Rodkowoeuropejskie Barbaricum w Fazie A

5/16/2018 Rodkowoeuropejskie Barbaricum w Fazie A - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/rodkowoeuropejskie-barbaricum-w-fazie-a 1/9

25. XI. 2004 r mgr M. Grygiel

ŚRODKOWOEUROPEJSKIE BARBARICUM W MOP

Barbaricum – obszar na pn. od k. lateńskiej (dorzecze Łaby, Odry, Wisły, Prypeci iśrodkowego Dniepru) w okresie od 500 r p.n.e.

Okres przedrzymski przypada na ostatnie 500 lat p.n.e.:• Starszy okres przedrzymski – kontynuacja starszych tradycji kulturowych związanych z k.

halsztacką (kończą się wtedy jednostki z Halsztatu)• Młodszy okres przedrzymski – pod wpływem k. lateńskiej wykształciła się nowa sytuacja

kulturowa – w wyniku latenizacji (przekazywanie i adaptacja) powstaje krąg kulturzlatenizowanych (na starszym podłożu)

U schyłku XIX w. Otto Tischler podzielił młodszy okres przedrzymski i okres wpływówrzymskich na fazy:• faza A: młodszy okres przedrzymski• faza B: wczesny okres rzymski• faza C: młodszy okres rzymski okres rzymski• faza D: wczesna faza okresu wędrówek ludów

Określenia faza A używa się dla k. oksywskiej i przeworskiej, czyli ziem polskichzmodyfikowana – rozbita na 3 fazy:

LT C1b (ok. 200 BC)A1 = LT C2

LT C2 / D1 (ok. 120 BC) A2 = LT D1

LT D1 / D2 A3 = LT D2panowanie Tyberiusza i Klaudiusza (lata 20-40-te p.n.e.)

Kultura przeworska i oksywska powstają na początku młodszego okresu przedrzymskiego(faza A1):• Faza A1 = LT C1 – zapinki, więc najstarsze zespoły przeworskie synchronizowane z fazą LT

C1b (ok. 200 BC)• Schyłek fazy A1, to przejście między LT C2 i LT D1• Brak danych przyrodniczych – chronologia na podstawie synchronizacji ustalona- A1 = LT C2- A2 = LT D1- A3 = LT D2

Dla pozostałych obszarów Barbaricum stworzony został odmienny podział chronologiczny –dla każdego obszaru inny, bo rytm kulturowy był różny na poszczególnych terenach.W kulturze jastorfskiej każda grupa ma inną chronologię.

W dorzeczu dolnej i środkowej Łaby od schyłku Halsztatu rozwijał się krąg jastorfski przezcałe 500 lat p.n.e., czyli w starszym i młodszym okresie przedrzymskim (MOP zaczyna siętam od latenizacji tego zespołu, kiedy to następują głębokie przeobrażenia, ale nie zmiana

oblicza kulturowego!).

Kultura pomorska pod wpływem elementów jastorfskich i latenizujących przechodzi w k.przeworską i oksywską dyskontynuacja kulturowa (inaczej niż w k. jastorfskiej).



Taka sama sytuacja jak na ziemiach polskich miała miejsce w dorzeczu Prypeci i Dniepru – nabazie kultur rozwijających się od wczesnej epoki żelaza, pod wpływem latenizacji powstajekultura zarubiniecka.

Rytm przemian zbliżony do tych z k. jastorfskiej występował na tereniepółnocnoeuropejskiego Barbaricum (Płw. Jutlandzki, pd. Szwecja, pd. Norwegia, Bornholm,Gotlandia, Olandia).

Rolf Hachmann dokonał synchronizacji młodszego okresu rzymskiego dla całego Barbaricum –wyróżnił 4 horyzonty młodszego okresu przedrzymskiego:• A faza A1 na ziemiach polskich• B faza A2• C faza A2 / A3 (na niektórych obszarach – tam, gdzie k. przeworska)• D faza A3

Józef Kostrzewski dokonał klasyfikacji fibul lateńskich i miejscowych, uzbrojenia oraz częścipasa z ziem polskich z MOP.

TYPOLOGIA FIBUL IMPORTOWANYCH I RODZIMYCH (A-O)

A

• Konstrukcja środkowolateńska• Charakterystyczne przede wszystkim dla fazy A1•

Większość to okazy żelazne – tylko nieliczne brązowe• Głównie importy lateńskie z LT C1• Starsze - długie, masywne – często zdobienie na nóżce (guzki profilowane, kulki)• Młodsze – nie zdobione, znacznie krótsze i krępe - schemat konstrukcyjny z LT C2 –

przechodzą do fazy A2• Nisko wysklepiony, półkolisty kabłąk• Sprężyna czterozwojowa z górną cięciwą • Występują wszędzie tam, gdzie dotarł prąd latenizujący (po Płw. Jutlandzki) charakter

interregionalny – wyznaczają początek latenizacji

B

• Konstrukcja środkowolateńska• Charakterystyczne przede wszystkim dla fazy A1• Większość to okazy żelazne – tylko nieliczne brązowe• Zarówno importowane jak i powstałe w Barbaricum• Najstarsze (jeszcze z LT C1) są najbardziej masywne i najdłuższe - bardzo często zdobione• Późne, bardzo krótkie i krępe przechodzą do fazy A2



• Kabłąk wysoko wysklepiony w przedniej części – prawie pod kątem prostym; kąt prostytakże między kabłąkiem i nóżką konstrukcja ramowata

• Sprężyna 4-6-8 zwojowa wyłącznie z górną cięciwą (najmłodsze, bardzo późne mają 8zwojów)

C

• Konstrukcja środkowolateńska – wywodzą się z typu B• Pojawia się u schyłku fazy A1, po fazie A2 nie jest spotykana• Większość to okazy żelazne• Pierwsza forma barbarzyńska powstała pod wpływem lateńskim• Starsze – długie egzemplarze: 12-13 cm• Młodsze – krótsze: 6-7 cm• Fałda oporowa – charakterystyczne wygięcie i przesunięcie kabłąka nad sprężynę• Nóżka przyczepiona klamrą w przedniej części kabłąka• Sprężyna czterozwojowa z górną cięciwą • Nie zdobiona• Charakter interregionalny w pd. części k. jastorfskiej, w k. przeworskiej i oksywskiej – na

innych obszarach występuje incydentalnie (tam, gdzie osadnictwo germańskie w pn.części Kotl. Karpackiej, nad górną Łabą, i na oppidach czeskich i słowackich)

D E

• Konstrukcja środkowolateńska• Występuje w fazie A2• Wyłącznie żelazne okazy• Nawiązują do fibul z oppidów z LT D1 (zwłaszcza typ E)• Bardzo wysoko wysklepiony kabłąk• Sprężyna czterozwojowa z dolną cięciwą • Różnią się tylko średnicą sprężyny – typ E – duża i masywna• Występuje praktycznie na całym obszarze Barbaricum, ale najczęściej w kręgu

jastorfskim, k. przeworskiej i oksywskiej



F

• Konstrukcja środkowolateńska• Występuje w fazie A2• Brązowe i żelazne• Bardzo późna – wiele cech wyłącznie barbarzyńskich – konstrukcyjnie zbliża się do zapinki

typu C fałda oporowa• Kolankowato zgięty kabłąk• Nóżka przyczepiona w najwyższym punkcie kabłąka• Występują w pd. części kręgu jastorfskiego, k. przeworskiej i oksywskiej

G

• Konstrukcja środkowolateńska• Najstarsze pojawiają się u schyłku LT C2 i na początku LT D1, czyli w fazie A2, a najmłodszefibule (=najmłodsze materiały oppidalne) znane są z fazy A3 (początek LT D2)• Wyłącznie brązowe• Powstała najprawdopodobniej na obszarze Turyngii – strefa przejściowa miedzy osadnictwemprzeworskim i celtyckim• Bardzo wysoko wysklepiony kabłąk• Nóżka przyczepiona przy sprężynie• Znana z Turyngii, Brandenburgii, z obszarów zajmowanych przez k. oksywską i pn. częściterenów k. przeworskiej (Kujawy, pn. Mazowsze)

H

• Od typu G różni się tylko materiałem, z jakiego jest wykonana – są to fibule żelazne• Barbarzyńskie naśladownictwo w żelazie zapinek z pogranicza świata celtyckiego• Występują głównie w kręgu jastorfskim, k. przeworskiej, oksywskiej i Poieneşti-Łukaševka(dorzecze środkowego Prutu i Seretu – pogranicze Rumunii i Mołdowy)



I

• Konstrukcja środkowolateńska• Schyłek fazy A2 i początek fazy A3• Bardzo wysoko wysklepiony kabłąk• Dolna cięciwa• Kultura oksywska

J miseczkowate• Konstrukcja późnolateńska• Przełom fazy A2 i A3 (faza przejściowa)• Żelazne, ale zdarzają się brązowe okazy• Związana z k. lateńską – tam powstała jako wzorzec na obszarze barbarzyńskim• Płytka przykrywa sprężynę od góry• Dolna cięciwa• W materiałach przeworskich i oksywskich, a także z pd. części kręgu jastorfskiego

K

• Konstrukcja późnolateńska• Faza A2• Żelazne (k. przeworska i oksywska) oraz brązowe (krąg jastorfski)• Kolankowato zgięty kabłąk z fałdą oporową oraz tarczką lub guzkiem w najwyższej części

kabłąka• Pochewka może być otwarta (ramowata) albo ażurowa – występują w niej poprzeczki

(głównie środowisko północnoeuropejskie – Dania, Szwecja)• Najbardziej rozpowszechniona - najczęściej występuje w grobach męskich z bronią od pd.

Norwegii po dorzecze środkowego Dniepru



L

• Konstrukcja późnolateńska• Początek fazy A3• Żelazna, bardzo rzadka fibula• Kolankowato zgięty kabłąk• Dolna cięciwa• Występuje w środowisku k. oksywskiej

M • Konstrukcja późnolateńska• Faza A3 – współczesna typowi N• Żelazne i brązowe (więcej okazów żelaznych)• Kabłąk gładki lub posiada tarczkę / guzek w górnej części• Górna cięciwa• Pochewka ramowata lub ażurowa• Charakter interregionalny – wszędzie tam, gdzie w fazie A3 pojawiają się osady

germańskie wyznacznik żywiołu germańskiego

N

• Konstrukcja późnolateńska• Faza A3 – współczesna typowi M• Żelazne i brązowe• Kabłąk gładki lub posiada tarczkę / guzek w górnej części• Dolna cięciwa

• Pochewka ramowata lub ażurowa• Charakter interregionalny – wszędzie tam, gdzie w fazie A3 pojawiają się osady




O

• Konstrukcja późnolateńska• Od schyłku fazy A3 do fazy B1a – najmłodsza z grupy fibul M, N i O• Przeważnie brązowe, ale zdarzają się żelazne• U-kształtny kabłąk z masywnym, dwustożkowatym guzkiem w tylnej części• Pochewka najczęściej ażurowa• Dolna cięciwa• Charakter interregionalny – wszędzie tam, gdzie w fazie A3 pojawiają się osady


KLASYFIKACJA KLAMER WG KOSTRZEWSKIEGO

KLAMRY KOBIECE

Jednodzielne:

Formy jednoczęściowe (prętowe)

• Rama z drutu o czworokątnym przekroju i haczykowatych zakończeniach• Pojawia się w fazie A1 i obecna jest w fazie A2• Największa ilość takich klamer występuje na obszarze kręgu przeworsko-oksywskiego i

pd. części jastorfskiego

• Taśmowate, jednoczęściowe• Interregionalne – obszar środkowo- i północnoeuropejskiego Barbaricum

• Przeciwstawne, haczykowate zakończenia• Taśmowate• Strefa jastorfska i pn. część Barbaricum



Formy dwuczęściowe

• Faza A2 i A3• Strefa jastorfska i pn. część Barbaricum

Formy trójczęściowe

• Faza A1 i A2• Pomorze – nad dolną Odrą (środowisko jastorfskie) i na Powiślu (strefa oksywska)

Dwudzielne:

Zawiaskowa:• Charakterystyczna dla fazy A2• Typowa dla k. oksywskiej, ale występuje także w k. przeworskiej

Trójdzielne:

• Najmłodsze – po schyłek fazy B1 (od fazy A3)• Pomorze – zespoły schyłkowe k. oksywskiej i najstarsze k. wielbarskiej



KLAMRY MĘSKIE

Występują z bronią (mieczami obosiecznymi pochodzenia celtyckiego) – posiadają kolistą ramę (pierścieniowate) – wszystkie to formy proweniencji celtyckiej!Pojawiają się już w fazie A1, ale najwięcej klamer występuje w fazie A2 – pojedynczeegzemplarze występują jeszcze w fazie A3, a nawet B1 (K 49).

• K 48 – kolista klamra z guzkiem na trzpieniu

• K 49 - kolista klamra z guzkiem na trzpieniu i skrzydełkami

• K 50 – kolista, z guzkiem bezpośrednio na ramie

Rodkowoeuropejskie Barbaricum w Fazie A

Documents

Transcript of Rodkowoeuropejskie Barbaricum w Fazie A