Rola stresu w patogenezie Rola stresu w patogenezie reumatoidalnego reumatoidalnego zapalenia stawówzapalenia stawów

Anna Jędryka – Góral

Instytut Reumatologii

Warszawa

STRESSTRES

choroba

ostry

eksperyment

praca zawodowa

psychologiazły

zwierzę

przewlekły

Life stress

fizjologia

dobryczłowiek

STRES

Stres Stres ostryostry

Stres przewlekłyStres przewlekły (?) (?)

Stres przewlekły Stres przewlekły

Parlament Europejski ws. stresu …

Wspólnotowa strategia na rzecz bhp na lata 2007-2012 Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 15 stycznia 2008 r.

Parlament Europejski …

18. zwraca uwagę na udowodniony naukowo związek pomiędzy wzrostem poziomu stresu w miejscu pracy a wynikającymi z niego chorobami, szczególnie w zakresie chorób przewlekłych, chorób serca i układu krążenia oraz chorób układu mięśniowo-szkieletowego

O czymO czym bedziemy bedziemy mówić?mówić?

Pojęcie stresu – wczoraj i dziśPojęcie stresu – wczoraj i dziś Stres psychologicznyStres psychologiczny Stres w chorobach Stres w chorobach

reumatycznychreumatycznych Stres chorego na r.z.s.Stres chorego na r.z.s. Coping – Coping – radzenie sobie ze radzenie sobie ze

stresemstresem Zarządzanie stresem - Zarządzanie stresem -

przykładyprzykłady

Próby klasyfikacji Próby klasyfikacji stresu stresu

M. M. Widerszal-Bazyl (2002Widerszal-Bazyl (2002)

Stres jako Stres jako bodziecbodziec

Stres jako Stres jako reakcjareakcja

Stres jako rStres jako relacjelacja a mmiięędzy dzy jednostką jednostką

a otoczeniem a otoczeniem

„„niespecyficzną reakcję niespecyficzną reakcję organizmu na wszelkie organizmu na wszelkie niedomaganianiedomagania””

Hans Hans SelyeSelye(1974)(1974)

Stres psychologiczny Stres psychologiczny S. Lazarus, S. Folkman S. Lazarus, S. Folkman (1984)(1984)

„ … „ … jest szczególną relacją miedzy jest szczególną relacją miedzy osobą a środowiskiem, osobą a środowiskiem,

którą osoba ocenia jako którą osoba ocenia jako nadwyrężającą jej zasobynadwyrężającą jej zasoby

i zagrażającą jej dobrostanowi”i zagrażającą jej dobrostanowi”

Stres psychologiczny – Stres psychologiczny – fizjologiafizjologia

Stres psychologiczny (kora mózgowa)Stres psychologiczny (kora mózgowa)

Podwzgórze/ układ limbicznyPodwzgórze/ układ limbiczny

Odpowiedź na stres = uwolnienie w Odpowiedź na stres = uwolnienie w cun i oun neurotransmiterów cun i oun neurotransmiterów (norepinefryna) i hormonów (kortyzol)(norepinefryna) i hormonów (kortyzol)

Immunoregulacja, percepcja bóluImmunoregulacja, percepcja bólu

Emocjonalizacja Emocjonalizacja stresu: eustress? stresu: eustress?

distress?distress?

Stres psychologiczny w Stres psychologiczny w chorobach reumatycznych chorobach reumatycznych R.H. Straub, M. R.H. Straub, M. Cutolo (2006) Cutolo (2006)

Czynniki decydujące o wpływie stresu p. Czynniki decydujące o wpływie stresu p. na przebieg ch. r.:na przebieg ch. r.:

CzasCzas IntensywnośćIntensywność Układ odpowiedzi na stresUkład odpowiedzi na stres CopingCoping Rodzaj stresuRodzaj stresu

Następstwa i koszty Następstwa i koszty r.z.s.r.z.s.

Biologiczne skutki Biologiczne skutki choroby:choroby:

bólból sztywnośćsztywność zmęczeniezmęczenie deformacja deformacja niepełnosprawność niepełnosprawność

fizycznafizyczna

Koszty:Koszty: ekonomiczne ekonomiczne Koszty Koszty

(psycho)(psycho)społeczne: społeczne:

jjakość życia akość życia

chorego, jego rodziny i chorego, jego rodziny i przyjaciółprzyjaciół

Psychospołeczny wymiar Psychospołeczny wymiar r.z.s.r.z.s.

bólból

++

niepełnosprawność niepełnosprawność

+ +

zależność od innych osób zależność od innych osób

= =

stres psychologicznystres psychologiczny

Stresory Stresory chorego nchorego naa r.z.s.r.z.s.

Związane z chorobąZwiązane z chorobą bólból ograniczenie ograniczenie

funkcjonalnefunkcjonalne zależność od innych osóbzależność od innych osób deformacje deformacje nieprzewidywalnośc nieprzewidywalnośc

chorobychoroby depresjadepresja niepokójniepokój

Nie zwiazane z chorobą Nie zwiazane z chorobą osobowośćosobowość ważne wydarzenia ważne wydarzenia

życioweżyciowe codzienne kłopotycodzienne kłopoty utrata zarobkówutrata zarobków

Stres psychologiczny w Stres psychologiczny w chorobach reumatycznych – c.d.chorobach reumatycznych – c.d.

Stres psychologiczny (kora mózgowa)Stres psychologiczny (kora mózgowa)

Podwzgórze/ układ limbicznyPodwzgórze/ układ limbiczny

Odpowiedź na stres = uwolnienie w Odpowiedź na stres = uwolnienie w cun i oun neurotransmiterów cun i oun neurotransmiterów (norepinefryna) i hormonów (kortyzol)(norepinefryna) i hormonów (kortyzol)

Immunoregulacja, percepcja bóluImmunoregulacja, percepcja bólu

Stres psychologiczny w Stres psychologiczny w r.z.s.r.z.s. R.H. Straub, M. R.H. Straub, M. Cutolo (2006) Cutolo (2006)

Przewlekły Przewlekły distressdistress w r.z.s. powoduje: w r.z.s. powoduje:

1.1. upośledzenie osi HPAupośledzenie osi HPA

zmiana w odpowiedzi na stres izmiana w odpowiedzi na stres i

uwalnianiuwalnianiaa kortyzolu kortyzolu

Stres psychologiczny w r.z.s. – Stres psychologiczny w r.z.s. – c.d.c.d.

2.2. liczby receptorów beta andrenergicznych na liczby receptorów beta andrenergicznych na

powierzchni komórek powierzchni komórek immunologicznychimmunologicznych

czynnościowy receptorów alfaczynnościowy receptorów alfa aandrenergicznych na powierzchni komórek ndrenergicznych na powierzchni komórek immunologicznychimmunologicznych

produkcji IL - 6produkcji IL - 6

Stres psychologiczny w r.z.s. – Stres psychologiczny w r.z.s. – c.d.c.d.

3. 3. shiftshift adrenergiczny beta alfa adrenergiczny beta alfa

norepinefryna norepinefryna immunosupresyjny wpływ na immunosupresyjny wpływ na makrofagi, neutrofile i komórki makrofagi, neutrofile i komórki NKNK

Stres psychologiczny w r.z.s. – Stres psychologiczny w r.z.s. – c.d.c.d.

4. 4. centralne „uczulenie” dróg centralne „uczulenie” dróg

przewodzenia bólu przewodzenia bólu

percepcji bólupercepcji bólu

Stres psychologiczny w Stres psychologiczny w r.z.s. r.z.s. a immunoregulacja a immunoregulacja M.C. Davis et.al. (2008) M.C. Davis et.al. (2008) , , A.H. Miller (2008)A.H. Miller (2008)W sytuacji przewlekłego stresuW sytuacji przewlekłego stresu::

mnniejszmnniejszaa wrażliwoś wrażliwość ć komórek komórek immunologicznych na sterydy jest immunologicznych na sterydy jest następstwemnastępstwem zmian czynnościowych zmian czynnościowych receptora receptora dla glikokortykosterydów dla glikokortykosterydów (GR) (GR)

Coping – Coping – radzenie sobie radzenie sobie ze stresem ze stresem R. Lazarus, S. R. Lazarus, S.

Folkman (1984)Folkman (1984)„ „ Coping Coping – to wszelkie, zarówno – to wszelkie, zarówno

poznawcze jak i behavioralne akty poznawcze jak i behavioralne akty działania człowieka, działania człowieka,

mające na celu redukcjmające na celu redukcjęę, ujarzmienie lub , ujarzmienie lub tolerowanie określonych zewnętrznych tolerowanie określonych zewnętrznych lub wewnętrznych wymagań lub wewnętrznych wymagań

ocenianych przez jednostkę jako ocenianych przez jednostkę jako obciążające, lub przekraczające jej obciążające, lub przekraczające jej zasoby”zasoby”

Formy i rodzaje Formy i rodzaje copingucopingu skoncentrowany na emocjachskoncentrowany na emocjach skoncentrowany skoncentrowany na problemiena problemie

biernybierny czynnyczynny

habitualny habitualny aktualnyaktualny

Style (sposoby) radzenia Style (sposoby) radzenia sobie ze stresemsobie ze stresem S. Lazarus, S. S. Lazarus, S.

Folkman (1984)Folkman (1984) dystansowanie siędystansowanie się konfrontacjakonfrontacja planowe rozwiązywanie problemuplanowe rozwiązywanie problemu pozytywne przewartościowaniepozytywne przewartościowanie samokontrolasamokontrola przyjmowanie odpowiedzialnościprzyjmowanie odpowiedzialności poszukiwanie wsparcia społecznegoposzukiwanie wsparcia społecznego ucieczka – unikanieucieczka – unikanie

Emotional regulation predicts change of Emotional regulation predicts change of perceived health in patients with RA.perceived health in patients with RA. H.H. von Middendorp et al.. Ann Rheum Dis von Middendorp et al.. Ann Rheum Dis 2005;64:1071-10742005;64:1071-1074

Zorientowanie na emocjeZorientowanie na emocje - - wartościowanie wartościowanie emocji i ich stała obecność w życiu codziennym łącznie emocji i ich stała obecność w życiu codziennym łącznie z wpływem na podejmowane decyzje:z wpływem na podejmowane decyzje:

dobrego nastrójudobrego nastróju

Niejasność emocji Niejasność emocji – – nieniezdolność rozpoznawania, zdolność rozpoznawania, nazwania i wyrażania emocji + wieloznaczność emocji:nazwania i wyrażania emocji + wieloznaczność emocji:

aktywność chorobyaktywność choroby (subiektywna (subiektywna

ocena)ocena)

Activity loss and the onset of depressive Activity loss and the onset of depressive symptoms.symptoms. P.P. Katz and E.H.Yelin. Arthritis Rhuem P.P. Katz and E.H.Yelin. Arthritis Rhuem 2001;44:1194-12022001;44:1194-1202

predyktory depresji:predyktory depresji:

mniejsze możliwości mniejsze możliwości udziału w udziału w zajęciach rekreacyjnych, zajęciach rekreacyjnych, oraz oraz

mniejszy mniejszy udział w życiu społecznym udział w życiu społecznym

powodują rozwój powodują rozwój objawów objawów depresjidepresji

Health status, cognitive coping and Health status, cognitive coping and depressive symptoms: testing for a depressive symptoms: testing for a mediator effect. mediator effect. M.P. Martens et al. J Rheumatol M.P. Martens et al. J Rheumatol 2005;32:1584-15882005;32:1584-1588

Interwencja psychologicznaInterwencja psychologiczna w chorych na w chorych na r.z.s.r.z.s. (w tym wypadku kontrola bólu (w tym wypadku kontrola bólu połączona z nauką racjonalnego połączona z nauką racjonalnego myślenia) jest najbardziej skutecznamyślenia) jest najbardziej skuteczna po po zastosowaniu leczenia zastosowaniu leczenia antydepresyjnegoantydepresyjnego i złagodzeniu i złagodzeniu objawów depresji do średniego poziomuobjawów depresji do średniego poziomu

Effects of stress management on pain Effects of stress management on pain behavior in RA. behavior in RA. D. Multon et al. Arthritis Care Res; D. Multon et al. Arthritis Care Res; 2001;45:122-1282001;45:122-128

Program SM:Program SM:• dwie grupy chorych na r.z.s.: dwie grupy chorych na r.z.s.:

SM (+) i SM (-)SM (+) i SM (-)• 3 trenerów3 trenerów• własny skrypt + program własny skrypt + program

komputerowykomputerowy• trening relaksacyjny + trening relaksacyjny +

nauczanie technik nauczanie technik świadomego zachowania w świadomego zachowania w chorobie chorobie

• 10 indywidualnych spotkań / 1 10 indywidualnych spotkań / 1 x w tygx w tyg

• identyfikacja stresorówidentyfikacja stresorów• rozwój technik copingu celem rozwój technik copingu celem

przezwyciężenia codziennych przezwyciężenia codziennych trudności organizacyjnych i trudności organizacyjnych i emocjonalnychemocjonalnych

• walka z bólemwalka z bólem• określenie aktualnego celu w określenie aktualnego celu w

życiużyciu• adaptacja do zmian w stylu adaptacja do zmian w stylu

życiażycia• wzmacnianie samoocenywzmacnianie samooceny• wzmacnianie więzi wzmacnianie więzi

społecznychspołecznych

Czy stres Czy stres można można

polubić ?polubić ?

Z cytatów ludzi Z cytatów ludzi wielkich ...wielkich ...

“ “ Rzeczy są takie, jakimi czyni je Rzeczy są takie, jakimi czyni je Twoja opinia, a ta opinia mieszka Twoja opinia, a ta opinia mieszka w Tobie. Możesz jw Tobie. Możesz jąą odmienić, … a odmienić, … a wówczas … wszystko się uciszy: wówczas … wszystko się uciszy: morze spokojne, niebo morze spokojne, niebo bezchmurne”bezchmurne”

Marek AureliuszMarek Aureliusz (121- (121-180)180)

Z cytatów ludzi Z cytatów ludzi wielkich ...wielkich ...

“ “ Całkowita wolność od stresu to Całkowita wolność od stresu to śmierć, gdyż stres obecny jest w śmierć, gdyż stres obecny jest w każdym ludzkim działaniu”każdym ludzkim działaniu”

Hans Selye Hans Selye (1907–1982)(1907–1982)

Z cytatów ludzi Z cytatów ludzi wielkich ...wielkich ...

„„Ja nie mam nic, Ty nie masz nic, razem nie mamy Ja nie mam nic, Ty nie masz nic, razem nie mamy niczego… to w sam raz tyle by założyć wielką niczego… to w sam raz tyle by założyć wielką fabrykę”fabrykę”

Dziękuję za uwagęDziękuję za uwagę