwencji RPO W-KP (nawet jeśli w całości przypisać ją do ciepła sieciowego) oraz analiza trendu wskaźnika Sprzedaż energii cieplnej na cele komunalno-bytowe ogółem z lat 2012-2018 nie pozwalają prognozować osiągnięcia zakładanego w RPO WK-P poziomu 7 907 725 GJ/rok, tj. poziomu 21% niższego niż w 2012 r. (przyjętego w programie jako bazowy) oraz o 23% niższego niż w 2016 r. (w ostatnim roku, w którym nie można jeszcze notować wpływu interwencji). Niezależnie od tego faktu, wkład programu w poprawę efektywności energetycznej sektora publicznego w województwie kujawsko-pomorskim należy ocenić jako znaczący. Potwierdzają to wyniki badań terenowych – środki UE były dla samorządów głównym źródłem

108 Ze względu na brak dostępu do danych nt. wartości wskaźnika w projektach obejmujących termomodernizację budynków mieszkalnych w ramach instrumentu finansowego w Działaniu 3.3, nie jest możliwa ocena potencjalnych efektów dla sektora mieszkaniowego. 109 Wartość skorygowana względem agregatu z SL – uzupełniono brakujące dane. Wartość należy traktować jako orientacyjną.

139

finansowania inwestycji termomodernizacyjnych. Liczba budynków publicznych poddanych termomodernizacji ze środków własnych jest wielokrotnie mniejsza (przykładowo miasto Bydgoszcz dokonuje dzięki wsparciu w ramach Działania 3.5.1 termomodernizacji 28 budynków, podczas gdy w latach 2016-2020 ze środków własnych przeprowadziło termomodernizację zaledwie 2 budynków).

Które typy inwestycji możliwe byłyby do realizacji bez środków z Programu?

35% respondentów ankiety CAWI – beneficjentów Działań 3.3 i 3.5.1 – w przypadku nieuzyskania wsparcia ze środków RPO W-P nie zrealizowałaby projektów wcale, a 50%, zdecydowałaby się na realizację projektu, jednak w późniejszym czasie (41%) lub w ograniczonym zakresie (9%) ze środków własnych lub przy wsparciu WFOŚiGW/NFOŚiGW, pożyczek lub kredytów komercyjnych.

Wykres 20. Zestawienie odpowiedzi beneficjentów działań 3.3 i 3.5.1 na pytanie „Czy w przypadku braku uzyskania dofinansowania z RPO WK-P zdecydowaliby się Państwo na realizację projektu?”

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

35.5% 41.3% 1.9% 9.0% 12.3%

Nie, projekt nie zostałby zrealizowanyTak, jednak realizacja projektu zostałaby przesunięta w czasieTak, zrealizowalibyśmy ten projekt w takim samym zakresie rzeczowym i czasieTak, zrealizowalibyśmy ten projekt, ale w ograniczonym zakresieTrudno powiedzieć

Źródło: CAWI/CATI, N=155

Ocena skali wpływu na poprawę efektywności energetycznej w sektorze mieszkaniowym jest utrudniona ze względu na brak danych nt. efektów (w szczególności ilości zaoszczędzonej energii cieplnej) z umów zawartych w ramach instrumentu finansowego w Działaniu 3.3. Z badań terenowych wynika, że w ramach IF podpisano dotąd (tj. od początku 2019 r. do połowy 2020 r.) 24 umowy110 ze wspólnotami mieszkaniowymi o łącznej wartości 7,1 mln zł (kwota nie reprezentuje wysokości dofinansowania UE, a całkowitą wartość pożyczek). Dane te można odnieść do efektów innego kluczowego źródła wsparcia dla termomodernizacji budynków mieszkalnych, tj. Funduszu Termomodernizacji i Remontów (FTiR). Wg danych BGK, w województwie kujawsko-pomorskim w latach 2016-2019 przyznawano średnio 32 premie termomodernizacyjne rocznie o łącznej średniej wartości 1,2 mln zł, co biorąc pod uwagę poziom dofinansowania (tj. 16% kosztów przedsięwzięcia termomodernizacyjnego), daje łączną roczną wartość wspartych przedsięwzięć na poziomie 7,6 mln zł111. Dotychczasowa skala działań wspartych w IF w Działaniu 3.3 jest więc mniejsza, w skali rocznej o około 25% od skali działań wspartych w ramach FTiR. Jest on też głównym „konkurentem” dla IF, znanym i wykorzystywanym od wielu lat przez spółdzielnie i wspólnoty mieszkaniowe, co potwierdzają respondenci wywiadów indywidualnych. Aktualnie jest jednak zdecydowanie zbyt wcześnie na ocenę efektów instrumentu finansowego oferowanego ze środków UE.

110 Prawdopodobnie w przypadku wspólnot mieszkaniowych liczba umów odpowiada liczbie budynków poddawanych termomodernizacji.111 Łącznie w latach 2016-2019 w województwie kujawsko-pomorskim przyznano 129 premii termomodernizacyjnych na kwotę 4,8 mln zł. W 2020 r., do końca sierpnia przyznano już 20 premii na kwotę 0,8 mln zł.

140

Podsumowanie

Które z inwestycji podejmowanych w ramach RPO WK-P 2014-2020 mają największy wpływ na zwiększenie efektywności energetycznej w regionie? Czy zidentyfikowano takie typy inwestycji, których realizację należałoby dodatkowo premiować w tym zakresie?

Biorąc po uwagę przedstawione we wcześniejszych częściach raportu dane i analizy można podsumować, że największy wpływ na zwiększenie efektywności energetycznej w ramach RPO WK-P mają inwestycje obejmujące termomodernizację budynków publicznych. Jest to związane z jednej strony z dużą liczbą budynków objętych wsparciem, która była możliwa do osiągnięcia dzięki przypisaniu odpowiednio wysokiej alokacji środków UE na tego typu projekty (około 34% całkowitej alokacji środków UE na 3 oś priorytetową), z drugiej strony z samym charakterem przedsięwzięć, których efektem jest szacowana poprawa efektywności energetycznej budynków średnio o 50-60%. Zasadniczo, co potwierdzają także opinie eksperta z zakresu efektywności energetycznej, wyrażone w czasie wywiadu indywidualnego, szacowany poziom zwiększania efektywności energetycznej zależy przede wszystkim od wyjściowego stanu technicznego budynku (im gorszy stan, tym większa możliwość jego poprawy), a także od zestawu zastosowanych rozwiązań technicznych, zaplanowanych przez audytora energetycznego. Najwyższy stopień poprawy efektywności energetycznej (ok. 90%) zidentyfikowano w projektach, które dotyczą budynków zabytkowych (np. Termomodernizacja budynku „B” Wojewódzkiego Szpitala Obserwacyjno-Zakaźnego im. Tadeusza Browicza w Bydgoszczy; Termomodernizacja budynków użyteczności publicznej na terenie gminy Kruszwica – Zespół Szkół Ogólnokształcących), a jednocześnie zastosowano w nich szeroki wachlarz rozwiązań technicznych, włączając zastosowanie wentylacji mechanicznej z odzyskiem ciepła czy pomp ciepła112.

Przyjęte w RPO WK-P podejście, które uzależniało poziom dofinansowania od stopnia, w jakim dany projekt przyczyni się do zwiększenia efektywności energetycznej, a jednocześnie premiowało projekty najbardziej efektywne kosztowo, z pewnością motywowało wnioskodawców i audytorów do maksymalizacji efektów przy zastosowaniu racjonalnych kosztowo środków technicznych. Na uwagę zdaniem eksperta zasługują na pewno projekty, w których uwzględniono system wentylacji mechanicznej z odzyskiem ciepła (rekuperacją), ponieważ wpływa on istotnie na skalę uzyskiwanych efektów, jednak trzeba podkreślić, że tego typu rozwiązania nie są możliwe do zastosowania w każdym budynku ze względu na warunki techniczne. Mogłyby one być dodatkowo premiowane na etapie oceny, jednak nie mogą stanowić wymogu. Z kolei rzadko niestety stosowany w dofinasowanych projektach system monitorowania i zarządzania zużyciem energii, choćby najprostszy, powinien być zdaniem eksperta w przyszłości standardem w projektach z zakresu poprawy efektywności energetycznej. To właśnie tego typu systemy zapewniają, że planowane na podstawie teoretycznych wyliczeń efekty ekologiczne są rzeczywiście osiągane oraz mogą być podstawą do weryfikacji osiąganych rezultatów. Przyczyniają się też istotnie do maksymalizacji tych efektów, dzięki odpowiedniemu dostosowaniu parametrów ogrzewania do realnych potrzeb (czyli np. nieprzegrzewanie pomieszczeń, realizacja obniżeń nocnych i weekendowych, identyfikacja sytuacji awaryjnych pogarszających energooszczędność, etc.). Jest możliwe, że wpływ na ograniczony poziom wykorzystania omawianych rozwiązań miało zastosowanie na etapie oceny kryterium efektywności kosztowej. Z wywiadu z ekspertem w dziedzinie efektywności energetycznej wynika, że audytorzy i wnioskodawcy przykładają bardzo dużą wagę do kryteriów oceny i tak planują zakres

112 Przy czym zdaniem eksperta należałoby dopuścić możliwość, że tak bardzo wysokie szacowne poziomy wykazywanych oszczędności energii mogą nie być w pełni osiągane w rzeczywistości.

141

projektu, by uzyskać jak najlepszy wynik oceny, co w przypadku zastosowania kryterium oceny efektywności kosztowej wiąże się z rezygnacją z bardziej kosztochłonnych elementów, które wg oficjalnych metod obliczeniowych nie przekładają się wprost na możliwość wyliczenia dodatkowych oszczędności energii. Niemniej, jak wykazano w raporcie NIK (przytaczanym wcześniej przy opisie trwałości projektów), częstą przyczyną nieosiągania zakładanych w audytach poziomów oszczędności energii jest brak dostosowania systemów grzewczych do rzeczywistych potrzeb, co wynika z braku systemów do kontrolowanego zarządzania energią, dostosowujących pracę instalacji do założeń projektowych i rzeczywistych potrzeb. W ocenie eksperta w dziedzinie efektywności energetycznej, dodatkowy koszt systemów zarządzania energią może być stosunkowo niewielki w odniesieniu do osiąganych dzięki niemu faktycznych oszczędności energii.

W przyszłej perspektywie finansowej prawdopodobnie projekty z zakresu poprawy efektywności energetycznej będą musiały realizować bardziej ambitne niż obecnie cele, w tym obejmujące zbliżenie się do standardu budynków energooszczędnych, pasywnych, czy zeroemisyjnych, co może wiązać się z potrzebą wprowadzania bardziej kosztochłonnych, w tym innowacyjnych technologii. Osiągniecie bardzo wysokich standardów energetycznych budynków wymaga jednak realizacji kompleksowych działań technicznych, w tym działań chrakteryzujących się długim okresem zwrotu zainwestowanych środków, co często skorelowane jest z mniej korzystną relacją efektu ekologicznego (zmniejszenie zapotrzebowania na energię oraz ograniczenie emisji CO2) do poniesionych nakładów i konsekwencją może być mniejsza efektywność kosztowa całego przedsięwzięcia113. W tym kontekście należałoby w przyszłości przeanalizować zasadność zastosowania kryteriów efektywności kosztowej do oceny projektów. Warto przy tym uwzględnić także doświadczenia z obecnej perspektywy finansowej: ocena efektywności kosztowej odbywała się na bazie założeń wnioskowych, które w bardzo wielu przepadkach okazały się w rzeczywistości wysoce nieadekwatne do realnie, finalnie poniesionych kosztów realizacji inwestycji.

Redukcja emisji CO2

Czy działania realizowane do tej pory w obszarze ochrony środowiska i zmian klimatu w regionie w ramach RPO WK-P przyczyniają się do rozwiązywania bądź minimalizowania problemów w tym obszarze zdiagnozowanych w Strategii EUROPA 2020?

W jakim stopniu realizowane w 3. i 4. Osi Priorytetowej projekty realizują cele Strategii EUROPA 2020 w kontekście zmian klimatu i ochrony środowiska?

Trzecim z celów energetyczno-klimatycznych Strategii Europa 2020 jest redukcja emisji gazów cieplarnianych o 20% w stosunku do poziomu emisji z 1990 r. Cel został skwantyfikowany na podstawie ustaleń tzw. pakietu energetyczno-klimatycznego przyjętego w 2009 r., wg którego dopuszczalna zmiana emisji gazów cieplarnianych dla Polski w sektorach nieobjętych systemem ETS (non-ETS)114 w 2020 r. została ustalona na poziomie +14% w stosunku do 2005 r. Dopuszczenie wzrostu emisji CO2 w tych sektorach nie oznacza jednak możliwości zaniechania starań na rzecz ograniczenia emisji z tych sektorów, gdyż wysiłki te muszą równoważyć postępujący wzrost zużycia zasobów (energii i surowców) ogółem, który przekłada się na wzrost emisji CO2. Ponadto wysiłki są

113 Zasadniczo zmniejszenie zapotrzebowania na energię w oparciu o podstawowe działania techniczne o np. z 90 na 35 kWh/m2/rok, czyli o 50 kWh/m2/rok, kosztuje np. około N tys. zł. Jeżeli natomiast chce się zmniejszyć zapotrzebowanie o dalsze choćby 20 kWh/m2/rok, trzeba wydać to samo N tys. zł. A więc im głębsza redukcja zapotrzebowania na energię, tym wyższy koszt w przeliczeniu na jednostkę efektu ze względu na konieczność zastosowania bardziej zaawansowanych rozwiązań technologicznych.114 ETS (Emission Trading Scheme) - Unijny system handlu uprawnieniami do emisji dla przemysłu energochłonnego, sektora wytwarzania energii i transportu lotniczego. Non-ETS obejmuje: sektor komunalno-bytowy, transport, rolnictwo, odpady, przemysł poza ETS.

142

niezbędne w obliczu celów redukcji emisji wyznaczonych na 2030 r., które są znacznie bardziej ambitne niż cele na 2020 r. (w sektorach non-ETS cel dla Polski to redukcja emisji o 7%).

W RPO WK-P nie przyjęto wskaźnika rezultatu strategicznego odnoszącego się do poziomu emisji gazów cieplarnianych, jednakże efektem bezpośrednim lub pośrednim wszystkich działań wdrażanych w 3 osi priorytetowej jest właśnie ograniczenie emisji CO2. W tabeli poniżej zestawiono planowane bezpośrednie efekty projektów dofinansowanych w poszczególnych działania 3 osi priorytetowej w zakresie redukcji emisji CO2.

Tabela 43. Prognozowany roczny spadek emisji CO2 w efekcie realizacji projektów w poszczególnych działaniach 3 osi priorytetowej RPO WK-P 2014-2020

DZIAŁANIE

SZACOWANY ROCZNY SPADEK EMISJI CO2

WG UMÓW PODPISANYCH DO 30.06.2020 115

KWOTA DOFINANSOWANIA UE [ZŁ]

ŚREDNI NAKŁAD ŚRODKÓW UE NA JEDNOSTKĘ REDUKCJI EMISJI

[ZŁ/T CO2 EQ/ROK]3.1 - IF (instalacje OZE) 2 863 brak danych brak danych 3.1 – mikroinstalacje OZE 11 583 36 114 265 3 1183.2 - IF (efektywność energetyczna w przedsiębiorstwach) brak danych brak danych brak danych 3.3 – IF (termomodernizacja budynków mieszkalnych) 365 brak danych brak danych 3.3 – termomodernizacja budynków publicznych 22 780116 166 690 280 7 3173.5.1 - termomodernizacja budynków publicznych 12 865 141 455 726 10 9953.4 – modernizacja oświetlenia ulicznego 905 6 470 997 7 1543.4 - infrastruktura transportu niskoemisyjnego 2 687117 235 603 750 88 1403.5.2 - modernizacja oświetlenia ulicznego 1 062 8 102 851 7 6303.5.2 - infrastruktura transportu niskoemisyjnego 1 274 217 240 247 170 479SUMA 56 385 811 678 116 14 493

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS BDL

Największy wpływ na redukcję emisji CO2 będą miały projekty z zakresu modernizacji energetycznej budynków publicznych (Działania 3.3 i 3.5.1). Wynika to z jednej strony z dużej skali zaangażowanych środków UE, z drugiej strony z wysokiej efektywności tego typu inwestycji w realizacji celów energetyczno-klimatycznych. Projekty dotyczące rozwoju OZE (Działanie 3.1) charakteryzują się najkorzystniejszą relacją nakładu środków UE na jednostkę efektu. Wynika to po pierwsze z relatywnie najniższego poziomu dofinansowania UE dla tego typu projektów (średnio 49% wobec średniej 73% dla Działań 3.3 i 3.5.1 oraz 75% dla Działań 3.4 i 3.5.2), z drugiej strony z bardzo wysokiego udziału instalacji fotowoltaicznych (ponad 73% liczby wszystkich dofinansowanych

115 W przypadku IF – wg umów z końcowymi odbiorcami wsparcia, podpisanych do końca 2019 r.116 Wartość skorygowana względem agregatu z SL2014 w odniesieniu do projektów: RPKP.03.03.00-04-0077/16, RPKP.03.03.00-04-0094/16 i RPKP.03.03.00-04-0016/16, w których podane wartości były w ocenie zespołu znacznie zawyżone. Skorygowano wg wzoru: wartość wskaźnika/1000. 117 Wartość skorygowana względem agregatu z SL2014 w odniesieniu do projektu RPKP.03.04.00-04-0023/17 Budowa ścieżki pieszo-rowerowej Wąbrzeźno – Myśliwiec (skorygowano podaną wartość wskaźnika z 14 180 t CO2 eq/rok do 14,18 t CO2 eq/rok).

143

mikroinstalacji), tj. instalacji produkujących energię elektryczną z OZE. Współczynnik emisyjności CO2 dla zastępowanej przez fotowoltaikę energii elektrycznej produkowanej ze źródeł konwencjonalnych jest znacznie wyższy niż średnio dla energii cieplnej (0,812 Mg CO2/MWh w przypadku energii elektrycznej wobec 0,3 Mg CO2/MWh dla energii cieplnej). Z kolei projekty z zakresu poprawy efektywności energetycznej budynków osiągają efekty głównie w zakresie oszczędności energii cieplnej.

Projekty z zakresu modernizacji oświetlenia ulicznego (dofinansowane w Działaniach 3.4 i 3.5.2) charakteryzują się podobnym poziomem nakładu na jednostkę redukcji emisji co projekty termomodernizacyjne, jednak ich sumaryczne efekty będą znacznie mniejsze ze względu na 20-krotnie niższą alokację środków UE przeznaczoną na tego typu projekty. Projekty z zakresu rozwoju transportu niskoemisyjnego, na których realizację przeznaczono największą pulę środków UE, charakteryzują się relatywnie niskim poziomem wskaźnika redukcji emisji. Wynika to z w dużym stopniu z pośredniego charakteru wpływu tych projektów na ograniczenie emisji oraz trudności z oszacowaniem, a następnie weryfikacją osiągnięcia tych efektów pośrednich i długoterminowych. Projekty obejmują głównie budowę ścieżek rowerowych, a także budowę infrastruktury służącej obsłudze transportu zbiorowego (przystanki, torowiska, buspasy, systemy informacji dla pasażerów, parkingi „park&ride”, stacje ładowania autobusów) oraz zakup taboru dla transportu zbiorowego. Wpływ tego typu inwestycji na redukcję emisji CO2 należałoby rozpatrywać w dłuższym horyzoncie czasowym, z uwzględnieniem efektów pośrednich oraz obserwacji całokształtu zmian jakie zachodzą w województwie w zakresie transportu pasażerskiego i ruchu samochodowego. Na obecnym etapie wdrażania programu ocena taka nie jest możliwa (większość projektów nie została jeszcze zakończona).

Ze względu na brak w statystyce publicznej danych nt. emisji CO2 na poziomie województw, ocena stopnia wpływu interwencji RPO WK-P na poziom emisji CO2 w województwie kujawsko-pomorskim odnosić się będzie do oszacowanego udziału województwa w krajowym bilansie emisji, który wg obliczeń KOBIZE wynosi około 4,2%118. Na tej podstawie oszacowany poziom emisji CO2 w roku bazowym 2016 (tj. ostatnim poprzedzającym rok, w którym mogły już być widoczne efekty interwencji RPO WK-P 2014-2020) wynosił w województwie kujawsko-pomorskim 16 586 tys. ton ekwiwalentu CO2 (4,2%*397 705,47 tys. ton ekwiwalentu CO2

119), z czego około 50% (średnia krajowa) dotyczyło sektorów nieobjętych systemem ETS (non-ETS). Szacowany na podstawie umów podpisanych do 30.06.2020 r. roczny spadek emisji CO2 w wyniku interwencji 3 osi priorytetowej RPO WK-P odpowiadać będzie około 0,68% wojewódzkich emisji w sektorze non-ETS oraz 0,34% całkowitych emisji w województwie. Potencjalny wpływ interwencji na realizację celu redukcji emisji gazów cieplarnianych należy w skali województwa ocenić jako istotny.

118 Na podstawie Dezagregacja wskaźników ze strategii Europa 2020 na poziom NTS 2: opracowanie metodyki i oszacowanie emisji zanieczyszczeń do powietrza wybranych substancji (gazów cieplarnianych oraz ich prekursorów) na poziomie wojewódzkim – Raport Końcowy, KOBIZE, Warszawa 2014.119 Całkowita krajowa emisja gazów cieplarnianych w 2016 r., wyłączając emisję i pochłanianie gazów cieplarnianych z kategorii 4. (Użytkowanie gruntów, zmiany użytkowania gruntów i leśnictwo–LULUCF). Na podstawie: KRAJOWY RAPORT INWENTARYZACYJNY 2018 - Inwentaryzacja gazów cieplarnianych w Polsce dla lat 1988-2016 - Raport syntetyczny, KOBIZE, Warszawa 2018.

144

Transport niskoemisyjnyCzy działania realizowane do tej pory w obszarze ochrony środowiska i zmian klimatu w regionie w ramach RPO WK-P przyczyniają się do rozwiązywania bądź minimalizowania problemów w tym obszarze zdiagnozowanych w Strategii EUROPA 2020?

W jakim stopniu realizowane w 3. i 4. Osi Priorytetowej projekty realizują cele Strategii EUROPA 2020 w kontekście zmian klimatu i ochrony środowiska?

W jakim stopniu zmiany zaobserwowane w regionie w obszarze ochrony środowiska i zmian klimatu (np. wzrost liczby mikroinstalacji) są wynikiem działań realizowanych w RPO? Które typy inwestycji możliwe byłyby do realizacji bez środków z Programu?

Projekty, które otrzymały dofinansowanie w ramach PI 4e realizują cel, jakim jest zwiększone wykorzystanie transportu publicznego w miastach i ich obszarach funkcjonalnych. Projekty realizowane w działaniach 3.4 oraz 3.5.2 RPO WK-P przyczyniają się przede wszystkim do restrukturyzacji transportu publicznego, w tym rozwoju niskoemisyjnego miejskiego transportu zbiorowego, uwzględniającego potrzeby osób o ograniczonej mobilności. W tym sensie interwencja RPO-WK-P ma istotny wpływ na poprawę dostępu do usług publicznych dla osób niepełnosprawnych i seniorów. Patrząc na stan taboru autobusowego w miastach województwa kujawsko-pomorskiego, które posiadają komunikację miejską120 widać, że jest on dobrze dostosowany do potrzeb ww. grup osób. Ponad 90% autobusów obsługujących ruch pasażerów w tych miastach jest niskopodłogowa lub niskowejściowa121. W dalszym ciągu istnieją jednak niezrealizowane potrzeby w tym zakresie, które widać w przypadku taboru tramwajowego. Operatorzy transportu publicznego w Bydgoszczy i Toruniu, w których istnieje system tramwajów dysponują bardzo małą liczbą pojazdów niskopodłogowych. Grudziądz, czyli trzecie z miast, po których można przemieszczać się tramwajem nie dysponuje nimi wcale.

W projektach z obszaru transportu publicznego realizowanych z RPO można również dopatrywać się wpływu na liczbę przewozów pasażerów komunikacją miejską na 1 mieszkańca obszarów miejskich. Patrząc jak zmienia się wartość wskaźnika w ostatnich latach można uznać, że wpływ RPO WK-P na liczbę pasażerów komunikacji miejskiej nie był jak dotąd znaczący. Po części jest to wynik ogólnego wzrostu mobilności opartej na samochodowym transporcie indywidualnym, który obserwujemy w Polsce122, a częściowo wynika to z faktu, że projekty w analizowanych działaniach dopiero się zakończyły lub też zakończą się w kolejnych latach. Analizując projekty, w przypadku których dominującym zakresem interwencji jest infrastruktura transportu miejskiego oraz inteligentne systemy transportowe można spodziewać się zmian w liczbie przewozów począwszy od bieżącego roku. Wyzwaniem w powyższym obszarze może być jednak wiążący się z pandemią COVID-19 spadek liczby pasażerów komunikacji miejskiej.

120 Brodnica, Bydgoszcz, Chełmno, Grudziądz, Inowrocław, Świecie, Toruń i Włocławek.121 Za: Strategia rozwoju województwa kujawsko-pomorskiego do 2030 roku - Strategia Przyspieszenia 2030+. Projekt do konsultacji społecznych.122 Więcej na ten temat m.in. w: Instytut Rozwoju Miast i Regionów (2019), „Raport o stanie polskich miast. Transport i mobilność miejska” oraz Polski Związek Przemysłu Motoryzacyjnego (2020), Tabele - Park pojazdów zarejestrowanych w Polsce 1990 - 2018

145

Wykres 21. Przewozy pasażerów komunikacją miejską na 1 mieszkańca 2012-2019

2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 201976

78

80

82

84

86

88

90

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS BDL

Wpływ interwencji z RPO WK-P widać natomiast wyraźnie w odniesieniu do rozwoju systemu ścieżek rowerowych w województwie. Na poniższym wykresie widać zmianę długości ścieżek w województwie, których część to zasługa projektów z RPO WK-P.

Wykres 22. Długość ścieżek rowerowych na 10 tys. ludności 2012-2019 (km)

2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 20190

1

2

3

4

5

6

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS BDL

Realizowane projekty są elementem koncepcji samorządu województwa, by wspierać rozwój infrastruktury dla użytkowników rowerów. Władze samorządowe kładą przy tym nacisk, by ścieżki rowerowe łączyły się w dłuższe trasy, przebiegające przez kilka gmin. Stopień, w jakim projekt przyczyni się do uzupełnienia istniejącej sieci dróg rowerowych, jest jednym z kryteriów otrzymania wsparcia. Należy podkreślić, że budowa ścieżek rowerowych wpływa istotnie na poprawę bezpieczeństwa mieszkańców (dzięki wyodrębnieniu pasa ruchu dla rowerów).

146

Które typy inwestycji możliwe byłyby do realizacji bez środków z Programu?

Gdyby nie wsparcie w ramach RPO, zdiagnozowanych problemów nie udałoby się rozwiązać. Świadczą o tym m.in., wypowiedzi respondentów badania CAWI. Z ich opinii wynika, że prawie 40% projektów nie zostałoby zrealizowanych, a drugie tyle albo zostałoby zrealizowanych później, albo w ograniczonym zakresie.

Wykres 23. Zestawienie odpowiedzi beneficjentów działań 3.4 i 3.5.2 na pytanie „Czy w przypadku braku uzyskania dofinansowania z RPO WK-P zdecydowaliby się Państwo na realizację projektu?”

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

39% 33% 11% 2% 15%

Nie, projekt nie zostałby zrealizowany

Tak, jednak realizacja projektu zostałaby przesunięta w czasie

Tak, zrealizowalibyśmy ten projekt, ale w ograniczonym zakresie

Tak, zrealizowalibyśmy ten projekt w takim samym zakresie rzeczowym i czasie

Trudno powiedzieć

Źródło: CAWI/CATI, N=66

Przeciwdziałanie zagrożeniom i zwiększenie odporności na klęski i katastrofyCzy działania realizowane do tej pory w obszarze ochrony środowiska i zmian klimatu w regionie w ramach RPO WK-P przyczyniają się do rozwiązywania bądź minimalizowania problemów w tym obszarze zdiagnozowanych w Strategii EUROPA 2020?

Województwo kujawsko-pomorskie jest generalnie województwem typowo rolniczym, około 60% powierzchni gruntów są to tereny rolne, na których prowadzona jest intensywna produkcja rolna. Teren województwa kujawsko-pomorskiego to tereny cenne przyrodniczo, wśród których znajduje się 10 parków krajobrazowych oraz 32 obszary krajobrazu chronionego. Od kilku lat województwo kujawsko-pomorskie boryka się z problemem suszy, wynikającym nie tylko ze zmian klimatycznych, ale też z wieloletnich zaniedbań w zakresie retencjonowania wody oraz zbyt intensywnego i nieprzemyślanego eksploatowania terenów rolniczych. Rolnicy chcąc uzyskać jak największą dopłatę unijną, starają się zwiększyć powierzchnię swoich gruntów rolnych. Oczka wodne są sukcesywnie zasypywane, niszczona jest zieleń śródpolna zarówno ta zieleń kępowa, remizy śródpolne, niszczone są szpalery zieleni na miedzach. Susza na terenach rolnych ma wpływ na obniżanie się poziomu jezior, poziomu oczek wodnych, wysychających rowów. Dodatkowo w latach 70-tych na terenie województwa wykonano na ogromną skalę melioracje odwadniające. Problem suszy jest dotkliwy i się zaostrza. Przeciwdziałanie suszy i jej skutkom wymaga dużych nakładów finansowych oraz poprawy świadomości szczególnie rolników w zakresie działań dotyczących retencjonowania wód. W ramach działania 4.1 dofinansowano tyko jeden projekt retencyjny, obejmujący budowę jazu piętrzącego na rzece Pannie w gminie Mogilno w obszarze dorzecza Odry. Ilość oraz rodzaj złożonych projektów wynikał z obowiązującego stanu prawnego, tj. braku możliwości realizacji

147

projektów z zakresu małej retencji wodnej obejmujących jedno województwo na poziomie RPO, ze względu na brak wdrożenia działań wynikających w szczególności z aktualizacji Planów Gospodarowania Wodami w dorzeczach (aPGW), Ramowej Dyrektywy wodnej (RDW) lub Master Planów.

Na poziomie RPO WK-P, dla PI 5b przyjęto wskaźnik rezultatu Pojemność obiektów małej retencji wodnej, z wartością bazową z 2012 r. na poziomie 14 209,9 dam3 i docelowa na 2023 r. - 15 047,6 dam3. Obiekty małej retencji wodnej są to budowle i urządzenia służące zatrzymaniu jak największej ilości wody w jej powierzchniowym i przypowierzchniowym obiegu (sztuczne zbiorniki wodne o pojemności do 5 mln m3, stawy rybne, samodzielne budowle piętrzące i ujęcia wody, inne budowle piętrzące lub transportujące wodę). Wartość wskaźnika pojemności obiektów małej retencji publikowana jest od 2005 r. przez GUS na podstawie danych Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi, a od 2018 dane zbierane są przez MGMiŻŚ. Prawdopodobnie to zmiana podmiotu i metodyki zbierania danych spowodowała, że wartość odnotowana dla 2018 r. (patrz wykres poniżej) odbiega znacznie od ogólnej linii trendu wartości wskaźnika (należy traktować ją raczej jako zawirowanie metodologiczne, a nie realną skalę zachodzących zmian).

Wykres 24. Pojemność obiektów małej retencji wodnej w województwie kujawsko-pomorskim [dam3]

2013 2014 2015 2016 2018 201914,000

14,200

14,400

14,600

14,800

15,000

15,200

15,400

15,600

14,292.9 14,292.9 14,323.8

14,323.8

15,333.8

14,323.8

Źródło: Opracowanie własne na podstawie GUS BDL

W efekcie realizacji projektu dotyczącego budowy jazu, dofinansowanego w Poddziałaniu 4.1.1 pojemność obiektów małej retencji ma zwiększyć się o 1 009 920 m3, tj. 1 009,9 dam3, co odpowiada 7% wartości bazowej wskaźnika oraz 120% różnicy pomiędzy wartością bazową wskaźnika a jego wartością docelową wyznaczoną na 2023 r. Cel strategiczny powinien zostać więc w pełni, a nawet z naddatkiem, zrealizowany dzięki interwencji RPO WK-P123. Warto także dodać, iż na przyrost pojemności obiektów małej retencji wpływ powinien mieć także projekt realizowany przy wsparciu POIiŚ 2014-2020 przez PGL LP na terenie całego kraju: Kompleksowy projekt adaptacji lasów i leśnictwa do zmian klimatu - mała retencja oraz przeciwdziałanie erozji wodnej na terenach nizinnych (3 300 dam3 w skali całego kraju, w tym pewna część na terenie województwa kujawsko-pomorskiego). Podsumowując można ocenić, iż Działanie 4.1 przyczynia się w istotnym stopniu do zwiększenia ilości retencjonowanej wody w województwie kujawsko-pomorskim, a tym samym

123 Pod warunkiem, że metodologia zbierania danych dla wskaźnika GUS obejmuje typ obiektu, jaki jest realizowany w ramach projektu dofinansowanego w Poddziałaniu 4.1.1, tj. jaz piętrzący na rzece.

148

osiągania celów Strategii Europa 2020 i jej inicjatywy przewodniej „Europa efektywnie korzystająca z zasobów” w zakresie efektywnego wykorzystania zasobów wodnych.

Projekty, które otrzymały dofinansowanie w ramach PI 5b, realizują przede wszystkim cel jakim jest wspieranie inwestycji ukierunkowanych na konkretne rodzaje zagrożeń przy jednoczesnym zwiększeniu odporności na klęski i katastrofy i rozwijaniu systemów zarządzania klęskami i katastrofami. Każdy z typów projektów realizowany w Działaniu 4.1 RPO WK-P przyczynia się, w mniejszym lub większym stopniu, do:

zmniejszenia poziomu zagrożeń przyrodniczych, szczególnie o charakterze hydrologicznym; łagodzenia skutków zmian klimatu w regionie objawiających się głównie suszami i

powodziami/ podtopieniami; poprawy sprawności odpowiednich służb zmniejszająca do minimum zagrożenie życia lub

zdrowia ludzi oraz zapobiegająca negatywnym skutkom dla środowiska; poprawy bezpieczeństwa mieszkańców oraz zmniejszenia strat materialnych (np. remonty,

odszkodowania, spalone tereny leśne) i niematerialnych (np. zniszczeń dzielnic zabytkowych) wynikających z katastrof naturalnych;

zwiększenia atrakcyjności osiedleńczej, inwestycyjnej, rekreacyjnej, turystycznej dzięki zapewnieniu bezpieczeństwa oraz poprawie jakości środowiska naturalnego.

Trudno jest wskazać istotny wpływ projektów na ograniczenie emisji CO2. Jedynym projektem mogącym potencjalnie wpłynąć na ograniczenie emisji jest budowa jazów –działania służące retencji sprzyjają absorpcji CO2 z atmosfery. Z drugiej strony, zbiorniki retencyjne mają potencjalny odwrotny, negatywny wpływ, tj. mogą skutkować zwiększoną emisją CO2 (nadwyżka materii organicznej, która pierwotnie jest obojętna w środowisku lądowym, a staje się mobilna w środowisku wodnym, prowadzi najczęściej do dodatkowej emisji dwutlenku węgla do atmosfery).

W jakim stopniu realizowane w 3. i 4. Osi Priorytetowej projekty realizują cele Strategii EUROPA 2020 w kontekście zmian klimatu i ochrony środowiska?

W jakim stopniu zmiany zaobserwowane w regionie w obszarze ochrony środowiska i zmian klimatu są wynikiem działań realizowanych w RPO?

Niekorzystna sytuacja województwa kujawsko-pomorskiego, a szczególnie jego części południowej i środkowej (Kujawy), na tle innych regionów kraju, pod względem ilości zasobów wodnych wskazuje na ciągłą potrzebę racjonalizacji i działań w zakresie kształtowania małej retencji w małych zlewniach rolniczych i leśnych oraz monitorowania skutków tych przedsięwzięć. Obiekty małej retencji mogłyby znacząco poprawić lokalny bilans wodny, ograniczając zagrożenie powodziowe, wpływając również na ograniczenie zasięgu i częstotliwości występowania suszy. Pomimo zdiagnozowanych bardzo dużych potrzeb w zakresie przeciwdziałania suszy, w Poddziałaniu 4.1.1 został zrealizowano tylko jeden projekt w zakresie retencji, który może istotnie wpłynąć na wskaźnik pojemność małej retencji, jednak nie rozwiązuje problemów związanych z suszą w województwie w sposób kompleksowy, natomiast prawdopodobnie stanowił jedną z bardzo nielicznych inwestycji zrealizowanych w ostatnich latach w województwie w zakresie retencjonowania wody. Prowadzi to do wniosku, że choć niewystarczający, to w skali przekroju wszystkich podejmowanych działań wpływ RPO WK-P będzie istotny (weryfikację tej tezy należałoby przeprowadzić jednak na koniec okresu wdrażania, uwzględniając efekty inwestycji zrealizowanych bez udziału środków UE). Drugi projekt dofinansowany w Poddziałaniu 4.1.1, tj. przebudowa wału przeciwpowodziowego Sartowice-Nowe,

149

będzie miał wpływ na zwiększenie bezpieczeństwa powodziowego regionu, jednak ze względu na ograniczoną skalę finansową i terenową inwestycji, wpływ ten będzie ograniczony do niewielkiego obszaru (9 537 ha, zamieszkiwanego przez 4000 osób). W okresie 2014-2020 na terenie województwa również ze środków POIiŚ nie zrealizowano żadnego projektu w zakresie małej retencji, budowy wałów przeciwpowodziowych ani wyposażenia jednostek ochotniczych straży pożarnych w sprzęt. W ramach POIiŚ zrealizowano natomiast w Działaniu 2.1 kilka projektów ogólnopolskich, dotyczących systemów ostrzegania, które swoim obszarem i działaniami obejmowały województwo kujawsko-pomorskie.

W województwie kujawsko-pomorskim zarejestrowanych jest 886 jednostek ochotniczej straży pożarnej (stan na 30 czerwca 2020 roku), posiadających łącznie 869 samochodów. W ramach RPO WK-P zakupionych zostanie co najmniej kolejnych 27 wozów strażackich (co odpowiada 3% sztuk posiadanego sprzętu), dodatkowo Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Toruniu dofinansowuje zakup sprzętu ratowniczego dla uprawnionych jednostek ochotniczej straży pożarnej oraz wodnego ochotniczego pogotowania ratunkowego z terenu województwa kujawsko-pomorskiego w ramach „Ogólnopolskiego programu finansowania służb ratowniczych”. W 2020 roku dofinansowano zakup 16 średnich wozów gaśniczo-ratowniczych. Podsumowując, wpływ projektów realizowanych w działaniu 4.1 w zakresie zwiększania pojemności obiektów małej retencji jest istotny, natomiast w zakresie ochrony przeciwpowodziowej oraz wyposażenia OSP w samochody jest niewielki.

Które typy inwestycji możliwe byłyby do realizacji bez środków z Programu?

Projekty z zakresu zwiększonego bezpieczeństwa przeciwpowodziowego, w tym w zakresie przeciwdziałania powodziom oraz wzmocnienia systemów ratownictwa chemiczno-ekologicznego i służb ratowniczych, są istotne ze względu na zwiększenie możliwości przeciwdziałania skutkom różnego rodzaju zagrożeń w tym związanych ze zmianami klimatu oraz ograniczą ich skutki, zwiększając odporność gospodarki regionu na wybrane zagrożenia, zwłaszcza susze i powodzie. Projekty te nie zostałyby zrealizowane bez wsparcia zewnętrznego. Niezakwalifikowanie projektów z Działania 4.1.2 do wsparcia spowoduje, że zakupy będą realizowane w ramach ograniczonych środków finansowych. Pochodzić one będą z budżetu państwa i przeznaczone będą dla jednostek OSP należących do krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego (KSRG). Ograniczony poziom dofinansowania spowoduje jednak znaczne wydłużenie doposażania jednostek w czasie oraz pozyskiwanie sprzętu o niższych parametrach użytkowych.

Gospodarka odpadamiCzy działania realizowane do tej pory w obszarze ochrony środowiska i zmian klimatu w regionie w ramach RPO WK-P przyczyniają się do rozwiązywania bądź minimalizowania problemów w tym obszarze zdiagnozowanych w Strategii EUROPA 2020?

W jakim stopniu realizowane w 3. i 4. Osi Priorytetowej projekty realizują cele Strategii EUROPA 2020 w kontekście zmian klimatu i ochrony środowiska?

W jakim stopniu zmiany zaobserwowane w regionie w obszarze ochrony środowiska i zmian klimatu (np. wzrost liczby mikroinstalacji) są wynikiem działań realizowanych w RPO?

W jakim stopniu wsparcie w ramach 4. osi priorytetowej RPO WK-P wpłynęło na realizację dyrektyw UE w obszarach gospodarki wodno-ściekowej i gospodarki odpadami?

150

Typy projektów wskazane do realizacji w ramach Działania 4.2 są zgodne z celami klimatycznymi Strategii Europa 2020 i jej projektu przewodniego Europa efektywnie korzystająca z zasobów. Realizowane projekty wpływają na wdrożenie m.in. Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/98/WE z dnia 19 listopada 2008 r. w sprawie odpadów. Zgodnie z dyrektywą, dążeniem UE jest stworzenie „społeczeństwa recyklingu”, którego celem będzie „unikanie wytwarzania odpadów oraz wykorzystywanie odpadów jako zasobów”. W myśl art. 1, dyrektywa 2008/98/WE ustanawia środki służące ochronie środowiska i zdrowia ludzkiego poprzez zapobieganie i zmniejszanie negatywnego wpływu wynikającego z wytwarzania odpadów i gospodarowania nimi oraz przez zmniejszenie ogólnych skutków użytkowania zasobów i poprawę efektywności takiego użytkowania. Dyrektywa 2008/98/WE została wdrożona do polskiego prawodawstwa przez ustawę z 14.12.2012 r. o odpadach (tj. Dz.U. z 2020 r. poz. 797 ze zm.). W zakresie gospodarowania odpadami komunalnymi narzędzia osiągania celów dyrektywy 2008/98/WE zostały uwzględnione w ustawie z 13.9.1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (tj. Dz.U. z 2020 r. poz. 1439).

Realizacja celów dyrektywy 2008/98/WE jest warunkowana dostępnością punktów selektywnego zbierania odpadów dla mieszkańców oraz efektywnością instalacji do przetwarzania odpadów (przygotowania do odzysku i recyklingu, oraz ostatecznego recyklingu i odzysku odpadów przez ich wykorzystywanie jako zasobów). Infrastruktura, w tym instalacje służące do selektywnego zbierania i przetwarzania odpadów, obok świadomości ekologicznej przekładającej się na właściwe praktyki mieszkańców w zakresie gospodarki odpadami, mają decydujący wpływ na tworzenie „społeczeństwa recyklingu”. Potrzebna infrastruktura dotycząca odpadów komunalnych, w tym odpadów budowlanych i rozbiórkowych (wraz z mocami przerobowymi), służąca zapobieganiu powstawaniu tych odpadów oraz gospodarowaniu tymi odpadami, zapewnia osiągnięcie celów i spełnienie wymagań wynikających z przepisów prawa Unii Europejskiej. Zadania inwestycyjne konieczne do osiągnięcia celów wynikających z dyrektyw europejskich w zakresie gospodarki odpadami na obszarze województwa kujawsko-pomorskiego określa Plan inwestycyjny, stanowiący załącznik do WPGO WK-P. Identyfikacja problemów utrudniających osiąganie celów dyrektywy odpadowej W zakresie selektywnego zbierania odpadów komunalnychPrzed przystąpieniem do wdrażania RPO WK-P w gospodarce odpadami komunalnymi, zidentyfikowano problem niewystarczającej liczby punktów selektywnego zbierania odpadów komunalnych (PSZOK-ów) a w przypadku punktów istniejących – ich niewystarczający standard techniczny i wyposażenie. W roku 2014 (wg. sprawozdań gminnych) w województwie funkcjonowało 119 PSZOK-ów, w tym 96 gmin posiadało po jednym PSZOK-u, a 3 gminy posiadały łącznie 17 PSZOK-ów. Funkcjonowało także 6 PSZOK-ów międzygminnych obsługujących 20 gmin. Sieć PSZOK-ów w województwie została uznana za niewystarczającą, aby zachowany był ustawowy warunek łatwego dostępu wszystkich mieszkańców (25 gmin na dzień 31.12.2014 r. nie posiadało PSZOK-ów). W żadnym z PSZOK-ów nie funkcjonował punkt napraw, nie przyjmowano także rzeczy używanych niestanowiących odpadu celem ich ponownego użycia, nie stworzono więc infrastruktury pozwalającej na zapobieganie powstawaniu odpadów.

W zakresie przetwarzania odpadów komunalnych W WPGO WK-P zidentyfikowano niską efektywność sortowania odpadów surowcowych w sortowniach odpadów komunalnych i sortowniach odpadów surowcowych. Sortowanie odbywa się w większości instalacji ręcznie, co spowalnia ten proces. Część odpadów surowcowych, z uwagi na ograniczenia techniczne sortowni, nie jest możliwa do odzyskania (np. skrawki papieru, drobna folia,

151

potłuczone szkło, itd.). Stwierdzono brak instalacji do recyklingu odpadów, w szczególności niektórych tworzyw sztucznych odzyskiwanych z odpadów komunalnych oraz brak wystarczających mocy przerobowych instalacji do przetwarzania odpadów budowlanych i rozbiórkowych pochodzących z sektora komunalnego.

Identyfikacja potrzeb inwestycyjnych wspierających realizację celów dyrektywy odpadowej W zakresie selektywnego zbierania odpadów komunalnychW WPGO WK-P wskazano na konieczność budowy PSZOK-ów w gminach w których ich brak, oraz rozbudowy i modernizacji podwyższającej standard techniczny i wyposażenie istniejących PSZOK-ów, a także zagęszczenia ich sieci, służących usprawnieniu systemu selektywnego zbierania odpadów komunalnych. Uznano, że podwyższenia standardu technicznego wymaga znacząca część PSZOK-ów.

W zakresie przetwarzania odpadów komunalnych W WPGO WK-P, moce przerobowe instalacji MBP w części mechanicznej uznano za wystarczające, a nawet, z uwagi na uruchomienie spalarni odpadów komunalnych, przewyższające obecne potrzeby w zakresie przetwarzania odpadów komunalnych zmieszanych. W nielicznych przypadkach stwierdzono konieczność modernizacji i przebudowy części mechanicznej MBP, w zakresie przetwarzania zmieszanych odpadów komunalnych. Wolne moce przerobowe, po modernizacjach i dostosowaniu instalacji (zgodnie z deklaracjami operatorów instalacji), mają być wykorzystywane na doczyszczanie odpadów surowcowych pochodzących z selektywnej zbiórki.

Zgodnie z WPGO WK-P moce przerobowe instalacji MBP w części biologicznej są wystarczające, a nawet, z uwagi na uruchomienie spalarni odpadów komunalnych, przewyższające obecne potrzeby w zakresie przetwarzania odpadów komunalnych zmieszanych. Stwierdzono brak konieczności modernizacji, rozbudowy lub przebudowy części biologicznej MBP. Wolne moce przerobowe, zgodnie z deklaracjami operatorów instalacji, mają być wykorzystywane na przetwarzanie odpadów zielonych i innych bioodpadów.

Za zasadniczy, planowany kierunek działań inwestycyjnych w instalacjach przetwarzania odpadów komunalnych wpisano w WPGO WK-P poprawę efektywności sortowania odpadów surowcowych. Na podstawie projektu Konkluzji BAT wstępnie uznano za konieczne zmodernizowanie prawie wszystkich sortowni odpadów (z uwagi na wymaganą hermetyzację rozładunku i przetwarzania odpadów w zamkniętej i wentylowanej hali).

Skala potrzeb inwestycyjnych wspierających realizację celów dyrektywy odpadowej

Skalę potrzeb inwestycyjnych przyjęto za Planem Inwestycyjnym stanowiącym załącznik do WPGO WK-P). Plan Inwestycyjny wskazuje potrzebną infrastrukturę dotyczącą odpadów wraz z mocami przerobowymi, służącą zapobieganiu powstawaniu tych odpadów oraz gospodarowaniu tymi odpadami, zapewniającą osiągnięcie celów wyznaczonych w planach gospodarki odpadami, których zadaniem jest wspieranie celów dyrektyw w obszarze gospodarki odpadami.

Z przedstawionego w Planie Inwestycyjnym zestawienia zadań z zakresu gospodarki odpadami wynika, że na etapie opracowywania WPGO WK-P największych nakładów finansowych wymagały kolejno inwestycje w: instalacje do doczyszczania selektywnie zebranych frakcji odpadów (126 mln zł), regionalne instalacje MBP dla zmieszanych odpadów komunalnych (98 mln zł), instalacje do

152

przetwarzania odpadów zielonych i/lub innych bioodpadów (71 mln zł), składowiska odpadów o statusie RIPOK (69 mln zł) i PSZOK-i (65 mln zł). Struktura planowanych nakładów inwestycyjnych odpowiada zidentyfikowanym problemom i potrzebom w obszarze gospodarki odpadami w województwie kujawsko-pomorskim. Łącznie konieczne nakłady inwestycyjne oszacowano na ponad 500 mln zł, z czego dla około połowy tej kwoty wskazano jako źródło kapitału RPO WK-P i POIiŚ (227 mln zł).

Wzrost wymaganych poziomów recyklingu i odzysku determinuje konieczność zwiększenia efektywności selektywnego zbierania odpadów i ich sortowania aby mogły być traktowane jako zasoby. Dla uzyskania takiego rezultatu konieczny jest rozwój infrastruktury dedykowanej powszechnemu i dostępnemu selektywnemu zbieraniu odpadów, efektywnemu przygotowaniu zebranych odpadów do odzysku oraz ich faktycznego odzysku.

W odpowiedzi na cele i wymagania dyrektyw odpadowych najliczniejszą grupę wśród planowanych inwestycji stanowią punkty selektywnego zbierania odpadów (49 nowych obiektów; 33 modernizowanych). Nowe obiekty istotnie przyczynią się do rozbudowy sieci dostępnych dla mieszkańców punktów selektywnego zbierania odpadów komunalnych (przyrost o 40%). Utworzona sieć 168 PSZOK-ów zapewniałaby dostępność na poziomie 1 punktu przypadającego średnio na 12 tys. mieszkańców.

W zakresie najbardziej potrzebnych dla przetwarzania dynamicznie zwiększającej się ilości selektywnie zebranych odpadów w WPGO WK-P zaplanowano 9 nowych i 13 zmienianych instalacji do doczyszczania selektywnie zebranych frakcji odpadów komunalnych. Planowane moce przerobowe uzyskane tym sposobem mają osiągnąć poziom ponad 200 tys. Mg/rok.

Wkład RPO WK-P 2016-2020 na realizację celów dyrektywy odpadowej Selektywne zbieranie odpadów Osiągnięcie zakładanych celów w zakresie selektywnego zbierania odpadów komunalnych, w świetle wskazań Planu Inwestycyjnego WPGO WK-P, wymagało rozbudowy lub modernizacji (uwzględniających także doposażenie obiektów) w 33 funkcjonujących już PSZOK-ach i budowy 49 nowych obiektów (w 47 miejscowościach). Łącznie rzeczowe potrzeby inwestycyjne w zakresie PSZOK objęły 82 obiekty na terenie województwa. Oszacowane w Planie Inwestycyjnym WPGO WK-P nakłady inwestycyjne potrzebne do zrealizowania tego celu wyniosły 65 373 tys. zł (średnio 800 tys. zł / obiekt).

Środki RPO WK-P, zgodnie z zawartymi umowami, mogą posłużyć do wsparcia 40 inwestycji w PSZOK, których łączna wartość może wynieść ponad 51 mln zł. W przypadku pełnej realizacji umów grantowych, środki RPO WK-P pozwolą więc na realizację aż 49 % wskazanych w Planie Inwestycyjnym, WPGO WK-P potrzeb w zakresie infrastruktury służącej selektywnemu zbieraniu odpadów komunalnych.

Osiągnięty wskaźnik rezultatu projektów finansowanych z RPO WK-P w postaci przyrostu liczby osób objętych selektywnym zbieraniem odpadów wyniósł 283 437 osób (co stanowi ok. 14% populacji województwa).

Dodatkowo wpływ na realizację Dyrektywy odpadowej ma POIiŚ 2014-2020, w ramach którego zrealizowano 2 projekty dedykowane PSZOK, obejmujące budowę łącznie 4 obiektów (w tym 3 w ramach jednego projektu na terenie jednego miasta). Projekty objęły Miasto Bydgoszcz (3 PSZOK-i) i

153

gminę Koronowo. Ponadto w ramach kolejnego projektu uwzględniono zadanie obejmujące doposażenie PSZOK we Włocławku. Wartość projektów dedykowanych budowie PSZOK finansowanych w ramach POIiŚ wyniosła 8 474 300,06 zł (średnio 2 100 tys. zł / obiekt).

W sumie, w oparciu o środki RPO WK-P i POIiŚ 2014-2020 zostało wpartych 33 PSZOK o łącznej wartości inwestycji 60 mln zł. Wkład środków unijnych mierzony wartością projektów wyniósłby wówczas 86 % a rzeczowo wsparto by 51 % obiektów.

Zgodnie z zasadami finansowania projektów z RPO, ze środków tych mogły być realizowane projekty w regionie gospodarki odpadami komunalnymi, w którym nie przewidziano komponentu dotyczącego termicznego przekształcania odpadów z wyjątkiem projektów dot. budowy i rozbudowy punktów selektywnego zbierania odpadów komunalnych (PSZOK), w przypadku których mogą być realizowane projekty o wartości do 2 mln zł kosztów kwalifikowalnych i obsługujące do 20 tys. mieszkańców (warunki te muszą być spełnione łącznie). Projekt realizowany w ramach POIiŚ w Bydgoszczy (budowa 3 PSZOK-ów) nie mieścił się więc w kryteriach dostępu do środków RPO. Podobnie miała się rzecz w przypadku projektu uwzględniającego doposażenie PSZOK we Włocławku.

Można podsumować, że środki RPO WK-P odegrały kluczową rolę we wsparciu inwestycji w zakresie infrastruktury do selektywnego zbierania odpadów komunalnych w województwie, przy uzupełniającej roli środków POIiŚ, które wsparły realizację projektów niemieszczących się w kryteriach dostępu do środków RPO.

Przetwarzanie odpadów Niska efektywność sortowania odpadów spowodowała ukierunkowanie planowanych działań inwestycyjnych głównie na instalacje do doczyszczania selektywnie zebranych frakcji odpadów (przygotowania ich do recyklingu i innych form odzysku). Wskazane w WPGO WK-P potrzeby finansowe w tym zakresie (wynikające z wniosków inwestorów) oszacowano na blisko 126 mln zł, spośród 527 mln zł wszystkich koniecznych nakładów na inwestycje w zakresie gospodarki odpadami komunalnymi (24%). W WPGO WK-P zaplanowano rozbudowę lub modernizację 13 instalacji do doczyszczania selektywnie zebranych frakcji odpadów komunalnych i budowę 9 nowych instalacji przeznaczonych do tego celu.

Wartość zadań realizowanych ze środków RPO WK-P na przetwarzanie odpadów osiągnęła poziom blisko 27 mln zł (3 zadania), wśród których dwa dotyczyły modernizacji/rozbudowy instalacji do doczyszczania selektywnie zebranych frakcji odpadów komunalnych (ich wartość wyniosła blisko 20 mln zł).

Zadania inwestycyjne w zakresie przetwarzania odpadów (z pominięciem składowisk i ich rekultywacji) oszacowano na 348 mln zł, co stanowi 66% szacunkowych nakładów na inwestycje z zakresu gospodarki odpadami komunalnymi.

Udział odpadów komunalnych niepodlegających składowaniu

W RPO WK-P przyjęto wskaźnik rezultatu strategicznego Udział odpadów komunalnych niepodlegających składowaniu. Za wartość bazową przyjęto poziom 9,7%, obliczony na podstawie danych GUS, natomiast wartość docelowa na poziomie 50% została wyznaczona w oparciu o wymogi dotyczące ograniczenia składowania odpadów ulegających biodegradacji w ogólnej masie odpadów. Jak zobrazowano na wykresie poniżej, wartość wskaźnika dynamicznie rosła i w 2019 r. województwo osiągnęła poziom 30,2% udziału odpadów komunalnych niepodlegających

154

składowaniu w ogólnej masie odpadów komunalnych wytworzonych, a więc nie został on jeszcze zrealizowany. Analiza trendu z wielolecia pozwala wnioskować, że osiągnięcie zakładanej wartości docelowej w 2023 r. może być zagrożone.

Wykres 25. Udział odpadów komunalnych niepodlegających składowaniu w ogólnej masie odpadów komunalnych [%]

2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 20235.0

10.0

15.0

20.0

25.0

30.0

35.0

9.7

14.1

18.6

21.6

23.8

25.8

28.630.2

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

PSZOK-i, kampanie edukacyjne oraz instalacje do recyklingu odpadów przyczyniają się do realizacji celu szczegółowego PI 6.a, tj. zmniejszenia ilości odpadów komunalnych podlegających składowaniu oraz do zmniejszenia dysproporcji rozwojowych pomiędzy Polską oraz innymi krajami UE w obszarze gospodarki odpadami komunalnymi. Interwencja będzie miała istotny wpływ na realizację zobowiązań akcesyjnych w obszarze gospodarowania odpadami komunalnymi, wynikających z Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/98/WE z dnia 19 listopada 2008 r. w sprawie odpadów.

Które typy inwestycji możliwe byłyby do realizacji bez środków z Programu?

Połowa beneficjentów Działania 4.2, którzy odpowiedzieli na ankietę nie zrealizowałaby projektów w przypadku nieuzyskania wsparcia ze środków RPO W-P, jeden z nich zrealizowałby w ograniczonym zakresie, a drugi w przesunąłby realizację w czasie.

Gospodarka wodno-ściekowaCzy działania realizowane do tej pory w obszarze ochrony środowiska i zmian klimatu w regionie w ramach RPO WK-P przyczyniają się do rozwiązywania bądź minimalizowania problemów w tym obszarze zdiagnozowanych w Strategii EUROPA 2020?

Projekty realizowane w ramach Działania 4.3 oraz 4.6.1 przyczynią się do realizacji Strategii Europa 2020 w kontekście zmian klimatu i ochrony środowiska poprzez wzrost efektywności wykorzystania zasobów wodnych dzięki poprawie systemu oczyszczania ścieków komunalnych (w tym poprawie parametrów oczyszczania, zwiększeniu przepustowości oczyszczalni, rozwojowi sieci kanalizacyjnej i przyłączaniu nowych odbiorców do tej sieci) a także dzięki rozwojowi i poprawie stanu sieci wodociągowych (w tym wprowadzonym systemom zarządzania zasobami wodnymi w sieci wodociągowej). Dodatkowo projekty przyczyniają się do realizacji celu związanego z efektywnością energetyczną m.in. poprzez:

155

• obniżenie zużycia energii elektrycznej w procesach technologicznych, zastosowaniu nowoczesnej technologii oczyszczania ścieków;

• zastosowanie energooszczędnych źródeł światła typu LED; • zastosowanie pomp ciepła; • zastosowanie instalacji fotowoltaicznej jako źródło energii elektrycznej.

W jakim stopniu zmiany zaobserwowane w regionie w obszarze ochrony środowiska i zmian klimatu (np. wzrost liczby mikroinstalacji) są wynikiem działań realizowanych w RPO? Które typy inwestycji możliwe byłyby do realizacji bez środków z Programu?

W jakim stopniu wsparcie w ramach 4. osi priorytetowej RPO WK-P wpłynęło na realizację dyrektyw UE w obszarach gospodarki wodno-ściekowej i gospodarki odpadami?

Polska przystępując do Unii Europejskiej zobowiązała się do wypełnienia wymogów dyrektywy Rady 91/271/EWG z dnia 21 maja 1991 r. dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych (Dz. Urz. WE L 135 z 30.05.1991 r., str. 40-52, z późn. zm.; Dz. Urz. WE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 15, t. 002, str. 26; dalej: dyrektywa 91/271/EWG) zgodnie z określonymi w negocjacjach i zapisanymi w Traktacie Akcesyjnym terminami i okresami przejściowymi. Celem przedmiotowej dyrektywy jest ochrona środowiska przed niekorzystnymi skutkami odprowadzania ścieków (w tym ścieków komunalnych), co wymaga adekwatnych do tego celu działań w zakresie gromadzenia (zbierania), oczyszczania i odprowadzania ścieków. Zgodnie z dyrektywą 91/271/EWG Państwa Członkowskie zapewniają, aby wszystkie aglomeracje wyposażone były w system zbierania ścieków komunalnych a przed odprowadzeniem ścieki były poddane oczyszczaniu. Aglomeracje ujęte w V AKPOŚK zostały podzielone na priorytety według znaczenia inwestycji oraz pilności zapewnienia środków.

Potrzeby w zakresie inwestycji w infrastrukturę służącą celom dyrektywy 91/271/EWG na terenie województwa kujawsko-pomorskiego trafnie ilustruje wskaźnik dostępności mieszkańców regionu do oczyszczalni ścieków. Na koniec 2014 r. 71,6% mieszkańców województwa korzystało z oczyszczalni ścieków (GUS 2015). Dostępność do oczyszczalni ścieków w 2015 r. w regionie wykazywała jednak znaczącą dysproporcję między mieszkańcami miast (95,7%) i wsi (37,1%). Wyjściowe dane z zakresu aglomeracji na terenie województwa kujawsko-pomorskiego uwzględnione na koniec 2016 r. (analizowany celem wskazania przedsięwzięć do realizacji w ramach V AKPOŚK 2017) przedstawiały się następująco:

• liczba rzeczywistych mieszkańców w aglomeracji – 1 543 459;• liczba mieszkańców korzystających z systemu kanalizacyjnego – 1 443 380;• liczba mieszkańców korzystających ze zbiorników bezodpływowych – 82 047;• liczba mieszkańców korzystających z systemów indywidualnych (przydomowych

oczyszczalni ścieków) – 12 429;• liczba przydomowych oczyszczalni ścieków – 3 104;• długość sieci kanalizacyjnej ogółem (sanitarnej i ogólnospławnej) w aglomeracji 7 317

km;• wskaźnik zbierania siecią (% RLM korzystających z sieci) w 2016 – 87,94%;• długość istniejącej kanalizacji deszczowej w aglomeracji – 1 681 km;

Realizowane w RPO WK-P projekty przyczynią się do zwiększenia liczby ludności korzystającej z ulepszonego systemu oczyszczania ścieków komunalnych. Szacuje się, że według umów podpisanych do końca czerwca 2020 r., w Działaniu 4.3 oraz 4.6.1 RPO WK-P zostanie:

156

wybudowane 109,43 km kanalizacji sanitarnej, co odpowiada 31% długości sieci planowanej do wybudowania do 2021 r. w woj. kujawsko-pomorskim (349 km wg V AKPOŚK) oraz 1,4% całkowitej długości sieci kanalizacyjnej na terenie aglomeracji (7 317 km wg V APOŚK);

wybudowana 1 oczyszczalnia ścieków, co odpowiada 33% łącznej liczby oczyszczalni planowanych do wybudowania do 2021 r. w woj. kujawsko-pomorskim (3 wg V AKPOŚK);

zmodernizowanych 17 oczyszczalni ścieków, co odpowiada 38% liczby oczyszczalni, w których zaplanowano modernizację do 2021 r. w woj. kujawsko-pomorskim (45 wg V AKPOŚK);

zmodernizowanych 31 km kanalizacji sanitarnej, co odpowiada 55% długości sieci planowanej do modernizacji do 2021 r. w woj. kujawsko-pomorskim (204 km wg V AKPOŚK);

Warto również wspomnieć, że na terenie aglomeracji województwa kujawsko-pomorskiego podjęto w analizowanym okresie realizację 13 projektów finansowanych z POIiŚ 2014-2020 z zakresu gospodarki wodno-ściekowej (wszystkie z dominującym zakresem interwencji w oczyszczanie ścieków). Łączna wartość tych projektów wyniosła ponad 568 mln zł, co stanowi ponad 1/3 nakładów koniecznych na osiągnięcie celów określonych w dyrektywie 91/271/EWG, oszacowanych w IV i V AKPOŚK (1 416 mln zł).

Odnosząc zaangażowane w analizowanym okresie środki pochodzące z RPO WK-P (164 mln zł) do potrzeb w zakresie osiągnięcia celów dyrektywy 91/271/EWG (1 416 mln zł) oraz wartości projektów realizowanych w tym samym czasie ze środków POIiŚ (ok. 570 mln zł), należy uznać, że środki RPO WK-P odgrywają istotną rolę w osiąganiu wymaganych celów dyrektywy 91/271/EWG i mają charakter komplementarny wobec projektów dofinansowanych w POIiŚ.

Dla PI 6b na poziomie Programu przyjęto wskaźnik rezultatu strategicznego Odsetek ludności korzystającej z oczyszczalni ścieków. Wartość wskaźnika oznacza udział liczby ludności miast i wsi korzystających z oczyszczalni ścieków w liczbie ludności ogółem. Dane dotyczące wartości wskaźnika publikowane są przez GUS. Za wartość bazową wskaźnika przyjęto poziom 71% (2012 r.) dla województwa kujawsko-pomorskiego, natomiast wartość docelową na 2023 r. oszacowano na podstawie założeń sformułowanych na bazie danych z projektu aktualizacji V AKPOŚK i przyjęto na moment opracowywania programu na poziomie 80,47%. Z danych publikowanych przez GUS wynika, że wartość wskaźnika wykazuje tendencję wzrostową, utrzymanie dynamiki trendu z okresu 2012-2019 umożliwia osiągnięcie w 2023 r. wartości wskaźnika na poziomie zbliżonym do 75%, a więc niższym niż założono w RPO WK-P. Na podstawie analizy danych z poprzedniej perspektywy finansowej możliwe jest stwierdzenie, że w nadchodzących latach efekty inwestycji dofinansowanych w RPO WK-P 2014-2020 oraz POIiŚ 2014-2020 wpłyną na zwiększenie dynamiki wzrostu wskaźnika.

157

Wykres 26. Odsetek ludności korzystającej z oczyszczalni ścieków w województwie kujawsko-pomorskim [%] (linia przerywana pokazuje trend wyznaczony przez regresję liniową)

2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 202370

71

72

73

74

71.070.8

71.6

72.1

72.8 72.7

73.0 73.1

Źródło: Opracowanie własne na podstawie GUS BDL

Realizowane w RPO WK-P projekty przyczynią się do zwiększenia liczby ludności korzystającej z ulepszonego systemu oczyszczania ścieków komunalnych, co zostało opisane w części dotyczącej wpływu na V AKPOŚK. Skalę wpływu programu na zmiany w obszarze gospodarki wodno-ściekowej można na obecnym etapie ocenić jako istotną.

Połowa respondentów CAWI z działań 4.3 oraz 4.6.1 wyraziła przekonanie, że w przypadku nieuzyskania dofinansowania UE zrealizowałaby projekt, ale realizacja byłaby przesunięta w czasie, 9% beneficjentów zrealizowałoby projekt w ograniczonym zakresie (należy podkreślić, że realizacja projektów dotyczących dostosowania aglomeracji do wymów dyrektywy 91/271/EWG jest obowiązkiem/wymogiem). Tylko 13% benefitów oświadczyło, że zrealizowałoby projekt w tym samym zakresie rzeczowym i czasie, natomiast 27% nie zrealizowałoby go wcale.

Wykres 27. Rozkład odpowiedzi na pytanie „Czy w przypadku braku uzyskania dofinansowania z RPO WK-P zdecydowaliby się Państwo na realizację projektu?” (Działania 4.3 oraz 4.6.1)

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

9% 51% 27% 13%

Tak, zrealizowalibyśmy ten projekt w takim samym zakresie rzeczowym i czasie

Tak, zrealizowalibyśmy ten projekt, ale w ograniczonym zakresie

Tak, jednak realizacja projektu zostałaby przesunięta w czasie

Nie, projekt nie zostałby zrealizowany

Trudno powiedzieć

Źródło: Opracowanie własne na podstawie ankiety CAWI (n=45)

158

Ochrona i przywrócenie różnorodności biologicznejCzy działania realizowane do tej pory w obszarze ochrony środowiska i zmian klimatu w regionie w ramach RPO WK-P przyczyniają się do rozwiązywania bądź minimalizowania problemów w tym obszarze zdiagnozowanych w Strategii EUROPA 2020?

W jakim stopniu realizowane w 3. i 4. Osi Priorytetowej projekty realizują cele Strategii EUROPA 2020 w kontekście zmian klimatu i ochrony środowiska?

Działanie 4.5 oraz 4.6.3 wpisują się w realizację celów Strategii Europa 2020 w obszarze ochrony środowiska i zmian klimatu, a cel szczegółowy przyświecający realizacji projektów w ramach osi 4. Region przyjazny środowisku, PI 6d Ochrona i przywrócenie różnorodności biologicznej, ochrona i rekultywacja gleby oraz wspieranie usług ekosystemowych, także poprzez program „Natura 2000”i zieloną infrastrukturę, brzmi: Wzmocniony mechanizm ochrony różnorodności biologicznej w regionie. Ochrona zasobów przyrodniczych, w tym ochrona różnorodności biologicznej oraz odbudowa funkcji ekosystemów to nadrzędne kierunki RPO WK-P 2014-2020 w zakresie objętym działaniami 4.5 oraz 4.6.3. Efekty, opisane za pomocą szerokiej gamy wskaźników (kluczowych EFRR i specyficznych dla programu), osiągnięte w wyniku realizacji projektów, pomagają rozwiązać problemy zdefiniowane w skali regionalnej (m.in. w Strategii ZIT), pozostając w zgodności z pożądanymi kierunkami interwencji wynikającymi z nadrzędnych dokumentów strategicznych.

Jak wspomniano, wśród problemów zidentyfikowanych w Strategii EUROPA 2020 znalazły się m.in. te, wynikające z niewłaściwego podejścia do zasobów naturalnych w sytuacji ich postępującej degradacji oraz obserwowanych zmian klimatu. Głównym celem projektów 4.5 oraz 4.6.3 RPO WK-P 2014-2020 jest poprawa i ochrona różnorodności biologicznej na danym obszarze. Cel ten jest osiągany przy pomocy działań o różnym charakterze, określonym dla typów projektów, które mogą uzyskać wsparcie w ramach cyklicznie ogłaszanych konkursów, przede wszystkim bezpośrednie działania ochronne, usuwanie gatunków inwazyjnych, właściwa organizacja ruchu turystycznego, działania informacyjno-edukacyjne, inwentaryzacje przyrodnicze. Wsparciem objęte zostały nie tylko tereny chronione, ale również miejskie wraz z ich obszarami funkcjonalnymi. Ma to szczególne znaczenie dla adaptacji tych trenów do zmian klimatu: wzrost różnorodności biologicznej w ścisłym powiązaniu z lokalnymi warunkami i poprawa stanu ekosystemów prowadzą do wzrostu ich stabilności i większej odporności na zakłócenia, również te wynikające ze zmian klimatycznych. Nieoceniony jest również efekt w postaci poprawy jakości życia ludności, w tym poprzez zmniejszenie negatywnych oddziaływań tzw. miejskich wysp ciepła, oraz wzrost świadomości społeczeństwa w obszarze związanym z zależnością pomiędzy stanem środowiska, a zmianami klimatu.

W tym miejscu należy zauważyć, że w osi 4. kwestie zmian klimatycznych i adaptacji do zmian klimatu nie pojawiają się wprost. O efektach w tym obszarze możemy wnioskować pośrednio, wynikają bowiem ze wzmocnienia odporności ekosystemów (m.in. poprzez właściwy dobór gatunków do nasadzeń i odnowień oraz walkę z gatunkami obcymi), zwiększania powierzchni obszarów zielonych biologicznie czynnych (bardziej w wymiarze jakościowym niż ilościowym) czy realizacji projektów z zakresu zielonej infrastruktury w miastach (Poddziałanie 4.6.3). W odniesieniu w szczególności do tych ostatnich, w przyszłości warto rozważyć stymulowanie np. przy pomocy kryteriów oceny, dodatkowych efektów adaptacyjnych poprzez szersze stosowanie w projektach niestandardowych elementów poza zestawem typowych działań stosowanych zwykle przy okazji np. rewitalizacji

159

parków. Z kolei rozszerzenie zakresu wsparcia również na mniejsze kompleksy zieleni umożliwiłoby stworzenie czegoś na wzór zielonych szlaków-swoistych miejskich korytarzy ekologicznych.124

Które typy inwestycji możliwe byłyby do realizacji bez środków z Programu?

Połowa beneficjentów Działania 4.5 oraz 4.6.3, którzy odpowiedzieli na ankietę CAWI, bez dofinasowania nie zrealizowaliby tego projektu, 17% beneficjentów zrealizowałoby projekt w ograniczonym zakresie, a 28% Benefitów oświadczyło, że przesunęłaby ten projekt w czasie. Żaden z respondentów nie zrealizowałby projektu w tym samym zakresie i tym samym czasie.

Wykres 28. Rozkład odpowiedzi na pytanie „Czy w przypadku braku uzyskania dofinansowania z RPO WK-P zdecydowaliby się Państwo na realizację projektu? (4.5 oraz 4.6.3)

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

16.7% 27.8% 50.0% 5.6%

Tak, zrealizowalibyśmy ten projekt w takim samym zakresie rzeczowym i czasie

Tak, zrealizowalibyśmy ten projekt, ale w ograniczonym zakresie

Tak, jednak realizacja projektu zostałaby przesunięta w czasie

Nie, projekt nie zostałby zrealizowany

Trudno powiedzieć

Źródło: ankieta CAWI, n = 45

Udział powierzchni obszarów chronionych w powierzchni ogółem

W zestawieniu wskaźników rezultatu strategicznego, wybranych do monitorowania Programu w odniesieniu do PI 6d określono wskaźnik: Udział powierzchni obszarów chronionych w powierzchni ogółem; wartość: 31,8% w roku 2012, docelowo (2023r.) 32%. Na etapie szacowania wartości tego wskaźnika przyjęto założenie, iż z uwagi na duże nasycenie powierzchni Województwa Kujawsko - Pomorskiego obszarami chronionymi, zakładany dalszy wzrost ich udziału będzie nieznaczny, rzędu 0,1-0,2%. Analiza zmian wartości wskaźnika wskazuje, że zakładana na 2023 rok wartość docelowa została osiągnięta w 2018 r.

Wykres 29. Udział powierzchni obszarów chronionych w powierzchni ogółem

2013 2014 2015 2016 2017 2018 201931.6

31.7

31.8

31.9

32.0

32.1

32.2

32.3

32.4

32.5

31.8 31.8 31.8 31.8

31.7

32.4

32.2

124 Dobrym przykładem jest Miasto Toruń; przykład został opisany w ramach analizy porównawczej (benchmarkingu).

160

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS BDL

Interwencja RPO WK-P nie będzie miała wpływu na wzrost wartości omawianego wskaźnika, ponieważ nie była nakierowana na tworzenie nowych terenów chronionych. Działania z zakresu aktywnej ochrony przyrody są skierowane przede wszystkim na wsparcie działań statutowych parków krajobrazowych województwa oraz na ochronę gatunków zwierząt zagrożonych wyginięciem. Wspierane są również działania z zakresu edukacji ekologicznej, w tym kampanie informacyjno-edukacyjne, mające na celu promowanie właściwych zachowań społecznych w odniesieniu do dziedzictwa przyrodniczego regionu. Tym samym interwencja może wpływać na zapobieganie degradacji terenów chronionych i w konsekwencji na potencjalny spadek ich powierzchni.

Zielona i błękitna infrastruktura z miastach

Jakiego typu rozwiązania umożliwiające skuteczną realizację inwestycji z zakresu zwiększania udziału błękitnej i zielonej infrastruktury w miastach były realizowane w projektach RPO WK-P? Jakie są przyczyny niskiego poziomu tego typu infrastruktury w środowisku miejskim?

Wraz z zachodzącymi zmianami klimatycznymi miasta muszą przygotować się na coraz intensywniejsze zjawiska atmosferyczne: wyższe temperatury, wichury, gwałtowne i obfite opady. Odporność rozumiana jest w tym kontekście nie jako opór i niezmienne trwanie, lecz jako elastyczna „umiejętność” adaptowania się do zmian lub ograniczania strat wynikających z krótkotrwałego zagrożenia. Obok procedur zarządzania kryzysowego coraz większą wagę przywiązuje się do projektowania infrastruktury sprzyjającej adaptacji miast do nagłych zmian pogodowych, ale również przystosowania miast do przewidywanych długotrwałych trendów klimatycznych. Przykładem może być trend związany ze wzrostem temperatury (średniej czy też maksimów dziennych). Wyniki długofalowych symulacji potwierdzają trendy zmian, które obserwowane są w rzeczywistości: groźniejsze opady ekstremalne przy często niewielkich zmianach rocznych sum opadów. Ważny strategiczny dokument w Polsce – Strategiczny Plan Adaptacji do zmian klimatu (SPA 2020) – jako jeden z instrumentów przystosowania miast wskazuje skuteczny system planowania przestrzennego ograniczający możliwość zabudowy terenów zagrożonych powodziami oraz uwzględniający potencjalne oddziaływanie zjawisk ekstremalnych spowodowanych zmianami klimatu. W dokumencie podkreślono także wagę miejskiej polityki przestrzennej uwzględniającej zmiany klimatu. Do wymienionych działań adaptacyjnych zalicza się między innymi:

rewitalizację przyrodniczą, w tym przywracanie zdegradowanym terenom zieleni i zbiornikom wodnym ich pierwotnych funkcji, ze szczególnym uwzględnieniem małej retencji w miastach. Wymiana szczelnych powierzchni gruntu na przepuszczalne;

uwzględnienie w planach zagospodarowania w miastach konieczności zwiększenia obszarów zieleni i wodnych, korytarzy wentylacyjnych125.

W ramach RPO WK-P działaniem, w ramach którego wnioskodawcy mogli realizować projekty z zakresu zielonej infrastruktury, było Działanie 4.5 oraz Poddziałanie 4.6.3. Do takich projektów w pewnym stopniu zaliczyć można dofinansowane rewaloryzacje i odnowienia parków miejskich, ponieważ zwiększenie pokrycia terenu miast zielenią (parki, skwery, zieleńce) stanowi pierwszy krok do zwiększenia odporności miast na niekorzystne skutki zmian klimatu. W ramach Działania 4.6.3 zrealizowano 4 projekty dotyczące rewitalizacji parków, przy czym zastosowanie zielonej

125 Na podstawie: Błękitno-zielona infrastruktura dla łagodzenia zmian klimatu w miastach – katalog techniczny, Ecologic Institute i Fundacja Sendzimira, Kraków 2019.

161

infrastruktury sprowadzało się w nich do nowych nasadzeń, dodatkowo w niektórych przypadkach także instalacji na potrzeby nawadniania terenów zielonych przy wykorzystaniu wód opadowych (element błękitnej infrastruktury). Wartymi uwagi projektami z zakresu rewitalizacji parków były projekty:

Rewaloryzacja Parku Ludowego im. Wincentego Witosa w Bydgoszczy - I etap – nasadzenia roślin, zabiegi pielęgnacyjno-ochronne istniejącej roślinności;

Rekultywacja przestrzeni publicznej i terenów zielonych na obszarze miasta Kowalewo Pomorskie – budowa fontanny, studni technicznej, instalacji zbiornika bezodpływowego, instalacji systemu automatycznego nawadniania, przyłącza wodociągowego i elektrycznego, wprowadzenia nowych nasadzeń roślinnych (drzewa, krzewy, byliny) oraz trawników.

Poza wymienionymi powyżej, na podstawie analizy szczegółowych danych nt. zakresu dofinansowanych projektów oraz wyników ankiety CAWI, zidentyfikowano zaledwie 1 dodatkowy projekt, w którym zaplanowano wdrożenie rozwiązania z zakresu zielonej infrastruktury:

Przebudowa układu torowo-drogowego w ul. Wały gen. Sikorskiego i al. Jana Pawła II wraz z budową pasa tramwajowo – autobusowego w Toruniu – BiT-City II – w ramach projektu wybudowano zielone torowiska, a na zintegrowanym, autobusowo-tramwajowym węźle przesiadkowym w al. św. Jana Pawła II, powstać mają także tzw. „zielone przystanki”. Wiaty przystankowe będą na całej długości obsadzone szybko rosnącymi pnączami. Dodatkowa Dodatkowo – poza planowanymi nasadzeniami drzew i krzewów, urządzeniem trawników i zielonego torowiska – zieleń będzie pełniła nie tylko funkcję estetyczną, ale dawała ochronę przed promieniami słonecznymi i pochłaniała zanieczyszczenia powietrza generowane przez ruch drogowy. Zastosowana w zielonym torowisku konstrukcja i nawierzchnia roślinna będzie ograniczała drgania i hałas, a także absorbowała pyły z ulicznego powietrza i zatrzymywała wilgoć;

Szereg ciekawych rozwiązań z zakresu zielonej oraz błękitnej infrastruktury zastosowano w projekcie Działania 2.5 POIiŚ 2014-2020, będącym przedmiotem analizy benchmarkingowej, gdzie zakres i efekty projektu wykraczają poza kwestie wyłącznie środowiska przyrodniczego, a działania podejmowane w tymże środowisku (nasadzenia, rewitalizacja cieku wodnego, uregulowanie przegęszczonych zgrupowań roślinnych wokół fosy i wprowadzenie tam gatunków rodzimych dla terenu, umocnienie skarp) miały mieć wyraźny walor adaptacyjny względem skutków zmian klimatycznych (w tym pozytywny wpływ projektu na przewietrzanie miasta i ograniczanie negatywnych oddziaływań tzw. miejskiej wyspy ciepła).

Analiza dokumentów kontekstowych oraz wywiad z ekspertem dziedzinowym wskazują na następujące przyczyny niskiego poziomu zielonej i błękitnej infrastruktury w środowisku miejskim:

1. Niska kultura innowacji jst – samorządy nie mają potrzeby eksperymentowania, wprowadzania innowacyjnych, nieznanych i często niesprawdzonych rozwiązań. Wynika to z niechęci do ponoszenia odpowiedzialności w przypadku niepowodzenia projektu czy inwestycji. Samorządy przyzwyczajone są do realizacji typowych inwestycji z zakresu ochrony środowiska w zakresie gospodarki odpadowej, wodno-ściekowej, ochrony przyrody, edukacji ekologicznej.

2. Brak doświadczonych wykonawców – zarówno firm budowlano-wykonawczych, które byłyby doświadczone i które w związku z tym nie bałyby się podejmowania tego rodzaju inwestycji,

162

jak również projektantów i architektów zieleni. Ciężko znaleźć przykłady rozwiązań w zakresie infrastruktury, które byłyby czymś więcej niż te tylko nasadzeniem krzewów. Wyraźnie widoczna jest potrzeba wykształcenia i wyszkolenia zarówno projektantów architektury zieleni, jak i firm wykonawczych. Nielicznie organizowane w Polsce w ostatnich latach tego typu szkolenia cieszyły się ogromnym zainteresowaniem.

3. Niedobór przykładów dobrych praktyk, które byłyby motorem sprawczym do realizowania kolejnych tego typu projektów. Dopóki samorządy nie zdobędą doświadczenia, nie będą mogły sprawdzić i zobaczyć rozwiań z zakresu zielonej i błękitnej infrastruktury, będą niechętne i ostrożne w decyzjach nt. przygotowania tego typu projektów.

4. Brak dobrze opisanych katalogów konkretnych rozwiązań – jedno z pierwszych opracowań na ten temat w języku polskim to publikacja wydana przez Fundację Sendzimira w 2019 r.126

5. Problemy z koordynacją i zarządzaniem projektami z zakresu zielonej infrastruktury. Projekty tego typu mają charakter kompleksowy i powinny być realizowane we współpracy różnych wydziałów/ departamentów i jednostek podległych urzędowi, których pracownicy często nawet się nie znają, nie wiedzą o działaniach realizowanych przez inne wydziały/biura/jednostki.

6. Problemy w obszarze planowania przestrzennego, w szczególności przeznaczanie zbyt wielu terenów na cele inwestycyjne i zabudowy mieszkaniowej, opcjonalnie brak miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego.

7. Wysokie koszty inwestycyjne przy bardzo ograniczonej ofercie wsparcia (aktualnie głównie Fundusze norweskie i Fundusze EOG 2014-2021).

Dodatkowe problemy w zakresie rozwoju zielonej i błękitnej infrastruktury w miastach dla jst stanowią:• gęsta zabudowa miejska;• brak chęci do zmian istniejącej przestrzeni;• prawo własności;• problemy techniczne;• kolizje infrastruktury;• brak postaw obywatelskich i chęci działania;• opór konserwatora zabytków.

5.2. Wpływ społeczno-ekonomicznyJaki był społeczno-ekonomiczny wpływ projektów np. w zakresie warunków prowadzenia działalności gospodarczej, potencjału inwestycyjnego wspartych terenów, potencjału turystycznego oraz jakości życia mieszkańców?

Zaplanowana w RPO WK-P interwencja zakładała, że realizowane w osi priorytetowej 3 i 4 działania doprowadzą do efektów społeczno-gospodarczych w postaci poprawy jakości życia mieszkańców regionu oraz zwiększenia konkurencyjności regionu. Wyniki zrealizowanych badań – CAWI i studia przypadków wskazują na występowanie szeregu efektów społecznych i ekonomicznych realizowanych w ramach osi 3 i 4 projektów.

Zidentyfikowane i ocenione przez beneficjentów wsparcia efekty społeczne realizowanych działań zawiera poniższa tabela. Najczęściej wskazywanym przez beneficjentów wsparcia efektem społecznym projektów jest ograniczenie uciążliwości związanych z zanieczyszczeniem środowiska – 126 Błękitno-zielona infrastruktura dla łagodzenia zmian klimatu w miastach – katalog techniczny, Ecologic Institute i Fundacja Sendzimira, Kraków 2019.

163

69% respondentów badania zaobserwowało występowanie tego efektu realizacji projektów. Częściej wskazywany był on przez beneficjentów projektów z 3 osi priorytetowej niż w 4 osi priorytetowej, co wynika z zakresu i celów realizowanych w ramach tych osi działań. Niemniej jest to efekt wyraźnie zauważany przez beneficjentów wszystkich analizowanych w ramach osi 3 i 4 działań i poddziałań.

Tabela 44. Efekty społeczne realizowanych projektów

PYTANIE: JAKIE EFEKTY SPOŁECZNE ZAOBSERWOWANO/PLANUJĄ PAŃSTWO UZYSKAĆ W WYNIKU REALIZACJI PROJEKTU? PROSZĘ WSKAZAĆ MAKSYMALNIE 3 NAJWAŻNIEJSZE EFEKTY SPOŁECZNE, KTÓRE WYSTĄPIŁY LUB MOGĄ WYSTĄPIĆ W WYNIKU REALIZACJI PROJEKTU.

OGÓŁEM OŚ 3 I 4

OŚ PRIORYTETOWA 3

OŚ PRIORYTETOWA 4

Ogółem (N) 353 283 70Zaspokojenie podstawowych potrzeb i poprawę dostępności do kluczowych usług komunalnych (np. do sieci wodociągowej, kanalizacyjnej, systemu segregacji odpadów komunalnych)

17% 4% 67%

Ograniczenie uciążliwości związanych z zanieczyszczeniem środowiska 69% 72% 56%

Poprawa estetyki krajobrazu 32% 34% 24%

Poprawa jakości lub zwiększenie dostępu do terenów rekreacyjnych, przyrodniczych

11% 8% 23%

Wzrost świadomości ekologicznej 43% 44% 40%

Redukcję zagrożeń dla życia i zdrowia ludzi 20% 22% 13%

Zwiększenie poczucia bezpieczeństwa w zakresie dotyczącym katastrof naturalnych

1% 1% 3%

Wzrost komfortu podróży transportem miejskim 3% 3% 0%

Trudno powiedzieć 4% 5% 0%Żadne 1% 2% 0%Inne 3% 4% 0%

Źródło: Opracowanie własne na podstawie CAWI

Analiza studiów przypadku dostarcza bardziej szczegółowych informacji na temat mechanizmów związanych z występowaniem tego typu efektów. Ograniczenie emisji zanieczyszczeń do atmosfery poprzez zastąpienie źródeł konwencjonalnych źródłami odnawialnymi (Studium przypadku 3.1. ”Montaż instalacji OZE na terenie Gminy Zławieś Wielka”) prowadzi do poprawy jakości powietrza, a w konsekwencji do poprawy zdrowia mieszkańców. W studium przypadku 3.5.1 „Termomodernizacja placówek oświatowych na terenie miasta Bydgoszczy” poprawa jakości powietrza wynika z redukcji emisji pyłu, a w studium przypadku 3.5.2 dotyczącym budowy ścieżek rowerowych z redukcji spalin w powietrzu. Studium przypadku 4.3 zwraca z kolei uwagę na poprawę jakości wody w wyniku prowadzonych działań projektowych dotyczących przebudowy oczyszczalni ścieków i sieci kanalizacyjnej. Realizowane projekty tworzą również warunki do zwiększonej aktywności fizycznej w czystym (lub mniej zanieczyszczonym środowisku) – poprzez zapewnienie atrakcyjnej przestrzeni parkowej, spójnej sieci szlaków czy budowę ścieżek rowerowych. Pokazują to studia przypadku dotyczące projektów: „Rewaloryzacja Parku Ludowego im. Wincentego Witosa w Bydgoszczy - I etap”, „Poprawa bezpieczeństwa i komfortu życia mieszkańców oraz wsparcie niskoemisyjnego transportu drogowego poprzez wybudowanie dróg dla rowerów – droga Leszcz – Pigża – Brąchnowo – Biskupice – Warszewice – Kończewice” oraz „Ochrona przyrody oraz ukierunkowanie ruchu turystycznego na obszarach cennych przyrodniczo na terenie Regionalnej

164

Dyrekcji Lasów Państwowych w Toruniu.” Podjęte działania projektowe zachęcają do aktywności fizycznej i wpływają na rozwój postaw zdrowego życia. W przypadku projektu „Modernizacja gospodarki osadowej I i II etap” (studium przypadku 4.6.1) podobny efekt zachodzi w drodze redukcji ilości substancji odorowych. Wyeliminowanie nieprzyjemnego zapachu w powietrzu prowadzi między innymi do zwiększonej aktywności mieszkańców i poprawy ich komfortu życia.

Kolejny najczęściej wskazywany przez respondentów badania CAWI (43% wskazań) efekt dotyczy wzrostu świadomości ekologicznej. W największym stopniu zauważają tego typu efekty beneficjenci Działania 4.5 Ochrona przyrody, jak i Poddziałania 4.6.3 Wsparcie ochrony zasobów przyrodniczych w ramach ZIT. W ramach tych działań przewidziano między innymi tworzenie, odnowienie szlaków turystycznych i ścieżek edukacyjnych, co bezpośrednio wpływa na zdobywanie wiedzy i kształtowanie właściwych postaw środowiskowych osób korzystających z tej infrastruktury. Wyraźny wpływ realizowanych projektów na zmianę świadomości ekologicznej zauważyli również beneficjenci Działania 3.1 Wspieranie wytwarzania i dystrybucji energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych oraz Działania 4.2. Gospodarka odpadami. Potwierdza to studium przypadku dotyczące „Budowy Punktu Selektywnego Zbierania Odpadów Komunalnych (PSZOK) w Przecznie wraz z infrastrukturą techniczną”, w którym stwierdzono wpływ projektu na rozwój świadomej konsumpcji poprzez tworzenie możliwości odpowiedzialnego korzystania ze środowiska przez mieszkańców.

Na trzecim miejscu wśród najczęściej wskazywanych w badaniu CAWI efektów społecznych znalazła się poprawa estetyki krajobrazu (wskazane przez 32% respondentów). Występowanie tego efektu najczęściej zaobserwowali beneficjenci działań związanych z ochroną przyrody. Potwierdza to studium przypadku dotyczące projektu: „Rewaloryzacja Parku Ludowego im. Wincentego Witosa w Bydgoszczy - I etap”, gdzie zauważono, że projekty dotyczące zielonej infrastruktury tworzą przyjazną i atrakcyjną dla mieszkańców przestrzeń, która zachęca do spędzania w niej wolnego czasu i ułatwia w ten sposób nawiązywanie kontaktów społecznych. Na poprawę estetyki budynków zwracali również wyraźnie uwagę beneficjenci Działania 3.3 Efektywność energetyczna w sektorze publicznym i mieszkaniowym.

Respondenci zauważyli również występowanie takiego efektu społecznego jak redukcja zagrożeń dla życia i zdrowia ludzi (wskazane przez 20% respondentów). W przypadku redukcji zagrożeń dla życia i zdrowia ludzi jest to efekt najczęściej zauważalny przez beneficjentów Pod/Działania 3.4 i 3.5.2 dotyczących zrównoważonej mobilności miejskiej i promowania strategii niskoemisyjnych oraz Działania 3.3 „Efektywność energetyczna w sektorze publicznym i mieszkaniowym”. Więcej informacji na ten temat pojawiło się w odpowiedziach otwartych respondentów badania CAWI, którzy mogli również wskazać inne niż wymienione w ankiecie efekty społeczne. Znalazły się tam takie kwestie jak poprawa bezpieczeństwa użytkowników ruchu drogowego, jak i poprawa bezpieczeństwa, ciągłości i niezawodności dostaw energii elektrycznej.

Dodatkowych informacji na temat efektów związanych z poprawą bezpieczeństwa dostarczają też studia przypadku zrealizowane w badaniu. I tak, studium przypadku dotyczące budowy ścieżek rowerowych (w ramach Poddziałania 3.5.2.) wskazuje na wpływ projektu na poprawę bezpieczeństwa ruchu drogowego poprzez stworzenie wydzielonej od ulicy przestrzeni dla pieszych i rowerzystów. Wpływa to również na komfort przemieszczania się stanowiąc dodatkowy czynnik zachęcający do korzystania z tej formy ekologicznego transportu jaką jest rower. W przypadku projektu „Budowa Punktu Selektywnego Zbierania Odpadów Komunalnych (PSZOK) w Przecznie wraz z infrastrukturą techniczną” zauważono poprawę warunków życia mieszkańców przez ograniczanie

165

zagrożeń wynikających z nieprawidłowo prowadzonej gospodarki odpadami. Podobnie, projekt „Przebudowa gminnej oczyszczalni ścieków w miejscowości Lnianek oraz budowa i przebudowa sieci kanalizacyjnej na terenie Gminy Lniano” (studium przypadku 4.3.) przyczynił się do zmniejszenia awaryjności sieci, ograniczenia procesu przedostawania się niebezpiecznych substancji do wody i gleby oraz na dotrzymanie bezpiecznych wskaźników emisyjnych. W efekcie projekt wpływa na wzrost bezpieczeństwa sanitarnego ludności zamieszkującej aglomerację.

W końcu, w badaniu CAWI zidentyfikowano występowanie takich efektów społecznych jak zaspokojenie podstawowych potrzeb i poprawę dostępności do kluczowych usług komunalnych (17% respondentów) oraz poprawa jakości lub zwiększenie dostępu do terenów rekreacyjnych, przyrodniczych (11% respondentów). Przy czym rozkład odpowiedzi między analizowanymi działaniami i poddziałaniami osi 3 i 4 RPO WK-P wskazuje na różny stopień występowania tych efektów. Zaspokojenie podstawowych potrzeb i poprawę dostępności do kluczowych usług komunalnych następuje przede wszystkim w przypadku Pod/Działania 4.2 Gospodarka odpadami oraz Pod/Działania 4.3 i 4.6.1 dotyczących rozwoju infrastruktury wodno-ściekowej. A poprawę jakości lub zwiększenie dostępu do terenów rekreacyjnych, przyrodniczych zauważają w pierwszej kolejności beneficjenci pod/działań 4.5 i 4.6.3 dotyczących ochrony przyrody, a następnie pod/działań 3.4. i 3.5.2 dotyczących zrównoważonej mobilności miejskiej i promowania strategii niskoemisyjnych.

W badaniu najrzadziej wskazywane były odpowiedzi dotyczące występowania takich efektów jak wzrost komfortu podróży transportem miejskim oraz zwiększenie poczucia bezpieczeństwa w zakresie dotyczącym katastrof naturalnych. Nie oznacza to, że one nie występują, tylko, że nie są tak ważne w kontekście całej badanej interwencji, jak inne oceniane przez beneficjentów wsparcia efekty społeczne.

Analizowane w ramach studiów przypadku projekty pozwoliły zidentyfikować kolejne efekty społeczne. Jak pokazują studia przypadku działania termomodernizacyjne, czy to realizowane w formule ZIT (projekt „Termomodernizacja placówek oświatowych na terenie miasta Bydgoszczy tj.: Przedszkole nr 20, Przedszkole nr 43, Zespół Szkół nr 4, Szkoła Podstawowa nr 19, Zespół Szkół nr 34”), czy poza nią (projekt „Termomodernizacja budynków użyteczności publicznej na terenie miasta Włocławek - etap IV”) oprócz efektów związanych z poprawą jakości powietrza przyczyniają się do poprawy estetyki budynków (w ramach docieplenia ścian zewnętrznych i dachów poprawie uległa estetyka elewacji), poprawę komfortu cieplnego w budynkach oświatowych oraz poprawę warunków użytkowania budynków. Jako efekt dodatkowy – niezamierzony interwencji zauważono w studium przypadku dotyczącym ścieżek rowerowych rozwój społecznego zaangażowania – zaangażowanie mieszkańców w dbałość o estetykę i zachowanie ścieżek rowerowych w odpowiednim stanie w wyniku poczucia swoistej społecznej własności wybudowanej infrastruktury. W końcu jednym z efektów społecznych zidentyfikowanych w ramach badanych w studiach przypadku projektów jest poprawa wizerunku gmin, na terenie których projekty były realizowane, jako jednostek wdrażających nowoczesne technologie przyjazne środowisku (studium przypadku 3.1 i 4.6.1).

Jeśli chodzi o efekty ekonomiczne to są one w mniejszym stopniu zauważalne niż efekty społeczne, według wyników badania CAWI. Wśród wymienionych w badaniu CAWI efektów gospodarczych (tabela poniżej) respondenci badania najczęściej wskazywali na wzrost atrakcyjności osiedleńczej i inwestycyjnej (wskazane przez 40% i 19% respondentów), zapewnienie ładu przestrzennego (27%),

166

obniżenie kosztów ponoszonych przez gospodarstwa domowe (17%), wzrost potencjału rozwojowego gminy, tym wzrost dochodów gminy (14%) oraz poprawa warunków dla prowadzenia działalności związanej z turystyką (13%). W najmniejszym stopniu zauważane przez beneficjentów efekty dotyczą wzrostu przedsiębiorczości, konkurencyjności przedsiębiorstw czy powstania nowych miejsc pracy. Jest to o tyle zrozumiałe, że nie jest to bezpośrednim celem analizowanej interwencji.

Tabela 45. Efekty ekonomiczne realizowanych projektów

PYTANIE: JAKIE EFEKTY/WPŁYW GOSPODARCZY ZAOBSERWOWANO/PLANUJĄ PAŃSTWO UZYSKAĆ W WYNIKU REALIZACJI PROJEKTU? PROSZĘ WSKAZAĆ MAKSYMALNIE 3 NAJWAŻNIEJSZE EFEKTY GOSPODARCZE, KTÓRE WYSTĄPIŁY LUB MOGĄ WYSTĄPIĆ W WYNIKU REALIZACJI PROJEKTU.

OGÓŁEM OŚ 3 I 4

OŚ PRIORYTETOWA 3

OŚ PRIORYTETOWA 4

Ogółem 353 283 70Wzrost potencjału rozwojowego gminy, w tym m.in. wzrost dochodów gminy

14% 13% 17%

Wzrost atrakcyjności osiedleńczej 40% 36% 57%Wzrost atrakcyjności inwestycyjnej 19% 16% 31%Wzrost przedsiębiorczości, nowe podmioty gospodarcze 1% 1% 0%

Wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw 2% 2% 1%Poprawa warunków dla prowadzenia działalności związanej z turystyką

13% 11% 20%

Powstanie nowych miejsc pracy 2% 1% 3%Zapewnienie ładu przestrzennego 27% 28% 21%Obniżenie kosztów ponoszonych przez gospodarstwa domowe 17% 19% 10%

Trudno powiedzieć 16% 17% 14%Żadne 5% 5% 3%Inne 6% 7% 3%

Źródło: Opracowanie własne na podstawie CAWI

Analiza rozkładu odpowiedzi między analizowanymi działaniami i poddziałaniami osi 3 i 4 RPO WK-P wskazuje na różny stopień występowania tych efektów. W przypadku wzrostu atrakcyjności osiedleńczej jest to efekt najczęściej zauważalny przez beneficjentów Działania 4.3 i Poddziałania 3.5.2, w dalszej kolejności Działania 3.4 i Poddziałania 4.6.1, czyli działań związanych z rozwojem infrastruktury wodno-ściekowej oraz zrównoważoną mobilnością miejską i promowaniem strategii niskoemisyjnych. Do zapewnienia ładu przestrzennego przyczyniają się w największym stopniu działania związane z ochroną przyrody oraz ze zrównoważoną mobilnością miejską i promowaniem strategii niskoemisyjnych. Wzrost potencjału rozwojowego gminy, w tym wzrost dochodów gminy uzyskiwany jest przede wszystkim w przypadku Działania 4.3 Rozwój infrastruktury wodno-ściekowej. Działania z tego zakresu wpływają również w największym stopniu na wzrost atrakcyjności inwestycyjnej (Pod/Działania 4.3 i 4.6.1). Na poprawę warunków dla prowadzenia działalności związanej z turystyką wpływają w największym stopniu działania związane z ochroną przyrody oraz ze zrównoważoną mobilnością miejską i promowaniem strategii niskoemisyjnych. A obniżenie kosztów ponoszonych przez gospodarstwa domowe jest najbardziej zauważalne przez beneficjentów Działania 3.1 Wspieranie wytwarzania i dystrybucji energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych.

167

Wśród innych efektów zauważonych przez respondentów badania CAWI można wyróżnić zwiększenie efektywności energetycznej budynków oraz zmniejszenie zużycia energii w budynkach publicznych, co wpływa na obniżenie kosztów utrzymania infrastruktury/obiektów użyteczności publicznej, a w efekcie kosztów ponoszonych przez gminy na ogrzewanie i/lub oświetlenie budynków. Występowanie tego typu efektów potwierdzają również studia przypadku dotyczące termomodernizacji budynków (studium przypadku 3.3 i 3.5.1). W odpowiedziach na pytanie otwarte badania CAWI wskazywano również na poprawę jakości działania transportu publicznego, na poprawę warunków prowadzenia działalności gospodarczej czy oświatowej oraz ogólnie na wzrost atrakcyjności gospodarczej regionu.

Studia przypadku dostarczają dodatkowej wiedzy na temat występowania efektów gospodarczych w wyniku realizowanych projektów. Przeprowadzone analizy wskazywały na wpływ projektów z zakresu ochrony przyrody i ścieżek rowerowych na rozwój turystyki. Jest on najbardziej widoczny w przypadku projektu „Ochrona przyrody oraz ukierunkowanie ruchu turystycznego na obszarach cennych przyrodniczo na terenie Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Toruniu” (studium przypadku 4.3.). Działania projektowe skutkujące: zachowanym dziedzictwem przyrodniczym w postaci gatunków i obiektów chronionych, stworzoną/rozbudowaną ofertą dydaktyczną w zakresie edukacji przyrodniczo-leśnej; jak i atrakcyjną organizacją ruchu turystycznego przyczyniają się bezpośrednio do wzrostu potencjału turystycznego regionu poprzez jego uatrakcyjnienie dla mieszkańców i turystów. Pośrednio projekt wpływa również na wzrost potencjału inwestycyjnego regionu w obszarze związanym z turystyką. W dłuższej perspektywie czasu wzrost popularności turystyki pieszej i czynnego wypoczynku powinien przełożyć się z kolei na wyższy poziom zdrowotności społeczeństwa.

Na wzrost atrakcyjności osiedleńczej zwrócono z kolei uwagę w studium przypadku dotyczącym budowy ścieżek rowerowych (studium przypadku 3.5.2), studium przypadku 4.2. dotyczącym budowy PSZOK oraz studium przypadku 4.6.1. Modernizacja gospodarki osadowej I i II etap. W tym ostatnim przypadku, chodzi nie tylko o wzrost atrakcyjności nieruchomości położonych w sąsiedztwie oczyszczalni, ale również o zmniejszenie presji migracyjnej z gminy na skutek poprawy warunków życia mieszkańców.

W końcu, w studiach przypadku zwrócono również uwagę na potencjał projektów do generowania następujących efektów gospodarczych w dłuższej perspektywie czasowej: stymulowanie rozwoju rynku producentów i dostawców, a także instalatorów mikroinstalacji OZE (studium przypadku 3.1), rozwój sektora usługowego w wyniku rewitalizacji parku (studium przypadku 4.6.3), poprawę warunków dla zakładania działalności gospodarczej (studium przypadku 3.5.2), oraz wzrost zatrudnienia (utworzenie nowych miejsc pracy do obsługi PSZOK w studium przypadku 4.2).

6. Dobre praktyki6.1. 3 i 4 oś priorytetowa RPO WK-P 2014-2020

Które projekty realizowane w ramach RPO WK-P najlepiej obrazują realizację celów Strategii EUROPA 2020 i dlaczego? (opis dobrych praktyk z wybranych projektów pod kątem realizacji celów Strategii dotyczących ochrony środowiska i zmian klimatu)?

W rozdziałach dotyczących efektów i wpływu interwencji przedstawiono wybrane dobre praktyki zidentyfikowane w projektach dofinansowanych z środków UE w 3 i 4 osi priorytetowej RPO WK-P 2014-2020 w kontekście różnych analizowanych aspektów (np. kompleksowości, innowacyjności,

168

komplementarności). W załączniki nr 1 do Raportu opisano natomiast szczegółowo efekty i wpływ 10 wybranych projektów, które bardzo dobrze obrazują realizację celów Strategii EUROPA 2020, a także uwarunkowania programowe, które mogły mieć wpływ na zakres i efekty tych projektów. W tabeli poniżej zestawiono skrót najważniejszych informacji i wniosków z tych analiz.

169

Tabela 46. Dobre praktyki w zakresie realizacji celów Strategii Europa 2020 zidentyfikowane w projektach z 3 i 4 osi priorytetowej RPO WK-P

NR DZIAŁANIA

TYTUŁ I NR PROJEKTU

ZAKRES PROJEKTU WPŁYW NA REALIZACJĘ CELÓW SE 2020 DOBRE PRAKTYKI W PROJEKTACH

KORZYSTNE UWARUNKOWANIA PROGRAMOWE

3.1 Montaż instalacji OZE na terenie Gminy Zławieś Wielka RPKP.03.01.00-04-0040/17

Przedmiotem projektu był montaż instalacji OZE na budynkach mieszkalnych na terenie Gminy Zławieś Wielka, w tym: 33 ogniw

fotowoltaicznych; 30 kolektorów

słonecznych; 6 pomp ciepła typu

powietrze/woda.

Efektem realizacji projektu jest wzrost mocy zainstalowanej instalacji OZE o 0,25 MW oraz produkcji energii elektrycznej z OZE o 120 MWhe/rok

i energii cieplnej z OZE 79 MWht/rok. Proporcjonalnie do ilości energii wyprodukowanej z OZE spadło zużycie przez mieszkańców energii elektrycznej wytworzonej ze źródeł konwencjonalnych (głównie kopalne paliwa stałe) oraz energii cieplnej wytwarzanej lokalnie z paliw kopalnych. Kluczowy efekt ekologiczny obejmuje redukcję emisji 82 t CO2 eq/rok. Projekt przyczynia się także do poprawy jakości powietrza na terenie gminy dzięki redukcji emisji innych zanieczyszczeń atmosfery, związanych z lokalnym wytwarzaniem energii cieplnej z paliw stałych w niskosprawnych instalacjach, takich jak pyły PM10, PM2.5, benzo(a)piren, tlenki siarki.Dzięki realizacji projektu, w gminie Zławieś wielka rozpoczęto wykorzystanie promieniowania słonecznego do produkcji energii elektrycznej (wcześniej na terenie gminy istniały tylko elektrownie wiatrowe). Bardzo istotny wpływ projektu odnotowano w obszarze poprawy świadomości ekologicznej mieszkańców. Jest to wynikiem z jednej strony rzetelnie przeprowadzonych działań informacyjnych dot. OZE, ale z drugiej efektu demonstracyjnego projektu –„sąsiedzkiej” wymiany doświadczeń. W efekcie gmina przygotowało kolejne 2 projekty dotyczące mikroinstalacji OZE dla

duża skala efektów – aż 69 mikroinstalacji OZE w jednej gminie;

kompleksowość – ujęcie w projekcie 3 różnych typów instalacji OZE (zgodnie z zapotrzebowaniem mieszkańców gminy), w tym także bardziej skomplikowanych technicznie pomp ciepła – istotne w kontekście efektu popularyzacyjnego projektu;

dobre przygotowanie projektu, w tym przeprowadzenie przed realizacją projektu szerokich działań informacyjnych z wykorzystaniem różnych kanałów komunikacji, zapewniających zaangażowanie mieszkańców w projekt, a także działań inwentaryzacyjno-technicznych, umożliwiających właściwy dobór parametrów instalacji.

dobre dostosowanie zakresu i warunków wsparcia dla mikroinstalacji OZE w Działaniu 3.1 do potrzeb mieszkańców województwa i możliwości organizacyjno-finansowych samorządów;

„parasolowa” formuła realizacji projektów, w której to gmina jest inwestorem i zajmuje się wyborem technologii, wykonawcy, nadzorem inwestorskim i technicznym, a mieszkaniec wnosi tylko wkład własny finansowy do projektu na poziomie koniecznym; wysoka skuteczność takiej formuły w przezwyciężeniu barier związanych z podejmowaniem decyzji inwestycyjnych mieszkańców w zakresie mikroinstalacji OZE.

170

NR DZIAŁANIA

TYTUŁ I NR PROJEKTU

ZAKRES PROJEKTU WPŁYW NA REALIZACJĘ CELÓW SE 2020 DOBRE PRAKTYKI W PROJEKTACH

KORZYSTNE UWARUNKOWANIA PROGRAMOWE

mieszkańców.3.3 Termomodernizacj

a budynków użyteczności publicznej na terenie miasta Włocławek - etap IV RPKP.03.03.00-04-0013/17

Przedmiotem projektu była głęboka i kompleksowa modernizacja energetyczna 3 budynków oświatowych. Zakres prac obejmował: docieplenie ścian, dachów i stropodachów, wymianę stolarki okiennej i drzwiowej, modernizację instalacji c.o. i c.w.u, modernizację oświetlenia.

W efekcie realizacji projektu zmodernizowano energetycznie 3 budynki oświatowe o łącznej powierzchni 5488 m2. W efekcie zmniejszono zużycie energii pierwotnej o 1 052 MWh/rok oraz finalnej – cieplnej o 2 911,4 GJ/rok i elektrycznej o 32,86 MWh/rok (zapotrzebowanie na energię w poszczególnych budynkach zmniejszyło się o od 73 do 82%, w zależności od budynku). Łącznie przeprowadzone działania dały efekt w postaci redukcji emisji 269 t CO2 eq/rok. Osiągnięcie wszystkich efektów zostało potwierdzone audytem energetycznym ex-post. Osiągnięto także efekt w postaci zmniejszenia wydatków na ogrzewanie budynków i podgrzewanie c.w.u. i oświetlenie budynków. Dodatkowym efektem projektu była poprawa atrakcyjności wizualnej i komfortu użytkowania budynków oświatowych.

ujęcie w projekcie poza pracami nakierowanymi na oszczędność energii cieplnej także modernizacji oświetlenia, dzięki czemu uzyskane efekty obejmują także oszczędność energii elektrycznej;

duża skala efektów - projekt stanowi część szerszego planu inwestycyjnego miasta w zakresie termomodernizacji budynków oświatowych, który obejmuje łącznie około 50 budynków, z czego przy wsparciu RPO WK-P Miasto Włocławek dokonało w czasie ostatnich 4 lat termomodernizacji aż 23 budynków (46% potrzeb);

przeprowadzenie oceny projektu przez specjalną komisję techniczną, która sprawdza projekt przygotowany przez projektanta pod kątem zastosowanych rozwiązań (rozwiązanie wewnętrzne w Urzędu Miasta Włocławek);

bardzo dobra organizacja pracy w strukturach

możliwość objęcia projektem wszystkich prac związanych z głęboką, kompleksową termomodernizacją budynku, wynikających z przeprowadzonego audytu energetycznego, w tym m.in. instalacji OZE, modernizacji oświetlenia;

możliwość realizacji wielu projektów przez jednego beneficjenta, a także możliwość objęcia projektem wielu budynków (możliwość realizacji dużej skali inwestycji przez beneficjenta);

zastosowanie zestawu kryteriów wyboru projektów z jednej strony stymulujących do maksymalizacji efektów, z drugiej do racjonalizacji kosztów (z zastrzeżeniem: kryteria efektywności kosztowej ograniczają zastosowanie innowacji i nowoczesnych, droższych

171

NR DZIAŁANIA

TYTUŁ I NR PROJEKTU

ZAKRES PROJEKTU WPŁYW NA REALIZACJĘ CELÓW SE 2020 DOBRE PRAKTYKI W PROJEKTACH

KORZYSTNE UWARUNKOWANIA PROGRAMOWE

beneficjenta – stworzono sprawnie działającą strukturę i zespół osób zaangażowanych w realizację projektów, umożliwiającą osiąganie dużej skali efektów ekologicznych.

technologii, a ocena efektywności kosztowej odbywa się na bazie założeń wnioskowych, które mogą być wysoce nieadekwatne do realnie, finalnie poniesionych kosztów realizacji).

zastosowanie kryterium D.2.10 Zgodność ze standardami kształtowania ładu przestrzennego w województwie – dobra praktykę w kontekście zachowania ładu przestrzennego i estetyki przestrzeni publicznej.

3.5.1 Termomodernizacja placówek oświatowych na terenie miasta Bydgoszczy tj.: Przedszkole nr 20, Przedszkole nr 43, Zespół Szkół nr 4, Szkoła Podstawowa nr 19, Zespół Szkół nr 34RPKP.03.05.01-04-0006/16

Przedmiotem projektu była głęboka, kompleksowa termomodernizacja 5 budynków użyteczności publicznej w Bydgoszczy, służących realizacji celów edukacyjnych (przedszkola i szkoły). Zakres prac obejmował: docieplenie ścian,

W efekcie realizacji projektu zmodernizowano energetycznie 5 budynków oświatowych o łącznej powierzchni 14 481 m2 oraz zainstalowano 4 jednostki wytwarzania energii elektrycznej z OZE (PV) i 4 jednostki wytwarzania energii cieplnej z OZE (pompy ciepła, kolektory słoneczne), produkujące 78 MWht/rok energii cieplnej i 23 MWhe/rok energii elektrycznej. Dzięki tym działaniom zmniejszono zużycie energii pierwotnej o 3 039 MWh/rok oraz finalnej: cieplnej o 8 388 GJ/rok i elektrycznej o 101 MWh/rok (zapotrzebowanie na energię w poszczególnych budynkach zmniejszyło się o od 34 do 76%, w zależności od budynku). Łącznie

kompleksowość projektu – 5 budynków, zastosowanie OZE, w tym fotowoltaika i pompa ciepła, zastosowanie nowoczesnego systemu wentylacji i zarządzania energią w jednym z budynków, likwidacja starego źródła ciepła (kocioł gazowy) i zastąpienie pompą ciepła – znaczne efekty w postaci ilości zaoszczędzonej energii cieplnej i elektrycznej;

Jak wyżej

172

NR DZIAŁANIA

TYTUŁ I NR PROJEKTU

ZAKRES PROJEKTU WPŁYW NA REALIZACJĘ CELÓW SE 2020 DOBRE PRAKTYKI W PROJEKTACH

KORZYSTNE UWARUNKOWANIA PROGRAMOWE

dachów i stropodachów, wymianę stolarki okiennej i drzwiowej, modernizację instalacji c.o., c.w.u (w tym z zastosowaniem pomp ciepła i kolektorów słonecznych), modernizację systemu wentylacji oraz oświetlenia z zastosowaniem instalacji fotowoltaicznych oraz pomp ciepła.

przeprowadzone działania dały efekt w postaci redukcji emisji CO2 o 701 t CO2 eq/rok. Osiągnięcie wszystkich efektów zostało potwierdzone przeprowadzonym rok po zakończeniu realizacji projektu audytem energetycznym ex-post. Ponadto projekt przyczynił się do redukcji emisji pyłu PM10 o

23,3% – z 0,03094 Mg/rok do 0,02373 Mg/rok. Osiągnięto także efekt w postaci zmniejszenia wydatków na ogrzewanie budynków i podgrzewanie c.w.u., wentylację i oświetlenie budynków oświatowych. Całkowite potrzeby miasta Bydgoszczy w zakresie termomodernizacji budynków publicznych obejmują około 200 budynków. Realizacja projektu przyczynia się do zaspokojenia 2,5% potrzeb, a wszystkie projekty miasta Bydgoszcz dofinansowane w Działaniu 3.5.1 obejmują 28 budynków, tj. 14% potrzeb miasta. Łącznym efektem realizacji wszystkich 9 projektów będzie oszczędność 51 643 GJ/rok, tj. 8% rocznej sprzedaży energii cieplnej dla urzędów i instytucji w 2015 r. na terenie powiatu miasta Bydgoszcz.

bardzo duża skala efektów interwencji RPO WK-P -projekt stanowi część szerszego planu inwestycyjnego miasta w zakresie termomodernizacji budynków oświatowych – łącznie przy wsparciu RPO WK-P dokonano termomodernizacji aż 28 budynków;

bardzo dobra organizacja pracy w strukturach

beneficjenta – stworzono sprawnie działającą strukturę i silny zespół, co umożliwiło osiąganie dużej skali efektów ekologicznych.

3.4 Ograniczenie niskiej emisji poprzez rozwój i usprawnienie infrastruktury transportu miejskiego w InowrocławiuRPKP.03.04.00-04-

Zakres projektu obejmował: budowę parkingu oraz tunelu łączącego go z już istniejącym tunelem kolejowym; utworzenie przestrzeni do parkowania rowerów oraz stanowiska

W wyniku realizacji projektu powinna nastąpić redukcja emisji gazów cieplarnianych o 1,28 t CO2

eq/rok. Wielkość ta została oszacowana jako iloczyn redukcji pracy przewozowej przez jednostkową redukcję emisji wynoszącą 100 g/pas-km. Biorąc pod uwagę zakres projektu można się spodziewać, że zakup dodatkowych ekologicznych autobusów w połączeniu z usprawnieniem systemu ITS oraz zrealizowanymi pracami budowlanymi

zakup autobusów elektrycznych i hybrydowych – innowacja i minimalizacja negatywnego wpływu transportu na jakość powietrza;

kompleksowy wpływ na wzmocnienie systemu transportu zbiorowego w

możliwość dofinansowania szerokiego wachlarza elementów infrastrukturalnych związanych z rozwojem niskoemisyjnego transportu zbiorowego w miastach;

zastosowanie

173

NR DZIAŁANIA

TYTUŁ I NR PROJEKTU

ZAKRES PROJEKTU WPŁYW NA REALIZACJĘ CELÓW SE 2020 DOBRE PRAKTYKI W PROJEKTACH

KORZYSTNE UWARUNKOWANIA PROGRAMOWE

0030/17 park&ride; przebudowę placu przed dworcem PKP do obsługi publicznych środków transportu (m.in. stanowisko „kiss&ride”); zakup 17 tablic ITS; wymiana wiat autobusowych, budowa toalet ekologicznych na przystankach; zakup 16 nowych ekologicznych autobusów o napędzie elektrycznym i hybrydowym; budowę 4 stacji ładowania autobusów na przystankach oraz 1 systemu ładowania na zajezdni MPK; zakup i montaż biletomatów, wymiana kasowników i autokomputerów w użytkowanych autobusach.

przekładającymi się na poprawę płynności ruchu autobusów, przyczynił się do zwiększenia efektywności energetycznej systemu transportowego oraz obniżenia poziomu emisji zanieczyszczeń powietrza. Dokładne dane nt. efektów w tym zakresie nie są jeszcze jednak dostępne. Realizacja projektu ma przyczynić się do redukcji znaczenia samochodu osobowego w podróżach i na rzecz komunikacji zbiorowej, która jest bardziej przyjazna dla środowiska niż transport indywidualny samochodowy.Modernizacja taboru autobusowego oraz elementów infrastruktury transportowej i infrastruktury oczekiwania na transport, wpływa na poprawę bezpieczeństwa i jakość usług komunikacji zbiorowej w Inowrocławiu i w efekcie powinna wzrosnąć liczba osób korzystających z transportu zbiorowego (ze względu na niedawne zakończenie inwestycji efekty w tym zakresie nie zostały jeszcze wykazane).Efektem, którego można spodziewać się w związku z udrożnieniem szlaków komunikacji drogowej dzięki działaniom projektowym jest również redukcja poziomu hałasu.

Inowrocławiu – zarówno infrastruktura transportowa i infrastruktura oczekiwania na transport, jak i ekologiczny tabor wraz z systemem ładowania oraz elementy inteligentnego systemu transportowego;

dobra organizacja pracy w strukturach beneficjenta – w realizację projektu zaangażowane są osoby posiadające pamięć instytucjonalną w zakresie wdrażania projektów dofinansowanych z funduszy UE.

optymalnego zestawu kryteriów wyboru projektów, mobilizujących do zwiększonego wykorzystania transportu publicznego w miastach, a po stronie wnioskodawcy stymulujących do racjonalizacji kosztów.

3.5.2 Poprawa bezpieczeństwa i komfortu życia mieszkańców oraz

Projekt obejmował budowę 8,06 km drogi rowerowej w ramach 4 odcinków: dwóch

Poprzez utworzenie sieci ścieżek rowerowych, projekt powinien wpływać na upłynnienie ruchu pojazdów (wyeliminowanie ruchu rowerzystów i pieszych w przekroju jezdni) oraz zastąpienie transportu

włączenie projektu w szerszą koncepcję rozwoju ścieżek rowerowych w powiecie opracowaną w partnerstwie z

zastosowanie zestawu kryteriów wyboru projektów z jednej strony stymulujących do

174

NR DZIAŁANIA

TYTUŁ I NR PROJEKTU

ZAKRES PROJEKTU WPŁYW NA REALIZACJĘ CELÓW SE 2020 DOBRE PRAKTYKI W PROJEKTACH

KORZYSTNE UWARUNKOWANIA PROGRAMOWE

wsparcie niskoemisyjnego transportu drogowego poprzez wybudowanie dróg dla rowerów – droga Leszcz – Pigża – Brąchnowo – Biskupice – Warszewice – KończewiceRPKP.03.05.02-04-0003/17

połączeń wzdłuż dróg powiatowych, przekroczenia drogi wojewódzkiej oraz doprowadzenia przy drodze gminnej do wpięcia do drogi rowerowej Toruń –Unisław. Droga rowerowa została pokryta nawierzchnią bitumiczną wraz z odpowiednim odwodnieniem dostosowanym do

specyfiki terenu – m. in. poprzez zamienne zastosowanie rowów odparowujących oraz korytek.

osobowego transportem rowerowym (czyli zmniejszenie wykorzystania liczby samochodów osobowych przy jednoczesnym zwiększeniu liczby osób korzystających z transportu rowerowego). Powinno się to przekładać na zmniejszenie natężenia ruchu i redukcję 20,5 t CO2 eq/rok. Projekt powinien wpływać na poprawę jakości powietrza dzięki zmniejszeniu zanieczyszczeń emitowanych przy spalaniu paliw kopalnych przez samochody oraz na zmniejszenie poziomu hałasu. Istotnym zakładanym efektem jest promowanie zmiany schematów mobilności mieszkańców powiatu. Sama wybudowana infrastruktura zachęca do przemieszczania się mieszkańców i turystów ekologicznym (neutralnym dla środowiska) transportem rowerowym (w powiązaniu z transportem zbiorowym) zamiast samochodowym. Towarzyszą temu dodatkowe działania promocyjne podejmowane przez powiat toruński w dwóch formach: umieszczanie tablic informacyjnych o całej sieci tras rowerowych w powiecie toruńskim przy budowanych odcinkach, jak i wydawanie materiałów promocyjnych.

gminami oraz w strategię ZIT – zachowanie komplementarności z wcześniejszymi i późniejszymi projektami dotyczącymi budowy ścieżek rowerowych w powiecie przyczyniające się realizacji spójnej i atrakcyjnej z punktu widzenia użytkownika sieci,

realizacja projektu w partnerstwie, zwiększająca szanse na osiągnięcie zamierzonych na poziomie województwa celów, czyli budowy ciągów komunikacyjnych, ścieżek transregionalnych przekraczających granice administracyjne oraz pozwalająca na godzenie różnych interesów (gmin/powiatu/województwa) w ramach jednego projektu;

uwzględnienie na etapie projektowania następujących cech: bezpośredniość (łatwość dotarcia do celów podróży, przede wszystkim do punktów użyteczności publicznej tj. szkół, urzędów, kościołów,

maksymalizacji efektów środowiskowych, z drugiej do racjonalizacji kosztów (efektywność kosztowa);

zestaw wymogów umożliwiających realizację spójnej koncepcji ścieżek rowerowych w województwie -zobowiązujący beneficjentów do realizacji elementów sieci o charakterze transregionalnym i stymulujący myślenie ponad podziałami administracyjnymi;

zastosowanie narzędzia w postaci specyficznego pozwolenia na budowę tj. Zezwolenia na Realizację Inwestycji Drogowej ułatwiającego realizację inwestycji.

175

NR DZIAŁANIA

TYTUŁ I NR PROJEKTU

ZAKRES PROJEKTU WPŁYW NA REALIZACJĘ CELÓW SE 2020 DOBRE PRAKTYKI W PROJEKTACH

KORZYSTNE UWARUNKOWANIA PROGRAMOWE

sklepów i powiązanie trasy z publicznym transportem drogowym); wygoda (unikanie różnic w terenie oraz miejsc, w których rowerzyści musieliby się zatrzymywać czy pokonywać znaczne różnice w terenie); bezpieczeństwo (minimalizacja punktów kolizji z innymi użytkownikami dróg dzięki separacji ruchu i właściwemu oznakowaniu); atrakcyjność (przebieg trasy przez tereny atrakcyjne widokowo i architektonicznie); ciągłość dróg rowerowych przez granice administracyjne.

4.2 Budowa Punktu Selektywnego Zbierania Odpadów Komunalnych (PSZOK) w Przecznie wraz z infrastrukturą techniczną RPKP.04.02.00-04-0004/18

Projekt obejmował budowę nowego PSZOK obsługującego mieszkańców Gminy Łubianka, w tym nowego budynku socjalno-biurowego, w którym zaplanowano pomieszczenia na potrzeby funkcjonowania punktu napraw oraz wymiany rzeczy używanych oraz prowadzone są

Zrealizowane w projekcie działania przyczyniają się do zapewnienia zgodności systemu gospodarki odpadami z hierarchią sposobów postępowania z odpadami w gminach, a więc po pierwsze projekt ma wpływ na zwiększenie potencjału w zakresie zapobiegania powstawaniu odpadów komunalnych (jednak w stopniu nieznacznym, poprzez działania edukacyjne oraz przez stworzenie możliwości przekazania/przyjęcia rzeczy z przeznaczeniem do ponownego użycia), po drugie umożliwia selektywną zbiórkę odpadów komunalnych. Liczba osób objętych selektywnym zbieraniem odpadów w efekcie realizacji projektu wynosi 7125 osób. Działania objęte projektem będą miały wpływ na zmniejszenie ilości

zastosowanie w projekcie rozwiązań stojących najwyżej w hierarchii sposobów postepowania z odpadami, tj. odnoszących się do zapobiegania powstawaniu odpadów: punkt napraw (przygotowanie do ponownego użycia) i punkt wymiany rzeczy używanych;

zastosowanie w projekcie rozwiązań efektywnych energetycznie, tj. odpowiedniego ocieplenia

kryteria wyboru projektu premiujące inwestycje, które odpowiadały na aktualne potrzeby gmin w zakresie gospodarki odpadami, a jednocześnie już na formalnym etapie oceny (kryteria zero-jedynkowe) powodujące odrzucenie projektów, które nie odpowiadały założonym celom;

kryteria merytoryczne premiujące realizację

176

NR DZIAŁANIA

TYTUŁ I NR PROJEKTU

ZAKRES PROJEKTU WPŁYW NA REALIZACJĘ CELÓW SE 2020 DOBRE PRAKTYKI W PROJEKTACH

KORZYSTNE UWARUNKOWANIA PROGRAMOWE

działania edukacyjne dla mieszkańców Gminy. W ramach projektu zakupiono kontenery i pojemniki do zbierania poszczególnych frakcji odpadów, wagi oraz system informatyczny do ewidencji mieszkańców i szczegółowego zliczania frakcji odpadów.W projekcie zaplanowano również warsztaty i szkolenia z zakresu właściwego postępowania z poszczególnymi frakcjami odpadów komunalnych.

odpadów komunalnych podlegających składowaniu poprzez stworzenie możliwości do wydzielenia ze strumienia wytwarzanych odpadów większej ilości odpadów surowcowych. Projekt, podobnie jak inne dotyczące budowy/rozbudowy PSZOK przyczynia się do ochrony klimatu w sposób pośredni – poprzez minimalizację ilości odpadów kierowanych do składowania, która przekłada się na minimalizację emisji gazów cieplarnianych związanych ze składowaniem odpadów (zwłaszcza metanu) oraz tworzenie potencjału do ponownego użycia surowców. Projekt realizuje przede wszystkim cele związane z efektywnym wykorzystaniem zasobów i budowaniem gospodarki o obiegu zamkniętym, ale także ochroną gleb przed zanieczyszczeniami wynikającymi ze składowania, w tym nielegalnego deponowania na powierzchni ziemi.

budynku oraz oświetlenia LED; objęcie projektem działań

o charakterze promocyjno-edukacyjnym: ścieżka edukacyjna dla dzieci i młodzieży, tablice informacyjne, warsztaty z zakresu edukacji ekologicznej w tym możliwość bezpośredniej obserwacji pracy zakładu i sposobów postępowania z odpadami oraz działania związane z edukacją ekologiczną prowadzone z wykorzystaniem technik informatycznych.

projektów kompleksowych (kryterium Dodatkowe funkcje PSZOK) oraz łatwo dostępnych zarówno lokalizacyjnie jak i czasowo (kryteria: Preferowane lokalizacje PSZOK, Zasady funkcjonowania PSZOK).

4.3 Przebudowa gminnej oczyszczalni ścieków w miejscowości Lnianek oraz budowa i przebudowa sieci kanalizacyjnej na

Projekt obejmował zakup i wymianę pomp oraz osprzętu w 17 pompowniach ścieków na terenie Gminy Lniano; przebudowę gminnej oczyszczalni ścieków w miejscowości Lnianek,

W ramach projektu przebudowano oczyszczalnię ścieków komunalnych, zakupiono urządzenia kontrolno-pomiarowe oraz uruchomiono instalację do prowadzenia procesów odzysku lub unieszkodliwiania osadów ściekowych. W wyniku przeprowadzonej inwestycji zwiększono masę osadów ściekowych podlegających przetworzeniu do 1 700 m3 oraz podłączono dodatkowo 2 743 osób do ulepszonego systemu oczyszczania ścieków. Po

kompleksowe podejście do rozwiązania problemów gminy w zakresie gospodarki ściekami komunalnymi: projekt obejmuje zarówno elementy kanalizacyjne (pompowanie ścieków), jak i modernizację i rozbudowę procesową samej oczyszczalni,

umożliwienie realizacji szerokiego spektrum działań – a więc projektów w sposób kompleksowy rozwiązujących problemy i realizujących potrzeby związane z uporządkowaniem gospodarki wodno-

177

NR DZIAŁANIA

TYTUŁ I NR PROJEKTU

ZAKRES PROJEKTU WPŁYW NA REALIZACJĘ CELÓW SE 2020 DOBRE PRAKTYKI W PROJEKTACH

KORZYSTNE UWARUNKOWANIA PROGRAMOWE

terenie Gminy Lniano, przebudowa stacji uzdatniania wody w miejscowości Lniano i Ostrowite, przebudowa istniejących studni głębinowych i budowa zbiornika retencyjnego do wody pitnej w miejscowości Ostrowite (…)RPKP.04.03.00-04-0002/17

w tym m.in. przebudowę lub rozbudowę węzła oczyszczania mechanicznego, budowę drugiego reaktora, zakup zespołu dmuchaw rotacyjnych oraz śrubowych. W ramach optymalizacji gospodarki osadowej zakupiono prasę taśmową do odwadniania osadu.

zakończeniu projektu aglomeracja będzie spełniała wymogi dyrektywy Rady 91/271/EWG w zakresie jakości oczyszczanych ścieków oraz wyposażenia aglomeracji w system kanalizacji zbiorczej dla ścieków komunalnych. Wydajność oczyszczalni została zwiększona z 2 100 RLM do 4 200 RLM, dzięki czemu został wypełniony pierwszy warunek dostosowania aglomeracji do wymogów dyrektywy Rady 91/271/EWG, tj. wydajność oczyszczalni, dostosowanie oczyszczalni do usuwania 100 % ładunku zanieczyszczeń powstających w aglomeracji.Inwestycja realizuje cele inicjatywy przewodniej SE0202 „Europa efektywnie korzystająca z zasobów” związane z oszczędzaniem wody oraz poprawą jej jakości a także ochroną różnorodności biologicznej poprzez zmniejszenie ładunku zanieczyszczeń przedostającego się do gleb i wód. Dodatkowo, dzięki zastosowaniu energooszczędnych procesów i urządzeń oraz systemu zagospodarowania osadów ściekowych, minimalizującego emisję gazów cieplarnianych, projekt realizuje także cele energetyczno-klimatyczne Strategii Europa 2020.

a także usprawnienie procesów zagospodarowania osadów ściekowych;

kompleksowość efektów – zastosowanie w projekcie rozwiązań poprawiających efektywność energetyczną (energooszczędne technologie procesowe, ogrzewanie elektryczne, ocieplenie budynku) oraz mających wpływ na redukcję emisji gazów cieplarnianych i innych zanieczyszczeń powietrza, w tym odorów (optymalna technologia oczyszczalnia ścieków z wykorzystaniem reaktorów SBR, wykluczająca możliwość zagniwania ścieków, w tym zwiększonej emisji bezpośredniej metanu oraz siarkowodoru do powietrza).

ściekowej, w tym gospodarki osadami ściekowymi, na terenie aglomeracji;

promowanie na etapie oceny takich elementów projektów, jak: wdrożenie inteligentnych systemów zarządzania sieciami wodno-kanalizacyjnymi, w tym kanalizacji deszczowej, pozwalających na efektywne i oszczędne korzystanie z zasobów wodnych; zapewnienie oszczędności wody; wdrożenie technologii umożliwiających wykorzystanie OZE.

4.6.1 Modernizacja gospodarki osadowej - I i II etapRPKP.04.06.01-04-0007/17, RPKP.04.06.01-04-0002/18

Przedmiotem I etapu projektu było wyposażenie istniejących dwóch hal suszarni słonecznej w przerzucarki nawowej osadów wraz z systemem ich wentylacji.

W wyniku realizacji dwóch etapów projektu, obejmujących wdrożenie nowoczesnego systemu gospodarowania osadami komunalnymi poprzez zastosowanie instalacji intensyfikującej pracę suszarni osadów oraz modernizację przepompowni ścieków, zwiększony został odsetek ludności korzystającej z systemu oczyszczania ścieków zgodnego z dyrektywą 91/271/EWG. Ograniczono ilość składowanych osadów ściekowych, zwiększyła się ilość komunalnych

kompleksowość efektów – zastosowano urządzenia energooszczędne (wpływ na ochronę klimatu);

realizacja przedsięwzięcia komplementarnego ze środków własnych gminy - projektu: Budowa słonecznej suszarni komunalnych osadów

Jak wyżej

178

NR DZIAŁANIA

TYTUŁ I NR PROJEKTU

ZAKRES PROJEKTU WPŁYW NA REALIZACJĘ CELÓW SE 2020 DOBRE PRAKTYKI W PROJEKTACH

KORZYSTNE UWARUNKOWANIA PROGRAMOWE

Przedmiotem II etapu projektu były remont i modernizacja przepompowni ścieków, w tym modernizacyjne dostawa i montaż wyposażenia technologicznego.

osadów ściekowych przetwarzanych przed wprowadzeniem do środowiska oraz osadów przekształcanych metodami termicznymi. Efektem projektu jest również wyeliminowanie nieprzyjemnego zapachu w powietrzu, co powinno przyczynić się do zwiększenia liczby mieszkańców i zwiększenia liczby osób aktywnie wypoczywających.Inwestycja realizuje cele inicjatywy przewodniej SE0202 „Europa efektywnie korzystająca z zasobów” związane z oszczędzaniem wody oraz poprawą jej jakości a także ochroną różnorodności biologicznej poprzez zmniejszenie ładunku zanieczyszczeń przedostającego się do gleb i wód. Dodatkowo, dzięki zastosowaniu energooszczędnych urządzeń, projekt realizuje także cele energetyczno-klimatyczne Strategii Europa 2020.

ściekowych dla oczyszczalni ścieków, wpływającego na zmniejszenie masy końcowej osadu (do 90%), a co się z tym wiąże oszczędności na transporcie, magazynowaniu i dalszym zagospodarowaniu osadu.

4.5 Ochrona przyrody oraz ukierunkowanie ruchu turystycznego na obszarach cennych przyrodniczo na terenie Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Toruniu RPKP.04.05.00-04-0002/17

Projekt obejmował m.in. wykonanie działań ochronnych zawartych w planach zadań ochronnych ustanowionych dla obszarów Natura 2000 oraz planach ochrony ustanowionych dla rezerwatów przyrody, właściwe ukierunkowanie ruchu turystycznego na obszarach leśnych, poprawę jakości

W efekcie realizacji projektu objęto działaniami ochronnymi (w tym zwalczanie gatunków inwazyjnych i poprawę warunków na potrzeby restytucji gatunków rodzimych) cenne przyrodniczo siedliska o powierzchni 954 ha oraz 57 form ochrony przyrody. Dokonano także inwentaryzacji przyrodniczej dla użytków ekologicznych o powierzchni 20 ha, co pozwoli na precyzyjne zaplanowanie niezbędnych działań ochronnych dla tych obszarów. Równolegle realizowane są działania kanalizujące ruch turystyczny i rozwijające ofertę

edukacyjną i rekreacyjną – budowa 6 km szlaków turystycznych i modernizacja 22 km ścieżek edukacyjnych (parkingi leśne, tablice informacyjne, wiaty ogniskowe, kładka widokowa), modernizacja

kompleksowość – powiązanie wielokierunkowych działań ochronnych z jedoczesną dbałością o rozwój lokalnego potencjału opartego o zasoby naturalne w taki sposób, aby skanalizować ruch turystyczny i zmniejszyć antropopresję na obszarach chronionych pozwala zakładać większą trwałość osiągniętych efektów;

wykorzystanie istniejącej infrastruktury: studzienek inspekcyjnych nieużywanego i

możliwość realizacji szerokiego wachlarza

działań służących wzmocnieniu mechanizmów ochrony różnorodności biologicznej, w tym zarówno działań ochronnych, jak i infrastrukturalnych;

premiowanie projektów kompleksowych, komplementarnych wobec innych działań i projektów, a w przypadku działań

179

NR DZIAŁANIA

TYTUŁ I NR PROJEKTU

ZAKRES PROJEKTU WPŁYW NA REALIZACJĘ CELÓW SE 2020 DOBRE PRAKTYKI W PROJEKTACH

KORZYSTNE UWARUNKOWANIA PROGRAMOWE

infrastruktury edukacji ekologicznej, zwiększenie dostępności bazy przyrodniczo – dydaktycznej i poprawę jakości ścieżek spacerowych.

lub wyposażenie 3 ośrodków edukacji ekologicznej. W efekcie projektu wzrośnie powierzchnia obszarów, na których przywrócono lub zapewniono ochronę właściwego stanu ekosystemów. Zdrowsze i silniejsze ekosystemy przekładają się na lepszą odporność środowiska przyrodniczego na zmiany klimatyczne. W przypadku siedlisk leśnych ich utrzymywanie w dobrym stanie przyczynia się do poprawy lokalnego mikroklimatu i stanu powietrza. Przewiduje się, że po zakończeniu projektowych tj. od końca roku 2020, sukcesywnie wzrośnie liczba osób korzystających z powstałej/zmodernizowanej infrastruktury: ośrodków edukacyjnych, ścieżek dydaktycznych i szlaków. Skanalizowanie ruchu turystycznego (+ sanitariaty, kosze na śmieci etc.) oraz działania informacyjne i edukacyjne również przyczynią się do poprawy stanu ochrony środowiska w regionie.

będącego w trakcie demontażu rurociągu odprowadzającego solankę z Zakładów Sodowych w Inowrocławiu na potrzeby przygotowania miejsc

hibernacji dla nietoperzy – pozwoli to na oszczędność czasu i zasobów przy jednoczesnej realizacji założonych celów ochronnych;

stworzenie na terenie rezerwatu Dziki Ostrów Leśnej Ścieżki Dydaktycznej z wykorzystaniem innowacyjnego rozwiązania - celem ochrony krajobrazu i wyeliminowania „zaśmiecających” rezerwat tablic edukacyjnych, informacje dla odwiedzających będą zaszyte pod kodem QR (opis przystanków dostępny w sieci internetowej);

ochronnych weryfikacja m.in. zgodności z dokumentami zarządczymi obowiązującymi dla obiektów ochrony oraz adekwatności podejmowanych działań względem zidentyfikowanych potrzeb.

4.6.3 Rewaloryzacja Parku Ludowego im. Wincentego Witosa w Bydgoszczy - I etapRPKP.04.06.03-04-0003/1

Projekt obejmował prace rewaloryzacyjne na terenie miejskiego Parku Ludowego im. Wincentego Witosa, polegające m.in. na działaniach w ramach zielonej infrastruktury

Podstawowe efekty przyrodnicze projektu obejmują poprawę warunków dla zachowania różnorodności biologicznej terenów parkowych, w tym: poprawę stanu istniejącej roślinności poprzez zabiegi pielęgnacyjne i ochronne, nowe nasadzenia roślin przystosowanych do lokalnych warunków środowiskowych, wykonanie łąki kwietnej i trawników, a tym samym stworzenie warunków

Kompleksowość - poza działaniami sprzyjającymi ochronie przyrody także elementy związane z adaptacją do zmian klimatu (system retencji wód opadowych, dodatkowe nasadzenia) oraz ochroną

premiowanie projektów zawierających różne typy działań, służących rozwojowi zielonej infrastruktury ale w szerszym kontekście: wzmacniania różnorodności

180

NR DZIAŁANIA

TYTUŁ I NR PROJEKTU

ZAKRES PROJEKTU WPŁYW NA REALIZACJĘ CELÓW SE 2020 DOBRE PRAKTYKI W PROJEKTACH

KORZYSTNE UWARUNKOWANIA PROGRAMOWE

(nośnika usług ekosystemowych) tj. nasadzenia roślin, zabiegi pielęgnacyjno-ochronne istniejącej roślinności, a także wyposażenie parku w elementy małej architektury, oświetlenie, wykonanie nowych nawierzchni, stworzenie ścieżki edukacyjnej.

zapewniających schronienie dla ptaków, małych zwierząt i owadów zapylających. W środowisku miejskim tego typu obiekty i obszary mają szczególne znaczenie, m.in. adaptacyjne w kontekście postępujących zmian klimatu. Podstawowym źródłem wody będzie system retencji wód opadowych, zaplanowano również energooszczędne oświetlenie. Ponadto, wykorzystanie zasobów przyrodniczych parku przyczyni się do zwiększenia świadomości i wiedzy przyrodniczej osób odwiedzających park dzięki stworzonej ścieżce edukacyjnej prezentującej podstawowe informacje na temat roślin i zwierząt. W projekcie przewidziano również wyposażenie parku w budki lęgowe, karmniki i poidła dla ptaków oraz skrzynki dla nietoperzy.Poprawa różnorodności biologicznej, w tym przypadku przede wszystkim właściwy dobór wprowadzanej roślinności (dostosowany do lokalnych warunków i ograniczeń) prowadzi do wzrostu stabilności ekosystemu i jego większej odporności na zakłócenia, również te wynikające ze zmian klimatycznych.

klimatu (energooszczędne oświetlenie);

sprawnie powiązane z działaniami podstawowymi projektu elementy edukacyjne tj. ścieżka edukacyjna z wydzielonym obszarem do zajęć plenerowych („Klasa pod chmurką”) oraz elementy propagujące zdrowy tryb życia: trasa biegowa, ścieżki spacerowe;

propagowanie idei tworzenia łąk kwietnych dla owadów zapylających.

biologicznej miejskich obszarów funkcjonalnych;

Strategia ZIT określająca całościową koncepcję zwiększenia efektywności wykorzystania zasobów naturalnych i kulturowych oraz ich zachowania na obszarze objętym ZIT, co promuje projekty kompleksowe. Zgodność ze Strategią ZIT BTOF była wymogiem obligatoryjnym, weryfikowanym na etapie oceny projektu jako kryterium strategiczne- dostępowe.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie dokumentacji projektowej i programowej

181

6.2. Inne programyJakie dobre praktyki w realizacji projektów wpływających na wypełnianie celów Strategii EUROPA 2020 dotyczących ochrony środowiska i zmian klimatu można wskazać w innych województwach?

W tabeli poniżej przedstawiono główne wnioski z analizy porównawczej projektów dofinansowanych w 3 i 4 osi priorytetowej RPO WK-P oraz projektów dofinansowanych w innych regionalnych programach operacyjnych (oraz w jednym przypadku – w POIiŚ). Miała ona na celu identyfikację dobrych praktyk projektowych i programowych wpływających na wypełnianie celów Strategii Europa 2020 w zakresie ochrony środowiska i zmian klimatu. Szczegółowe wyniki analiz opisano w Załączniku 2.

Tabela 47. Dobre praktyki w zakresie realizacji celów Strategii Europa 2020 zidentyfikowane w projektach dofinansowanych w innych programach

TEMAT DOBRE PRAKTYKI PROJEKTOWE KORZYSTNE UWARUNKOWANIA PROGRAMOWE

OZE Projekt: Program zwiększenia wykorzystania energii i poprawy jakości powietrza w obrębie obszarów NATURA 2000, Powiatu Suskiego - solary, fotowoltaika, pompy ciepła

bardzo duża skala projektu: 9 gmin, 2000 instalacji, w tym: 546 PV, 1365 kolektorów solarnych, 89 pomp ciepła powietrznych; łącznie moc zainstalowana elektryczna 1,9 MWe oraz cieplna 1,5 MWt, redukcja emisji 3812 t CO2

eq/rok. Mikroinstalacje otrzyma około 25% mieszkańców powiatu;

mobilizacja dodatkowych środków w części gmin uczestniczących w projekcie, co umożliwiło podwyższenie poziomu dofinansowania i dotarcie ze wsparciem do mniej zamożnych mieszkańców;

zastosowanie optymizerów dla paneli PV na pochyłych dachach w celu osiągnięcia odpowiedniego poziomu produkcji energii - choć jest to rozwiązanie generujące dodatkowy koszt, to gwarantuje wyższy poziom produkcji energii a tym samym wyższy poziom redukcji CO2, więc w przypadku oceny efektywności kosztowej opartej na efekcie ekologicznym (CO2), takie rozwiązanie się broni;

bardzo dobra komunikacja z odbiorcami ostatecznymi – przejrzyste i szczegółowe informacje na stronie www nt. projektu, procedur, wymogów, harmonogramu, postępów; spotkania informacyjne i organizacyjne dla mieszkańców, nie tylko przed rozpoczęciem realizacji projektu, ale także w jego trakcie (wyjaśnianie dokładnie procedur i kolejnych kroków w realizacji inwestycji).

Program: RPO woj. małopolskiego

brak ograniczenia wysokości dofinansowania dla projektów z zakresu mikroinstalacji OZE;

parasolowa formuła realizacji projektów, w której to gmina/powiat realizuje inwestycję, a mieszkaniec nie musi wykładać pełnej kwoty środków i oczekiwać na refundację, tylko wnosi wkład własny do projektu;

kryteria oceny merytorycznej (punktowej) premiujące maksymalizację efektów ekologicznych, realizujących cele Strategii Europa 2020 - odnoszą się do poziomu redukcji emisji CO2 (a więc realnego efektu ekologicznego), a nie jak w przypadku RPO WK-P do mocy zainstalowanej urządzeń (która w różnym stopniu przekłada się na produkcję energii i redukcję emisji CO2 przez różne typy instalacji).

EFEKTYWNOŚĆ ENERGET

Projekt: Poprawa efektywności energetycznej w budynkach użyteczności publicznej Powiatu Nowosądeckiego kompleksowość projektu – 6 budynków, głęboka

Program: RPO woj. małopolskiego kryteria oceny premiujące zastosowanie OZE

(istotny wpływ na zakres projektów);przyjęcie minimalnego poziomu 60% maksymalnej

182

TEMAT DOBRE PRAKTYKI PROJEKTOWE KORZYSTNE UWARUNKOWANIA PROGRAMOWE

YCZNA termomodernizacja, zastosowanie OZE (kolektory słoneczne), modernizacja starych, nieefektywnych źródeł ciepła – wpływ na poprawę jakości powietrza;

bardzo dobra organizacja zarzadzania projektami dofinansowanymi ze środków UE w strukturach beneficjenta (dedykowany Wydział Rozwoju – centralizacja zarządzania); zespół osób z dużym doświadczeniem w przygotowaniu, realizacji i rozliczaniu projektów.

możliwej do uzyskania liczby punktów jako warunek pozytywnego wyniku oceny, co mobilizuje wnioskodawcę do optymalizacji projektu pod kątem kryteriów oceny;

brak punktowej oceny efektywności kosztowej projektów (przy zachowaniu ścisłej kontroli kwalifikowalności i zasadności wydatków) – umożliwienie zastosowania bardziej innowacyjnych rozwiązań oraz uniknięcie nieadekwatności oceny do realnie, finalnie poniesionych kosztów realizacji;

wytyczne dot. sporządzania audytów energetycznych127, stanowiące załącznik do regulaminu konkursu – wpływ a ujednolicenie dokumentacji składanej w konkursach , w szczególności ujednolicenie metodyki wyliczania wielkości efektów ekologicznych – wskaźników programu, w tym poziomu oszczędności energii, redukcji emisji CO2 i pyłów.

EFEKTYWNOŚĆ ENERGETYCZNA

Projekt: Kompleksowa termomodernizacja budynków żłobków i przedszkoli publicznych Miasta Kalisza kompleksowość projektu – 9 budynków, głęboka

termomodernizacja i modernizacja oświetlenia, zastosowanie OZE, w tym fotowoltaika i pompy ciepła, modernizacja starych, nieefektywnych źródeł – wpływ na poprawę jakości powietrza;

ujęcie w 1 projekcie aż 9 budynków – ograniczenie nakładu pracy na obsługę administracyjną ze strony IZ, a jednocześnie duża inwestycja i duży efekt ekologiczny.

Program: Wielkopolski RPObrak preferencji dla budynków oświatowych (z

punktu widzenia realizacji celów SE2020, nie wydaje się uzasadnione ograniczanie wsparcia do budynków publicznych o konkretnych przeznaczeniu);

zastosowanie wskaźnika Liczba zmodernizowanych źródeł ciepła;

przyjęcie minimalnego poziomu 60% maksymalnej możliwej do uzyskania liczby punktów jako warunek pozytywnego wyniku oceny, co mobilizuje wnioskodawcę do optymalizacji projektu pod kątem kryteriów oceny;

premiowanie na etapie oceny zastosowania OZE oraz wpływu na ograniczenie emisji PM10;

ujęcie w regulaminie konkursu przykładów kosztów kwalifikowalnych (w tym: audyt energetyczny ex-ante, dokumentacja techniczna, ekspertyza ornitologiczna itp.) oraz niekwalifikowalnych (np. audytów powykonawczych wymaganych do przedłożenia w celu weryfikacji osiągnięcia założonych w dokumentacji projektowej wartości docelowych wskaźników rezultatu).

TRANSPORT NISKOEMISYJNY

Projekt: Wsparcie strategii niskoemisyjnej na terenie miasta Chodzieży, poprzez inwestycje w obszarze transportu zbiorowego celem zmiany świadomości i przyzwyczajeń mieszkańców kompleksowość projektu – szereg działań w

obszarze publicznego transportu zbiorowego (m.in. węzeł integrujący różne rodzaje

Program: Wielkopolski RPOpremiowanie na etapie oceny alternatywnych

systemów napędowych taboru (elektrycznych, hybrydowych, biopaliwach, napędzanych wodorem, itp.);

dopuszczenie do zawarcia w projektach działań informacyjnych i promocyjnych, dotyczących

127 Metodyka sporządzania audytów energetycznych dla budynków podlegających głębokiej modernizacji energetycznej w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Małopolskiego na lata 2014 – 2020 oraz obliczania efektu ekologicznego.

183

TEMAT DOBRE PRAKTYKI PROJEKTOWE KORZYSTNE UWARUNKOWANIA PROGRAMOWE

transportu, infrastruktura parkingowa, tabor); ujęcie w projekcie systemu rowerów miejskich,

którego popularność znacznie przewyższyła oczekiwania;

element szerszej polityki miasta, której celem była zmiana nastawienia mieszkańców do mobilności w mieście;

bieżące reagowanie na zwiększające się potrzeby w obszarze realizacji projektu i uzupełnianie go dodatkowymi przedsięwzięciami współfinansowanymi z innych źródeł.

transportu publicznego, rowerowego i pieszego (wyłącznie jako element projektu inwestycyjnego składającego się z minimum 2 elementów innych typów projektów inwestycyjnych).

TRANSPORT NISKOEMISYJNY

Projekt: Poprawa dostępności do przystanków transportu zbiorowego poprzez rozbudowę bazy infrastrukturalnej transportu rowerowego stanowiącego dojazd do węzłów i przystanków integracyjnych umiejscowienie projektu w rozwiniętych i

spójnych ramach strategicznych zakładających spójność z celami wyznaczonymi dla województwa i potrzebami gmin znajdujących się na terenie miejskiego obszaru funkcjonalnego, co umożliwiło przygotowanie projektu we współpracy z partnerami (realizacja projektu w partnerstwie w ramach MOF Malbork) i umożliwiło realizację przemyślanej, uzgodnionej z Urzędem Marszałkowskim inwestycji;

kompleksowość projektu – rozumiana jako wieloaspektowe działania na rzecz zwiększenia przewozów pasażerskich obejmujące wsparcie węzła o dużej funkcjonalności jako miejsca integracji różnych typów transportu publicznego (poprzez infrastrukturę park&ride i bike&ride), powiązanie powstających ścieżek rowerowych i ciągów pieszo-rowerowych z węzłem oraz inne działania zachęcające do korzystania z tej infrastruktury (informacyjno-promocyjne i zwiększające bezpieczeństwo);

uwzględnienie elementów spowalniających ruch, które wpływają na zwiększenie bezpieczeństwa rowerzystów i pieszych, co stanowi dodatkową zachętę do korzystania z tej formy transportu i rezygnacji z transportu samochodowego;

ujęcie w projekcie akcji informacyjno-edukacyjnej dotyczącej promocji transportu zbiorowego i rowerowego realizowanej w ramach instrumentu elastyczności (cross-financing).

Program: RPO woj. pomorskiegowymóg zastosowania w projektach cross-

financingu (wpływ na realizację kampanii informacyjno-edukacyjne zwiększające efekty projektów poprzez wpływanie na zmiany postaw mieszkańców) – max. do poziomu 2% kosztów kwalifikowalnych projektu;

zastosowanie zestawu kryteriów wyboru projektów zwiększających efektywność planowanych do realizacji przedsięwzięć poprzez zapewnienie ich spójności z ZPT (i innymi dokumentami istotnymi z punktu widzenia celów interwencji) oraz stymulujących do zapewnienia w szczególności kompleksowości inwestycji i wysokiego wkładu w cele programu;

koncentracja na aspekcie funkcjonalności budowanej i rozbudowywanej infrastruktury punktowej i liniowej (wspierane rozwiązania muszą po pierwsze dotyczyć węzłów integracyjnych, a budowane ścieżki rowerowe powinny być powiązane z takim węzłem – wymagany jest wpływ infrastruktury rowerowej na efektywność transportu zbiorowego).

GOSPODARKA ODPADAMI

Projekt: Budowa Punktu Selektywnego Zbierania Odpadów Komunalnych przy ul. Limanowskiego w Krapkowicach uwzględnienie działań zmierzających do

Program: RPO woj. opolskiego

kryteria oceny premiujące zastosowanie w projekcie punktu napraw/ponownego użytkowania;

184

TEMAT DOBRE PRAKTYKI PROJEKTOWE KORZYSTNE UWARUNKOWANIA PROGRAMOWE

zapobiegania powstawaniu odpadów (najwyżej w hierarchii sposobów postępowania z odpadami): organizacja punktu wymiany rzeczy używanych, zlokalizowanego w pawilonie z dużą witryną wystawową, w której wystawiane są rzeczy do wymiany (odzież, książki, drobny sprzęt AGD, RTV, zabawki, meble);

zatrudnienie w PSZOK osoby zaangażowanej w obsługę, w szczególności punktu wymiany i punktu napraw;

skuteczne działania edukacyjne i promocyjne (w tym m.in. aplikacja mobilna zawierająca wskazówki odnośnie segregowania odpadów oraz informacje nt. funkcjonowania PSZOKów w gminie).

wskazanie w regulaminie konkursu typu dofinansowanego projektu jako „Budowa, rozbudowa, modernizacja punktów selektywnego zbierania odpadów komunalnych wraz z punktami napraw”.

GOSPODARKA WODNO-ŚCIEKOWA

Projekt: Budowa stacji uzdatniania wody w Boruszowicach wraz z wdrożeniem inteligentnego systemu zarządzania siecią wodociągową i budową sieci kanalizacyjnej

zastosowanie w projekcie inteligentnego systemu zarządzania siecią wodociągową – wpływ na ograniczenia strat wody (cele inicjatywy przewodniej SE2020 „Europa efektywnie korzystająca z zasobów”) oraz lepsze zarządzanie majątkiem sieciowym poprzez: rozliczanie rzeczywistych kosztów prac na sieciach wodno-kanalizacyjnych, gromadzenie informacji o zdarzeniach na sieciach wodno-

kanalizacyjnych, obliczenia hydrauliczne, analizowanie parametrów pracy sieci oraz informacji o odbiorcach;

zastosowanie innowacyjnej metody w zakresie zaopatrzenia w wodę – ozonowania wody (technologia stosowana głównie w dużych SUW).

Program: RPO woj. śląskiegomożliwość finansowania projektów dot.

zaopatrzenia w wodę bez konieczności inwestycji w kanalizację lub oczyszczalnię ścieków (w RPO WK-P ten typ inwestycji nie może stanowić więcej niż 40% całkowitych wydatków związanych z realizacją projektu)128, jednocześnie promowanie na etapie oceny projektów kompleksowych, łączących różne typy kwalifikujących się do wsparcia przedsięwzięć;

promowanie na etapie oceny zastosowania w projektach efektywnego zarządzania systemem kanalizacyjnym / wodociągowym;

minimalny poziom 60% maksymalnej możliwej do uzyskania liczby punktów jako warunek pozytywnego wyniku oceny (mobilizacja wnioskodawcy do optymalizacji projektu pod kątem kryteriów oceny).

GOSPODARKA WODNO-ŚCIEKOWA

Projekt: Rozbudowa oczyszczalni ścieków w Racocie wraz z solarną suszarnią osadów ściekowych. Budowa kanalizacji sanitarnej w Turwi (wymiana nieszczelnej kanalizacji sanitarnej)

zastosowanie w projekcie innowacyjnej, energooszczędnej suszarni słonecznej osadów ściekowych, dodatkowo zastosowanie do podgrzewania posadzki suszarni pompy ciepła, której dolne źródło stanowi jeden z osadników wtórnych (wykorzystanie energii z OZE – ograniczenie zużycia paliwa i energii elektrycznej - ograniczenie emisji CO2); ponadto ostateczny produkt suszenia nadaje się zarówno do

Program: Wielkopolski RPOpromowanie na etapie oceny projektów

kompleksowych, które w jak największym stopniu wpływały na realizację wskaźników programu, łączących kilka typów przedsięwzięć, w szczególności budowę i modernizację oczyszczalni ścieków oraz modernizację/budowę kanalizacji;

minimalny poziom 60% maksymalnej możliwej do uzyskania liczby punktów jako warunek pozytywnego wyniku oceny - rozwiązanie, które nawet w przypadku braku dużej konkurencji o środki, mobilizuje wnioskodawcę do

128 Od wielu lat środki unijne skoncentrowane były na dostosowywaniu do dyrektywy Rady 91/271/EWG w sprawie oczyszczania ścieków komunalnych. Znaczna większość aglomeracji dokonała już stosownych inwestycji i obecnie wiele samorządów sygnalizuje, iż kolejną pilną potrzebą są zagadnienia związane z zaopatrzeniem w wodę oraz jakość dostarczanej wody.

185

TEMAT DOBRE PRAKTYKI PROJEKTOWE KORZYSTNE UWARUNKOWANIA PROGRAMOWE

stosowania jako nawóz, jak i do wykorzystania energetycznego (wpływ na efektywne wykorzystanie zasobów).

optymalizacji projektu pod kątem kryteriów oceny.

OCHRONA PRZYRODY

Projekt: Utworzenie Centrum Edukacji Ekologicznej w Katowicach – Murckach

realizacja zasad horyzontalnych - wyjście poza ustawowe minimum w zakresie tematu dostępności (obiektów i działań) dla osób z niepełnosprawnościami: stworzona infrastruktura, a w szczególności ogród sensoryczny, jest wręcz dedykowany osobom potrzebujących działań nie tylko edukacyjnych, ale również terapeutycznych;

utworzenie sztucznej rzeki zasilanej deszczówką zbieraną z dachu budynków - dobre praktyki w zakresie adaptacji do zmian klimatu w środowisku miejskim.

Program: RPO woj. śląskiego

minimalny poziom 60% maksymalnej możliwej do uzyskania liczby punktów jako warunek pozytywnego wyniku oceny (w przypadku konkursu w formule ZIT projekt musiał również otrzymać także minimum 40% punktów w części oceny pod kątem kryteriów dotyczących zgodności ze Strategią ZIT).

OCHRONA PRZYRODY

Projekt: Rewitalizacja Parku Tysiąclecia wraz z odbudową układu wodnego fosy przy ul. Podgórskiej w Toruniu

maksymalne wykorzystanie sytuacji zastanej w momencie rozpoczęcia działań projektowych tj. wpisanie podejmowanych działań w istniejący krajobraz, z uwzględnieniem efektów sukcesji;

zakres i efekty projektu wykraczające poza kwestie wyłącznie środowiska przyrodniczego, a działania podejmowane w tymże środowisku (nasadzenia, rewitalizacja cieku wodnego, uregulowanie przegęszczonych zgrupowań roślinnych wokół fosy i wprowadzenie tam gatunków rodzimych dla terenu, umocnienie skarp) mają wyraźny walor adaptacyjny względem skutków zmian klimatycznych (w tym pozytywny wpływ projektu na przewietrzanie miasta i ograniczanie negatywnych oddziaływań tzw. miejskiej wyspy ciepła).

Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko

ograniczenie możliwości finansowania działań w zakresie elementów infrastruktury (ciągi pieszo-rowerowe, stojaki na rowery, ścieżki, ławeczki, kosze na śmieci, infrastruktura oświetleniowa, toalety publiczne, obiekty małej architektury, place zabaw dla dzieci etc.) do 30% wartości kosztów kwalifikowalnych projektu, zaś standardowe prace pielęgnacyjne w ogóle nie podlegają finansowaniu;

promowanie projektów o wysokich walorach przyrodniczych, „w efekcie których powstaną bogate, wielopiętrowe i wielogatunkowe założenia zieleni, oparte na gatunkach rodzimych, tworzących dogodne i atrakcyjne warunki dla rodzimych ptaków, owadów i drobnych ssaków, a także zawierające obszary ukształtowane w sposób naturalny, zbliżony do dzikiego, istotnie podnoszący różnorodność biologiczną”;

promowanie projektów, w wyniku których powstają nowe tereny zieleni (dodatkowa powierzchnia biologicznie czynna), promowanie wysokiego udziału powierzchni biologicznie czynnej - dodatkowe kryterium formalne (zero-jedynkowe): Teren po zakończeniu realizacji projektu będzie na powierzchni co najmniej 70 % pokryty zielenią;

promowanie rozwiązań kompleksowych dzięki kryterium weryfikującemu wpływ projektu na ochronę różnorodności biologicznej - oceniano aż 5 różnych aspektów tj. ograniczenie występowania gatunków inwazyjnych;

186

TEMAT DOBRE PRAKTYKI PROJEKTOWE KORZYSTNE UWARUNKOWANIA PROGRAMOWE

zachowanie cennych drzew o znacznych rozmiarach; stosowanie do nasadzeń wyłącznie gatunków rodzimych; kształtowanie siedlisk w sposób możliwie najbardziej naturalny i zróżnicowany; zastosowanie dodatkowych rozwiązań korzystnych dla ochrony przyrody np. karmniki, poidła lub budki dla ptaków (w tym na wodzie), domki dla owadów zapylających, wielogatunkowe mieszanki traw, niewykaszane powierzchnie (łąki kwietne zamiast trawników);

zastosowanie kryteriów oceny badających aspekty istotne z punktu widzenia ochrony środowiska, adaptacji do zmian klimatu i częściowo mitygacji (przeciwdziałanie ryzykom środowiskowym związanym z gwałtownymi zjawiskami pogodowymi, zmniejszanie ilości gazów cieplarnianych w atmosferze): wpływ projektu na zmniejszenie spływu

powierzchniowego wody, wpływ projektu na poprawę stateczności

zboczy i skarp, wpływ projektu na poprawę jakości

powietrza.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie dokumentacji projektowej i programowej

187

7. Przyszłe kierunki wsparciaJakiego typu wsparcie w obszarze ochrony środowiska i zmian klimatu należy realizować/kontynuować w kolejnej perspektywie finansowej?

7.1. Odnawialne źródła energiiMając na uwadze istotny i efektywny kosztowo wpływ projektów obejmujących instalacje OZE na realizację celów energetyczno-klimatycznych Strategii Europa 2020 na poziomie województwa kujawsko-pomorskiego, a jednocześnie ambitne cele energetyczno-klimatyczne UE na 2030 i 2050 r., w tym związane ze wzrostem udziału OZE w strukturze wytwarzania energii (przy jednoczesnym problemie Polski z osiągnięciem nawet celów wyznaczonych w tym zakresie na 2020 r.) wskazana jest kontynuacja wsparcia dla tego typu inwestycji w przyszłej perspektywie finansowej. Warto podkreślić, że zdecydowana większość respondentów ankiety CAWI (beneficjentów 3 i 4 osi priorytetowej RPO WK-P) deklaruje zainteresowanie wsparciem na inwestycje z zakresu odnawialnych źródeł energii, w szczególności dla mikroinstalacji fotowoltaicznych, pomp ciepła i kolektorów słonecznych.

Wykres 30. Zestawienie odpowiedzi beneficjentów 3 i 4 osi priorytetowej na pytanie „Czy w kolejnej perspektywie byliby Państwo zainteresowani uzyskaniem wsparcia na inwestycje związane z wykorzystaniem odnawialnych źródeł energii?”

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

81,9% 4,5% 13,6%

Tak Nie Trudno powiedzieć

Źródło: CAWI/CATI, N=353

Wykres 31. Zestawienie odpowiedzi beneficjentów 3 i 4 osi priorytetowej na pytanie „Wsparciem którego typu instalacji byliby Państwo zainteresowani?” (możliwość wielokrotnego wyboru)

jednostki kogeneracyjne zasilane biomasą

duże jednostki wytwarzania energii cieplnej zasilane biomasą

elektrownie wodne

mikrobiogazownie

elektrownie wiatrowe

inne

biogazownie

indywidualne kotłownie biomasowe

instalacje fotowoltaiczne (elektrownie)

kolektory słoneczne (mikroinstalacje)

pompy ciepła

instalacje fotowoltaiczne (mikroinstalacje)

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

1%

1%

2%

3%

5%

5%

6%

7%

28%

40%

62%

87%

188

Źródło: CAWI/CATI, N=288

Nie zidentyfikowano potrzeby wprowadzania innych istotnych zmian w odniesieniu do zasad i warunków wsparcia oraz stosowanych procedur dla mikroinstalacji OZE. W kontekście maksymalizacji wpływu projektów na realizację celów SE2020 wskazana byłaby jednak modyfikacja kryteriów oceny odnoszących się do efektów – w miejsce liczby i mocy zainstalowanej instalacji premiowane powinny być wielkość produkcji energii z OZE lub/i redukcji emisji CO2 (a więc wielkość realnego efektu ekologicznego). Przy planowaniu przyszłego wsparcia dla mikroinstalacji OZE warto uwzględnić komplementarność wobec instrumentów oferowanych ze środków krajowych (aktualnie „Mój prąd”, „Czyste powietrze") oraz rozważyć silniejsze ukierunkowanie wsparcia na aspekty związane z poprawą jakości powietrza (patrz też kolejny podrozdział „Poprawa jakości powietrza”), tj. na jednostki wytwarzania energii cieplnej z OZE, ze szczególnym uwzględnieniem źródeł ciepła służących ogrzewaniu budynków (w tym kotły na biomasę, gruntowe pompy ciepła), mogących wpłynąć na zmniejszenie emisji zanieczyszczeń w okresie grzewczym.

Ze względu na zidentyfikowany bardzo istotny efekt popularyzacyjny projektów z zakresu mikroinstalacji OZE (bardzo duży wzrost zainteresowania mieszkańców instalacjami OZE w efekcie realizacji projektów), warto byłoby rozważyć możliwość premiowania zastosowania w projektach także mniej popularnych technologii, takich jak różnego rodzaju pompy ciepła czy mikrobiogazownie, które są w Polsce jeszcze mało rozpowszechnione. Miałby one charakter demonstracyjny, pokazujący mieszkańcom, że tego typu instalacja „naprawdę działa”. W przypadku wysokiej wagi kryteriów efektywności kosztowej, w szczególności odnoszących się do mocy zainstalowanej lub liczby instalacji, takie typy instalacji będą eliminowane z możliwości uzyskania dofinansowania.

Godny uwagi jest przykład mobilizacji dodatkowych środków w części gmin Powiatu Suskiego (projekt dofinansowany w RPO województwa małopolskiego), która umożliwiła podwyższenie poziomu dofinansowania i dotarcie ze wsparciem do mniej zamożnych mieszkańców, którzy zazwyczaj najbardziej tego wsparcia potrzebują i w największym stopniu zanieczyszczają powietrze wytwarzając energię cieplną np. z odpadów. Do rozważenia jest w związku z tym wprowadzenie w przyszłości możliwości pełnego (100%) dofinansowania dla instalacji u określonej grupy najuboższych mieszkańców w ramach danego projektu lub premiowanie na etapie oceny punktowej wprowadzania takiego rodzaju rozwiązań przez wnioskodawcę ze środków własnych. Dodatkowo uzyskać w ten sposób można efekt w postaci ograniczania ubóstwa energetycznego, prawdopodobnie także zwiększenia efektów w postaci poprawy jakości powietrza.

Wczesny etap wdrażania Instrumentu Finansowego dedykowanego rozwojowi OZE nie pozwala na pełną ocenę efektów i wyciągnięcie wniosków co do przyszłych perspektyw tego kierunku wsparcia. Ocena dotychczasowego wykorzystania potencjału OZE w regionie wskazuje, że w przypadku większych jednostek wytwórczych, w przyszłej pespektywie finansowej większy nacisk należałoby położyć na wsparcie rozwoju biogazowni i biometanowni oraz ciepłowni i elektrociepłowni biomasowych129. Skuteczne stymulowanie rozwoju tego typu instalacji wymaga prawdopodobnie zaoferowania bardziej preferencyjnych niż dla instalacji fotowoltaicznych i wiatrowych warunków

129 W przypadku geotermii, ze względu na skalę kosztów inwestycyjnych, wsparcie przedsięwzięć prawdopodobnie pozostanie (podobnie jak w obecnej perspektywie finansowej) na poziomie krajowym.

189

wsparcia, w tym zastosowania dotacji lub umorzenia części pożyczki130,131. Tego typu podejście można uzasadnić większą skalą możliwych do uzyskania efektów ekologicznych w postaci produkcji energii z OZE i redukcji emisji CO2 (produktywność biogazowni i elektrociepłowni biomasowych jest znacznie wyższa niż elektrowni wiatrowych i fotowoltaicznych). Zasadne wydaje się także utrzymanie w ramach RPO WK-P wsparcia zwrotnego dla energetyki opartej o energię promieniowania słonecznego (fotowoltaiki), przy czym forma i wysokość wsparcia powinna być dostosowana do zmieniających się dynamicznie uwarunkowań rynkowych (w związku z intensywnym rozwojem technologii i jednocześnie postępującym spadkiem jej ceny, być może rozwój tego typu instalacji w perspektywie nadchodzących kilku lat nie będzie już wymagał interwencji ze środków publicznych). W przypadku farm fotowoltaicznych, przy intensywnym wzroście liczby tego typu elektrowni, wymagającym zagospodarowania dużego areału na instalacje o relatywnie niewielkiej produktywności, należałoby jednak przy podejmowaniu decyzji o udzieleniu wsparcia uwzględniać także potrzebę ochrony krajobrazu i ładu przestrzennego.

Niezbędna wydaje się także kontynuacja wsparcia dla modernizacji sieci elektroenergetycznych w celu zwiększenia możliwości przyłączania jednostek OZE, w tym mikroinstalacji prosumenckich do sieci NN i SN. W kontekście wysokiego udziału elektrowni wiatrowych oraz dynamicznie rosnącego udziału fotowoltaiki (w tym mikroinstalacji prosumenckich) - a więc źródeł pogodozależenych, charakteryzujących się niestabilnością generacji - należałoby rozważyć także możliwość udzielania wsparcia dla instalacji służących magazynowania energii wytworzonej ze źródeł odnawialnych, np. magazynów sieciowych, których lokalizacja skorelowana byłaby z rozwojem mikroinstalacji OZE, służących do stabilizacji napięcia na sieci w sytuacji, gdy generacja przewyższa pobór.

7.2. Poprawa jakości powietrzaW obliczu nasilających się w Polsce w ostatnich latach problemów ze złą jakością powietrza, wynikającą głównie ze spalania niskiej jakości paliw stałych w indywidualnych, przestarzałych piecach (niska emisja), a jednocześnie zbyt wolnych postępów w zakresie wymiany kotłów indywidualnych, wskazane byłoby także objęcie wsparciem w ramach RPO WK-P także wymiany indywidualnych, nieefektywnych źródeł ciepła, które są główną przyczyną zanieczyszczenia powietrza, w miarę możliwości także wsparcie modernizacji i dalszego rozwoju sieci ciepłowniczych.

Przyjęta w czerwcu 2019 r. przez Sejmik Województwa Kujawsko-Pomorskiego Uchwała antysmogowa wprowadza katalog paliw stałych, których stosowanie zostało zakazane od dnia 1 września 2019 r. (m.in. węgiel brunatny, muły i flotokoncentraty węglowe, biomasa stała o wilgotności powyżej 20%.), zakaz eksploatacji tzw. pozaklasowych kotłów grzewczych – od 1 stycznia 2024 r. oraz zakaz eksploatacji kotłów grzewczych poniżej 5 klasy lub ekoprojektu – od 1 stycznia 2028 r. Dostosowanie do wymogów ww. uchwały wymagać będzie z pewnością istotnego wsparcia ze środków publicznych, na co zwracają uwagę zarówno przedstawiciele kujawsko-pomorskich samorządów, jak i eksperci oraz instytucje zaangażowane w realizację Programu. Analiza wsparcia ze środków UE dla działań obejmujących wymianę indywidualnych źródeł ciepła, udzielanego w obecnej perspektywie finansowej w największej skali w ramach RPO województwa małopolskiego, wskazuje na bardzo wysoką efektywność działań obejmujących wymianę indywidualnych kotłów nie tylko z 130 Są to inwestycje bardziej skomplikowane, napotykające często na opór społeczny, a kluczowym elementem kosztu wytwarzania energii jest koszt eksploatacyjny, w tym głównie koszt paliwa, a nie koszt inwestycyjny (jak np. w przypadku elektrowni wiatrowych czy fotowoltaicznych), który i tak jest wyższy w przeliczeniu na 1 MW mocy zainstalowanej, niż dla elektrowni wiatrowych czy słonecznych. 131 M. in na podstawie wyników badania ewaluacyjnego: Wpływ wykorzystania zwrotnych form finansowania na realizację działań z zakresu efektywności energetycznej i odnawialnych źródeł energii w ramach I osi priorytetowej POIiŚ 2014-2020, LB&E i Fundeko Korbel, Krok-Baściuk na zlecenie Ministerstwa Energii, Warszawa 2019.

190

punktu widzenia poprawy jakości powietrza, ale również przeciwdziałania zmianom klimatycznym (wysoka efektywność kosztowa ograniczania emisji CO2)132. Przy planowaniu zakresu i formy wsparcia ze środków UE dla wymiany indywidualnych źródeł ciepła należy jednak uwzględnić istnienie rządowego programu wsparcia dla tego typu działań - „Czyste powietrze” oraz jego formę (która podlega modyfikacjom) i zaplanować ofertę komplementarną. Komplementarność ta rozumiana powinna być jako:

skierowanie wsparcia do tych grup (odbiorcy, nieruchomości), dla których wsparcie nie jest dostępne;

skierowanie wsparcia do tych grup (odbiorcy, nieruchomości), dla których faktyczna dostępność wsparcia jest ograniczona (np. ze względu na kryteria dostępu, pulę alokacji), poprzez zaplanowanie warunków wsparcia zapewniających jego faktyczną dostępność dla tych grup;

uzupełnienie (dopełnienie) oferty innych programów, umożliwiające lub zwiększające szansę na wykorzystanie dostępnych środków (w tym: działania informacyjne, doradcze, współfinansowanie).

7.3. Efektywność energetyczna w sektorze publicznym i mieszkaniowym

W przekroju 3 osi priorytetowej RPO WK-P projekty z zakresu kompleksowej termomodernizacji budynków użyteczności publicznej charakteryzują się największą skalą efektów ekologicznych realizujących cele energetyczno-klimatyczne SE2020, mają one też istotny w skali regionu wpływ na ograniczenie zużycia energii cieplnej. Jednocześnie przeprowadzone badania terenowe i studia przypadku wskazują, że potrzeby samorządów w zakresie kompleksowej termomodernizacji budynków (zarówno publicznych, jak i komunalnych mieszkaniowych) nie zostały nadal w pełni zaspokojone. W ramach ankiety CAWI około 45% respondentów wskazało, że w przyszłości jest zainteresowanych termomodernizacją budynków. Przy planowaniu przyszłego zakresu i formy wsparcia ze środków UE termomodernizacji budynków mieszkalnych i publicznych należy uwzględnić istnienie instrumentu wsparcia tego rodzaju działań - Funduszu Termomodernizacji i Remontów oraz jego aktualną formułę, która została zreformowana133, i zaplanować ofertę komplementarną.

W przyszłej perspektywie finansowej prawdopodobnie projekty z zakresu poprawy efektywności energetycznej będą musiały realizować bardziej ambitne niż obecnie cele, w tym obejmujące zbliżenie się do standardu budynków energooszczędnych, pasywnych, czy zeroemisyjnych, co może wiązać się z potrzebą wprowadzania bardziej kosztochłonnych, w tym innowacyjnych technologii. Osiągnięcie bardzo wysokich standardów energetycznych budynków wymaga jednak realizacji kompleksowych działań technicznych, w tym działań charakteryzujących się długim okresem zwrotu zainwestowanych środków, co często skorelowane jest z mniej korzystną relacją efektu ekologicznego (zmniejszenie zapotrzebowania na energię oraz ograniczenie emisji CO2) do poniesionych nakładów i konsekwencją może być mniejsza efektywność kosztowa całego

132 Ewaluacja mid-term dotycząca postępu rzeczowego i finansowego RPO WM 2014-2020 dla potrzeb przeglądu śródokresowego, w tym realizacji zapisów ram i rezerwy wykonania; LB&E orz EGO s.c. na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Małopolskiego, Warszawa 2019.133 O dofinansowanie projektu w ramach premii termomodernizacyjnej mogą się ubiegać m.in. właściciele lub zarządcy budynków zbiorowego zamieszkania oraz budynków użyteczności publicznej stanowiących własność jednostek samorządu terytorialnego służących do wykonywania przez nie zadań publicznych. Z premii mogą korzystać inwestorzy bez względu na status prawny z wyłączeniem jednostek budżetowych i samorządowych zakładów budżetowych.

191

przedsięwzięcia134. W tym kontekście należałoby w przyszłości przeanalizować zasadność zastosowania kryteriów efektywności kosztowej do oceny projektów. Warto przy tym uwzględnić także doświadczenia z obecnej perspektywy finansowej: ocena efektywności kosztowej odbywała się na bazie założeń wnioskowych, które w bardzo wielu przypadkach okazały się w rzeczywistości wysoce nieadekwatne do realnie, finalnie poniesionych kosztów realizacji inwestycji.

W kontekście realizacji ambitnych celów można rozważyć premiowanie na etapie oceny projektów, w których uwzględniono system wentylacji mechanicznej z odzyskiem ciepła (rekuperacją), ponieważ wpływa on istotnie na skalę uzyskiwanych efektów, jednak trzeba podkreślić, że tego typu rozwiązania nie są możliwe do zastosowania w każdym budynku ze względu na warunki techniczne. Z kolei rzadko niestety stosowany w dofinansowanych projektach system monitorowania i zarządzania zużyciem energii, choćby najprostszy, powinien być w przyszłości standardem (wymogiem) w projektach z zakresu poprawy efektywności energetycznej. To właśnie tego typu systemy zapewniają, że planowane na podstawie teoretycznych wyliczeń efekty ekologiczne są rzeczywiście osiągane oraz mogą być podstawą do weryfikacji osiąganych rezultatów. Przyczyniają się też istotnie do maksymalizacji tych efektów, dzięki odpowiedniemu dostosowaniu parametrów ogrzewania do realnych potrzeb (czyli np. nieprzegrzewanie pomieszczeń, realizacja obniżeń nocnych i weekendowych, identyfikacja sytuacji awaryjnych pogarszających energooszczędność, etc.).

W celu wzmocnienia i utrzymania trwałości efektów, wskazane byłoby, żeby w przyszłości działaniom termomodernizacyjnym towarzyszyły – jako uzupełnienie – działania edukacyjne w zakresie oszczędności energii (w ramach cross financingu), skierowane do pracowników i użytkowników budynków (np. jeśli szkoła poddawana jest termomodernizacji, to małą część budżetu projektu warto byłoby przeznaczyć na działania edukacyjno-informacyjne skierowane do uczniów tej szkoły135).

W kontekście potrzeby zwiększenia wagi działań służących adaptacji do zmian klimatu należałoby rozważyć dopuszczenie w projektach z zakresu termomodernizacji kwalifikowalności wydatków na elementy zielonej i błękitnej infrastruktury (np. zielone dachy, zielone fasady i ściany, systemy zbierania i retencjonowania/rozprowadzania wód opadowych z dachów), ewentualnie nawet wprowadzenie premiowania zastosowania tego typu elementów w projektach na etapie oceny punktowej.

7.4. Efektywność energetyczna w przedsiębiorstwachWczesny etap i niewielkie postępy wdrażania Instrumentu Finansowego dedykowanego poprawie efektywności energetycznej w przedsiębiorstwach nie pozwalają na miarodajną ocenę efektów i przyszłych perspektyw tego kierunku wsparcia. Warto jednak na przyszłość rozważyć możliwość wprowadzenia formuły ESCO do projektów z zakresu poprawy efektywności energetycznej przedsiębiorstw. W formule tej inwestycja zadłuża podmiot trzeci, a nie przedsiębiorstwo, co może okazać się istotnym czynnikiem stymulującym inwestycje. Choć w obecnej perspektywie finansowej nie udało się skutecznie realizować modelu ESCO w ramach programów operacyjnych, to w ostatnich

134 Zasadniczo zmniejszenie zapotrzebowania na energię w oparciu o podstawowe działania techniczne o np. z 90 na 35 kWh/m2/rok, czyli o 50 kWh/m2/rok, kosztuje np. około N tys. zł. Jeżeli natomiast chce się zmniejszyć zapotrzebowanie o dalsze choćby 20 kWh/m2/rok, trzeba wydać to samo N tys. zł. A więc im głębsza redukcja zapotrzebowania na energię, tym wyższy koszt w przeliczeniu na jednostkę efektu ze względu na konieczność zastosowania bardziej zaawansowanych rozwiązań technologicznych.135 Wzorcem mogą być rozwiązania zastosowane w instrumentach wsparcia efektywności energetycznej i zielono-niebieskiej infrastruktury skierowane do szkół, zastosowane w MF EOG 2014-2021, w których finansowano w ramach jednego projektu zarówno działania inwestycyjne, jak i nieinwestycyjne.

192

latach rynek usług ESCO w Polsce rozwija się, w tym w województwie kujawsko-pomorskim136, co stwarza realne perspektywy na nowy okres programowania 2021-2027.

7.5. Transport niskoemisyjnyPrzeprowadzone badania terenowe i studia przypadku wskazują na potrzebę kontynuacji wsparcia dla rozbudowy sieci dróg rowerowych w regionie. Dostępne w obecnej perspektywie środki są niewystarczające dla realizacji całej sieci, a szerokie efekty dofinansowanych projektów i spójna koncepcja regionalna wskazują na celowość kontynuacji tych działań. W kontekście realizacji celu określonego dla PI 4e (zwiększone wykorzystanie transportu publicznego w miastach i ich obszarach funkcjonalnych) oraz wyników analizy benchmarkingowej należałoby rozważyć większe nakierowanie przyszłego wsparcia na aspekt powiązania infrastruktury rowerowej z węzłami integrującymi różne środki transportu zbiorowego.

Analiza projektów w ramach studiów przypadku i benchmarkingu (pozytywnych doświadczeń z województwa pomorskiego) wskazuje na to, że warto by w przyszłości działaniom infrastrukturalnym towarzyszyły jako uzupełnienie działania edukacyjne w zakresie korzystania z alternatywnego transportu rowerowego i promocji zdrowego stylu życia wśród mieszkańców. Mogłyby one stanowić dodatkowy lub obligatoryjny element projektów finansowany w ramach cross-financingu.

Z badań terenowych wynika również, że warto rozważyć w przyszłym okresie programowania rozszerzenie katalogu beneficjentów o lasy państwowe (i/lub inne jednostki nie samorządowe) – dla samorządów wchodzenie w partnerstwo z lasami państwowymi może ułatwić realizację ścieżek rowerowych przechodzących przez tereny zadrzewione, w środowisku naturalnym, co jest bardziej atrakcyjne dla rowerzystów (bezpośredni kontakt z naturą, z dala od ulic i spalin); przy wykorzystaniu pasów przeciwpożarowych pod trasy rowerowe nie wystąpi konieczność wycinki drzew pod ścieżkę, co zwiększy efekt ekologiczny.

Niewątpliwie także potrzeby w zakresie modernizacji infrastruktury transportu publicznego nie zostaną w pełni zaspokojone w obecnej perspektywie finansowej. Zapoczątkowane jeszcze w perspektywie 2007-2013 dzięki środkom UE pozytywne przemiany w tym obszarze powinny być kontynuowane przy, ponieważ przyczyniają się w do szerszych efektów w postaci zmiany modelu mobilności, wpływają na ograniczenie emisji CO2 i zmniejszenie zanieczyszczenia powietrza, szczególnie w miastach. Zgodnie z aktualnymi trendami technologicznymi, w przyszłej perspektywie finansowej prawdopodobnie większy nacisk należy położyć na rozwój elektromobilności w transporcie zbiorowym (tabor elektryczny, stacje ładowania), inteligentnych systemów zarządzania transportem publicznym, także na rozbudowę sytemu wypożyczalni rowerów i zeroemisyjnych skuterów miejskich.

W kontekście potrzeby zwiększenia wagi działań służących adaptacji do zmian klimatu należałoby stymulować wprowadzanie do projektów elementów zielonej infrastruktury (np. zielone przystanki i wiaty, zielone torowiska), np. poprzez premiowanie zastosowania tego typu elementów w projektach na etapie oceny punktowej lub wprowadzenie wymogu „zazielenienia” infrastruktury budowanej/modernizowanej w dofinansowanych projektach.

136 Przykładowo firma PROMAR z Bydgoszczy oferuje systemy zarządzania energią w formule ESCO (http://www.promar.com.pl).

193

7.6. Adaptacja do zmian klimatuZe względu na nasilające się w województwie (oraz całym kraju) problem suszy i ekstremalnych zjawisk pogodowych (w tym w szczególności deszczy nawalnych i burz), w przyszłej perspektywie finansowej pożądane jest wprowadzenie do realizacji działań służących adaptacji do zmian klimatu, w szczególności zapobiegania suszy poprzez retencjonowanie wody oraz zapobiegania skutkom powodzi. Chodzi tu zarówno o inwestycje przeciwpowodziowe i retencyjne o skali regionalnej, jak i mniejsze inwestycje związane z zagospodarowaniem wód opadowych i małą retencją, o lokalnej skali oddziaływania. W przypadku pierwszego typu inwestycji należałoby jak najpilniej uzgodnić z RZGW (Wody Polskie) listę kluczowych, priorytetowych przedsięwzięć, które mogłyby być przygotowane do dofinansowania w trybie pozakonkursowym. Dla działań o skali lokalnej, należałby uwzględnić następujące kierunki wsparcia:

opracowanie planów adaptacji miast do zmian klimatu (dotyczy miast poniżej 100 tys. mieszkańców);

modernizacja i rozbudowa systemów kanalizacji deszczowej/gospodarowania wodami opadowymi w miastach;

budowa zbiorników małej retencji;

rozwój błękitnej i zielonej infrastruktury w miastach.

Z przeprowadzonych badań terenowych i analiz wynika, że o ile w dużych ośrodkach miejskich województwa świadomość samorządów nt. potrzeb i możliwości w zakresie rozwoju zielonej i błękitnej infrastruktury jest już w pewnym stopniu rozwinięta, o tyle w mniejszych miejscowościach i gminach temat ten jest nowy, brakuje doświadczeń i wiedzy. Istotną barierą w rozwoju tego typu infrastruktury jest również brak wiedzy i kwalifikacji wśród projektantów oraz potrzeba nawiązywania partnerstw i współpracy wielu podmiotów dla realizacji tego typu inwestycji. W opinii eksperta dziedzinowego, samo zaoferowanie wsparcia może nie być działaniem wystarczająco stymulującym realizację wartościowych projektów z zakresu zielonej i błękitnej infrastruktury. Niezbędne jest uprzednie przeprowadzenie działań szkoleniowych, edukacyjnych, skierowanych do różnych grup odbiorców (w tym zarządów zieleni miejskiej, zarządów dróg, biur planowania przestrzennego, inżynierów i projektantów). Pewnym pomysłem mogłoby być zaplanowanie projektu grantowego, do którego rekrutowane byłyby zainteresowane samorządy i inne podmioty, które w pierwszej kolejności odbędą cykl szkoleń i wymiany doświadczeń, a następnie otrzymają wsparcie merytoryczne w przygotowaniu projektów grantowych (wybieranych w trybie konkursowym).

7.7. Gospodarka o obiegu zamkniętym, w tym gospodarka odpadami

Interwencja RPO WK-P 2014-2020 w obszarze gospodarki odpadami nakierowana była przede wszystkim na uporządkowanie systemu selektywnej zbiórki odpadów (PSZOK) oraz modernizacji zakładów przetwarzania odpadów komunalnych. Koncentrowano się więc na procesach, których produktem jest nadal odpad. W kolejnej perspektywie większy nacisk powinien zostać położony na realizację idei gospodarki obiegu zamkniętego (GOZ). Jak wynika z opinii eksperta, w Polsce brakuje nowoczesnych instalacji do tzw. recyklingu ostatecznego oraz recyklerów, którzy będą wytwarzać produkt, a przynajmniej wsad do procesu produkcyjnego. Uzyskane w ramach selektywnej zbiórki lub sortowania frakcje, takie jak baterie czy elektroodpady, trafiają do instalacji zagranicznych, gdzie wytwarza się z nich się np. metal, granulat, półfabrykaty do produktów. W Polsce nie ma instalacji do

194

recyklingu np. baterii litowo-jonowych, niklowych itd. Rozwój nowoczesnych instalacji recyklingu końcowego, w tym przekształcenia zakładów posiadających instalacje MBP w regionalne centra recyklingu, byłby pożądany w kontekście przejścia na model GOZ, jednak realizowany mógłby być prawdopodobnie wyłącznie przez przedsiębiorstwa (co stawia pytanie o możliwość dofinansowania takich inwestycji zgodnie z zasadami pomocy publicznej).

Wskazane jest również stworzenie instrumentu wspierającego przedsiębiorców w przechodzeniu na model gospodarki obiegu zamkniętego. Instrument powinien stymulować pożądane procesy w przedsiębiorstwach, np. działania ukierunkowane na ograniczenie ilości odpadów powstających w procesach produkcyjnych, wykorzystanie odpadów oraz surowców pochodzących z recyklingu w procesach produkcyjnych, projektowanie dla recyklingu oraz działania ukierunkowane na ograniczenie oddziaływania produktów na środowisko w całym cyklu ich życia. Instrument powinien obejmować zarówno profesjonalne wsparcie doradczo-szkoleniowe, wsparcie działań inwestycyjnych związanych z wdrożeniem modelu GOZ w przedsiębiorstwach (etap projektowania produktów oraz niezbędnych zmian w procesach produkcyjnych), jak również promocję dobrych praktyk.

W przypadku kontynuacji wsparcia dla PSZOK należy w przyszłości położyć jeszcze silniejszy nacisk na procesy stojące najwyżej w hierarchii sposobów postępowania z odpadami (wdrożenie działań dotyczących zapobiegania powstawaniu odpadów oraz przygotowania odpadów do ponownego użycia). Wskazana jest również promocja tworzenia warunków do trwałej edukacji poprzez organizację ścieżek edukacyjnych i sal edukacyjnych przy PSZOK, organizacji punktów wymiany rzeczy używanych oraz punktów napraw (w szczególności wdrożenie rozwiązań zachęcających mieszkańców do korzystania z tych punktów).

7.8. Gospodarka wodno-ściekowaDzięki wsparciu udzielonemu w RPO WK-P i POIiŚ 2014-2020, osiągnięto znaczny postęp w zakresie dostosowania aglomeracji do wymogów dyrektywy Rady 91/271/EWG w odniesieniu do jakości oczyszczanych ścieków oraz wyposażenia aglomeracji w system kanalizacji zbiorczej. Prawdopodobnie nie będzie już konieczności kierowania dużego strumienia środków na tego typu inwestycje w przyszłej perspektywie finansowej, jednak należy pamiętać, że nadal będą istniały potrzeby modernizacji oczyszczalni w celu utrzymania odpowiednich standardów oczyszczania ścieków oraz optymalizacji gospodarki osadami ściekowymi (w tym np. wykorzystanie do produkcji biogazu), modernizacji sieci kanalizacyjnych i wdrożenie systemów zarządzania sieciami wodno-kanalizacyjnymi. Należy także rozważyć możliwość skierowania wsparcia na rozwój przydomowych oczyszczalni ścieków (np. w formule grantowej lub parasolowej) lub lokalnych, autonomicznych systemów oczyszczania ścieków dla mieszkańców obszarów chronionych, w szczególności takich, na których występuje zabudowa rozproszona (niski wskaźnik koncentracji).

Obecnie wiele samorządów sygnalizuje kolejną pilną potrzebę, jaką jest modernizacja i budowa infrastruktury służącej zaopatrzeniu w wodę oraz zapewnieniu odpowiedniej jakości dostarczanej wody. Inwestycje tego rodzaju zyskują na znaczeniu w kontekście postępujących zmian klimatu, których konsekwencją będą m.in. deficyty wody i powinny być postrzegane jako jedna z form działań adaptacyjnych. W przypadku podjęcia decyzji o wspieraniu tego kierunku działań należałoby wprowadzić wymóg zastosowania w projektach inteligentnych systemów zarządzania siecią wodociągową, zapewniających funkcjonalności pozwalające na analizowanie i sterowanie parametrami pracy sieci i pozwalające w konsekwencji na ograniczenie strat wody. W działaniach 4.3

195

i 4.6.1 zastosowano już kryteria oceny premiujące zastosowanie tego typu rozwiązań w projektach (wdrożenie inteligentnych systemów zarządzania sieciami wodno-kanalizacyjnymi, w tym kanalizacji deszczowej, pozwalających na efektywne i oszczędne korzystanie z zasobów wodnych oraz zapewnienie oszczędności wody) jednak nie poskutkowało to ich wysokim udziałem w projektach137 - stąd postulat o wprowadzeniu wymogu.

7.9. Ochrona przyrody Mając na uwadze duże postępy w zakresie rozbudowy i doposażenia ośrodków edukacji ekologicznej przy wsparciu ze środków UE w obecnej perspektywie finansowej, wydaje się, że w przyszłości większy nacisk powinien zostać położony na działania z zakresu czynnej ochrony na obszarach objętych różnymi formami ochrony przyrody (wynikających z dokumentów zarządczych - planów ochrony i planów zadań ochronnych), a także projektów ukierunkowanych na stymulowanie rozwoju gospodarczego gmin w oparciu o zasoby przyrodnicze, w szczególności dla gmin z dużym udziałem obszarów Natura 2000. Przedmiotem wsparcia mogłyby być nie tylko działania związane z ochroną gatunków i siedlisk, ale także z rozwojem bezpiecznej dla przyrody małej infrastruktury turystycznej, stymulowaniem ekoturystyki (włącznie ze wsparciem lokalnych przedsiębiorstw), jak również kompleksową poprawą jakości środowiska, w tym stanu czystości wód oraz stanu czystości powietrza.

W obecnej perspektywie finansowej projekty z zakresu ochrony przyrody w miastach skupiały się na uporządkowaniu i rewitalizacji parków miejskich. Można przypuszczać, że dopiero zabezpieczenie podstawowych potrzeb mieszkańców w odniesieniu do zwiększenia powierzchni oraz poprawy jakości miejskich obszarów zielonych pozwoli na przejście „na wyższy poziom” i realizację (np. w kolejnej perspektywie finansowej) w tych obszarach dodatkowych inicjatyw służących adaptacji do zmian klimatu tj. np. zielone ściany, zielone dachy czy ogrody deszczowe. Kolejnym krokiem powinno być zatem skierowanie strumienia środków stricte na rozwój niewielkich powierzchniowo obszarów zielonych (tj. skwery do 0,5 ha, „parki kieszonkowe”) oraz tworzenie zielonej i błękitnej infrastruktury, w tym przy wykorzystaniu obszarów uprzednio uchronionych przed degradacją, ale również przestrzeni nietypowych dla standardowej zieleni miejskiej (dachy i pionowe powierzchnie, filary mostów, ekrany przyuliczne, wiaty przystankowe, betonowe zabezpieczenia skarp i nadbrzeża). Kluczowe jest przy tym nie tylko zamieszczenie stosownych zapisów w dokumentach programowych, ale „zmuszenie” przyszłych beneficjentów do wyjścia poza sferę deklaracji przy pomocy odpowiednio skonstruowanych wymogów aplikacyjnych (regulamin, kryteria o odpowiedniej wadze dla oceny końcowej lub kryteria dyskwalifikujące, zapisy w dokumentach nadrzędnych- strategiach regionalnych i lokalnych, mających realne przełożenie na działania)138.

137 Prawdopodobnie ze względu na brak przyjęcia progu minimalnej punktacji uprawniającej do pozytywnej oceny projektu, przy jednocześnie małej konkurencji o środki, kryteria oceny punktowej nie miały istotnego wpływu na zakres projektów. 138 Patrz też punkt „Adaptacja do zmian klimatu”.

196

8. Kluczowe wnioski i rekomendacjeL.P. TREŚĆ WNIOSKU TREŚĆ REKOMENDACJI

ADRESAT REKOMENDACJI

SPOSÓB WDROŻENIATERMIN WDROŻENIA (KWARTAŁ)

KLASA REKOMENDACJI

1 W niektórych Działaniach (w szczególności 3.1 i 3.3), pomimo kompletności katalogów wskaźników obowiązkowych, przyjętych na poziomie regulaminów konkursów, oraz ich weryfikacji na etapie oceny (kryterium merytoryczne B.9), na poziomie projektów zidentyfikowano błędy, braki i niespójności w katalogach wskaźników, które utrudniają rzetelną ocenę efektów - mogą prowadzić do wypaczenia ich rzeczywistej skali. (str. 38)

W przyszłej perspektywie finansowej należałoby dążyć do wzmocnienia procesu oceny i weryfikacji kryterium B.9. Wskaźniki realizacji celów (lub analogicznego odpowiednika) przez osobę posiadającą wiedzę merytoryczną z zakresu dotyczącego projektu. Może wymagać to wzmocnienia kompetencji osób oceniających wnioski lub/i opracowania instrukcji szczegółowych dla każdego typu dofinansowanego projektu.

IZ RPO WK-P, Wydział Zarządzania, ew. Wydział Wdrażania

Opracowanie szczegółowych instrukcji i przeszkolenie osób odpowiedzialnych za weryfikację katalogów wskaźników w projektach, ewentualnie zatrudnienie specjalistów dziedzinowych do weryfikacji wskaźników.

IV kwartał 2021 r.(programowanie nowej perspektywy)

Programowa operacyjna

2 Analiza definicji wskaźników zawartych w regulaminach konkursów pozwala stwierdzić, że choć są zasadniczo one poprawne, mają jednak charakter dość ogólny. Mając na uwadze, że wskaźniki – szczególnie w obszarze energetyki - wymagają od wnioskodawcy i przedstawicieli instytucji (weryfikujących wniosek o dofinansowanie i wniosek o płatność) dobrego rozumienia procesów oraz sprawnego poruszania się w

Rekomendowane doprecyzowanie definicji wskaźników, w szczególności w obszarze energetyki (w tym: Dodatkowa zdolność wytwarzania energii (cieplnej/elektrycznej) ze źródeł odnawialnych, Produkcja energii elektrycznej (cieplnej) z nowo wybudowanych/nowych mocy wytwórczych instalacji wykorzystujących OZE, Ilość zaoszczędzonej energii (elektrycznej/cieplnej). Wskazane jest obrazowanie definicji przykładami, a

IZ RPO WK-P, Wydział Zarządzania

Opracowanie zestawu szczegółowych i precyzyjnych definicji wskaźników.

IV kwartał 2021 r.(programowanie nowej perspektywy)

Programowa operacyjna

197

L.P. TREŚĆ WNIOSKU TREŚĆ REKOMENDACJIADRESAT REKOMENDACJI

SPOSÓB WDROŻENIATERMIN WDROŻENIA (KWARTAŁ)

KLASA REKOMENDACJI

terminologii i jednostkach miar, należy stwierdzić, że zbyt ogólny charakter definicji może być jedną z przyczyn zidentyfikowanych błędów i braków w podawanych przez wnioskodawców wartościach wskaźników. (str. 38)

także – o ile to możliwe – podawanie do wiadomości, poza definicją, także pożądanego (lub wymaganego) sposobu pomiaru wskaźnika po zakończeniu projektów.

3 Widoczne jest duże zróżnicowanie atrakcyjności poszczególnych IF realizowanych w ramach 3 Osi RPO WK-P 2014-2020. Na problem ten nakłada się dodatkowo negatywne oddziaływanie pandemii wywołanej COVID-19. Z przeprowadzonych obserwacji wynika, że miała ona największe, negatywne przełożenie na realizację Działanie 3.2. Według zebranych informacji firmy wstrzymują się z decyzjami inwestycyjnymi w obszarze efektywności energetycznej, koncentrując się na działaniach służących utrzymaniu bieżącej płynności finansowej w okresie spowolnienia gospodarczego. Negatywne oddziaływanie COVID-19 widoczne jest również w pozostałych działaniach, nie ma ono jednak w ich

Należy w możliwie szybkim czasie podjąć się aktualizacji oceny ex-ante IF pod kątem ponownej weryfikacji zapotrzebowania inwestycyjnego – przedsiębiorstw oraz wspólnot i spółdzielni mieszkaniowych, szczególnie w obszarze efektywności energetycznej. Badanie takie powinno pełnić dwojaką rolę – z jednej strony aktualizować założenia dla perspektywy 2014-2020 (wskazując na ewentualne kierunki przesunięć środków), z drugiej stanowić podstawię dla procesu programowania IF w ramach perspektywy 2021-2027.

IZ RPO WK-P, Biuro ds. Przedsiębiorczości i Instrumentów Finansowych

Realizacja aktualizacji ewaluacji ex-ante instrumentów finansowych dla 2014-2020 oraz ewaluacji ex-ante IF w odniesieniu do nowej perspektywy finansowej. Część dotycząca IF w ramach 3 Osi priorytetowej RPO WK-P 2014-2020 powinna podlegać badaniu w pierwszej kolejności z uwagi na potrzebę podjęcia stosownych decyzji w możliwie krótkim czasie (tj. w pierwszej połowie 2021 r.).

II kwartał 2021 r.(programowanie nowej perspektywy)

Programowa operacyjna

198

L.P. TREŚĆ WNIOSKU TREŚĆ REKOMENDACJIADRESAT REKOMENDACJI

SPOSÓB WDROŻENIATERMIN WDROŻENIA (KWARTAŁ)

KLASA REKOMENDACJI

przypadku kluczowego charakteru. Jednocześnie w przypadku Działania 3.3 podobnie jak w przypadku Działania 3.2 zwraca się uwagę na możliwość przeszacowania potrzeb inwestycyjnych ostatecznych odbiorców pomocy, a co za tym idzie potencjalnego popytu na przedmiotowe wsparcie. (str. 54-59)

4 Część problemów związanych z opóźnieniami w realizacji IF ma podłoże procesowe. Wymagają one konieczności zachowania określonej sekwencyjności działań wdrożeniowych (ocena ex-ante IF -> ewentualna aktualizacja tej oceny -> wybór i kontraktacja Menedżera FF (w wariancie z MFF) -> wybór i kontraktacja pośredników finansowych przez MFF -> wreszcie wdrożenie produktu na rynek). Sytuacja ta powoduje, że opóźnienia na jednym etapie automatycznie przekładają się na opóźnienia w etapach kolejnych. Występuje ryzyko przesunięć czasowych w ramach większej liczby etapów, co w konsekwencji ogranicza czas

W kolejnej perspektywie finansowej należy dążyć do jak najszybszego uruchamiania poszczególnych etapów wdrażania IF.

IZ RPO WK-P, Biuro ds. Przedsiębiorczości i Instrumentów Finansowych

Należy możliwie szybko uruchomić postępowanie w zakresie ewaluacji ex-ante instrumentów finansowych 2021-2027. Powinno ono jednocześnie uwzględniać komponent aktualizacji działań realizowanych w bieżącej perspektywie, biorąc pod uwagę aktualny popyt na poszczególne produkty finansowe.

II kwartał 2021 r.(programowanie nowej perspektywy)

Programowa operacyjna

199

L.P. TREŚĆ WNIOSKU TREŚĆ REKOMENDACJIADRESAT REKOMENDACJI

SPOSÓB WDROŻENIATERMIN WDROŻENIA (KWARTAŁ)

KLASA REKOMENDACJI

obecności produktów finansowych na rynku. (str. 59)

5 Zebrane informacje wskazują na duże zainteresowanie wsparciem w zakresie oferowanym w Działaniu 3.1 (IF), co potwierdza m.in. liczba dotychczas złożonych wniosków oraz ogólny postęp wdrażania instrumentu. Istnieje przestrzeń do zwiększenia alokacji na to działanie jeszcze w obecnej perspektywie 2014-2020. (str. 55-56, 60)

Rekomendowane jest zwiększenie alokacji Działania 3.1 139. Jednocześnie należy rozważyć zwiększenie wartości transz przekazywanych przez MFF do PF – z uwagi na duże zainteresowanie instrumentem może dojść bowiem do opóźnień w finansowaniu inwestycji.

IZ RPO WK-P, Biuro ds. Przedsiębiorczości i Instrumentów Finansowych

Zwiększenie wartości alokacji na Działanie 3.1 (ewentualne przesunięcie z Działania 3.2 lub 3.3). Zwiększenie wartości transz przekazywanych przez MFF do PF.

I kwartał 2021 r. Programowa operacyjna

6 W Programie zastosowano trafny zestaw kryteriów wyboru projektów, który powinien skutkować wyborem przedsięwzięć przyczyniających się do realizacji klimatycznych i środowiskowych celów SE 2020. Jednak w kilku działaniach (np. 4.2 i 4.3), analiza projektów wybranych do dofinansowania wykazuje, że nie są to projekty spełniające kryteria środowiskowe w najwyższym możliwym stopniu.Problem może stanowić niewielka podaż projektów, powodująca, że de facto nie ma dużej konkurencji

W kolejnej perspektywie warto rozważyć organizację mniejszej liczby konkursów, jak również stworzenie zestawu kryteriów wyboru projektów wymuszających proekologiczne działania, a promujących te najbardziej innowacyjne i przyszłościowe.

IZ RPO WK-P, Wydział Zarządzania

Organizacja mniejszej liczby konkursów.

Przeniesienie części kryteriów merytorycznych punktowanych do kryteriów merytorycznych dostępowych (np. dotyczących: dodatkowych funkcjonalności PSZOK, wykorzystania OZE, uwzględnienia

IV kwartał 2021 r. (programowanie nowej perspektywy)

Programowa operacyjna

139 Możliwe jest zwiększenie wartości alokacji o ok. 15 mln PLN. Nie wyklucza to ewentualnych kolejnych zmian w tym zakresie.

200

L.P. TREŚĆ WNIOSKU TREŚĆ REKOMENDACJIADRESAT REKOMENDACJI

SPOSÓB WDROŻENIATERMIN WDROŻENIA (KWARTAŁ)

KLASA REKOMENDACJI

między projektami i wiele projektów jest zatwierdzanych do dofinansowania, mimo, że nie spełniają kryteriów na najwyższym możliwym poziomie. Problemem może też być zbyt duże rozdrobnienie konkursów. (str. 36)

zielonej i błękitnej infrastruktury). Wprowadzenie w niektórych konkursach progu (minimalnej liczby punktów), poniżej którego projekty nie otrzymają dofinansowania140.

7 Kryterium efektywności kosztowej w przypadku wsparcia dla OZE przyjmuje jako podstawę obliczeń wskaźnik zainstalowanej mocy, podczas gdy jest to niemiarodajny wskaźnik, który premiuje tańsze technologie o niższej rzeczywistej produkcji energii, a w konsekwencji mniejszej redukcji gazów cieplarnianych. (str. 30-31)

W kryterium efektywności kosztowej w przypadku oceny wniosków na wsparcie OZE rekomenduje się zmianę wskaźnika zainstalowanej mocy na bardziej miarodajny wskaźnik wolumenu produkcji energii.

IZ RPO WK-P, Wydział Zarządzania

Zastosowanie w kryterium efektywności kosztowej jako miernika wolumenu produkcji energii a nie zainstalowanej mocy.

IV kwartał 2021 r. (programowanie nowej perspektywy)

Programowa operacyjna

140 Wprowadzi to dla beneficjentów dodatkową motywację do planowania bardziej innowacyjnych i kompleksowych pod kątem efektów ekologicznych projektów.

201

Bibliografia Aktualizacja ewaluacji ex-ante instrumentów finansowych wdrażanych w województwie kujawsko-pomorskim w latach 2014-2020”, Policy & Action Group Uniconsult Sp. z o.o. oraz IMAPP Sp. z o.o., Warszawa 2016

Błękitno-zielona infrastruktura dla łagodzenia zmian klimatu w miastach – katalog techniczny, Ecologic Institute i Fundacja Sendzimira, Kraków 2019

Dezagregacja wskaźników ze strategii Europa 2020 na poziom NTS 2: opracowanie metodyki i oszacowanie emisji zanieczyszczeń do powietrza wybranych substancji (gazów cieplarnianych oraz ich prekursorów) na poziomie wojewódzkim – Raport Końcowy, KOBIZE, Warszawa 2014

EUROPA 2020 Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu, Komunikat (KOM(2010) 2020 wersja ostateczna)

Europa efektywnie korzystająca z zasobów – inicjatywa przewodnia strategii „Europa 2020”, KOM(2011) 21 wersja ostateczna

Ewaluacja ex-ante instrumentów finansowych wdrażanych w województwie kujawsko-pomorskim w latach 2014-2020, Policy & Action Group Uniconsult Sp. z o.o. oraz IMAPP Sp. z o.o., Warszawa 2014

Ewaluacja mid-term dotycząca postępu rzeczowego i finansowego RPO WM 2014-2020 dla potrzeb przeglądu śródokresowego, w tym realizacji zapisów ram i rezerwy wykonania; LB&E orz EGO s.c. na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Małopolskiego, Warszawa 2019

Ewaluacja mid-term dotycząca postępu rzeczowego RPO WK-P na lata 2014-2020 dla potrzeb przeglądu śródokresowego, w tym realizacji zapisów ram i rezerwy wykonania, IMAPP, Warszawa 2019

Informacja Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki nr 44/2016 w sprawie stosowania pojęcia „mocy zainstalowanej elektrycznej”, Warszawa, 21 września 2016 r.

Kierunkowe zasady dotyczące wyboru oraz dokonywania oceny projektów w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Kujawsko-Pomorskiego, Toruń 2015

Krajowy plan działania w zakresie energii ze źródeł odnawialnych, Minister Gospodarki, Warszawa 2010

Krajowy Plan Działań dotyczący efektywności energetycznej dla Polski 2014, Ministerstwo Gospodarki, Warszawa 2014

Krajowy planu mający na celu zwiększenie liczby budynków o niskim zużyciu energii, Uchwała Nr 91 Rady Ministrów z dnia 22 czerwca 2015 r.

Krajowy Program Ochrony Powietrza do roku 2020 (z perspektywą do 2030). Ochrona powietrza, Ministerstwo Środowiska, Warszawa 2015

KRAJOWY RAPORT INWENTARYZACYJNY 2018 - Inwentaryzacja gazów cieplarnianych w Polsce dla lat 1988-2016 - Raport syntetyczny, KOBIZE, Warszawa 2018

Metodologia szacowania wartości docelowych dla wskaźników wybranych do realizacji w zakresie EFRR w Regionalnym Programie Operacyjnym Województwa Kujawsko-Pomorskiego 2014 -2020

202

Metodyka sporządzania audytów energetycznych dla budynków podlegających głębokiej modernizacji energetycznej w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Małopolskiego na lata 2014 – 2020 oraz obliczania efektu ekologicznego

NIK - Informacja o wynikach kontroli: Efekty termomodernizacji wielorodzinnych budynków mieszkalnych będących w zasobach spółdzielni mieszkaniowych, realizowanej z udziałem środków publicznych, LLO. 430.005.2018, Nr ewid. 25/2019/P/18/086/LLO

Odnawialne źródła energii – zasoby i możliwości wykorzystania na terenie województwa kujawsko-pomorskiego, Kujawsko-Pomorskie Biuro Planowania Przestrzennego i Regionalnego we Włocławku, 2010

Program Ochrony Środowiska województwa kujawsko-pomorskiego na lata 2017-2020 z perspektywą na lata 2021-2024, Załącznik do uchwały Nr XXXVI/611/17 Sejmiku Województwa Kujawsko-Pomorskiego z dnia 25 września 2017 r.

Program Ochrony Środowiska województwa kujawsko-pomorskiego na lata 2017-2020 z perspektywą na lata 2021-2024, Uchwała Nr XXXVI/611/17 Sejmiku Województwa Kujawsko-Pomorskiego z dnia 25 września 2017 r.

Programowanie perspektywy finansowej 2014-2020 – Umowa Partnerstwa, MIiR, wersja ze stycznia 2020 r.;

Programy Ochrony Powietrza uchwalone w dniu 22.06.2020 dla wszystkich czterech stref województwa kujawsko-pomorskiego: aglomeracji bydgoskiej, miasta Torunia, miasta Włocławka oraz strefy kujawsko-pomorskiej, Uchwały nr XXIII/338/20, XXIII/339/20, XXIII/340/20, XXIII/341/20 Sejmiku Województwa Kujawsko - Pomorskiego

Regionalna Strategia Innowacji Województwa Kujawsko-Pomorskiego na lata 2014-2020, Załącznik do uchwały nr 2/14/15 Zarządu Województwa Kujawsko-Pomorskiego z dnia 14 stycznia 2015 r.

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1303/2013 z dnia 17 grudnia 2013 r. ustanawiające wspólne przepisy dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego, Funduszu Spójności, Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich oraz Europejskiego Funduszu Morskiego i Rybackiego oraz ustanawiające przepisy ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego, Funduszu Spójności i Europejskiego Funduszu Morskiego i Rybackiego oraz uchylające rozporządzenie Rady (WE) nr 1083/2006 (Dz. Urz. UE L347 z 20.12.2013 r., s. 320).

Rynek fotowoltaiki w Polsce, Edycja VIII, Instytut Energetyki Odnawialnej, Czerwiec 2020

Rynek kolektorów słonecznych w Polsce 2015, Instytut Energetyki Odnawialnej, Warszawa 2015

Standardy dostępności dla polityki spójności 2014-2020, Załącznik nr 2. do Wytycznych w zakresie realizacji zasady równości szans i niedyskryminacji, w tym dostępności dla osób z niepełnosprawnościami oraz zasady równości szans kobiet i mężczyzn w ramach funduszy unijnych na lata 2014-2020

Strategia Inwestycyjna dla instrumentów finansowych w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Kujawsko-Pomorskiego na lata 2014-2020, Toruń 2017 (z późniejszymi aktualizacjami z lat 2018 i 2020)

203

Strategia rozwoju województwa kujawsko-pomorskiego do roku 2020 – Plan modernizacji 2020+, Załącznik do uchwały Nr XLI/693/13 Sejmiku Województwa Kujawsko-Pomorskiego z dnia 21 października 2013 r.

Strategia Zintegrowanych Inwestycji Terytorialnych dla Bydgosko-Toruńskiego Obszaru Funkcjonalnego, Bydgoszcz 2019

Wpływ wykorzystania zwrotnych form finansowania na realizację działań z zakresu efektywności energetycznej i odnawialnych źródeł energii w ramach I osi priorytetowej POIiŚ 2014-2020, LB&E oraz FUNDEKO Korbel, Krok-Baściuk, Warszawa 2019

Wytyczne w zakresie monitorowania postępu rzeczowego realizacji programów operacyjnych na lata 2014-2020, wersja z 9 lipca 2018 roku

Wytyczne w zakresie realizacji zasady równości szans i niedyskryminacji, w tym dostępności dla osób z niepełnosprawnościami oraz zasady równości szans kobiet i mężczyzn w ramach funduszy unijnych na lata 2014-2020, wersja z 11 kwietnia 2018 r.

204

Spis ilustracjiSpis wykresów

Wykres 1. Zestawienie odpowiedzi beneficjentów 3 i 4 osi na pytanie „Czy podczas przygotowywania dokumentacji aplikacyjnej do projektu mieli Państwo problem ze zrozumieniem kryteriów oceny?”. .29Wykres 2. Zestawienie odpowiedzi beneficjentów na pytanie „Czy w Państwa ocenie szansę na zdobycie największej liczby punktów (w oparciu o przyjęte kryteria wyboru) miały projekty najwyższej jakości?”...............................................................................................................................................35Wykres 3. Zestawienie odpowiedzi beneficjentów na pytanie „Czy w Państwa opinii, wymienione poniżej kryteria oceny projektów zastosowane w RPO WK-P pozwoliły wybrać do dofinansowania projekty przyczyniające się w najwyższym stopniu do realizacji celów energetyczno-klimatycznych i środowiskowych?”................................................................................................................................36Wykres 4. Zestawienie odpowiedzi beneficjentów 3 i 4 osi priorytetowej RPO WK-P na pytanie „Czy w Państwa ocenie zestaw wskaźników wymagany dla Działania, w ramach którego realizują/realizowali Państwo projekt, jest dobrze dobrany do typu projektu?”....................................................................37Wykres 5. Zestawienie odpowiedzi beneficjentów na pytanie: „Czy na etapie realizacji projektu wystąpiły lub występują następujące problemy?”................................................................................49Wykres 6. Zestawienie odpowiedzi beneficjentów Działania 3.1 na pytanie „Czy uzyskane/prognozowane efekty projektu oceniają Państwo jako trwałe (w perspektywie 5 lat po zakończeniu realizacji projektu)?”........................................................................................................69Wykres 7. Zestawienie odpowiedzi beneficjentów Działania 3.1 na pytanie „Czy realizowany projekt rozwiązuje w sposób kompleksowy problem zdiagnozowany na obszarze przestrzenno-funkcjonalnym, na którym jest realizowany, np. na terenie miasta, gminy, powiatu, obszaru chronionego, zlewni, etc.?”..................................................................................................................71Wykres 8. Liczba zmodernizowanych energetycznie budynków wg umów podpisanych do 30.06.2020 r., w podziale na typ beneficjenta.....................................................................................81Wykres 9. Zestawienie odpowiedzi beneficjentów Działań 3.3 i 3.5.1 na pytanie „Czy uzyskane/prognozowane efekty projektu oceniają Państwo jako trwałe (w perspektywie 5 lat po zakończeniu realizacji projektu)?”........................................................................................................84Wykres 10. Zestawienie odpowiedzi beneficjentów Działań 3.3 i 3.5.1 na pytanie „Czy realizowany projekt rozwiązuje w sposób kompleksowy problem zdiagnozowany na obszarze przestrzenno-funkcjonalnym, na którym jest realizowany, np. na terenie miasta, gminy, powiatu, obszaru chronionego, zlewni, etc.?”..................................................................................................................87Wykres 11. Zestawienie odpowiedzi beneficjentów działań 3.4 i 3.5.2 na pytanie „Czy uzyskane/prognozowane efekty projektu oceniają Państwo jako trwałe (w perspektywie 5 lat po zakończeniu realizacji projektu)?”........................................................................................................94Wykres 12. Zestawienie odpowiedzi beneficjentów działań 3.4 i 3.5.2 na pytanie „Czy realizowany projekt rozwiązuje w sposób kompleksowy problem zdiagnozowany na obszarze przestrzenno-funkcjonalnym, na którym jest realizowany, np. na terenie miasta, gminy, powiatu, obszaru chronionego, zlewni, etc.?”..................................................................................................................96Wykres 13. Zestawienie odpowiedzi beneficjentów Działania 3.1 na pytanie „Czy w przypadku braku uzyskania dofinansowania z RPO WK-P zdecydowaliby się Państwo na realizację projektu?”...........124Wykres 14. Udział energii odnawialnej w produkcji energii elektrycznej ogółem w województwie kujawsko-pomorskim w latach 2012-2018 [%]..................................................................................129Wykres 15. Produkcja energii elektrycznej z odnawialnych nośników energii oraz z innych źródeł w województwie kujawsko-pomorskim w latach 2012-2018 [GWh].....................................................130

205

Wykres 16. Zużycie energii elektrycznej na 1 mln zł PKB w województwie kujawsko-pomorskim w latach 2011-2017 [GWh]................................................................................................................136Wykres 17. Zużycie energii elektrycznej wg sektorów w województwie kujawsko-pomorskim w latach 2012-2018 [GWh]...............................................................................................................................136Wykres 18. Produkt krajowy brutto (PKB) w województwie kujawsko-pomorskim w latach 2012-2017 [mln zł]...............................................................................................................................................137Wykres 19. Sprzedaż energii cieplnej w ciągu roku na cele komunalno-bytowe w województwie kujawsko-pomorskim w latach 2012-2018 [TJ].................................................................................139Wykres 20. Zestawienie odpowiedzi beneficjentów działań 3.3 i 3.5.1 na pytanie „Czy w przypadku braku uzyskania dofinansowania z RPO WK-P zdecydowaliby się Państwo na realizację projektu?”. 140Wykres 21. Przewozy pasażerów komunikacją miejską na 1 mieszkańca 2012-2019........................146Wykres 22. Długość ścieżek rowerowych na 10 tys. ludności 2012-2019 (km)...................................146Wykres 23. Zestawienie odpowiedzi beneficjentów działań 3.4 i 3.5.2 na pytanie „Czy w przypadku braku uzyskania dofinansowania z RPO WK-P zdecydowaliby się Państwo na realizację projektu?”. 147Wykres 24. Pojemność obiektów małej retencji wodnej w województwie kujawsko-pomorskim [dam3]...........................................................................................................................................................148Wykres 25. Udział odpadów komunalnych niepodlegających składowaniu w ogólnej masie odpadów komunalnych [%]................................................................................................................................155Wykres 26. Odsetek ludności korzystającej z oczyszczalni ścieków w województwie kujawsko-pomorskim [%] (linia przerywana pokazuje trend wyznaczony przez regresję liniową)......................158Wykres 27. Rozkład odpowiedzi na pytanie „Czy w przypadku braku uzyskania dofinansowania z RPO WK-P zdecydowaliby się Państwo na realizację projektu?” (Działania 4.3 oraz 4.6.1).......................158Wykres 28. Rozkład odpowiedzi na pytanie „Czy w przypadku braku uzyskania dofinansowania z RPO WK-P zdecydowaliby się Państwo na realizację projektu? (4.5 oraz 4.6.3).........................................160Wykres 29. Udział powierzchni obszarów chronionych w powierzchni ogółem..................................161Wykres 30. Zestawienie odpowiedzi beneficjentów 3 i 4 osi priorytetowej na pytanie „Czy w kolejnej perspektywie byliby Państwo zainteresowani uzyskaniem wsparcia na inwestycje związane z wykorzystaniem odnawialnych źródeł energii?”.................................................................................188Wykres 31. Zestawienie odpowiedzi beneficjentów 3 i 4 osi priorytetowej na pytanie „Wsparciem którego typu instalacji byliby Państwo zainteresowani?” (możliwość wielokrotnego wyboru)..........188

Spis tabel

Tabela 1. Wsparcie analizowane w ramach badania – liczba projektów i ich wartość...........................5Tabela 2. Liczba przeprowadzonych wywiadów indywidualnych.........................................................22Tabela 3. Ocena spójności celów wsparcia z celami SE 2020................................................................25Tabela 4. Ocena zestawu kryteriów pod kątem wyboru projektów w jak najwyższym stopniu i efektywnie przyczyniających się do realizacji celów klimatycznych i środowiskowych SE 2020 – Działanie 3.1 Mikroinstalacje OZE........................................................................................................30Tabela 5. Ocena zestawu kryteriów pod kątem wyboru projektów w jak najwyższym stopniu i efektywnie przyczyniających się do realizacji celów klimatycznych i środowiskowych SE 2020 – Działanie 3.3.........................................................................................................................................32Tabela 6. Podstawowa charakterystyka IF, realizowanych w ramach 3 Osi priorytetowej RPO WK-P. 51Tabela 7. Stan zaawansowania realizacji poszczególnych produktów finansowych.............................53Tabela 8. Liczba i wartość dofinansowania UE w umowach zawartych w Działaniu 3.1......................62Tabela 9. Efekty projektów dofinansowanych w Działaniu 3.1.............................................................63Tabela 10. Liczba dofinansowanych w Działaniu 3.1 mikroinstalacji OZE oraz liczba i udział projektów, w których zastosowano poszczególne typy mikroinstalacji OZE...........................................................66

206

Tabela 11. Oczekiwany stopień realizacji wartości docelowych wspólnych i specyficznych dla programu wskaźników produktu przyjętych dla PI 4a w RPO WK-P.....................................................67Tabela 12. Oczekiwane efekty projektów w Działaniu 3.2 – Instrument Finansowy.............................73Tabela 13. Liczba projektów i wartość dofinansowania UE w umowach zawartych w PI 4c................74Tabela 14. Efekty projektów dofinansowanych w PI4c (Działania 3.3 i 3.5.1)......................................75Tabela 15. Charakterystyka wybranych elementów projektów z zakresu termomodernizacji budynków publicznych (Działania 3.3 i 3.5.1)........................................................................................................78Tabela 16. Liczba projektów z zakresu termomodernizacji budynków publicznych, w których zastosowano OZE, w podziale na typu instalacji (Działania 3.3 i 3.5.1)................................................80Tabela 17. Liczba zmodernizowanych energetycznie budynków publicznych wg umów podpisanych do 30.06.2020 r., w podziale na typ beneficjenta (Działania 3.3. i 3.5.1)..................................................80Tabela 18. Oczekiwany stopień realizacji wartości docelowych wspólnych i specyficznych dla programu wskaźników produktu przyjętych dla PI 4c w RPO WK-P......................................................82Tabela 19. Samorządy realizujące największą liczbę termomodernizacji budynków publicznych w ramach Działań 3.3 i 3.5.1....................................................................................................................85Tabela 20. Liczba projektów i wartość dofinansowania UE w umowach zawartych w PI 4e................90Tabela 21. Efekty projektów dofinansowanych w PI 4e (Działania 3.4 i 3.5.2).....................................90Tabela 22. Oczekiwany stopień realizacji wartości docelowych wspólnych i specyficznych dla programu wskaźników produktu przyjętych dla PI 4e w RPO WK-P.....................................................92Tabela 23. Liczba i wartość dofinansowania UE w umowach zawartych w Działaniu 4.1....................97Tabela 24. Efekty projektów dofinansowanych w Poddziałaniu 4.1.1..................................................98Tabela 25. Efekty projektów dofinansowanych w Poddziałaniu 4.1.2..................................................98Tabela 26. Oczekiwany stopień realizacji wartości docelowych wspólnych i specyficznych dla programu wskaźników produktu przyjętych dla PI 5b w RPO WK-P.....................................................99Tabela 27. Liczba i wartość dofinansowania UE w umowach zawartych w Działaniu 4.2..................102Tabela 28. Inwestycje w zakresie przetwarzania odpadów komunalnych finansowane ze środków RPO WK-P...................................................................................................................................................103Tabela 29. Efekty projektów dofinansowanych w Działaniu 4.2.........................................................104Tabela 30. Oczekiwany stopień realizacji wartości docelowych wspólnych i specyficznych dla programu wskaźników produktu przyjętych dla PI 6a w RPO WK-P...................................................104Tabela 31. Liczba projektów i wartość dofinansowania UE w umowach zawartych w PI 6b..............109Tabela 32. Efekty projektów dofinansowanych w Działaniu 4.3 oraz 4.6.1........................................109Tabela 33. Oczekiwany stopień realizacji wartości docelowych wspólnych i specyficznych dla programu wskaźników produktu przyjętych dla PI 6b w RPO WK-P...................................................112Tabela 34. Liczba projektów i wartość dofinansowania UE w umowach zawartych w PI 6d..............116Tabela 35. Efekty projektów dofinansowanych w Działaniu 4.5 oraz 4.6.3........................................116Tabela 36. Oczekiwany stopień realizacji wartości docelowych wspólnych i specyficznych dla programu wskaźników produktu przyjętych dla PI 6d w RPO WK-P...................................................118Tabela 37. Instalacje odnawialnego źródła energii w województwie kujawsko-pomorskim wg stanu na dzień 31 grudnia danego roku (energia elektryczna).....................................................................125Tabela 38. Liczba i moc zainstalowana mikroinstalacji w Polsce w latach 2018-2019.......................127Tabela 39. Ilość prosumentów i energii elektrycznej wprowadzonej przez nich do sieci w Polsce w latach 2018-2019...............................................................................................................................127Tabela 40. Produkcja energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych w instalacjach wspartych w poszczególnych działaniach 3 osi priorytetowej RPO WK-P [MWhe/rok]............................................128Tabela 41. Długość linii w majątku OSD działających na terenie województwa kujawsko-pomorskiego...........................................................................................................................................................131

207

Tabela 42. Prognozowana ilość zaoszczędzonej energii elektrycznej w efekcie realizacji projektów w poszczególnych działaniach 3 osi priorytetowej RPO WK-P 2014-2020..............................................138Tabela 43. Prognozowany roczny spadek emisji CO2 w efekcie realizacji projektów w poszczególnych działaniach 3 osi priorytetowej RPO WK-P 2014-2020.......................................................................143Tabela 44. Efekty społeczne realizowanych projektów.......................................................................164Tabela 45. Efekty ekonomiczne realizowanych projektów..................................................................167Tabela 46. Dobre praktyki w zakresie realizacji celów Strategii Europa 2020 zidentyfikowane w projektach z 3 i 4 osi priorytetowej RPO WK-P...................................................................................170Tabela 47. Dobre praktyki w zakresie realizacji celów Strategii Europa 2020 zidentyfikowane w projektach dofinansowanych w innych programach..........................................................................182

Spis rysunków

Rysunek 1. Model badania...................................................................................................................21Rysunek 2. Główne kamienie milowe we wdrażaniu IF w ramach 3 Osi priorytetowej RPO WK-P.......53Rysunek 3. Hierarchia sposobów postępowania z odpadami zgodnie z dyrektywą 2008/98/WE.......105

208

ZałącznikiZałącznik 1. Lista pytań ewaluacyjnych ze wskazaniem odpowiedzi

PYTANIA EWALUACYJNE ROZDZIAŁ

Czy w ramach RPO WK-P 2014-2020 zaprojektowano wsparcie, które odpowiada celom w zakresie zmian klimatu i zrównoważonego wykorzystania energii ochrony środowiska określonym w Strategii EUROPA 2020? Na ile zapisy Programu i SzOOP RPO WK-P 2014-2020 w ujęciu planistycznym zapewniają możliwość osiągnięcia trzech wskaźników tejże Strategii (określanych w skrócie 20/20/20)? Czy założenia kierunków wsparcia pozostają aktualne w momencie realizacji badania?

2.1

Czy wskaźniki służące monitorowaniu postępów i efektów wdrażania projektów są skorelowane z celami Strategii EUROPA 2020 w kontekście zmian klimatu i ochrony środowiska?

2.1

Czy kryteria wyboru projektów i regulaminy konkursów realizowanych w ramach 3. i 4. Osi Priorytetowej RPO WK-P 2014-2020 zapewniają wybór projektów, które odpowiadają na aktualne potrzeby i wyzwania wynikające z zapisów Strategii EUROPA 2020 w kontekście zmian klimatu i ochrony środowiska? W jaki sposób na etapie składania wniosku o dofinansowanie sprawdzana jest zgodność projektów z zapisami Strategii EUROPA 2020?

2.2

Czy projekty z obszaru ochrony środowiska i zmian klimatu były trafne koncepcyjnie i oparte o optymalne technologie w kontekście zmieniających się potrzeb i rosnących oczekiwań wobec zmian w tych obszarach?

4

Jakiego typu rozwiązania umożliwiające skuteczną realizację inwestycji z zakresu zwiększania udziału błękitnej i zielonej infrastruktury w miastach były realizowane w projektach RPO WK-P? Jakie są przyczyny niskiego poziomu tego typu infrastruktury w środowisku miejskim?

4

W jaki sposób beneficjenci w projektach z 3. i 4. Osi Priorytetowej RPO WK-P 2014-2020 zapewniali wypełnianie zasad horyzontalnych, tj. zasady równości szans i niedyskryminacji, w tym dostępności dla osób z niepełnosprawnościami, zasady równości szans kobiet i mężczyzn, zasady zrównoważonego rozwoju? Jakiego typu działania realizowane są w tym zakresie?

3.2

Czy funkcjonujący system wskaźników w trafny sposób (biorąc pod uwagę: katalogi wskaźników przypisane do poszczególnych typów projektów, definicje wskaźników, sposób ich pomiaru – w szczególności w kontekście możliwości odniesienia wskaźników projektowych do wskaźników gromadzonych w statystyce publicznej) odzwierciedla efekty wygenerowane przez wsparcie udzielane w 3. i 4. osi priorytetowej RPO WK-P?

2.3

Czy działania realizowane do tej pory w obszarze ochrony środowiska i zmian klimatu w regionie w ramach RPO WK-P przyczyniają się do rozwiązywania bądź minimalizowania problemów w tym obszarze zdiagnozowanych w Strategii EUROPA 2020?

5.1

W jakim stopniu realizowane w 3. i 4. Osi Priorytetowej projekty realizują cele Strategii EUROPA 2020 w kontekście zmian klimatu i ochrony środowiska? W jaki sposób kwestia ta determinowana jest przez:

Typ projektu (w tym realizacja projektu w ramach ZIT lub poza tym instrumentem),

Typ beneficjenta (JST, stowarzyszenie, spółdzielnie mieszkaniowe, przedsiębiorstwa itd.),

Tryb wyboru projektów (pozakonkursowy, konkursowy).

4

Jakie czynniki mogą wpływać lub wpływają na skuteczność wsparcia w obszarze ochrony 4

209

PYTANIA EWALUACYJNE ROZDZIAŁ

środowiska i zmian klimatu?

Czy i jakie efekty przyrodnicze i ekologiczne osiągnięto w wyniku realizacji projektów 3. i 4. OP (zwłaszcza inwestycji wodno-ściekowych, odpadowych, z zakresu ochrony powietrza i klimatu czy ochrony przeciw zagrożeniom spowodowanym zmianami klimatu)?

4

Które z inwestycji podejmowanych w ramach RPO WK-P 2014-2020 mają największy wpływ na zwiększenie efektywności energetycznej w regionie? Czy zidentyfikowano takie typy inwestycji, których realizację należałoby dodatkowo premiować w tym zakresie?

4, 5.1.

Czy wykorzystano potencjał odnawialnych źródeł energii w regionie? W jakim stopniu został on wykorzystany? Na wsparcie których typów OZE należy położyć większy nacisk w przyszłym okresie finansowania?

4, 5.1, 7

Jaki był społeczno-ekonomiczny wpływ projektów np. w zakresie warunków prowadzenia działalności gospodarczej, potencjału inwestycyjnego wspartych terenów, potencjału turystycznego oraz jakości życia mieszkańców?

5.2

W jakim stopniu uzyskane efekty wsparcia można uznać za trwałe? Co może wpływać na trwałość uzyskanych w projektach efektów?

4

Czy przyjęte w RPO WK-P 2014-2020 podejście skutkowało realizacją inwestycji w sposób kompleksowy i trwały na terenach funkcjonalno-przestrzennych tj. miasta, gminy, powiaty, obszary chronione?

4

Które z podejmowanych działań dotyczących zmian klimatycznych i ochrony środowiska są ze sobą komplementarne? Czy projekty rozwiązywały diagnozowane problemy w sposób kompleksowy (np. czy projekty wodno-ściekowe uwzględniały kwestie związane z ponownym wykorzystaniem energii, adaptacyjnością do zmian klimatu)?

4

Z jakimi innymi działaniami (inne osie RPO WK-P 2014-2020, działania spoza Programu) zachodzi komplementarność?

3.1

W jakim stopniu zmiany zaobserwowane w regionie w obszarze ochrony środowiska i zmian klimatu (np. wzrost liczby mikroinstalacji) są wynikiem działań realizowanych w RPO? Które typy inwestycji możliwe byłyby do realizacji bez środków z Programu?

5.1

W jakim stopniu wsparcie w ramach 4. osi priorytetowej RPO WK-P wpłynęło na realizację dyrektyw UE w obszarach gospodarki wodno-ściekowej i gospodarki odpadami?

5.1

Które projekty realizowane w ramach RPO WK-P najlepiej obrazują realizację celów Strategii EUROPA 2020 i dlaczego? (opis dobrych praktyk z wybranych projektów pod kątem realizacji celów Strategii dotyczących ochrony środowiska i zmian klimatu)? Jakiego typu wsparcie w obszarze ochrony środowiska i zmian klimatu należy realizować/kontynuować w kolejnej perspektywie finansowej?

6.1

Jakie dobre praktyki w realizacji projektów wpływających na wypełnianie celów Strategii EUROPA 2020 dotyczących ochrony środowiska i zmian klimatu można wskazać w innych województwach?

6.2

Jakie są najczęstsze przyczyny nieuzyskania wsparcia w obszarze ochrony środowiska i zmian klimatu przez wnioskodawców? Jakie występują bariery w realizacji projektów istotnych dla osiągnięcia celów Strategii EUROPA 2020 w zakresie ochrony środowiska i zmian klimatu? Jakie środki zaradcze można w tym zakresie wprowadzić jeszcze w perspektywie 2014-2020, jakie

2.2, 3.3, 8

210

PYTANIA EWALUACYJNE ROZDZIAŁ

natomiast wymagają dłuższego horyzontu czasowego?

Jakie były powody opóźnień w uruchomieniu instrumentu pożyczkowego przez EBI w ramach trzech poniższych produktów:

pożyczka finansowana z Działania 3.1 "Wspieranie wytwarzania i dystrybucji energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych" - pośrednik finansowy Kujawsko-Pomorski Fundusz Pożyczkowy Sp. z o.o. w Toruniu,

pożyczka finansowana z Działania 3.2 "Efektywność energetyczna w przedsiębiorstwach" - pośrednik finansowy Pekao S.A.,

pożyczka finansowana z Działania 3.3 "Efektywność Energetyczna w sektorze publicznym i mieszkaniowym" - pośrednik finansowy Getin Noble Bank S.A.

Czy udało się zniwelować problemy z uruchomieniem powyższych produktów? Jakie działania zaradcze należałoby wprowadzić, aby przyspieszyć realizację projektów w formule pożyczkowej oferowanej przez pośredników?

3.4, 8

Załącznik 2. Studia przypadku – dobre praktyki w projektach 3 i 4 osi priorytetowej RPO WK-PZałącznik 3: Analiza porównawcza projektów dofinansowanych w innych programach

211