Rozpad gospodarki światowej

1914-1945

Deglobalizacja

• Splot polityki, wojen i gospodarki• Dwie wojny światowe• Spowolnienie wzrostu światowego PKB• Załamanie się handlu światowego• Inflacja powojenna• Odejście od waluty złotej• Wielki Kryzys• ZSRR wyłącza się z gospodarki światowej• Nacjonalizm gospodarczy w Europie Środkowej i w

Ameryce Łacioskiej• Polityka gospodarcza Niemiec po 1933 r.

ŚREDNIOROCZNE TEMPO WZROSTU PKB

1870-1913 1913-1950

Świat 1,30 0,90

Europa zach. 1,32 0,76

USA, Au, Kan, NZel 1,48 0,89

Ameryka Łacińska 1,81 1,43

źródło: Maddison (2001)

I wojna światowa – przyczyny

Przyczyny są przedmiotem sporów

• Sprzeczności interesów mocarstw

• Ideologie nacjonalistyczne

• System sojuszy: miał zapobiec wojnie, zadziałał przeciwnie

I wojna – strategia, sztuka wojenna, przebieg

• Postęp techniczny a postęp w sztuce wojennej

• Przewaga „tarczy” nad „mieczem” prowadzi do wojny pozycyjnej zamiast manewrowej

• Wiąże to ogromne zasoby ludzkie i materialne na wszystkich frontach (głównie na zachodnim) nie prowadząc do wyraźnej przewagi którejś ze stron

• Wojna kooczy się z powodu wyczerpania społeczeostw, w Austrii, Niemczech, Rosji, na Węrzech - rewolucje

1914

Okopy nad Sommą, lipiec 1916

I wojna – mobilizacja zasobów

I wojna jest wojną materiałową, wymaga to przestawienia gospodarki, wprowadzenia „gospodarki wojennej” Najbardziej skrajny przykład – Niemcy.

Ogólnie – mimo zachowania prywatnego charakteru gospodarki, bezprecedensowy wzrost roli paostwa

Niemiecka gospodarka wojenna

Planowanie zapotrzebowania przez sztab generalny, podporządkowanie prywatnej gospodarki tym potrzebom. Warunki ograniczające: brak surowców, mężczyźni w wojsku, siła pociągowa (konie) dla armii

Metody: kartelizacja, kontrola gospodarki materiałowej, kontrola handlu zagr. (odejście od złota) racjonowanie i namiastki, pożyczki wewnętrzne.

Inne kraje postępują podobnie

Skutki polityczne – nowa mapa Europy

• Upadają 3 imperia (austriackie, osmaoskie, rosyjskie)

• Niemcy uznane za winowajcę – reparacje i ograniczenia polityczne

• W Rosji rewolucja, powstaje Rosja Radziecka (ZSRR)

• Powstają nowe paostwa: Finlandia, Łotowa, Litwa, Estonia, Polska, Czechosłowacja, Austria, Węgry, Jugosławia, (Turcja)

Skutki gospodarcze

• Zmiana pozycji USA – z dłużnika wierzycielem

• Wyniszczenie gospodarcze Europy

• Kwestia reparacji niemieckich

• Inflacja w Niemczech, Austrii, Polsce, Rosji

Europa 1914

Europa 1923

Skutki polityczne – nowe ruchy społeczne i nowe ustroje

• Kryzys liberalizmu i demokracji

• W Rosji bolszewicy wprowadzają ustrój komunistyczny

• We Włoszech ruch, a potem system faszystowski

• W Niemczech niesprawna demokracja Republiki Weimarskiej, potem narodowy socjalizm

• W Europie środkowej początki demokratyczne, potem systemy autorytarne (za wyjątkiem CS)

Wielki Kryzys

• Wielki Kryzys – 1929-1933

• Spory o przyczyny

• Ogólnoświatowe załamanie produkcji, zatrudnienia i handlu

• Polityka ochrony własnych gospodarek pogłębia kryzys

• Szczególnie ciężko przebiega w krajach surowcowych (Ameryka Łacioska, Europa środkowa)

• Wyjście z kryzysu bardzo powolne

• W USA ożywienie dopiero wraz z II wojną ś

Nacjonalizm gospodarczy

• Nacjonalizm gospodarczy: podporządkowywanie polityki gospodarczej interesom narodowym

• „Interes narodowy”: umacnianie spójności i tożsamości wspólnoty narodowej, podstaw gospodarczych (rolnictwa, przemysłu), przemysłów obronnych „nostryfikacja kapitału” (antysemityzm) …

• Narzędzia: ograniczenia wymienialności walukt, protekcjonizm, etatyzm

Etatyzm – przykład Polski

• Etatyzm – bezpośrednie zaangażowanie paostwa w gospodarkę, tworzenie przedsiębiorstw paostwiwych

• Budowa Gdyni

• Rozwój Centralnego Okręgu Przemysłowego

• Okoliczności i cele: słabośd kapitału prywatnego, obawy przed kapitałem zagranicznym, dążenie do rozładowania bezrobocia, zbrojenia

• Grupy interesu – administracja paostwowa, zatrudnieniu w sektorze paostwowym

• Etatyzm a autorytaryzm

Polityka gospodarcza III Rzeszy

• Idee: szczególne prawa i misja narodu niemieckiego i rasy aryjskiej, Grosswirtschaftsraum Europa

• Penetracja gospodarki przez paostwo: Fuehrerprinzip, upartyjnienie

• Zbrojenia, infrastruktura i polityka socjalna

• Kontrola dewiz i handlu zagranicznego

• Handel bilateralny z Europą pd. wsch.

Druga wojna światowa - przyczyny

• Przyczyny ideologiczne i polityczne

• Narodowy socjalizm, polityka kolejnych żądao Hitlera

• Słabośd krajów demokratycznych, polityka ustępstw

II wojna – strategia i sztuka wojenna, charakter wojny

• „Miecz” silniejszy niż „tarcza” wojna manewrowa, powietrzna, morska

• Niepowodzenie koncepcji Blitzkrieg

• „Totalny” charakter wojny – zaangażowana jest ludnośd cywilna; ludności cywilnej się nie oszczędza

II wojna - finansowanie

• Niemcy – wobec niepowodzenia Blitzkrieg, finansują poprzez rabunkową eksploatację krajów okupowanych. Problem ropy naftowej

• Wielka Brytania – pożyczki z USA

• ZSRR – własny wysiłek, lend-lease

• USA – uruchomienie niewykorzystanych rezerw, USA ostatecznie wychodzi z recesji i rozwija się

• Podobnie, boom w surowcowych krajach Ameryki Łacioskiej

II wojna – skutki bezpośrednie

• Europa 1945-6: głód, bezrobocie, displaced persons, problemy z zakwaterowaniem

• Umocnienie pozycji ZSRR

• Umocnienie pozycji USA

• Osłabienie Wielkiej Brytanii, początek kooca imperium

• Wielkie straty Europy kontynentalne (materialne i ludzkie), w tym Niemiec

• Dezintegracja gospodarcza Europy zachodniej, chaos pieniężny, upadek handlu

• Jak rozwiązad kwestię niemiecką?

Ilustracje

• German soldiers in a railway goods van on the way to the front in 1914. A message on the car spells out "Trip to Paris"; early in the war all sides expected the conflict to be a short one.

• Men of the 11th battalion The Cheshire Regiment,near La Boisselle July 1916

• Index of Jewish student of medicine at the Warsaw University with "Ghetto benches" (unpaired seats) seal

• A German autobahn in the 1930s• German propaganda poster in Polish language: "Let's do agricultural

work in Germany. Report immediately to your Vogt".• . Berlin in ruins after World War II (Potsdamer Platz, 1945).• Źfódło: Wikipedia