ROLA I ZADANIA ASYSTENTÓW RODZINY -...

ROLA I ZADANIA ASYSTENTÓW RODZINY

ORAZ POSTULATY ZMIAN

W USTAWIE O WSPIERANIU RODZINY

I SYSTEMIE PIECZY ZASTĘPCZEJ

Polski Instytut Mediacji i Integracji Społecznej

opracowanie

dr hab. Izabela Krasiejko

Częstochowa, październik 2015

Polski Instytut Mediacji i Integracji Społecznej, Al. Najświętszej Maryi Panny 24, 42-202 Częstochowa Biuro: Al. Wojska Polskiego 124 lok. 3, 42-207 Częstochowa, tel. 34 34 30 038, faks: 34 387 12 39, e-mail: [email protected]

Stro

na2

Spis treści

Wprowadzenie ............................................................................................................................ 3

1. Różne rozumienie roli asystenta rodziny: wyręczanie – wspieranie – wymuszanie .......... 4

2. Postulaty zmian w ustawie o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej w obszarze

asystentury rodziny .................................................................................................................. 10

Podsumowanie ......................................................................................................................... 16


Stro

na3

Wprowadzenie

W dniach 23-25 września 2015 roku w Warszawie odbył się IV Ogólnopolski Zlot

Asystentów Rodziny, w którym uczestniczyło około 200 osób, w tym 170 asystentów rodziny

z wszystkich województw naszego kraju, kadra kierownicza ośrodków pomocy społecznej i

organizacji pozarządowych, pracownicy naukowi oraz reprezentant Departamentu Polityki

Rodzinnej Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej i przedstawiciel Komisji Polityki

Społecznej i Rodziny Sejmu RP. Asystenci rodziny reprezentowali zarówno środowisko

wielkomiejskie, jak i małomiasteczkowe oraz wiejskie, ośrodki pomocy społecznej i inne

samorządowe placówki wsparcia rodziny oraz organizacje pozarządowe. Organizatorami

spotkania był Polski Instytut Mediacji i Integracji Społecznej oraz Urząd Miasta st.

Warszawa. W czasie Zlotu odbyła się debata dotycząca stanu i kierunków rozwoju

asystentury rodziny w Polsce. Asystenci rodziny, którzy nie mogli wziąć udziału w Zlocie a

chcieli zabrać głos wypowiedzieli się poprzez wypełnienie kwestionariusza ankiety. W

badaniu sondażowym wzięło udział 97 osób. Wnioski z tych badań są zawarte w niniejszym

raporcie.

W tymże opracowaniu uwzględniono również wypowiedzi asystentów rodziny i

kuratorów sądowych, obecnych na Małopolskim Kongresie Dziecka i Rodziny, który odbył

się 2 października 2015 roku w Chrzanowie a został zorganizowany przez Krakowskie

Stowarzyszenie Kuratorów Sądowych i wzięło w nim udział 150 osób, w tym Minister

Sprawiedliwości, Rzecznik Praw Dziecka, Pełnomocnik Ministra Sprawiedliwości ds.

Konstytucyjnych Praw Rodziny, pracownicy naukowi, władze samorządowe, asystenci

rodziny, kuratorzy sądowi, koordynatorzy rodzinnej pieczy zastępczej, sędziowie rodzinni.

Ponadto wykorzystano wnioski z badań naukowych, dotyczących procesu kształtowania

się asystentury rodziny w Polsce1, prowadzonych w latach 2012-2015 metodologią badań

jakościowych.

W sumie w badaniu uczestniczyło ok. 350 asystentów (ok. 10% wszystkich asystentów

rodziny w Polsce).

W czasie ww. debat sformułowano postulaty dotyczące zmian w Ustawie z dnia 9

czerwca 2011 roku o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej.

I. Krasiejko, Zawód asystenta rodziny w procesie profesjonalizacji, Wyd. Edukacyjne „Akapit” , Toruń 2013, I. Krasiejko, T. Świtek, Między wsparciem a kontrolą – różne rozumienie roli asystenta rodziny, w druku jako rozdział w monografii, I. Krasiejko, Asystenci rodziny zatrudnieni na umowę zlecenia jako prekariusze, „Polityka Społeczna”, artykuł naukowy zgłoszony do druku.


Stro

na4

1. Różne rozumienie roli asystenta rodziny: wyręczanie –

wspieranie – wymuszanie

Asystent rodziny realizuje pracę socjalno-wychowawczą z elementami terapii w środowisku

zamieszkania rodziny i w miejscu przez nią wskazanym. Głównym jego działaniem powinna być

pedagogizacja oraz wspieranie informacyjne, emocjonalne, instrumentalne, czasem rzeczowe rodziny

w różnych czynnościach dnia codziennego. Główną formą jego pracy winno być towarzyszenie

(asystowanie). Asystowanie w odróżnieniu od dyrektywnego przydzielania zadań lub wyręczania

polega na obecności, towarzyszeniu w czymś, uczestniczeniu, służeniu wsparciem.2

Warunkiem koniecznym realizacji asystentury rodziny jest zmiana charakteru pracy

przedstawiciela służb społecznych z arbitralnego i „urzędniczego” na służebny, towarzyszący i

partnerski3.

Schemat nr 1: Działania asystenta rodziny wynikające z jego unikalnej roli w systemie pomocy rodzinie

– teoria i praktyka.

Oprac. Izabela Krasiejko

2 I. Krasiejko, Metodyka działania asystenta rodziny, Wyd. Naukowe Śląsk, Katowice 2012, I. Krasiejko, Zawód

asystenta rodziny w procesie profesjonalizacji, Wyd. Edukacyjne „Akapit” , Toruń 2013. 3 Por. por. M. Liciński, Asysta rodzinna, www.przeciw-ubostwu.brpo.gov.pl [dostęp 31.08.2011].

wsparcie informacyjne, emocjonalne, instrumentalne

towarzyszenie w sytuacjach dnia codziennego,

w poszukiwaniu rozwiązań sytuacji trudnych, wyciaganiu wniosków z porażek, w czasie wizyt do instytucji

pedagogizacja rodziców, w tym

modelowanie i trening umiejętności opiekunczo-wychowawczych

praca socjalna, wsparcie rzeczowe

monitorowanie

kontrolowanie

dzałania

zaradcze

http://www.przeciw-ubostwu.brpo.gov.pl/


Stro

na5

Do zadań a zarazem działań asystenta rodziny należy informowanie i wsparcie psychologiczne,

natomiast interwencja w wyjątkowych wypadkach i monitorowanie w ograniczonym zakresie4.

Interwencja prowadzona przez asystenta rodziny powinna ograniczyć się do działań zaradczych w

przypadku zastania w miejscu zamieszkania rodziny sytuacji zagrażających bezpieczeństwu dzieci.

Jeśli zaś na posiedzeniu, czy w osobistej rozmowie padnie stwierdzenie, aby asystent rodziny

sprawdził poprzez niezapowiedzianą wizytę, czy rodzina nie nadużywa alkoholu powinien on

odmówić, wskazując, że do roli kontrolnej i interwencyjnej są powołane inne służby społeczne.

Asystent rodziny powinien pracować inaczej niż dotychczas istniejące służby społeczne pracujące z

rodziną. Jego unikalna metodyka pracy zwiera niedyrektywne metody motywowania do zmiany5. Aby

nie naruszać miru domowego, wizyty powinny być zapowiedziane.

Niestety z aktualnie prowadzonych badań6 wynika, że w praktyce nie występuje jedno

rozumienie roli, zadań i sposobów wykonywania pracy przez asystenta rodziny a całe kontinuum: od

wchodzenia w bliską, przyjacielską relację osobową i wypełnienia przez asystentów funkcji rodziny za

rodziców poprzez towarzyszenie członkom rodziny w rozwoju ich umiejętności rodzicielskich i

życiowych po dyrektywne narzucanie zadań i rozliczanie z nich oraz kontrolowanie. Od wyręczania

poprzez wspieranie do wymuszania.

To różne rozumienie roli przez asystentów rodziny i innych osób pracujących z rodziną czasami

wynika z ich osobistych przekonań, czasami zaś z tego, jakie rozumienie tej roli stworzył dany zakład

pracy, którym najczęściej jest ośrodek pomocy społecznej. Na tworzenie się nowej roli społecznej ma

bowiem wpływ nie tylko jej realizator (asystent rodziny), ale również partnerzy roli (władze rządowe i

samorządowe, kadra kierownicza ośrodka pomocy społecznej, przedstawiciele innych służb

społecznych od wielu lat pracujących z rodziną, członkowie rodziny), środowisko lokalne i jego

polityka społeczna oraz warunki pracy, a w wielu miejscach są one niezadawalające.

W wielu, choć nie we wszystkich, ośrodkach pomocy społecznej rozumienie roli asystenta

rodziny ma tendencje do podkreślania funkcji kontrolnych oraz interwencyjnych, przy jednoczesnym

instrumentalnym traktowaniu metod nawiązywania relacji ze środowiskiem w oparciu o budowanie

zaufania przez asystenta rodziny (por. schemat nr 2). Nie chodzi tutaj o oficjalny przekaz danej

placówki, zapisany w dokumentach, czy też programach pracy a o oczekiwania powstające w

relacjach osobistych pomiędzy przełożonymi, pracownikami socjalnymi, innymi specjalistami

pracującymi z rodziną a asystentami rodzin. Wiele razy istniała duża różnica pomiędzy oficjalnymi

deklaracjami placówki, a praktyką dnia codziennego. Oczekuje się od asystentów rodziny, że będą

odwiedzać (nachodzić) rodziny bez zapowiedzi, również wieczorem i w weekendy. Tam, gdzie nie

udaje się pozyskać potrzebnych informacji o rodzinie, wprowadza się asystenta rodziny, w celu

nawiązania bliskiej relacji, która ma pozwolić na pozyskanie informacji potrzebnych do

przeprowadzenia interwencji wobec rodziny (zabranie dzieci, nienależnie pobranych świadczeń). W

wielu przypadkach, można mówić o próbie zastosowania strategii na „konia trojańskiego”, czy też

„szpiega”, w której najpierw tworzy się kontekst zaufania, a następnie realizuje ukryte cele.

4 T. Świtek, Asystentura rodziny – parę refleksji o wspieraniu zmian w rodzinie … w aneksie do książki I.

Krasiejko, Zawód asystenta rodziny w procesie profesjonalizacji, Wyd. Edukacyjne „Akapit”, Toruń 2013, s. 403-405, potwierdza to również dyskusja na Ogólnopolskim Zlocie Asystentów Rodziny i wyniki ankiet osób niemogących w nim uczestniczyć. 5 I. Krasiejko, Praca socjalna w praktyce asystenta rodziny. Przykład Podejścia Skoncentrowanego na

Rozwiązaniach, Wyd. Naukowe Śląsk, Katowice 2013, I. Jaraczewska, I. Krasiejko (red.), Dialog Motywujące w teorii i praktyce, Wyd. Edukacyjne „Akapit” , Toruń 2013. 6 I. Krasiejko, T. Świtek, Między wsparciem a kontrolą – różne rozumienie roli asystenta rodziny, w druku.


Stro

na6

Niewątpliwie wynika to z odwiecznego dylematu służb społecznych, jak łączyć w jednej roli jawną

(pomoc) i ukrytą (kontrola) funkcję pracy socjalnej, jak wspierać rodziców z wieloma problemami i

motywować ich do zmiany oraz jednocześnie chronić dzieci przed ich destrukcyjnymi zachowaniami,

których potrzeby zmiany, zwłaszcza na początku współpracy z asystentem, nie zauważają. Jednak

należy pamiętać, że strategia taka, w ogromnym stopniu uderza w podstawy rozumienia roli asystenta

rodziny, jako specjalisty pracującego głównie w ramach stosowania metod wspierania, towarzyszenia,

pomocy psychologicznej, z minimalnym zakresem działania interwencyjnego i monitorującego. To

również rażące naruszenie zasad etyki zawodowej, w której profesjonalista przedmiotowo

wykorzystuje podmiotową jakość zaufania w relacji. Coraz bardziej w praktyce rola i zakres działań

asystenta przypomina pracę kuratora sądowego, z czego przedstawiciele kuratorów też nie są

zadowoleni i postulują o jasny zapis podziału zadań pomiędzy te dwie służby społeczne. Również

prof. P. Sałustowicz w swych rozważaniach7 wyraził pogląd, że nie warto dalej inwestować w

asystenturę, jeśli zamiast działania w zakresie wspierania i profilaktyki jest instrumentem dyscypliny,

kontroli i represji.

Schemat nr 2: Działania asystenta rodziny w systemie pomocy rodzinie

– coraz częstsza praktyka.

Oprac. Izabela Krasiejko

Asystenci rodziny uczestniczący w badaniach dosyć często skarżyli się, że zazwyczaj

przedstawiciele innych zawodów oczekują od nich wymuszenia na klientach szybkiego przystąpienia

do działania i natychmiastowych efektów. Presja, aby różne sprawy rodzin zostały zrealizowane

szybko wymusza wyręczenie rodzin (w miejsce modelowania, treningu umiejętności i towarzyszenia

7 P. Sałustowicz, Czy warto inwestować w asystenturę rodzinną? „Praca Socjalna”, 2015, w druku

kontrolowanie, interwencja

monitorowanie

praca socjalna, wsparcie rzeczowe

pedagogizacja rodziców

towarzyszenie wsparcie


Stro

na7

w nich), co w efekcie prowadzi do jeszcze większego uzależnienia osób wspieranych od pomocy i

powiększanie się - zamiast zmniejszania, poczucia kontroli nad własnym życiem. Dużym problemem

asystentów rodziny jest oczekiwanie ze strony przełożonych, przedstawicieli innych profesji

społecznych oraz mediów „cudotwórstwa” oraz utrzymania jedności rodziny za wszelką cenę.

Asystent rodziny dość szybko z „bohatera rodziny” – jeśli nic nie działa to damy asystenta i on sobie

poradzi – przechodzi w „kozła ofiarnego” – to jego wina, że nic się nie zmienia lub rodzina znów

doświadczyła porażki. Zapomina się, że asystent rodziny jest częścią zespołu multiprofesjonalnego,

złożonego ze specjalistów mających różne role i zadania w systemie pomocy rodzinie i że nie jest on

w stanie w kilka miesięcy rozwiązać problemów rodziny, które powstawały latami, tym bardziej

pracując samodzielnie.

Według osób uczestniczących w badaniach, asystent rodziny wprowadzany jest do rodziny za

późno, często słyszy, że „ta rodzina jeszcze może poczekać” i w gruncie rzeczy to, co było możliwe

do poprawy po upływie czasu ulega znacznemu pogorszeniu, ponieważ jeden problem wygenerował

kolejne. Zamiast do rodzin jeszcze wydolnych wychowawczo, ale ryzyka asystenci są często

kierowani do rodzin, gdzie zawiodły już wszystkie środki. Asystent rodziny jest przydzielany po tym

jak kurator, pracownik socjalny już nie widzi szans na zmianę w rodzinie, a asystent ma tylko

zweryfikować i potwierdzić, że dzieci należy odebrać.

W wielu przypadkach forma wsparcia w postaci asystenta rodziny wprowadzana jest do tak

zwanych rodzin „wielopokoleniowo patologicznych”, z oczekiwaniem uzyskania zmiany, gdzie

jednocześnie brak zmiany ma świadczyć o braku kompetencji asystenta. Racjonalne zastosowanie

formy pomocy w postaci asystentury rodziny wydaje się natomiast sugerować użycie jej w

środowiskach, gdzie zmiana wydaje się „prawdopodobna, możliwa” w krótkim lub średnim okresie

czasu, pod warunkiem wsparcia w postaci asystenta rodziny. W przypadku rodzin z wieloma

problemami stosowanie asystentury rodziny może mieć sens w dużej mierze w perspektywie

długoterminowej (około 3 lat)8, a wtedy rozliczanie z bieżących efektów staje się wątpliwe.

Asystenci rodziny twierdzą, że odnoszą wrażenie, iż czasem nie jest istotne dobro dzieci lub

rodziny tylko czynnik ekonomiczny – oszczędności finansowe gminy z utrzymania lub powrotu dzieci

do rodziny naturalnej. Jako argument opisują przypadki, gdzie są kierowani do pracy z rodzinami

biologicznymi w celu powrotu dzieci z pieczy zastępczej, kiedy rodzice, najczęściej samotna matka,

nie chcą czy nie mają warunków do przyjęcia kilkorga dzieci. Asystenci swą rolę widzą bardziej we

wspieraniu rodziców w podjęciu decyzji, czy chcą wychowywać dziecko oraz w realizacji celów

wynikających z tej decyzji. Asystentura ma sens w pracy z rodziną, gdzie są problemy, ale między

rodzicami a dziećmi istnieje lub ma szanse wytworzyć się więź9. Kiedy rodzice nie chcą wychowywać

8 Pierwsze badania z zakresu efektywności asystentury rodziny są w pozycji pod red. M. Szpunar, Asystentura

rodziny. Analiza efektywności specjalizacji pracy socjalnej w kontekście projektu systemowego MOPS w Gdyni „Rodzina bliżej siebie”, Wyd. MOPS w Gdyni, Gdynia 2011, w tym artykuł: I. Krasiejko, A. Imielińska, Efektywność asystentury rodziny na przykładzie badań realizowanych w Miejskim Ośrodku Pomocy Społecznej w Częstochowie. 9 Na stronie www.asystentrodziny.info w zakładce materiały jest zamieszczone Narzędzie oceny progu

zagrożenia rozwoju biosocjokulturalnego dziecka, opracowane przez E. Marynowicz-Hetkę9 dostosowane do

współczesnych warunków przez I. Krasiejko, pozwalające ocenić, kiedy są możliwe działania profilaktyczne w postaci pracy socjalno-wychowawczej asystenta rodziny a kiedy jest wskazane ratownictwo w formie pieczy zastępczej.

http://www.asystentrodziny.info/


Stro

na8

dziecka lub poprzez własne przeżycia nie mają rozwiniętych uczuć wyższych, przymuszając ich do

pracy z asystentem i utrzymywania dziecka w środowisku rodzinnym lub powrotu do niego -

narażamy dzieci na krzywdzenie.

Czasem nieadekwatne do pierwotnej koncepcji asystentury rodziny oczekiwania wobec

asystenta, wynikają z niewiedzy. Jeszcze po 3 latach od wprowadzenia ustawy o wspieraniu rodziny

zdarza się, że przedstawiciele innych zawodów z zakresu pomocy rodzinie a nawet przełożeni

asystentów i oni sami (nie będąc na kursie stricte dotyczącym asystentury rodziny) nie znają

odpowiedzi na pytania: jaką asystent rodziny powinien pełnić rolę w procesie pomocowym, jakie są

jego zadania, jakie powinno być jego metodyczne działanie, jak wygląda proces zmiany, co sprzyja

współpracy osoby wspieranej, a co wywołuje jej opór. Należy zadbać o rozwój tzw. kultury

profesjonalnej tego nowego zawodu oraz budowanie tożsamości poprzez tworzenie okazji do namysłu

nad własną rolą oraz refleksyjną edukację teorii i metodyki pracy socjalno-wychowawczej z rodziną,

promowanie asystentury i podnoszenie świadomości społecznej w tym zakresie. Do dobrych praktyk

zaliczyć można regionalne spotkania asystentów rodziny w postaci koleżeńskich grup wsparcia oraz

powołanie Ogólnopolskiego Stowarzyszania Asystentów Rodziny.

Daje się również zauważyć niską komunikację w zakresie wymiany wzajemnych oczekiwań

pomiędzy przedstawicielami różnych profesji oraz chęć delegowania własnych obowiązków

zawodowych przez niektórych pracowników socjalnych i kuratorów na asystentów rodziny. Warto

wspomnieć, że dodatkowym utrudnieniem jest fakt, iż oczekiwania innych partnerów zawodowych

asystenta rodziny są wyrażane często nie wprost. To bardziej asystent rodziny, na zasadzie metody

prób i błędów, uczy się pełnienia roli zgodnie z wymaganiami otoczenia. Z przeprowadzonych badań

wynika, że w ośrodkach pomocy społecznej, zazwyczaj tam, gdzie pracuje jeden asystent i jest wysoki

poziom zbiurokratyzowania, asystent dostosowuje się do oczekiwań innych. Natomiast w ośrodkach,

gdzie jest wsparcie zwierzchnika i kolegów – postawy asystentów i zachowania zespołu sprawiają, że

to inni partnerzy zawodowi decydują się na przeformułowanie swoich oczekiwań i powtórne

określenie roli zawodowej asystenta. Łatwiej jest asystentom rodziny wyznaczać granice i być

asertywnym, gdy sami są pewni, jaką powinni przyjąć rolę w systemie pomocy społecznej.

Dodatkową trudnością w pracy wielu asystentów, zwłaszcza tych, którzy nie pracują w

zespołach a sami w ośrodku jest to, że muszą wynegocjować, nie tylko zakres swoich zadań i

właściwe rozumienie roli, ale również warunki pracy w gminie, gdyż zapisy ustawy dopuszczają

zatrudnienie na umowę o świadczenie usług za najniższą płacę oraz brak świadczeń pracowniczych.

Biorąc pod uwagę młody wiek większości asystentów jest to trudne lub prawie niemożliwe.

A warunki pracy są niesłychanie ważne. Jeśli już powstał nowy zawód, to po to, aby pracować

inaczej niż dotychczasowe służby społeczne i nie popełniać już znanych błędów. Ma mieć czas na

asystowanie, czyli móc pracować z niewielką liczbą rodzin, nie spieszyć się, nie być przeciążony

dokumentacją i dodatkowymi obowiązkami niezwiązanymi z pracą z rodzinami. Chodzi o jakość

pracy z rodziną. Coraz częściej zdarza się, że asystenci rodziny o wysokich kompetencjach

merytorycznych i metodycznych rezygnują już z wykonywania zawodu właśnie ze względu na

warunki pracy.

Zdaniem realizatorów asystentury rodziny, mimo wskazywanej dużej użyteczności pracy

asystenta rodziny, nie można zaobserwować intensywnych ogólnopolskich wysiłków w kierunku

profesjonalizacji tego nowego zawodu. Do ustawy o wspieraniu rodziny do tej pory nie sporządzono

rozporządzenia określającego szczegółowe wytyczne do pracy asystentów rodziny (m.in. druki


Stro

na9

dokumentów). Realizacja asystentury rodziny jest finansowana z różnych, niestałych i okresowo

przydzielanych źródeł: dotacji przyznawanych przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej w

ramach „Resortowego programu wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej”, środków z budżetu

gminy, środków unijnych i konkursowych. Tylko 32% ogółu wydatków na asystenturę pochodzi z

budżetu gmin10

i te środki finansowe są przeznaczone głównie na podstawowe uposażenie asystentów

rodziny. Powoduje to brak ciągłości w zatrudnieniu asystentów rodziny, niską dostępność do szkoleń

oraz wysoką fluktuację kadr.

Zapis art. 17.2. Ustawy z dnia 9 czerwca 2011 o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej

(Dz. U. 2011 149.887) dopuszcza dwa rodzaje elastycznych form zatrudnienia: praca asystenta

rodziny może być wykonywana w ramach stosunku pracy w systemie zadaniowego czasu pracy albo

umowy o świadczenie usług, do której stosuje się przepisy dotyczące zlecenia. O ile uelastycznienie

czasu pracy asystentów rodziny wydaje się uzasadnione, gdyż powinni oni mieć możliwość

popołudniowych wizyt u rodziny, aby móc spotkać się z rodzicami pracującymi do południa lub z

dziećmi uczęszczającymi do szkół oraz towarzyszyć członkom rodziny w realizacji spraw, których

wykonanie nie jest możliwe do godziny 15-ej to zatrudnienie asystentów rodziny na podstawie umowy

zlecenia ma wiele negatywnych konsekwencji. Przede wszystkim elastyczność w postaci umowy

cywilnoprawnej (niepodlegającej uprawnieniom i zabezpieczeniom wynikającym z kodeksu pracy)

stała się narzędziem cięcia wydatków na realizację asystentury rodziny kosztem pracowników. Z

powodu niskich kosztów zatrudnienia są one korzystniejsze dla władz gmin i pracodawców.

Pracownicy m.in. nie posiadają świadczeń socjalnych, nie mają zwrotów kosztów wynikających z

wykonywania pracy (dojazdy, telefonowanie, wyposażenie warsztatu pracy) i finansowanych szkoleń.

Jak wynika z danych sprawozdawczych Ministerstwa - 32% pracujących asystentów rodziny w

pierwszej połowie 2015 roku zatrudnieniowych zostało na umowę zlecenia.

Wysoka fluktuacja kadr, brak ciągłości finansowania nie sprzyja jakości pracy z rodziną. Praca

asystenta opiera się na relacji, zaufaniu, więzi, więc potrzeba czasu, aby uruchomić proces zmiany i

przejść przez jego etapy, włącznie z nawrotami do starych przyzwyczajeń i utrwalaniem

konstruktywnych zachowań. Asystentura, żeby przyniosła rezultaty powinna trwać ok. 2-3 lat.

10

Informacja Rady Ministrów o realizacji w roku 2014 ustawy o wspieraniu rodziny… , Warszawa 2015.


Stro

na1

0

2. Postulaty zmian w ustawie o wspieraniu rodziny i systemie

pieczy zastępczej w obszarze asystentury rodziny

Realizatorzy asysty rodzinnej wypracowali postulaty dotyczące zmian w Ustawie z dnia 9

czerwca 2011 roku o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej. Spośród wielu postulatów

wybrano te, co do których środowisko było zgodne i które są jego zdaniem najpilniejsze do

wprowadzenia, ze względu na:

przywrócenie unikalnej, wspierającej roli asystenta rodziny,

przywrócenie asystenturze rodziny wymiaru profilaktyki,

danie rodzinom możliwości wyboru, z jakich instytucji chcą korzystać, instytucjonalnych

(ops) czy samopomocowych (ngo),

potrzebę superwizji,

podział zadań między służby społeczne – asystent członkiem zespołu multiprofesjonalnego

pracującego z rodziną – nie pracuje samodzielnie - samotnie,

podniesienie warunków pracy asystentów rodziny – co wiąże się z podniesieniem jakości ich

pracy, rozwojem zawodowym, stabilizacją, przeciwdziałaniem wypaleniu zawodowemu i

wysokiej fluktuacji kadr,

zmniejszenie biurokracji.

Zmiany oznaczono tłustym drukiem.

1. Do artykułu 11 dopisanie punktu 1, 3 i 4.

Art. 11.

1. Asystenturę rodziny mogą prowadzić ośrodki pomocy społecznej, gminne placówki

wsparcia rodziny lub organizacje pozarządowe, które otrzymują do realizacji to zadanie

od gminy na zasadach konkursowych zgodnie z art. 190.

11.1. Na terenie danej gminy asystenturę rodziny może prowadzić więcej niż jeden

podmiot.

2. 1. W przypadku gdy ośrodek pomocy społecznej poweźmie informację o rodzinie

przeżywającej trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo--wychowawczych, pracownik

socjalny przeprowadza w tej rodzinie wywiad środowiskowy, na zasadach określonych w

ustawie z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 2015 r. poz. 163).

1a. W przypadku gdy rodzicem wychowującym dziecko jest małoletni opuszczający

młodzieżowy ośrodek wychowawczy, młodzieżowy ośrodek socjoterapii, schronisko dla

nieletnich lub zakład poprawczy, pracownik socjalny przeprowadza u tego rodzica wywiad, o

którym mowa w ust. 1, a następnie kierownik ośrodka pomocy społecznej przydziela temu

rodzicowi asystenta rodziny.

2. Po przeprowadzeniu wywiadu, o którym mowa w ust. 1, pracownik socjalny dokonuje

analizy sytuacji rodziny.

3. Jeżeli z analizy, o której mowa w ust. 2, wynika konieczność przydzielenia rodzinie asystenta

rodziny, pracownik socjalny występuje do kierownika ośrodka pomocy społecznej z wnioskiem

o jego przydzielenie.


Stro

na1

1

4. Po otrzymaniu wniosku, o którym mowa w ust. 3, kierownik ośrodka pomocy społecznej:

1) przydziela rodzinie asystenta rodziny albo

2) występuje do jednostki organizacyjnej gminy, która organizuje pracę z rodziną, o

przydzielenie rodzinie asystenta rodziny albo

3) występuje do podmiotu, któremu gmina zleciła realizację pracy z rodziną na podstawie art.

190, o przydzielenie rodzinie asystenta rodziny.

3. Jeśli organizacja pozarządowa lub placówka wsparcia rodziny realizująca asystenturę

rodziny otrzyma informacje o rodzinie przeżywającej trudności w wypełnianiu funkcji

opiekuńczo-wychowawczych to nawiązuje kontakt z rodziną i przeprowadza wstępną

diagnozę, kwalifikującą rodzinę do współpracy z asystentem. Odbywa się to bez

pośrednictwa ośrodka pomocy społecznej.

4. Ze względu na profilaktyczny charakter pracy z rodziną do asystentury rodziny są

przyjmowane rodziny z dziećmi, jeśli z diagnozy wymiennej w pkt. 2 i 3 wynika, że jest

możliwe uzyskanie efektów pracy z rodziną po maksymalne 3 letniej pracy z asystentem.

Komentarz:

Pkt. 1 i 3. Asystenci rodziny i prezesi organizacji pozarządowych wskazują, że rekrutacja rodzin

do asystentury rodziny prowadzona jedynie przez ośrodek pomocy społecznej utrudnia dostęp do tej

formy pomocy osobom, które nie korzystają ze świadczeń pieniężnych lub nie chcą skorzystać z

pomocy a nawet pośrednictwa pracowników socjalnych w dostępie do tej formy wsparcia. Wobec

tego, dzieci z takich rodzin nie otrzymują odpowiedniej pomocy.

Pkt. 2 Warto rozważyć wariant przeprowadzania wywiadu środowiskowego w „niepełnej

formie” tj. bez podawania np. informacji o dochodach, wywiadów w zakresie pomocy ze strony osób

do tego zobowiązanych (alimentacja).

Pkt. 4. W ustawie nie ma uszczegółowienia, które rodziny z trudnościami w realizacji funkcji

opiekuńczo-wychowawczych powinny być kierowane do asystentury. Wskutek czego obecnie

najczęściej są to rodziny nie tyle ryzka, co z poważnymi wieloma sprzężonymi problemami, w tym

wielopokoleniowo patologiczne, które wymagają wieloletniej opieki lub nadzoru, np. do asystentury

rodziny kierowane są rodziny, w których matki są samotnymi osobami z upośledzeniem umysłowym

w stopniu umiarkowanym lub z dużymi zaburzeniami psychicznymi, lepszą formą pomocy są wtedy

specjalistyczne usługi opiekuńcze. Poza tym sąd rodzinny coraz częściej w sprawach rodzin

wymagających nie tyle wsparcia, co nadzoru w postaci kurateli, orzeka przyznanie asystenta rodziny.

2. Do art. 16 dopisanie pkt. 4 (lub do art. 12. dopisanie pkt 7 i 7a).

4.Pracodawca ma obowiązek zagwarantowania asystentowi rodziny i koordynatorowi

zespołu asysty rodzinnej korzystania z superwizji pracy socjalno-wychowawczej i

terapeutycznej z rodziną w wymiarze minimum 6 godzin w miesiącu, prowadzonej przez

superwizora zewnętrznego.

4a. Określenia zakresu treści superwizji, jej formy i metod oraz wyboru superwizora

dokonuje pracodawca asystenta rodziny w konsultacji z nim.

Komentarz:

Wszyscy uczestniczący w badaniach asystenci rodziny wskazują pilną potrzebę a nawet

konieczność poddawania się superwizji ze względu na trudność i interdyscyplinarność pracy z rodziną

z wieloma problemami oraz duże obciążenie emocjonalne prowadzące do wypalenia zawodowego.


Stro

na1

2

Innymi celami superwizji wg. asystentów rodziny jest podnoszenie kompetencji, wentylowanie

emocji, możliwość rozwiązywania dylematów etycznych oraz uzyskanie potwierdzenia, co jest w

zakresie zadań asystenta a co w obrębie roli innej służby społecznej.

Na razie asystenci rodziny są gotowi skorzystać z usług superwizorów już pracujących w

jednostkach organizacyjnych pomocy społecznej. Istnieje, bowiem grupa doświadczonych

superwiorów pracy socjalno-wychowawczej i terapeutycznej z rodziną, spośród których pracodawca

asystentów rodziny mógłby zrekrutować superwizora dla zespołu asystentów (lub opłaciłby godziny

superwizji pojedynczo pracującemu w gminie asystentowi), po analizie poziomu jego wykształcenia

oraz doświadczenia potwierdzonego przez niego dokumentami (m. in. rekomendacjami instytucji, w

których prowadził superwizje).

W przyszłości można uzupełnić ten artykuł (lub napisać rozporządzenie) o opis ścieżki

szkoleniowej w zakresie superwizji dla obecnych asystentów rodziny. Prace nad standardami i

programem szkoleń dla superwizorów są jednak długotrwałe, co pokazuje kilkuletni już okres

powstawania rozporządzenia dot. superwizji pracy socjalnej a asystenci rodziny potrzebują superwizji

już teraz.

Zapis ten może być w innym, odrębnym miejscu ustawy o wspieraniu rodziny, gdyż superwizją

pracy socjalno-wychowawczej i terapeutycznej z rodziną powinni być objęci nie tylko asystenci

rodziny, ale inne osoby pracujące z rodziną na mocy ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy

zastępczej, np. koordynatorzy rodzinnej pieczy zastępczej, psycholodzy, pedagodzy świadczący

rodzinom usługi specjalistycznego poradnictwa.

3. Zmiana w art. 15. ust. 4.

4. Liczba rodzin, z którymi jeden asystent rodziny może w tym samym czasie prowadzić prace, jest

uzależniona od stopnia trudności wykonywanych zadań, jednak nie może przekroczyć 15, łącznie z

rodzinami będącymi w monitoringu.

Komentarz:

Większość asystentów rodziny wskazuje na potrzebę zmniejszenia liczby rodzin do 10. Ich

zdaniem jest to konieczne w celu umożliwienia indywidualizacji pracy z rodziną, każdym członkiem

rodziny oraz zastosowania modelu relacyjnego. Biorąc pod uwagę, że odbiorcami wsparcia asystenta

są zazwyczaj rodziny wielodzietne liczba osób, z którymi asystent pracuje przy 10 rodzinach wynosi

ponad 40. Ten standard jest utrzymywany w innych rodzajach asystentury, nawet tam, gdzie pracuje

się z jedną osobą, np. w przypadku bezdomności.

Będąc jednak świadomymi, iż zmiana ta jest kosztowna a inne zmiany w ustawie są

priorytetowe (np. ta o superwizji), asystenci chcieliby, aby chociaż do tych 15 rodzin liczyły się te,

pozostające w monitoringu.


Stro

na1

3

4. Zmiana w art. 15. wykreślenie i zmiana zapisu

Art. 15. 1. Do zadań asystenta rodziny należy w szczególności:

12) podejmowanie działań interwencyjnych i zaradczych w przypadku zastania w miejscu

zamieszkania rodziny sytuacji wymagającej ochrony dzieci i innych osób zależnych;

Komentarz: Zdaniem asystentów rodziny zapis ten pozwoliłby na powrót do unikalnej, wspierającej i

profilaktycznej roli asystenta rodziny.

5. Zmiana w art. 17. Ust. 2. poprzez wykreślenie fragmentu dotyczącego zatrudnienia

na umowę zlecenie

2. Praca asystenta rodziny jest wykonywana w ramach stosunku pracy w systemie zadaniowego

czasu pracy albo umowy o świadczenie usług, do której, zgodnie z ustawa z dnia 23

kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93, z pózn. zm.5)), stosuje sie

przepisy dotyczące zlecenia.

Komentarz: Jedynie zatrudnienie na umowę o pracę gwarantuje solidne i profesjonalne

wykonywanie obowiązków zawodowych oraz ogranicza możliwość łączenia ról zawodowych przez

jedną osobę poprzez zatrudnianie w kilku instytucjach (np. asystenta rodziny z pracownikiem

socjalnym w dwóch różnych gminach, kuratorem sądowym, wychowawcą w placówkach op-wych).

Wśród innych argumentów asystenci rodziny wymieniali m.in.: stabilizację zawodową, poczucie

bezpieczeństwa, większy prestiż zawodu, poczucie bycia członkiem zespołu pracowniczego, dostęp do

świadczeń i uprawnień pracowniczych i socjalnych.

6. Zmiana w art. 100

Art. 100. 1. Praca z dzieckiem w placówce opiekuńczo-wychowawczej jest prowadzona

zgodnie z planem pracy z rodziną i pomocy dziecku, sporządzonym i realizowanym przez zespół

multiprofesjonalny złożony ze specjalistów pracujących stale z rodziną. W planie tym powinny

być określone cele pracy z rodziną i dzieckiem oraz działania z podziałem na realizatorów.

Komentarz:

Obecnie współpraca w zakresie tworzenia spójnego planu pracy z dzieckiem w oparciu o plan

pracy z rodziną, nie do końca wyglądają tak, jak stanowi przepis. Są placówki opiekuńczo-

wychowawcze (przedstawiciele zabierali głos w dyskusji), gdzie asystent rodziny pojawia się

niezwykle rzadko albo wcale. Taki stan rzeczy nie sprzyja wspólnym działaniom na rzecz powrotu

dziecka lub nawiązaniu / naprawieniu relacji rodzinnych. Przyczyną może być ciągle jednak niska

liczba asystentów w stosunku do liczby rodzin, z których dzieci przebywają w pieczy (zarówno

rodzinnej jak i instytucjonalnej).


Stro

na1

4

7. Dopisanie do któregoś artykułu np. 16 praw pracowniczych, które mają inne służby

społeczne wykonujące pracę w miejscu zamieszkania rodziny w tzw. terenie np.

pracownicy socjalni:

Asystentowi rodziny przysługuje zwrot kosztów przejazdów do miejsc wykonywania

czynności zawodowych, w tym miejsca zamieszkania rodziny.

Asystentowi rodziny przysługuje telefon służbowy wraz doładowaniem.

Asystentowi rodziny, jeżeli przepracował nieprzerwalnie co najmniej 3 lat, przysługuje co

2 lata dodatkowe 10 dni roboczych urlopu wypoczynkowego.

Asystentowi rodziny przysługuje dodatek za pracę w terenie wysokości 300 zł

Asystentowi rodziny przysługuje zwrot kosztów szkoleń i superwizji w zakresie pracy

socjalno-wychowawczej i terapeutycznej z rodziną.

Dzień …. ustanawia się Dniem Asystenta Rodziny

Asystent rodziny ma prawo do otrzymywania nagród za wybitne osiągnięcia i innowacyjne

rozwiązania w pracy z rodzinami.

Komentarz: Bez takiego zapisu, nie wszyscy (a nawet nieliczni) pracodawcy zwracają

asystentowi rodziny koszty za dojazd do rodziny i instytucji, korzystanie z telefonu, czy za udział w

szkoleniach, co obniża faktyczne i tak często niskie dochody asystenta z wykonywanej pracy. Ponadto

asystenci rodziny postulują o zapisy, jakie mają pracownicy socjalni w ustawie o pomocy społecznej:

dodatkowy urlop na zregenerowanie sił i dodatek terenowy.

8. Rozporządzenie

Ze względu na nadmiar biurokracji w ośrodkach pomocy społecznej większość uczestniczących

w badaniach asystentów rodziny widzi potrzebę ujednolicenia liczby i treści dokumentacji poprzez

napisanie rozporządzenia do ustawy o wspieraniu rodziny dot. asystentury rodziny.

Rozporządzenie to mogłoby zawierać m.in. poniższe zapisy:

• Teczka asystenta rodziny składa się z: kwestionariusza osobowego rodziny, zgody rodziny na

współpracę z asystentem rodziny, wstępnego opisu sytuacji rodziny, planu pracy z rodziną i

jego aktualizacji, oceny okresowej.

• Do czasu pracy z rodziną zaliczane są zarówno metodyczne działania bezpośrednie

realizowane w miejscu zamieszkania rodziny lub miejscu przez nią wskazanym, jak również

metodyczne działania pośrednie (takie jak kontakty z pracownikami innych służb

społecznych, planowanie działań bezpośrednich, sporządzanie dokumentacji oraz dojazdy do

rodzin).

oraz

• Załączniki :

– Wzór legitymacji,

– Wytyczne do planu pracy z rodziną,

– Wytyczne do oceny okresowej,

– Zakresy działań i współpracy asystenta rodziny z innymi służbami społecznymi

(pracownikiem socjalnym, kuratorem, policją, pracownikami szkoły).


Stro

na1

5

Do kolejnych prac

Dalszego uregulowania, wstępnie dyskutowanego w środowisku zawodowym asystentów

rodziny, wymaga kwestia poufności przekazywania innym służbom społecznym informacji (m.in.

zapis o tajemnicy służbowej, braku obowiązku zeznań przeciwko rodzinie) oraz bezpieczeństwa

asystentów rodziny.

Asystenci rodziny postulują też o określenie przedziałów płacowych. Obecnie są miejsca w

Polsce, gdzie asystent na umowę zlecenia zarabia 8 zł brutto (przeciętna to 20 zł) a drugi na etacie

1300 netto lub kolejny 3000 zł.


Stro

na1

6

Podsumowanie

Propozycja zmian w przepisach prawa jest uzasadniana przez środowisko asystentów rodziny i

naukowców11

- badaczy tej problematyki potrzebą umożliwienia indywidualizacji pracy z rodziną z

wieloma problemami, skoncentrowania na każdej osobie w rodzinie oraz koniecznością oddziaływania

na kilku płaszczyznach (podstawowe potrzeby, opieka i wychowanie dzieci, zatrudnienie,

poszukiwanie rozwiązań trudności natury psychologicznej, odbudowa więzi rodzinnej, spędzanie

wolnego czasu itd.), lub inaczej w kilku sferach (socjalno-bytowej, psychologicznej, zawodowej,

społecznej, zdrowotnej). Postulaty o prawa pracownicze nie powinny być odbierane jako roszczenia

nowej grupy zawodowej. Mają one pozwolić na organizację pracy dostosowaną do trudności i

złożoności zadań wykonywanych przez asystenta z rodziną na podstawie art. 15. 1. ustawy o

wspieraniu rodziny, przeciwdziałać wypaleniu zawodowemu oraz odchodzeniu od wykonywania tego

zawodu osób z wysokimi kwalifikacjami i doświadczeniem w pracy z rodziną.

Postulaty wyłonione na IV Ogólnopolskim Zlocie Asystentów rodziny potwierdziły

oczekiwania asystentów rodziny, zebrane w czasie ogólnopolskich badań naukowych, których wyniki

znajdują się w monografii „Zawód asystenta rodziny w procesie profesjonalizacji” Wyd. Edukacyjne

Akapit, Toruń 2013. Natomiast wnioski z badań naukowych są zbieżne z niektórymi wynikami

raportu Najwyższej Izby Kontroli12

, np. dotyczącymi wysokiej skuteczności asystentury rodziny przy

małej liczbie rodzin, braku jasnego podziału zadań między asystentem rodziny a kuratorem sądowym,

wysoką fluktuacją kadr ze względu na warunki pracy, w tym brak ciągłości zatrudnienia.

11

W Ogólnopolskich Zlotach Asystentów Rodziny uczestniczyli: dr hab. Dobroniega Trawkowska i dr Barbara Kowalczyk z Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, prof. dr hab. Piotr Sałustowicz z Wyższej Szkoły Psychologii Stosowanej w Warszawie, dr hab. Izabela Krasiejko z Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie, dr Małgorzata Szpunar z Uniwersytetu Gdańskiego. 12

Informacja o wynikach kontroli – Funkcjonowanie asystentów rodziny w świetle ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, 2015.

ROLA I ZADANIA ASYSTENTÓW RODZINY -...

Documents

Transcript of ROLA I ZADANIA ASYSTENTÓW RODZINY -...