RODZAJE I CZ ĘSTO ŚĆ WYST ĘPOWANIA URAZÓW W … · 5 Nie bierze si ę pod uwag ę tego jednak,...

1

PRACA MAGISTERSKA - Kuba

RODZAJE I CZĘSTOŚĆ WYSTĘPOWANIA URAZÓW W GRACH ZESPOŁOWYCH

2

I. Wstęp ..................................................................................................... 3

1. Charakterystyka gier zespołowych ...................................................... 6

1.1 Piłka ręczna ................................................................................... 7

1.2 Piłka koszykowa ............................................................................ 9

1.3 Piłka siatkowa.............................................................................. 10

2. Uraz................................................................................................ 12

2.1 Definicja urazu ............................................................................ 12

2.2 Kryteria podziału urazów............................................................. 13

2.3 Przyczyny urazów występujących w sporcie................................ 14

2.4 Rodzaje urazów najczęściej spotykanych w sporcie..................... 15

II. Cel pracy............................................................................................ 16

III. MATERIAŁ I METODYKA BADAŃ ............................................ 17

1. Charakterystyka badanych ............................................................ 17

2. Metoda badań.................................................................................. 19

IV. WYNIKI I ICH ANALIZA ............................................................. 20

V. DYSKUSJA ........................................................................................ 33

VI. WNIOSKI......................................................................................... 38

VII. PIŚMIENNICTWO ........................................................................ 39

ANEKS ................................................................................................... 39

3

I. Wstęp

Urazy w grach zespołowych jak i w dyscyplinach indywidualnych są prawie

nieodłącznym elementem w dzisiejszym świecie sportu. W pracy przybliżono i opisano

zagadnienia dotyczące rodzaju i częstości występowania urazów w grach zespołowych.

W tym celu wybrano trzy popularne i uprawiane w Polsce gry zespołowe: piłkę ręczną,

piłkę koszykową i piłkę siatkową.

Uświadomienie społeczeństwa, że jednym z elementów zdrowego stylu życiu

jest aktywność fizyczna, spowodowało gwałtowny wzrost zainteresowania regularnymi

treningami, systematycznymi ćwiczeniami fizycznymi, lub formami sportu

wyczynowego.

Niestety, obok pozytywnych zjawisk towarzyszących uprawianiu aktywności

fizycznej o charakterze sportowym obserwuje się występowanie zwiększonej liczby

urazów, głównie w obrębie narządu ruchu [17].

Biorąc pod uwagę urazy sportowe, należy wymienić: urazy w sporcie

wyczynowym oraz urazy w sporcie uprawianym rekreacyjnie.

Urazy w sporcie wyczynowym i rekreacyjnym mają odrębną specyfikę.

Sportowiec wyczynowy jest nastawiony na „uzyskiwanie wyników”, z czym wiążą się

wymierne korzyści finansowe. Poddawany jest presji otoczenia: działaczy, trenerów,

opinii publicznej, co powoduje, że często ukrywa drobne jego zdaniem kontuzje, aby

nie „wypaść z rynku”[6].

W sporcie rekreacyjnym, znaczenia upatruje się w szeroko pojętej profilaktyce.

Natomiast w sporcie wyczynowym w dużej mierze zawodzi koordynacja w

postępowaniu po doznanym urazie pomiędzy lekarzem, trenerem i działaczami.

Sport wyczynowy różni się od sportu rekreacyjnego wieloma elementami. U

zawodników wyczynowych można poruszyć problem dopingu i stosowania środków

zabronionych w sporcie, które powszechnie uznano i naukowo udowodniono za

szkodliwe dla zdrowia człowieka. Mają one jednak wpływ na poprawienie jednej czy

kilku zdolności motorycznych, w zależności od trenowanej dyscypliny. Powoduje to

wzmożony popyt i zainteresowanie nielegalnymi używkami.

Do chwili obecnej nie wynaleziono żadnego sposobu zapobiegania

przedwczesnemu „zużyciu” narządu ruchu w wyniku nadmiernej jego eksploatacji. W

przypadku osoby młodej olbrzymie rezerwy regeneracyjne tkanek umożliwiają prawie

4

doskonałą „samo naprawę”. Problem jest dużo poważniejszy, gdy do sumowania się

przeciążeń i mikrourazów dochodzi u osób dorosłych czy starzejących się [4].

Do obrażenia ciała może dojść pomiędzy rywalizującymi ze sobą zawodnikami.

W trakcie meczy czy treningu lecz również podczas indywidualnych ćwiczeń.

Ciało człowieka poddawane jest w ciągu życia bardzo zróżnicowanym

obciążeniom, związanym z naturalną potrzebą ruchu, doskonaleniem sprawności,

„eksploatacją sportową”, czy wymogami wyuczonego zawodu [4].

Wyniki zawodników w sporcie wyczynowym, zbliżają się do kresu ludzkich

możliwości. Coraz większe wymagania stawiane organizmowi sportowca

wyczynowego doprowadziły do niebywałego rozwoju medycyny sportowej.

Osiągnięcia zawodników są wynikiem żmudnych i długotrwałych treningów, często

okupione najwyższą ceną, jaką jest zdrowie człowieka. Ciało ludzkie zarówno na

treningach, czy podczas rozgrywania meczy poddawane jest ciężkiej i wyczerpującej

pracy. Organizm jest eksploatowany do granic ludzkiej wytrzymałości. Jednak często te

granice są sztucznie poszerzane, pseudo udoskonalane środkami farmakologicznymi.

Organizm wykorzystywany jest maksymalnie, pomija się jednak zasady

adekwatnego czasu na jego regenerację, adaptację do nowych zjawisk, którym

poddawany jest podczas wysiłku. Zdarza się również, że trenerzy stosują ćwiczenia

niekorzystne, a nawet szkodliwe zdrowiu, głównie dla narządu ruchu.

Urazy w grach zespołowych są nie tylko konsekwencją bezpośredniego kontaktu

dwóch lub większej liczby zawodników, ale mogą także występować podczas

prowadzenia indywidualnej gry. Wpływ na taką sytuacje mają czynniki takie jak brak

lub źle przeprowadzona rozgrzewka. Nie uwzględnienie rozgrzewki specjalistycznej dla

danej dyscypliny. Zbyt wczesny powrót do gry po wcześniej przebytym urazie.

Kontynuowanie gry pomimo pojawienia się bólu, który jest sygnałem do

natychmiastowego przerwania wysiłku.

Dodatkowym problemem jest fakt, że do świata sportu wyczynowego,

uprawiania różnych dyscyplin, wciągani są coraz młodsi uczestnicy. Na dzieci w wieku

szkolnym a nawet wczesnoszkolnym, nakłada się dodatkowe zajęcia, które mogą

prowadzić do obciążeń organizmu, który nie jest w pełni wykształcony i rozwinięty.

Często dochodzi do pomijania faktu, że wykonywanie niektórych ćwiczeń u

dzieci czy młodzieży, które są w fazie rozwoju jest szkodliwe. Może mieć znaczący

wpływ na ich postawę czy zdrowie w późniejszym wieku.

5

Nie bierze się pod uwagę tego jednak, że narząd ruchu jest jeszcze niewykształcony, tak

jak i cały organizm. Aparat ruchu jest poddawany przeciążeniom, miękkie elementy są

naciągane a nawet rozrywane z powodu niewystarczającej wytrzymałości do

stosowanych obciążeń. Dochodzi do wielokrotnego przeciążenia nieprzygotowanych

jeszcze odpowiednio elementów stawowych.

Kolejnym dość istotnym problemem w dzisiejszym sporcie jest czas, a

dokładniej jego brak, podczas leczenia. Zawodnicy, którzy ulegli urazowi, czy to po raz

pierwszy, czy z powodu nie wyleczenia wcześniej przebytego urazu, starają się jak

najszybciej powrócić do treningów, gry, bagatelizując i pomijając czas, jaki jest

przewidziany do pełnej regeneracji, wyleczenia w danym urazie. Starają się

przyśpieszyć czy oszukać czas za pomocą „cudownych uzdrowicieli”, czy środków

farmakologicznych.

Nowe metody diagnostyczne pozwalają dobrać odpowiednie środki terapii.

Techniki operacyjne udoskonalane z roku na rok, sposoby rehabilitacji ruchowej i

oparte na osiągnięciach nauk podstawowych zasady treningu fizycznego dają nadzieję

na poprawę ochrony zdrowia sportowców i zmniejszenie urazów w sporcie [6].

6

1. Charakterystyka gier zespołowych

W wychowaniu fizycznym i sporcie ważną rolę i znaczenie ze względu na swoje

niezaprzeczalne walory odgrywają zespołowe gry sportowe. Istotą udziału w grze jest

przyjęcie zasad podporządkowania się jej regułom z równoczesnym ich

wykorzystywaniem w ramach wyznaczonego zakresu sposobów działania, graczy z

piłką, przeciw piłce i bez piłki [19].

Reguły w danej grze mają za zadanie wyrównanie i danie możliwości

prowadzenia wyrównanej walki dla obu drużyn. To akty, które są zapisane i

zatwierdzone przez odpowiednie władze, organizacje odpowiedzialne za daną

dyscyplinę. Z kilkunastu czy kilkudziesięciu gier zespołowych różniących się od siebie

w mniejszym, czy większy stopniu, przepisy dotyczą: liczby zawodników, wymiaru

obszaru, na którym toczy się gra, ubioru, zajmowanych miejsc, czy pozycji

zawodników, zachowania się podczas trwania meczu, udziału ochroniarzy, sposobu

zdobywania punktów, dopuszczalnych sprzętów, urządzeń (o ile takie są dozwolone w

danej dyscyplinie). Zawodnicy powinni znać przepisy, jak również je przestrzegać

i rozumieć w jakim celu są stosowane. Przepisy bowiem są tworzone również z myślą o

zdrowiu zawodników oraz mają zapobiegać ewentualnym urazom, które są skutkiem,

np. bezpośredniego kontaktu podczas gry.

Charakterystykę gier zespołowych można omówić biorąc pod uwagę kilka jej

aspektów. Do najważniejszych można zaliczyć aspekt psychologiczny – rozumiany jako

wspólna odpowiedzialność za wynik, czy zawodnika. Przekłada się to na życie

codzienne, gdzie młody człowiek uczy się odpowiedzialności za powierzone mu

obowiązki zarówno w szkole jak i w pracy zawodowej. Współpraca i umiejętność

komunikowania się i zrozumienia podczas gry ułatwia relacje międzyludzkie. Aspekt

wychowawczy to poszanowanie przeciwnika, przyjęcie zasad fair-play na boisku,

uznawanie i nie podważanie decyzji sędziego prowadzącego spotkanie. Zawodnik uczy

się godzić i przyjmować do świadomości przegrany mecz oraz cieszyć się ze

zwycięstwa.

7

1.1 Piłka ręczna

Piłka ręczna ma charakter gry szybkościowo-siłowej i wymaga od zawodników

wysokiego poziomu przygotowania fizycznego i technicznego. Głównym zadaniem

zawodników w grze jest stworzenie sytuacji zakończonej zdobyciem bramki.

W dzisiejszych czasach piłkarze ręczni grają w obronie „na granicy faula” nie

tylko w pobliżu pola bramkowego, ale również w strefie do 11 - 12 metra. Podczas gry

w obronie zawodnik przemieszcza się krokiem odstawno – dostawnym, przodem lub

tyłem.

Obrońca przeprowadza średnio około 144 siłowych pojedynków z napastnikiem

i 20 - 22 razy blokuje rzuty na bramkę co naraża go na kontakt z przeciwnikiem lub

trafienie piłką. Podczas meczu zawodnik piłki ręcznej pokonuje dystans średnio około

5,6 – 6 km, wykluczając bramkarzy, z czego 75% za pomocą przyśpieszeń i zrywów z

maksymalną lub bliską maksymalnej szybkości na różnych dystansach. Dodatkowo w

czasie gry gracz wykonuje 94 - 102 podań piłki na różne odległości, 8 - 14 rzutów na

bramkę oraz 2 - 5 rzutów z linii autowej [14].

W momencie oddania rzutu w wyskoku, dochodzi do asymetrycznego

obciążenia ciała, mocnego wybicia się zawodnika z nogi przeciwnej do rzucającej ręki

oraz lądowania, co jest niekorzystne, gdyż siła odbicia i amortyzacji jest rozkładana na

jedną kończynę. Doprowadza to do przeciążenia i mikrourazów, głownie w stawie

skokowym oraz kolanowym. Ponadto w chwili oddawania rzutu na bramkę, zawodnik

stara się rzucać piłkę z maksymalną siłą, lot piłki w niektórych sytuacjach dochodzi do

110 km/h. Zawodnicy uzyskują to poprzez wyzwolenie maksymalnej siły zrywnej

mięśni obręczy barkowej, co wpływa na urazowość tych mięśni lub elementów

budujących staw ramienno - barkowy. Dodatkowo staw barkowy jest narażony na urazy,

kiedy w ułamkach sekund dochodzi do wyhamowania ręki rzucającej przez zawodnika

broniącego z drużyny przeciwnej. Wiąże się to z naderwaniem mięśni i więzadeł.

W trakcie oddawania rzutu w wyskoku w przód dochodzi do zaplanowanego upadku,

konsekwencją tego są na pewno mikrourazy, które nie pozostaną bez odpowiedzi w

późniejszych latach.

Obrońca ma prawo blokowania zawodnika atakującego, bezpośrednio blokując

jego rękę przy rzucie na bramkę. Sytuacja ta powoduje, że pomiędzy przeciwnikami

dochodzi do bezpośredniego kontaktu, wynikiem tego mogą być: stłuczenia ciała,

uszkodzenia w stawie barkowym lub łokciowym a nawet pękniecie czy złamanie kości

8

przedramienia. Ponadto w trakcie blokowania dochodzi również do odpychania

zawodnika, który w wyniku utraty równowagi może upaść co powoduje różnego typu

obrażenia.

W czasie gry tętno waha się w zakresie 120 - 200 uderzeń na minutę i więcej,

niezależnie od funkcji pełnionej przez zawodnika w grze i składzie drużyny z

wyjątkiem bramkarza. Jak wiadomo zmęczenie wpływa negatywnie na zachowanie

równowagi podczas poruszania się, doprowadzić to może do upadku i konsekwencji z

tym związanych. Do upadku może dochodzić również w chwili walki o piłkę, kiedy to

zawodnicy przepychając się, równocześnie biegnąc, starają się ją chwycić. Dodatkowo

w momentach takich dochodzi bardzo często do skręcenia stawu skokowego lub

kolanowego.

9

1.2 Piłka koszykowa

W omawianej grze zespołowej gracze każdej z drużyn, poruszając się po boisku

z piłką lub bez, pokonują opór przeciwnika i starają się oddać jak największą liczbę

celnych rzutów do obręczy kosza, który znajduje się po stronie przeciwnej drużyny oraz

przeszkodzić im w opanowaniu piłki i rzutów na własny kosz. W opisywanej grze

stosuje się rożnego rodzaju ruchy przemieszczania się po wyznaczonym polu: chód,

bieg przodem, bieg tyłem, krok odstawno - dostawny. Zgodnie z przepisami piłkę

można kozłować, podawać, rzucać, odbijać.

Charakterystyczną cechą koszykówki jako ćwiczenia fizycznego jest

kompleksowość oddziaływania na organizm. Siłę podczas zajęć koszykówki zawodnik

wykorzystuje w biegu, skokach, podaniach i rzutach piłką [14].

Dla efektywniejszego i skutecznego prowadzenia walki na boisku zawodnik

powinien dysponować dużą szybkością ruchów. Większość rzutów wykonywanych jest

w wyskoku co naraża gracza na dodatkowe obciążenia aparatu ruchu kończyn dolnych

oraz zmusza go do znacznego wydatku energetycznego. W koszykówce nie występują

pozycje statyczne z wyjątkiem rzutów wolnych i wprowadzenia piłki do gry. Poziom

intensywności działań często osiąga wartości maksymalne, specyficzne dla tej gry.

Dla koszykówki charakterystyczna jest zmienność form ruchu i ich

intensywność. Wykonywane działania są różnorodne zarówno co do kierunku,

szybkości i amplitudy poszczególnych ruchów jak i ich połączeń. Gra w koszykówkę

wymaga od zawodnika zwrotności i wytrzymałości, współdziałania w ataku czy

obronie. Koszykarz działa aktywnie w ciągu 39% ogólnego czasu gry. Przebiegnięty w

tym czasie dystans wynosi od 2,5 do 7,3 km. Znaczącą część poruszania się stanowią

różnego rodzaju zrywy krótkie 3 - 5m, średnie 6 - 15m i długie 16 - 28m. W trakcie gry

zawodnik wykonuje średnio 50 wyskoków z piłką i do piłki oraz 80 - 90 zatrzymań po

różnych startach i przyspieszeniach, co sprawia, że narząd ruchu kończyn dolnych jest

poddawany dużym obciążeniom i eksploatacji, a to z kolei naraża zawodnika na urazy

[14].

10

1.3 Piłka siatkowa

Cechą charakterystyczną, odróżniającą piłkę siatkową od omówionych powyżej

dwóch dyscyplin jest to, że zawodnicy rywalizują bez prawa kontaktu fizycznego.

W siatkówce nie ma bowiem warunków na kontakt pomiędzy zawodnikami z

przeciwnych drużyn z pominięciem sytuacji pod siatką. Pomimo braku kontaktu

fizycznego zawodników, piłka siatkowa należy do gier zespołowych w których urazy

występują bardzo często i są charakterystyczne dla tej dyscypliny.

W ciągu roku zawodnicy wysokiej klasy rozgrywają do 80 - 90 spotkań, przy

tym spotykają się z różnymi przeciwnikami o różnym poziomie techniki, taktyki, cech

fizycznych i sposobie gry [14]. Nie ma możliwości aby zawodnicy rozgrywający taką

ilość spotkań oraz będąc poddawani wyczerpującej pracy nie doznawali urazów.

Rozpatrując piłkę siatkową pod kątem urazowości na pierwszym miejscu należy

wymienić już samą nieergonomiczną i nienaturalna postawę w jakiej są zawodnicy

podczas techniki obrony czy przyjęcia piłki. W pozycji tej dochodzi do pochylenia

tułowia w przód, co wymusza pogłębienie krzywizny kręgosłupa - lordozy.

Następnym nie ergonomicznym elementem podczas gry jest przemieszczanie się

zawodników, którzy w 60% czasu poruszają się krokiem odstawno – dostawnym oraz

na śródstopiu i palcach stóp. Pozostałe sposoby to wypady w przód lub w bok oraz

dobiegnięcia w kilku krokach ze „zrywami”. Czysty czas wysiłku startowego wynosi

średnio 20 - 30 minut [14].

W piłce siatkowej momentami w których istnieje największe ryzyko doznania

urazu oraz dochodzi do przeciążeń narządu ruchy jest technika ataku oraz bloku.

W technice ataku wyróżniam cztery fazy: rozbiegu, wyskoku, uderzenia piłkę i

lądowania, z czego trzy dotyczą kończyn dolnych a jedna kończyny górnej. Faza

wyskoku i lądowania podobnie tak jak w technice bloku należą do najbardziej

obciążających momentów w których stawy kończyn dolnych, a w szczególności stawy

skokowe i kolanowe poddawane są przeciążeniom i mikrourazom. Ponadto w fazie

wyskoku dochodzi do maksymalnego wybicia zawodnika w górę, co poddaje jego

mięsnie łydki na dodatkową prace oraz uszkodzenia w tym naderwania czy całkowite

zerwanie.

Omawiając technikę ataku należy również wymienić fazę uderzenia piłki,

bowiem w fazie tej może dochodzić do naderwań lub naciągnięć mięśni obręczy

barkowej, oraz przeprostów w stawie łokciowym gdyż atak na piłkę odbywa się przy

11

wyprostowanym przedramieniu względem ramienia.

W piłce siatkowej dość częstym i charakterystycznym przez co i

bagatelizowanym i nie leczonym jest potocznie mówione przez zawodników „wypicie

palca”. W omawianym typie urazu dochodzi do zwichnięcia w stawie między

paliczkowym lub śródręczno - policzkowym, a momentem w którym najczęściej

dochodzi do tego incydentu jest wyskok zawodnika do bloku piłki atakowanej przez

przeciwnika.

12

2. Uraz

2.1 Definicja urazu

Aktywność fizyczna działa pro zdrowotnie, ale może też stanowić pewne

zagrożenie dla zdrowia. Powoduje bowiem urazy i wypadki. To przede wszystkim

bezpośredni kontakt między zawodnikami spowodował, że gry zespołowe stały się

rodzajem sportu walki. Zdarzają się zarówno kontuzje wynikające z przetrenowania, jak

i urazy ostre, będące wynikiem rywalizacji. Uraz w sporcie jest definiowany inaczej

niżeli w życiu codziennym. Człowiek nie uprawiający żadnego sportu uważa się za

zdrowego, jeżeli może wykonywać swoje codzienne obowiązki. Natomiast w sporcie,

zdrowy zawodnik to ten, który może wykonywać wysiłki typu sportowego.

Określenie „uraz sportowy” jest wspólną nazwą dla wszystkich rodzajów

urazów, odnoszonych w trakcie aktywności sportowej i może być definiowany na różne

sposoby. Jedna z nich jest następująca: Rada Europy zaproponowała definicję urazu

sportowego jako konsekwencję brania udziału w zajęciach sportowych, która wiąże się

ze zmniejszeniem możliwości wykonania wysiłku fizycznego, potrzebą pomocy

medycznej i skutkami ekonomicznymi [1].

Ponadto w literaturze przedmiotu można spotkać inną definicję, która brzmi:

Uraz sportowy jest to uraz mający miejsce podczas uprawiania aktywności fizycznej o

charakterze sportowym, głównie w czasie treningów i zawodów, powodujący

wystąpienie obrażenia sportowego, którego następstwem jest wyłączenie czasowe lub

całkowite z dalszego udziału w aktywności sportowej [17].

Przyjęło się mówić, ze sportowiec doznał uszkodzenia czy obrażenia danego

stawu lub części ciała. Często jednak dochodzi do mylenia słowa uraz a uszkodzenie

lub obrażenie. Pierwsze z tych pojęć zostało zdefiniowane i opisanie powyżej.

Natomiast uszkodzenie lub obrażenie jest to skutek zadziałania urazu jako siły

mechanicznej na organizm, w konsekwencji którego dochodzi do uszkodzenia struktur

poddanych urazowi. Rodzaj i rozległość obrażeń lub uszkodzeń uzależniony jest od

wielkości urazu czyli siły mechanicznej oraz odporności tkanki, na którą zadziałał [9].

13

2.2 Kryteria podziału urazów

Kryteriów podziału urazu w literaturze można spotkać bardzo wiele w

zależności od objawów klinicznych, czasu gojenia uszkodzonych tkanek, miejsca

występowania itp. Przedstawione poniżej podziały dotyczą narządu ruchu

uwzględniając jego składowe.

Rodzaje obrażeń układu mięśniowo-szkieletowego wywołane urazami

mechanicznymi to:

• Zamknięte uszkodzenia tkanek miękkich

- stłuczenia

- uszkodzenia jednostki ścięgnisto-mięśniowej

• Rany – przerwanie ciągłości skóry

• Złamania

• Skręcenia stawów

• Zwichnięcia stawów

Inny z podziałów urazów, zaproponowany przez J. Widuchowskiego,

przedstawia się następująco [17]:

• Skręcenia stawów i naciągnięcia więzadeł

• Urazy mięśni i ścięgien

• Stłuczenia

• Zwichnięcia stawów

• Złamania kości

• Otarcia naskórka

• Rany

• Zakażenia

• Stany zapalne

14

2.3 Przyczyny urazów występujących w sporcie

Zdecydowana większość obrażeń sportowych spowodowana jest działaniem siły

mechanicznej. Najczęstszymi przyczynami tych obrażeń są [17]:

• Urazy w bezpośredniej walce sportowej

• Urazy i przeciążenia w czasie treningu (nieprawidłowo wykonywane

ćwiczenia, zbyt duże obciążenia, nieodpowiednia rozgrzewka itp.)

• Zbyt szybkie podjęcie aktywności fizycznej po doznanym wcześniej

urazie lub zachorowaniu

• Wadliwy sprzęt sportowy (obuwie, sprzęt ochronny itp.)

• Nieodpowiedni stan boiska lub obiektu sportowego

• Trudne warunki atmosferyczne

• Inne przyczyny: na przykład kibice

15

2.4 Rodzaje urazów najczęściej spotykanych w sporcie

Z wyników badań Garrick’a przeprowadzonych na sportowcach, uprawiających

zarówno sporty indywidualne jak i zespołowe wynika, że najczęstszym rodzajem

obrażeń stawów było skręcenie 42 %, stłuczenie i rany 18 % , zwichnięcie 14%

miejscowe zapalenie10%.

Skręcenie w stawie powstaje wtedy, gdy ruch przekracza zakres fizjologicznej

ruchomości stawu i wówczas dochodzi do uszkodzenia torebki stawowej, więzadeł i

innych elementów budowy stawu, w wewnątrz stawu dochodzi do powstania krwiaka

[12]. Według klasyfikacji American Medical Association uszkodzenia więzadeł dzieli

się na trzy grupy.

• Skręcenie lekkie, uszkodzenie niewielkiej ilości włókien więzadła

• Skręcenie średniego stopnia, rozerwanie większej liczby włókien

• Skręcenie ciężkie dochodzi do częściowego lub całkowitego rozerwania

więzadła

Zwichnięciem stawu określa się pourazowe uszkodzenie stawu z całkowitą lub

częściową utratą łączności powierzchni stawowych. Zwichniecie jest konsekwencją

urazu, gdzie dochodzi do uszkodzenia aparatu torebkowo-więzadłowego. Stłuczeniem

nazywamy uszkodzenie powstające zazwyczaj w wyniku upadku na twarde podłoże lub

urazu zadanego tępym przedmiotem (lub częścią ciała). Dotyczy ono skóry, tkanki

podskórnej, mięśni, kości,(ból ze strony okostnej), stawów (również chrząstki

stawowej) naczyń i nerwów [8].

Problemem jest fakt, iż wiele urazów nie jest odnotowywanych przez zespół

medyczny, wiele z nich jest leczonych przez samego zawodnika lub np. przez jego

masażystę. Ponadto wiele kontuzji nie jest zgłaszanych wręcz ukrywanych przez

samych zawodników i leczonych według samych siebie bez wiedzy medycznej i bez

kontroli lekarzy specjalistów.

16

II. Cel pracy

Celem pracy jest wykazanie, jakim rodzajom urazów ulegają sportowcy, którzy

trenują gry zespołowe. Jaki okres czasu trwał powrót do zdrowia i jakie wynikają

następstwa po przebytym urazie. Czy charakter i rodzaj trenowanej gry zespołowej ma

wpływ na typ i częstość występowania urazu, oraz jaki okres czas upłynął do

możliwości bycia aktywnym fizycznie.

W badaniu ankietowym udział wzięły osoby wyczynowo trenujące gry

zespołowe w polskich klubach. Wybrani zawodnicy narażeni byli na urazy podczas

trenowania lub podczas rozgrywek ligowych meczy przez okres co najmniej pięciu lat.

W celu dokładnego zbadania problemu przedstawiono następujące pytania badawcze:

1. Jaki jest najczęstszy rodzaj urazu sportowego występujący u osób

trenujących gry zespołowe w zależności od trenowanej dyscypliny

sportu?

2. Jaki okres czasu powrotu do zdrowia uzależniony jest od doznanego

urazu?

3. Jakie są najczęstsze powikłania dla zdrowia po przebytym urazie

sportowym?

17

III. MATERIAŁ I METODYKA BADAŃ

1. Charakterystyka badanych

Materiał badawczy stanowiła grupa 180 osób w wieku od 18 do 35 lat

trenujących wyczynowo gry zespołowe.

Badania były przeprowadzone w terminie od II.2008 r. do V.2008 r. oraz od

IX.2008 r. do X.2008 r. na obiektach sportowych w miastach, w których trenowali.

Ankietowani zawodnicy należeli do klubów sportowych w których trenują i rozgrywają

mecze ligowe w Katowicach (AZS AWF Katowice), Mielcu (BRW Stal Mielec, KPS

Stal Mielec), Bielsku Białej (BKS ALUPROF Bielsko Biała) Piotrkowie Trybunalskim

(MKS Piotrcovia Piotrków Trybunalski), Rzeszowie (ASSECO Resovia Rzeszów),

Tarnobrzegu ( KS Siarka Tarnobrzeg) Gorzowie Wielkopolskim, Piekarach Śląskich

(KS Olimpia Piekary). Badane osoby reprezentowały najwyższy poziom sportowy, gdyż

byli zawodnikami klubów z ekstraklasy lub pierwszej ligi. Całość badanych została

podzielona na trzy grupy.

Grupę pierwszą stanowili osoby trenujące piłkę ręczną (60 zawodników), w

której 30 kobiet o średniej wieku 25,5 lat (19 do 35 lat) trenowały 7 razy w tygodniu

średnio 1,5 godziny jednorazowo. Staż zawodniczy to 12 lat oraz 30 mężczyzn o

średniej wieku 24,5 lat (18 do 32 lat) trenujących 8 razy w tygodniu w wymiarze 1,5

godziny jednorazowo. Staż zawodniczy ankietowanych wyniósł 12,5 lat.

Drugą grupę reprezentowali sportowcy trenujący piłkę koszykową (60 osób).

Kobiety w omawianej dyscyplinie stanowiły grupę 30 zawodniczek, a średnia wieku to

23 lata (19 do 28 lat). Badane osoby trenowały tygodniowo 6 razy, wymiarze czasowym

1,5 godziny jednorazowo, staż zawodniczy badanych kobiet wynosił 10 lat. Mężczyźni

w badanej grupie stanowili 30 osób o średniej wieku 24 lata (19 do 29 lat), ankietowani

mieli 9 treningów w tygodniu o czasie 1,15 godziny jednorazowo, a staż zawodniczy

wynosi u nich 11 lat.

Do grupy trzeciej należeli sportowcy trenujący piłkę siatkową (60 sportowców).

Kobiety (30) w wieku 20 - 31 lat o średniej wynoszącej 25 lat. Piłkarki trenowały 10

razy w tygodniu w wymiarze czasu 1,5 godziny jednorazowo. Staż sportowy kobiet to

13 lat. Ponadto w omawianej dyscyplinie sportowej było 30 mężczyzn o średniej wieku

24 lat (18 do 29 lat), sportowcy trenowali 6 razy na tydzień, a czas treningu wynosi 1,5

godziny jednorazowo, średnia lat trenowanej gry zespołowej wyniosła u nich 10 lat.

19

2. Metoda badań

Narzędziem badawczym był kwestionariusz ankiety opracowany przez autora

pracy. Składał on się z dwóch części. W pierwszej umieszczono 15 pytań z czego 8 było

pytaniami otwartymi, a 7 zamkniętymi. W 3 pytaniach badani mogli udzielać więcej niż

jednej odpowiedzi. Część druga ankiety to metryczka w której pytania dotyczyły

danych demograficznych o badanych osobach czyli wiek, płeć, rodzaj dyscypliny, okres

czasu trenowania oraz ilość treningów tygodniowo.

Wzór kwestionariusza ankiety wykorzystanego do badań został umieszczony w

aneksie. Odpowiedzi respondentów zostały skategoryzowane, a dane liczbowe oraz

procentowe podane w tabelach.

20

IV. WYNIKI I ICH ANALIZA

Po przeanalizowaniu odpowiedzi zawodników w kwestionariuszach

ankietowych, z pośród 180 przebadanych osób zajmujących się wyczynowo sportem,

urazowi uległo 94% zawodników, a 6% udzieliło odpowiedzi ze nie miało w swojej

karierze sportowej urazu.

Z przeprowadzonych badań wynika, że zarówno kobiety jak i mężczyźni w

równym stopniu ulegają kontuzjom podczas aktywności sportowej związanej z wybraną

dyscypliną sportu (tabela nr 1).

Tabela nr 1. Urazy sportowe badanych w poszczególnych grupach

Kobiety Mężczyźni Razem

Tak Nie Tak Nie Tak Nie

Gra zespołowa n % n % n % n % n n

Piłka ręczna 28 32,9 2 40 30 36,2 0 0 58 34,5 2 16,6

Piłka koszykowa 27 31,8 3 60 26 31,3 4 57,1 53 31,6 7 58,4

Piłka siatkowa 30 35,3 0 0 27 32,5 3 42,8 57 33,9 3 25

Razem 85 5 83 7 168 12

Z pośród wszystkich ankietowanych osób 48,2% zaznaczyło odpowiedź

„skręcenie stawu”. Często dochodziło również do stłuczenia ciała 19,3% lub

powiązania tego typu urazu z innymi kontuzjami. Kolejnym odnotowanym urazem jest

zwichnięcie stawu 11,2%, oraz złamanie kości 6,1%. Respondenci udzielili w 15,2%

odpowiedzi, że ulegli urazowi innego typu (np. zapalenie, naderwanie mięśni). Tabela

nr 2. Z badanych sportowców, którzy w przeszłości doznali urazu, tylko 3%

odpowiedziało, że nie są w stanie dokładnie sprecyzować jakiemu typowi urazu ulegli i

jakiej części ciała on dotyczył. Odpowiedzi pozytywnej, opisując miejsce i rodzaj urazu

udzieliło 97% ankietowanych.

21

Tabela nr 2. Rodzaje urazów i ich występowanie w poszczególnych dyscyplinach*

piłka ręczna piłka koszykowa piłka siatkowa

k N=28

m N=30

k N=27

m N=26

k N=30

m N=27

n % n % n % N % n % n %

stłuczenia 3 9,7 8 19 8 27,5 5 16,6 6 17,6 8 25,8

skręcenia 18 58 22 52,3 15 51,7 17 56,6 14 41,3 9 29

zwichnięcia 4 12,9 5 11,9 2 6,8 2 6,6 3 8,8 6 19,4

złamania 1 3,2 2 4,7 1 3,4 1 3,3 1 2,9 5 16,1

inne 5 16,2 5 11,9 3 10,3 2 6,6 10 29,4 3 9,7

razem 31 42 29 30 34 31

* Suma nie równa się 100%, ponieważ respondenci mogli podawać więcej niż jedną odpowiedź.

Tabela nr 3. Miejsca występowania urazów w poszczególnych dyscyplinach.

piłka ręczna piłka koszykowa piłka siatkowa razem

lokalizacja n % n % n % n %

uraz st. skokowego

21 36,2 16 30,2 11 19,3 48 28,6

uraz st. kolanowego

15 25,9 12 22,6 11 19,3 38 22,6

uraz st. barkowego

7 12 4 7,5 7 12,3 18 10,7

Inne lokalizacje

15 25,9 21 39,6 28 49,1 64 38,1

razem 58 53 57 168

Z wszystkich badanych osób, odpowiedzi że najczęstszą lokalizacją w której

dochodziło do urazu stawów i kości stopy udzieliło 28,6%. Grą zespołową w, której

najwięcej razy doszło do urazu stopy to piłka ręczna 36,2%. Drugą dyscypliną pod

względem częstości doznawania uszkodzenia stopy, stanowili zawodnicy piłki

koszykowej 30,2%. Najmniejszą liczbę omawianego urazu odnotowano u

22

reprezentantów piłki siatkowej 19,3% (kobiety 16,7%, mężczyźni 22,2%).

Drugim najczęstszym opisywanym miejscem urazu, z całej grupy

przebadanych osób, był staw kolanowy lub kości i tkanki wchodzące w jego budowę

22,6% (w tym skręcenia, stłuczenia, zwichnięcia, złamania oraz zmiany

przeciążeniowe). W piłce ręcznej odsetek ten stanowił 25,9% i był on największy, w

piłce koszykowej 22,6%, spośród osób uprawiających piłkę siatkową 19,3%.

Urazy w stawie barkowym, były na trzecim miejscu spośród badanych osób, pod

względem lokalizacji występowania kontuzji 10,7%. Piłkarki ręczne 14,3% oraz

siatkarki 13,3%, odpowiedziały, że najczęściej uległy kontuzji w powyżej omawianej

lokalizacji. W piłce koszykowej kobiet odnotowano tylko 7,5% odpowiedzi.

Omówione powyżej lokalizacje kontuzji były najczęściej opisywane przez

ankietowane osoby i stanowiły 61,9% spośród wszystkich miejsc, w których doszło do

urazu (tabela nr 3, 3a, 3b, 3c). Ponadto u badanych osób odnotowano urazy stawu

łokciowego, biodrowego, głowy, kończyn górnych i okolic twarzy. Przypadki te zostały

opisane jako inne lokalizacje 38,1%.

Najczęściej odnotowanym rodzajem urazu było skręcenie stawu 48,2%.

Dyscypliną sportową w której najwięcej osób uległo temu typowi obrażeniom była

piłka ręczna mężczyzn 23,1%, kobiety w omawianej dyscyplinie stanowiły 18,9%.

Również często dochodziło do skręcenia stawu wśród koszykarzy 17,9%. Natomiast

mężczyźni uprawiający piłkę siatkową odpowiedzieli że doznali skręcenia stawu w

9,5% i byli najmniej liczną grupą po urazie tego typu.

Stłuczenia ciała stanowiły 19,3%, najczęstszym miejscem występowania tego

urazu była okolica stawu kolanowego. Do stłuczenia ciała dochodziło również w

okolicy stawu łokciowego. Ponadto omawiany typ urazu był połączony dodatkowo z

innymi urazami, najczęściej z pęknięciem lub złamaniem kości. Spośród sporadycznych

przypadków stłuczeń można wymienić: stłuczenie żeber, okolicy stawu biodrowego,

stłuczenie mięśni kończyn dolnych lub górnych.

Piłka siatkowa i piłka ręczna to gry zespołowe w, których najwięcej razy

dochodziło do zwichnięcia stawu. Siatkarze 19,4% stanowczo przeważali nad kobietami

8,8% w tej dyscyplinie. Najczęstszymi stawami w, których dochodziło do zwichnięcia u

osób uprawiających piłkę siatkową, były stawy palców rąk. U kobiet natomiast

zwichnięcie najczęściej odnotowano w obrębie stawu barkowego (piłkarki ręczne

14,3%). Osoby uprawiające piłkę koszykową stanowiły najmniejszą liczebnie grupę w

tym typie urazu. Złamanie kości to najrzadziej opisywany rodzaj urazu. Spośród

23

wszystkich badanych osób złamaniu lub pęknięciu kości uległo 6,1% . Grą zespołową

w której najwięcej odnotowano przypadków złamań była piłka siatkowa mężczyzn

16,1%. Najczęściej dochodziło do pęknięcia lub złamania kości palców rąk u siatkarzy.

Skręcenia, stłuczenia, zwichnięcia i złamania to najczęstsze typy urazów spośród

przebadanych osób. Ponadto respondenci w pojedynczych lub kilku odpowiedziach

podali, że ulegli urazowi innego typu (wstrząśnienie mózgu, zapalenie ścięgien,

naderwanie mięśni, wysunięcie jądra miażdżystego). Po przeanalizowaniu

kwestionariuszy ankietowych, grą zespołową w której najwięcej razy dochodziło do

urazów innego typu, była piłka siatkowa kobiet 29,7% oraz piłka ręczna kobiet 16,2%.

Tabela nr 2a. Rodzaje urazów i ich występowanie w piłce ręcznej*.

PIŁKA RĘCZNA

kobiety N=28 mężczyźni N=30 razem N=58

n % n % n %

stłuczenia 3 9,7 8 19 22 26,2

skręcenia 18 58 22 52,3 40 47,6

złamania 4 12,9 5 11,9 9 10,7

zwichnięcia 1 3,2 2 4,7 3 3,6

inne 5 16,2 5 11,9 10 11,9

razem 31 42 84


24

Tabela nr 2b. Rodzaje urazów i ich występowanie w piłce koszykowej*.

PIŁKA KOSZYKOWA


rodzaj urazu n % n % n %

stłuczenia 8 27,5 5 16,6 13 22

skręcenia 15 51,7 17 56,6 32 54,2

zwichnięcia 2 6,8 2 6,6 4 6,8

złamania 1 3,4 1 3,3 2 3,4

inne 3 10,3 2 6,6 5 8,5

razem 29 30 59


Tabela nr 2c. Rodzaje urazów i ich występowanie w piłce siatkowej*.

PIŁKA SIATKOWA


rodzaj urazu n % n % n %

stłuczenia 6 17,6 8 25,8 14 21,5

skręcenia 14 41,3 9 29 23 35,4

zwichnięcia 3 8,8 6 19,4 9 13,8

złamania 1 2,9 5 16,1 6 9,2

inne 10 29,4 3 9,7 13 20

razem 34 31 65


25

Tabela nr 3a. Miejsca występowania urazów w piłce ręcznej.

PIŁKA RĘCZNA

kobiety mężczyźni razem

lokalizacja n % n % n %

uraz st. skokowego

8 28,6 13 43,3 21 36,2

uraz st. kolanowego

7 25 8 26,7 15 25,9

uraz st. barkowego

4 14,3 3 10 7 12,1

inne lokalizacje

9 32,1 6 20 15 25,8

razem 28 30 58

Tabela nr 3b. Miejsca występowania urazów w piłce koszykowej.

PIŁKA KOSZYKOWA



uraz st. skokowego

7 25,9 9 34,7 16 30,2

uraz st. kolanowego

6 22,2 6 23 12 22,6

uraz st. barkowego

2 7,5 2 7,7 4 7,5

inne lokalizacje

12 44,4 9 34,6 21 39,6

razem 27 26 53

26

Tabela nr 3c. Miejsca występowania urazów w piłce siatkowej.

PIŁKA SIATKOWA



uraz st. skokowego

5 16,7 6 22,2 11 19,3

uraz st. kolanowego

6 20 5 18,5 11 19,3

uraz st. barkowego

4 13,3 3 11,1 7 12,3

inne lokalizacje

15 50 13 48,1 28 49,1

razem 30 27 57

Z pośród wszystkich opisanych urazów najdłużej (do około dwunastu miesięcy)

trwało leczenie osób po rekonstrukcji więzadła krzyżowego kolana oraz z

chondromalacją czyli postępującą degeneracją chrząstki stawowej 13,7%. Jednostkami

chorobowymi w których leczenie trwało do sześciu miesięcy 18,5%, były również

skręcenia stawu kolanowego z częściowym naciągnięciem więzadeł lub uszkodzeniem

struktur wchodzących w jego skład (łąkotki, więzadła, torebka stawowa, kości), oraz

skręcenia i zwichnięcia stawu łokciowego lub barkowego,

W grupie osób, których powrót do zdrowia wynosił do trzech miesięcy 32,7%

byli respondenci, którzy doznali złamania kości, lekkich skręceń stawów,

Badanymi u których okres czasu powrotu do zdrowia wyniósł do miesiąca czasu

35,1% były to głownie osoby, które doznały skręcenia stawu skokowego z

naciągnięciem aparatu torebkowo-więzadłowego, stłuczeń czy urazu innego typu jak na

przykład zapalenie ścięgien nadgarstka, lub naciągnięcie okolic pachwin (tabela nr 4a,

4b, 4c).

27

Tabela nr 4a. Powrót do zdrowia po doznanym urazie w stawie skokowym.


k m k m K m

okres czasu n % n % n % N % n % n %

do miesiąca 2 25 5 38,5 4 57,2 4 44,4 2 40 5 83,2

do trzech miesięcy

5 62,5 6 46,1 3 42,8 4 44,4 1 20 1 16,6

do sześciu miesięcy

1 12,5 2 15,4 0 - 1 11,2 2 40 0 -

razem 8 13 7 9 5 6

Tabela nr 4b. Powrót do zdrowia po urazie stawu kolanowego.


k m k m K M

okres czasu n % n % n % N % n % N %

do miesiąca 2 28,5 3 37,5 2 33,3 1 16,7 1 16,7 2 40

do trzech miesięcy

2 28,5 1 12,5 1 16,7 3 50 2 33,3 1 20


1 14,3 2 25 2 33,3 1 16,7 1 16,7 2 40

do dwunastu miesięcy

2 28,5 2 25 1 16,7 1 16,7 2 33,3 0 -

razem 7 8 6 6 6 5

28

Tabela nr 4c. Powrót do zdrowia po urazie stawu barkowego. piłka ręczna piłka koszykowa piłka siatkowa

k m k m k m


do miesiąca 1 25 2 66,7 1 50 1 50 1 25 1 33,3

do trzech miesięcy

2 50 0 - 1 50 1 50 3 75 2 66,6


1 25 1 33,3 0 - 0 - 0 - 0 -

razem 4 3 2 2 4 3

Tabela nr 4d. Powrót do zdrowia po urazie w pozostałych częściach ciała.


k m k m k m


do miesiąca 3 33,3 2 33,3 4 33,3 3 33,3 4 26,7 3 23,1

do trzech miesięcy

2 22,2 2 33,3 3 25 4 44,5 2 13,3 3 23,1


1 11,1 1 16,7 3 25 1 11,1 3 20 5 38,4


3 33,3 1 16,7 2 16,7 1 11,1 6 40 2 15,4

razem 9 6 12 9 15 13

Na pytanie czy korzystał Pan/Pani z rehabilitacji podczas leczenia 66,6%

ankietowanych odpowiedziało twierdząco, a 33,4% zadeklarowało ze nie korzystało z

tego typu leczenia (tabela nr 5).

29

Tabela nr 5. Sportowcy korzystający z rehabilitacji.


k N=28

m N=30

k N=27

m N=26

k N=30

m N=27

odpowiedzi n % n % n % N % n % n %

tak 19 14,4 22 13,2 17 10,2 14 8,4 24 14 15 9

nie 9 5,4 8 4,8 10 6 12 7,2 6 3,6 12 72

Osobom ankietowanym korzystającym z rehabilitacji, okres czasu potrzebnego

w zależności od jednostki chorobowej mieścił się w przedziale czasowym od jednego

do dwunastu miesięcy. W tabeli nr 6 zostały zestawione dane procentowe dotyczące jaki

okres czasu sportowcy korzystali z rehabilitacji.

Tabela nr 6. Podział sportowców pod względem czasu przebywania na rehabilitacji.


k m k m k M


do miesiąca 3 33,3 2 33,3 4 33,3 3 33,3 4 26,7 3 23,1

do trzech miesięcy

2 22,2 2 33,3 3 25 4 44,5 2 13,3 3 23,1


1 11,1 1 16,7 3 25 1 11,1 3 20 5 38,4


3 33,3 1 16,7 2 16,7 1 11,1 6 40 2 15,4

razem 9 6 12 9 15 13

Przerwa w treningu po doznaniu urazu nie odzwierciedlała przerwy związanej z

okresem czasu powrotu do zdrowia, gdyż 23% ze wszystkich badanych osób

odpowiedziała, że okres czasu przerwy w treningach był krótszy od okresu czasu

powrotu do zdrowia. Oznacza to, że ankietowani byli aktywni fizycznie i trenowali

pomimo w pełni nie wyleczenia kontuzji ( tabela nr 7).

30

Tabela nr 7. Okres czasu nie trenowania po urazie


k n=28

m n=30

k n=27

m n=26

k n=30

m n=27

okres czasu n % n % n % N % N % n %

do miesiąca

12

43

10

33

16

59,2

12

45,6

10

33

17

62,9

Od jednego do sześciu miesięcy

12

43

14

46,2

8

29,7

11

43

15

49,5

8

25,6

od sześciu do

dwunastu miesięcy

4

14

6

19,8

3

11,1

3

11,4

5

16,5

2

7,5

Zdecydowana większość badanych sportowców miała powikłania w związku

z doznanym urazem. Najczęściej opisywanym było ograniczenie ruchomości 46,4% , po

zastosowaniu unieruchomienia w danym stawie. Również często dochodziło do

przykurczy 26,8%. Skostnienia odnotowano w 7,2%. Pozostałe problemy zdrowotne

związane z urazem to 19,6 (hipermobilność stawu, drętwienie kończyn dolnych) Tabela

nr 9.

Tabela nr 8. Korzystanie ze sprzętu rehabilitacyjnego po urazie.

Piłka ręczna

Piłka koszykowa

Piłka siatkowa

k m k m k m

Odpowiedzi

n % n % n % n % N % n %

tak 21 75 24 80 16 59,2 19 73 20 66,7 13 48,1

nie 7 25 6 20 11 40,8 7 27 10 33,3 14 51,9

razem 28 30 27 26 30 27

31

Tabela nr 9. Powikłania po doznanym urazie*.


k N=28

m N=30

k N=27

m N=26

k N=30

m N=27

n % n % n % n % n % n %

skostnienia 0 - 2 8 1 4 1 6,2 3 11 3 16

ograniczenie ruchomości

11 44 14 54 12

52 7 43,6 11 40 9 50

przykurcze 10 40 4 15 7 30 5 32,1 8 30 3 17

inne 4 16 6 23 3 13 3 18,6 5 19 3 17

razem 25 26 23

16 27 18


Respondenci zapytani czy korzystał/a Pan/Pani ze sprzętu

ortopedycznego/rehabilitacyjnego w 67,2% odpowiedziało twierdząco, 33,7%

zaprzeczająco (tabela nr 10).

Najczęstszym wykorzystywanym sprzętem, podczas leczenia były kule 41%.

Drugim pod względem stosowania w trakcie powrotu do zdrowia sprzętem był

stabilizator stawu skokowego 23,7%. Stabilizator stawu kolanowego 21,3%, to kolejny

z wykorzystywanych podczas leczenia sprzęt. Zdecydowanie większość badanych, po

kontuzji doznających urazów w obrębie kończyn dolnych wykorzystywała kule

dodatkowo korzystając ze stabilizatora stawu skokowego albo kolanowego.

Tabela nr 10. Rodzaj używanego sprzętu podczas leczenia.

Piłka ręczna Piłka koszykowa Piłka siatkowa Razem

k

N=28

m

N=30

k

N=27

m

N=26

k

N=30

m

N=27 n %

Okres czasu n % n % n % n % n % N %

Kule 9 43 12 41 7 43,7 9 39,1 7 35 6 46,1 50 41

Stabilizator st. skokowego

5 23 7 24 4 25 6 26 4 20 3 23 29 23,7

Stabilizator st. kolanowego

4 19 5 17 3 18,7 5 21,7 6 30 3 23 26 21,3

32

Orteza st. skokowego

3 23 5 17 2 12,5 3 13 3 15 1 7,6 17 13,9

Razem 21 29 16 23 20 13 122

Kobiety uprawiające piłkę siatkową odpowiedziały że, najczęściej spotykanym

mikrourazem podczas trenowania były naciągnięcia 44,1%. Grą zespołową w której

stłuczenia występowały najwięcej razy była piłka ręczna kobiet 35,2% oraz mężczyzn

35,2% (tabela nr 11).

Tabela nr 11. Mikrourazy występujące podczas treningów.*


k m k m k m

n % n % n % n % n % n %

stłuczenia 13 38,2 18 35,2 5 16,6 9 32,1 12 27,9 7 42,8

naciągnięcia 11 32,2 15 29,4 16 53,3 11 39,2 19 44,1 14 46,6

naderwania 7 20,6 13 25,4 5 16,6 6 21,4 9 20,9 6 20

Inne/y 3 8,8 5 9,8 4 13,3 2 7,1 3 6,9 3 10

razem 34 51 30 28 43 30

Z pośród wszystkich przebadanych osób uprawiających wyczynowo gry

zespołowe, które uległy kontuzji, kolejnych urazów doznały 76,4%. Były to ponownie

powtarzające się urazy dotyczące tego samego miejsca co uraz poprzedni lub były to

nowe obrażenia ciała.

33

V. DYSKUSJA

Z aktywnością fizyczną o charakterze wyczynowym wiąże się niestety

występowanie wypadków i urazów, a w ich następstwie uszkodzeń określanych, jako

obrażenia sportowe. Dotyczą one w większości ludzi młodych w najlepszej kondycji

fizycznej. Z niektórych statystyk wynika, że obrażenia sportowe stanowią około 10%

wszystkich rodzajów obrażeń w przybliżeniu co 14 wypadek lub uraz ma miejsce na

boisku [17].

Wiadomo, że sportowiec starszy stażem zawodniczym ma większe

doświadczenie w uprawianej dyscyplinie i jest prawie niemożliwe, aby nie doznał urazu

z większymi lub mniejszymi obrażeniami ciała. Tak również wynika z badań

przeprowadzonych przez autora pracy, gdzie 94 % badanych osób zadeklarowało, że w

przeszłości doznało urazu.

Osobami, które nie uległy obrażeniom podczas aktywności fizycznej, po

przeanalizowaniu kwestionariuszy ankietowych, okazali się sportowcy najmłodsi

wiekowo z całej grupy przebadanych respondentów. Średnia ich wieku to 19 lat

(18 - 20 lat).

Być może osoby te doznały urazu lecz z braku obecności odpowiedniej opieki

medycznej, własnej niewiedzy oraz bagatelizowania tego problemu uznały, że to nic

poważnego i w pytaniu ankietowym, zaznaczyły odpowiedz negatywną, czyli nie miały

urazu sportowego.

Za przykład można podać uraz skręcenia stawu, który może być różny. Od

przypadków lekkich do bardzo ciężkich. Paradoksem jest, że uszkodzenia ciężkie -

całkowite, z reguły od początku są dobrze leczone. Najwięcej szkód dla aparatu

torebkowo - więzadłowego przynoszą uszkodzenia częściowe, gdyż leczenie ich jest

pomijane i zaniedbywane [2].

Z różnych badań epidemiologicznych wynika, że uszkodzenia stawu skokowo -

goleniowego występują u ludzi aktywnych fizycznie, uprawiających rozmaite formy

sportu rekreacyjnego lub wyczynowego. Zdaniem Leandersona 13 - 56% wszystkich

obrażeń sportowych dotyczy stawu skokowo-goleniowego. Ponadto Restrom uważa, że

43% wszystkich obrażeń sportowych w koszykówce oraz 31% w piłce nożnej dotyczą

stawu skokowo - goleniowego [18].

Podobnie urazowość stopy, przedstawia się w wynikach badań autora pracy, z

34

których wynika, że najczęstszą lokalizacją urazów z całej grupy respondentów była

stopa 28,5%, głównie skręcenie stawu skokowo - goleniowego oraz stłuczenia i

złamania.

Dyscypliną w której, badane osoby najmniej doznały urazu stopy była siatkówka

19,2%. Wynikać to może z charakteru tej gry. Ponieważ jest to jedyna gra zespołowa w

której nie występują elementy zwodów wykonywanych na kończynach dolnych oraz

brak jest kontaktu bezpośredniego pomiędzy zawodnikami przeciwnych drużyn. Staw

kolanowy podobnie jak staw skokowo - goleniowy, ze względu na swoją budowę

anatomiczną oraz złożoną funkcję, posiada bardzo dużą podatność na urazy.

Następstwem urazów są uszkodzenia, które mogą dotyczyć wszystkich struktur

anatomicznych stawu [18].

Z pośród wszystkich przebadanych osób, uprawiających sport wyczynowo,

urazy stawu kolanowego były, po uszkodzeniach stopy najczęściej opisywane we

wszystkich badanych dyscyplinach 22%. U osób, po doznanym obrażeniu stawu

kolanowego, najczęściej dochodziło do uszkodzenia więzadła krzyżowego kolana,

pęknięcia lub zerwania łąkotki oraz stłuczenia i chondromalacji rzepki.

Specjaliści z dziedziny medycyny sportowej twierdzą, że uszkodzenie więzadła

krzyżowego kolana częściej występuje u kobiet niż u mężczyzn. Anderson w swoim

materiale dowodzi, że jest to związane głównie z masą i siłą mięśniową, z grubością

samego więzadła. Inni autorzy opisują dodatkowo wpływ gospodarki hormonalnej oraz

uwarunkowania genetyczne [15].

Teorię tą dodatkowo potwierdzają wyniki badań pracy, ponieważ z pośród

trzech poddanych badaniu dyscyplin, dwie były z większym odsetkiem uszkodzenia

więzadła krzyżowego kolana u płci żeńskiej (piłka koszykowa, piłka siatkowa). W

piłce ręcznej różnice te były niewielkie.

Z wyników pracy autora wynika, że dość częstą również lokalizacją w której

dochodziło do urazu był staw ramienny. Największy odsetek urazu dotyczył skręcenia i

zwichnięcia w stawie oraz uszkodzenia stożka mięśni rotatorów. Doznały go osoby

trenujące piłkę ręczną oraz siatkówkę.

Uszkodzenie ścięgien mięśni odwodzących i skręcających w stawie ramienno -

barkowym stanowi najczęstszą przyczynę bólu i dysfunkcji w tym stawie. Do

uszkodzeń ścięgien i mięśni dochodzi na tle sumujących się na przestrzeni życia

mikrourazów i przeciążeń [2].

Być może za wytłumaczeniem częstości tego urazu przemawia fakt, iż

35

zawodnik piłki ręcznej średnio podczas meczu oddaje około 100 podań oraz 8 - 14

rzutów na bramkę. Przy rzutach rozwijane są maksymalne momenty siły mięśni

pracujących nad ruchem w stawie. Podobno sytuacja wygląda w siatkówce, gdzie

podczas „zbijania piłki” dochodzi do wyzwolenia maksymalnych momentów sił w

stawie barkowym. Dodatkowo problemem jest to, że wszystkie te czynności

wykonywane są przeważnie jedną i tą samą kończyną „bez odpoczynku”, gdzie

dochodzi do przeciążeń w stawie ramiennym.

Ze wszystkich trzech dyscyplin w piłce siatkowej odnotowano największy

odsetek urazów lub powikłań zdrowotnych w odcinku lędźwiowym kręgosłupa.

Osoba uprawiająca siatkówkę jest zmuszona często wykonywać nie zliczenie wiele

podskoków podczas gry, jego kręgosłup narażony jest na urazy nie tylko podczas

podchodzenia do zbicia piłki, ale również podczas lądowania po wykonanym zbiciu lub

blokowaniu. Badania sił reakcji podłoża u sportowców wykonujących skoki wykazał, iż

ich ciało musi pochłonąć siłę reakcji podłoża nawet aż 4,6 krotnie przeważającą ich

masę ciała [13].

Dodatkowych informacji w omawianym urazie dostarczają również badania

przeprowadzone przez JP Greena i współpracowników, którzy wykazali, że rozgrzewka,

a następnie odpoczynek na ławce rezerwowych w przypadku graczy drużyn

uniwersyteckich wiązały się ze zwiększeniem sztywności kręgosłupa. Ta zwiększona

sztywność może nasilać ryzyko uszkodzenia kręgosłupa lędźwiowego gdy dochodzi do

zwiększonego obciążania kręgosłupa w trakcie gry.

Omawiając złamania kości wśród sportowców, pomijając złamania będące

następstwem nagłego wypadku, działania dużych sił oraz mechanizmów dźwigni i

rotacji, należy zaznaczyć, że do złamania w „sporcie” dochodzi z mechanizmu

zmęczeniowego (sumowanie mikrourazów i przeciążeń) [15]. Dość istotnym

problemem jest fakt, że cechą współczesnego treningu sportowego jest nienadążanie

wytrzymałości kości za gwałtownym przyrostem siły jednostek mięśniowo –

ścięgnistych, w wyniku czego mogą dochodzi do złamania typu awulsyjnego

(oderwanie ścięgna z kawałkiem kości). Z pośród wszystkich złamań zmęczeniowych

90% dotyczy kończyn lokomocyjnych, a najczęstszym miejscem występowania jest I, II

lub III szyjka kości śródstopia oraz kość piszczelowa i szczałkowa [15].

Rozwój sportu wyczynowego oraz towarzyszący mu wzrost liczby urazów

sportowych i związana z tym, coraz większa ilość obrażeń i zmian przeciążeniowych

doprowadził do powstania wielu nowych kierunków i schematów leczenia sportowca.

36

Rehabilitacja sportowa powstała w czasach, gdy pacjentem stał się człowiek aktywny

fizycznie. Taką aktywnością może być sport wyczynowy wysokokwalifikowany lub

uprawiany rekreacyjnie [7].

Sportowcami najdłużej korzystającymi z leczenia rehabilitacyjnego z pośród

opracowania badań autora pracy, były osoby z uszkodzeniami w obrębie stawu

kolanowego, a w szczególności po chirurgicznej rekonstrukcji więzadła krzyżowego

kolana. Podobny okres czasu trwało leczenie zerwania ścięgna Achillesa i dyskopatii w

odcinku lędźwiowym kręgosłupa. W tych trzech przypadkach doszło do uszkodzenia

tkanek miękkich a dokładniej włókien kolagenowych. Tak długi okres czasu można

tłumaczyć tym, że przebudowa włókien kolagenu trwa około 10 - 12 miesięcy i w tym

czasie wskazane są zabiegi fizykalne, lub powikłaniami podczas leczenia.

Rehabilitacji wymagały nie tylko osoby w trakcie leczenia uszkodzonych tkanek lecz

również badani u których, doszło do powikłań po zakończeniu lub w trakcie procesu

leczenia.

Uraz wywołuje w organizmie człowieka mniejsze lub większe zmiany

miejscowe lub ogólne. Pomimo dużych osiągnięć w leczeniu urazów narządu ruchu

nadal zdarza się pewna liczba powikłań [10]. Według opracowań autora pracy

przykurcze mięśniowe, ograniczenia ruchomości, skostnienia to najczęściej wymieniane

powikłania. Mniejsza część ankietowanych osób odpowiedziała, że powikłania

występujące u nich to przypadki takie jak hipermobilność stawu kolanowego lub

skokowego, drętwienie kończyn dolnych, czy niestabilność stawu barkowego. Z pośród

wszystkich powikłań najczęściej wymieniany był przykurcz kolana. Utrwaloną pozycją

kolana może być wyprost, zgięcie lub połączenie zgięcia, rotacji zewnętrznej goleni i

koślawości kolan [9]. Ponadto w grupie badanych osób znalazły się osoby z

ograniczeniem ruchomości w stawie skokowym oraz barkowym.

Wiele pourazowych zniekształceń i zaburzeń czynności narządu ruchu można by

uniknąć, pod warunkiem spełnienia zasadniczych założeń, gwarantujących w

większości przypadków osiągniecie optymalnego wyniku leczenia. To jednak jest już

uzależnione od wiedzy i zaangażowania osób odpowiedzialnych za leczenie i

prowadzenie sportowca [16]. W klubach, rozgrywających mecze ligowe na najwyższym

poziomie w kraju rzadko się zdarza aby zabrakło osoby odpowiedzialnej za zdrowie

zawodników. Głownie role takiej osoby w klubie sportowym pełni lekarz

przygotowaniem pod względem medycyny sportowej, fizjoterapeuta lub masażysta. To

właśnie te osoby na pierwszym miejscu są odpowiedzialne za kierowanie czy

37

prowadzenie sportowca podczas korzystania z rehabilitacji. Często bowiem dochodzi do

tego, że urazy sportowców są bagatelizowane i nie kierowane na leczenie

rehabilitacyjne.

Medycyna sportowa pociągnęła za sobą również postęp w zastosowaniu różnego

rodzaju sprzętu ortopedyczno - rehabilitacyjnego. W dzisiejszych czasach nie ma

bowiem stawu na który nie można by było zastosować stabilizatora lub ortezy.

We wszystkich typach skręceń znajdują zastosowanie różne rodzaje zewnętrznej

stabilizacji stawu, które mogą występować w formie specjalnej taśmy (bandaża),

sznurowanego stabilizatora lub pół sztywnej ortezy [5]. Stabilizator jest stosowany w

głównej mierze jako dodatkowe wzmocnienie lub ochrona stawu, który w przeszłości

doznał kontuzji lub leczenie w pełni nie zostało zakończone. Zdecydowanie większość

badanych po kontuzji doznających urazów w obrębie kończyn dolnych wykorzystywała

kule.

Zastanawiającym może być fakt, iż część ankietowanych sportowców

doznających urazu odpowiedziało, że przerwa w treningach była krótsza, niż przerwa

związana z powrotem do całkowitego wyzdrowienia. Sytuacja taka jest możliwa, aby

zawodnik „nie wypadł z formy”, był aktywny fizycznie wykonując na przykład

ćwiczeni nie mające wpływu na doznane uszkodzenie podczas urazu. Z drugiej strony

mogło też dochodzić do tego, że osoby doznające urazu były nie odpowiednio

prowadzone przez osoby odpowiedzialne za ich stan zdrowia w danym klubie

sportowym i zbyt wcześnie dopuszczane do trenowania i obciążania uszkodzonych

części ciała. Fakt ten można połączyć z tym, że większa część ankietowanych osób

miała dodatkowo inne urazy lub po prostu było to wynikiem przetrenowania lub

nieszczęśliwego wypadku.

Jakiekolwiek działania zaniedbania w tym względzie – skracanie fazy

doleczania, samowolne zmiany programu leczenia czy poddawanie się

„pseudoleczeniu” narażają sportowca na ryzyko nawrotów dysfunkcji, co zazwyczaj

równoznaczne jest z przedwczesnym zakończeniem kariery sportowej [3].

38

VI. WNIOSKI

1. Charakterystycznym typem w badanych dyscyplinach było skręcenie stawu, a

miejscem w którym najwięcej razy dochodziło do urazu była stopa ( staw

skokowo - goleniowy).

2. Najdłużej trwającym leczeniem, było całościowe zerwanie więzadła krzyżowego

przedniego kolana, ścięgna Achillesa, zmiany przeciążeniowe zwyrodnieniowe

stawu kolanowego i jego elementów oraz urazy kręgosłupa (dyskopatia i zmiany

przeciążeniowe).

3. Do najczęstszych powikłań z jakimi sportowcy mieli powikłania po doznanym

urazie należy wymienić: ograniczenie ruchomości, przykurcze oraz powikłania,

które występowały nie co rzadziej od powyższych taki jak chipermobilność w

stawie skokowym oraz nie stabilność w stawie barkowym.

39

VII. PIŚMIENNICTWO

1. Adamczyk G.: Urazy w piłce nożnej. W: Forum trenera Nr 1 2005 s 171-175

2. Czopik J.: Fizjoterapia w wybranych chorobach tkanek miękkich narządu ruchu.

Poznań 2001 s. 9, 87

3. Dziak A.: Uszkodzenia sportowe i ich leczenie. W: Acta Clinica 2002 Nr 2 s.

217-224

4. Dziak A., Tayara S.: Urazy i uszkodzenia w sporcie, Kraków 2000 s. 17-22

5. Dziewulski M.: Zastosowanie stabilizatorów Aircast w profilaktyce i leczeniu

urazów stawu skokowego. W: Fizjoterapia Polska Vol. 3, Nr 4, 2003 s. 420-421

s. 421

6. Garlicki J.: Urazy sportowe u progu trzeciego tysiąclecia. W: Medycyna

Sportowa Nr 165, 6/2006

7. Gawroński W.: Wprowadzenie do rehabilitacji sportowej. W: Medycyna

sportowa. Pod. red. Jagier A., Nazar K. Dziaka A. Warszawa 2005 s. 663

8. Gaździk S. T.: Ortopedia i Traumatologia, PZWL Warszawa 2002 s.52

9. Górecki A.: Uszkodzenia stawu kolanowego, Warszawa 2002 s.250

10. Hlavaty A.: Pourazowe zrosty i zesztywnienia. W: Traumatologia narządu ruchu.

Pod. red. Tylmana D., Dziaka A. PZWL 1996 s. 515

11. Kita S.: Wybrane obrażenia ciała u sportowców. W: Wybrane zagadnienia z

teorii i praktyki treningu sportoweg. Medicina Sportiva 2004 Nr 8 supl. 1 s. 171-

175

12. Kubacki J.: Zarys ortopedii i rehabilitacji podręcznik dla studentów

rehabilitacji, Katowice 2008 s. 242

13. Lennard T. A. Crabtree H. M.: Sportowe urazy kręgosłupa, Wrocław 2007 s. 93-

94

14. Łatyszkiewicz L. A. Worobjew M. I. Chromajew Z. M.: Piłka ręczna,

koszykówka, piłka siatkowa podstawy treningu i zasób ćwiczeń, Centralny

ośrodek sportu 1999 s. 49-51, 103-105, 193-199

15. Małdyk P. Najczęstsze urazy i choroby narządu ruchu u kobiet, Med. Dypl. Nr

15 2006 s. 99-100

40

16. Senger A.: Zniekształcenia i zaburzenia czynności po urazowych uszkodzeniach

narządu ruchu. W: Ortopedia i rehabilitacja .Pod. red. Degi W., Semyera A.

PZWL 1996 s. 90

17. Widuchowski J.: Kolano urazy i obrażenia sportowe. Katowice 1997 s. 18-23,

47

18. Widuchowski J. Franiel J., Widuchowski W.: Ostre obrażenia stawu skokowo-

goleniowego u sportowców. W: Chirurgia kolana, artroskopia, traumatologia

sportowa Vol. 2 Nr 3 2005 s. 51-61

19. Wołyniec J.: Przepisy gier sportowych w zakresie podstawowym, Wrocław 2006

s. 9

41

ANEKS

ANKIETA NA TEMAT RODZAJÓW I CZĘSTOŚCI WYSTĘPOWANIA URAZÓW W GRACH

ZESPOŁOWYCH Szanowni Państwo.

Ankietę tę kieruję do osób uprawiających gry zespołowe. Udział w

badaniach jest dobrowolny i ma na celu uzyskanie danych potrzebnych do

przygotowania pracy magisterskiej.

Odpowiedzi na pytania ankietowe należy udzielać poprzez

postawienie znaku „X” w kwadracie obok pytania lub opisać odpowiedz,

którą Państwo wybraliście.

Będę bardzo wdzięczny, jeżeli zechcecie Państwo poświęcić swój

czas na wypełnienie poniższej ankiety.

1. Czy kiedykolwiek miała Pan/Pani uraz sportowy ? [Jeśli NIE to proszę przejść do pytania nr 13] Tak � Nie �

2. Czy pamięta Pan/Pani diagnozę lekarską (dokładny opis urazu

lub schorzenia) oraz jakiego odcinka ciała dotyczył uraz (np. skręcenie stawu kolanowego, złamanie kości strzałkowej).

Tak � ...................................................................................................................... .........................................................................................................................................

42

.........................................................................................................................................

Nie �

3. Rodzaj urazu: a) stłuczenie � b) skręcenie � c) zwichnięcie � d) złamanie � e) inne/y �………………………………………………………………………... ………………………………………………………………………………………………..

4. Jak długo trwało leczenie zanim powrócił Pan /Pani do zdrowia?

a) do miesiąca � b) do trzech miesięcy � c) do sześciu miesięcy � d) do dwunastu miesięcy �

e) ponad rok � 5. Czy podczas leczenie korzystał Pan/Pani z rehabilitacji ?

[Jeśli NIE przejdź do pytania ] Tak �

43

Nie �

6. Jak długo trwał proces rehabilitacji ?

a) do miesiąca � b) do trzech miesięcy � c) do sześciu miesięcy �

d) do dwunastu miesięcy �

7. Czy po urazie występowało/y u Pana/Pani :

TAK NIE miejsce

występowania

SKOSTNIENIA

OGRANICZENIA RUCHOMOŚCI

PRZYKURCZE

BLIZNY

44

INNE - -

8. Czy po urazie korzystał Pan/Pani ze sprzętu ortopedycznego/rehabilitacyjnego ?

Tak � Nie �

9. Jeśli tak, to proszę wpisać jakiego rodzaju np. wózek, kule. …………………………………………………………………… ……………………………………………………………………

10. Jaki okres czasu po urazie Pan /Pani nie brał/a udziału w treningach (aktywności fizycznej)?

a) do miesiąca � b) do trzech miesięcy � c) do sześciu miesięcy � d) do dwunastu miesięcy �

e) ponad rok �

11. Czy po tym urazie miał Pan/Pani jeszcze jakiś inny uraz??? [jeśli NIE proszę przejść do pytania 13]

45

Tak � Nie �

12. Proszę wpisać rodzaj urazu. ………………………………………………………………………………………………………………………………………………

13. Czy podczas treningów dochodzi do mikrourazów ?

a) stłuczenia b) naciągnięcia c) naderwania d) rany/skaleczenia e) inny/e � (jakie?) ………………………………………………………………………………………………………………………………………………

46

METRYCZKA

1. Płeć :

a) Kobieta �

b) Mężczyzna �

2. Proszę podać swój wiek. Lat……………..

3. Proszę wpisać rodzaj uprawianej gry zespołowej :

……………………………………………………………… 4. Proszę wpisać jak długo Pan/Pani trenuje (w latach, miesiącach)

………………………………………………………………. 5. Proszę wpisać jak często trenuje Pan/Pani w tygodniu

………………………………………………………………..

RODZAJE I CZ ĘSTO ŚĆ WYST ĘPOWANIA URAZÓW W … · 5 Nie bierze si ę pod uwag ę tego jednak,...

Documents

Transcript of RODZAJE I CZ ĘSTO ŚĆ WYST ĘPOWANIA URAZÓW W … · 5 Nie bierze si ę pod uwag ę tego jednak,...