Rozdział III

Podstawy metodologiczne badań własnych

3.1.Wprowadzenie

Zmiany zachodzące w tempie życia oraz w podejściu do higieny ciała i ducha przyszłych matek, intensywne przemiany w życiu społecznym, chęć podwyższenia poziomu życia – oto pobieżne powody występowania u wielu nienarodzonych jeszcze dzieci zmian, które w przyszłości mogą zaowocować dziecięcym porażeniem mózgowym. Do najistotniejszych czynników mających wpływ na zdrowie nienarodzonych dzieci zaliczamy „wszystkie czynniki szkodliwe, które działają w okresie życia płodowego. […] 1. Zły stan zdrowia matki, […] serca, krwi, układu oddechowego, moczowego, nerwowego, pokarmowego oraz zagrożenia takie jak niezgodności grup krwi, czynnika Rh i inne.2. zakażenia wirusowe, bakteryjne i pasożytnicze […] .3. Energia promienista wpływająca ujemnie na rozwój różnych narządów […].4. Leki i substancje o działaniu toksycznym […].5. Stany niedoborowe […] :niedobór białkowy, witaminowy, składników mineralnych ora tlenu[…] .6. Wzrastające zatrucie naturalnego środowiska człowieka(powietrze, woda, gleba, żywność).7. Urazy psychiczne i mechaniczne […].” 1

Co jednak zrobić, gdy po porodzie okazuje się, że tak długo wyczekiwana istota jest chora? Gdzie szukać pomocy? Często rodzice bądź opiekunowie dzieci z tym schorzeniem nie są na to przygotowani, poszukują wsparcia i pomocy. Wówczas mogą liczyć na pomoc w postaci hipoterapii. Jest ona „rozumiana jako ogół zabiegów terapeutycznych realizowanych we współpracy z koniem.”2

Celem mojej pracy licencjackiej jest opracowanie kompendium wiedzy na temat Hipoterapii oraz Dziecięcego Porażenia Mózgowego. Przedmiotem badań w pracy jest osoba niepełnoletnia oraz osoba dorosła. Są to osoby, które udzielą mi odpowiedzi na pytania umieszczone w wywiadzie.

1 Borkowska M., ABC Rehabilitacji dzieci – mózgowe porażenie dziecięce.Warszawa 1989, Wyd. Pelikan, s.6-7.2 Strumińska A., Psychopedagogiczne aspekty hipoterapii dzieci i młodzieży niepełnosprawnych intelektualnie.

Warszawa 2003, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, s.10.

3.2. Cel badań

„Badanie naukowe jest wieloetapowym procesem zróżnicowanych działań mających zapewnić obiektywne, dokładne i wyczerpujące poznanie obranego wycinka rzeczywistości. Wynikiem badania naukowego jest określony obraz badanej rzeczywistości. Obraz ten ma być wiernym, adekwatnym odzwierciedleniem obiektywnie istniejących, niezależnych od podmiotu poznającego rzeczy i zdarzenia. Warunkiem uzyskania takiego obrazu świata jest przestrzeganie rygorów metodologicznych badania naukowego we wszystkich etapach badania” 3 jak podaje Władysław Zaczyński.

Według W. Okonia „przedmiotem badań pedagogicznych jest przede wszystkim świadoma działalność pedagogiczna, a więc procesy wychowania i nauczania, samowychowania i uczenia się, ich cele, treści, przebieg, metody, środki i organizacja”.4

Natomiast według A. W. Maszke „badanie oznacza pewien rodzaj działania podejmowany z myślą o wyjaśnieniu przyczyn jakiegoś stanu rzeczy czy procesu, dokonania jego oceny czy udzielenia odpowiedzi na interesujące pytania.”5

Z kolei T. Pilch twierdzi, iż „cel badań to poznanie, umożliwiające skuteczne działanie. Dokładne sprecyzowanie celów pomaga w stworzeniu koncepcji pracy, ustaleniu etapów, zakresu oraz doborze metod i narzędzi badawczych.” 6

Celem badań w mojej pracy jest przedstawienie roli hipoterapii w pracy z dziećmi z mózgowym porażeniem dziecięcym.

3.3. Główny problem badawczy i problemy szczegółowe.

Problem badawczy polega na precyzyjnym rozbiciu tematu na pytania i problemy.

Według M. Łobockiego „mówiąc o problemach badawczych ma się na myśli każde pytanie, jakie może postawić sobie człowiek. Problemy badawcze są to pytania, na które szukamy odpowiedzi na drodze badań naukowych.”7

S. Nowak uważa, że „problem badawczy to tyle, co pewne pytanie lub zespół pytań, na które odpowiedzi ma dostarczyć badanie.”8

Natomiast T. Pilch uważa, że „problem badawczy to pytanie o naturę badanego

3 Zaczyński W. Praca badawcza nauczyciela. Warszawa 1976, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, s.23.4 Okoń W. Ogólna charakterystyka badań pedagogicznych w Polsce .Ruch Pedagogiczny, t.2 Warszawa 1964. s. 43.5 Maszke A. W. Metodologiczne podstawy badań pedagogicznych. Rzeszów 2004, s.136 Pilch T., Bauman T., zasady badań pedagogicznych. Warszawa 2001, s.9.7 Łobocki M. Metody badań pedagogicznych. Warszawa 1987, s.118 za: M. Łobocki, Wprowadzenie do metodologii badań pedagogicznych. Kraków 2003, s.109

zjawiska, o istotę związków między zdarzeniami lub istotami i cechami procesów, cechami zjawiska.” 9 Zdaniem J. Pietra „problemy badawcze są to pytania, na które szukamy odpowiedzi na drodze badań naukowych. Wysuwając je, zadajemy pytanie „przyrodzie” i „otoczeniu”, a nie osobie drugiej. Staramy się znaleźć odpowiedź na postawione przez nas pytanie poprzez własny wysiłek, nie zaś przez oczekiwanie odpowiedzi od innego człowieka.” 10

Główny problem badawczy jest to ogólne pytanie (problemowe), które w toku podjętych badań staramy się zweryfikować.

Problemy szczegółowe są to pytania, które w toku podjętych badań mamy zweryfikować ( potwierdzić lub odrzucić jako błędne).

W podjętym przeze mnie badaniu główny problem badawczy brzmi następująco:

Czy hipoterapia jest skuteczną metoda rehabilitacji dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym?

W ramach sformułowanego przez mnie problemu głównego wyodrębniłam następujące szczegółowe problemy badawcze:

1. Czy hipoterapia jest znaną formą rehabilitacji?2. Czy dzieci z dziecięcym porażeniem mózgowym korzystają z pomocy hipoterapeutów?3. Czy hipoterapia jest łatwo dostępną metodą rehabilitacji w Polsce?4. Czy hipoterapia jest skuteczną formą rehabilitacji?5. Czy dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym chętnie korzystają z rehabilitacji w formie pracy z koniem.

3.4. Hipoteza główna i hipotezy szczegółowe

Według A.W. Maszke „Hipoteza jest pewnym przypuszczeniem lub stwierdzeniem naukowym, odnoszącym się do dających się zaobserwować faktów, zjawisk czy procesów, których prawdziwość lub fałszywość rozstrzygamy na podstawie prowadzonych badań empirycznych.” 11

Jak czytamy dalej ”Hipoteza główna powiązana powinna być zawsze z myślą przewodnią pracy i donosić się do sformułowanego problemu głównego. Jej poprawne postawienie jak i możliwość jej zweryfikowania ma podstawowe znaczenie dla wartości i podjętych badań. Natomiast hipotezy szczegółowe odnoszą się do problemów szczegółowych. Są dopełnieniem hipotezy głównej.” 12

M. Łobocki uważa, że „Hipoteza jest przypuszczalnym twierdzeniem dotyczącym

9 Pilch T., Bauman T., dz. cyt. , s.43.10 Pieter J., Ogólna metodologia pracy naukowej. Wrocław – Warszawa 1969, Wyd. PWN, s. 67.11 Maszke A. W., Metodologiczne podstawy badań pedagogicznych. Rzeszów 2004, s.5312 Tamże, s.55 i n.

relacji między dwiema lub więcej zmiennymi.” 13

Zdaniem T. Pilcha „Hipotezą nazywa się wszelkie twierdzenia częściowo tylko uzasadnione, przeto także wszelki domysł, za pomocą którego tłumaczymy dane faktyczne, a więc też i domysł w postaci uogólnienia, osiągniętego (…) na podstawie danych wyjściowych.” 14

Biorąc pod uwagę powyższe ustalenia przyjęłam następującą hipotezę główną:

Hipoterapia jest najskuteczniejszą metodą rehabilitacji dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym.

Względem pytań szczegółowych wyodrębnionych przeze mnie w procesie badawczym przyjmuję następujące hipotezy szczegółowe:

1. Hipoterapia jest znaną formą rehabilitacji.2. Dzieci z dziecięcym porażeniem mózgowym korzystają z pomocy hipoterapeutów.3. Hipoterapia jest łatwo dostępną metodą rehabilitacji w Polsce.4. Hipoterapia jest skuteczną formą rehabilitacji.5. Dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym chętnie korzystają z rehabilitacji w formie pracy z koniem.

3.5. Metody i techniki stosowane w pracy

W pedagogice spotkamy wiele określeń metod, technik i narzędzi badawczych.

Przykładowo według R. Wroczyńskiego i T. Pilcha „istnieje tendencja do pojmowania metody badań jako zespołu teoretycznie uzasadnionych zabiegów koncepcyjnych i instrumentalnych obejmujących najogólniej całość postępowania badawczego, zmierzającego do rozwiązania określonego problemu naukowego.” 15

Zdaniem S. Nowaka „metoda badawcza oznaczać będzie raz wężej, raz szerzej pojęte, raz koncentrujące się jedynie na najogólniejszych zarysach, a czasem określone, co do drugorzędnych nawet szczegółów powtarzalne procedury i zespoły procedur służących do rozwiązywania problemów o różnym stopniu ogólności.”16

W swoim badaniach posługuje się pojęciami „metoda”, „technika” i „ narzędzie badawcze” w sposób zgodny z definicją i klasyfikacją T. Pilcha17, która bliska jest pojęciom rozumianym przez A. Kamińskiego. Według niego (A. Kamińskiego) metoda jest zespołem 13 Łobocki M., Wprowadzenie do metodologii badań pedagogicznych. Kraków 2003, s.133.14 Pilch T., Bauman T., Zasady badań pedagogicznych. Warszawa 2001, s.46.15 Wroczyński R. i Pilch T., Metodologia pedagogiki społecznej. Wrocław 1974, Wyd. Ossolineum, s.65.16 Nowak S., Metodologia badań socjologicznych. Warszawa 1970. Wyd. PWN, s. 238.17 Pilch T., Zasady badań pedagogicznych. Warszawa 1995. Wydawnictwo Akademickie ŻAK, s.41.

czynności i zabiegów zmierzających do poznania określonego przedmiotu. Jest to pewnego rodzaju charakter działania, jaki podejmujemy dla zdobycia interesujących nas danych. Technika zaś jest określoną czynnością służącą do uzyskania pożądanych danych. Jest pojedynczą procedurą, polegającą na wykonaniu określonej czynności badawczej.

T. Pilch uważa, iż metoda badań to „ zespół teoretycznie uzasadnionych zabiegów koncepcyjnych i instrumentalnych obejmujących najogólniej całość postępowania badacza, zmierzającego do rozwiązania określonego problemu naukowego.” 18

Technika badań określa zaś jako „czynności praktyczne, regulowane starannie wypracowanymi dyrektywami, pozwalającymi na uzyskanie optymalnie sprawdzalnych informacji, opinii, faktów.” 19

Metody i techniki badawcze wg Tadeusza Pilcha

Tab. 1

METODY TECHNIKI NARZĘDZIA

1. Eksperyment pedagogiczny

2. Monografia pedagogiczna

3. Metoda indywidualnych przypadków

4. Metoda sondażu diagnostycznego

1. Obserwacja

2. Analiza treści

3. Techniki projekcyjne

4. badanie dokumentów

5. Ankieta

6. Wywiad

1. Kwestionariusz wywiadu

2. Kwestionariusz ankiety

3. Narzędzia socjometrii

4. Narzędzia obserwacji

5. Skale

Techniki badań są czynnościami określonymi przez dobór odpowiedniej metody i przez nią są uwarunkowane. Aby zrealizować zamierzone badania posługujemy się skonkretyzowanymi technikami badawczymi. SA one podporządkowane metodom i pełnią rolę służebną względem nich. 18 Pilch T., Bauman T., Zasady badań pedagogicznych. Warszawa 2001, s.71.19 Tamże, s.71.

Metodą badawczą w mojej pracy jest metoda indywidualnych przypadków, która w ujęciu Tadeusza Pilcha „ jest sposobem badań polegającym na analizie jednostkowych losów ludzkich uwikłanych w określone sytuacje wychowawcze, lub na analizie konkretnych zjawisk natury wychowawczej poprzez pryzmat jednostkowych biografii ludzkich z nastawieniem na opracowanie diagnozy przypadku lub zjawiska w celu podjęcia działań terapeutycznych.” 20

Idealnym zainteresowaniem dla tej metody mogą być problemy dotyczące np. trudności dydaktycznych i wychowawczych, rodzinna sytuacja dziecka, adaptacja społeczna dzieci niepełnosprawnych umysłowo, w tym na piedestale z dziećmi z dziecięcym porażeniem mózgowym.

Metoda ta w badaniach posługuje się dość nielicznymi technikami badawczymi. Najbardziej wyczerpującą techniką może być tutaj wywiad, który doskonale uzupełnia obserwacja i analiza dokumentów osobistych.

Techniką wykorzystaną w tej pracy jest wywiad. Zdaniem Tadeusza Pilcha „wywiad jest rozmowa badającego z respondentem lub respondentami według opracowanych wcześniej dyspozycji luz w oparciu o specjalny kwestionariusz.” 21

3.6. Charakterystyka narzędzi badawczych

Zdaniem Tadeusza Pilcha narzędzie badawcze jest „przedmiotem służącym do realizacji wybranej techniki badań.” 22

Według M. Łobockiego narzędzia badawcze są to odpowiednie sposoby umożliwiające rozwiązanie problemów badawczych czy weryfikowanie przyjętych hipotez.” 23

W mojej pracy za narzędzie badawcze przyjęłam kwestionariusz wywiadu. Wywiad składa się z listy pytań do matki dziewczynki chorej na dziecięce porażenie mózgowe – Karoliny Kosińskiej. Kwestionariusz składa się z metryczki oraz 23 pytań poświęconych osobie Karoliny Kosińskiej oraz przebiegu jej rehabilitacji. Większość pytań jest zamknięta, opatrzona kafeterią zamkniętą lub półotwartą. W kwestionariuszu zawarłam także pytania otwarte. Odpowiedzi udziela osoba dorosła, Pani Małgorzata Bielak. Kwestionariusz wywiadu umieszczony jest w Aneksie.

3.7. Charakterystyka populacji badawczej

20 Tamże, s.78. 21 Pilch T., Bauman T., Zasady badań pedagogicznych. Warszawa 1995, Wydawnictwo ŻAK, s. 56.22 Pilch T., Bauman T., dz. cyt., s.7123 Łobocki M., Metody i techniki badań pedagogicznych. Kraków 2009, s.39

Populacją badawczą w mojej pracy jest osoba niepełnoletnia, poniżej 18 roku życia. Jest to 13-letnia dziewczynka, obecnie ucząca się w szkole podstawowej, tok nauczania indywidualny.24Jak mówi Pani Małgosia - matka Karolinki: (…)Troska o dziecko jest pierwszym i podstawowym sprawdzianem stosunku człowieka do człowieka(…).25

Karolinka Kosińska urodziła się 30 czerwca 1996r. Dziewczynka od urodzenia cierpi na dziecięce porażenie mózgowe i złożone wady rozwojowe mózgu – holoprosencefalia z towarzyszącą pachygyrią. Porusza się za pomocą wózka, nie mówi, ale za to jest dziewczynką bardzo rezolutną ,wszystko rozumie, jest pogodna(…).26

3.8. Charakterystyka terenu badań

Wywiad odbył się w maju 2010r w Bystrzycy Kłodzkiej. Badania przeprowadziłam w najbliższym otoczeniu dziewczynki z mózgowym porażeniem dziecięcym. Kwestionariusz wywiadu wypełniony był w mieszkaniu Karolinki Kosińskiej, przez jej mamę - Panią Małgorzatę Bielak.

24 http://karolinakosinska2.blog.onet.pl/25 Tamże 26 Tamże