Katalog zawiera spis większości typów czujników M.A.P. i ...
Rozpoznanie typów strategii rozwojowych gmin z wykorzystaniem ...
Transcript of Rozpoznanie typów strategii rozwojowych gmin z wykorzystaniem ...
Studia Regionalne i LokalneNr 2(52)/2013
ISSN 1509–4995doi: 10.7366/1509499525206
Aleksandra Łuczak, Feliks WysockiUniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu,Wydział Ekonomiczno-Społeczny, Katedra Finansówi Rachunkowości, ul. Wojska Polskiego 28, 60–637 Poznań; e-mail: [email protected];[email protected].
rozpoznanie typów strategii rozwojowych gmin… z wyKorzystaniem wieloKryterialnych metod
podejmowania decyzji
Streszczenie:Przedstawionepodejściedorozpoznaniatypówstrategiirozwojowychgminzwy-korzystaniemwielokryterialnychmetodpodejmowaniadecyzjijestkompleksowąprocedurą,któramożebyćużytecznawprogramowaniurozwoju,szczególnieprzyoceniesłabychimocnychstronjednostek administracyjnych oraz szans i zagrożeń pojawiających sięw ich otoczeniu.Ma onaprzewagę nadmetodami klasycznymi (opisowymi) zewzględu namożliwość kwantyfikowaniaważnościczynnikówanalizySWOT,awięcelementówocharakterzezarównojakościowym,jakiilościowym.Możeteżbyćpomocnaprzyidentyfikacjitypówstrategiirozwojowychrealizowa-nychprzezjednostkiadministracyjne.Proponowanepodejściezastosowanodoustaleniapozycjistrategicznejgminpowiatumiędzyrzeckiego.
Słowa kluczowe:wielokryterialnemetodypodejmowaniadecyzji (MCDM), analitycznyproceshierarchiczny(AHP),analizaSWOT,strategierozwoju.
multi-criteria decision-maKing as a tool for distinguishing types of developmental strategies in
communes
Abstract:Theapproachtheauthorsuseinordertodistinguishtypesofdevelopmentalstrategiesofcommunes,basedonthemulti-criteriadecision-makingtool,isacomplexprocedurethatcanbeusefulindevelopmentprogramming,andinparticularinassessingstrengthsandweaknessesofadministrativeunits,aswellastheopportunitiesandthreatsintheirenvironment.Unliketheclassic(descriptive)methods,theprocedureallowstheresearchertoquantifytheimportanceoftheSWOTanalysisfactors,i.e.bothqualitativeandquantitativeelements.Itcanbeausefulinstrumentiniden-tifyingtypesofdevelopmentalstrategiesofadministrativeunits.Inthepresentarticle,theapproachhasbeenusedtodeterminethestrategicpositionofthecommunesintheMiędzyrzeckipoviat.
Keywords:Multi-criteriadecision-making(MCDM),AnalyticHierarchyProcess(AHP),SWOTanalysis,developmentalstrategies.
Wprocesietworzeniastrategiirozwojuzapunktwyjściaprzyjmujesięopra-cowanieanalizySWOT.Metodatałączyzarównoanalizęwnętrza,jakiotocze-niajednostkiadministracyjnej,czylisłużydobadaniajejsiłyisłabościorazszansi zagrożeń.HeinzWeihrich (1982)wyróżnił czterymodelowe sytuacje strate-gicznejednostki(strategie)wzależnościodprzewagiczynnikówpozytywnych
ALEKSANDRAŁUCZAK,FELIKSWYSOCKI96
lubnegatywnychwewnątrzjednostkiiwjejotoczeniu:agresywną(maxi-maxi),konkurencyjną (mini-maxi), konserwatywną (maxi-mini) i defensywną (mini--mini) (zob.też:Gierszewska,Romanowska2002;Łuczak,Wysocki2010).Strategiaagresywna(maxi-maxi)dotyczyjednostki,wewnątrzktórejprzewa-
żająmocnestrony,awjejotoczeniu–szanserozwoju.Takiejsytuacjiodpowia-daekspansjaiprzeważniezdywersyfikowanyrozwój.Polegaonananajlepszymwykorzystaniu sposobności wynikających ze sprzyjających uwarunkowań ze-wnętrznychiwewnętrznych.Strategiakonkurencyjna(mini-maxi)występujewówczas,gdyjednostkawy-
kazujeprzewagęsłabychstronnadmocnymi,jednakkorzystnyjestdlaniejukładuwarunkowańzewnętrznych.Istotątegotypustrategiijesteliminowaniesłabychstron jednostkiorazbudowanie jejsiłykonkurencyjnejpoprzezwykorzystaniepojawiającychsięszanswotoczeniu.Strategia konserwatywna (maxi-mini) wykorzystuje przewagę mocnych
stronnad słabymi,przyczymwotoczeniu istniejewięcej zagrożeńniż szans.Podstawowedziałaniaprowadzonewtakiejjednostcepowinnybyćukierunko-wanenazmniejszeniewpływutychzagrożeńorazefektywniejszewykorzystanieszans.Łącząsiętucechystrategiiagresywnejikonkurencyjnej.Strategiadefensywna(mini-mini)dotyczysytuacji,wktórejjednostkamaogra-
niczoneszanserozwoju,czylidziaławniesprzyjającymotoczeniu.Jednocześniejejpotencjałwewnętrznyjestznaczniemniejszyniżwprzypadkujednostekre-alizujących strategieagresywną lubkonserwatywną.Niemawieluwyraźnychmocnychstron,któremogłabyprzeciwstawićzagrożeniomiwykorzystaćdopo-prawieniaswoichstronsłabych.Strategiatamazapewnićjednostceprzetrwaniepoprzezpodjęcieprzeciwdziałanianegatywnymuwarunkowaniom.Celem niniejszej pracy jest próba zastosowania analitycznego procesu hie-
rarchicznego (AHP)w analizie SWOT jednostek administracyjnych do ocenyważnościczynnikówwpływającychnaichrozwój(słabychimocnychstronorazszansizagrożeń),wyznaczeniedlanichsyntetycznychocenuwarunkowańwe-wnętrznych i zewnętrznychoraz na tej podstawie rozpoznanie typów strategiirozwojowych.Proponowanametodazostałazastosowanado identyfikacji stra-tegiirozwojowychgminpowiatumiędzyrzeckiegowwojewództwielubuskim.Podstawą badań była ankieta pod tytułem „Kierunki rozwoju gmin powia-
tu międzyrzeckiego”, przeprowadzona wśród 42 radnych gmin tego powiatuw2010r.(Chudziak2010).
Metodyka badań
Wproponowanympodejściudorozpoznawaniatypówstrategiirozwojowychjednostekopartymnawielokryterialnychmetodachpodejmowaniadecyzjimoż-nawyróżnićpięćetapówpostępowania(zob.Łuczak,Wysocki2009,2010):Etap1.Konstrukcjadwóchdecyzyjnychschematówhierarchicznychdotyczą-
cychanalizyzewnętrznychiwewnętrznychczynnikówSWOTjednostki.Każdyze schematów obejmuje trzy poziomy: kryterium główne, kryteria podrzędne (k = 1,…, K;K–liczbakryteriówpodrzędnych), oraz cechy reprezentującesłabe
ROZPOZNANIETYPÓWSTRATEGIIROZWOJOWYCHGMIN… 97
imocne strony (czynnikiwewnętrzne [w]) oraz szanse i zagrożenia (czynnikizewnętrzne[z])(j = 1,…; oznaczaliczbęcechwramachk-tegokryteriumpod-rzędnego)(zob.ryc.1).
Główne kryterium wewnętrzne/zewnętrzne
Kryterium podrzędne 1 Kryterium podrzędne K
Cecha 1
…
Cecha n1
Cecha 1
…
Cecha nK
Poziom I Kryterium główne Poziom II Kryteria podrzędne Poziom III Cechy reprezentujące mocne i słabe strony/szanse i zagrożenia
…
Ryc. 1. Decyzyjny schemat hierarchiczny czynników analizy SWOT
Źródło: opracowanie własne.
Tab. 1. Dziewięciostopniowa skala preferencji między dwoma porównywanymi elementa-mi według Saaty’ego
Definicja znaczenia ObjaśnienieSiła ważności(α)
Równoważność Oba czynniki przyczyniają się równo do osiągnięcia celu (jeden czynnik ma takie samo znaczenie jak drugi).
1
Słabe lub umiarko-wane
Nieprzekonywające znaczenie lub słaba preferencja jednego czynnika nad drugim (jeden czynnik ma nieco większe znaczenie niż drugi).
3
Istotne, zasadnicze, mocne
Zasadnicze lub mocne znaczenie lub mocna preferencja jednego czynnika nad innymi (jeden czynnik ma wyraźnie większe znaczenie niż drugi).
5
Zdecydowane lub bardzo mocne
Zdecydowane znaczenie lub bardzo mocna preferencja jednego czynnika nad innym (jeden czynnik ma bez-względnie większe znaczenie niż drugi).
7
Absolutne Absolutne znaczenie lub absolutna preferencja jednego czynnika nad innym.
9
Dla porównań kompro-misowych pomiędzy powyższymi warto-ściami
Czasami istnieje potrzeba interpolacji numerycznej kompromisowych opinii, ponieważ nie ma odpowiedniego słownictwa do ich opisania, wtedy stosujemy pośrednie wartości między dwoma sąsiednimi ocenami.
2, 4, 6 i 8
Przechodniość ocen Jeżeli i-ty czynnik ma przypisany jeden z powyższych stopni podczas porównania do j-tego czynnika, wtedy j-ty czynnik ma odwrotną wartość, gdy porównuje się do i-tego (jeżeli porównując X z Y przyporządkowujemy wartość α, to wtedy automatycznie musimy przyjąć, że wynikiem porównania Y z X musi być 1/ α).
odwrot-ności powyż-szych wartości
Źródło: opracowanie własne na podst.: Saaty 1980.
ALEKSANDRAŁUCZAK,FELIKSWYSOCKI98
Etap2.ObliczeniewagważnościczynnikówanalizySWOTzzastosowaniemAHP(analitycznegoprocesuhierarchicznego).EtaptenrozpoczynaporównanieparamiczynnikówSWOTnakażdympoziomiehierarchiiprzywykorzystaniuskaliSaaty’ego(1980)(tab.1).Wynikiporównańzestawiasięwmacierze:
( ) ( )
( )( )
( ) ( )
12
12
1
2( )
1 2
1
1 1
1 1 1
k
k
k k
n
n
k
n n
a a
aa
a a
• •
••
•
• •
=
A
,
gdzie(•)oznaczaalternatywnie(w)lub(z)odpowiedniodlauwarunkowańwe-wnętrznychizewnętrznychwedługnastępującychzasad:– jeżeliważność i-tegoczynnikanad j-tymjestαji = α,wtedy 1 , 0jia α
α= ≠
(zasadaprzechodniościocen),– jeżeli i-tyczynnik jest równie relatywnieważny jak j-ty,wtedyαij = αji =1(zasadarównoważnościocen).Następniesprawdzasię,czyporównaniazostałyprzeprowadzonepoprawnie.
W tymceluoblicza sięwskaźnik zgodnościCR, którymierzykoherencjępo-równańparami,czyliokreśla,wjakimstopniuwzajemneporównaniaważnościcharakterystyksązgodne(Łuczak,Wysocki2005):
100%CICRRI
= ⋅ ,
wpodanymwzorze max
1nCI
nλ −
=−
jestindeksemzgodności,przyczymλmaxjest
maksymalnąlubgłównąwartościąwłasnąmacierzyporównań1 A, a njestliczbąwierszy(kolumn)wmacierzyA,natomiastRItośrednilosowyindekszgodnościobliczonyzlosowogenerowanejmacierzyowymiarachn × n.WartościRImogąbyćustalonewzależnościodrzędumacierzyA(tab.2).
Tab. 2. Średni losowy indeks niezgodności RI
Rząd macierzy n 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Indeks losowy RI 0,00 0,00 0,58 0,90 1,12 1,24 1,32 1,41 1,45 1,49
Źródło: Hanratty, Joseph 1992; Łuczak, Wysocki 2005.
Wskaźnik zgodności określa, w jakim stopniuwzajemne porównania waż-ności są zgodne (konsekwentne).W analizie procesu hierarchicznego oczeku-jesię,abywskaźnikCRprzyjmowałwartościmniejszelubrówne10%.Wtedyporównania są konsekwentne.Wprzeciwnymprzypadkunależy je (wszystkie
1 WartościwłasnemacierzyAsąpierwiastkamiwielomianucharakterystycznego:w(λ)≡det(A – λI), gdzieIoznaczamacierzjednostkową.
ROZPOZNANIETYPÓWSTRATEGIIROZWOJOWYCHGMIN… 99
lubniektóre)powtórzyćwceluusunięcianiezgodnościporównańparami2.Jeżeliporównaniaważnościczynnikówzostałyprzeprowadzonepoprawnie,obliczasięwagiważnościcechprostych–uwarunkowańwewnętrznych ( )1(w) (w)
jw j , ,n= …
i zewnętrznych ( )1(z) (z)jw j , ,n= … , którymi są znormalizowanewektorywłasne
macierzy (z)kA oraz (w)
kA ,czylipriorytetylokalne.Stanowiąonepodstawędoob-liczeniapriorytetówglobalnych.Priorytetglobalnyuzyskujesięprzezprzemno-żeniewartości priorytetu lokalnego tego poziomu decyzji przezwartość prio-rytetuglobalnegopoziomubezpośredniowyższego.Priorytetyglobalnedanegopoziomu reprezentują udział każdego czynnika (z poszczególnych poziomów)wosiąganiucelugłównego(Harker,Vargas1990).Etap3.Ustaleniewartościoraznormalizacjacechwprzekrojujednostek(np.
gmin).Wartościcechzestawionewmacierzedanych ( ) ( )( ) 1 1ij kx i , , m, j , , n • •= … = … , (gdzie ( )
kn • –liczbacechwramachk-tegokryterium,m–liczbajednostekzbada-negoobszaru)poddajesięnormalizacjiwedługwzorów(Wysocki2010):–dlastymulant
( )( )
( )( ) ;
maxij
ijiji
xz
x
••
•=
–dladestymulant
( )( )( )
( )( )
min; 0
ijiij ij
ij
xz x
x
•
• ••
= ≠–dlanominant
( )( )
( )( )ij
ijiji
xz
nom x
••
•= ; ( )( ) 0iji
nom x • ≠ , gdy ( ) ( )( )ij ijix nom x• •≤ ;
( )( )( )
( )iji
ijij
nom xz
x
•
••
= ; ( ) 0ijx • ≠ , gdy ( ) ( )( )ij ijix nom x• •> ,
gdzie ( )( )max ijix • jestwartościąmaksymalnąj-tejcechy,a ( )( )min iji
x • – minimalną,przyczymzamiasttychwartościmogąbyćprzyjętewartościmodelowe.Etap4.Obliczeniewartościwspółrzędnychpołożenia jednostekadministra-
cyjnychwzględemwewnętrznychWWi izewnętrznychWZiuwarunkowańroz-woju,którepokazująichpozycjęrozwojowąwedługanalizySWOT(zob.Chang,Huang2006;Łuczak,Wysocki2010):
i iWW SW IW= − , (1)
gdzie:
( ) ( )( )
1
wnw w
i j ijj
SW w z=
= ⋅∑ –średniaważonazwartościcechprostych–wewnętrznych,
2 Wprzypadkupełnejzgodnościporównańopiniizachodziλmax = n, CI = 0iCR = 0.
ALEKSANDRAŁUCZAK,FELIKSWYSOCKI100
1
1 m
ii
IW SWm =
= ∑ –wartośćodniesieniadlauwarunkowańwewnętrznych(bench-
marking value),
i iWZ SZ IZ= − , (2)
gdzie:
( ) ( )( )
1
znz z
i j ijj
SZ w z=
= ⋅∑ –średniaważonazwartościcechprostych–zewnętrznych,
1
1 m
ii
IZ SZm =
= ∑ – wartość odniesienia dla uwarunkowań zewnętrznych (bench-
marking value),przy czym 1 1;iWW− ≤ ≤ 1 1.iWZ− ≤ ≤Etap5.Współrzędneokreślająpołożeniejednostekadministracyjnychwzglę-
demwewnętrznychWWi izewnętrznychWZiuwarunkowańrozwojunapłasz-czyźniediagramupodzielonegonaćwiartkireprezentująceczterytypystrategiirozwojowych:agresywną,konserwatywną,defensywnąikonkurencyjną.
Ocena ważności czynników (uwarunkowań) wewnętrznych i zewnętrznych wpływających na poziom rozwoju społeczno-gospodarczego gmin powiatu międzyrzeckiego
Powyższa procedura została zastosowana do analizy SWOT gmin powia-tumiędzyrzeckiegowwojewództwie lubuskim.Ocenie poddano gminywiej-skie (Bledzew, Przytoczna, Pszczew) oraz miejsko-wiejskie (Międzyrzecz,SkwierzynaiTrzciel).Dokonującocenyważnościczynnikówrozwojuwukła-dzie gminnym, posłużono się metodą analitycznego procesu hierarchicznego.Wpierwszymetapietejproceduryprzyjętodwakryteriagłównetj.uwarunko-wania wewnętrzne i zewnętrzne dotyczące społeczno-gospodarczego rozwojujednostkiadministracyjnej,istniejącewniejsamejorazwjejotoczeniu.Wichramachdokonanowyboru zestawu41potencjalnych cechopisującychbadanejednostki, które reprezentują kryteria podrzędne rozwoju społeczno-gospodar-czego,takiejak:ludność,rynekpraca,środowiskoprzyrodnicze,infrastrukturatechniczna, infrastruktura społeczna, gospodarka, rolnictwo i budżet (uwarun-kowaniawewnętrzne)orazotoczenie(uwarunkowaniazewnętrzne)3.Wwynikuanalizymacierzyodwrotnejdomacierzykorelacjimiędzypotencjalnymicecha-miwyeliminowanocechynadmiernieskorelowanezinnymiiostateczniedoana-lizyprzyjętozbiór20cech:
3 Ponieważniektórezczynnikówoddziaływająwtakisamsposóbnabadanegminyjaknp.ko-niunkturaogólnokrajowalubzmianapozycjiwojewództwalubuskiegowprzestrzenispołeczno-go-spodarczejkraju,nieróżnicująoneichpozycjistrategicznejidlategoniezostałyuwzględnionewtychbadaniach.
ROZPOZNANIETYPÓWSTRATEGIIROZWOJOWYCHGMIN… 101
Kryterium1.Ludność(1) ludnośćwwiekupoprodukcyjnym/100osóbwwiekuprzedprodukcyjnym;(2) zgony/1000osób.
Kryterium2.Rynek pracy(3) udziałbezrobotnychzarejestrowanychwliczbieludnościwwiekuproduk-cyjnym(%).
Kryterium3.Środowisko przyrodnicze(4) wydatkinagospodarkękomunalnąiochronęśrodowiska(zł/km2);(5) odsetekobszarówprawniechronionychw%ogólnejpowierzchnigminy.
Kryterium4.Infrastruktura techniczna(6) odsetekludnościkorzystającejzsieciwodociągowej(%);(7) odsetekludnościkorzystającejzsiecikanalizacyjnej(%).
Kryterium5.Infrastruktura społeczna(8) liczbaludności/aptekęogólnodostępną;(9) bazaturystyczna(miejscanoclegowe/1000mieszkańców).
Kryterium6.Gospodarka(10) liczbazarejestrowanychpodmiotówgospodarczych/1000mieszkańców.
Kryterium7.Rolnictwo(11) odsetekURwgospodarstwachpowyżej20ha(%).
Kryterium8.Budżet(12) dochodywłasne/1mieszkańca(zł);(13) wydatkiinwestycyjne/1mieszkańca(zł);(14) udziałdochodówwłasnychwdochodachogółem(%);(15) środkipozyskanezbudżetuUniiEuropejskiej/1mieszkańca(zł).
Kryterium9.Uwarunkowania zewnętrzne(16) subwencjeogólne/1mieszkańca(zł);(17) dotacjezbudżetupaństwa/1mieszkańca(zł);(18) dotacjezfunduszycelowych/1mieszkańca(zł);(19) saldomigracjiwewnętrznych(wewnątrzpowiatowych)/1000mieszkańców;(20) saldomigracjizagranicznych/1000mieszkańców.Wprzypadkucechzwiązanychzpozyskiwaniemiwydatkowaniemśrodków
finansowych, tj.: (4), (12), (13), (15)–(18), uwzględniono średnią z pięciu lat,gdyżwkażdymrokuzachodziłyistotnezmianywdochodachiwydatkachgmin.Wpierwszymetapie(I)proponowanejproceduryzostałyzbudowanedwade-
cyzyjne schematy hierarchiczne.Pierwszy z nich dotyczył uwarunkowań spo-łeczno-gospodarczegorozwojujednostkiadministracyjnejistniejącychwniejsa-mej,czyliuwarunkowańwewnętrznych.Drugizaśodnosiłsiędouwarunkowańspołeczno-gospodarczegorozwojujednostki istniejącychwjejotoczeniu,czyliuwarunkowańzewnętrznych.
ALEKSANDRAŁUCZAK,FELIKSWYSOCKI102
Następnymetapembyłoobliczeniewartościpriorytetówglobalnychposzcze-gólnych elementówdecyzyjnych (etap II).Obliczenia dokonanona podstawiewynikówbadańankietowychprzeprowadzonychwśródradnychposzczególnychgminpowiatumiędzyrzeckiego(„Kierunkirozwojugminpowiatumiędzyrzec-kiego”) (Chudziak2010). Łącznieuzyskano42ankiety,po jednejodkażdegoradnego.Istotątegoetapubyłodokonanieporównańparamiważnościelementówdecyzyjnychnakażdympoziomiehierarchiizwykorzystaniemdziewięciostop-niowej skali preferencji Saaty’ego.Na II poziomie hierarchii porównano kry-teriawodniesieniudocelugłównego,anapoziomieIII–cechywodniesieniudokryteriówpodrzędnych.Wynikitychporównańbyłypodstawądoobliczeniapriorytetówglobalnych(Łuczak,Wysocki2005),(tab.3i4).
Tab. 3. Priorytety globalne uwarunkowań wewnętrznych rozwoju społeczno-gospodarcze-go gmin powiatu międzyrzeckiego
Kryteria i cechy proste Wartość priorytetu globalnego
Ludność 0,146Ludność w wieku poprodukcyjnym/100 w wieku przedprodukcyjnym 0,111
Zgony/1000 osób 0,035
Rynek pracy 0,152Udział bezrobotnych zarejestrowanych w liczbie ludności w wieku pro-dukcyjnym
0,152
Środowisko przyrodnicze 0,083
Wydatki na gospodarkę komunalną i ochronę środowiska 0,046
Obszary prawnie chronione w % ogólnej powierzchni 0,037
Infrastruktura techniczna 0,186Odsetek korzystających z sieci wodociągowej 0,093
Odsetek korzystających z sieci kanalizacyjnej 0,093
Infrastruktura społeczna 0,085
Liczba ludności/aptekę ogólnodostępną 0,051
Miejsca noclegowe/1000 mieszkańców 0,034
Gospodarka 0,144Liczba zarejestrowanych podmiotów gospodarczych/1000 mieszkańców 0,144
Rolnictwo 0,061Odsetek UR w gospodarstwach powyżej 20 ha 0,061
Budżet 0,143Dochody własne/1 mieszkańca 0,041
Wydatki inwestycyjne/1 mieszkańca 0,036
Dochody własne w dochodach ogółem 0,021
Środki pozyskane z budżetu Unii Europejskiej/1 mieszkańca 0,045
Źródło: opracowanie własne na podst. wyników badań ankietowych „Kierunki rozwoju gmin powiatu międzyrzeckiego” przeprowadzonych wśród radnych gmin powiatu międzyrzeckiego (Chudziak 2010).
ROZPOZNANIETYPÓWSTRATEGIIROZWOJOWYCHGMIN… 103
Oszacowanepriorytetyglobalnedotycząceuwarunkowańwewnętrznychpo-kazują,żedlagminpowiatumiędzyrzeckiegonajwiększywpływnaosiągnięciecelugłównego,jakimjestrozwójspołeczno-gospodarczy,mamodernizacjairoz-budowainfrastrukturytechnicznej(wartośćpriorytetu0,186).Drugiepodwzglę-demważnościbyłokryteriumzwiązanezrynkiempracy,zwartościąpriorytetuwynoszącą0,152.Kolejneistotnetrzykryteriamiałyzbliżonąwartośćpriorytetuglobalnegoiobejmowały:ludność(0,146),gospodarkę(0,144)orazbudżetgmi-ny (0,143).Najmniejsze znaczeniewedług radnychmiałokryteriumzwiązanezrolnictwem,zpriorytetemnapoziomie0,061.Do najważniejszych cech wpływających na rozwój społeczno-gospodarczy
radnizaliczylipoziombezrobocia(0,152)orazliczbęzarejestrowanychpodmio-tówgospodarczych(0,144),natomiastzamniejważneuznalimiejscanoclegowe,zgonyidochodywłasnewdochodachogółem.
Tab. 4. Priorytety globalne uwarunkowań zewnętrznych rozwoju społeczno-gospodarcze-go gmin powiatu międzyrzeckiego
Cechy proste Wartość priorytetu globalnego
Subwencje ogólne/1 mieszkańca 0,435
Dotacje z budżetu państwa/1 mieszkańca 0,250
Dotacje z funduszy celowych/1 mieszkańca 0,159
Saldo migracji wewnętrznych/1000 mieszkańców 0,081
Saldo migracji zagranicznych/1000 mieszkańców 0,075
Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników badań ankietowych „Kierunki rozwoju gmin po-wiatu międzyrzeckiego” przeprowadzonych wśród radnych gmin powiatu międzyrzeckiego (Chudziak 2010).
Priorytetyglobalneustalonedlauwarunkowańzewnętrznychujawniły,żedlaosiągnięciacelugłównegonajwiększeznaczeniemiało–wopiniiradnych–po-zyskanieśrodkówobcychwpostacisubwencjinarozwójgminy.Udziałtejcechywosiągnięciucelugłównegowyniósł44%.Najmniejszeznaczeniemiałycechy–migracjewewnętrzne(0,081)orazzagraniczne(0,075).Kolejnym etapem badań było zebranie danych dotyczących uwarunkowań
wewnętrznychizewnętrznych,czyliustaleniewartościcechuznanychjakoistot-newprocesie społeczno-gospodarczego rozwojugmin.Zostałypodzielonenacechy – stymulanty i destymulanty.Do zbioru destymulant zostały zaliczone:ludnośćwwiekupoprodukcyjnym/100osóbwwiekuprzedprodukcyjnym,zgo-ny/1000osób,udziałbezrobotnychzarejestrowanychliczbieludnościwwiekuprodukcyjnym(%)orazliczbaludności/aptekęogólnodostępną.Pozostałecechymiałycharakterstymulant.
ALEKSANDRAŁUCZAK,FELIKSWYSOCKI104
Rozpoznanie typów strategii rozwojowych gmin
Wartości znormalizowane cech oraz przyporządkowane im wagi ważnościstanowiłypodstawędoobliczeniawspółrzędnychuwarunkowańwewnętrznychizewnętrznychgminpowiatumiędzyrzeckiegozewzględunamożliwości ichspołeczno-gospodarczegorozwojunapodstawiewzorów(1)i(2)(tab.5).
Tab. 5. Średnie ważone oraz współrzędne uwarunkowań wewnętrznych i zewnętrznych rozwoju społeczno-gospodarczego gmin powiatu międzyrzeckiego
GminyŚrednie ważone Współrzędne uwarunkowań
wewnętrzne (SWi)
zewnętrzne (SZi)
wewnętrzne (WWi)
zewnętrzne (WZi)
Bledzew 0,375 0,477 –0,043 –0,013
Międzyrzecz 0,463 0,362 0,045 –0,128
Przytoczna 0,392 0,496 –0,027 0,006
Pszczew 0,467 0,697 0,049 0,207
Skwierzyna 0,439 0,503 0,021 0,012
Trzciel 0,336 0,479 –0,082 –0,012
Powiat międzyrzecki 0,432 0,451 0,013 –0,039
Województwo lubuskie 0,443 0,459 0,025 –0,032
Wartość odniesienia 0,419 (IW) 0,490 (IZ) × ×
Źródło: opracowanie własne na podst. danych z Banku Danych Regionalnych (2006–2010) oraz tab. 3 i 4.
Położenie gmin powiatumiędzyrzeckiegow ćwiartkach układuwspółrzęd-nychprzedstawiaryc.2.Osiedzieląpłaszczyznęnaczteryćwiartkiodpowiada-jącetypomstrategiirozwojowych:agresywnej,konserwatywnej,konkurencyjnejidefensywnej.Należyzwrócićuwagęnafakt,żewartościwspółrzędnychuwa-runkowańwewnętrznychizewnętrznychdlabadanychgminrzadkoprzekracza-ją,codowartościbezwzględnej,wielkość0,1.Możetooznaczać,żewpowieciemiędzyrzeckimstrategiesąjeszczesłabowykształconeimająraczejcharaktermieszany.W tabeli6 zamieszczonowartościwybranychwskaźnikówopisującychpo-
zycję strategicznągminpowiatumiędzyrzeckiegow roku2010.Tendencjędowykształcenia się agresywnej strategii rozwoju, która oparta jest na przewa-dzemocnychstroniszanstkwiącychwotoczeniu,wykazywałydwiegminytj.PszczewiSkwierzyna.StymulantądoaktywnegodziałaniagminyPszczewsąwaloryśrodowiskaprzyrodniczegoikrajobrazowego.Ponad84%powierzchnigminytoobszaryprawniechronione.Posiadaonadużezasobyleśne(48%te-renugminy)(Bank Danych Lokalnych2010)iwodne(20jezior)4,któretworząspecyficznyklimatistanowiądobrepodstawydlarozwojuturystykiirekreacji.Potencjałśrodowiskanaturalnegouzupełniabazaturystyczna,oczymświadczyliczbamiejsc noclegowychna 1000mieszkańców– ponad 237, przekraczają-
4 Zob.http://www.pszczew.pl.
ROZPOZNANIETYPÓWSTRATEGIIROZWOJOWYCHGMIN… 105
capięciokrotnieśredniądlapowiatuidziesięciokrotnie–dlawojewództwa.Nautrzymaniedobregostanuśrodowiskaprzyrodniczegogminawydajeteżznaczneśrodkifinansowe,oczymświadczywielkośćwydatkównaochronęśrodowiskai gospodarkę komunalną (średniorocznie prawie 5400 zł na km2), jednak pra-wie trzykrotniemniej niż średniowwojewództwie (15,6 tys. zł/km2) (tab. 6).Gminanietylkodokładałastarań,byutrzymaćipoprawićstanśrodowiskaprzy-rodniczego,leczrównieżw2010r.podjęłam.in.inwestycjepolegającenaprze-budowiedrógutwardzonych,modernizacjidróggruntowych,rewitalizacjikinaibiblioteki(Przekrój budżetu… 2010).Wlatach2006–2010średniorocznienainwestycjewprzeliczeniunajednegomieszkańcawgminiePszczewwydawano1300zł;byłatokwotanajwyższawśródgminpowiatumiędzyrzeckiegoiprze-wyższyłaponaddwukrotnieśredniąpowiatu(589zł)orazśredniąwojewódzką(623zł).Dużemożliwościgminywtymzakresiezwiązanesąm.in.zsamodziel-nościąfinansowągminy,coujawniłosięwosiągnięciunajwiększychw2010r.wpowieciedochodówwłasnychnamieszkańca,boaż1702,6zł,czyliprawie30%więcejniżśredniowpowiecie(1310,7zł)ioprawie20%więcejniżśredniowwojewództwie(1423,8zł).
Bledzew
Międzyrzecz
Pszczew
Trzciel
Przytoczna Skwierzyna
powiat międzyrzecki
województwo lubuskie
-0,15
-0,10
-0,05
0,00
0,05
0,10
0,15
0,20
0,25
-0,10 -0,05 0,00 0,05 0,10
Strategia konkurencyjna
Strategia defensywna Strategia konserwatywna
Strategia agresywna(WZ)
(WW)
Szanse
Mocnestrony
Zagrożenia
Słabestrony
Ryc. 2. Typy strategii rozwojowych dla gmin powiatu międzyrzeckiego
Źródło: opracowanie własne na podst. danych zamieszczonych w tab. 5.
ALEKSANDRAŁUCZAK,FELIKSWYSOCKI106Ta
b. 6
. War
tośc
i wyb
rany
ch w
skaź
nikó
w o
pisu
jący
ch p
ozyc
ję s
trate
gicz
ną g
min
pow
iatu
mię
dzyr
zeck
iego
w 2
010
roku
Stra
tegi
eG
min
y
Wsk
aźni
ki
uwar
unko
wan
ia w
ewnę
trzne
uwar
unko
wan
iaze
wnę
trzne
(1)
(2)
(3)
(4)
(5)
(6)
(7)
(8)
(9)
(10)
(11)
(12)
(13)
(14)
(15)
(16)
(17)
(18)
(19)
(20)
Agr
esyw
-na
Psz
czew
74,7
8,8
11,9
5357
,684
,563
,848
,241
74,0
237,
886
,579
,617
02,6
1309
,947
,110
7,8
796,
081
2,7
65,4
–0,5
–0,2
Skw
ierz
yna
71,5
7,7
10,9
1121
4,3
18,0
89,4
65,4
2130
,017
,996
,165
,310
56,3
435,
237
,699
,810
25,9
474,
10,
4–5
,80,
5
Kon
kure
n-cy
jna
Prz
ytoc
zna
78,3
9,2
13,3
1231
4,3
23,6
88,6
36,2
5549
,043
,373
,972
,714
51,7
507,
642
,215
5,6
754,
768
0,0
8,2
–2,3
0,2
Def
en-
syw
naB
ledz
ew78
,39,
514
,922
98,3
23,2
92,7
32,0
4507
,029
,565
,780
,710
03,9
367,
741
,949
,277
2,6
678,
60,
0–3
,60,
0
Trzc
iel
78,9
10,4
11,7
8558
,915
,858
,826
,062
77,0
61,8
102,
059
,010
98,7
432,
140
,111
5,5
889,
550
4,1
7,2
–5,6
–0,2
Kon
ser-
wat
ywna
Mię
dzyr
zecz
86,9
9,4
12,4
7673
,634
,192
,584
,622
61,0
23,7
123,
270
,814
54,0
645,
655
,797
,851
6,4
380,
321
,3–0
,7–0
,6
Pow
iat m
ię-
dzyr
zeck
i80
,29,
112
,278
79,1
31,6
85,8
62,8
2769
,044
,210
3,2
71,8
1310
,758
9,3
46,6
102,
673
1,3
497,
015
,4–2
,7–0
,2
Woj
ewód
z-tw
o lu
busk
ie79
,89,
48,
915
594,
438
,989
,463
,334
16,0
20,8
105,
057
,314
23,8
623,
749
,013
3,2
745,
147
4,7
14,5
–0,5
0,0
War
tośc
i m
odel
owea)
48,6
6,1
3,7
3652
40,1
98,7
99,9
94,6
1259
,028
2,2
192,
285
,027
21,8
1470
,570
,792
8,6
1183
,287
3,8
65,4
29,1
1,5
a) W
arto
ści m
odel
owe
usta
lono
prz
yjm
ując
war
tośc
i mak
sym
alne
(dla
sty
mul
ant)
i min
imal
ne (d
la d
esty
mul
ant)
cech
w z
bior
ze w
szys
tkic
h gm
in w
ojew
ództ
wa
lubu
-sk
iego
.
(1) L
udno
ść w
wie
ku p
opro
dukc
yjny
m/1
00 w
wie
ku p
rzed
prod
ukcy
jnym
, (2)
zgo
ny/1
000
osób
, (3)
udz
iał b
ezro
botn
ych
zare
jest
row
anyc
h w
licz
bie
ludn
ości
w w
ie-
ku p
rodu
kcyj
nym
(%
), (4
) w
ydat
ki n
a go
spod
arkę
kom
unal
ną i
ochr
onę
środ
owis
ka (
zł/k
m2 ),
(5)
obs
zary
pra
wni
e ch
roni
one
w %
ogó
lnej
pow
ierz
chni
, (6)
ods
etek
ko
rzys
tają
cych
z s
ieci
wod
ocią
gow
ej (
%),
(7)
odse
tek
korz
ysta
jący
ch z
sie
ci k
anal
izac
yjne
j (%
), (8
) lic
zba
ludn
ości
/apt
ekę
ogól
nodo
stęp
ną, (
9) m
iejs
ca n
ocle
go-
we/
1000
mie
szka
ńców
, (10
) lic
zba
zare
jest
row
anyc
h po
dmio
tów
gos
poda
rczy
ch/1
000
mie
szka
ńców
, (11
) ods
etek
UR
w g
ospo
dars
twac
h po
wyż
ej 2
0 ha
(%),
(12)
do
chod
y w
łasn
e/1
mie
szka
ńca
(zł),
(13)
wyd
atki
inw
esty
cyjn
e/1
mie
szka
ńca
(zł),
(14)
doc
hody
wła
sne
w d
ocho
dach
ogó
łem
(%),
(15)
śro
dki p
ozys
kane
z b
udże
tu
Uni
i Eur
opej
skie
j/1 m
iesz
kańc
a (z
ł), (1
6) s
ubw
encj
e og
ólne
/1 m
iesz
kańc
a (z
ł), (1
7) d
otac
je z
bud
żetu
pań
stw
a/1
mie
szka
ńca
(zł),
(18)
dot
acje
z fu
ndus
zy c
elow
ych/
1
mie
szka
ńca
(zł),
(19)
sal
do m
igra
cji w
ewnę
trzny
ch/1
000
mie
szka
ńców
, (20
) sal
do m
igra
cji z
agra
nicz
nych
/100
0 m
iesz
kańc
ów.
Źród
ło: o
prac
owan
ie w
łasn
e na
pod
st. d
anyc
h B
anku
Dan
ych
Reg
iona
lnyc
h (2
006–
2010
).
ROZPOZNANIETYPÓWSTRATEGIIROZWOJOWYCHGMIN… 107
PonadtogminaPszczewuzyskiwałaśredniorocznienajwyższedotacjecelowewprzeliczeniunamieszkańca(więcejniż812zł),czylioponad60%wyższeniżśredniowpowieciemiędzyrzeckimorazoponad70%niżśredniowwojewódz-twielubuskim.WykorzystywałateżzewnętrzneśrodkifinansowezbudżetuUniiEuropejskiejidotacjezfunduszycelowych.Wokresie2006–2010pozyskiwałazUEśrednioroczniewprzeliczeniunamieszkańcaokoło107zł,azdotacjice-lowych–65zł.WgminieSkwierzynazarysowałsięrównieżkierunekrozwojuopartynastra-
tegii agresywnej, jednakwdużomniejszymnatężeniuniżwgminiePszczew.W2010r.gminamiałanajlepsząwpowieciestrukturędemograficzno-społeczną.Na 100 osóbwwieku przedprodukcyjnymprzypadało około 71wwieku po-produkcyjnym(średniowpowiecieiwwojewództwie–około80).Miałanaj-niższywskaźnikumieralności–około8osóbna1000mieszkańców.Ponadtobezrobocieukształtowałosiętakżenanajniższympoziomiewpowiecie(około11%).Mocnestronyujawniłysięrównieżwzakresieinfrastrukturytechnicznej.Ponadprzeciętniebyłarozwiniętasiećwodno-kanalizacyjna.Wgminieponoszo-noznaczącewydatkinagospodarkękomunalnąiochronęśrodowiska.Ichwiel-kośćod2006do2010r.wynosiłaponad11tys.złwprzeliczeniunakm2, co prze-kroczyłoookoło56%średniądlapowiatu.GminaSkwierzynawykorzystywałaszansezwiązanezpozyskiwaniemśrodkówfinansowychzzewnętrznychźródeł.Wlatach2006–2010uzyskałanajwiększewpowieciesubwencjeogólne–prze-ciętnie1025złwprzeliczeniunamieszkańca.Niepokojącybyłjednakujemnywskaźniksaldamigracjizewnętrznych(–5,8osobyna1000).GminaPrzytocznarealizowałastrategięmieszanązesłabymwskazaniemdo
stosowaniastrategiikonkurencyjnej.Cechowałasięniekorzystnąstrukturąspo-łeczno-demograficzną. Na 100 osób wwieku przedprodukcyjnym przypadałowniejponad78wwiekupoprodukcyjnym,cowskazywałobynastarzeniesięludności. Ponadto problememokazało się bezrobocie (13,3%), przekraczająceśredniąwpowiecie(12,2%)iwwojewództwie(8,9%).Jednązprzyczyntakiegostanubyłastosunkowoniewielkaliczbapodmiotówgospodarczychwprzelicze-niuna1000mieszkańców(74),przyśredniejwpowiecie103,awwojewództwie–105.Wgminiewystępowałyrównieżznaczącedysproporcjewrozwojusieciwodno-kanalizacyjnej.Siećwodociągowabyładośćdobrzerozwinięta (88,6%ludnościzniejkorzystającej),alebrakiwystępowaływrozbudowiesiecikana-lizacyjnej(tylkomniejwięcej36%ludnościzdostępemdoniej).Gminajednakprowadziłaograniczoneinwestycje.Wokresieod2006do2010r.wielkośćśrod-kówprzeznaczonana tencelwprzeliczeniunamieszkańcawynosiła średnio-rocznieokoło507złibyłatokwotaniższaniżśrednioroczniewpowiecie(589zł)iwojewództwie(623zł).Lepiejzatowykorzystywałaszansepojawiającesięwotoczeniu,szczególnietezwiązanezpozyskiwaniemzewnętrznychśrodkówfinansowychzbudżetupaństwa.Dotacjezbudżetunamieszkańcaśrednioroczniewlatach2006–2010wynosiły680zł iprawieo37%przekroczyłyśredniądlapowiatuio43%–dlawojewództwa.Kolejnedwiegminypowiatumiędzyrzeckiego–TrzcieliBledzew–wykazy-
wałytendencjedostosowaniastrategiidefensywnej.Ujawniłasiętamnieznaczna
ALEKSANDRAŁUCZAK,FELIKSWYSOCKI108
przewagasłabychstronnadmocnymiprzyniesprzyjającymukładziewarunkówzewnętrznych.SłabościgminyTrzcieldotyczyłyprzedewszystkiminfrastruktu-rytechnicznej.Zsieciwodociągowejkorzystało58,8%mieszkańców,azsiecikanalizacyjnej – tylko 26%. Ponadto gmina charakteryzowała się dosyć słabąsamodzielnościąfinansową.Udział dochodówwłasnychwdochodachogółemwynosił40%,awciągurokugminapotrafiławypracowaćprzeciętnie1098złdo-chodówwłasnychwprzeliczeniunamieszkańca,czylioponad200złmniejniżśredniowpowiecie(1310zł)iponad325złmniejniżwwojewództwie(1423zł).Nieprowadziłateżznaczącychinwestycji,oczymświadczyśredniorocznawla-tach2006–2010wartośćwydatkówinwestycyjnychwprzeliczeniunamieszkań-ca:432zł.Niekorzystnasytuacjagminybyłapowodemodpływumieszkańców.Saldomigracjiwewnętrznychna1000osóbwynosiło:–5,6.Strategięmieszanązcechamistrategiidefensywnejrealizowałarównieżgmi-
naBledzew.Gminętęcechowałnajwiększyudziałbezrobotnychzarejestrowa-nychwogólnejliczbieludnościwwiekuprodukcyjnym(prawie15%w2010r.).Bezrobociebyłojednązprzyczynodpływuludnościztejgminy.Saldomigracjiwewnętrznychna1000mieszkańcówto–3,6osoby.Naproblemdużegobezro-bocianakładałysięteżsłabościwgospodarce.W2010r.liczbazarejestrowanychpodmiotówgospodarczychwprzeliczeniuna1000mieszkańcówwynosiłatutyl-ko65.Podtymwzględemgminazajmowałaostatniemiejscewpowiecie.Kolejnesłabościujawniłysięwobszarzeinfrastrukturytechnicznej.Występowałydys-proporcje w zakresie dostępu do sieci wodociągowo-kanalizacyjnej. Pomimobardzodobregopoziomurozwojusieciwodociągowej(korzystałozniejprawie93%ludności),tylko32%miałodostępdosiecikanalizacyjnej.Przyraczejnie-korzystnymukładzieuwarunkowańwewnętrznychgminieniesprzyjałyrównieżuwarunkowaniazewnętrze,którem.in.ujawniałysięwbrakudotacjizfunduszycelowychwokresiepięciulat(2006–2010).W gminie Międzyrzecz zarysował się kierunek rozwoju oparty na strate-
gii konserwatywnej. Mocną stroną była dobrze rozbudowana infrastrukturatechniczna.Z sieciwodociągowej korzystałow2010 r. prawie 93% ludności,a zkanalizacyjnej–84%.Gminaponosiła też znacznewydatkina inwestycjewprzeliczeniunamieszkańca–średniorocznie645złwlatach2006–2010.Byłotozwiązanezeznacznąjejsamodzielnościąfinansową.Udziałdochodówwła-snychwdochodachogółemwynosiłponad55%,coprzekładałosięśredniorocz-nie na kwotę 1454 złw przeliczeniu namieszkańca.Korzystna była równieżsytuacjawsferzedziałalnościgospodarczej.W2010r.liczbazarejestrowanychpodmiotówgospodarczychwprzeliczeniuna100mieszkańcówsięgnęłaponad123.Wtymzakresiegminazajmowałapierwszemiejscewpowiecieirównieżznaczenieprzekroczyłaśredniąwartośćdlawojewództwa.Pomimokorzystnychuwarunkowańwewnętrznychniewykorzystywaławpełnizewnętrznychszans,szczególnietychzwiązanychzpozyskiwaniemśrodkówfinansowychzbudżetupaństwa.Subwencjeogólne (516zł) idotacjezbudżetu (380zł)byłyponiżejprzeciętnejdlapowiatu.Zagrożeniemdlagminypozostawałteżodpływludności(saldomigracjiwewnętrznychwynosiło–0,7,azewnętrznych–0,6wprzelicze-niuna1000mieszkańców).
ROZPOZNANIETYPÓWSTRATEGIIROZWOJOWYCHGMIN… 109
Podsumowanie
Napodstawieprzeprowadzonychbadańempirycznychmożnastwierdzić,że:• ZaproponowanezintegrowanepodejściedoanalizySWOTopartenawykorzy-staniuwielokryterialnychmetodpodejmowaniadecyzji,tj.metodyanalitycz-negoprocesuhierarchicznego(AHP)orazmetodykonstrukcjisyntetycznychmiernikówrozwoju,umożliwiaocenęważnościkryteriówicechdotyczącychuwarunkowańwewnętrznych i zewnętrznych rozwojuorazpozwalanawy-znaczeniewspółrzędnych położenia jednostek administracyjnychwzględemtychuwarunkowańnapłaszczyźniewukładziewspółrzędnych.Jegokwadran-tyreprezentujączterytypystrategiirozwojowych:agresywną,konkurencyjną,konserwatywnąidefensywą.Ztegowzględuproponowanepodejściemaprze-wagęnadklasycznym,wktórymwiększąrolęodgrywająintuicjaiosobistepreferencjeautorówprzeprowadzającychanalizęSWOTwsposóbopisowy.
• Realizowaneprzezgminystrategiesąjeszczesłabowykształconeimająraczejcharaktermieszany, tylkozpewnymiatrybutamiwskazującyminakierunekrozwoju. Tendencję do wykształcenia się strategii agresywnej wykazywałazwłaszczagminaPszczew,wmniejszymzakresie–Skwierzyna,konkurencyj-nej–Przytoczna,konserwatywnej–Międzyrzecz,adefensywnej–BledzewiTrzciel.
• OszacowanenapodstawiemetodyAHPpriorytetyglobalnedotycząceuwa-runkowań wewnętrznych pokazują, że dla gmin powiatu międzyrzeckiegonajwiększywpływnaosiągnieciecelugłównego,jakimjestrozwójspołecz-no-gospodarczyjednostkiadministracyjnej,miałamodernizacjairozbudowainfrastrukturytechnicznejorazrynekpracy.Natomiastnajmniejszeznaczeniewedługradnychmiałokryteriumzwiązanezrozwojemrolnictwa.Zanajważ-niejszeuwarunkowaniawewnętrzne radniuznalicechyzwiązanez sytuacjądemograficzną, liczbą podmiotów gospodarczych oraz bezrobociem, a zamniejistotne–wydatkinaochronęśrodowiskaigospodarkękomunalnąorazsamodzielnośćfinansowągmin.Natomiastwramachuwarunkowańzewnętrz-nychjakonajważniejszezostałyuznanesubwencje,amniejistotne–migracje.
• Opracowanedotejporystrategiewojewództwsąbardzoróżnorodne,zwłaszczapodwzględemzastosowanejmetodologiiitrybuichopracowania(Gorzelak,Jałowiecki2001).GrzegorzGorzelakiBohdanJałowiecki(ibidem)wniosku-ją,„żeniezbędnejestuczynienieznaczącegopostępuwmetodologiitworzeniastrategiiregionalnych”.Zaproponowanepodejściewychodzizatemnaprzeciwtympostulatomdotyczącymujednoliceniametodologii i tworzenia strategiirozwojujednostekadministracyjnych.Mawymiarpraktycznyimożebyćwy-korzystaneprzezwładzejednostekadministracyjnychprzyustalaniuichpozy-cjistrategicznejiopracowaniuprogramówrozwoju.
ALEKSANDRAŁUCZAK,FELIKSWYSOCKI110
Literatura
Bank Danych Regionalnych,2010,GUS,www.stat.gov.pl/bdr_s/app/strona.indeks[do-stęp:październik–grudzień2011].
ChangH.H.,HuangW.C.,2006,„ApplicationofaquantificationSWOTanalyticalme-thod”,Mathematical and Computer Modelling,t.43,nr1/2.
ChudziakK.,2010,Rozpoznanie typów strategii rozwojowych gmin powiatu międzyrzec-kiego,Materiałźródłowy,Poznań:UniwersytetPrzyrodniczywPoznaniu.
GierszewskaG.,RomanowskaM.,2002, Analiza strategiczna przedsiębiorstwa (wyd.III,zmienione),Warszawa:WydawnictwoPWE.
GorzelakG.,JałowieckiB.,2001,„Strategierozwojuregionalnegowojewództw:próbaoceny”,Studia Regionalne i Lokalne,nr1.
HanrattyP.J.,JosephB.,1992,„Decisionmakinginchemicalengineeringandexpertsys-tems:Applicationoftheanalytichierarchyprocesstoreactorselection”,Computers & Chemical Engineering,t.16,nr9.
HarkerP.T.,VargasL.G.,1987,„Thetheoryofratioscaleestimation:Saaty’sAnalyticHierarchyProcess”, Management Science,t.33,nr11.
ŁuczakA.,WysockiF.,2005,Wykorzystanie metod taksonometrycznych i analityczne-go procesu hierarchicznego do programowania rozwoju obszarów wiejskich,Poznań:WydawnictwoARwPoznaniu.
ŁuczakA., Wysocki F., 2009, Wykorzystanie analitycznego procesu hierarchicznego w analizie SWOT jednostek administracyjnych,Taksonomia16,Klasyfikacjaianali-zadanych.Teoriaizastosowania,Wrocław:WydawnictwoAkademiiEkonomicznejweWrocławiu.
ŁuczakA.,WysockiF.,2010,„AnalizaSWOTjednostekadministracyjnychzwykorzy-staniemanalitycznegoprocesuhierarchicznego”,Wiadomości Statystyczne,nr3.
Przekrój budżetu Gminy Pszczew lata 2006–2010 (2010). Urząd Gminy Pszczew,http://www.bip.pszczew.pl/content.php?cms_id=1532||menu=p8[dostęp:01.12.2011].
SaatyT.L.,1980,The Analytic Hierarchy Process Planning. Priority Setting.NewYork–London:MacGraw-HillInternationalBookCompany.
UrządGminyPszczew,http://www.bip.pszczew.pl[dostęp:01.12.2011].WeihrichH.,1982,„TheTOWSmatrix–Atoolforsituationalanalysis”,Long Range
Planning,t.15,nr2.WysockiF.,2010,Metody taksonomiczne w rozpoznawaniu typów ekonomicznych rol-
nictwa i obszarów wiejskich. Poznań:WydawnictwoUniwersytetu PrzyrodniczegowPoznaniu.