Rozróżnienie między ekonomią pozytywną a ekonomią normatywną

Agnieszka KuchtaOpracowanie na podst.: M. Blaug „Metodologia

ekonomii”

2

Gilotyna Hume’a

XIX wiek rozróżnienie między ekonomią pozytywną a normatywną łączono z rozróżnieniem pomiędzy:

„jest” a „powinno się”, faktami a wartościami, obiektywnymi zdaniami oznajmującymi o świecie a zalecającymi

ocenami stanów tego świata.

Ekonomia pozytywna zajmuje się faktami. Ekonomia normatywna – wartościami

lata 30-te XX w. ekonomia dobrobytu różnica między ekonomią pozytywną a normatywną – ozn.

rozróżnienie pomiędzy niespornymi faktami i wartościami, z jednej strony, a wartościami

pozostającymi przedmiotem sporów, z drugiej strony

rezultat – rozszerzenie pozytywnej ekonomii

„gilotyna Hume’a” : - twierdzenie Davida Hume zakładające ścisłe rozróżnienie między faktami a wartościami

- „ nie da się wyprowadzić logicznie « należy » z « jest » ” - z czysto faktycznych, opisowych zdań można wywnioskować

inne zdania faktyczne, opisowe

3

Gilotyna Hume’a – cd.

Gilotyna Hume’a – pary równoważnych antonimów

pozytywne normatywne jest powinno

fakty wartościobiektywne subiektywneopisowe zalecającenauka sztuka

prawdziwe/fałszywe dobre/złe

4

Opinia typu „jest” - opinia albo prawdziwa albo fałszywa - stwierdzenie autora o stanie świata

Opinia typu „należy” - ocena stanu świata - akceptacja lub brak akceptacji, pochwała lub nagana

Dychotomiczny podział na „jest” i „należy” – wątpliwości wśród filozofów moralnych

wg Hudsona i Blacka – sądy moralne to specjalny rodzaj sądów o świecie a nie wyraz uczuć

wg autora – akceptacja lub odrzucenie opinii typu „jest” nie jest procesem poznawczym znacznie odmiennym od akceptacji lub odrzucenia opinii typu „powinno się”

5

Sądy metodologiczne vs sądy wartościujące

Nagel - obrona gilotyny Hume’a - poprzez rozróżnienie pomiędzy dwoma typami sądów wartościujących:

charakteryzujące sądy wartościujące (tj sądy metodologiczne) - wybór przedmiotu badania, metody badawczej oraz kryteriów oceny

oceniające (normatywne) sądy wartościujące - wartościujące twierdzenia o stanach świata

- nauka nie jest w stanie funkcjonować bez ocen metodologicznych

Rozróżnienie Nagela - istotne z powodu różnicy metod rozstrzygania sporów: metodologiczne sądy wartościujące - znane są metody uzgadniania

różniących się od siebie sądów normatywne sądy wartościujące - brak metod uzgadniania różnic

pomiędzy tymi sądami innych niż wybory polityczne

Sądy typu „powinno się” powstają pod wpływem sądów typu „jest”

6

Sądy metodologiczne vs sądy wartościujące – cd.

Podział sądów wartościujących na: bazowe (czyste) – obowiązujące we wszystkich możliwych do

wyobrażenia warunkach niebazowe ( nieczyste) – w odwrotnej sytuacji

Dopóki sąd wartościujący jest sądem niebazowym → debata o sądach w formie odwołania się do faktów

Ostateczne ustalenie treści czystych sądów (np. twierdzenie „Uważam, że jest to wartość sama w sobie”) → wyczerpanie wszystkich możliwości analizy i dyskusji

Większość sądów wartościujących wypowiadanych w kwestiach społecznych to sądy w najwyższej mierze nieczyste → próby wywarcia wpływu na wartości przy pomocy opowiadających się za nimi stron

7

Nauki społeczne a sądy wartościujące

Usunięcie niejasności w przypadku nieczystego sądu wartościującego → wypowiedzi o faktach i czysty sąd wartościujący

Pozostawienie sądu wartościującego w nieczystej formie → wykazanie tego, iż różnica pomiędzy metodami osiągania porozumienia co do sądów metodologicznych i sądów wartościujących jest różnicą stopnia , a nie różnicą rodzaju

Doktryna wolnej od wartości nauki społecznej: logiczny status dotyczących faktów, opisowych wypowiedzi typu „jest”

różni się od statusu normatywnych wypowiedzi typu „powinno się”

wg zwolenników sądy metodologiczne, które są pomocne przy osiąganiu porozumienia co do wypowiedzi typu „jest”, różnią się znacząco od sądów stosowanych w celu osiągnięcia zgody, co do normatywnych sądów wartościujących

rady praktyczne oferowane przez naukowców z dziedziny nauk społecznych często obciążone są ukrytymi sądami wartościującymi i mają raczej przekonać niż tylko doradzać

8

Nauki społeczne a sądy wartościujące – cd.

Max Weber → doktryna Wertfreiheit (wolność od wartości): możliwość wystąpienia wolnych od wartości nauk społecznych

(ekonomia może być wolna od wartości) dyskusje o wartościach możliwe oraz bardzo pożyteczne dyskusje te przyjmują formy: 1. analizy wew. spójności zbioru wartości będących

przesłankami, z których wyprowadzane są rozbieżne sądy normatywne

2. dedukowania konsekwencji tych będących przesłankami wartości

3. ustalania rzeczowych konsekwencji sposobów realizacji sądów normatywnych

Zaprzeczenie możliwości uzyskania przez nauki społeczne wiedzy obiektywnej – częściej w socjologii niż ekonomii

Ekonomiści – zadowoleni z dychotomicznego podziału na sądy typu „jest” i „powinno się” → trudno znaleźć ekonomistów odrzucających tezę, że ekonomia może być wolna od wartości

9

Atak na zasadę Wertfreiheit

Robert Heilbroner (XX w.) : - odrzuca doktrynę metodologicznego monizmu - różnica: nauki społeczne a nauki przyrodnicze – ludzkie

działania maja ukrytą intencję i świadomą celowość, bez założenia o ich sensie z faktów społecznych nie wyciągniemy żadnego wniosku

„sądy wartościujące, częściowo o charakterze socjologicznym, częściowo odnoszące się do zachowania, przesyciły ekonomię (…)” → nauki społeczne są przesycone wartościami

Sądy wartościujące wg Heilbronera - niemożliwe do sprawdzenia metafizyczne twierdzenia,

- wywierają wpływ na obraz świata ekonomisty - tworzą to, co Lakatos nazywał „twardym rdzeniem”

jego teorii

Np., gdy twierdzę, żę kapitalizm uczynił i uczyni więcej dla robotników niż inny możliwy system ekonomiczny → nie jest to sąd wartościujący, tylko mój obraz świata o charakterze „twardego rdzenia”

Heilbroner: nie wierzył, że celem ekonomisty powinno być uwolnienie analizy od wszelkich wartości

10

Atak na zasadę Wertfreiheit – cd.

Gunnar Myrdal – koncepcja przesyconych wartościami nauk społecznych

Rozwiązanie Myrdala: śmiałe zadeklarowanie sądów wartościujących na samym początku analizy

nie ma nic złego w pojęciach obciążonych wartościami, jeśli tylko są one jasno zdefiniowane – co dotyczy otwartego sformułowania przesłanek wartościowania

sąd wartościujący - wszystko, co nie jest danymi statystycznymi

w ekonomii nie istnieją neutralne etycznie twierdzenia o faktach

niemożliwe jest rozróżnienie ekonomi pozytywnej i niemożliwe jest rozróżnienie ekonomi pozytywnej i normatywnejnormatywnej ( próby doprowadzą do samooszustwa)

11

Rys historyczny dotyczący rozróżnienia na pozytywne i normatywne

Po raz pierwszy - w pismach Seniora i młodszego Milla - forma rozróżnienia: „nauka” a „sztuka” ekonomii politycznej - elementy nieekonomiczne i sądy wartościujące – niezbędne w celu

sensownych rad na temat problemów praktycznych - ekonomista jako ekonomista nie może nikomu udzielać rad, nawet gdy

nauka zostaje uzupełniona sądami wartościującymi

John Neville Keynes (XXw.) rozróżnienie na pozytywną naukę i normatywną sztukę ale także na (1) „naukę pozytywną” (cel – ustalanie

współwystępowania), (2) „naukę normatywną lub regulującą” (cel – określenie

ideałów) oraz (3) „sztukę” – tj. system reguł, których użycie pozwala

osiągnąć dane cele (cel sztuki – formułowanie zaleceń) (nauka normatywna – łącznik między „pozytywną nauką” i

sztuką ekonomii politycznej)

Walras i Pareto linia podziału między ekonomią czystą i stosowaną ekonomia czysta - zakres ekonomii pozytywnej opis warunków osiągnięcia stanu optimum wg Pareto → doskonała

konkurencja prowadzi do maksymalizacji zadowolenia ekonomicznego (twierdzenie z zakresu czystej ekonomii i niezależne od sądów etycznych i wartościujących )

optimum Pareto – def. maksimum zadowolenia ekonomicznego (część ogólnego zadowolenia społecznego, należącego do socjologii)

wg Pareto – ekonomia czysta nie jest w stanie rozwiązać żadnego konkretnego problemu

12

Pozytywna paretowska ekonomia dobrobytu

Pogląd Archibalda: paretowska ekonomia dobrobytu nie opiera się na sądach wartościujących

Podstawy argumentacji Archibalda - paretowska ekonomia dobrobytu bada efektywność alternatywnych sposobów zaspokajania danych potrzeb;

- odwołując się przy tym do informacji o wyborach, dokonywanych samodzielnie przez kierujące się własnym interesem jednostki

Mapa preferencji jednostki pokrywa się z jej mapą dobrobytu: dobrobyt jednostki jest większy w sytuacji B niż w A – to ozn., że wybrałaby

ona raczej B niż A, jeśli tylko byłaby wolna i zdolna wybierać.

Paretowska ekonomia dobrobytu stawia pytanie: w jakich okolicznościach możliwości wyboru owej jednostki zostaną rozszerzone z A na B bez ograniczania wyboru innych?

sądy wartościujące wówczas gdy sformułowane zostaje zalecenie brak zaleceń – nasza argumentacja nie zależy od ich akceptacji lub jej braku

– możliwe obalenie w oparciu o fakty empiryczne (tj. w tw. ekonomii pozytywnej)

wg Archibalda - twierdzenia ekonomii dobrobytu to tw. ekonomii pozytywnej - odnoszą się do relacji pomiędzy danymi celami - w ekonomii – poj. dychotomiczny podział: 1) badania pozytywne

(sposób w jaki coś może być zrobione) 2) normatywne zalecenia (wedle

których owo coś należy zrobić)

13

Pozytywna paretowska ekonomia dobrobytu

Hennipmann (1976) – popiera obiektywną interpretację optimum Pareta „Tw. tj. to, że doskonała konkurencja (przy spełnieniu pewnych

założeniach) stanowi wystarczający warunek osiągnięcia paretowskiego optimum, i że monopolizacja, cła i efekty zew. powodują stratę dobrobytu (…)” – wypowiedzi pozytywne, prawdziwe lub fałszywe (niezależnie od przekonań etycznych lub ideologicznych)

Optimum Pareta – 3 podstawowe założenia: 1) suwerenność konsumenta (jednostka wie lepiej, co jej potrzeba)

2) brak paternalizmu (dobrobyt społeczny obejmuje dobrobyt wszystkich poj. członków społeczeństwa)

3) jednomyślność

Hennipmann: 3 założenia Pareta są zwykle interpretowane jako sądy wartościujące (→ optimum Pareta – charakter normatywny)

1-wsze założenie interpretuje (podobnie Archibald) jako pozytywne (tzn. preferencje indywidualne traktowane są jako dane)

2-gi postulat – odczytuje jako odrzucenie tezy o istnieniu niezależnych interesów zbiorowości

podstawowy cel ekonomii normatywnej – formułowanie zaleceń dot. polityki ekonomicznej (tj. Archibald) optimum Pareta - pozwala na częściową klasyfikację stanów społecznych; jest statyczne; pomija dobrobyt przyszłych pokoleń

teoria Pareto – znacznie także dla ekonomii pozytywnej (pomocna przy wyjaśnianiu skutków zachowania ekonomicznego)

14

Twierdzenie o „niewidzialnej ręce”

Twierdzenie o niewidzialnej ręce - można je sklasyfikować empirycznie (do ekonomii pozytywnej należą wszystkie falsyfikowalne hipotezy ekonomiczne)

- jednak tego tw. nie da się sfalsyfikować , więc nie należy do ekonomii pozytywnej lecz do normatywnej

Koncepcja optimum Pareto - nie należy jej mylić z twierdzeniami ekonomii pozytywnej

15

Tyrania paretowskiej ekonomii dobrobytu

Paretowskie założenia nie są powszechnie akceptowane:

nie jest prawdą fakt, iż każdy jest skłonny traktować PZSP (tj. potencjalny zysk w sensie Pareto) jako jednoznacznie pożądaną (lewica odrzuciłaby założenie (1) o dobrobycie indywidualnym i zał. (2) o dobrobycie społecznym;

liberałowie – przeciwko „dyktaturze paretowskiej ekonomii dobrobytu”, która usprawiedliwia szereg interwencji państwa w celu osiągnięcia optimum Pareto dzięki usunięciu zakłóceń w działaniu mechanizmu „niewidzialnej ręki”

paretowskie sądy wartościujące – o wiele mniej powszechna akceptacja niż w wyobrażeniach ekonomistów

16

Ekonomista jako technokrata

Ekonomista ma wiele ważnego do powiedzenia w sprawach polityki rządu i nie musi odwoływać się do sądów wartościujących.

Ekonomista jako technokrata: Zadaniem ekonomisty jest wskazanie „funkcji możliwości”, czyli kosztów i korzyści zw. z alternatywnymi alokacjami rzadkich środków; - przy założeniu, że rozróżnienie na środki i cele da się sztywno utrzymać – ekonomiczne rady dla rządów są lub mogą być wolne od wartościowania.

Ekonomista prezentuje menu alternatywnych możliwości; podejmujący decyzję – dokonuje wyboru kierując się swoją funkcją preferencji

Pogląd a la Robbins zakłada sztywne rozróżnienie pomiędzy środkami i celami polityki publicznej.

zwolennicy – założenie, iż podejmujący najpierw wybierają cele , następnie szukają środków do ich osiągnięcia;

w rzeczywistości – decydent zaczyna od działania i stopniowo określa swój cel w oparciu o doświadczenia z różnymi środkami.

środki i cele są ze sobą nierozdzielnie powiązane i oceniający decyzje podjęte w przeszłości, lub udzielający technicznych rad dot. decyzji przyszłych – bez skutku poszukują funkcji preferencji społecznych, która nie istnieje

17

Ekonomista jako technokrata

Braybrooke i Lindblom (1963) – odrzucili całościowe próby podejścia do zjawiska podejmowania decyzji, gdzie należy wyłożyć i przestrzegać reguł , aby podjąć optymalną decyzję

- opowiedzieli się za luźnym inkrementalizmem → decyzja nie zostaje podjęta szybko, lecz „po kawałku” dzięki wielu próbom;

analiza ograniczonego zbioru środków; dostosowanie środków do celów oraz badanie zmian

celów – co ozn. jednoczesny wybór środków i celów.

wg Braybrooke i Lindbloma – typ idealny ekonomicznego doradztwa o charakterze technicznym w rzeczywistości nie może zostać osiągnięty;

Zalecenia ekonomiczne doradców powinny się opierać na możliwych do sfalsyfikowania hipotezach należących do ekonomii pozytywnej (czyli na dowiedzionych opiniach, że empiryczne związki pomiędzy zmiennymi ekonomicznymi wyglądają tak, a nie inaczej).

Jeśli ekonomista wykracza poza to, co jest udowodnione – trafia do królestwa ekonomii normatywnej.

18

Ocena faktów empirycznych a uprzedzenia

Wszystkie hipotezy mają aspekty filozoficzne, społeczne a nawet polityczne, które mogą wywoływać uprzedzenia naukowców oceniających świadectwo faktów.

Specyficzne uprzedzenia: źródło - ścisły związek między twierdzeniami z zakresu ekonomii pozytywnej a tymi należącymi do ekonomii normatywnej

Heilbroner oskarżył ekonomistów o brak bezstronności przy ocenie faktów empirycznych: twierdzenie, „że badanie wszechświata nie wywołuje żadnych emocji” jest nieprawdą

Ograniczenia ekonomii jako nauki empirycznej: twierdzenia ekonomii dobrobytu są stale przenoszone z ekonomii

normatywnej i stosowane do oceny faktów z zakresu ekonomii pozytywnej.

Ekonomiści dzielą się na: „planistów” i „wolnorynkowców” i interpretują fakty empiryczne w zależności od biegunowo odmiennych postaw.

19

Wzajemne oddziaływanie faktów i wartości napędza pracę naukową.

Do postępu w nauce dochodzi tylko wtedy, kiedy dążymy do maksymalizowania znaczenia faktów i minimalizowania znaczenia wartości.

Jeśli ekonomia ma posuwać się do przodu - absolutny priorytet to tworzenie i testowanie falsyfikowalnych teorii ekonomicznych.

Jeśli chcemy pozbyć się politycznych i społecznych uprzedzeń – trzeba polegać na mechanizmie sprawdzania hipotez.

Mekka ekonomistów – metoda naukowa.