Roczny plan wynikowy nauczania przyrody w 6 klasie szkoły ... · Web viewPrzyroda klasa IV ....

PRZYRODAPrzyroda klasa IV . Wymagania edukacyjne zgodne z nową podstawą programową. Program: „Tajemnice przyrody”

LPTreści nauczania

Podstawa programowa

Ocena dopuszczająca Ocena dostateczna Ocena dobra Ocena bardzo dobra Ocena celująca

1.Ja i moje otoczenie

1.Wymienia czynniki pozytywnie i negatywnie wpływające na jego samopoczuciew szkole oraz w domu i proponuje sposoby eliminowania czynników negatywnych.

proponuje sposoby bezpiecznego spędzania przerw (C); wyjaśnia, na czym polega zachowanie asertywne (nie używając terminu „asertywność”) (C); podaje przykłady obowiązków domowych, które może wykonywać uczeń 4 klasy (B)

omawia sposób właściwego przygotowania miejsca do nauki (B); wymienia zasady skutecznego uczenia się (B); wymienia osoby, do których może się zwrócić uczeń mający problemy (B); podaje przykłady czynników pozytywnie i negatywnie wpływających na samopoczucie w szkole i w domu (B)

omawia zasady skutecznego uczenia się (B); wyjaśnia, dlaczego w sytuacjach trudnych warto zwrócić się o pomoc do innych (B); podaje przykłady sytuacji, w których może służyć pomocą innym (C)

omawia wpływ hałasu na samopoczucie w szkole (B); charakteryzuje czynniki wpływające na tworzenie dobrej atmosfery w szkole i w domu (C)

analizuje wybrane 2–3 cechy charakteru i zachowania, które ułatwiają lub utrudniają kontakty z rówieśnikami (D)

3.Wymienia zasady prawidłowego uczenia się i stosuje je w życiu

4.Opisuje prawidłowo urządzone miejsce do nauki

proponuje sposoby bezpiecznego spędzania przerw, podaje przykłady obowiązków domowych, które może wykonywać uczeń 4 klasy (B)w (C); opisuje prawidłowo urządzone miejsce do nauki

omawia sposób właściwego przygotowania miejsca do nauki (B); wymienia zasady skutecznego uczenia się (B); wymienia osoby, do których może się zwrócić uczeń mający problemy (B); podaje przykłady czynników pozytywnie i negatywnie wpływających na samopoczucie w szkole i w domu (B)

omawia zasady skutecznego uczenia się (B); wyjaśnia, dlaczego w sytuacjach trudnych warto zwrócić się o pomoc do innych (B); podaje przykłady sytuacji, w których może służyć pomocą innym (C)

omawia wpływ hałasu na samopoczucie w szkole (B); charakteryzuje czynniki wpływające na tworzenie dobrej atmosfery w szkole i w domu (C)

analizuje wybrane 2–3 cechy charakteru i zachowania, które ułatwiają lub utrudniają kontakty z rówieśnikami (D)

5. Uzasadnia potrzebę planowania zajęć w ciagu dnia i tygodnia:

analizuje przykładowy plan dnia (C); podaje przykłady form wypoczynku

omawia zasady zdrowego stylu życia (B); wyjaśnia, dlaczego należy planować codzienne

wyjaśnia, czym jest zdrowy styl życia (B); konstruuje własny plan dnia (D); wyjaśnia,

uzasadnia, że planowanie codziennych czynności jest elementem zdrowego

proponuje, wraz z uzasadnieniem, ciekawe formy wypoczynku dla swojej rodziny, możliwe

1

prawidłowo planuje i realizuje swój rozkład zajęć w ciągu dnia.2.wyjaśnia znaczenie odpoczynku, odżywiania się i aktywności ruchowej w funkcjonowaniu organizmu

aktywnego (B); podaje przykłady form wypoczynku biernego (B)

czynności (B); planuje formy wypoczynku dostosowane do codziennych czynności (C)

dlaczego ważne jest stosowanie różnorodnych form wypoczynku (D)

stylu życia (D) do zrealizowania w dniu wolnym od pracy (D)

Nazywa zmysły człowieka i wyjaśnia ich rolę w poznawaniu przyrody, stosuje zasady bezpieczeństwa podczas obserwacji

wymienia zmysły umożliwiające poznawanie otaczającego świata (B); omawia dowolną cechę przyrodnika (C)

omawia rolę poszczególnych zmysłów w poznawaniu świata (B); wymienia cechy przyrodnika (B)

porównuje ilość i rodzaj informacji uzyskiwanych za pomocą poszczególnych zmysłów (C); określa rolę obserwacji w poznawaniu przyrody (B); omawia etapy doświadczenia (A)

na podstawie obserwacji podejmuje próbę przewidzenia niektórych sytuacji i zjawisk (np. dotyczących pogody, zachowania zwierząt) (D); wyjaśnia, czym jest doświadczenie (B)

przeprowadza dowolne doświadczenie wraz z zapisem wyników obserwacji (D); wyjaśnia, dlaczego do niektórych doświadczeń należy używać dwóch zestawów (D)

Podaje przykłady przyrządów do obserwacji(lupa, mikroskop, lornetka), opisuje ich zastosowanie, posługuje się nimi podczas obserwacji

podaje nazwy przyrządów służących do prowadzenia obserwacji w terenie (A); przeprowadza obserwację za pomocą lupy lub lorne podaje przykłady obiektów, które można obserwować za pomocą mikroskopu (B); wykonuje schematyczny rysunek obserwowanego obiektu (C)tki (C);

przyporządkowuje przyrząd do obserwowanego obiektu (C); proponuje przyrządy, jakie należy przygotować do prowadzenia obserwacji w terenie (D); omawia przeznaczenie mikroskopu (B); przygotowuje mikroskop do prowadzenia obserwacji (C)

dobiera przyrząd do obserwowanego obiektu (C)podpisuje na schemacie poszczególne części mikroskopu (C); przeprowadza obserwację mikroskopową zgodnie z instrukcją (D)

planuje obserwację dowolnego obiektu lub organizmu w terenie (D); uzasadnia celowość zapla określa przeznaczenie poszczególnych części mikroskopu (C)nowanej obserwacji

przygotowuje informacje na temat innych przyrządów służących do prowadzenia obserwacji (odległych obiektów) samodzielnie wykonuje prosty preparat mikroskopowy (D); przygotowuje informacje na temat mikroskopu elektronowego

podaje przykłady wyjaśnia, dlaczego określa cel hodowli formułuje apel do osób przygotowuje

2

Podaje przykłady roślin i zwierząt hodowanych przez człowieka, w pracowni przyrodniczej, wymienia podstawowe zasady opieki nad nimi

Rozpoznaje i nazywa niektóre rośliny(w tym doniczkowe) zawierające substancje szkodliwe i podaje zasady postępowania z nimi.

zwierząt hodowanych przez człowieka (B); omawia wymagania zwierzęcia hodowanego w domu lub w pracowni przyrodniczej (B); opowiada o hodowanym zwierzęciu (D)na podstawie instrukcji zakłada i prowadzi uprawę fasoli, rzeżuchy (C); dzieli rośliny na drzewa, krzewy i rośliny zielne (B); wykonuje zielnik zawierający 4 rośliny.Zna pospolite rośliny trujące (konwalia, mak, cis) doniczkowe. Podaje zasady postępowania z nimi.

decyzja o hodowli zwierzęcia powinna być dokładnie przemyślana (D); omawia zasady opieki nad zwierzętami (B) prezentuje wyniki obserwacji rozwoju uprawianej fasoli (D); podaje przykłady drzew, krzewów i roślin zielnych rosnących w ogrodach (C); wykonuje zielnik zawierający 5 roślin .

zwierząt (B); wyjaśnia, dlaczego nie wszystkie zwierzęta możemy hodować w domu (B); wskazuje źródła informacji na temat hodowanych zwierząt (C) podaje nazwy etapów rozwoju rośliny (A); rozpoznaje drzewa i krzewy rosnące w najbliższym otoczeniu (C); wykonuje zielnik zawierający rośliny rosnące na określonym siedlisku np. park miejski

mających zamiar hodować zwierzę lub podarować je w prez określa warunki niezbędne do prowadzenia uprawy roślin (C); porównuje budowę zewnętrzną drzew, krzewów i roślin zielnych (C); wykonuje zielnik zawierający rośliny rosnące w kilku różnych siedliskach .

ciekawostki i dodatkowe informacje na temat zwierząt (np. najszyb przygotowuje informację na temat roślin leczniczych uprawianych w domu lub w ogrodzie.

2. Orientacja w terenie.

1. Wyznacza kierunki na widnokręgu za pomocą kompasu , gnomonu.

podaje nazwy wskazanych przez nauczyciela głównych kierunków geograficznych, wyznacza kierunki geograficzne za pomocą kompasu , rysuje różę głównych kierunków geograficznych

podaje nazwy głównych kierunków geograficznych posługując się instrukcją, wyznacza kierunki geograficzne za pomocą gnomonu podaje nazwy pośrednich kierunków geograficznych (A); rysuje różę głównych i pośrednich kierunków geograficznych

wyjaśnia, co to jest widnokrąg (B); omawia budowę kompasu, omawia sposób wyznaczania kierunków geograficznych za pomocą gnomonu wyznacza kierunki geograficzne, stosując poznane wcześniej sposoby

podaje przykłady wykorzystania w życiu umiejętności wyznaczania kierunków geograficznych porównuje dokładność wyznaczania kierunków geograficznych za pomocą kompasu i gnomonu omawia sposoby wyznaczania kierunku północnego na podstawie obserwacji obiektów przyrodniczych

podaje historyczne i współczesne przykłady praktycznego wykorzystania umiejętności wyznaczania kierunków geograficznych odszukuje ukryty obiekt, poruszając się według instrukcji podanej przez nauczyciela

3

i wytworów człowieka2. Obserwuje widomą wędrówkę Słońca w ciągu doby, miejsca wschodu, górowania i zachodu , w zależności od pory roku, wskazuje zależność między wysokością Słońca a długością cienia.

3. Orientuje plan, mapę w terenie, posługuje się legendą.

4. Identyfikuje na planie i mapie topograficznej miejsce obserwacji i obiekty w najbliższym otoczeniu, określa wzajemne położenie obiektów na planie, m. topograficznej i w terenie.

wyjaśnia pojęcia: wschód Słońca, zachód Słońca wymienia daty rozpoczęcia kalendarzowych pór roku (A); podaje po 3 przykłady zmian zachodzących w przyrodzie w poszczególnych porach roku (C); proponuje sposoby opieki nad zwierzętami w okresie zimy.

wymienia rodzaje map; odczytuje informacje zapisane w legendzie planu, wskazuje kierunki geograficzne na mapie wyjaśnia, na czym polega orientowanie mapy. Odczytuje z mapy wzajemne położenie obiektów stosując kierunki swiata.

omawia pozorną wędrówkę Słońca nad widnokręgiem (B); wskazuje zależności między wysokością Słońca a długością cienia wyjaśnia pojęcia: równonoc jesienna, równonoc wiosenna, przesilenie letnie, przesilenie zimowe (B); omawia cechy pogody w poszczególnych porach roku.

określa położenie innych obiektów na mapie w stosunku do podanego obiektu

omawia zmiany temperatury powietrza w ciągu dnia (B); wyjaśnia, czym są górowanie Słońca i południe słoneczne omawia zmiany w pozornej wędrówce Słońca nad widnokręgiem w poszczególnych porach roku.

opisuje słowami fragment terenu przedstawiony na planie); orientuje mapę za pomocą kompasu

omawia zmiany długości cienia w ciągu dnia porównuje wysokość Słońca nad widnokręgiem oraz długość cienia w poszczególnych porach roku .

porównuje dokładność poszczególnych rodzajów map (D); odszukuje na mapie wskazane obiekty. orientuje mapę za pomocą obiektów w terenie.

podaje przykłady praktycznego wykorzystania wiadomości dotyczących zmian temperatury i długości cienia w ciągu dnia (np. wybór ubrania, pielęgnacja roślin, ustawienie budy dla psa. wymienia fenologiczne pory roku, czyli te, które wyróżnia się na podstawie fazy rozwoju roślinności.

rysuje fragment drogi do szkoły, np. ulicy, zmniejszając jej wymiary (np. 1000 razy), używając właściwych znaków topograficznych, dostosowuje sposób orientowania mapy do otaczającego terenu .

4

3.Obserwacje, doświadczenia przyrodnicze i modelowanie.

1. Obserwuje wszystkie fazy rozwoju rośliny, dokumentuje obserwacje.

2. Obserwuje i nazywa zjawiska atmosferyczne zachodzące w Polsce.Obserwuje i rozróżnia stany skupienia wody, bada doświadczalnie zjawiska: parowania, skraplania, topnienia i zamarzania(krzepnięcia) wody.

na podstawie instrukcji zakłada i prowadzi uprawę fasoli, rzeżuchy. Nazywa etapy rozwoju roślin Zapisuje obserwacje

wymienia stany skupienia wody w przyrodzie (A); podaje przykłady występowania wody w różnych stanach skupienia (B); odczytuje wskazania termometru przeprowadza, zgodnie z instrukcją, doświadczenia wykazujące wpływ: – temperatury otoczenia na parowanie wody (C),– wielkości powierzchnina parowanie wody (C);

prezentuje wyniki obserwacji rozwoju uprawianej fasoli , lub rzeżuchy

wyjaśnia pojęcia: parowanie i skraplanie, topnienie i krzepnięcie wody.

przeprowadza doświadczenie wykazujące zmianę objętości wody podczas krzepnięcia (C); przeprowadza doświadczenie wykazujące wpływ temperatury na proces topnienia (C);

podaje nazwy i omawia etapy rozwoju rośliny

wyjaśnia zasadę działania termometru (B); formułuje wnioski do przeprowadzonych doświadczeń (D)

obserwuje i nazywa zjawiska atmosferyczne występujące w Polsce

określa warunki niezbędne do prowadzenia uprawy

dokumentuje doświadczenia według poznanego schematu (D)

wyjaśnia, popierając przykładami, zjawiska sublimacji i resublimacji

uzasadnia, że obieg wody w przyrodzie pozwala zachować jej stałą ilość na Ziemi (może zaproponować doświadczenie) (D); omawia obieg wody w przyrodzie

10. Wykonuje i opisuje proste doświadczenia wykazujące istnienie powietrza i ciśnienia atmosferycznego,

przeprowadza doświadczenie wykazujące obecność powietrza (Cna podstawie instrukcji buduje wiatromierz (C); dokonuje pomiaru

wyjaśnia, czym jest ciśnienie atmosferyczne (B); formułuje wnioski z przeprowadzonych doświadczeń (D)

dokumentuje doświadczenia według poznanego schematu (D); wyjaśnia, jak powstaje wiatr (B)

na podstawie instrukcji buduje wiatromierz (C); dokonuje pomiaru składników pogody – prowadzi kalendarz pogody (C)na podstawie obserwacji określa kierunek wiatru

omawia związek zmian ciśnienia atmosferycznego z aktywnością psychofizyczną człowieka (D)przygotowuje informację na temat rodzajów

5

buduje na podstawie instrukcji prosty wiatromierz wykorzystuje go do obserwacji.

składników pogody –podaje nazwę jednostki, w której wyraża się prędkość wiatru (A)

(C) wiatru (C

11. Wymienia nazwy składników pogody(temp. powietrza, opady ciśnienie, kierunek i siła wiatru) oraz przyrządów służących do ich pomiaru, podaje jednostki pomiaru,

wymienia składniki pogody (A);rozpoznaje rodzaje opadów (C)

zapisuje temperaturę dodatnią i ujemną (C); na podstawie obserwacji określa stopień zachmurzenia nieba (C); omawia sposób pomiaru ilości opadów (B); podaje nazwy osadów atmosferycznych (B); określa jednostki, w których wyraża się składniki pogody (B)

wymienia przyrządy służące do obserwacji meteorologicznych (A); omawia zmiany temperatury powietrza w ciągu roku (B); omawia sposób powstawania chmur (B); rozróżnia rodzaje osadów atmosferycznych (C

analizuje wpływ zmian temperatury powietrza na życie organizmów żywych (C); wykazuje związek pomiędzy porą roku a występowaniem określonego rodzaju osadów (D); rozpoznaje rodzaje chmur (D)

wykazuje związek rodzajów chmur z możliwością wystąpienia opadów (B); wyjaśnia różnice między opadami a osadami atmosferycznymi (D)

12. Obserwuje pogodę , mierzy temperaturę powietrza oraz określa siłę i kierunek wiatru, rodzaje opadów i osadów, stopień zachmurzenia nieba, prowadzi kalendarz pogody

Prowadzi obserwacje pogody w ciągu kilku dni

Prowadzi obserwacje składników pogody i zapisuje.

Prowadzi kalendarz pogody i, odczytuje i zapisuje dane o składnikach pogody

Prowadzi kalendarz pogody i, odczytuje i zapisuje dane o składnikach pogody

13. opisuje i porównuje cechy pogody różnych porach roku, dostrzega zależność między wysokością

wyjaśnia pojęcia: wschód Słońca, zachód Słońca

omawia pozorną wędrówkę Słońca nad widnokręgiem (B); wskazuje zależności między wysokością Słońca a długością cienia

omawia zmiany temperatury powietrza w ciągu dnia (B); wyjaśnia, czym są górowanie Słońca i południe słoneczne (B)

omawia zmiany długości cienia w ciągu dnia (B)

podaje przykłady praktycznego wykorzystania wiadomości dotyczących zmian temperatury i długości cienia w ciągu dnia .

6

Słońca a długością dnia a temperaturą powietrza w ciągu roku.

4. Najbliższa okolica.

1.Rozpoznaje w terenie przyrodnicze oraz antropogeniczna składniki krajobrazu, wskazuje zależności między nimi

wymienia 3–4 elementy przyrody nieożywionej (A); podaje 3–4 elementy przyrody ożywionej (A)

wyjaśnia znaczenie pojęcia „przyroda nieożywiona” (B); wymienia 3 składniki przyrody nieożywionej niezbędne do życia (A); podaje 3 przykłady wytworów działalności człowieka (B)

wymienia cechy ożywionych elementów przyrody (A); wskazuje w najbliższym otoczeniu przykłady wytworów działalności człowieka (C)

podaje przykłady powiązań przyrody nieożywionej i ożywionej (A); klasyfikuje wskazane elementy na ożywione i nieożywione składniki przyrody oraz wytwory działalności człowieka (C)

wyjaśnia, w jaki sposób zmiana jednego elementu przyrody może wpłynąć na pozostałe wybrane elementy (B)

2. wymienia i charakteryzuje czynniki warunkujące życie na ladzie.

Wymienia czynniki warunkujące życie na lądzie, omawia przystosowania zwierząt do zmian temperatury (C)

wskazuje przystosowania roślin do ochrony przed niekorzystną (zbyt niską lub zbyt wysoką) temperaturą

charakteryzuje przystosowania roślin zabezpieczające przed utratą wody (C); wymienia przykłady przystosowań chroniących zwierzęta przed działaniem wiatru (B); opisuje sposoby wymiany gazowej u zwierząt lądowych (C)

omawia przykładowe sposoby ograniczania strat wody przez zwierzęta (C); omawia rolę wiatru w życiu roślin (B); charakteryzuje wymianę gazową u roślin (C)

przygotowuje informacje na temat przystosowań 2–3 gatunków zwierząt lub roślin do życia w ekstremalnych warunkach lądowych (C)

3. obserwuje i nazywa typowe organizmy lasu, łąki, pola uprawnego

wymienia po dwa gatunki organizmów żyjących w jednej lub dwóch wybranych warstwach lasu (B)podaje dwa przykłady roślin łąki ,znaczenia łąki (A); wyjaśnia, dlaczego nie wolno wypalać traw (B)

wymienia nazwy przykładowych organizmów żyjących w poszczególnych warstwach lasu (C)); wymienia zwierzęta mieszkające na łące i żerujące na niej (B);podaje charakterystyczne cechy igieł (B);

omawia wymagania środowiskowe wybranych gatunków zwierząt żyjących w poszczególnych warstwach lasu (C) rozpoznaje pięć gatunków roślin występujących na łąceporównuje drzewa

charakteryzuje poszczególne warstwy lasu, uwzględniając czynniki abiotyczne oraz rośliny i zwierzęta żyjące w tych warstwach przyporządkowuje nazwy gatunków roślin do charakterystycznych barw łąki (C); uzasadnia,

przygotowuje informacje o życiu wybranych organizmów leśnych (innych, niż omawiane na lekcji) z uwzględnieniem ich przystosowań do życia w danej warstwie lasu (C) wykonuje zielnik roślin łąkowych (D

7

podaje po dwa przykłady drzew iglastych i liściastych (B); rozpoznaje dwa drzewa iglaste i dwa liściaste

porównuje wygląd igieł sosny i świerka (C); wymienia cechy budowy roślin iglastych ułatwiające ich rozpoznawanie, np. kształt i liczba igieł, kształt i wielkość szyszek (B); wymienia cechy ułatwiające rozpoznawanie drzew liściastych (B)

liściaste z iglastymi (C); rozpoznaje rosnące w Polsce rośliny iglaste (C); rozpoznaje przynajmniej sześć gatunków drzew liściastych (C); wymienia typy lasów rosnących w Polsce

że łąka jest środowiskiem życia wielu zwierząt (C) przyporządkowuje rodzaj lasu do typu gleby, na której rośnie (C); podaje przykłady drzew rosnących w poszczególnych typach lasów (C)

przygotowuje informacje na temat roślin iglastych pochodzących z innych regionów świata, uprawianych w ogrodach (D), charakteryzuje bory, grądy, łęgi i buczyny

5. Wskazuje organizmy samożywne i cudzożywne oraz podaje podstawowe różnice w sposobie ich odżywiania.

przyporządkowuje podane organizmy do grup troficznych (samożywne, cudzożywne) (B); podaje przykłady organizmów cudzożywnych (B)

dzieli organizmy na samożywne cudzożywne (C); podaje przykłady organizmów roślinożernych (B)

wyjaśnia pojęcia: organizm samożywny, organizm cudzożywny (B); wymienia cechy roślinożerców (B

omawia sposób wytwarzania pokarmu przez rośliny (B)

przygotowuje informacje na temat pasożytnictwa w świecie roślin (D)

6. Przedstawia proste zależności pokarmowe zachodzące miedzy organizmami lądowymi , posługuje się schematem.

układa łańcuch pokarmowy z podanych organizmów (C)

wyjaśnia, czym są zależnościpokarmowe (B); podaje nazwy ogniw łańcucha pokarmowego (A)

wyjaśnia nazwy ogniw łańcucha pokarmowego (B); wyjaśnia, co to jest sieć pokarmowa (B)

uzasadnia, że rośliny nie mogłyby istnieć bez obecności zwierząt (D)

podaje przykłady obrony przed wrogami w świecie roślin i zwierząt (C); uzasadnia, że zniszczenie jednego elementu przyrody może doprowadzić do wyginięcia innych (D)

7. Rozpoznaje i nazywa warstwy lasu, charakteryzuje panujące w nich warunki abiotyczne

na planszy dydaktycznej lub ilustracji wskazuje warstwy lasu (C);

podaje nazwy warstw lasu (A); omawia zasady zachowania się w lesie

omawia znaczenie lasu (B); omawia wymagania środowiskowe wybranych gatunków zwierząt żyjących w poszczególnych warstwach lasu (C)

charakteryzuje poszczególne warstwy lasu, uwzględniając czynniki abiotyczne oraz rośliny i zwierzęta żyjące w tych warstwach (D)

przygotowuje informacje o życiu wybranych organizmów leśnych (innych, niż omawiane na lekcji) z uwzględnieniem ich przystosowań do życia w danej warstwie lasu (C)

8

8. Obserwuje zjawiska zachodzące w cieku wodnym, określa kierunek i szacuje prędkość przepływu wody, rozróżnia prawy i lewy brzeg.

na planszy lub schematycznym rysunku przyporządkowuje (lub opisuje): koryto rzeki, obszar zalewowy, dolinę, brzeg prawy i lewy (C); opisuje schemat rzeki, wymieniając: źródło, bieg górny, środkowy, dolny, ujście (C)wskazuje na mapie rzekę główną i jej dopływy (C)

na planszy lub schematycznym rysunku podpisuje elementy doliny rzeki (C); podaje nazwy organizmów żyjących w biegu górnym, środkowym i dolnym rzeki (B)wskazuje na mapie dorzecze (C); wyjaśnia pojęcia: rzeka główna, dopływ, dorzecze

omawia budowę doliny rzecznej (B); wymienia cechy, którymi różnią się poszczególne odcinki rzeki (C); omawia przystosowania organizmów żyjących w biegu górnym, środkowym i dolnym rzeki (C)omawia sposób pomiaru prędkości wody w rzece (

omawia rzeźbotwórczą działalność rzeki (B) oblicza prędkość z jaką woda płynie w rzece (C)

podaje przykłady pozytywnego i negatywnego wpływu rzek na życie i gospodarkę człowieka (D) przygotowuje informacje na temat rzek, np. największych, najdłuższych, okresowych (D)

9. Rozróżnia i opisuje rodzaje wód powierzchniowych

wskazuje na mapie lądy oraz morza i oceany (C); podaje przykłady wód słonych (B)

podaje przykłady wód słodkich (w tym wód powierzchniowych) i wód słonych (B); wyjaśnia, jak powstają rzeki (B); wskazuje różnice między oceanem a morzem (C)

wyjaśnia pojęcia: wody słodkie, wody słone (B); charakteryzuje wody powierzchniowe (C); omawia warunki niezbędne do powstania jeziora (B)

charakteryzuje wody słodkie występujące na Ziemi (C); omawia, jak powstają bagna (B)

wyszukuje i prezentuje informacje typu „naj” (najdłuższa rzeka, największe jezioro, największa głębia oceaniczna) (D)

10. Wymienia i charakteryzuje czynniki warunkujące życie w wodzie.

wymienia przystosowania wybranych zwierząt, np. ryb, delfinów, do życia w wodzie (C); rysuje liście roślin wodnych, np. wywłócznika (C)

charakteryzuje warunki życia w wodzie (B); omawia przystosowania roślin do życia w wodzie (C); wyjaśnia, co to jest plankton (B)

wymienia cechy budowy zwierząt wodnych ułatwiające pokonywanie oporu wody (B); podaje przykłady zwierząt unoszonych przez prąd wody, pływających, przytwierdzonych pod wodą i żyjących na dnie (B)

omawia, popierając przykładami, wpływ ruchu wody na aktywność ruchową organizmów (B)

przygotowuje informacje na temat przystosowań organizmów wodnych (np. żaby) do przetrwania zimy (D)

11. Obserwuje i nazywa typowe rośliny i zwierzęta żyjące w jeziorze lub rzece, opisuje

podaje 2–3 przykłady zwierząt oddychających tlenem rozpuszczonym w wodzie (B); podaje przykłady

wymienia źródła tlenu rozpuszczonego w wodzie (B); opisuje sposoby pobierania tlenu przez organizmy żyjące w wodzie (C) podaje

wyjaśnia, dlaczego większość organizmów wodnych może przetrwać zimę (B); omawia warunki świetlne panujące

wyjaśnia, dlaczego zbiornik wodny nie zamarza do dna (B); wymienia czynniki wpływające na ilość światła i głębokość, na

przygotowuje krótki opis najbliższego jeziora (D)

9

przystosowania ich budowy zew. I czynności życiowych do środowiska życia.

organizmów żyjących na dnie zbiornika wodnego (B) opisuje, np. na schematycznym rysunku, nazwy stref życia w jeziorze (C); odczytuje z ilustracji nazwy 2–3 organizmów żyjących w poszczególnych strefach jeziora (C)

nazwy stref życia w jeziorze .

w zbiorniku w omawia warunki życia w jeziorze w zależności od pory roku (C); wymienia czynniki warunkujące życie w poszczególnych strefach jeziora (A)odnym

jaką ono przenika (B) wyjaśnia wpływ mieszania się wód jeziora na życie organizmów wodnych (B)

12. Przedstawia proste zależności pokarmowe występujące w środowisku wodnym, posługując się modelem lub schematem.

uzupełnia brakujące nazwy organizmów tworzących łańcuch pokarmowy w jeziorze (C); podaje przykłady ryb żyjących w strefie przybrzeżnej jeziora (B); podaje przykłady innych zwierząt żyjących w strefie przybrzeżnej jeziora (B); wymienia po 1 przykładzie zwierząt żyjących w strefie toni wodnej i strefie wód głębokich jeziora (B)

z podanych organizmów układa łańcuch pokarmowy w jeziorze (C); omawia warunki panujące w strefie przybrzeżnej jeziora (B); podaje przykłady roślin strefy przybrzeżnej jeziora (B); podaje nazwy organizmów tworzących plankton (B); podaje nazwy zwierząt żyjących w strefie toni wodnej lub strefie wód głębokich jeziora (B)

charakteryzuje roślinność strefy przybrzeżnej jeziora (B); omawia warunki panujące w strefie otwartej toni wodnej jeziora (B); wyjaśnia, dlaczego w strefie wód głębokich jeziora nie występują rośliny (B)

wyjaśnia, dlaczego w strefie przybrzeżnej jeziora występuje bogactwo organizmów żywych (B); charakteryzuje zależności pokarmowe występujące w strefie otwartej toni wodnej jeziora (C); omawia sposób odżywiania się małży (B)

13. Rozpoznaje i nazywa skały typowe dla miejsca zamieszkania: piasek, glina, i inne charakterystyczne dla miejsca zamieszkania.

na podstawie obserwacji wymienia 2 cechy charakteryzujące skały: lite, zwięzłe i luźne (C); przyporządkowuje podane skały (1–2) do poszczególnych grup

podaje nazwy grup skał (A); podaje przykłady poszczególnych rodzajów skał (B)

omawia budowę skał (B); opisuje budowę skał litych, zwięzłych i luźnych (C)

opisuje skały występujące w najbliższej okolicy (D)

przygotowuje kolekcję skał z najbliższej okolicy wraz z ich opisem (D)

14. Opisuje glebę jako zbiór składników nieożywionych i

przygotowuje kolekcję skał z najbliższej okolicy wraz z ich opisem (D)

omawia etapy powstawania gleby (B); omawia budowę gleby (B); wymienia rodzaje gleb występujących

wyjaśnia, w jaki sposób powstaje próchnica (B); omawia żyzność poszczególnych rodzajów gleb (C);

przyporządkowuje rodzaje skał do rodzajów gleb, które na nich powstały (C)

przyporządkowuje rodzaje skał do rodzajów gleb, które na nich powstały (C)

10

ożywionych, wyjaśnia znaczenie organizmów glebowych i próchnicy w odniesieniu do żyzności gleby.

w Polsce (A); omawia rolę organizmów glebowych (C)

wyjaśnia, dlaczego należy dbać o glebę (B)

8. Organizm człowieka.

9. Zdrowie i troska o zdrowie.

1.c. Układ pokarmowy

dzieli pożywienie ze względu na pochodzenie (B); podaje przykłady produktów pochodzenia roślinnego i zwierzęcego (C); omawiaznaczenie wody dla organizmu (B)

wymienia składniki pokarmowe (A); podaje przykłady produktów zawierających duże ilości białek, cukrów, tłuszczów (B)

omawia rolę składnikówpokarmowych w organizmie (B); wymienia produkty zawierające sole mineralne (B)

omawia rolę witamin (B); omawia skutki niedoboru i nadmiernego spożycia poszczególnych składników pokarmowych (B); wymienia wybrane objawy niedoboru jednej z poznanych witamin (B)

przedstawia krótkie informacje na temat sztucznych barwników, aromatów identycznych z naturalnymi, konserwantów znajdujących się w żywności (D)

2. Wymienia zasady postępowania z produktami spożywczymi.Wymienia zasady prawidłowego odżywiania sie

omawia zasady przygotowywania posiłków (B)podaje zasady prawidłowego odżywiania się

wymienia zasady spożywania posiłków , podaje uzasadnienie dotyczące prawidłowego odżywiania się

wyjaśnia, na czym polega estetyczne nakrycie stołu ,

na podstawie analizy piramidy pokarmowej układa dzienny jadłospis dla ucznia 4 klasy (D)

przedstawia krótkie informacje na temat wpływu napojów energetyzujących na organizm człowieka (D); omawia objawy i skutki anoreksji (B)

11

wskazuje na modelu położenie poszczególnych narządów przewodu pokarmowego (C); wyjaśnia, dlaczego należy dokładnie żuć pokarm (B); uzasadnia konieczność mycia rąk przed każdym posiłkiem (C)

wymienia narządy budujące przewód pokarmowy (B); omawia rolę układu pokarmowego (B); omawia zasady higieny układu pokarmowego (C)

opisuje drogę pokarmu w organizmie (B); omawia, co dzieje się z pokarmem po zakończeniu trawienia (B)

wyjaśnia rolę enzymów trawiennych (B); wskazuje narządy, w których zachodzi mechaniczne i chemiczne przekształcanie pokarmu (B)

omawia rolę narządów wspomagających trawienie (B); wymienia czynniki, które mogą szkodliwie wpłynąć na funkcjonowanie wątroby lub trzustki (A)

1 d. Układ krwionośny.

wskazuje na schemacie serce naczynia krwionośne (C);mierzy puls (D); liczy ilość uderzeń serca na minutę (D)

omawia rolę serca i naczyńkrwionośnych (B); omawiarolę układu krwionośnegow transporcie substancjiw organizmie (C)

wymienia funkcje układukrwionośnego (B); wyjaśnia,czym jest tętno (B); proponuje zestaw prostych ćwiczeń poprawiających funkcjonowanie układu krwionośnego (D)

wyjaśnia, jak należy dbaćo układ krwionośny (B);podaje przykłady produktów żywnościowych korzystniewpływających na pracę układu krwionośnego (C)

przygotowuje informacjena temat grup krwi lub chorób krwi (D); charakteryzuje rolę poszczególnych składników krwi (B)

1 b. Układ oddechowy

na modelu pokazuje położenie narządów budujących układ oddechowy (C); wymienia zasady higieny układu oddechowego (B)

wymienia narządy budujące drogi oddechowe (B); określa rolę układu oddechowego (A); opisuje zmiany w wyglądzie części piersiowej tułowia podczas wdechu i wydechu (C)

określa cel wymiany gazowej (B); omawia budowę płuc (B)

omawia wymianę gazową zachodzącą w płucach (B)

porównuje wielkość płuca lewego i prawego – wyjaśnia przyczynę różnicy (B)

podaje przykłady czynności, do wykonywania których niezbędna jest energia (B)

wymienia produkty oddychania komórkowego (A)

wyjaśnia, na czym polega oddychanie komórkowe (B)

wyjaśnia, na czym polega współdziałanie układów: pokarmowego, oddechowego i krwionośnego w procesie uzyskiwania energii przez organizm (C)

uzasadnia konieczność regularnego odżywiania się dla prawidłowego funkcjonowania organizmu (D)

12

wykonuje, zgodnie z instrukcją, doświadczenie wykazujące obecność dwutlenku węgla i pary wodnej w wydychanym powietrzu (C); podaje nazwy substancji powstających w procesie oddychania (B)

poprawnie opisuje przebieg doświadczenia wykazującego obecność dwutlenku węgla i pary wodnej w wydychanym powietrzu (C)

porównuje zapotrzebowanie energetyczne organizmu człowieka w zależności od podanych czynników (np. stan zdrowia, wiek, płeć, wysiłek fizyczny) (C)

formułuje wnioski z przeprowadzonych doświadczeń (D); analizuje wartości energetyczne wybranych produktów spożywczych (D)

przygotowuje informacje na temat dziennego zapotrzebowania energetycznego człowieka w zależności od płci, wieku, rodzaju wykonywanej pracy (D)

6. Wyjaśnia znaczenie ruchu i ćwiczeń fizycznych w utrzymaniu zdrowia.

1 a. Układ kostny.

wskazuje na modelu lub planszy elementy szkieletu (C); wyjaśnia pojęcie „stawy” (B); omawia 2 zasady higieny układu ruchu , rozumie potrzebę wykonywania ćwiczeń fizycznych i aktywnego wypoczynku.

wymienia elementy budujące układ ruchu (A); podaje nazwy głównych elementów szkieletu (B); wymienia 3 funkcje szkieletu (A); wymienia zasady higieny układu ruchu (

rozróżnia rodzaje połączeń kości (C); podaje nazwy głównych stawów organizmu człowieka (A)

na modelu lub planszy wskazuje kości o różnych kształtach (C); omawia pracę mięśni szkieletowych (C)

wyjaśnia, dlaczego w okresie szkolnym należy szczególnie dbać o prawidłową postawę (B); omawia działanie mięśni narządów wewnętrznych (B)

5. Charakteryzuje podstawowe zasady ochrony narządów wzroku i słuchu.

wymienia narządy zmysłów (A); na planszy lub modelu wskazuje elementy oka służące jego ochronie przed zanieczyszczeniami: brwi, powieki, rzęsy (C)

omawia rolę poszczególnych narządów zmysłów (B); podaje nazwy elementów budowy oka, służących do jego ochrony (A)

wskazuje na planszy elementy budowy oka (C); wymienia zadania mózgu (B)

wymienia narządy budujące układ nerwowy (B); wyjaśnia, w jaki sposób układ nerwowy odbiera informacje z otoczenia (B)

podaje przykłady skutków uszkodzenia układu nerwowego (A)

13

6. Opisuje role zmysłów w odbieraniu wrażeń ze środowiska zewnętrznego.

omawia rolę ucha (B); wymienia zadania narządów smaku i powonienia (A); wymienia rodzaje smaków (A)

wskazuje na planszy małżowinę uszną, przewód słuchowy i błonę bębenkową (C); omawia rolę skóry jako narządu zmysłu (B); wymienia zasady higieny oczu i uszu (B)

wskazuje na planszy pozostałe elementy wnętrza ucha (C); wskazuje na planszy drogę informacji dźwiękowych (C)

uzasadnia, że układ nerwowy koordynuje pracę wszystkich narządów zmysłów (D)

przygotowuje informacje na temat wad wzroku lub słuchu (D)

8. Organizm człowieka.

1 e. Układ rozrodczy.

przyporządkowuje podane cechy budowy zewnętrznej do sylwetki kobiety lub mężczyzny (C); wskazuje na planszy położenie narządów układu rozrodczego (C)

wymienia narządy tworzące żeński i męski układ rozrodczy (A); określa rolę układu rozrodczego (A); omawia zasady higieny układu rozrodczego (B)

wskazuje różnice w budowie ciała kobiety i mężczyzny (C); omawia rolę poszczególnych narządów układu rozrodczego (C)

wyjaśnia przyczyny różnic w budowie układu rozrodczego żeńskiego i męskiego (D)

przygotowuje przykładowe informacje na temat roli kobiet i mężczyzn w rodzinie i społeczeństwie na przestrzeni kilku pokoleń (np. zajęcia prababci, babci, mamy, starszej siostry, itp.) (D)

rozpoznaje komórki rozrodcze: męską i żeńską (C); wyjaśnia pojęcie „zapłodnienie” (B)

na planszy wskazuje miejsce rozwoju zarodka (C); wyjaśnia pojęcie „ciąża” (B)

na planszy wskazuje miejsce zapłodnienia (C); omawia główne etapy rozwoju dziecka wewnątrz organizmu matki (A)

omawia rozwój zygoty od momentu zapłodnienia do chwili zagnieżdżenia się w macicy (A); wyjaśnia, jaką rolę pełni łożysko (B)

podaje przykłady czynników, które mogą zakłócić rozwój płodu (A)

14

3. Rozpoznaje i nazywa , na podstawie opisu, fotografii lub rysunku etapy rozwoju człowieka

podaje nazwy etapów życia po narodzeniu (A); charakteryzuje dowolny etap rozwojowy (C)

podaje przykłady zmian zachodzących w organizmie w poszczególnych etapach rozwojowych (A)

omawia zmiany zachodzące w dwóch dowolnie wybranych etapach rozwojowych człowieka (A)

omawia zmiany zachodzące w poszczególnych etapach rozwojowych (A)

wykonuje oś czasu przedstawiającą okresy życia człowieka (D)

4. opisuje zmiany zachodzące w organizmach podczas dojrzewania płciowego.

podaje przykłady zmian w organizmie świadczących o rozpoczęciu okresu dojrzewania u własnej płci (B)

wymienia zmiany fizyczne zachodzące w okresie dojrzewania u dziewcząt i chłopców (B); podaje nazwy kolejnych okresów rozwojowych (A)

charakteryzuje okres wieku dorosłego i okres starości (A)

porównuje funkcjonowanie organizmu w poszczególnych okresach życia (D)

wykonuje oś czasu przedstawiającą okresy życia człowieka (D)

15

9. Zdrowie i troska o zdrowie

1. Podaje przykłady negatywnego wpływu wybranych gatunków zwierząt . roślin, grzybów, bakterii i wirusów na zdrowie człowieka, wymienia zachowania zapobiegające chorobom przenoszonym i wywołanym przez nie.

wymienia drogi wnikania do organizmu człowieka drobnoustrojów chorobotwórczych (A); odczytuje informacje umieszczane na opakowaniach żywności (skład, data przydatności do spożycia, sposób przechowywania) (C); wymienia miejsca występowania kleszczy(A); wskazuje sposoby zabezpieczania się przed kleszczami (B)

wymienia przyczyny chorób zakaźnych (A); wyjaśnia, co to jest gorączka (B); omawia przyczyny zatruć (B); określa zachowania zwierzęcia, które mogą świadczyć o tym, że jest ono chore na wściekliznę (C)

wymienia objawy towarzyszące gorączce (A); wymienia sposoby zapobiegania zatruciom pokarmowym (B); omawia zasady przechowywania żywności (C)

opisuje objawy wybranych chorób zakaźnych (B); omawia sposób postępowania w przypadku chorób zakaźnych (C); wymienia drobnoustroje mogące wnikać do organizmu przez uszkodzoną skórę (B)

wyjaśnia istotę działania szczepionek (B); przygotowuje informacje na temat objawów boreliozy i sposobów postępowania w przypadku zachorowania (D)

wymienia pasożyty wewnętrzne człowieka (A); omawia sposoby zapobiegania zarażeniu się wybranym pasożytem wewnętrznym (C); wymienia pasożyty zewnętrzne (A)

rozpoznaje wszy i kleszcze (C); omawia sposoby zapobiegania zarażeniu się pasożytami wewnętrznymi (C); omawia sytuacje sprzyjające zarażeniom pasożytami zewnętrznymi (C)

wyjaśnia pojęcie „pasożyty wewnętrzne” (B); podaje przykłady pasożytów zewnętrznych (B); wyjaśnia pojęcie „pasożyty zewnętrzne” (B); omawia zasady zapobiegania chorobom przenoszonym przez zwierzęta domowe (C)

dzieli pasożyty na zewnętrzne i wewnętrzne, podając przykłady (C); charakteryzuje objawy mogące świadczyć o obecności pasożyta wewnętrznego (C);

przygotowuje informacje na temat pasożytów wewnętrznych, innych niż omówione na lekcji (D)

16

4. Podaje i stosuje zasady dbałości o własne ciało(higiena skóry, włosów, zębów, paznokci oraz odzieży)

omawia lub demonstrujesposób mycia rąk (C); wyjaśnia, dlaczego ważna jest czystość rąk (B); omawia sposób mycia zębów (C)

wyjaśnia, dlaczego należy dbać o higienę skóry (B); omawia sposób mycia włosów (C); opisuje sposób pielęgnacji paznokci (C); wyjaśnia, na czym polega właściwy dobór odzieży (C)

opisuje sposób pielęgnacjiskóry ze szczególnym uwzględnieniem okresu dojrzewania (C); wyjaśnia, na czym polega higiena jamy ustnej (B)

omawia zmiany, jakie mogą pojawić się na skórze w okresie dojrzewania (B); wyjaśnia,na czym polega higiena osobista (C)

przygotowuje informacjeo znaczeniu filtrów UV,rozsądnym korzystaniu z kąpieli słonecznych i solariów (D)

8. opisuje zasady udzielania pierwszej pomocy w niektórych urazach(stłuczenia, zwichnięcia, skaleczenia, złamania)

wymienia przyczyny upadków (B); wyjaśnia, dlaczego nawet drobne zranienia powinnyzostać zdezynfekowane (B); wymienia numery telefonów alarmowych (A)

omawia skutki upadków (B); omawia zasady udzielania pierwszej pomocy w przypadkuskaleczeń (C); omawia zasady udzielania pierwszej pomocy przy oparzeniach (C)

charakteryzuje objawy stłuczeń i złamań (C); omawia objawy oparzeń (C)

demonstruje sposób zakładania opatrunków (C); demonstruje sposób unieruchamiania kończyn (C)

wykonuje plakat lub gazetkęze wskazówkami, jak uniknąć niebezpiecznych sytuacjiw domu (D)

10. Wyjaśnia znaczenie symboli umieszczonych na opakowaniach środków czystości i i korzysta z nich zgodnie z przeznaczeniem.

omawia zasady bezpiecznego korzystania z domowych urządzeń elektrycznych (C)

omawia zasady pielęgnacji ozdobnych roślin trujących i silnie drażniących (C)

odczytuje symbole umieszczane na opakowaniach substancji niebezpiecznych (C)

omawia zasady postępowania w przypadku zatruć środkami chemicznymi (C)

17

9. Podaje przykłady zachowań i sytuacji , które mogą zagrażać zdrowiu i życiu człowieka(niewybuchy, niewypały, pożar, wypadek drogowy, kąpiel w niedozwolonych miejscach, jazda na łyżwach)

7. podaje przykłady właściwego spędzania wolnego czasu, z uwzględnieniem zasad bezpieczeństwa w czasie gier i zabaw ruchowych oraz podczas poruszania się po drodze.Pierwsza pomoc przy ukąszeniach i użądleniach przez owady.

wymienia przyczyny wypadków drogowych (B); omawia zasady poruszania się po drogach (B); objaśnia znaczenie kilku znaków dotyczących bezpieczeństwa na drogach (C)

omawia zagrożenia związane z przebywaniem nad wodą (B); podaje przykłady wypadków, które mogą się zdarzyć na wsi (B); wyjaśnia, na czym polega bezpieczeństwo podczas zabaw ruchowych (B); omawia sposób postępowania w przypadku pożaru (B); wyjaśnia, jak należy postępować z zardzewiałymi przedmiotami niewiadomego pochodzenia (B)

wyjaśnia, czym są niewypałyi niewybuchy (B); omawiazagrożenia ze strony owadówi roślin (B)

charakteryzuje rodzajezagrożeń występującychpoza domem (C); rozpoznaje 2–3 dziko rosnące roślinytrujące (C)

przygotowuje dane statystyczne dotyczące np. liczby pożarów, liczby wypadków drogowych z udziałem pieszych, dzieci itp.(D)

12. Wyjaśnia negatywny wpływ alkoholu, nikotyny i substancji psychoaktywnych na zdrowie człowieka, podaje propozycje asertywnych zachowań w przypadku presji otoczenia

podaje przynajmniej dwa przykłady negatywnego wpływu dymu tytoniowego i alkoholu na organizm człowieka (B); prezentuje właściwe zachowanie asertywnew wybranej sytuacji (C)

podaje przykłady substancji, które mogą uzależniać (B); podaje przykłady sytuacji, w których należy zachować się asertywnie (C)

wyjaśnia, na czym polega palenie bierne (B); wymieniaskutki przyjmowania narkotyków (B); wyjaśnia, czym jest asertywność (B)

wyjaśnia, czym jest uzależnienie (B); charakteryzuje substancje znajdujące się w dymie papierosowym (C);uzasadnia koniecznośćzachowań asertywnych (D)

przygotowuje informacje na temat pomocy osobom uzależnionym (D); przygotowuje informacje na temat możliwych przyczyn, postaci i profilaktykichorób nowotworowych (D)

18

Wymagania edukacyjne: Przyroda klasa V. Program: „Tajemnice przyrody”

Tytuł w podr

Numer i temat

Wymagania konieczne Wymagania podstawowe

Wymagania rozszerzające

Wymagania dopełniające

Wymagania wykraczające (ocena celująca)

1. O czym będziemy się uczyć na lekcjach przyrody w klasie 5?

Uczeń:wymienia zagadnienia, które będą omawiane w klasie 5; wyjaśnia, na czym polega przedmiotowy system oceniania; wymienia przykładowe sposoby pracy na lekcjach przyrody; prezentuje sposób korzystania z płyty CD

Dział 1. Polska – moja ojczyzna1. Polska w E

2. Położenie Polski w Europie

wymienia państwa graniczące z Polską (A); odczytuje z wykresu nazwy

wymienia stolice państw graniczących z Polską (A); wymienia kraje

wskazuje na mapie granice Polski z krajami sąsiadującymi (C)

wykorzystując wiadomości z historii, opowiada, jak zmieniały się granice

prezentuje informacje o jednym z państw sąsiadują-cych z Polską (powierzchnia, stolica, liczba ludności itd.)

19

Tytuł w podr

Numer i temat





uropie

państw mających większą powierzchnię niż Polska (C)

europejskie wysoko rozwinięte gospo-darczo (A)

Polski (w XVII w., w okresie rozbiorów, po I i II wojnie światowej) (D)

3. Polska w Unii Europejskiej

wymienia przynajmniej 5 państw należących do Unii Europejskiej (A); opisuje flagę Unii (A); podaje nazwę waluty obowiązującej w części państw Unii Europejskiej (A)

podaje przykłady inwestycji lokalnych powstałych dzięki funduszom unijnym (A)

podaje datę powstania Unii Europejskiej (A); wymienia cele Unii Europejskiej (A)

wymienia przykłady inwestycji współfinansowanych przez Unię Europejską (A); wymienia prawa państw członków Unii Europejskiej (A)

wyszukuje w różnych źródłach ogólne informacje o sposobach zarządzania w Unii Europejskiej (D)

2. Podział administra-cyjny Polski

4. Podział administracyjny Polski

podaje nazwę województwa, powiatu i gminy, w których mieszka (A)

podaje nazwy władz lokalnych (wójt, burmistrz) (A)

wyjaśnia, co to jest podział administracyjny kraju (B); wskazuje na mapie Polski województwa oraz powiaty w swoim województwie (C); wymienia województwa sąsiadujące z tym, w którym mieszka (A)

nazywa władze wojewódzkie, powiatowe, gminne (D)

wyszukuje w różnych źródłach informacje o swojej gminie (liczba ludności, sposób zarządzania, podział admini-stracyjny, charakter gminy) (D)

3. Ukształ-towanie powierzch

5. Jakie siły kształtowały rzeźbę Polski?

wyjaśnia znaczenie pojęcia „epoka lodowcowa” (B); podaje 2 dowody działalności lądolodu na terytorium Polski (A)

wymienia 2–3 przykłady śladów działalności lądolodu w Polsce (A)

charakteryzuje epokę lodowcową (C); wyjaśnia znaczenie pojęć „morena czołowa” i „morena denna” (B)

opisuje krajobraz polodowcowy (D); wskazuje obszary w Polsce, na których występuje rzeźba polodowcowa (A)

wyszukuje w najbliższej okolicy (lub w miejscach odwiedzanych w czasie wakacji) ślady działania lądolodu (D); opracowuje opis wyprawy „Śladami lądolodu” (D)

20

Tytuł w podr

Numer i temat





ni Polski

6. Charakte-rystyczne cechy rzeźby Polski

wskazuje na mapie fizycznej Polski główne pasy rzeźby (C); odczytuje z mapy ogólno-geograficznej nazwy głównych pasów rzeźby w Polsce (C)

wyjaśnia, dlaczego rzeźba terenu w Polsce ma charakter pasowy (B)

opisuje rzeźbę terenu wybranego pasa, podając także m.in.: nazwy krain geograficznych, nazwy i wysokości najwyższych wzniesień (C)

na podstawie analizy mapy wskazuje obszary w Polsce, na których działanie sił zewnętrznych jest najbardziej widoczne (D)

opisuje krajobraz okolicy swojego miejsca zamiesz-kania, uwzględniając działanie sił wewnętrznych i zewnętrznych (D)

21

Tytuł w podręcz

Numer i temat




Wymagania wykraczające

4. Skały, po których chodzimy

7. Poznajemy skały

podaje po 1 przykładzie skał litych, zwięzłych i luźnych (A); rozpoznaje wybrane 3 skały (C); podaje przykłady zastosowania 2 wybranych skał (C)

przyporządkowuje poznanym grupom skał po 2 nazwy skał spośród podanych przez nauczyciela (C); podaje przykłady zastosowania 3–4 wybranych skał (C)

omawia budowę skał (A); wyjaśnia, od czego zależy twardość skały (B)

wymienia rodzaje skał przeważających (występujących najczęściej) w poszczególnych częściach Polski (C); porównuje budowę skał litych, zwięzłych i luźnych (D)

wyszukuje w różnych źródłach dodatkowe informacje o jednej z omawianych grup skał (D)

8. Jakie rodzaje skał występują w okolicy? (wycieczka)

podczas wycieczki wskazuje przykłady skał: litej, zwięzłej i sypkiej (D)

segreguje znalezione okazy skał na skały: lite, zwięzłe i luźne (D)

przygotowuje wystawę skał (klasyfikacja, opisy, zastosowanie) (D)

przygotowuje wystawę skał (klasyfikacja, opisy, zastosowanie, a także zdjęcia terenu, na którym znaleziono okazy oraz ciekawostki zaczerpnięte z różnych źródeł informacji) (D)

wykonuje folder „Skały w naszej okolicy” (D)

5. Gleby Polski

9. Jakie rodzaje gleb występują w Polsce?

omawia znaczenie gleby w rozwoju roślin (A)

wyjaśnia, od czego zależy żyzność gleby (B)

omawia skład próchnicy (A); wymienia typy gleb (A)

wymienia najżyźniejsze i mało żyzne gleby występujące w Polsce (A); wskazuje na mapie Polski miejsca występowania czarnoziemów (D)

opisuje gleby występujące w najbliższej okolicy (D)

6. Lasy Polski

10. Rozmiesz-czenie lasów

podaje przykłady wykorzystywania lasów w Polsce we wcześniejszych

na podstawie tekstu omawia zmiany w rozmieszczeniu lasów w Polsce w dziejach

wskazuje obszary w Polsce, na których zachowało się najwięcej i najmniej

wyjaśnia, dlaczego drzewa iglaste są mniej odporne na zanieczyszczenia

wyszukuje w różnych źródłach informacje o szkodnikach lasu; przedstawia kilka

22

Tytuł w podręcz

Numer i temat





w Polsce okresach historycznych (A)

(D); wyjaśnia, dlaczego korzystne jest sadzenie lasów mieszanych (B)

lasów (D); podaje przyczyny zmniejsza-nia się w przeszłości powierzchni lasów (A)

przemysłowe i szkodniki niż drzewa liściaste (B)

szkodników lasu (D)

11. Poznajemy typy lasów w Polsce

rozpoznaje pospolite drzewa iglaste (C); rozpoznaje pospolite drzewa liściaste (C); opisuje wybrany typ lasu (D)

odróżnia las naturalny od posadzonego (C); wymienia po kilka roślin charakterystycznych dla poznanych typów lasu (C)

wymienia podstawowe typy lasu występujące w Polsce (A); wskazuje na mapie Polski tereny, na których występują bory świerkowe i jodłowe (D); wymienia gatunki charakterystyczne dla poznanych typów lasu (A)

wyjaśnia związek między rozmieszczeniem lasów a rodzajem gleb (D); porównuje grądy z lasami bukowymi (D); wyjaśnia, dlaczego runo lasu liściastego jest najbogatsze wiosną (B)

uzasadnia, popierając to przykładami, że sadzenie lasów jednogatunkowych ułatwia ich niszczenie przez szkodniki (D); wymienia gatunki chronione rosnące w borach, lasach grądowych, lasach łęgowych i lasach bukowych Polski (A)

7. Wody powierzchniowe Polski

12. Poznajemy rzeki Polski

wskazuje na mapie rzekę główną i jej dopływy (C); odczytuje z mapy Polski nazwy kilku rzek głównych (D)

wyjaśnia, które rzeki nazywamy głównymi, a które – dopływami (B); odczytuje z mapy nazwy dopływów Wisły i Odry (D)

wskazuje na mapie dorzecza Wisły i Odry oraz dział wodny między tymi rzekami (C); wskazuje na mapie Kanał Bydgoski i Kanał Augustowski (C)

korzystając z mapy i podręcznika, przygotowuje informacje na temat Wisły i Odry – „od źródła do ujścia” (D)

ocenia (ogólnie) czystość głównych rzek Polski (D)

13. Jeziora i bagna w Polsce

wskazuje na mapie największe jeziora w Polsce (C); wymienia 2 różnice między jeziorami a stawami (A)

wskazuje na mapie Polski obszary bagienne (C); wyjaśnia, w jakim celu buduje się sztuczne zbiorniki wodne (B); wymienia

wymienia typy jezior występujące w Polsce (A); charakteryzuje typy jezior występujące w Polsce (C)

omawia powstawanie bagien (A); wyjaśnia, dlaczego na obszarach wcześniejszych zlodowaceń występuje niewiele

opracowuje folder „Typy jezior w Polsce” (A)

23

Tytuł w podręcz

Numer i temat





zastosowania torfu (A)

jezior (B)

8. Bogaty świat przyrody ożywionej

14. Jak podzielono świat orga-nizmów?

odróżnia komórkę roślinną od komórki zwierzęcej (C); wymienia 2 charakterystyczne cechy roślin (A)

podaje nazwy królestw, na które podzielono organizmy (A); wyjaśnia, dlaczego rośliny są organizmami samożywnymi (B)

charakteryzuje poszczególne królestwa (C); omawia funkcje poszczególnych struktur komórkowych (C)

przyporządkowuje wymienione przez nauczyciela organizmy odpowiednim królestwom (D)

wyszukuje w różnych źródłach przykłady roślin pasożytniczych i mięsożernych (A)

15. W jaki sposób uporządkowano królestwo roślin?

podaje nazwy gatunkowe 2–3 dowolnych organizmów (A)

w podanej przez nauczyciela nazwie organizmu (np. sosna zwyczajna) wskazuje człon oznaczający rodzaj i człon oznaczający gatunek (C)

omawia zasługi Karola Linneusza (A)

na podstawie ilustracji wskazuje podobieństwa między gatunkami sosny (C)

wyszukuje w różnych źródłach informacje i ciekawostki dotyczące roślin (A)

9. Formy ochrony przyrody

16. W jaki sposób chronimy przyrodę w Polsce?

wymienia 2–3 formy ochrony przyrody w Polsce (A); omawia sposób zachowania się na obszarach chronionych (B)

wyjaśnia, dlaczego należy chronić przyrodę (B); wskazu-je na mapie 2–3 parki narodowe położone najbliżej miejsca zamieszkania (C)

charakteryzuje poszczególne formy ochrony przyrody (C); wyjaśnia, na czym polega ochrona całkowita, a na czym – ochrona częściowa (B)

porównuje park narodowy z rezerwatem przyrody (C)

wymienia formy ochrony przyrody w najbliższej okolicy (A); prezentuje informacje o najbliższym parku narodowym (D)

10. Podsu-mowanie

17,18. Powtórzenie i sprawdzian z działu „Polska – moja ojczyzna”

Dział 2. Morze Bałtyckie – słonowodne środowisko życia1. 19. Jakie wskazuje na mapie wyjaśnia, dlaczego wyjaśnia, dlaczego wyjaśnia, dlaczego wyszukuje w różnych

24

Tytuł w podręcz

Numer i temat





Warunki życia w Morzu Bałtyckim

warunki panują w Morzu Bałtyckim?

Polski rzeki wpadające do Morza Bałtyckiego (C); odczytuje z mapy w podręczniku nazwy krajów nadbałtyckich (C)

najwięcej organizmów występuje w wodach przybrzeżnych (B)

Morze Bałtyckie jest nazywane morzem śródziemnym (B); porównuje wschodnie wybrzeże Morza Bałtyckiego z wybrzeżem zachodnim (C)

Morze Bałtyckie jest bardzo słabo zasolone (B); omawia związek zasolenia wód z występowaniem roślinności (D)

źródłach informacje o stanie czystości Morza Bałtyckiego (D)

2. Podwodny świat morskich glonów

20. Poznajemy glony morskie

wyjaśnia, co nazywamy plechą (B); opisuje plechę dowolnego glonu (D)

na podstawie ilustracji omawia rozmieszczenie glonów morskich (C); omawia rolę planktonu w morzu (A)

wymienia przystosowania glonów do życia w morzu (A); wyjaśnia, czym glony różnią się od roślin (B)

wyjaśnia związek między przenikaniem światła w morzu a rozmieszczeniem glonów morskich (C)

podaje przykłady wykorzystania przez człowieka glonów morskich (A)

3. Tam, gdzie ląd styka się z morzem

21. Poznajemy „rzeźbiarzy” wybrzeża

na podstawie ilustracji opisuje wybrzeże wysokie i wybrzeże niskie (C); wskazuje na mapie mierzeję i jezioro przybrzeżne (C)

wymienia cechy charakterystyczne wybrzeża niskiego i wybrzeża wysokiego (A)

charakteryzuje działalność fal na wybrzeżu niskim i wybrzeżu wysokim (C); omawia rolę Wisły w tworzeniu Żuław Wiślanych (A)

wyjaśnia, dlaczego wybrzeże wysokie cofa się (B); podaje przykłady budującej działalności morza (A)

przygotowuje w formie plakatu ilustrowany słowniczek pojęć (np.: wybrzeże wysokie, wybrzeże niskie, mierzeja, jezioro przybrzeżne, zatoka, półwysep, wyspa) (D)

22. Czym charakteryzuje się pogoda nad morzem?

wymienia charakterystyczne cechy pogody nad morzem (A)

wskazuje 2–3 różnice między pogodą nad morzem a pogodą w głębi lądu i (D)

wyjaśnia, jak powstaje bryza morska (B)

wyjaśnia, dlaczego bryza w nocy wieje od lądu ku morzu, a w dzień – odwrotnie (B)

wyjaśnia, dlaczego pobyt nad morzem korzystnie wpływa na drogi oddechowe (B)

4. Wędrujemy po

23. Osobliwo-ści

wskazuje na mapie Polski pas pobrzeży (C); wymienia parki

podaje przykłady osobliwości nadmorskich parków

opisuje Woliński Park Narodowy (A)

podaje przykłady niszczącej i budującej działalności morza

planuje tygodniową wycieczkę po pobrzeżach bałtyckich

25

Tytuł w podręcz

Numer i temat





pobrzeżach bałtyckich

przyrodni-cze pobrzeży bałtyckich

narodowe na pobrzeżach (A); wskazuje na mapie wymienione parki (C)

narodowych (C) (A); charakteryzuje parki narodowe na pobrzeżach (C)

i uzasadnia wybór trasy (D)

24. Jak ludzie gospodarują na pobrzeżach bałtyckich?

wymienia główne miasta pobrzeży (A)

wymienia główne zajęcia mieszkańców pobrzeży (A)

omawia główne cechy krajobrazu pobrzeży (A)

wymienia gałęzie przemysłu przeważające w głównych miastach pobrzeży (A)

5. Podsu-mowanie

25, 26. Powtórzenie i sprawdzian z działu „Morze Bałtyckie – słonowodne środowisko życia”

Dział 3. Jeziora – słodkowodne środowisko życia1. Warunki życia w jeziorze

27. Jakie czynniki umożliwiają życie w jeziorze?

wymienia czynniki niezbędne do życia roślinom wodnym (A)

wymienia źródła dwutlenku węgla zawartego w wodzie (A); porównuje temperaturę wody w jeziorze latem i zimą (C)

wyjaśnia, od czego zależy ilość światła w jeziorze i głębokość, na jaką ono dociera (B); omawia korzyści, jakie mieszanie się wody przynosi organizmom wodnym (C)

wyjaśnia związek przenikania światła z występowaniem roślin w jeziorze (B); wyjaśnia, dlaczego woda w jeziorze nigdy nie zamarza do dna (C)

porównuje warunki życia w jeziorze z warunkami życia na lądzie (D)

2. Słodko-wodne glony

28. Poznajemy glony słodkowodne

podaje przykłady glonów występujących w wodach słodkich (A); rozpoznaje struktury organizacyjne glonów

rysuje schematycznie glony jednokomórkowe i kolonijne (C); omawia znaczenie glonów (A)

dzieli glony słodkowodne na jednokomórkowe, kolonijne i wielokomórkowe (C); podaje przykłady

omawia budowę okrzemek (A); porównuje okrzemkę z pierwotkiem (D); wyjaśnia, dlaczego glonów nie zalicza

korzystając z różnych źródeł informacji, analizuje możliwe przyczyny śnięcia ryb w jeziorze w okresie letnim (D)

26

Tytuł w podręcz

Numer i temat





(jednokomórkowe, kolonijne, wielokomórkowe) (C)

glonów jedno-komórkowych, kolonijnych i wielokomórkowych (C)

się do roślin (B)

3. Jak rośliny przystosowały się do życia w wodzie?

29. Jak rośliny przystosowały się do życia w wodzie?

wyjaśnia, dlaczego łodygi roślin wodnych są elastyczne i wytrzymałe na rozerwanie (C)

wymienia 2–3 cechy budowy przystosowujące rośliny do życia w wodzie (A)

posługując się przykładami, charakteryzuje rodzaje liści występujących u roślin wodnych (C)

wyjaśnia rolę komór powietrznych w liściach i łodygach (B); omawia sposób rozmnażania się roślin wodnych (A)

wyszukuje w różnych źródłach informacje i ciekawostki dotyczące roślin wodnych (D)

4. Roślinność naszych jezior

30. Jakie rośliny spotykamy w jeziorze?

rozpoznaje 2–3 rośliny strefy przybrzeżnej (C); podaje nazwy stref życia w jeziorze (A)

opisuje warunki życia w strefie przybrzeżnej (B); określa granicę między strefą przybrzeżną a strefą otwartej toni wodnej (B)

omawia znaczenie szuwarów (C); omawia przystosowania roślin do życia w strefie otwartej toni wodnej (A)

przyporządkowuje wymienione przez nauczyciela gatunki roślin odpowiednim strefom życia w jeziorze (C/D)

wyszukuje w różnych źródłach informacje o ptakach mających miejsca lęgowe w szuwarach (D)

5. Wędrujemy po Poje-zierzach Mazurskim i Suwalskim

31. W Krainie Wielkich Jezior Mazurskich

wskazuje na mapie Polski Pojezierze Mazurskie (C); odczytuje z mapy nazwy kilku jezior (C)

wskazuje na mapie szlak opisany w podręczniku (C)

charakteryzuje miasta leżące nad wielkimi jeziorami: Ruciane-Nidę, Mikołajki, Giżycko (C)

opisuje osobliwości przyrodnicze na trasie rejsu po wielkich jeziorach mazurskich (A)

wyszukuje w różnych źródłach informacje o wybranym jeziorze i okolicach (D); na ich podstawie opracowuje folder (D)

32. Poznajemy Pojezierze Suwalskie

wskazuje na mapie Polski Pojezierze Suwalskie (C); wskazuje na mapie Polski jezioro Hańcza (C)

wymienia osobliwości przyrodnicze Puszczy Augustowskiej (A)

opisuje Puszczę Augustowską (C)

opisuje krajobraz Pojezierza Suwalskiego, uwzględniając siły, które go kształtowały (D)

wyszukuje w różnych źródłach informacje o Wigierskim Parku Narodowym (D)

6. 33, 34. Powtórzenie i sprawdzian z działu „Jeziora – słodkowodne środowisko życia”

27

Tytuł w podręcz

Numer i temat





Podsu-mowanieDział 4. Ląd jako środowisko życia1. Mchy – jedne z pierwszych roślin lądowych

35. Poznajemy budowę mchów

wymienia 2–3 siedliska, w których występują mchy (A);rysuje mech na podstawie obserwacji makroskopowej (C)

na okazie mchu lub na planszy wskazuje chwytniki, łodyżkę i zarodnię (C)

opisuje budowę i rolę poszczególnych części mchu (C)

uzasadnia stwierdzenie, że mchy są najprostszymi roślinami lądowymi (D); wymienia 3–4 gatunki mchów występujące w Polsce (A)

opracowuje informacje o wybranych gatunkach mchów (w formie albumu lub wystawki) (D)

36. Jaką rolę mchy odgrywają w przyrodzie i w gospodarce?

odróżnia torfowiec od innych mchów (C); podaje 2 przykłady wykorzystania torfu (A)

omawia rolę mchów w przyrodzie i gospodarce (A)

opisuje budowę liści torfowca (C)

wyjaśnia związek budowy liści z magazynowaniem wody przez torfowiec (B)

wyjaśnia, dlaczego mchy nazywamy roślinami pionierskimi (B)

2. Bliscy krewni olbrzymów sprzed milionów lat

37. Poznajemy paprocie

nazywa części paproci (A);wskazuje zarodnie na liściu paproci (C)

wymienia miejsca występowania paproci (A); rozpoznaje na ilustracjach paprocie chronione (C)

omawia kształt blaszekliściowych u paproci (A);opisuje położenie zarodniu paproci (C)

wyjaśnia sposób otwierania zarodni u paproci (B)

przygotowuje informacje

o paprociach uprawianych w klasie (D); wyszukuje w różnych źródłach informacje o salwinii pływającej (D)

28

Tytuł w podręcz

Numer i temat





38. Poznajemyskrzypyi widłaki

odróżnia skrzyp od innychroślin (C); odróżnia widłakod innych roślin (C)

wymienia 2–3 miejscawystępowania skrzypówi widłaków (A); wymienia2–3 gatunki widłakówwystępujące w Polsce (A)

odróżnia pędy wiosenneod letnich u skrzypu (C); opisuje budowę morfologicznąwidłaka (C)

charakteryzuje rolę pędówwiosennych i letnich skrzypu(B); uzasadnia nazwę „roślinyzarodnikowe” (D)

wykonuje folder (album,wystawkę) „Rośliny zarodnikowe” (D); wyszukuje w różnych źródłach informacje o powstawaniu węglakamiennego (D)

3. Roślinynasienne

39. Którerośliny należądo nasiennych?

wymienia rośliny należące do nagonasiennych (A); podaje3–4 przykłady roślin okrytonasiennych (A); rozpoznajenasiona wybranych roślin (C)

podaje przykłady wykorzystania roślin nasiennych (C)

wyjaśnia znaczenie nazw:„nagonasienne” i „okryto-nasienne” (B)

wyjaśnia, w jakim celu roślinywytwarzają nasiona (B);wskazuje różnice międzyroślinami zarodnikowymia roślinami nasiennymi (D)

wyszukuje w różnych źródłachinformacje o roślinachnasiennych występującychw najbliższej okolicy (D)

4. Jak jestzbudowanaroślinanasienna?

40. Budowai rola korzeniroślin nasiennych

nazywa części roślinynasiennej (A); wymienia2 funkcje korzeni (A)

rozpoznaje typy systemówkorzeniowych roślin (C)

porównuje systemy korzeniowe – palowy i wiązkowy (C);opisuje budowę morfologicznąkorzeni (C)

wymienia przykłady roślinmających korzenie spichrzowe(A)

podaje przykłady przekształceń korzeni (A)

41. Poznajemybudowęi funkcje pędu

opisuje budowę pędunadziemnego (B); omawia rolęłodygi (A); opisuje budowęzewnętrzną liścia (C)

podaje przykłady roślin mających pędy podziemne (A); wymienia funkcje liścia (A)

omawia funkcje pędów– nadziemnego i podziemnego (A); wymienia funkcje łodygi (A); omawia rolę aparatu

podaje przykłady przekształceń łodyg (A); omawia kształtliści, podając przykłady (C)

podaje przykłady przekształceń liści (A); omawia wykorzystanie poszczególnych części roślin przez człowieka (A)

29

Tytuł w podręcz

Numer i temat





szparkowego u roślin (A)

42. Jakzbudowanyjest kwiatroślinynasiennej?

podaje nazwy części kwiatu(A); na modelu lub planszywskazuje poszczególne częścikwiatu (C)

podaje nazwy części kwiatu(A); na modelu lub planszywskazuje poszczególne częścikwiatu (C); wyjaśnia znaczenie pojęć: „kwiaty jednopłciowe” i „kwiaty obupłciowe” (B)

opisuje kwiatostany męskiei żeńskie roślin nagonasiennych (C); odróżnia kwiat od kwiatostanu (C); charakteryzuje rolę poszczególnych części kwiatu (C)

wyjaśnia znaczenie pojęć:„zapylenie” i „zapłodnienie”(B); rozpoznaje typy kwiatostanu (D); korzystając ze schematu, omawia cykl rozwojowy rośliny okrytonasiennej (D)

wykazuje związek budowykwiatu ze sposobem zapylaniarośliny (D)

43. Co kryje owoc?

dzieli owoce na suche i mięsiste (C); podaje przykłady owoców suchych i mięsistych (C); rozpoznaje nasiona fasoli, grochu, słonecznika itd. (D)

opisuje przystosowania owoców do rozprzestrzeniania przez zwierzęta (C); omawia warunki niezbędne do kiełkowania nasion (A)

charakteryzuje przystosowania owoców do różnych sposobów rozsiewania (C)

omawia budowę owocu (C); planuje doświadczenie, które pozwoli określić warunki kiełkowania nasion (D)

wyszukuje w różnych źródłach informacje o nasionach bogatych w białka, węglowodany, tłuszcze, witaminy sole mineralne (D)

5. Budowa i różnorodność grzybów

44. W królestwie grzybów

na podstawie obserwacji rysuje grzyb kapeluszowy (D); podaje nazwy części grzyba (kapelusz, trzon) (A)

wyjaśnia, dlaczego grzyby tworzą odrębne królestwo (B)

podaje przykłady grzybów jedno- i wielokomórkowych (A); podaje przykłady szkodliwego działania grzybów na żywność i organizmy (B)

wyjaśnia, dlaczego nie należy niszczyć owocników grzybów (B); opisuje kształty owocników, podając przykłady (C)

wyszukuje w różnych źródłach informacje o grzybicy (D)

45. Jak wyjaśnia, dlaczego odróżnia gatunki wymienia cechy wymienia objawy, wyszukuje w różnych

30

Tytuł w podręcz

Numer i temat





odróżniać grzyby jadalne od trujących?

należy zbierać tylko znane sobie grzyby (B); rozpoznaje 2–3 gatunki grzybów jadalnych (C)

jadalne grzybów od gatunków trujących (D)

budowy morfologicznej grzybów ułatwiające ich rozpoznawanie (A)

które mogą świadczyć o zatruciu grzybami (A)

źródłach informacje o chronionych gatunkach grzybów (D); przygotowuje spis zasad obowiązujących podczas grzybobrania (D)

31

Tytuł w podręcz

Numer i temat





6. Porosty 46. Poznajemy porosty

wymienia miejsca występowania porostów (A); wymienia organizmy tworzące porost (A)

omawia znaczenie porostów (A)

omawia kształt i barwę plech porostów (A)

wyjaśnia, dlaczego porosty nazywa się organizmami symbiotycznymi (B); wyjaśnia, dlaczego porosty nazywamy wskaźnikami czystości powietrza (B)

charakteryzuje porosty występujące w najbliższej okolicy (D); wnioskuje o czystości powietrza na podstawie obecności porostów (D)

7. Podsu-mowanie

47, 48. Powtórzenie wiadomości z działu „Ląd jako środowisko życia"49. Sprawdzian wiadomości

Dział 5. Krajobrazy Nizin Środkowopolskich1. Niziny Środkowo-polskie

50. Poznajemy Nizinę Śląską

wskazuje na mapie Polski pas nizin (C); odczytuje z mapy nazwy najważniejszych miast Niziny Śląskiej (C)

odczytuje z mapy Polski nazwy nizin (C); na podstawie mapy określa położenie Niziny Śląskiej (C); omawia cechy klimatu Niziny Śląskiej (A)

wymienia cechy krajobrazu nizin (A); omawia związek warunków klimatycznych i glebowych z gospodarką na Nizinie Śląskiej (C)

omawia rolę lądolodu w kształtowaniu krajobrazu nizin (B); na podstawie mapy wymienia bogactwa mineralne występujące na Nizinie Śląskiej (C)

przygotowuje przewodnik turystyczny po wybranej nizinie, uwzględniający walory przyrodniczo-geograficzne, zabytki i miejsca, które warto odwiedzić (D)

51. Poznajemy Nizinę Mazowiecką

wskazuje na mapie Polski Nizinę Mazowiecką (C); wskazuje na mapie Polski Wisłę, Warszawę, Łódź (C)

wskazuje na mapie Polski rozległe obszary leśne na Nizinie Mazowieckiej (C)

wymienia cechy krajobrazu Niziny Mazowieckiej (A)

opisuje krajobraz Niziny Mazowieckiej, uwzględniając wpływ lądolodu (D)

52. Jakie osobliwo

wskazuje na mapie Polski Polesie

omawia klimat Niziny Podlaskiej

wyjaśnia, dlaczego Polesie Lubelskie

omawia pochodzenie jezior występujących

32

Tytuł w podręcz

Numer i temat





ści spotkamy

na Polesiu Lubelskim i Nizinie Podlaskiej?

Lubelskie i Nizinę Podlaską (C); wskazuje na mapie Polski główne miasta Polesia Lubelskiego i Niziny Podlaskiej (C)

(A); wymienia parki narodowe na Polesiu Lubelskim i Nizinie Podlaskiej (A)

jest krainą słabo przekształconą przez człowieka (B); omawia wybrany park narodowy (nazwa, symbol, położenie, co podlega ochronie) (C)

na Polesiu Lubelskim (A); charakteryzuje parki narodowe na Polesiu Lubelskim i Nizinie Podlaskiej (C)

2. Puszcza Białowieska – pierwotny obszar leśny

53. Poznajemy Puszczę Białowieską

wskazuje na mapie Polski Puszczę Białowieską (C); na podstawie zdjęcia opisuje wygląd żubra – symbolu Białowieskiego Parku Narodowego (C)

podaje przykłady roślin występujących w Puszczy Białowieskiej (A)

wyjaśnia, w jaki sposób odbywa się krążenie substancji pokarmowych w lesie (B)

opowiada historię Puszczy Białowieskiej (A); wyjaśnia, w jaki sposób drzewa oddziałują na inne organizmy (i odwrotnie) (B)

wyszukuje w różnych źródłach informacje o osobliwościach Białowieskiego Parku Narodowego (D)

3. Podsu-mowanie

54. Powtórzenie wiadomości z działu „Krajobrazy Nizin Środkowopolskich"

Dział 6. Krajobrazy wyżyn1. Wyżyna Śląska

55. Czym charakteryzuje się krajobraz Wyżyny Śląskiej?

na podstawie zdjęcia lub obserwacji opisuje krajobraz Wyżyny Śląskiej (C); wskazuje na mapie Polski główne miasta Wyżyny Śląskiej (C)

wskazuje na mapie Polski Wyżynę Śląską (C); wymienia 2–3 bogactwa mineralne występujące na Wyżynie Śląskiej (A)

omawia wpływ działalności człowieka na krajobraz Wyżyny Śląskiej (C)

uzasadnia stwierdzenie, że środowisko Wyżyny Śląskiej nie jest przyjazne dla jej mieszkańców (D)

proponuje działania, które mogą poprawić stan środowiska przyrodniczego Wyżyny Śląskiej (D)

33

Tytuł w podręcz

Numer i temat





2. Wyżyna Krakowsko- - Często-chowska – kraina białych skał

56. Czym charakteryzuje się krajobraz Wyżyny Krakowsko-

- Często-chowskiej?

na podstawie zdjęcia omawia wygląd Jaskini Łokietka (A); opowiada historię Jaskini Łokietka (A)

wskazuje na mapie Polski Wyżynę Krakowsko-- Częstochowską (C)

wymienia cechy krajobrazu krasowego (A)

opisuje krajobraz krasowy (D); wymienia osobliwości krajobrazu Wyżyny Krakowsko-- Częstochowskiej (A)

omawia zastosowanie skał wapiennych (A)

57. Dlaczego na Wyżynie Krakowsko-- Często-chowskiej jest duża różnorod-ność roślin?

wymienia typy lasu, które występują na Wyżynie Krakowsko-- Częstochowskiej (A)

podaje przykłady roślin występujących na Wyżynie Krakowsko-- Częstochowskiej (A)

omawia przystosowania suchorośli do warunków życia (A)

uzasadnia celowość utworzenia Ojcowskiego Parku Narodowego (D)

wyszukuje w różnych źródłach informacje o Ojcowskim Parku Narodowym (D)

3. Wśród wąwozów i pól Wyżyny Lubelskiej

58. Poznajemy Wyżynę Lubelską

wskazuje na mapie Polski Wyżynę Lubelską (C); wskazuje na mapie Polski główne miasta Wyżyny Lubelskiej (C)

wymienia rośliny uprawiane na Wyżynie Lubelskiej najczęściej (A)

charakteryzuje krajobraz Wyżyny Lubelskiej (C)

wyjaśnia, w jaki sposób powstają wąwozy (B)

wyszukuje w różnych źródłach informacje o Roztoczańskim Parku Narodowym (D)

4. Podsu-mowanie

59. Powtórzenie wiadomości z działu „Krajobrazy wyżyn”60. Sprawdzian wiadomości z działów „Krajobrazy Nizin Środkowopolskich” i „Krajobrazy wyżyn”

Dział 7. Krajobrazy gór

34

Tytuł w podręcz

Numer i temat





1. Góry Świętokrzyskie – kraina gołoborzy

61. Góry Świętokrzyskie – kraina gołoborzy

wskazuje na mapie Polski Góry Świętokrzyskie (C); odczytuje z mapy wysokość najwyższych wzniesień w Górach Świętokrzyskich (C)

wyjaśnia przyczyny zniszczenia lasów w Górach Święto-krzyskich (B)

wyjaśnia, dlaczego Góry Świętokrzyskie są pasmami niewysokich wzniesień (B); wyjaśnia, w jaki sposób powstały gołoborza (B)

podaje przykłady zjawisk krasowych w Górach Święto-krzyskich (C); wyjaśnia przyczyny wymierania jodeł w Puszczy Jodłowej (B)

wyszukuje w różnych źródłach informacje o Świętokrzyskim Parku Narodowym (D)

2. Sudety

– góry o osobliwych formach skalnych

62. Poznajemy Sudety

wskazuje Sudety na mapie Polski (C); odczytuje nazwę wysokość najwyższego szczytu Sudetów (C)

wyjaśnia znaczenie pojęcia „kotlina” (B); wskazuje na mapie Polski Kotlinę Jeleniogórską (C)

wskazuje na mapie Polski pasma górskie otaczające Kotlinę Jeleniogórską (C); wskazuje na mapie Polski miasta uzdrowiskowe w Kotlinie Jeleniogórskiej (C)

opisuje krajobraz Karkonoszy (C); wyjaśnia, dlaczego w Sudetach obumierały lasy (B)

wyszukuje w różnych źródłach informacje o parkach narodowych w Sudetach (D)

3. Tatry – kraina turni, dolin i jezior górskich

63. Poznajemy wysokogórski krajobraz Tatr

wskazuje Tatry na mapie Polski (C); na podstawie zdjęcia omawia charakterys-tyczne cechy krajobrazu wysokogórskiego (C)

wskazuje Rysy na mapie Polski (C); wymienia charakte-rystyczne elementy krajobrazu wysokogórskiego (A)

opisuje krajobraz Tatr Wysokich (C); opisuje krajobraz Tatr Zachodnich (C); wyjaśnia, jak powstają żleby (B)

używa ze zrozumieniem terminów: „turnia”, „grań”, „żleb”, „stożek piargowy” (D); porównuje krajobraz Tatr Wysokich z krajobrazem Tatr Zachodnich (D)

wyszukuje w różnych źródłach informacje o miejscach w Tatrach Wysokich, które warto zobaczyć (D)

4. Pogoda i roślinność Tatr

64. Czym charakteryzuje się pogoda w Tatrach?

wymienia 2–3 cechy tatrzańskiej pogody (A)

wyjaśnia, dlaczego w wyższych partiach gór dłużej zalega śnieg (B)

oblicza temperaturę na szczytach, znając temperaturę u podnóża gór (D)

omawia charakterystyczne cechy wiatru halnego (A)

opracowuje spis zasad, których należy przestrzegać, wybierając się w góry (D)

35

Tytuł w podręcz

Numer i temat





36

Tytuł w podręcz

Numer i temat





65. Poznajemy roślinność Tatr

podaje nazwy pięter roślinnych w Tatrach (A); omawia wybrane piętro roślinne w Tatrach (C)

odróżnia limbę od sosny zwyczajnej (C); wyjaśnia, dlaczego limba jest drzewem chronionym (B)

opisuje przystosowania kosodrzewiny do życia w warunkach górskich (C); wyjaśnia, co decyduje o piętrowym rozmieszczeniu roślinności w górach (B)

opisuje przystosowania roślin (innych niż kosodrzewina) do życia w surowym klimacie górskim (C)

wyszukuje w różnych źródłach informacje o Tatrzańskim Parku Narodowym (D)

5. Podsu-mowanie

66, 67. Powtórzenie i sprawdzian z działu „Krajobrazy gór"

Dział 8. Budowa i właściwości materii1. O oddzia-ływaniach w przyrodzie i ich skutkach

68. Jakie siły działają w przyrodzie?

podaje przykłady zjawisk związanych z przyciąganiem ziemskim (C)

podaje nazwy 2 sił, które wprawiają przedmioty w ruch (A); wskazuje przykłady oddziaływań sprężystych w życiu codziennym (C)

podaje przykłady pozytywnego i negatywnego działania siły grawitacji i siły tarcia (A)

podaje przykłady współdziałania siły grawitacji z siłą tarcia (A)

proponuje, posługując się przykładami, sposoby zmniejszania siły tarcia (C); wyjaśnia, czym jest spowodowany stan nieważkości (D)

69. Poznajemy przykłady działania siły oddziaływa

nazywa bieguny magnesu (A); podaje przykłady przedmiotów przyciąganych przez magnes (A)

wskazuje przykłady oddziaływania magnetycznego i oddziaływania elektrostatycznego w życiu codziennym (C)

wyjaśnia znaczenie pojęć: „bieguny jednoimienne", „bieguny różnoimienne" (B)

wyjaśnia działanie sił elektrostatycznych (B)

podaje przykłady praktycznego zastosowania magnesu (A)

37

Tytuł w podręcz

Numer i temat





nia magnetycz-nego i siły oddziaływania elektrostatycznego

2. Jak przezwyciężyć siłę grawitacji?

70. Jak działa dźwignia?

podaje 2 przykłady wykorzystania dźwigni w życiu codziennym (C); rysuje żuraw (A)

wymienia urządzenia, w których budowie wykorzystano zasadę działania dźwigni (C); wymienia nazwy maszyn prostych (A)

rysuje schematycznie dźwignię dwustronną (C); rysuje schematycznie dźwignię jednostronną (C)

porównuje budowę dźwigni dwustronnej i dźwigni jednostronnej (D); omawia zasadę działania dźwigni dwustronnej i dźwigni jednostronnej (A)

konstruuje model wskazanej przez nauczyciela maszyny prostej (D); prezentuje działanie skonstruowanej przez siebie maszyny prostej (D)

71. Czym są: blok, równia pochyła i kołowrót?

podaje 2 przykłady zastosowania bloku, równi pochyłej i kołowrotu (A); rozpoznaje na ilustracjach blok, równię pochyłą i kołowrót (C)

omawia działanie wybranej maszyny prostej (A)

wyjaśnia zasadę działania bloku (C); opisuje budowę kołowrotu (A); podaje przykłady praktycznego wykorzystania równi pochyłej (A)

podaje 2 przykłady zastosowania poznanych maszyn prostych we współczesnych urządzeniach technicznych (A)

3. Z czego jest zbudowany otaczający nas świat?

72. Z czego jest zbudowany otaczający nas świat?

rysuje modele atomu i cząsteczki (C); odróżnia na rysunkach schematycznych atomy od cząsteczek (C); wymienia stany

podaje przykłady substancji w poszczególnych stanach skupienia (C)

podaje przykłady cząsteczek zbudowanych z jednakowych i z różnych atomów (C); omawia podstawowe właści-

porównuje ruch cząsteczek w ciałach stałych, cieczach i gazach (D); wyjaśnia zależność właściwości ciał stałych, cieczy i gazów od odległości

wyszukuje w różnych źródłach i prezentuje (w formie plakatu, rysunków schematycznych, modeli) informacje o największych i

38

Tytuł w podręcz

Numer i temat





skupienia substancji (A)

wości ciał stałych, cieczy i gazów (A)

między cząsteczkami w tych substancjach (B)

najmniejszych atomach (D)

39

Tytuł w podręcz

Numer i temat





73. Poznajemy właściwości fizyczne substancji

omawia właściwości fizyczne wybranych substancji (C)

wymienia cechy, które pozwalają określić właściwości substancji (A)

porównuje właściwości tej samej substancji w różnych stanach skupienia (D)

wyjaśnia, od czego zależą właściwości substancji (C)

dowodzi doświadczalnie, że rozdrobnienie substancji nie wpływa na zmianę ich właściwości (D)

4. Właściwości ciał stałych

74. Poznajemy właściwości ciał stałych

podaje przykłady ciał stałych dobrze i źle przewodzących ciepło (C); podaje przykłady ciał twardych, kruchych, plastycznych i sprężystych (C); rysuje ułożenie cząsteczek w ciałach stałych (C)

wymienia właściwości mechaniczne ciał stałych (A); na rysunku schematycznym rozpoznaje ciała bezpostaciowe i kryształy (C)

wyjaśnia, dlaczego ciała stałe mają określony kształt i określoną objętość (B); dzieli ciała stałe w zależności od sposobu ułożenia cząsteczek (C); wyjaśnia znaczenie pojęć: „przewodnik” i „izolator” (B)

porównuje ułożenie cząsteczek w ciałach bezpostaciowych i kryształach (C); podaje przykłady zastosowania przewodnictwa cieplnego ciał stałych (D)

wyjaśnia zasadę działania termosu (D); wyjaśnia, czy powiedzenie „futro grzeje” jest prawdziwe (D)

5. Właściwości cieczy

75, 76. Poznajemy budowę i właściwości cieczy

omawia podstawowe właściwości cieczy (A)

porównuje właściwości fizyczne cieczy i ciał stałych (C)

wyjaśnia, dzięki jakim siłom krople mają kształt zbliżony do kuli; wyjaśnia, dlaczego lekkie przedmioty utrzymują się na powierzchni cieczy (B)

wyjaśnia, kiedy powstaje menisk wklęsły, a kiedy – menisk wypukły (B); porównuje przewodnictwo cieplne cieczy i ciał stałych (D); wyjaśnia, o czym decydują siły spójności i siły przylegania (B)

wyjaśnia, wykorzystując informacje zdobyte samodzielnie, dlaczego niektóre owady mogą „chodzić” po powierzchni wody(D)

6. 77. omawia właściwości wyjaśnia, dzięki czemu podaje przykłady uzasadnia związek omawia zasady

40

Tytuł w podręcz

Numer i temat





Właściwości gazów

Poznajemy budowę i właściwości gazów

gazów (A); podaje przykłady praktycznego wykorzystania ściśliwości i rozprężliwości gazów (C)

możliwe jest ogrzewanie mieszkań za pomocą kaloryferów (B)

świadczące o tym, że gazy nie są dobrymi przewodnikami ciepła (C)

budowy cząsteczkowej gazów z ich właściwościami (D); porównuje oddziaływania międzycząsteczkowe w ciałach stałych, cieczach i gazach (D)

bezpieczeństwa przy posługiwaniu się urządzeniami, w których wykorzystano zjawisko ściśliwości gazów (A)

7. Jak zmiana temperatury wpływa na ciała stałe, ciecze i gazy?

78. W jaki sposób zmiana temperatury wpływa na ciała stałe?

podaje przykłady z życia codziennego potwierdzające zjawisko rozszerzalności tem-peraturowej ciał stałych (A)

wyjaśnia, dlaczego latem na jezdniach powstają koleiny (B)

wyjaśnia, czym jest gęstość substancji (B); wyjaśnia, na czym polega anomalna rozszerzalność temperaturowa wody (B)

wyjaśnia związek rozszerzalności temperaturowej ciał stałych z ich budową cząsteczkową (C); podaje przykłady ciał, które nie zmieniają stanu skupienia pod wpływem temperatury (A)

wyjaśnia, dlaczego nocne przymrozki i ocieplenia na przedwiośniu wpływają niekorzystnie na stan dróg (D)

79. W jaki sposób zmiany temperatury wpływają na ciecze i gazy?

podaje przykłady wykorzystania w praktyce zjawiska rozszerzalności temperaturowej cieczy (A)

wyjaśnia, na jakiej zasadzie zamyka się szczelnie słoiki z przetworami (B)

porównuje zjawisko parowania ze zjawiskiem wrzenia (C); podaje przykłady z życia świadczące o rozszerzalności temperaturowej gazów (A)

wyjaśnia, dlaczego balony wypełnia się podgrzanym powietrzem (B)

podaje przykłady wykorzystania zjawiska rozszerzalności temperaturowej cieczy i gazów (inne niż omawiane na lekcji) (A)

8. Podsu-mowanie

80, 81. Powtórzenie i sprawdzian z działu „Budowa i właściwości materii"

41

Tytuł w podręcz

Numer i temat





Dział 9. Przemiany chemiczne wokół nas1. Substancje proste i złożone

82. Poznajemy substancje proste

rysuje modele budowy pierwiastków (C); podaje przykłady pierwiastków chemicznych (A); wymienia właściwości i zastosowania wybranych metali (A)

odróżnia na rysunkach schematycznych pierwiastki chemiczne od związków chemicznych (C); określa właściwości metali wskazanych przez nauczyciela (C); podaje przykłady niemetali będących ciałami stałymi i będących gazami (C)

wyjaśnia, dlaczego pierwiastki chemiczne nazywa się substancjami prostymi (B); podaje przykłady związków chemicznych (A); wymienia zastosowania metali o największej ciągliwości i kowalności (A); podaje przykłady zastosowania niemetali (A)

rysuje modele wskazanych przez nauczyciela pierwiastków chemicznych i związków chemicznych (D); podaje przykłady metali o różnej twardości (A)

wyszukuje w różnych źródłach informacje o metalach i niemetalach występujących w organizmach (D)

83. Związki chemiczne

– substancje złożone

rysuje model cząsteczki wody (C); wymienia 3–4 związki chemiczne występujące w przyrodzie (A)

podaje 2 zastosowania dwutlenku węgla (A)

wyjaśnia, dlaczego dwutlenek węgla jest używany do wypełniania gaśnic (B); wyjaśnia, dlaczego związki chemiczne to substancje złożone (B)

porównuje wybrane właściwości pierwiastków i związku chemicznego, który z nich powstał (D); wyjaśnia, czym jest reakcja chemiczna (B)

wskazuje miejsca występowania w Polsce wybranych minerałów (D)

2. Mieszaniny substancji

84, 85. Co to są miesza-niny?

wykonuje doświadczenie zgodnie z instrukcją (D); zapisuje obserwacje (D); na

wyjaśnia, dlaczego gleba jest mieszaniną niejednorodną (B); wymienia 2–3 przedmioty wykonane

podaje inne niż wymienione na lekcji przykłady mieszanin jednorodnych i

projektuje doświadczenie potwierdzające, że woda jest mieszaniną niejednorodną (D);

wyjaśnia, dlaczego katastrofy tankowców są groźne dla środowiska (B)

42

Tytuł w podręcz

Numer i temat





podstawie obserwacji odróżnia mieszaninę jednorodną od mieszaniny niejedno-rodnej (C); wyjaśnia, dlaczego powietrze jest mieszaniną jednorodną (B); omawia właściwości fizyczne powietrza (A)

z mosiądzu, brązu (A); odczytuje z wykresu skład ilościowy powietrza (C)

niejednorodnych (D); wyjaśnia, podając przykłady, że woda może tworzyć zarówno mieszaninę jednorodną, jak i niejednorodną (D)

wyjaśnia, dlaczego w praktyce częściej używa się stopów niż czystych metali (B)

86. W jaki sposób rozdzielać składniki mieszanin?

rozdziela składniki 2–3 mieszanin niejednorodnych (np. grochu i piasku, spinaczy i siarki, trocin i piasku) (D)

wyjaśnia, jak rozdzielić mieszaninę soli z wodą (A)

proponuje sposób rozdzielenia składników mieszaniny jednorodnej, uwzględniając różne właściwości ciał tworzących tę mieszaninę (D)

wyjaśnia, na czym polega odparowanie (D)

omawia różne sposoby rozdzielania mieszanin (A)

3. Właściwości roztworów wodnych

87. Jak powstaje roztwór?

sporządza roztwór według instrukcji (D); wymienia czynniki przyspieszające proces rozpuszczania (A); otrzymuje kryształy soli z roztworu wodnego (D)

wyjaśnia, dlaczego roztwór jest przykładem mieszaniny jednorodnej (B)

używa ze zrozumieniem pojęć: „rozpuszczalnik”, „substancja rozpuszczona” (B); wyjaśnia, na czym polega krystalizacja (B)

wyjaśnia, dlaczego podwyższenie temperatury przyspie-sza rozpuszczanie (B)

wskazuje procesy krystalizacji zachodzące w przyrodzie (A)

88. Jakie znaczenie mają

wyjaśnia znaczenie tlenu rozpuszczonego w wodzie

wyjaśnia, dlaczego picie wody mineralnej jest korzystne

wskazuje przykłady pozytywnej i negatywnej roli wody

dowodzi, że nie wszystkie roztwory są przyjazne dla

podaje przykłady potwierdzające szkodliwość niektó-

43

Tytuł w podręcz

Numer i temat





roztwory wodne w przyrodzie?

dla organizmów (B) dla organizmu (B) jako rozpuszczalnika (D)

środowiska (D) rych roztworów dla środowiska (D)

44

Tytuł w podręcz

Numer i temat





4. Udział tlenu w niektórych przemianach chemicznych

89. Na czym polega spalanie, a na czym utlenianie

podaje przykłady spalania (A); wymienia 2 skutki korozji (A); wymienia 2 sposoby zapobie-gania korozji (A)

wymienia cechy spalania (A); opisuje sposoby zapobiegania korozji (A)

wyjaśnia różnice między utlenianiem a spalaniem (C); wyjaśnia rolę tlenu w procesie spalania (B); podaje przykłady skutków korozji (A)

wyjaśnia, na czym polega utlenianie w komórkach (B)

porównuje: spalanie, utlenianie i oddychanie (D)

5. Podsu-mowanie

90, 91. Powtórzenie i sprawdzian z działu „Przemiany chemiczne wokół nas”

Dział 10. Ochrona przyrody1. Co i jak zagraża przyrodzie?

92. W jaki sposób człowiek wpływa na środowisko przyrodnicze?

podaje przykłady działań człowieka niekorzystnych dla środowiska przyrodniczego (C)

wymienia 2 źródła zanieczyszczeń powietrza (A); wyjaśnia, dlaczego nie należy wypasać bydła i uprawiać gleby w pobliżu ruchliwych tras komunikacyjnych (B)

omawia działania człowieka w dawnych czasach, których szkodliwe skutki w środowisku trwają do dziś (C); wyjaśnia, jak powstaje smog (B)

wyjaśnia, jak powstają kwaśne opady (B); dowodzi, że zatrucie jednego składnika środowiska powoduje niekorzystne zmiany pozostałych (D)

wyszukuje w różnych źródłach informacje o najbardziej zanieczyszczonych miejscach w Polsce i wykonuje mapę tych miejsc, ilustrując ją zdjęciami, rysunkami itd. (D)

93. W jaki sposób ścieki i odpady stałe niszczą środowisko?

wymienia 2–3 źródła zanieczyszczeń wód powierzchniowych (A); podaje przykłady zanieczyszczeń środowiska w najbliższej okolicy (D)

wyjaśnia, dlaczego hałdy stanowią zagrożenie dla środowiska (B); proponuje sposoby zagospodarowania hałd (C/D)

wyjaśnia, dlaczego wylewanie ścieków do rzek stanowi zagrożenie dla środowiska i zdrowia człowieka (B)

dowodzi, że odpady składowane na wysypiskach mogą zanieczyścić wody podziemne i duże powierzchnie gleby (D); ocenia stan środowiska w najbliższej okolicy

45

Tytuł w podręcz

Numer i temat





(D)2. Jak ratować przyrodę?

94. Jakie działania służą ochronie przyrody?

podaje 3 przykłady działań globalnych służących ochronie środowiska (A)

uzasadnia celowość segregacji odpadów (C)

omawia globalne akcje na rzecz ochrony przyrody (C)

podaje przykłady odpadów szczególnie groźnych dla środowiska (D)

wyszukuje w różnych źródłach informacje o historii ochrony przyrody w Polsce (D)

95.W jaki sposób możemy chronić przyrodę?

podaje 3 przykłady indywidualnych działań służących ochronie środowiska (A)

charakteryzuje indywidualne działania służące ochronie środowiska (C)

wyjaśnia znaczenie pojęcia „utylizacja” (B)

proponuje działania lokalne służące ochronie środowiska (D)

charakteryzuje stan środowiska w najbliższej okolicy (D)

3. Podsu-mowanie

96, 97. Powtórzenie i sprawdzian z działu „Ochrona przyrody”

46

Wymagania edukacyjne: Przyroda klasa VI Program : Tajemnice przyrody”

Temat z podręcz-

nika

Numer i temat lekcji

Zakres treści podręczni-

kowych

Wymagania podstawowe

Wymagania ponadpodstawowe(R – rozszerzające, D – dopełniające,

W – wykraczające)

Ścieżka edukacyjna

Treści ze ścieżki

Uwagi

1 2 3 4 5 6 7

Dział: ZIEMIA CZĘŚCIĄ WSZECHŚWIATA

1. W jaki sposób będziemy poznawać przyrodę w VI klasie?

Uczeń:• opisuje sposoby poznawania

przyrody• objaśnia, w jaki sposób

korzystać z informatora o egzaminie po VI klasie szkoły podstawowej (standardy)

Uczeń:• proponuje metody i sposoby

poznawania wybranych zagadnień, korzystając z wiedzy zdobytej w IV i V klasie (R)

Edukacja czytelnicza i medialna• literatura

popularno-naukowa

• Zapoznanie uczniów z:

– zakresem materiału nauczania

– wymaga-niami programo-wymi na poszcze-gólne oceny

– sposobami spraw-dzania i oceniania osiągnięć

Teoria helio-centryczna Kopernika

2. Poznaje-my heliocen-tryczną teorię Mikołaja Kopernika

• Gwiazdy, gwiazdozbiory, planety

• kalendarz• teoria

heliocentryczna

• omawia budowę kalendarza• wskazuje zastosowania

kalendarza• omawia główne założenia

teorii heliocentrycznej

• uzasadnia, że obserwacja jest głównym sposobem poznawania świata (R)

• opisuje zasługi Mikołaja Kopernika dla rozwoju nauk przyrodniczych (R)

Wychowanie patriotyczne i obywatelskie• sylwetki

wielkich Polaków

47

• wyjaśnia pojęcie orbita (R)Pole grawitacyjne Ziemi

3. Pole grawitacyjne Ziemi

• rozwój nauk o ruchach ciał i ich przyczynach

• prawo powszechnej grawitacji

• pole grawitacyjne Ziemi

• podaje przykłady świadczące o istnieniu pola grawitacyjnego Ziemi

• podaje jednostkę siły i masy• wyznacza masę wskazanego

przedmiotu• na podstawie doświadczenia

objaśnia zależność między masą ciała a jego ciężarem

• wyjaśnia, co nazywamy polem grawitacyjnym (R)

• określa, od czego zależy wartość siły grawitacji (D)

• wyjaśnia, dlaczego ciężar ciała zmienia się w zależności od odległości od środka Ziemi (D)

Układ Słoneczny

4. Pozna-jemy Układ Słoneczny: Słońce i bliższe planety

• powstanie Układu Słonecznego

• planety typu Ziemi

• warunki panujące na Księżycu

• podaje różnice między planetami a gwiazdami

• opisuje warunki umożliwiające istnienie życia na Ziemi

• wymienia planety Układu Słonecznego

• opisuje, w jaki sposób powstał Układ Słoneczny (D/W)

• porządkuje planety Układu Słonecznego od najbliższej Słońcu do najdalszej (R)

• wyjaśnia, dlaczego na Księżycu nie ma atmosfery (D/W)

5. Pozna-jemy dalekie ciała niebieskie

• planetoidy• meteoryty• planety–

olbrzymy• komety• znaczenie

lotów i badań kosmicznych

• wskazuje różnice między planetoidami a meteorytami

• wyjaśnia, co to są galaktyki• podaje przykłady

wykorzystania sztucznych satelitów

• wymienia różnice między Ziemią a planetami–olbrzymami (R)

• wyjaśnia, w jakim celu podejmuje się loty w kosmos (R/D)

Edukacja czytelnicza i medialna• wydawnictwa

informacyjne Wychowanie patriotyczne i obywatelskie• sylwetki

wielkich Polaków

Podsumujmy 6. Ziemia częścią Wszech-

48

świata – podsumo-wanie

Dział: ZIEMIA – NASZA PLANETA

Kula ziemska

7. Kulaziemska

• model Ziemi – globus• ruch obrotowy

Ziemi• wymiary Ziemi

• wskazuje na globusie bieguny ziemskie i oś Ziemi

• wyjaśnia związek pozornej wędrówki Słońca po niebie z ruchem obrotowym Ziemi

• podaje podstawowe wymiary kuli ziemskiej

• wymienia skutki ruchu obrotowego Ziemi (R)

• wykreśla koło odpowiadające wymiarom Ziemi we wskazanej przez nauczyciela skali (R)

Pole magnetyczne Ziemi

8./9. Pozna-jemy oddziały-wania elektrosta-tyczne i magne-tyczne

• oddziaływania elektrosta-tyczne

• przykłady oddziaływań magnetycznych

• bieguny magnetyczne

• podaje przykłady oddziaływań elektrostatycznych

• nazywa bieguny magnetyczne• rysuje linie pola

magnetycznego• wymienia 3–4 przykłady

przedmiotów przyciąganych przez magnes

• wyjaśnia, kiedy magnesy przyciągają się, a kiedy odpychają

• wyjaśnia, na czym polega elektryzowanie ciał przez tarcie (R)

• wyjaśnia pojęcie pola magnetycznego (R)

• wykazuje istnienie pola magnetycznego wokół magnesów (R)

• objaśnia, na czym polegają oddziaływania magnetyczne (R/D)

49

10. Pole magnetyczne Ziemi

• dowody na istnienie pola magnetycznego Ziemi

• bieguny magnetyczne i geograficzne

• magnesy naturalne

• podaje przykład zjawiska mającego związek z istnieniem pola magnetycznego Ziemi

• podaje przykład magnesu naturalnego

• za pomocą kompasu wyznacza bieguny Ziemi

• wyjaśnia, dlaczego igła magnetyczna ustawia się w kierunku północ–południe (R/D)

• zaznacza na rysunku bieguny magnetyczne Ziemi (R)

• pokazuje na rysunku rozmieszczenie biegunów magnetycznych i geograficznych (R)

• objaśnia zależność między ziemskimi biegunami magnetycznymi a geograficznymi (D)

• podaje przykłady materiałów, z których można wykonywać magnesy (R)

Jak określić położenie geogra-ficzne?

11. Co to jest siatka geogra-ficzna?

• południki i równoleżniki

• równik• półkula

północna i południowa

• wskazuje na globusie południki i równoleżniki

• wskazuje równik• pokazuje półkulę północną

i południową

• wyjaśnia, do czego służy siatka geograficzna (R)

• wymienia cechy odróżniające równik od innych równoleżników (R)

• wskazuje kierunki świata na mapie, posługując się południkami i równoleżnikami (W)

12. Współ-rzędne geograficzne

• szerokość geograficzna

• długość geograficzna

• południk zerowy

• wskazuje południk zerowy• pokazuje półkulę wschodnią

i zachodnią

• wyjaśnia pojęcia: długość geograficzna i szerokość geograficzna (R)

50

13. W jaki sposób określamy położenie geogra-ficzne?

• położenie geograficzne

• ćwiczenia w określaniu położenia geograficznego

• określa w stopniach położenie geograficzne wskazanych miejsc

• określa w stopniach i minutach położenie geograficzne wskazanych miejsc (R/D)

• odszukuje punkty na globusie, mając podane współrzędne geograficzne (R/D)

Podsumujmy 14. Ziemia – nasza planeta. Podsumo-wanie15. Spraw-dzian

tematy 2–14

Dział: ROLA SŁOŃCA

Światło i zjawiska świetlne

16. Pozna-jemy źródła światła

• naturalne źródła światła

• sztuczne źródła światła

• energia elektryczna

• podaje przykłady źródeł światła

• potrafi wskazać naturalne i sztuczne źródła światła

• buduje prosty obwód elektryczny

• wyjaśnia, jak zachować się w czasie burzy

• podaje przykłady przewodników i izolatorów

• rysuje schemat prostego obwodu elektrycznego (R)

• określa podstawowe właściwości przewodników i izolatorów (R)

51

17. Prosto-liniowe rozchodzenie się światła

• prostoliniowe rozchodzenie się światła

• promień świetlny

• ciała przezroczyste i nieprzezro-czyste

• cień i półcień

• rysuje, jak rozchodzi się światło

• podaje przykłady ciał przezroczystych i nieprzezroczystych

• wyjaśnia, jak powstaje cień• wyjaśnia, co oznacza grot

strzałki narysowanej przy promieniu świetlnym

• wyjaśnia pojęcie promienia świetlnego (R)

• wyjaśnia, dlaczego promień świetlny przedstawia się za pomocą strzałki (D)

• tłumaczy zjawisko zaćmienia Słońca i Księżyca (R/D)

• przedstawia schematycznie powstawanie cienia i półcienia (D)

18. Jakie są skutki prostoli-niowego rozchodzenia się światła?

• dzień i noc • wyjaśnia zjawisko następowania dnia i nocy

• oblicza długość dnia i nocy, mając podane godziny wschodu i zachodu Słońca

• wyjaśnia przyczynę różnic w długości dnia i nocy (D)

19./20. Odbicie i załamanie światła

• odbicie światła• rozproszenie

światła• załamanie

światła

• rysuje odbicie światła od powierzchni lustrzanych płaskich

• wyjaśnia, kiedy następuje rozproszenie światła

• wyjaśnia, kiedy następuje załamanie światła

• wyjaśnia, jaki obraz nazywamy pozornym (D)

• tłumaczy zjawisko załamania światła (R/D)

• rysuje promień świetlny przechodzący z powietrza do innego ośrodka przezroczystego (R)

• wymienia przykłady zjawisk związanych z odbiciem i załamaniem światła (R)

21. Światło białe i światła barwne

• zjawisko rozszczepienia światła

• widmo światła białego

• wskazuje, gdzie w przyrodzie można zaobserwować zjawisko rozszczepienia światła

• określa, na czym polega zjawisko rozszczepienia światła białego

• wykazuje, że światło białe jest mieszaniną wielu barw (D)

• objaśnia, dlaczego światło białe ulega rozszczepieniu (R)

• potrafi zademonstrować powstawanie widma światła białego (R)

52

22. Barwy ciał w przyrodzie

• barwy podstawowe i dopełniające

• pochłanianie światła

• widzenie barw

• wymienia barwy podstawowe i dopełniające

• wyjaśnia powstawanie barw widzianych ciał

• wskazuje zastosowanie filtrów

• wyjaśnia, co to są filtry świetlne (R)• opisuje budowę oka (D)• wyjaśnia, kiedy ciała mają barwę

czarną, a kiedy białą (R)

Czy dzień może trwać pół roku?

23./24. Pory roku jako następstwo ruchu obiegowego Ziemi

• ruch dzienny Słońca w różnych porach roku

• przesilenie letnie i zimowe

• ruch obiegowy Ziemi

• zrównanie dnia z nocą

• podaje przyczyny następowania pór roku

• wymienia daty przesilenia letniego i zimowego

• wyjaśnia, dlaczego niektóre lata są przestępne

• objaśnia rysunek przedstawiający oświetlenie Ziemi w pierwszych dniach pór roku (R/D)

• wyjaśnia zjawisko dnia polarnego i nocy polarnej (R/D)

25. Strefy oświetle-niowe Ziemi

• charakterystyka stref oświetle-niowych Ziemi

• pokazuje na globusie strefy oświetleniowe Ziemi

• charakteryzuje poszczególne strefy oświetleniowe Ziemi (D)

Podsumujmy 26. Rola Słońca – podsumo-wanie27. Sprawdzian

tematy 17–25

Dział: WSZECHOCEAN

Kontynenty i oceany

28. Konty-nenty i oceany na Ziemi

• nazwy kontynentów i oceanów

• położenie kontynentów i oceanów na mapie oraz na

• pokazuje na mapie oraz na globusie kontynenty i oceany

• pokazuje na mapie trasę pierwszej wyprawy Krzysztofa Kolumba (R)

• pokazuje na mapie wyspy odkryte przez Krzysztofa Kolumba (D)


informacyjne

53

globusie• odkrycie

Ameryki przez K. Kolumba

Cztery oceany

29. Co to jest Wszech-ocean?

• granice oceanów

• morza• zasięg lądów i

oceanów przed milionami lat oraz dziś

• pokazuje na mapie, jakie kontynenty oblewa każdy z oceanów

• odczytuje z mapy nazwy mórz oblewających Europę

• pokazuje granice poszczególnych oceanów (R)

• pokazuje na mapie typy mórz (R)• podaje przyczyny zmiany zasięgu

lądów i oceanów (D/W)

Czynniki wpływające na warunki życia w morzu

30. Czynniki wpływające na warunki życia w morzu

• zasolenie wody morskiej

• pochłanianie światła przez wodę morską i jego skutki

• temperatura wód morskich

• wyjaśnia, dlaczego woda morska jest słona

• wyjaśnia, dlaczego na głębokości poniżej 100 m panują ciemności

• wskazuje czynniki wpływające na przezroczystość wód morskich

• wyjaśnia przyczyny zróżnicowanego zasolenia wód morskich (R)

• omawia wpływ zasolenia wody na warunki życia w morzu (W)

• wymienia różnice między warunkami panującymi przy powierzchni i w głębiach oceanicznych (D)

Ukształto-wanie dna morskiego

31. Jak ukształto-wane jest dno morskie?

• szelf• rafy koralowe• podmorskie

łańcuchy górskie

• rowy oceaniczne

• opisuje warunki panujące na szelfie

• odszukuje na mapie: rowy oceaniczne, podmorskie wyspy i łańcuchy górskie

• wyjaśnia, co nazywamy szelfem (R)• opisuje rafę koralową (D)• wymienia konsekwencje budowy

platform wiertniczych na szelfie (D)

Edukacja ekologiczna• degradacja

środowiska – przyczyny oraz jej związek z formami działalności ludzi

Ruch wody morskiej

32. Ruch wody morskiej

• elementy fali• przypływy

i odpływy• prądy morskie

• wymienia przyczyny falowania wody

• pokazuje na mapie Prąd Zatokowy

• opisuje falę (R)• wyjaśnia przyczynę przypływów

i odpływów (R)• objaśnia przyczynę powstawania

54

• Prąd Zatokowy • rysuje schemat fali prądów morskich (D)• podaje przykłady wpływu prądów

morskich na żeglugę oraz klimat (R/D)

Podsumujmy 33. Morza i oceany – podsumo-wanie

Dział: CHARAKTERYSTYKA STREF ŻYCIA W MORZU

Charakte-rystyka stref życia w morzu

34. Charak-terystyka stref życia w morzu

• warunki życia w wodzie

• strefy życia organizmów w morzu

• warunki świetlne i termiczne w poszcze-gólnych strefach

• nazywa strefy życia w morzu• opisuje warunki świetlne

panujące w poszczególnych strefach życia w morzu

• charakteryzuje warunki (świetlne, termiczne) panujące w poszczególnych strefach (R/D)

• wyjaśnia przyczyny zróżnicowania świata organicznego w poszczególnych strefach (D)

Strefa przybrzeżna morza

35. Pozna-jemy strefę przybrzeżną morza

• zwierzęta bezkręgowe strefy przybrzeżnej

• budowa chełbi• koralowce• symbioza

ukwiała z pustelnikiem

• klasyfikuje zwierzęta na kręgowce i bezkręgowce

• odróżnia polipa od meduzy• rysuje chełbię• wyjaśnia, na czym polega

symbioza ukwiała z pustelnikiem

• wskazuje charakterystyczne cechy polipa i meduzy (R)

• opisuje przystosowania w budowie chełbi do warunków życia (R)

• charakteryzuje koralowce (R/D)

Strefa otwartej toni wodnej

36./37. Strefa otwartej toni wodnej

• przystosowania w budowie ryb do życia w wodzie

• opisuje budowę zewnętrzną ryby

• wymienia przystosowania w budowie zewnętrznej ryb

• charakteryzuje czynności życiowe ryb (R/D)

• wyjaśnia przyczyny wędrówek ryb (R)

55

• czynności życiowe ryb

• rozmnażanie się ryb

• przystosowania ssaków do życia w wodzie

do życia w wodzie• wymienia przykłady ssaków

żyjących w morzach

• objaśnia, na czym polega jajorodność i żyworodność ryb (R/D)

• opisuje przystosowania ssaków do życia w wodzie (R/D)

Strefa denna 38. Zwie-rzęta strefy dennej

• skorupiaki morskie

• małże

• opisuje budowę zewnętrzną skorupiaków morskich na przykładzie homara

• podaje przykłady skorupiaków morskich

• omawia znaczenie małży w przyrodzie

• tłumaczy, na czym polega zjawisko linienia skorupiaków (R)

• rozpoznaje wybrane skorupiaki morskie (R/D)

• opisuje zależność budowy małży od warunków środowiska i trybu życia (D)

Co to jest dźwięk?

39. Co to jest dźwięk

• źródła dźwięków

• fala dźwiękowa• rozchodzenie

się fal dźwiękowych

• echo• ultradźwięki

• wymienia źródła dźwięków• zaznacza na rysunku

rozrzedzenie, zagęszczenie i długość fali

• tłumaczy, kiedy powstaje echo

• podaje przykłady zastosowania echosondy

• wyjaśnia, co nazywamy falą dźwiękową (R)

• podaje przykłady ośrodków różniących się prędkością rozchodzenia się fal dźwiękowych (R)

• wyjaśnia, dlaczego fale dźwiękowe nie mogą się rozchodzić w próżni (D)

• wyjaśnia, co nazywamy częstotliwością fali (R)

• objaśnia zjawisko echolokacji (R)• podaje przykłady wykorzystywania

zjawiska echa przez zwierzęta (R/D)

56

Poznanie i znaczenie oceanów

40. W jaki sposób poznano oceany?

• dawne wyprawy morskie

• nowoczesne badania naukowe

• opisuje podróż Ferdynanda Magellana

• wyjaśnia, do czego służy batyskaf

• pokazuje na mapie szlak, którym płynął Ferdynand Magellan (R)

• opisuje znaczenie wypraw dawnych żeglarzy dla poznania świata (D)

• wyjaśnia, w jakim celu ludzie badają dno mórz i oceanów (R/D)


informacyjne

41./42. Jakie znaczenie mają oceany?

• znaczenie oceanów dla człowieka

• transport morski

• połowy ryb• hodowla

organizmów morskich

• bogactwa mineralne

• turystyka nadmorska

• wymienia korzyści, które człowiek czerpie z mórz i oceanów

• wyjaśnia, dlaczego ludzie chętnie wypoczywają nad morzem

• podaje przykłady gospodarczego wykorzystania oceanów (R/D)

• wyjaśnia, dlaczego wprowadzane są limity połowów (R)

• analizuje skutki korzystania przez człowieka z zasobów morskich (D)

Podsumujmy 43. Charak-terystyka stref życia w morzu – podsumo-wanie44. Spraw-dzian

tematy 28–43

Dział: Z WODY NA LĄD

Życie w jeziorze

45. Warunki życia w jeziorze w zależności od pór roku

• czynniki warunkujące życie w jeziorze

• opisuje warunki niezbędne do życia zwierząt w jeziorze

• opisuje zmiany warunków życia w jeziorze w zależności od pór roku

• wyjaśnia, dlaczego w jeziorach żyją głównie zwierzęta zmiennocieplne (D/W)

57

46./47. Poznajemy mikroświat zwierzęcy jeziora

• pierwotniaki• budowa

komórki zwierzęcej

• jamochłony – stułbia

• opisuje budowę pierwotniaków na przykładzie pantofelka

• omawia budowę komórki zwierzęcej

• omawia budowę stułbi

• tłumaczy, dlaczego organizmy zwierzęce nazywamy cudzożywnymi (R)

• odróżnia komórkę zwierzęcą od roślinnej (R/D)

• charakteryzuje pierwotniaki (D)• wymienia przystosowania stułbi do

trybu życia (R)48./49. Inne zwierzęta żyjące w jeziorze

• skorupiaki• pajęczaki

– pająk topik• ślimaki• ryby

• wymienia charakterystyczne cechy budowy stawonogów

• wylicza przykłady zwierząt żyjących w jeziorze

• podaje przykłady zależności pokarmowych w jeziorze

• odróżnia stawonogi od innych zwierząt wodnych (R)

• rozpoznaje wybrane zwierzęta występujące w jeziorze (R/D)

• charakteryzuje faunę występującą w różnych strefach jeziora (D)

• wymienia gatunki zwierząt, które można spotkać tylko w czystych wodach (D)

Wyjście zwierząt na ląd

50./51. Wyjście zwierząt na ląd

• cechy budowy zewnętrznej płazów

• przedstawiciele płazów bezogonowych i ogoniastych

• nazywa części ciała żaby• opisuje czynności życiowe

płazów• wymienia 2–3 przykłady

płazów chronionych

• wymienia cechy budowy zewnętrznej płazów będące przystosowaniem do życia na lądzie (R)

• opisuje rozwój żaby (R)• klasyfikuje, popierając

przykładami, płazy na bezogonowe i ogoniaste (R/D)

Podsumujmy 52. Życie w jeziorze – podsumo-wanie

58

53./54. Podsumo-wanie oraz sprawdzian wiadomości i umiejętności zdobytych w I semestrze

Dział: WARUNKI ŻYCIA W ŚRODOWISKU LĄDOWYM

Jak gady przystoso-wały się do życia w środowisku lądowym?

55./56. Jak gady przy-stosowały się do życia w środowisku lądowym?

• cechy gadów będące przysto-sowaniem do życia na lądzie

• czynności życiowe gadów

• jajorodność• charakterystyka

żółwi, jaszczurek, węży

• postępowanie po ukąszeniu przez żmiję

• porównuje warunki życia w wodzie i na lądzie

• omawia cechy budowy gadów będące przystosowaniem do życia na lądzie

• odróżnia żmiję zygzakowatą od innych węży

• wyjaśnia, jak należy postępować po ukąszeniu przez żmiję

• omawia proces rozmnażania się gadów (R/D)

• porównuje czynności życiowe płazów i gadów, uwzględniając przystosowania tych zwierząt do warunków życia (D/W)

• charakteryzuje budowę żółwi, jaszczurek i węży (R/D)

• podaje charakterystyczne cechy żmii zygzakowatej (R)

Edukacja prozdrowotna• ochrona

przed zagrożeniami naturalnymi

59

Ptaki – latające i śpiewające kręgowce

57./58. Poznajemy ptaki

• podobieństwa ptaków i gadów oraz różnice między nimi

• stałocieplność• rodzaje piór• typy dziobów

i kończyn tylnych ptaków

• jajorodność, gniazdowniki i zagniazdowniki

• opisuje budowę zewnętrzną ptaka

• wymienia cechy będące przystosowaniem ptaka do lotu

• rozpoznaje rodzaje piór• opisuje budowę pióra• na podstawie ilustracji

wymienia charakterystyczne cechy dziobów i kończyn wskazanych ptaków (w tym ptaków drapieżnych)

• wskazuje podobieństwa ptaków i gadów oraz różnice między nimi (R/D)

• wyjaśnia, jakie znaczenie ma stałocieplność dla ptaków (R)

• opisuje rozmnażanie się ptaków (D)• objaśnia, popierając przykładami,

pojęcia: gniazdowniki i zagniazdowniki (R)

59. Wędrówki ptaków

• przyczyny wędrówek ptaków

• zróżnicowanie pór odlotów i przylotów

• obrączkowanie ptaków

• ptaki chronione

• podaje przykłady ptaków odlatujących z Polski

• omawia znaczenie ptaków w przyrodzie

• wymienia 3 przykłady gatunków ptaków chronionych

• wymienia przyczyny wędrówek ptaków (R)

• charakteryzuje wybraną grupę ptaków (D)

• na wybranych przykładach wykazuje związek między budową a trybem życia ptaków (D)

Ssaki – naj-doskonalsze kręgowce

60. Poznajemy ssaki

• charakterys-tyczne cechy ssaków

• ssaki występujące w różnych środowiskach

• rozmnażanie się i rozwój ssaków

• wymienia charakterystyczne cechy ssaków

• podaje przykłady ssaków z różnych środowisk

• rozpoznaje wybrane gatunki ssaków chronionych w Polsce

• wymienia wytwory skóry ssaków (R)

• charakteryzuje rozmnażanie się i rozwój ssaków (R/D)

60

Małe zwierzęta lądowe

61. Małe zwierzęta lądowe – pierścienice

• budowa zewnętrzna pierścienic

• sposób poruszania się dżdżownicy

• rola w użyźnianiu gleby

• wymienia charakterystyczne cechy pierścienic

• wyjaśnia rolę dżdżownic w użyźnianiu gleby

• opisuje cechy przystosowujące dżdżownicę do życia w glebie (R/D)

• opisuje czynności życiowe dżdżownicy (D)

62. Poznajemy pajęczaki

• budowa zewnętrzna pająka

• przedstawiciele pająków

• roztocze

• opisuje budowę zewnętrzną pająka

• opisuje sposób postępowania w wypadku przyczepienia się kleszcza

• opisuje przystosowania pająka do zdobywania pokarmu (R)

• charakteryzuje inne pajęczaki – roztocze, np. kleszcze (R/D)

Edukacja prozdrowotna• ochrona

przed zagrożeniami naturalnymi

63. Owady – najliczniej-sza grupa zwierząt lądowych

• części ciała owada

• różnorodność budowy owadów

• rozmnażanie się owadów

• znaczenie owadów w przyrodzie

• nazywa części ciała owada• opisuje poszczególne części

ciała owada• wskazuje przykłady

pozytywnego i negatywnego znaczenia owadów dla człowieka

• określa rolę szkieletu zewnętrznego u owadów (R)

• rozpoznaje typy aparatów gębowych owadów (R/D)

• opisuje modyfikacje skrzydeł owadów (R/D)

• opisuje rozwój owadów (R/D)• omawia rolę owadów w przyrodzie

(R)

61

64. Ślimak winniczek – przedsta-wiciel ślimaków lądowych

• przykłady ślimaków lądowych (i wodnych)

• części ciała ślimaka winniczka

• rola muszli• rozmnażanie

się ślimaka winniczka

• nazywa części ciała ślimaka winniczka

• opisuje zachowania ślimaka w zależności od czynników zewnętrznych (R)

• omawia rozmnażanie się ślimaka winniczka (D)

Podsumujmy 65. Warunki życia w śro- dowisku lądowym – podsumo-wanie66. Spraw-dzian

tematy 55–64

Dział: KRAJOBRAZY ZIEMI

Co to jest klimat?

67. Co to jest klimat?

• obserwacje pogody

• klimat• przebieg pór

roku

• wymienia podstawowe elementy klimatu

• odczytuje dane z wykresów

• wyjaśnia, w jaki sposób określa się klimat danego obszaru (R/D)

• wykonuje obliczenia, wykorzystując dane zawarte na wykresie, i na ich podstawie określa cechy klimatu (R/D)

• na podstawie analizy wykresów porównuje klimaty (D/W)

Strefy geograficzne

68. Ogólna charakte-rystyka stref geograficz-nych

• zróżnicowanie klimatu i szaty roślinnej na Ziemi

• granice stref

• podaje kryteria podziału kuli ziemskiej na strefy krajobrazowe

• pokazuje na mapie rozmieszczenie stref

• opisuje strefy krajobrazowe na terenie Europy (R)

• opisuje krajobraz wybranej strefy (D/W)

• podaje przyczyny istnienia różnych

62

geograficznych (krajobrazo-wych)

• strefy krajobrazowe w Europie

krajobrazowych stref krajobrazowych (D)• wskazuje przyczyny odchylenia

granic stref krajobrazowych od równoleżników (D)

Wilgotne lasy równikowe – strefa bez pór roku

69. Zdobyw-cy lasów równiko-wych

• granice strefy wilgotnych lasów równikowych

• ekspedycje i podróżnicy

• pokazuje na mapie granice strefy wilgotnych lasów równikowych

• wyjaśnia cel ekspedycji do lasów równikowych w XIX wieku

• opowiada o wyprawach mających na celu poznanie lasów równikowych (R/D)

Edukacja czytelnicza i medialna• literatura

popularnona-ukowa

70. Klimat i gleby w strefie lasów równiko-wych

• charakterys-tyczne cechy klimatu

• dzień w lesie równikowym

• gleby

• charakteryzuje klimat równikowy na podstawie danych z wykresów

• opisuje przebieg dnia w lesie równikowym (R)

• wyjaśnia przyczynę małej żyzności gleb w lesie równikowym (D)

71. Rośliny i zwierzęta wilgotnego lasu równi-kowego

• poziomy lasu równikowego

• przystosowania roślin wilgotnego lasu równikowego

• fauna lasu równikowego

• podaje 2–3 przykłady roślin, które można spotkać w wilgotnym lesie równikowym

• podaje przykłady zwierząt żyjących w lesie równikowym

• charakteryzuje warunki świetlne panujące w lesie równikowym (R)

• omawia wybrane przystosowania roślin do życia w lesie równikowym (R/D)

• charakteryzuje przystosowania wybranych gatunków zwierząt do życia w wilgotnym lesie równikowym (R/D)

63

72./73. Gospodarka człowieka w lesie równikowym

• plemiona• plantacje• eksploatacja

lasów równikowych

• bogactwa mineralne

• podaje przykłady roślin uprawianych na plantacjach w strefie równikowej

• opisuje znaczenie gospodarcze lasów równikowych

• opisuje wpływ klimatu i roślinności na sposób gospodarowania mieszkańców strefy (D)

• wskazuje przyczyny zmniejszania się obszaru lasów równikowych (R/D)

• analizuje skutki zmniejszania się obszaru lasów równikowych (D/W)



Dwie pory roku w strefie sawann

74. Pory roku w strefie sawann

• charakterystyka pory suchej i deszczowej

• zmiany w wyglądzie roślin w zależności od pory roku

• pokazuje na mapie strefę sawann

• odczytuje z wykresu temperaturę oraz opady w porze deszczowej i suchej

• opisuje krajobraz sawanny

• omawia przystosowania roślin do warunków panujących w porze deszczowej i suchej (R)

• porównuje wygląd sawanny w porze deszczowej i suchej (D)

75. Rośliny i zwierzęta sawanny afrykańskiej

• roślinność sawanny

• owady sawanny

• zwierzęta roślinożerne sawanny

• drapieżniki

• wymienia 5 gatunków zwierząt występujących na sawannach

• charakteryzuje faunę sawanny (R/D)

• omawia przystosowania zwierząt sawanny do zdobywania pokarmu (R/D)

76. Gospo-darka w strefie sawann

• rośliny uprawne i hodowla zwierząt w strefie sawann

• Sahel

• wymienia rośliny uprawiane w strefie sawann

• opisuje rolnictwo tradycyjne w strefie sawann (R)

• charakteryzuje Sahel (D)

64

Całoroczna susza w strefie pustyń

77. Pozna-jemy strefę pustyń

• warunki klima-tyczne pustyń

• położenie pustyń

• krajobrazy pustyń

• pokazuje strefę pustyń na mapie

• charakteryzuje klimat pustynny

• wymienia rodzaje pustyń (R)• porównuje krajobrazy różnych

rodzajów pustyń (D)

78. Rośliny i zwierzęta pustyni

• przystosowania roślin do warunków klimatycznych pustyni

• fauna pustyni

• wymienia 3–4 gatunki zwierząt żyjących na pustyni

• omawia przystosowania roślin do życia w warunkach pustynnych (R/D)

• charakteryzuje faunę pustyń (R/D)• opisuje przystosowania zwierząt do

życia na pustyni (R/D)79. Miesz-kańcy pustyni

• koczownicy i ich zajęcia

• oazy• uprawa roli• ropa naftowa

i wpływ jej wydobycia na zmiany krajobrazu pustyni

• wymienia zajęcia mieszkańców pustyń

• opisuje wpływ warunków przyrodniczych na sposób gospodarowania i gęstość zaludnienia (R/D)

• przewiduje dalsze zmiany środowiska na skutek eksploatacji złóż ropy naftowej (D/W)



80. Życie w dolinie Nilu

• osadnictwo w dolinie i delcie Nilu

• rolnictwo w dolinie Nilu

• krokodyl nilowy

• pokazuje na mapie Nil• wyjaśnia, dlaczego w dolinie

Nilu od tysięcy lat rozwija się rolnictwo

• opisuje współczesne warunki życia w dolinie Nilu (R)

65

Upalne i suche lato w strefie śródziemno-morskiej

81./82. Klimat i rośliny strefy śródziemno-morskiej

• cechy klimatu śródziemno-morskiego

• charakterys-tyczne cechy roślinności śródziemno-morskiej

• makia śród-ziemnomorska

• pokazuje na mapie strefę śródziemnomorską

• opisuje klimat śródziemnomorski, wykorzystując dane zawarte na wykresach

• charakteryzuje roślinność śródziemnomorską (R)

• opisuje przystosowania roślin do warunków klimatycznych (R/D)

• wyjaśnia, dlaczego w strefie śródziemnomorskiej lasy zachowały się tylko w nielicznych miejscach (D)

• charakteryzuje makię śródziemnomorską (R/D)



83. Rośliny uprawne i zwierzęta strefy śródziem-nomorskiej

• oliwki• winorośl• figi• inne rośliny

uprawne• fauna

śródziemno-morska

• wymienia typowe rośliny uprawne strefy śródziemnomorskiej

• charakteryzuje uprawy w strefie śródziemnomorskiej (R)

• charakteryzuje faunę śródziemnomorską (R/D)

84. Strefa śródziem-nomorska kolebką cywilizacji europejskiej i atrakcyj-nym regio-nem turys-tycznym

• kultura kreteńska i jej spadkobiercy

• turystyka – regiony turystyczne

• konsekwencje rozwoju turystyki

• wyjaśnia, co powoduje, że basen Morza Śródziemnego jest atrakcyjny turystycznie

• wyjaśnia, dlaczego strefa śródziemnomorska nazywana jest kolebką cywilizacji (R)

• wymienia wady i zalety rozwoju turystyki w strefie śródziemnomorskiej (D)

85./86. Podsumo-wanie i sprawdzian

tematy 67–84

Strefa lasów liściastych

87./88. Strefa lasów

• granice strefy lasów

• pokazuje na mapie strefę lasów liściastych

• wskazuje zależności między warunkami klimatycznymi a typem

66

zrzucających liście na zimę

liściastych zrzucających liście na zimę

liściastych• charakterys-

tyczne cechy klimatu

• przystosowania drzew do zmiennych warunków klimatycznych

• rośliny i zwierzęta poszczególnych warstw lasu

• opisuje charakterystyczne cechy klimatu strefy lasów liściastych

• nazywa warstwy lasu• podaje przykłady gatunków

roślin i zwierząt, które występują w poszczególnych warstwach lasu

• rozpoznaje wybrane gatunki zwierząt, które występują w lasach liściastych

lasów (D/W)• charakteryzuje wybrane gatunki

zwierząt (R/D)• omawia zależności pokarmowe

występujące w lesie (R)• opisuje typy lasów występujące

w Polsce (D/W)

Strefa stepów – „morza traw”

89./90. Strefa stepów

• granice strefy stepów

• uprawa pszenicy

• klimat stepu• rośliny

i zwierzęta stepu

• pokazuje na mapie granice strefy stepów

• charakteryzuje klimat stepowy

• opisuje roślinność stepową• wymienia cechy drapieżników

• wyjaśnia, dlaczego obszary strefy stepów odgrywają ważną rolę w wyżywieniu ludności świata (R)

• wskazuje przystosowania roślin do warunków stepowych (R)

• charakteryzuje przystosowania zwierząt do życia na stepie (R/D)

Długie i mroźne zimy w strefie północnych lasów iglastych

91./92. Strefa północnych lasów iglastych

• klimat strefy północnych lasów iglastych

• wieczna zmarzlina

• rośliny i zwierzęta tajgi

• gospodarka leśna

• pokazuje na mapie strefę północnych lasów iglastych

• opisuje krajobraz tajgi• wymienia gatunki zwierząt

żyjących w tajdze• charakteryzuje gospodarkę

człowieka w tajdze

• opisuje klimat strefy północnych lasów iglastych (R)

• charakteryzuje przystosowania roślin do warunków klimatycznych panujących w tajdze (R)

• omawia przystosowania wybranych gatunków zwierząt do życia w tajdze (R/D)

• wyjaśnia, co to jest wieczna zmarzlina (R)



67

Zimna i bezleśna strefa tundry

93. Klimat tundry

• południowa granica tundry

• zima i lato w tundrze

• dzień polarny i noc polarna

• wskazuje na mapie południową granicę tundry

• opisuje klimat tundry

• porównuje pory roku w tundrze (R/D)

94. Rośliny, zwierzęta oraz mieszkańcy tundry

• przedstawiciele świata roślin tundry

• zwierzęta tundry

• Eskimosi i ich zajęcia

• Lapończycy i ich zajęcia

• wymienia gatunki roślin występujące w tundrze

• omawia przystosowania lisa polarnego do warunków klimatycznych

• opisuje zajęcia mieszkańców tundry

• charakteryzuje przystosowania roślin i zwierząt do warunków klimatycznych panujących w tundrze (R/D)

• opisuje wpływ warunków przyrodniczych na sposób gospodarowania mieszkańców tundry (R/D)

95. Ropa naftowa i gaz ziemny w strefie tundry

• złoża ropy naftowej i gazu ziemnego w strefie tundry

• warunki eksploatacji

• eksploatacja złóż ropy naftowej na Alasce

• wymienia główne bogactwa mineralne występujące w tundrze

• opisuje zmiany w środowisku spowodowane eksploatacją bogactw (R/D)



68

Wieczne mrozy w strefie pustyń lodowych

96./97. Poznajemy Antarktydę

• położenie Antarktydy

• dzień polarny i noc polarna

• klimat strefy pustyń lodowych

• rośliny i zwierzęta Antarktydy i wód przybrzeżnych

• odkrycia i badania naukowe

• pokazuje na mapie Antarktydę• pokazuje biegun zimna• opisuje warunki klimatyczne

panujące na Antarktydzie• omawia przystosowania

pingwinów do życia w klimacie polarnym

• wyjaśnia, dlaczego Antarktyda nazywana jest pustynią lodową (R/D)

• opisuje warunki panujące w oazach (R)

• charakteryzuje faunę wód przybrzeżnych Antarktydy (R)

• wyjaśnia, dlaczego fauna wód przybrzeżnych Antarktydy jest bogatsza niż w głębi kontynentu (W)

• wymienia badaczy Antarktydy (R/D)

• pokazuje na mapie trasy wypraw polarnych (D)

• omawia wkład Polaków w badania Antarktydy (R/D)


wielkich Polaków

98. Arktyka – obszar wokół bieguna północnego

• położenie Arktyki

• warunki klimatyczne

• wyprawy polarne w Arktyce

• pokazuje na mapie Arktykę• charakteryzuje klimat Arktyki

• porównuje Antarktydę i Arktykę (D)

• pokazuje na mapie trasy wypraw polarnych (D)

• omawia wkład Polaków w badania Arktyki (R/D)


wielkich Polaków

Podsumujmy 99. Podsu-mowanie

tematy 87–98

100. Sprawdzian

tematy 87–98

Dział: ZIEMIA – WSPÓLNE DOBRO

Zagrożenia i szanse przyrody

101./102. Zagrożenia i szanse przyrody

• przyczyny zmian w krajobrazie naturalnym

• wymienia przyczyny zmian w krajobrazie naturalnym

• opisuje skutki zanieczyszczenia środowiska

• wyjaśnia przyczyny powstawania zanieczyszczeń powietrza, wody, gleby (R)

• charakteryzuje wybrane parki


środowiska

69

• zanieczysz-czenia i ich skutki

• działania na rzecz ochrony przyrody

• charakteryzuje zanieczyszczenia środowiska

• wymienia formy ochrony przyrody

• podaje przykłady gatunków chronionych

narodowe (R/D)• przewiduje skutki niewłaściwego

składowania odpadów radioaktywnych i substancji trujących (D/W)

• podaje przykłady działań międzynarodowych na rzecz ochrony przyrody (D)

– przyczyny oraz jej związek z formami działalności ludzi

Autor: Jolanta Golanko

70

Roczny plan wynikowy nauczania przyrody w 6 klasie szkoły ... · Web viewPrzyroda klasa IV ....

Documents

Transcript of Roczny plan wynikowy nauczania przyrody w 6 klasie szkoły ... · Web viewPrzyroda klasa IV ....