Anna AngielSocjologia I rok MSU

Zmieniająca się rola i pozycja kobiet w chrześcijaństwie

W opinii wielu źródeł, w okresie początków chrześcijaństwa zdecydowanie

dominującą, była negatywna ocena dotycząca kobiet. Argumentację czerpano przede

wszystkim z biblijnego opisu stworzenia człowieka. Przez wieki uważano, że tylko

mężczyzna został stworzony na podobieństwo Boga, a kobieta ma być wyłącznie podległą mu

istotą.1 Te i podobne interpretacje miały istotny wpływ na życie chrześcijańskich kobiet przez

wieki. Rzutowały one nie tylko na życie religijne ale także na układy społeczne. Wyznaczanie

ról jakie pełniła kobieta i relacji w jakiej była w stosunku do mężczyzny było i jest nadal

silnie powiązane z tym co zapisane zostało w Biblii. Dopiero ostatnie kilkadziesiąt lat

pozwoliło na zmianę tej tendencji. Kobiety uzyskały możliwość szerszego wypowiadania się

w wielu kwestiach religijnych a ich pozycja społeczna również wzrosła na wartości. Ogromny

wpływ na tę zmianę miała między innymi potrzeba kobiet do wyemancypowania się, czy

powstanie teologii feministycznej. Również Papież Jan Paweł II w swoich listach i

encyklikach podkreślił ogromne znaczenie kobiety dla Kościoła a także przyczynił się do

powstania nowych tendencji w rozumieniu samej kobiecości. Dziś kobiety wykonują

niekiedy bardzo ważną pracę na rzecz społeczności, intensywnie angażują się w życie

Kościoła, przewodniczą wspólnotom parafialnym lub wstępując do zakonu sprawują opiekę

medyczną lub wychowawczą. Czy przestały być również postrzegane jako istoty podległe

mężczyznom?

Historyczny obraz kobiety w chrześcijaństwie kształtowany był na zasadach

obowiązujących w judaizmie. Chrześcijaństwo przejęło bowiem pewne wzory i struktury

funkcjonowania społeczeństwa. Kobieta traktowana była jaka wiecznie nieletnia,

nieodpowiedzialna i nie mogąca podejmować samodzielnie decyzji. Mężczyzna brał za nią

odpowiedzialność (ojciec, a następnie mąż) i sprawował opiekę. Doceniano jedyną rolę

kobiety jako rodzicielki dzieci. Św. Tomasz z Akwinu sprowadzał te rolę do słów: „Gdyby

nie konieczność pomocy przy rozmnażaniu, to z punktu widzenia Adama lepiej byłoby

stworzyć jeszcze jednego mężczyznę niż kobietę”. Jej obecność umożliwiała narzucenie jej

roli służącej i osoby która miała pomagać mężczyźnie spełniać jego potrzeby. Postawę tę

1 M. Filipiak, Historia porównawcza religii, Rzeszów 1991, s. 7.1

wyjaśniano również słowami zawartymi w Biblii. Kobiety obowiązywał zakaz nauczania w

Kościele, nie mogła ona także przewodniczyć modlitwie czy pobierać nauk.2

Wartości kobiety znacznie wzrastała w momencie zamążpójścia. Nie mogła być już

ona wtedy sprzedana a dzieciaci czciły ją do końca jej życia. Znaleźć można też w tekstach

Biblijnych wiele fragmentów wychwalających piękno kobiet i to jaką ozdobę stanowiły dla

domu i męża. Mówi się o tym, że są pomocne, staja się oparciem dla męża, a życie bez żony

jest dla mężczyzny jak bycie bezdomnym. Biblia daje tez przykłady kobiet odważnych,

szlachetnych i ofiarnych. Głównym jednak aspekt poświęcony zostaje jej roli jako pani domu,

opiekunki domowego ogniska.3 Ukazuje on jej zaradność, przebiegłość w niektórych

sytuacjach, konieczność podejmowania trudnych decyzji i umiejętność wychowywania dzieci,

a to wszystko dla dobra swojego męża.

Nowy testament pozwala zaobserwować już trochę inną wizję kobiety. Pojawiały się

one często wokół Jezusa i zaczynały pełnić o wiele ważniejsze role. Niekiedy głosiły

Ewangelię w lokalnych kościołach, pojawiają się również przykłady prorokiń. Nadal jednak

panowało przekonanie, że całkowite spełnienie kobiet możliwe jest jedynie w małżeństwie,

poza nim tylko w męczeństwie lub po wstąpieniu do zakonu.4

Wiek XX to dla kobiet w chrześcijaństwie okres wielkich zmian. Kościół przechodzi

wtedy drogę od tradycyjnego postrzegania roli kobiet, poprzez negatywną ocenę emancypacji

aż do aprobaty kobiecych ruchów i nowego feminizmu.5 Kobietom zaczęła przeszkadzać

męska dominacja nad światem i ich życiem, zaczęły więc one coraz prężniej i chętniej

wygłaszać swoje stanowisko. W 1930 roku Papież Pius XI ogłosił encyklikę o małżeństwie

chrześcijańskim w której otwarcie negował i potępiał emancypacyjne ruchy kobiece.

Twierdził on że równouprawnienie może doprowadzić do upadku prawdziwego kobiecego

charakteru i ich macierzyńskiej godności. Stanowisko to utrzymywało się przez wiele lat a

ruchy kobiet nie ustawały w tym czasie na sile. Zaczęły otwarcie uczestniczyć w życiu

publicznym, zarządzały swoimi finansami a ilość ich obowiązków domowych zmniejszała

się. Rok 1963 uważa się za przełomowy dla podejścia Kościoła do kwestii kobiet. Jan XXIII

uznał ruchy kobiece za znaki czasu i mówił o „promocji kobiet”. Nie ukrywał, że udział

kobiet w polityce jest już powszechny, są one bardziej świadome swojej godności ludzkiej,

domagają się praw i nie chcą być traktowane jak narzędzia. Stanowisko to zostaje poparte

przez Sobór Watykański II. Od tej pory wszelkie przejawy dyskryminacji względem płci 2 M. Filipiak, Historia porównawcza…, s. 8-11.3 Tamże, s. 14-16.4 M. Tworuschka, Religie świata: Chrześcijaństwo, Warszawa 2011, s. 69.5 J. Makowski, Cóż po kobietach w Kościele? [w:] Kobiety uczą Kościół, red. M. Waluś, Warszawa 2007, s. 8.

2

zostają zakazane, ponieważ jest to sprzeczne ze „zmysłem Bożym”. Uznano również, że

istotnym jest zwiększenie uczestnictwa kobiet w apostolskiej działalności na rzecz Kościoła.

Umożliwiło to im studiowanie teologii, a co za tym idzie szybki rozwój teologii

feministycznych.6

Na uwagę zasługują działania papieża Pawła VI który pracował nad odnowieniem

kultu Matki Bożej. Był on przekonany, że może to przyczynić się do pogłębiania godności

kobiety. Utworzył w 1973 roku Papieską Komisję Studiów nad rolą kobiety w społeczeństwie

i Kościele. Jej głównym zadaniem była analiza zmienionej koncepcji matki, żony, córki oraz

siostry w społecznej sytuacji.7

Na prawdziwe uznanie zasługują dążenia papieża Jana Pawła II na rzecz kobiecości,

praw kobiet oraz ukazania jej wyjątkowości w życiu kościoła i całego społeczeństwa. W 1988

roku napisany przez niego list „Mulieris dignitatem - o godności i powołaniu kobiet” jest

kompletna analizą biblijną i teologiczną poświęconą kobietom. Wizerunek kobiety

wzorowany jest na postaci Maryi. Właśnie jej postępowanie i całkowite poświecenie się

macierzyństwie stawiane jest za wzór. Papieski tekst mimo, że prokobiecy spotkał się z

krytyką teologów feministycznych. Kobieta wg nich pokazywana jest jako osoba odmienia,

oryginalna czyli nie taka sama jak mężczyzna, co może nasuwać pytanie czy mająca takie

same prawa i zadania. Tekst papieża ukazuje przekonanie, że osobowość kobiet związana jest

z macierzyństwem i to jest jej podstawowa rola.8 Ten tekst oraz kolejne listy kierują się

opisem „geniuszu kobiety” który wg papieża, należy podkreślać we wszystkich możliwych

działaniach. W jednym z późniejszych listów do kobiet pisze on: „trzeba, aby w sposób

wszechstronny ukazał się „geniusz kobiety” i to nie tylko na przykładzie wielkich i znanych

kobiet z przeszłości lub nam współczesnych, ale także tych zwyczajnych, prostych, które

wykorzystują swe kobiece talenty dla dobra innych w życiu codziennym. Kobieta bowiem,

właśnie poprzez poświęcanie się dla innych każdego dnia wyraża głębokie powołanie swego

życia”.9

Obecnie pozycja kobiet w Kościele Katolicki wciąż wzrasta. Przewodniczą one

ruchom kościelnym, aktywnie angażują się w życie parafialne. Niezmiennie jednak nie są

dopuszczane do sprawowania urzędu kapłańskiego, mimo że podkreśla się równość obu

płci10. Choć można uznać, że kobietom udało się wyzwolić to jednak nadal w zachowaniu ich

6 J. Makowski, Cóż po kobietach…, s.8-11.7 M. Filipiak, Historia porównawcza…, 18-19.8 J. Makowski, Cóż po kobietach…, s. 12-14.9 List Jana Pawła II do kobiet, http://mateusz.pl/dokumenty/jpii-ldk.htm, dostęp na dzień: 24.05.2011.10 M. Tworuschka, Religie świata: Chrześcijaństwo…, s. 70.

3

dostrzec można te same cechy i postępowanie, które ukazuje Biblia. Powielane są wzory

kobiecości prezentowane między innymi przez doktora teologii Elżbietę Adamiak w książce

„Kobiety w Biblii. Stary testament”11. Podstawą do takiego wnioskowania są badania

przeprowadzone w ramach projektu „Religa a płeć” przez mgr Agnieszkę Kościańską w

latach 2003-2005 w Małopolsce.12 W rozumieniu badanych kobiet, kobiecość równoznaczna

jest z macierzyństwem. Silnie wiążą one również wzór Matki Boskiej ze swoją rolą

społeczną. Przekłada się to na wiele kolejnych zachowań. Poświęcając się całkowicie

macierzyństwu, porzucają inne możliwe drogi życia. Rezygnują z własnych życiowych

ambicji na rzecz rodziny, męża i dzieci. Starają się zachować równowagę pomiędzy własnymi

potrzebami a rodziną, lecz są przekonane, że dobro dzieci jest na pierwszym miejscu. Wiele z

nich w życiu zajmuje się tylko wychowywaniem dzieci, są one jednak przekonane że w

momencie podjęcia pracy zawodowej nadal wykonywały by te same obowiązki w domu

ponieważ są to zadania przypisane do sfery kobiecej. Pokazuje to, że często z własnej woli i

zgodnie z własnymi przekonaniami stawiają się one w pozycji jednakowej do tej jaką kreują

pierwotne zasady obowiązujące w religiach chrześcijańskich. Do zadań kobiet należy również

przekazywanie dzieciom wiary katolickiej i jest to sprawa dla nich bardzo istotna. Naśladując

swoje matki prowadzą dzieci do kościoła, tłumacza i uczą modlitw.

Kobiety nie będąc do końca przekonanymi swoich własnych umiejętności i wiedzy

często kierują się z prośba o pomoc do księży działających w parafiach. Są zadowolone z

takiej hierarchii kościelnej która umożliwia im odnalezienie wsparcia właśnie w księżach.

Silnie równie podkreślana jest szczególna pozycja kapłanów, co wiąże się z odmawianiem

ludziom prawa do krytykowania ich. Zadowolenie z instytucji Kościoła przekłada się na duże

zaangażowanie kobiet w działalność wszelkich organizacji przykościelnych. Co ciekawe

badane były zdecydowanie przeciwne zgodzie na kapłaństwo kobiet, przyznając że ta rola

przeznaczona jest dla mężczyzn.

Przedstawiony wizerunek kobiety pozwala zauważyć, że pewne cechy kobiecości są

niezmienne i bez względu na czas i miejsce definiowania ich w rozumieniu części kobiet

pozostaną takie same. Z przeprowadzonych badan jasko wynika, że wiara katolicka ma

istotni wpływ na kształtowanie się wizerunku i roli współczesnej kobiety. W przypadku tym

religijny światopogląd miesza się z normami społecznymi. Oczywiście istnieje grupa kobiet

które wykazują zupełnie odmienne poglądy do tych prezentowanych przez badane kobiety.

11 E. Adamiak, Kobiety w Biblii. Stary testament, Kraków 2006.12 K. Świstow, Współczesne kobiety wobec nauki kościoła [w:] Kobiety i religie, red. K. Leszczyńska, Kraków

2006, s. 139-157.4

To właśnie ich zachowanie z pewnością przyczyniło się do powstawania ruchów

feministycznych. Zarówno przejawy tradycyjnego podejścia do kobiecości jak i nowe ruchy

kobiece pokazują jednak różnorodność jaka panuje w społeczeństwie. Powielanie schematów

przekazywanych przez matki lub dystansowanie się od tego i pójście w drugim kierunki jest

przejawem świadomych i indywidualnych potrzeb każdej kobiety. Oby dwa podejścia

znajdują miejsce w chrześcijaństwie.

Bibliografia:

Adamiak Elżbieta, Kobiety w Biblii. Stary testament, Kraków 2006.

Filipiak Marian, Historia porównawcza religii, Rzeszów 1991.

List Jana Pawła II do kobiet, http://mateusz.pl/dokumenty/jpii-ldk.htm.5

Makowski Jarosław, Cóż po kobietach w Kościele? [w:] Kobiety uczą Kościół, red. M. Waluś,

Warszawa 2007.

Świstow Klaudyna, Współczesne kobiety wobec nauki kościoła [w:] Kobiety i religie, red. K.

Leszczyńska, Kraków 2006.

Tworuschka Monika, Religie świata: Chrześcijaństwo, Warszawa 2011.

6