rfíkkçk ÃkZLku fe Ëwyk€¦ · MO. 9374031409 E-mail : [email protected]...

rfíkkçk ÃkZLku fe Ëwyk

yÍ : þi¾u íkhefík, y{ehu yn÷u MkwLLkík, çkkrLkÞu Ëk’ðíku RM÷k{e, nÍhíku yÕ÷k{k

{ki÷kLkk {wnB{Ë RÕÞkMk y¥kkh fkrËhe h-Íðe

ËeLke rfíkkçk Þk RM÷k{e Mkçkf ÃkZLku Mku Ãkn÷u Íi÷ {U Ëe nwE

Ëwyk ÃkZ ÷ersÞu. òu fwA ÃkZUøku ÞkË hnuøkk. Ëwyk Þun ni :

íkhs{k : yi yÕ÷kn ! n{ Ãkh RÕ{ku rnõ{ík fu ËhðkÍu ¾ku÷ Ëu

ykih n{ Ãkh yÃkLke hn{ík LkkrÍ÷ Vh{k ! yi y-Í{ík ykih çkwÍwøkeo ðk÷u.

Lkkux : yÔð÷ ykr¾h yuf yuf çkkh ËwYË þheV ÃkZ ÷ersÞu.

rfíkkçk fu ¾heËkh {w-íkðßsun nkU

rfíkkçk fe íkçkkyík {U Lkw{kÞkt ¾hkçke nku Þk MkVnkík f{ nkU Þk çkkR®Lzøk

{U ykøku ÃkeAu nku økyu nkU íkku {f-ík-çkíkw÷ {ËeLkk Mku Ásqy Vh{kRÞu.

rfÞk{ík fu hkuÍ nMkhík

Vh{kLku {wMíkVk : Mkçk Mku rÍÞkËk nMkhík

rfÞk{ík fu rËLk WMk fku nkuøke rsMku ËwLÞk {U RÕ{ nkrMk÷ fhLku fk

{kify r{÷k {økh WMk Lku nkrMk÷ Lk rfÞk ykih WMk þÏMk fku

nkuøke rsMk Lku RÕ{ nkrMk÷ rfÞk ykih ËqMkhkU Lku íkku WMk Mku MkwLk

fh LkVTy WXkÞk ÷urfLk WMk Lku Lk WXkÞk (Þk’Lke RMk Ãkh y{÷ Lk

rfÞk).

íkkr÷çku

økBku BkËe™k

çkfey ð {ÂøVhík

13 þÔðk÷w÷ {wfho{, 1428

A-1

www.dawateislami.net

A-2

{sr÷Mku íkhkrs{ (Ëk’ðíku RM÷k{e)

Þun rfíkkçk (Lk{kÍ fu ynfk{)

þi¾u íkhefík, y{ehu yn÷u MkwLLkík, çkkrLkÞu Ëk’ðíku RM÷k{e nÍhíku yÕ÷k{k

{ki÷kLkk yçkq rçk÷k÷ {wnB{Ë RÕÞkMk y¥kkh fkrËhe h-Íðe rÍÞkE

Lku WËqo ÍçkkLk {ut íknheh Vh{kE ni. {sr÷Mku íkhkrs{ (Ëk’ðíku RM÷k{e) Lku RMk

rfíkkçk fku økwshkíke hM{w÷ ¾ík {U íkhíkeçk Ëu fh Ãkuþ rfÞk ni ykih {f-ík-çkíkw÷

{ËeLkk Mku þkyuy fhðkÞk ni.

RMk rfíkkçk fku økwshkíke hM{w÷ ¾ík {U íkhíkeçk Ëuíku nwyu Ësuo Íi÷

{wyk-{÷kík fku Ãkuþu LkÍh h¾Lku fe fkurþþ fe økE ni :

(1) snkt snkt ík÷^VwÍ fu rçkøkzLku fk yLËuþk Úkk ðnkt ík÷^VwÍ fe ËwÁMík yËkyuøke

fu r÷Þu swB÷kU {U zuþ (-) ykih MkkrfLk nVo fu Lke[u ¾kuzk ( T ) ÷økkLku fk yunrík{k{

rfÞk økÞk ni.

(2) WËqo {U ÷^Í fu çke[ {U snkt MkkrfLk ykíkk ni WMk fe søkn økwshkíke {U ®Mkøk÷

RLðxuoz fku{k ( ’ ) RÂMík’{k÷ rfÞk ni. {-Mk÷Lk (Ëk’ðík, RÂMík’{k÷)

ðøkihk.

RMk rfíkkçk {U yøkh rfMke søkn f{e çkuþe Þk øk-÷íke Ãkkyut íkku {sr÷Mku

íkhkrs{ fku (çk Íheyyu {õíkqçk, E-mail Þk SMS) {w¥k÷y Vh{k fh Mkðkçk

f{kRÞu.

hkrçkíkk : {sr÷Mku íkhkrs{ (Ëk’ðíku RM÷k{e)

{f-ík-çkíkw÷ {ËeLkk, rMk÷uõxuz nkWMk, yr÷V fe {ÂMsË fu Mkk{Lku,

íkeLk ËhðkÍk, yn{ËykçkkË-1, økwshkík, RÂLzÞk

MO. 9374031409 E-mail : [email protected]

nwYV fe Ãkn[kLk


WLðkLk WLðkLkMkVnk MkVnk

ËkihkLku {wíkk-÷yk ÍYhíkLk yLzh ÷kRLk fersÞu, Rþkhkík r÷¾ fh

MkVnk LkBçkh Lkkux Vh{k ÷ersÞu RÕ{ {U íkh¬e nkuøke.

-: Lkkrþh :-{f-ík-çkíkw÷ {ËeLkk, ViÍkLku {ËeLkk, ºke fkurLkÞk çkkøke[u fu

Mkk{Lku, r{hÍkÃkqh, yn{ËykçkkË, økwshkík-1

VkuLk : 9327168200 E-mail : [email protected]

A-3

ÞkË Ëk~ík


1 ðwÍq fk íkhefk MkVnk

2 ðwÍq ykih MkkRLMk MkVnk

3 økwM÷ fk íkhefk MkVnk

4 ViÍkLku yÍkLk MkVnk

5 Lk{kÍ fk íkhefk MkVnk

6 {wMkkrVh fe Lk{kÍ MkVnk

7 fÍk Lk{kÍkU fk íkhefk MkVnk

8 Lk{kÍu sLkkÍk fk íkhefk MkVnk

9 ViÍkLku sw{wyk MkVnk

10 Lk{kÍu EË fk íkhefk MkVnk

11 {-ËLke ðrMkGÞík Lkk{k MkVnk

12 Vkríknk ykih EMkk÷u Mkðkçk fk íkhefk MkVnk

yøkh ykÃk yÍ yÔð÷ íkk ykr¾h {wfB{÷

ÃkZ ÷Uøku íkku V ykÃk fe çku þw{kh øk-÷ríkÞkt ¾wË

çk ¾wË ykÃk fu Mkk{Lku yk òyutøke. RMk {ß{qyu {U þi¾u

íkhefík, y{ehu yn÷u MkwLLkík nÍhíku yÕ÷k{k {ki÷kLkk

yçkq rçk÷k÷ {wnB{Ë RÕÞkMk y¥kkh fkrËhe Lfu Ësuo Íi÷ 12 hMkkR÷ nI :

Lk{kÍ fu ynfk{

1

59

83

111

141

221

239

265

285

311

321

337

(n-LkVe)

(hMkkR÷u y¥kkrhGÞk rnMMkyu yÔð÷)

A-4


Lkk{ rfíkkçk :- Lk{kÍ fu ynfk{ (n-LkVe)

{wyÂÕ÷V :- þi¾u íkhefík y{ehu yn÷u MkwLLkík, nÍhíku

yÕ÷k{k {ki÷kLkk yçkq rçk÷k÷ {wnB{Ë

RÕÞkMk y¥kkh fkrËhe h-Íðe LLkkrþh :- {f-ík-çkíkw÷ {ËeLkk, yn{ËykçkkË -1

{f-ík-çkíkw÷ {ËeLkk (økwshkík) fe {wÏíkr÷V þk¾U

{kuzkMkk : Mkwfk çkkÍkh, {kuzkMkk.

Mkqhík : ðr÷Þk¼kE {ÂMsË, Ïðkò ËkLkk Ëhøkkn fu ÃkkMk.

ò{Lkøkh : Ãkkt[ nkxze.

økktÄeÄk{ : MkÃkLkk Lkøkh {ËeLkk {ÂMsË fu ÃkkMk.

Äku÷fk : íkksËkhu {ËeLkk {ÂMsË fu Mkk{Lku, xkðh çkkÍkh.

{f-ík-çkíkw÷ {ËeLkk (rnLË) fe {wÏíkr÷V þk¾U

{wBçkE : 19-20, {wnB{Ë y÷e hkuz, {ktzðe ÃkkuMx ykìrVMk

fu Mkk{Lku, {wBçkE,({nkhk»xÙ) 02223454429

LkkøkÃkqh : MkiVe Lkøkh hkuz, økheçk LkðkÍ {ÂMsË fu Mkk{Lku,

{kur{Lk Ãkqhk, LkkøkÃkqh,({nkhk»xÙ) 09373110621

ys{uh : 19/216 V÷knu ËkhiLk {ÂMsË fu fheçk, LkÕ÷k

çkkÍkh, MxuþLk hkuz,(hksMÚkkLk) (0145) 2629385

nwçk÷e : A.J {wZku÷ fkuBÃk÷uõMk, A.J {wZku÷ hkuz,

ykuÕz nwçk÷e, (fLkk oxf) 08363244860

niËhkçkkË : {wøk÷ Ãk qhk, ÃkkLke fe x tfe, niËhykçkkË,

(íku÷tøkkLkk) (040) 2 45 72 786

fkLkÃkqh : {ÂMsË {ÏËq{u rMk{LkkLke, rzÃkxe fk Ãkzkð,

økwçkoík Ãkkfo, fkLkÃkqh (Þq.Ãke.) 09335272252

çkLkkhMk : yÕ÷q fe {ÂMsË fu ÃkkMk, yBçkkþkn fe íkõÞk,

{ËLk Ãkqhk, çkLkkhMk,(Þq.Ãke.) 09369023101


A-5


ðwÍq fk íkhefk

ËwYË ~kheV fe VÍe÷Œ

WMBkk™u øk™e fk R~fu hMkq÷

økw™kn Íz™u fe rnfkÞŒ

ðwÍq fk Mkðkçk ™nª rBk÷uøkk

Mkkhk çkË™ …kf nku økÞk !

çkk ðwÍq Mkku™u fe VÍe÷Œ

çkk ðwÍq Bkh™u ðk÷k ~kneË ni

BkwMkeçkŒkU Mku rnVkÍŒ fk ™wM¾k

nh ðõŒ çkk ðwÍq hn™u fu MkkŒ VÍkR÷

Ëwøk™k Mkðkçk

MkËeo BkU ðwÍq fh™u fe rnfkÞŒ

ðwÍq fk Œhefk (n-™Ve)

ðwÍq fu çkåku nwyu …k™e BkU 70 çkeBkkrhÞkU Mku r~kVk

sL™Œ fu ykXkU ËhðkÍu ¾w÷ òŒu nI

™Íh fÇke fBkÍkuh ™ nku

ðwÍq fu çkk’Ë Œe™ çkkh Mkqhyu fÿ …Z™u fu VÍkR÷

ðwÍq fu çkk’Ë …Z™u fe Ëwyk

ðwÍq fu çkk’Ë Þun Ëwyk Çke …Z ÷ersÞu

ðwÍq fu åkkh VhkRÍ

Äku™u fe Œk’heV

ðwÍq fe 14 MkwL™ŒU

ðwÍq fu 29 BkwMŒnççkkŒ

ðwÍq fu 16 BkõYnkŒ

Äq… fu økBko …k™e fe ðÍknŒ

BkwMŒk’Bk÷ …k™e fk ynBk BkMy÷k

rBkèe rBk÷u …k™e Mku ðwÍq nkuøkk Þk ™nª

…k™ ¾k™u ðk÷u Bkw-Œðßsun nkU

ŒMkÔðwV fk yÍeBk Bk-Ë™e ™wM¾k

ÍÏBk ðøkihk Mku Ïkq™ r™f÷™u fu 5 ynfkBk

MkËeo Mku yk’Ík Vx òyU Œku......

ðwÍq BkU BkuntËe ykih MkwhBku fk BkMy÷k

RLsuõ~k™ ÷økk™u Mku ðwÍq xqxuøkk Þk ™nª ?

Ëw¾Œe ykt¾ fu yktMkq

…kf ykih ™k…kf híkqçkŒ

Ak÷k ykih VwrzÞk

“fi” Mku ðwÍq fçk xqxŒk ni ?

ntMk™u fu ynfkBk

õÞk Mkºk Ëu¾™u Mku ðwÍq xqx òŒk ni ?

økwM÷ fk ðwÍq fkVe ni

Úkqf BkU Ïkq™

ðwÍq BkU ~kf yk™u fu 5 ynfkBk

Mkku™u Mku ðwÍq xqx™u ™ xqx™u fk çkÞk™

ðwÍqyu yÂBçkÞkyu rfhkBk ykih ™ªË Bkwçkkhf

1

2

2

4

5

5

6

6

6

6

7

7

8

11

12

12

12

12

13

13

13

14

VunrhMík

WLðkLkMkVnk MkVnk WLðkLk

A-6

14

17

18

18

19

19

21

22

23

23

24

24

25

25

25

26

26

27

27

28

28

30


BkMkkrsË fu ðwÍq¾k™u

Îkh BkU ðwÍq¾k™k çk™ðkRÞu

ðwÍq¾k™k çk™ðk™u fk Œhefk

ðwÍq¾k™u fu 9 Bk-Ë™e Vq÷

rs™ fk ðwÍq ™ hnŒk nku W™ fu r÷Þu 6 ynfkBk

MkkŒ Bkw-ŒVŠhfkŒ

ykÞŒ r÷¾u nwyu fkøkÍ fu r…A÷u

rnMMku fu Aq™u fk ynBk BkMy÷k

çku ðwÍq fwhyk™u BkSË fku ™nª Aq MkfŒk

ðwÍq BkU …k™e fk RMkhkV

òhe ™nTh …h Çke RMkhkV

yk’÷k nÍhík fk Víkðk

Bkw Œe ynBkË Þkh ¾k™ fe Œ^Mkeh

RMkhkV ™ fh

RMkhkV ~kiŒk™e fkBk ni

sL™Œ fk MkVuË Bkn÷ Bkktøk™k fiMkk ?

çkwhk rfÞk, ÍwÕBk rfÞk

RMkhkV rMkVo Ëku MkqhŒkU BkU ne økw™kn ni

y-Bk÷e Œkih …h ðwÍq Mker¾Þu

BkÂMsË ykih BkÿMku fu …k™e fk RMkhkV

RMkhkV Mku çkåk™u fe 7 ŒËkçkeh

RMkhkV Mku çkåk™u fu r÷Þu 14 Bk-Ë™e Vq÷

40 Bk-Ë™e Vq÷kU fk h-Íðe økw÷ËMŒk

rð÷kËŒ BkU ykMkk™e fk ™wM¾k


A-7

31

31

32

33

34

37

38

38

39

39

40

40

41

41

41

42

42

43

44

45

47

50

56

56

58

59

60

60

61

62

62

63

64

64

65

65

66

66

69

69

70

71

72

72

73

73

75

rçkøkih ykìÃkhuþLk fu rð÷kËík nku økE !

ðwÍq¾kLkyu y¥kkh

ðwÍq ykih MkkRLMk


ðwÍq fe rnõBkŒU Mkw™™u fu Mkçkçk fçkq÷u RM÷kBk

Bkøkrhçke sBko™e fk MkuBke™kh

ðwÍq ykih nkE ç÷z …úu~kh

ðwÍq ykih Vkr÷s

rBkMðkf fk fÿËk™

fwÔðŒu nkrVÍk fu r÷Þu

rBkMðkf fu çkkhu BkU Ëku ynkËeMku Bkwçkk-hfk

Bkwtn fu Ak÷u fk R÷ks

xqÚk çkú~k fu ™wõMkk™kŒ

õÞk yk… fku rBkMðkf fh™k ykŒk ni ?

r{Mðkf fu 20 Bk-Ë™e Vq÷

nkÚk Äku™u fe rnõBkŒU

fwÕ÷e fh™u fe rnõBkŒU

™kf BkU …k™e zk÷™u fe rnõBkŒU

åkunhk Äku™u fe rnõBkŒU

yLÄk…™ Mku Œn^VwÍ

fkunr™Þkt Äku™u fe rnõBkŒU

BkMn fe rnõBkŒU

…køk÷kU fk zkìõxh

…kô Äku™u fe rnõBkŒU


VÔðkhu fe yunríkÞkíkU

W.C fk Á¾ ËwÁMík fersÞu

fçk fçk økwM÷ fhLkk MkwLLkík ni ?

fçk fçk økwM÷ fhLkk {wMíknçk ni ?

yuf økwM÷ {U {wÏíkr÷V rLkGÞíkU

çkkrhþ {U økwM÷

íktøk r÷çkkMk ðk÷u fe íkhV LkÍh fhLkk fiMkk ?

Lktøku Lknkíku ðõík ¾qçk yunríkÞkík

økwM÷ Mku LkÍT÷k çkZ òíkk nku íkku ?

çkkÕxe Mku Lknkíku ðõík yunríkÞkík

çkk÷ fe røkhn

fwhykLku Ãkkf ÃkZLku Þk AqLku fu 10 {MkkR÷

çku ðwÍq ËeLke rfíkkçkU AqLkk

LkkÃkkfe fe nk÷ík {U ËwYË þheV ÃkZLkk

ôøk÷e {U rMkÞkne fe íkn s{e nwE nku íkku ?

çkå[k fçk çkkr÷øk nkuíkk ni ?

rfíkkçkU h¾Lku fe íkhíkeçk

yðhkf {U ÃkwrzÞk çkktÄLkk

{wMkÕ÷u Ãkh fk’çkíkwÕ÷kn þheV fe íkMðeh

ðMðMkkU fk yuf Mkçkçk

íkÞB{w{ fk çkÞkLk

íkÞB{w{ fu VhkRÍ

íkÞB{w{ fe 10 MkwLLkíkUíkÞB{w{ fk íkhefk

WLðkLk MkVnk WLðkLk

ðwÍq fk çkåkk nwðk …k™e

RLMkk™ åkktË …h

™qh fk r¾÷ku™k

Bkku’rsÍyu ~k¬w÷ fBkh

rMkVo yÕ÷kn fu r÷Þu

ŒMkÔðwV fk yÍeBk Bk-Ë™e ™wM¾k

MkwL™Œ MkkRLMke Œnfef fe BkkunŒks ™nª

økwM÷ fk íkhefk

ËwYË þheV fe VÍe÷ík

yLkku¾e MkÍk

økwM÷ fk íkhefk

økwM÷ fu íkeLk3 VhkRÍ

fwÕ÷e fhLkk

Lkkf {U ÃkkLke [ZkLkk

ík{k{ Íkrnhe çkËLk Ãkh ÃkkLke çknkLkk

økwM÷ fe 21 yunríkÞkíkU

{Míkqhkík fu r÷Þu 6 yunríkÞkíkU

ÍÏ{ fe Ãkèe

økwM÷ VÍo nkuLku fu 5 yMçkkçk

rLkVkMk fe ÍYhe ðÍkník

5 ÍYhe ynfk{

{w~ík ÍLke fk yÍkçk

çkníku ÃkkLke {U økwM÷ fk íkhefk

VÔðkhk òhe ÃkkLke fu nwõ{ {U ni

MkVnk

A-8

75

76

77

78

79

80

81

83

84

84

86

87

87

88

88

88

89

90

91

91

92

93

94

94

95

95

95

96

96

97

97

97

97

98

98

98

100

100

101

101

102

102

102

103

103

103

103

104



íkÞB{w{ fu 25 {-ËLke Vq÷

ViÍkLku yÍkLk


Mkhfkh ™u yuf çkkh yÍk™ Ëe

ykÍk™ ni Þk yÍk™ ?

yÍk™ fu VÍkR÷

fçkú BkU fezu ™nª …zUøku

BkkuŒe fu økwBçkË

økwÍ~Œk økw™kn BkwykV

~kiŒk™ 36 Bke÷ Ëqh Çkkøk òŒk ni

yÍk™ fçkqr÷GÞŒu Ëwyk fk Mkçkçk ni

{wyÂÍTÍLk fu r÷Þu RÂMíkøVkh

yÍk™ ðk÷u rË™ yÍkçk Mku yB™

Îkçkhknx fk R÷ks

økBk Ëqh fh™u fk ™wM¾k

BkAr÷Þkt Çke RÂMíkøVkh fhŒe nI

yÍk™ fu sðkçk fe VÍe÷Œ

3 fhkuz 24 ÷k¾ ™urfÞkt hkuÍk™k fBkkRÞu

yÍk™ fk sðkçk Ëu™u ðk÷k sL™Œe nku økÞk

yÍk™ ð RfkBkŒ fu sðkçk fk Œhefk

yÍk™ fu 14 Bk-Ë™e Vq÷

sðkçku yÍk™ fu 9 Bk-Ë™e Vq÷

RfkBkŒ fu 7 Bk-Ë™e Vq÷

yÍkLk ËuLku fu 11 {wMíknçk {ðkfuy

{ÂMsË {U yÍkLk ËuLkk r¾÷kVu MkwLLkík ni

Mkku þneËkU fk Mkðkçk f{kRÞu

yÍkLk Mku Ãkn÷u ËwYË þheV ÃkrZÞu

yÍkLk fe íkkineLk fu çkkhu {U Mkwðk÷ sðkçk

fk {Íkf WzkLkk

yÍkLk fu {w-íkyÂÕ÷f fwr£GÞk fr÷{kík fe r{Mkk÷U

yÍk™

yÍk™ fe Ëwyk-þVkyík fe rçkþkhík

EBkk™u BkwVMMk÷, EBkk™u BkwßBk÷

þþ fr÷{u

Lk{kÍ fk íkhefk


rfÞk{ík fk Mkçk Mku Ãkn÷k Mkwðk÷

Lk{kÍe fu r÷Þu Lkqh

rfMk fk rfMk fu MkkÚk n~h nkuøkk !

þËeË ÍÏ{e nk÷ík {U Lk{kÍ

Lk{kÍ Ãkh Lkqh Þk íkkhefe fu yMçkkçk

çkwhu ¾krík{u fk yuf Mkçkçk

Lk{kÍ fk [kuh

[kuh fe Ëku rfM{U

Lk{kÍ fk íkhefk (n-LkVe)

RM÷k{e çknLkkU fe Lk{kÍ {U [LË søkn Vfo ni

ËkuLkkU {w-íkðßsun nkU !

Lk{kÍ fe 6 þhkRík

A-9

105

111

112

112

113

113

113

113

113

114

114

114

114

114

115

115

115

116

117

118

120

123

125

126

126

127

128

132

132

134

135

136

137

137

141

142

143

143

144

145

145

146

146

147

148

154

155

155


ËkihkLku Lk{kÍ {fYn ðõík Ëkr¾÷ nku òyu íkku ?

Lk{kÍ fu 7 VhkRÍ

nwYV fe Mknen yËkyuøke ÍYhe ni

{ÿ-Mkíkw÷ {ËeLkk

fkhÃkux fu LkwõMkkLkkík

LkkÃkkf fkhÃkux Ãkkf fhLku fk íkhefk

Lk{kÍ fu íkõheçkLk 30 ðkrsçkkík

Lk{kÍ fe íkõheçkLk 95 MkwLLkíkU

íkõçkehu íknhe{k fe MkwLLkíkU

rfÞk{ fe MkwLLkíkU

Áfqy fe MkwLLkíkU

fki{k fe MkwLLkíkU

MkßËu fe MkwLLkíkU

sÕMku fe MkwLLkíkU

ËqMkhe hfTyík fu r÷Þu WXLku fe MkwLLkíkU

fk’Ëk fe MkwLLkíkU

Mk÷k{ VuhLku fe MkwLLkíkU

Mk÷k{ VuhLku fu çkk’Ë fe MkwLLkíkU

MkwLLkíku çkk’rËGÞk fe MkwLLkíkU

MkwLLkíkkU fk yuf yn{ {My÷k

RM÷k{e çknLkkut fu r÷Þu 10 MkwLLkíkULk{kÍ fu íkõheçkLk 14 {wMíknççkkík

W{h rçkLk yçËw÷ yÍeÍ fk y{÷

økËo yk÷qË ÃkuþkLke fe VÍe÷ík


Lk{kÍ íkkuzLku ðk÷e 29 çkkíkU

Lk{kÍ {U hkuLkk

Lk{kÍ {U ¾ktMkLkk

ËkihkLku Lk{kÍ Ëu¾ fh ÃkZLkk

y-{÷u fMkeh fe íkk’heV

ËkihkLku Lk{kÍ r÷çkkMk ÃknLkLkk

Lk{kÍ {U fwA rLkøk÷Lkk

ËkihkLku Lk{kÍ rfç÷u Mku RÂLnhkV

Lk{kÍ {U MkktÃk {khLkk

Lk{kÍ {U ¾wòLkk

fnLku {U øk-÷ríkÞkt

Lk{kÍ fu 32 {fYnkíku íknhe{k

fLÄkU Ãkh [kËh ÷xfkLkk

íkçE nksík fe rþÆík

Lk{kÍ {U ftfrhÞkt nxkLkk

ôÂø÷Þkt [x¾kLkk

f{h Ãkh nkÚk h¾Lkk

ykM{kLk fe íkhV Ëu¾Lkk

Lk{kÍe fe íkhV Ëu¾Lkk

økÄu siMkk {wtn

Lk{kÍ ykih íkMkkðeh

Lk{kÍ fu 33 {fYnkíku íkLÍenk

nkV ykMíkeLk {U Lk{kÍ ÃkZLkk fiMkk ?

ÍkunTh fu ykr¾he Ëku Lk^÷ fu ¼e õÞk fnLku

A-10

158

160

165

167

169

169

171

173

173

174

175

176

176

177

177

177

178

179

180

180

181

182

183

183

184

185

185

186

186

187

187

188

188

188

189

189

189

190

190

191

192

192

193

195

196

197

200

200



{wMkkrVh fe Lk{kÍ


þh-E MkVh fe {MkkVík

{wMkkrVh fçk nkuøkk ?

ykçkkËe ¾í{ nkuLku fk {ík÷çk

rVLkkyu þnTh fe íkk’heV

{wMkkrVh çkLkLku fu r÷Þu þíko

ðíkLk fe rfM{U

ðíkLku Rfk{ík çkkrík÷ nkuLku fe MkqhíkU

MkVh fu Ëku hkMíku

{wMkkrVh fçk íkf {wMkkrVh ni ?

MkVh Lkk òRÍ nku íkku ?

MkuX ykih Lkkufh fk Rfêk MkVh

fk{ nku økÞk íkku [÷k òŸøkk !

ykihík fu MkVh fk {My÷k

ykihík fk MkwMkhk÷ ð {Þfk

yhçk {w{kr÷f {U ðeÍk Ãkh hnLku ðk÷kU fk {My÷k

ÍkRhu {ËeLkk fu r÷Þu ÍYhe {My÷k

WBhn fu ðeÍk Ãkh ns fu r÷Þu ÁfLkk fiMkk ?

fMh ðkrsçk ni

fMh fu çkË÷u [kh fe rLkGÞík çkktÄ ÷e íkku...?

{wMkkrVh R{k{ ykih {wfe{ {wõíkËe

{wfe{ {wõíkËe ykih çkrfGÞk Ëku hfTyíkU

A-11

201

202

202

203

203

204

205

206

207

209

210

210

211

211

211

212

213

213

214

214

215

218

219

221

222

224

224

224

224

225

225

226

226

226

226

227

227

228

228

228

230

230

232

232

233

233

R{k{ík fk çkÞkLk

RÂõíkËk fe 13 þhkRík

Rfk{ík fu çkk’Ë R{k{ Mkkrnçk yu’÷kLk fhU

s{kyík fk çkÞkLk

íkfuo s{kyík fu 20 yk’Íkh

fw£ Ãkh ¾krík{u fk ¾kiV

Lk{kÍu rðºk fu 13 {-ËLke Vq÷

Ëwykyu fwLkqík

MkßËyu MknTð fk çkÞkLk

rLknkÞík yn{ {My÷k

rnfkÞík

MkßËyu MknTð fk íkhefk

MkßËyu MknTð fhLkk ¼q÷ òyu íkku...

MkßËyu rík÷kðík ykih þiíkkLk fe þk{ík

V nh {whkË Ãkqhe nku

MkßËyu rík÷kðík fu 8 {-ËLke Vq÷

ËkihkLku Lk{kÍ ËqMkhu Mku ykÞíku MkßËk MkwLk ÷e íkku...

MkßËyu rík÷kðík fk íkhefk

MkßËyu þw¢ fk çkÞkLk

Lk{kÍe fu ykøku Mku økwÍhLkk MkÏík økwLkkn ni

Lk{kÍe fu ykøku Mku økwÍhLku fu çkkhu {U 15 ynfk{

Mkkrnçku {Íkh fe RÂLVhkËe fkurþþ

{kt [khÃkkE Mku WX ¾ze nwE !


õÞk {wMkkrVh fku MkwLLkíkU {wykV nI ?

[÷íke økkze {U Lk ÷ ÃkZLku fu 4 {-ËLke Vq÷

{wMkkrVh íkeMkhe hfTyík fu r÷Þu

¾zk nku òyu íkku....?

MkVh {U fÍk Lk{kÍU

rnVTÍ ¼w÷k ËuLku fk yÍkçk

fÍk Lk{kÍkU fk íkhefk


snL™Bk fe ¾kiV™kf ðkËe

…nkz økhBke Mku r…Îk÷ òyU

Mkh fwåk÷™u fe MkÍk

nÍkhkU çkhMk fu yÍkçk fk nfËkh

fçkú BkU ykøk fu ~kku’÷u

yøkh ™BkkÍ …Z™k Çkq÷ òyu Œku..?

Rr¥kVkf™ ykt¾ ™ ¾w÷e Œku...?

{sçkqhe BkU yËk fk Mkðkçk r{÷uøkk Þk ™nª ?

hkŒ fu ykr¾he rnMMku BkU Mkku™k fiMkk ?

hkŒ Ëuh Œf òøk™k

yËk, fÍk ykih ðkrsçkw÷ RykËk fe Œk’heV

Œkiçkk fu Œe™ Áõ™ nI

MkkuŒu fku ™BkkÍ fu r÷Þu søkk™k ðkrsçk ni

V@ fk ðõŒ nku økÞk Wêku !

rnfkÞŒ

nwfqfu ykBBkk fu yunMkkMk fe rnfkÞŒ


sÕË Mku sÕË fÍk …Z ÷ersÞu

Aw… fh fÍk …rZÞu

swBkwyŒw÷ ðËky BkU fÍkyu WBkúe

WBkú Çkh fe fÍk fk rnMkkçk

fÍk …Z™u BkU ŒhŒeçk

fÍkyu WBkúe fk Œhefk (n-™Ve)

™BkkÍu fMh fe fÍk

ÍBkk™yu RhrŒËkË fe ™BkkÍU

çkååku fe …iËkR~k fu ðõŒ ™BkkÍ

BkheÍ fku ™BkkÍ fçk BkwykV ni ?

WBkú Çkh fe ™BkkÍU Ëkuçkkhk …Z™k

fÍk fk ÷^Í fn™k Çkq÷ økÞk Œku ?

fÍk ™BkkÍU ™ðkrV÷ fe yËkyuøke Mku çkunŒh

V@ ð yMh fu çkk’Ë ™ðkrV÷ ™nª …Z MkfŒu

ÍkunTh fe åkkh MkwL™ŒU hn òyU Œku õÞk fhu ?

V@ fe MkwL™ŒU hn òyU Œku õÞk fhu ?

õÞk Bkøkrhçk fk ðõŒ Úkkuzk Mkk nkuŒk ni ?

Œhkðen fe fÍk fk õÞk nwõBk ni ?

™BkkÍ fk rVËÞk

BknqoBkk fu rVËÞu fk yuf BkMy÷k

MkkËkŒu rfhkBk fku ™BkkÍ fk rVËÞk ™nª Ëu MkfŒu

100 fkuzkU fk ne÷k

fk™ AuË™u fk hðks fçk Mku nwðk ?

økkÞ fu økku~Œ fk ŒkunVk

A-12

234

234

235

236

237

239

240

241

241

241

242

243

243

244

244

245

245

246

247

247

247

248

249

250

250

250

250

251

251

252

252

252

253

253

253

253

254

254

255

255

256

256

258

259

259

260

261


ÍfkŒ fk ~kh-E ne÷k

Vfeh fe Œk’heV

rBkMfe™ fe Œk’heV

Lk{kÍu sLkkÍk fk íkhefk


ð÷e fu s™kÍu BkU r~kfoŒ fe çk-h-fŒ

yfeËŒ BkLËkU fe Çke {ÂøVhík

fV™ åkkuh

ŒBkkBk ~kw-hfkyu s™kÍk fe çkÂÏþ~k

fçkú BkU …n÷k ŒkunVk

sL™Œe fk s™kÍk

s™kÍu fk MkkÚk Ëu™u fk Mkðkçk

WnwË …nkz rsŒ™k Mkðkçk

™BkkÍu s™kÍk çkkRMku RçkúŒ ni

BkÂGÞŒ fku ™n÷k™u ðøkihk fe VÍe÷Œ

s™kÍk Ëu¾ fh …Z™u fk rðËo

Mkhfkh ™u Mkçk Mku

…n÷k s™kÍk rfMk fk …Zk ?

™BkkÍu s™kÍk VÍuo rfVkÞk ni

™BkkÍu s™kÍk BkU Ëku Áõ™ ykih Œe™ MkwL™ŒU nI

™BkkÍu s™kÍk fk Œhefk (n-™Ve)

çkkr÷øk BkËo ð ykihŒ fu s™kÍu fe Ëwyk

™k çkkr÷øk ÷zfu fu sLkkÍu fe Ëwyk


™k çkkr÷økk ÷zfe fu sLkkÍu fe Ëwyk

sqŒu …h ¾zu nku fh s™kÍk …Z™k

økkRçkk™k ™BkkÍu s™kÍk ™nª nku MkfŒe

åkLË s™kÍkU fe Rfêe ™BkkÍ fk Œhefk

s™kÍu BkU rfŒ™e MkVU nkU ?

s™kÍu fe …qhe sBkkyŒ ™ rBk÷u Œku ?

…køk÷ Þk ÏkwËfw~ke ðk÷u fk s™kÍk

BkwËko çkååku fu ynfkBk

s™kÍu fku fLÄk Ëu™u fk Mkðkçk

s™kÍu fku fLÄk Ëu™u fk Œhefk

çkååku fk s™kÍk WXk™u fk Œhefk

™BkkÍu s™kÍk fu çkk’Ë ðk…Mke fu BkMkkR÷

õÞk ~kkunh çkeðe fu s™kÍu fku fLÄk

Ëu MkfŒk ni ?

BkwhíkË fe ™BkkÍu s™kÍk fk nwõBku ~kh-E

s™kÍu fu Bkw-ŒyÂÕ÷f …ktåk Bk-Ë™e Vq÷

“Vw÷kt Bkuhe ™BkkÍ …Zkyu” yiMke

ðrMkGÞŒ fk nwõBk

RBkkBk BkÂGÞŒ fu Mke™u fe MkeÄ BkU ¾zk nku

™BkkÍu s™kÍk …Zu rçkøkih Ë^™k rËÞk Œku ?

Bkfk™ BkU Ëçku nwyu fe ™BkkÍu s™kÍk

™BkkÍu s™kÍk BkU Œk’ËkË çkZk™u fu r÷Þu Œk¾eh

çkkr÷øk fe ™BkkÍu s™kÍk Mku fç÷ Þun yu’÷k™ fersÞu

A-13

262

263

263

265

266

266

267

268

269

269

270

270

270

271

271

271

272

272

273

273

274

274

275

275

276

276

276

276

277

277

277

278

278

278

279

279

281

281

282

282

282

283

283


nh sw{wyk fku 1 fhkuz 44 ÷k¾

snLLk{ Mku ykÍkË

yÍkçku fçkú Mku {nVqÍ

sw{wyk íkk sw{wyk økwLkknkU fe {wykVe

200 Mkk÷ fe RçkkËík fk Mkðkçk

{nqo{ ðkr÷ËiLk fku nh sw{wyk

yk’{k÷ Ãkuþ nkuíku nI

sw{wyk fu Ãkkt[ ¾wMkqMke yk’{k÷

sLLkík ðkrsçk nku økE

rMkVo sw{wyk fk hkuÍk Lk hr¾Þu

ËMk nÍkh çkhMk fu hkuÍkU fk Mkðkçk

sw{wyk fk hkuÍk fçk {fYn ni ?

sw{wyk fku {kt çkkÃk fe fçkú Ãkh nkrÍhe fk Mkðkçk

fçkúu ðkr÷ËiLk Ãkh “ÞkMkeLk” ÃkZLku fe VÍe÷ík

íkeLk nÍkh {ÂøVhíkU

sw{wyk fku ÞkMkeLk ÃkZLku ðk÷u fe {ÂøVhík nkuøke

YnU sBy nkuíke nI

“Mkq-híkw÷ fnTV” fe VÍe÷ík

ËkuLkkU2 sw{wyk fu Ëhr{ÞkLk Lkqh

fk’çku íkf Lkqh

“Mkqhyu ” fe VÍe÷ík

Mk¥kh nÍkh rVrh~íkkU fk RÂMíkøVkh

Mkkhu økwLkkn {wykV

Lk{kÍu sw{wyk fu çkk’Ë

ViÍkLku sw{wyk

sw{wyk fku ËwYË þheV ÃkZLku fe VÍe÷ík

ykfk Lku Ãkn÷k

sw{wyk fçk yËk Vh{kÞk ?

sw{wyk fu {k’Lkk

Mkhfkh Lku fw÷ rfíkLku

sw{wyu yËk Vh{kyu ?

rË÷ Ãkh {kunTh

sw{wyk fu R{k{u fe VÍe÷ík

rþVk Ëkr¾÷ nkuíke ni

ËMk rËLk íkf çk÷kykut Mku rnVkÍík

rhÍTf {U íktøke fk yuf Mkçkçk

rVrh~íku ¾wþ LkMkeçkkU fu Lkk{ r÷¾íku nI

Ãkn÷e MkËe {U sw{wyk fk sÍçkk

økheçkkU fk ns

sw{wyk fu r÷Þu sÕËe rLkf÷Lkk ns ni

ns ð WBhn fk Mkðkçk

Mkçk rËLkkU fk MkhËkh

òLkðhkU fk ¾kiVu rfÞk{ík

Ëwyk fçkq÷ nkuíke ni

yMh ð {økrhçk fu Ëhr{ÞkLk Zqtzku

Mkkrnçku çknkhu þheyík fk RþkoË

fçkqr÷GÞík fe ½ze fkiLk Mke ?

rnfkÞík


A-14

285

286

287

288

288

289

289

289

290

290

290

291

292

292

293

293

294

294

294

295

295

295

296

296

297

297

298

298

298

299

299

299

300

300

301

301

301

302

302

302

303

303

303

304


{sr÷Mku RÕ{ {U rþfoík

sw{wyk VÍo nkuLku fe 11 þhkRík

sw{wyk fe MkwLLkíkU

økwM÷u sw{wyk fk ðõík

økwM÷u sw{wyk MkwLLkíku økih {wy¬Ëk ni

¾wíçku {U fheçk hnLku fe VÍe÷ík

íkku sw{wyk fk Mkðkçk Lknª r{÷uøkk

[wÃk[kÃk ¾wíçkk MkwLkLkk VÍo ni

¾wíçkk MkwLkLku ðk÷k ËwYË þheV Lknª ÃkZ Mkfíkk

¾wíçkyu rLkfkn MkwLkLkk ðkrsçk ni

Ãkn÷e yÍkLk nkuíku ne fkhkuçkkh ¼e Lkk òRÍ

¾wíçku fu 7 {-ËLke Vq÷

sw{wyk fe R{k{ík fk yn{ {My÷k

Lk{kÍu EË fk íkhefk


rË÷ rÍLËk hnuøkk

sLLkík ðkrsçk nku òíke ni

Lk{kÍu EË fu r÷Þu òLku Mku fç÷ fe MkwLLkík

Lk{kÍu EË fu r÷Þu ykLku òLku fe MkwLLkík

Lk{kÍu EË fk íkhefk

Lk{kÍu EË rfMk Ãkh ðkrsçk ni ?

EË fk ¾wíçkk MkwLLkík ni

Lk{kÍu EË fk ðõík

EË fe yÄqhe s{kyík r{÷e íkku ?


EË fe s{kyík Lk r{÷e íkku õÞk fhu ?

EË fu ¾wíçku fu ynfk{

EË fu 20 ykËkçk

çkfh EË fk yuf {wMíknçk

íkõçkehu íkþhef fu 8 {ËLke Vq÷

{-ËLke ðrMkGÞík Lkk{k


fV™ Ë^™ fk Œhefk

BkËo fk BkM™q™ fV™

ykihŒ fk BkM™q™ fV™

fV™ fe Œ^Mke÷

økwM÷u BkÂGÞŒ fk Œhefk

BkËo fku fV™ …n™k™u fk Œhefk

ykihŒ fku fV™ …n™k™u fk Œhefk

çkk’Ë ™BkkÍu s™kÍk ŒËVe™

Vkríknk ykih EMkk÷u Mkðkçk fk íkhefk

BknqoBk rh~ŒuËkh fku Ïðkçk BkU Ëu¾™u fk Œhefk

Bkõçkq÷ ns fk Mkðkçk

ËMk ns fk Mkðkçk

ðkr÷Ëi™ fe ŒhV Mku ¾ihkŒ

hkuÍe BkU çku çk-h-fŒe fe ðßn

swBkwyk fku rÍÞkhŒu fçkú fe VÍe÷Œ

fV™ Vx økyu !

EMkk÷u Mkðkçk fu VÍkR÷

A-15

304

305

305

306

306

306

307

307

307

307

308

308

309

311

312

312

312

313

313

313

314

315

315

315

316

316

317

319

319

321

322

332

332

332

332

333

334

334

335

337

338

340

341

341

341

342

342

343


ËwykykU fe çk-h-fŒEMkk÷u Mkðkçk fk RÂLíkÍkh !YnU ÎkhkU …h yk fh EMkk÷u Mkðkçkfk BkwŒk-÷çkk fhŒe nIËqMkhkU fu r÷Þu Ëwykyu {ÂøVhíkfh™u fe VÍe÷ŒyhçkkU ™urfÞkt fBkk™u fk ykMkk™™wM¾k rBk÷ økÞk !™qhk™e r÷çkkMk™qhk™e ŒçkkfBkwËkuO fe Œk’ËkË fu çkhkçkh y@Mkçk fçkú ðk÷kU fku rMkVkrh~ke çk™k™u fk yBk÷

Mkqhyu RÏ÷kMk fu EMkk÷u Mkðkçkfe rnfkÞŒ

WLðkLkMkVnk MkVnk WLðkLkWBBku Mkk’Ë ( ) fu r÷Þu fqtyktøkkiMku …kf fk çkfhk fn™k fiMkk ?EMkk÷u Mkðkçk fu 19 Bk-Ë™e Vq÷EMkk÷u Mkðkçk fk ŒhefkEMkk÷u Mkðkçk fk BkwhÔðò Œhefkyk’÷k nÍhŒ fkVkrŒnk fk ŒhefkEMkk÷u Mkðkçk fu r÷Þu Ëwyk fk Œhefk¾k™u fe Ëk’ðŒ fe ynBk yunrŒÞkŒBkÍkh …h nkrÍhe fk Œhefk

Vh{kLku {wMíkVk ni : Ëku fr÷{u yÕ÷kn

fku ÃÞkhu, ÍçkkLk Ãkh n÷fu ykih {eÍkLku y{÷ {U ¼khe nI,

ðkun Þun nI :

çkku÷ {U n÷fu íkku÷ {U ¼khe

A-16

343

343

344

345

345

346

346

347

347

347

348

348

348

355

356

360

361

363

363

( )

1

Lk{kÍ fu ynfk{

RMk rhMkk÷u {U....

økwLkkn ÍzLku fe rnfkÞík

LkÍh f¼e f{Íkuh Lk nku

ÃkkLk ¾kLku ðk÷u {wíkðßsun nkut

{wMkeçkíkkU Mku rnVkÍík fk LkwM¾k

RLsuõþLk ÷økkLku Mku ðwÍq xqxuøkk Þk Lknª ?

ðhf W÷rxÞu....

(n-LkVe)


2

Lk{kÍ fu ynfk{ ðwÍq fk Œhefk

Þun rhMkk÷k yÔð÷ Œk ykr¾h …qhk …rZÞu, fðe RBfk™ni fu yk… fe fE øk-÷rŒÞkt yk… fu MkkBk™u yk òyU.

ËwYË ~kheV fe VÍe÷ŒMkhfkhu Ëku yk÷Bk, ™qhu BkwsMMkBk, ~kknu çk™e ykËBk, hMkq÷u

BkwnTŒ~kBk fk VhBkk™u BkwyÍTÍBk ni : “rsMk ™u rË™

ykih hkŒ BkU Bkuhe ŒhV ~kkif ð BknççkŒ fe ðßn Mku Œe™ Œe™ BkŒoçkk ËwYËu

…kf …Zk yÕ÷kn …h nf ni fu ðkun WMk fu WMk rË™ ykih WMk hkŒ fu

økw™kn çkÏ~k Ëu.”

WMBkk™u øk™e fk R~fu hMkq÷nÍhŒu MkÂGÞËw™k WMBkk™u øk™e ™u yuf çkkh yuf

BkfkBk …h ÃknkU[ fh …k™e BktøkðkÞk ykih ðwÍq rfÞk rVh ÞfkÞfBkwMfwhk™u ykih Á-Vfk Mku VhBkk™u ÷øku : ò™Œu nku BkI õÞqt BkwMfwhkÞk ?

1


3

Lk{kÍ fu ynfk{

rVh ¾wË ne RMk Mkwðk÷ fk sðkçk ËuŒu nwyu VhBkkÞk : BkI ™u Ëu¾kMkhfkhu ™kBkËkh ™u ðwÍq VhBkkÞk Úkk ykih çkk’ËuVhkøkŒ BkwMfwhkyu Úku ykih Mknkçkyu rfhkBk Mku VhBkkÞk Úkk :ò™Œu nku BkI õÞqt BkwMfwhkÞk ? rVh BkeXu BkeXu BkwMŒVk ™u ¾wË ne VhBkkÞk : “sçk ykËBke ðwÍq fhŒk ni Œku åkunhk Äku™u Mku åkunhu fu

ykih nkÚk Äku™u Mku nkÚkkU fu ykih Mkh fk BkMn fh™u Mku Mkh fu ykih …kWt Äku™u Mku

…kWt fu økw™kn Íz òŒu nI.” ðwÍq fh fu ¾LËkt nwyu ~kknu WMBkkt fnk : õÞqt ŒçkMMkwBk Çk÷k fh hnk nqt ?

sðkçku Mkwðk÷u Bkw¾kŒçk rËÞk rVh rfMke fe yËk fku yËk fh hnk nqt

BkeXu BkeXu RM÷kBke ÇkkRÞku ! Ëu¾k yk… ™u ? Mknkçkyu rfhkBk Mkhfkhu ¾iÁ÷ y™kBk fe nh nh yËk

ykih nh nh MkwL™Œ fku Ëeðk™k ðkh y…™kŒu Úku. ™eÍ RMk rhðkÞŒMku økw™kn Äku™u fk ™wM¾k Çke Bkk’÷qBk nku økÞk. ðwÍq BkU fwÕ÷efh™u Mku Bkwtn fu, ™kf BkU …k™e zk÷ fh MkkV fh™u Mku ™kf fu, åkunhk Äku™uMku …÷fkU MkBkuŒ Mkkhu åkunhu fu, nkÚk Äku™u Mku nkÚk fu MkkÚk MkkÚk ™k¾w™kU fu™eåku fu, Mkh (ykih fk™kU) fk BkMn fh™u Mku Mkh fu MkkÚk MkkÚk fk™kU fuykih …kWt Äku™u Mku …kWt fu MkkÚk MkkÚk …kWt fu ™k¾w™kU fu ™eåku fu økw™knÇke Íz òŒu nI.

Vh{kLku {wMíkVk : rsMk Lku {wÍ Ãkh yuf çkkh ËwYËu Ãkkf ÃkZk yÕ÷kn WMk Ãkh ËMkhn{íkU ¼usíkk ni.

2 ðwÍq fk Œhefk


4

Lk{kÍ fu ynfk{

økw™kn Íz™u fe rnfkÞŒ ðwÍq fh™u ðk÷u fu økw™kn ÍzŒu nI, RMk rÍB™ BkU

yuf EBkk™ y^hkuÍ rnfkÞŒ ™õ÷ fhŒu nwyu nÍhŒu yÕ÷kBkk yçËw÷ðnTnkçk ~kk’hk™e VhBkkŒu nI : yuf BkŒoçkk MkÂGÞËw™kRBkkBku yk’ÍBk yçkq n™eVk òBkuy BkÂMsË fqVk fu ðwÍq¾k™uBkU Œ~kheV ÷u økyu Œku yuf ™ki sðk™ fku ðwÍq çk™kŒu nwyu Ëu¾k, WMk MkuðwÍq (BkU RÂMík’Bkk÷ ~kwËk …k™e) fu fŒhu x…f hnu Úku. yk… ™u R~kkoËVhBkkÞk : yi çkuxu ! Bkkt çkk… fe ™k VhBkk™e Mku Œkiçkk fh ÷u. WMk ™uVkih™ yÍo fe : BkI ™u Œkiçkk fe. yuf ykih ~kÏMk fu ðwÍq (BkU RÂMík’Bkk÷nku™u ðk÷u …k™e) fu fŒhu x…õŒu Ëu¾u, yk… ™u WMk ~kÏMkMku R~kkoË VhBkkÞk : yi Bkuhu ÇkkE ! Œq rÍ™k Mku Œkiçkk fh ÷u. WMk ™uyÍo fe : BkI ™u Œkiçkk fe. yuf ykih ~kÏMk fu ðwÍq fu fŒhkŒ x…õŒu Ëu¾uŒku WMku VhBkkÞk : ~khkçk ™ku~ke ykih økk™u çkksu Mkw™™u Mku Œkiçkk fh ÷u.WMk ™u yÍo fe : BkI ™u Œkiçkk fe. MkÂGÞËw™k RBkkBku yk’ÍBk yçkqn™eVk …h f~V fu çkkRMk [qtfu ÷kuøkkU fu WÞqçk Íkrnh nkuòŒu Úku r÷nkÍk yk… ™u çkkhøkknu ¾wËk ðLËe BkURMk f~V fu ¾íBk nku ò™u fe Ëwyk Bkktøke : yÕ÷kn ™u Ëwykfçkq÷ VhBkk ÷e rsMk Mku yk… fku ðwÍq fh™u ðk÷kU fuøkw™kn ÍzŒu ™Íh yk™k çkLË nku økyu.

Vh{kLku {wMíkVk : òu þÏMk {wÍ Ãkh ËwYËu Ãkkf ÃkZLkk ¼q÷ økÞk ðkun sLLkík fk hkMíkk ¼q÷økÞk.

3 ðwÍq fk Œhefk


5

Lk{kÍ fu ynfk{

ðwÍq fk Mkðkçk ™nª rBk÷uøkkyk’Bkk÷ fk Ëkhku BkËkh r™GÞŒkU …h ni : yøkh rfMke yBk÷

BkU yåAe r™GÞŒ ™ nku Œku WMk fk Mkðkçk ™nª rBk÷Œk. Þune nk÷ ðwÍqfk Çke ni, åkw™kLåku Ëk’ðŒu RM÷kBke fu R~kkyŒe RËkhu Bkf-Œ-çkŒw÷BkËe™k fe Bkíçkqyk 1250 MkVnkŒ …h Bkw~ŒrBk÷ rfŒkçk, “çknkhu~kheyŒ Bkw¾hoò rsÕË yÔð÷” MkVnk 292 …h ni : ðwÍq …h Mkðkçk…k™u fu r÷Þu nwõBku R÷kne çkò ÷k™u fe r™GÞŒ Mku ðwÍq fh™k ÍYh niðh™k ðwÍq nku òyuøkk Mkðkçk ™ …kyuøkk. yk’÷k nÍhŒ VhBkkŒu nI : ðwÍq BkU r™GÞŒ ™ fh™u fe ykËŒ Mku økw™nøkkh nkuøkk, RMkBkU r™GÞŒ MkwL™Œu Bkwy¬Ëk ni. (VŒkðk h-ÍrðGÞk Bkw¾hoò, rs. 4, Mk. 616)

Mkkhk çkË™ …kf nku økÞk !Ëku nËeMkkU fk ¾w÷kMkk ni : rsMk ™u fn fh ðwÍq rfÞk

WMk fk Mkh Mku …kWt Œf Mkkhk rsMBk …kf nku økÞk ykih rsMk ™u rçkøkih fnu ðwÍq rfÞk WMk fk WŒ™k ne çkË™ …kf nkuøkk rsŒ™u …h

…k™e økwÍhk. nÍhŒu MkÂGÞËw™k yçkq nwhihk Mku rhðkÞŒ ni fu

Mkhfkhu BkËe™k, MkwÕŒk™u çkk fhe™k, fhkhu fÕçkku Mke™k, ViÍ økLS™k,Mkkrnçku Bkwy¥kh …Mke™k, çkkRMku ™wÍq÷u Mkfe™k ™u R~kkoË VhBkkÞk : “yi yçkq nwhihk sçk ŒwBk ðwÍq fhku Œku

fn r÷Þk fhku sçk Œf ŒwBnkhk ðwÍq çkkfe hnuøkk WMk ðõŒŒf ŒwBnkhu rVrh~Œu (Þk’™e rfhkBk™ fkrŒçke™) ŒwBnkhu r÷Þu ™urfÞkt r÷¾ŒuhnUøku.”

Vh{kLku {wMíkVk : rsMk fu ÃkkMk {uhk rÍ¢ nwðk ykih WMk Lku {wÍ Ãkh ËwYËu Ãkkf Lk ÃkZkíknfef ðkun çkË çkÏík nku økÞk.

4 ðwÍq fk Œhefk


6

Lk{kÍ fu ynfk{

çkk ðwÍq Mkku™u fe VÍe÷ŒnËeMku …kf BkU ni : çkk ðwÍq Mkku™u ðk÷k hkuÍk h¾ fh RçkkËŒ

fh™u ðk÷u fe Œhn ni. çkk ðwÍq Bkh™u ðk÷k ~kneË ni

BkËe™u fu ŒksËkh ™u nÍhŒu MkÂGÞËw™ky™Mk Mku VhBkkÞk : çkuxk ! yøkh ŒwBk nBku~kk çkk ðwÍqhn™u fe RÂMíkŒkyŒ h¾ku Œku yiMkk ne fhku õÞqtfu Bk-÷fw÷ BkkiŒ rsMkçkLËu fe Yn nk÷Œu ðwÍq BkU fçÍ fhŒk ni WMk fu r÷Þu ~knkËŒ r÷¾ ËeòŒe ni. Bkuhu ykfk yk’÷k nÍhŒ RBkkBkynBkË hÍk ¾k™ VhBkkŒu nI : nBku~kk çkk ðwÍq hn™kBkwMŒnçk ni.

BkwMkeçkŒkU Mku rnVkÍŒ fk ™wM¾kyÕ÷kn ™u nÍhŒu MkÂGÞËw™k BkqMkk f÷eBkwÕ÷kn

Mku VhBkkÞk : “yi BkqMkk ! yøkh çku ðwÍq nku™u fe MkqhŒBkU ŒwÍu fkuE BkwMkeçkŒ ÃknkU[u Œku ¾wË y…™u yk… fku Bk÷kBkŒ fh™k.”

“VŒkðk h-ÍrðGÞk” BkU ni : nBku~kk çkk ðwÍqhn™k RM÷kBk fe MkwL™Œ ni. (VŒkðk h-ÍrðGÞk Bkw¾hoò, rs. 1, Mk. 702)

“yn{Ë hÍk” fu MkkŒ nwYV fe r™MçkŒ Mkunh ðõŒ çkk ðwÍq hn™u fu MkkŒ VÍkR÷

Bkuhu ykfk RBkkBku yn÷u ‚wL™Œ RBkkBk ynBkË hÍk ¾k™

Vh{kLku {wMíkVk : rsMk Lku {wÍ Ãkh ËMk {híkçkk Mkwçn ykih ËMk {híkçkk þk{ ËwYËu Ãkkf ÃkZkWMku rfÞk{ík fu rËLk {uhe þVkyík r{÷uøke.

5 ðwÍq fk Œhefk


7

Lk{kÍ fu ynfk{

VhBkkŒu nI : çkk’Í ykrhVe™ ( ) ™u VhBkkÞk : òu nBku~kk çkkðwÍq hnu yÕ÷kn Œyk÷k WMk fku MkkŒ VÍe÷ŒkU Mku Bkw~khoV VhBkkyu :1 Bk÷kyufk WMk fe MkkunçkŒ BkU høçkŒ fhU 2 f÷Bk WMk fe ™urfÞktr÷¾Œk hnu 3 WMk fu yk’Ík ŒMçken fhU 4 WMk Mku Œõçkehu Q÷kVkiŒ ™ nku 5 sçk Mkkuyu yÕ÷kn Œyk÷k fwA rVrh~Œu Çkusu fu rsL™kuRLMk fu ~kh Mku WMk fe rnVkÍŒ fhU 6 MkõhkŒu BkkiŒ WMk …h ykMkk™nku 7 sçk Œf çkk ðwÍq nku yBkk™u R÷kne BkU hnu.

(yiÍ™, Mk. 702, 703)

Ëwøk™k MkðkçkÞfe™™ MkËeo, Úkf™ Þk ™Í÷k, ÍwfkBk, ËËuo Mkh ykih çkeBkkhe

BkU ðwÍq fh™k Ëw~ðkh nkuŒk ni Bkøkh rVh Çke fkuE yiMku ðõŒ ðwÍq fhusçk fu ðwÍq fh™k Ëw~ðkh nku Œku WMk fku çk nwõBku nËeMk Ëwøk™k MkðkçkrBk÷uøkk.

MkËeo BkU ðwÍq fh™u fe rnfkÞŒnÍhŒu WMBkk™u øk™e ™u y…™u økw÷kBk, nwBkhk™

Mku ðwÍq fu r÷Þu …k™e Bkktøkk ykih MkËeo fe hkŒ BkU çkknh ò™k åkknŒu ÚkunwBkhk™ fnŒu nI : BkI …k™e ÷kÞk, WLnkU ™u Bkwtn nkÚk Äkuyu Œku BkI ™u fnk :yÕ÷kn yk… fku rfVkÞŒ fhu hkŒ Œku çknwŒ XLze ni. RMk …h VhBkkÞkfu : BkI ™u hMkq÷wÕ÷kn Mku Mkw™k ni fu “òu çkLËk ðwÍqyufkrBk÷ fhŒk ni yÕ÷kn Œyk÷k WMk fu yøk÷u r…A÷u økw™kn çkÏ~k ËuŒk ni.”

( , çknkhu ~kheyŒ, rs. 1, Mk. 285)

Vh{kLku {wMíkVk : rsMk fu ÃkkMk {uhk rÍ¢ nwðk ykih WMk Lku {wÍ Ãkh ËwYË þheV Lk ÃkZk WMkLku sVk fe.

6 ðwÍq fk Œhefk


8

Lk{kÍ fu ynfk{

ðwÍq fk Œhefk (n-™Ve)fk’çkŒwÕ÷kn ~kheV fe ŒhV Bkwtn fh fu Ÿåke søkn çkiX™k

BkwMŒnçk ni. ðwÍq fu r÷Þu r™GÞŒ fh™k MkwL™Œ ni, r™GÞŒ ™ nku ŒçkÇke ðwÍq nku òyuøkk Bkøkh Mkðkçk ™nª rBk÷uøkk. r™GÞŒ rË÷ fu RhkËufku fnŒu nI, rË÷ BkU r™GÞŒ nkuŒu nwyu Íçkk™ Mku Çke fn ÷u™k y^Í÷ni r÷nkÍk Íçkk™ Mku RMk Œhn r™GÞŒ fersÞu fu BkI nwõBku R÷kne

çkò ÷k™u ykih …kfe nkrMk÷ fh™u fu r÷Þu ðwÍq fh hnk nqt. fn ÷ersÞu fu Þun Çke MkwL™Œ ni. çkÕfu fn ÷ersÞu fusçk Œf çkk ðwÍq hnUøku rVrh~Œu ™urfÞkt r÷¾Œu hnUøku.1 yçk Ëku™kU nkÚk

Œe™ Œe™ çkkh ÃknkU[kU Œf ÄkuRÞu, (™÷ çkLË fh fu) Ëku™kU nkÚkkU feWtÂø÷ÞkU fk r¾÷k÷ Çke fersÞu. fBk yÍ fBk Œe™ Œe™ çkkh ËkyUçkkyU Q…h ™eåku fu ËktŒkU BkU rBkMðkf fersÞu ykih nh çkkh rBkMðkf fkuÄku ÷ersÞu. nwßsŒw÷ RM÷kBk nÍhŒu MkÂGÞËw™k RBkkBk BkwnBBkË rçk™BkwnBBkË rçk™ BkwnBBkË økÍk÷e VhBkkŒu nI : “rBkMðkffhŒu ðõŒ ™BkkÍ BkU fwhyk™u BkSË fe rfhkyŒ ykih rÍ¢wÕ÷kn fu r÷Þu Bkwtn …kf fh™u fe r™GÞŒ fh™e åkkrnÞu.”2 yçk MkeÄu nkÚk fuŒe™ åkwÕ÷q …k™e Mku (nh çkkh ™÷ çkLË fh fu) RMk Œhn Œe™ fwÂÕ÷Þkt

fersÞu fu nh çkkh Bkwtn fu nh …wÍuo …h (nÕf fu f™khu Œf) …k™e çknòyu, yøkh hkuÍk ™ nku Œku økh-økhk Çke fh ÷ersÞu. rVh MkeÄu nenkÚk fu Œe™ åkwÕ÷q (yçk nh çkkh ykÄk åkwÕ÷q …k™e fkVe ni) Mku (nh çkkh

Vh{kLku {wMíkVk : òu {wÍ Ãkh hkuÍu sw{wyk ËwYË þheV ÃkZuøkk {I rfÞk{ík fu rËLk WMk feþVkyík fYtøkk.

7 ðwÍq fk Œhefk


9

Lk{kÍ fu ynfk{

™÷ çkLË fh fu) Œe™ çkkh ™kf BkU ™Bko økku~Œ Œf …k™e åkZkRÞu ykihyøkh hkuÍk ™ nku Œku ™kf fe sz Œf …k™e ÃknkU[kRÞu, yçk (™÷çkLË fh fu) W÷xu nkÚk Mku ™kf MkkV fh ÷ersÞu ykih Akuxe Wtøk÷e™kf fu Mkqhk¾kU BkU zkr÷Þu. Œe™ çkkh Mkkhk åkunhk RMk Œhn ÄkuRÞu fusnkt Mku ykËŒ™ Mkh fu çkk÷ Wøk™k ~kwYy nkuŒu nI ðnkt Mku ÷u fhXkuze fu ™eåku Œf ykih yuf fk™ fe ÷ki Mku ËqMkhu fk™ fe ÷ki Œf nhsøkn …k™e çkn òyu. yøkh ËkZe ni ykih yunhkBk çkktÄu nwyu ™nªnI Œku (™÷ çkLË fh™u fu çkk’Ë) RMk Œhn r¾÷k÷ fersÞu fu WtÂø÷ÞkU fkuøk÷u fe ŒhV ‚u Ëkr¾÷ fh fu ‚kBk™u fe ŒhV r™fkr÷Þu rVh …n÷u‚eÄk nkÚk WtÂø÷ÞkU fu rMkhu Mku Äku™k ~kwYy fh fu fkunr™ÞkU MkBkuŒŒe™ çkkh ÄkuRÞu. RMke Œhn rVh W÷xk nkÚk Äku ÷ersÞu. Ëku™kU nkÚkykÄu çkkÍq Œf Äku™k BkwMŒnçk ni. yõMkh ÷kuøk åkwÕ÷q BkU …k™e ÷u fh

ÃknkU[u Mku Œe™ çkkh Akuz ËuŒu nI fu fkun™e Œf çknŒk åk÷k òŒk ni RMk

Œhn fh™u Mku fkun™e ykih f÷kE fe fhðxkU …h …k™e ™ ÃknkU[™u fk

yLËu~kk ni r÷nkÍk çkÞk™ fËko Œhefu …h nkÚk ÄkuRÞu. yçk åkwÕ÷q Çkh

fh fkun™e Œf …k™e çknk™u fe nksŒ ™nª çkÕfu (rçkøkih RòÍŒu MknenkyiMkk fh™k) Þun …k™e fk RMkhkV ni. yçk (™÷ çkLË fh fu) Mkh fk

BkMn RMk Œhn fersÞu fu Ëku™kU ytøkqXkU ykih fr÷Bku fe WtÂø÷ÞkU fkuAkuz fh Ëku™kU nkÚk fe Œe™ Œe™ WtÂø÷ÞkU fu rMkhu yuf ËqMkhu Mku rBk÷k÷ersÞu ykih …u~kk™e fu çkk÷ Þk ¾k÷ …h h¾ fh ¾ªåkŒu nwyu økwÆeŒf RMk Œhn ÷u òRÞu fu nÚkur÷Þkt Mkh Mku swËk hnU, rVh økwÆe Mku

Vh{kLku {wMíkVk : {wÍ Ãkh ËwYËu Ãkkf fe fMkhík fhku çkuþf Þun íkwBnkhu r÷Þu íknkhík ni.

8 ðwÍq fk Œhefk


10

Lk{kÍ fu ynfk{

nÚkur÷Þkt ¾ªåkŒu nwyu …u~kk™e Œf ÷u ykRÞu,1 fr÷Bku fe WtÂø÷Þktykih ytøkqXu RMk Ëkihk™ Mkh …h rçkÕfw÷ BkMk ™nª nku™u åkkrnyU, rVhfr÷Bku fe WtÂø÷ÞkU Mku fk™kU fe yLËY™e Mkín fk ykih ytøkqXkU Mku fk™kUfe çkknhe Mkín fk BkMn fersÞu ykih AwtÂø÷Þkt (Þk’™e Akuxe WtÂø÷Þkt)fk™kU fu Mkqhk¾kU BkU Ëkr¾÷ fersÞu ykih WtÂø÷ÞkU fe …w~Œ Mku økhË™ fur…A÷u rnMMku fk BkMn fersÞu. çkk’Í ÷kuøk øk÷u fk ykih Äw÷u nwyu nkÚkkUfe fkunr™ÞkU ykih f÷kRÞkU fk BkMn fhŒu nI Þun MkwL™Œ ™nª ni. Mkh

fk BkMn fh™u Mku fç÷ xkUxe yåAe Œhn çkLË fh™u fe ykËŒ çk™k ÷ersÞu

rçk÷k ðßn ™÷ ¾w÷k Akuz Ëu™k Þk yÄqhk çkLË fh™k, fu …k™e x…ffh Íkyuy nkuŒk hnu RMkhkV ð økw™kn ni. …n÷u MkeÄk rVh W÷xk …kWt

nh çkkh WtÂø÷ÞkU Mku ~kwYy fh fu xÏ™kU fu Q…h Œf çkÕfu BkwMŒnçk ni fuykÄe ®…z÷e Œf Œe™ Œe™ çkkh Äku ÷ersÞu. Ëku™kU …kWt fe WtÂø÷ÞkUfk r¾÷k÷ fh™k MkwL™Œ ni. (r¾÷k÷ fu Ëkihk™ ™÷ çkLË hr¾Þu) RMk fkBkwMŒnçk Œhefk Þun ni fu W÷xu nkÚk fe AwtÂø÷Þk Mku MkeÄu …kWt feAwtÂø÷Þk fk r¾÷k÷ ~kwYy fh fu ytøkqXu …h ¾íBk fersÞu ykih W÷xune nkÚk fe AwtÂø÷Þk Mku W÷xu …kWt fu ytøkqXu Mku ~kwYy fh fu AwtÂø÷Þk …h¾íBk fh ÷ersÞu. (ykBBkyu fwŒwçk)

1 : Mkh …h BkMn fk yuf Œhefk Þun Çke Œnheh ni RMk BkU rçk÷ ¾wMkqMk RM÷kBke çkn™kUfu r÷Þu rÍÞkËk ykMkk™e ni åkw™kLåku r÷¾k ni : BkMnu Mkh BkU yËkyu MkwL™Œ fku Þun ÇkefkVe ni fu WtÂø÷Þkt Mkh fu yøk÷u rnMMku …h h¾u ykih nÚkur÷Þkt Mkh fe fhðxkU …h ykihnkÚk sBkk fh økwÆe Œf ¾ªåkŒk ÷u òyu. (VŒkðk h-ÍrðGÞk Bkw¾hoò, rs. 4, Mk. 621)

Vh{kLku {wMíkVk : íkw{ snkt ¼e nku {wÍ Ãkh ËwYË ÃkZku fu íkwBnkhk ËwYË {wÍ íkfÃknkU[íkk ni.

9 ðwÍq fk Œhefk


11

Lk{kÍ fu ynfk{

nwßsŒw÷ RM÷kBk nÍhŒu MkÂGÞËw™k RBkkBk BkwnBBkË rçk™BkwnBBkË rçk™ BkwnBBkË økÍk÷e VhBkkŒu nI : nh WÍTðÄkuŒu ðõŒ Þun WBBkeË fhŒk hnu fu Bkuhu RMk WÍTð fu økw™kn r™f÷ hnu nI.

ðwÍq fu çkåku nwyu …k™e BkU 70 çkeBkkrhÞkU Mku r~kVk÷kuxu ðøkihk Mku ðwÍq fh™u fu çkk’Ë çkåkk nwðk …k™e ¾zu nku fh

…e™u BkU r~kVk ni åkw™kLåku Bkuhu ykfk yk’÷k nÍhŒ, RBkkBku yn÷uMkwL™Œ, Bkki÷k™k ~kkn RBkkBk ynBkË hÍk ¾k™ “VŒkðk h-ÍrðGÞk” Bkw¾hoò rsÕË 4 MkVnk 575 Œk 576 …hVhBkkŒu nI : çkrfGÞyu ðwÍq (Þk’™e ðwÍq fu çkåku nwyu …k™e) fu r÷Þu~khy™ y-Í-BkŒku yunrŒhkBk ni ykih ™çke MkuMkkrçkŒ, fu nwÍqh ™u ðwÍq VhBkk fh çkrfGÞk ykçk (Þk’™e çkåku nwyu…k™e) fku ¾zu nku fh ™ku~k VhBkkÞk ykih yuf nËeMk BkU rhðkÞŒrfÞk økÞk fu RMk fk …e™k Mk¥kh BkhÍ Mku r~kVk ni. Œku ðkun R™ WBkqhBkU ykçku ÍBkÍBk Mku Bkw~kk-çknŒ h¾Œk ni yiMku …k™e Mku RÂMíkLòBkw™krMkçk ™nª. “ŒLðeh” fu ykËkçku ðwÍq BkU ni : “ðwÍq fu çkk’Ë ðwÍqfk …MkBkkLËk (Þk’™e çkåkk nwðk …k™e) rfç÷k Á¾ ¾zu nku fh r…Þu.”yÕ÷kBkk yçËw÷ øk™e ™kçkw÷wMke VhBkkŒu nI : BkI ™uŒsrhçkk rfÞk ni fu sçk BkI çkeBkkh nkuŒk nqt Œku ðwÍq fu çkrfGÞk …k™eMku r~kVk nkrMk÷ nku òŒe ni. ™rçkGÞu MkkrËf fu

Vh{kLku {wMíkVk : rsMk Lku {wÍ Ãkh ËMk {híkçkk ËwYËu Ãkkf ÃkZk yÕ÷kn WMk Ãkh Mkkuhn{íkU LkkrÍ÷ Vh{kíkk ni.

10 ðwÍq fk Œhefk


12

Lk{kÍ fu ynfk{

RMk Mknen rŒççku ™-çkðe BkU …kyu ò™u ðk÷u R~kkoËu røkhkBke …hyu’rŒBkkË fhŒu nwyu BkI ™u Þun Œhefk RÂÏíkÞkh rfÞk ni.

sL™Œ fu ykXkU ËhðkÍu ¾w÷ òŒu nInËeMku …kf BkU ni : rsMk ™u yåAe Œhn ðwÍq rfÞk ykih rVh

ykMBkk™ fe ŒhV r™økkn WXkE ykih fr÷Bkyu ~knkËŒ …Zk WMk fur÷Þu sL™Œ fu ykXkU ËhðkÍu ¾ku÷ rËÞu òŒu nI rsMk Mku åkknu yLËhËkr¾÷ nku.

™Íh fÇke fBkÍkuh ™ nkuòu ðwÍq fu çkk’Ë ykMBkk™ fe ŒhV Ëu¾ fh Mkqhyu

…Z r÷Þk fhu WMk fe ™Íh fÇke fBkÍkuh ™ nkuøke.(BkMkkR÷w÷ fwhyk™, Mk. 291)

ðwÍq fu çkk’Ë Œe™ çkkh Mkqhyu fÿ …Z™u fu VÍkR÷nËeMku Bkwçkkhf BkU ni : òu ðwÍq fu çkk’Ë yuf BkŒoçkk Mkq-hŒw÷ fÿ

…Zu Œku ðkun rMkÆefe™ BkU Mku ni ykih òu Ëku BkŒoçkk …Zu Œku ~kw-nËk BkU~kwBkkh rfÞk òyu ykih òu Œe™ BkŒoçkk …Zuøkk Œku yÕ÷kn BkiËk™uBkn~kh BkU WMku y…™u yÂBçkÞk fu MkkÚk h¾uøkk.

ðwÍq fu çkk’Ë …Z™u fe Ëwyk (yÔð÷ ð ykr¾h ËwYË ~kheV)òu ðwÍq fh™u fu çkk’Ë Þun fr÷BkkŒ …Zu :

Vh{kLku {wMíkVk : rsMk fu ÃkkMk {uhk rÍ¢ nku ykih ðkun {wÍ Ãkh ËwYË þheV Lk ÃkZu íkku ðkun÷kuøkkU {U Mku fLsqMk íkheLk þÏMk ni.

11 ðwÍq fk Œhefk


13

Lk{kÍ fu ynfk{

ŒhsBkk : yi yÕ÷kn ! Œq …kf ni ykih Œuhu r÷Þune ŒBkkBk ÏkqrçkÞkt nI BkI økðkne ËuŒk nqt fu ŒuhurMkðk fkuE Bkk’çkqË ™nª, BkI ŒwÍ Mku çkÂÏþ~k åkknŒknqt ykih Œuhe çkkhøkkn BkU Œkiçkk fhŒk nqt.

Œku WMk …h BkkunTh ÷økk fh y~ko fu ™eåku h¾ rËÞk òyuøkk ykih rfÞkBkŒfu rË™ WMk …Z™u ðk÷u fku Ëu rËÞk òyuøkk. ðwÍq fu çkk’Ë Þun Ëwyk Çke …Z ÷ersÞu (yÔð÷ ð ykr¾h ËwYË ~kheV)

ŒhsBkk : yi yÕ÷kn ! BkwÍu fMkhŒMku Œkiçkk fh™u ðk÷kU BkU çk™k Ëu ykih BkwÍu…kfeÍk hn™u ðk÷kU BkU ~kkrBk÷ fh Ëu.

÷^Í “yÕ÷kn” fu åkkh nwYV fer™MçkŒ Mku ðwÍq fu åkkh VhkRÍ

åkunhk Äku™k fkunr™ÞkU MkBkuŒ Ëku™kU nkÚk Äku™k åkkiÚkkEMkh fk BkMn fh™k xÏ™kU MkBkuŒ Ëku™kU …kWt Äku™k.


Äku™u fe Œk’heVrfMke WÍTð Äku™u fu Þun Bkk’™k nI fu WMk WÍTð fu nh rnMMku …h

fBk yÍ fBk Ëku fŒhu …k™e çkn òyu. rMkVo Çkeøk ò™u Þk …k™e fkuŒu÷ fe Œhn åkw…z ÷u™u Þk yuf fŒhk çkn ò™u fku Äku™k ™nª fnUøku ™RMk Œhn ðwÍq Þk økwM÷ yËk nkuøkk.(VŒkðk h-ÍrðGÞk Bkw¾hoò, rs. 1, Mk. 218, çknkhu ~kheyŒ, rs. 1, Mk. 288)

Vh{kLku {wMíkVk : WMk þÏMk fe Lkkf ¾kf yk÷qË nku rsMk fu ÃkkMk {uhk rÍ¢ nku ykih ðkun{wÍ Ãkh ËwYËu Ãkkf Lk ÃkZu.

12 ðwÍq fk Œhefk


14

Lk{kÍ fu ynfk{

“fh{ Þk hççk÷ yk-÷{eLk” fu åkkiËnnwYV fe r™MçkŒ Mku ðwÍq fe 14 MkwL™ŒU

“ðwÍq fk Œhefk” (n-™Ve) BkU çkk’Í MkwL™ŒkU ykih BkwMŒnççkkŒfk çkÞk™ nku åkwfk ni RMk fe BkÍeË ðÍknŒ Bkw÷k-nÍk VhBkkRÞu : r™GÞŒ fh™k …Z™k. yøkh ðwÍq Mku fç÷ fn ÷U Œku sçk Œf çkk ðwÍq hnUøku rVrh~Œu ™urfÞkt r÷¾Œu hnUøku Ëku™kUnkÚk ÃknkU[kU Œf Œe™ çkkh Äku™k Œe™ çkkh rBkMðkf fh™k Œe™åkwÕ÷q Mku Œe™ çkkh fwÕ÷e fh™k hkuÍk ™ nku Œku økh-økhk fh™k Œe™ åkwÕ÷q Mku Œe™ çkkh ™kf BkU …k™e åkZk™k ËkZe nku Œku(yunhkBk BkU ™ nku™u fe MkqhŒ BkU) WMk fk r¾÷k÷ fh™k nkÚk ykih …kWt fe WtÂø÷ÞkU fk r¾÷k÷ fh™k …qhu Mkh fk yuf ne çkkh BkMnfh™k fk™kU fk BkMn fh™k VhkRÍ BkU ŒhŒeçk fkRBk h¾™k(Þk’™e VÍo yk’Ík BkU …n÷u Bkwtn rVh nkÚk fkunr™ÞkU MkBkuŒ Äku™k, rVh Mkh fkBkMn fh™k ykih rVh …kWt Äku™k) ykih …i Ëh …i ðwÍq fh™k Þk’™e yufWÍTð Mkq¾™u ™ …kyu, fu ËqMkhk WÍTð Äku ÷u™k.

(çknkhu ~kheyŒ, rs. 1, Mk. 293, 294 Bkw÷Ï¾Mk™)

“Þk hMkq÷Õ÷kn íkuhu Ëh fe VÍkykU fku Mk÷k{” fuWLŒeMk nwYV fe r™MçkŒ Mku ðwÍq fu 29 BkwMŒnççkkŒ

rfç÷k Y Ÿåke søkn çkiX™k …k™e çknkŒu ðõŒyk’Ík …h nkÚk Vih™k RíBke™k™ Mku ðwÍq fh™k yk’Íkyu ðwÍq

Vh{kLku {wMíkVk : rsMk Lku {wÍ Ãkh hkuÍu sw{wyk Ëku Mkku çkkh ËwYËu Ãkkf ÃkZk WMk fu Ëku Mkku Mkk÷fu økwLkkn {wykV nkUøku.

13 ðwÍq fk Œhefk


15

Lk{kÍ fu ynfk{

…h …n÷u …k™e åkw…z ÷u™k ¾wMkqMk™ MkŠËÞkU BkU ðwÍq fh™u BkU rçkøkihÍYhŒ rfMke Mku BkËË ™ ÷u™k MkeÄu nkÚk Mku fwÕ÷e fh™k MkeÄu nkÚkMku ™kf BkU …k™e åkZk™k W÷xu nkÚk Mku ™kf MkkV fh™k W÷xu nkÚkfe AwtÂø÷Þk ™kf BkU zk÷™k WtÂø÷ÞkU fe …w~Œ Mku økhË™ fe …w~Œ fkBkMn fh™k fk™kU fk BkMn fhŒu ðõŒ Çkeøke nwE AwtÂø÷Þk (Þk’™eAkuxe WtÂø÷Þkt) fk™kU fu Mkqhk¾kU BkU Ëkr¾÷ fh™k ytøkqXe fku n-h-fŒËu™k sçk fu Ze÷e nku ykih Þun Þfe™ nku fu RMk fu ™eåku …k™e çkn økÞkni, yøkh MkÏŒ nku Œku n-h-fŒ Ëu fh ytøkqXe fu ™eåku …k™e çknk™kVÍo ni Bkk’Íqhu ~kh-E (RMk fu Œ^Mke÷e ynfkBk RMke rhMkk÷u fu MkVnk34 Œk 37 …h Bkw÷k-nÍk VhBkk ÷ersÞu) ™ nku Œku ™BkkÍ fk ðõŒ ~kwYynku™u Mku …n÷u ne ðwÍq fh ÷u™k òu fkrBk÷ Œkih …h ðwÍq fhŒk niÞk’™e rsMk fe fkuE søkn …k™e çkn™u Mku ™ hn òŒe nku WMk fk fqykU(Þk’™e ™kf fe ŒhV ykt¾kU fu Ëku™kU fku™u) xÏ™kU, yurzÞkU, ŒÕðkU, fqtåkkU(Þk’™e yurzÞkU fu Q…h Bkkuxu …êu) ÎkkRÞkU (Þk’™e WtÂø÷ÞkU fu ËhrBkÞk™ðk÷e søknkU) ykih fkunr™ÞkU fk ¾wMkqrMkGÞŒ fu MkkÚk ¾Þk÷ h¾™kykih çku ¾Þk÷e fh™u ðk÷kU fu r÷Þu Œku VÍo ni fu R™ søknkU fk ¾kMk¾Þk÷ h¾U fu yõMkh Ëu¾k økÞk ni fu Þun søknU ¾w~f hn òŒe nI ykihÞun çku ¾Þk÷e ne fk ™Œeò ni yiMke çku ¾Þk÷e nhkBk ni ykih ¾Þk÷h¾™k VÍo ðwÍq fk ÷kuxk W÷xe ŒhV hr¾Þu yøkh Œ~Œ Þk …Œe÷eðøkihk Mku ðwÍq fhU Œku MkeÄe òr™çk hr¾Þu åkunhk ÄkuŒu ðõŒ …u~kk™e

Vh{kLku {wMíkVk : {wÍ Ãkh ËwYË þheV ÃkZku yÕ÷kn íkw{ Ãkh hn{ík ¼usuøkk.

14 ðwÍq fk Œhefk


16

Lk{kÍ fu ynfk{

…h RMk Œhn Vi÷k fh …k™e zk÷™k fu Q…h fk fwA rnMMkk Çke Äw÷òyu åkunhu ykih nkÚk …kWt fe hku~k™e ðMkey fh™k Þk’™ersŒ™e søkn …k™e çknk™k VÍo ni WMk fu yŒhkV BkU fwA çkZk™kBk-Mk÷™ nkÚk fkun™e Mku Q…h ykÄu çkkÍq Œf ykih …kWt xÏ™kU MkuQ…h ykÄe ®…z÷e Œf Äku™k Ëku™kU nkÚkkU Mku Bkwtn Äku™k nkÚk …kWtÄku™u BkU WtÂø÷ÞkU Mku ~kwYy fh™k nh WÍTð Äku™u fu çkk’Ë WMk …hnkÚk Vih fh çkqtËU x…fk Ëu™k íkkfu çkË™ Þk f…zu …h ™ x…fU ¾wMkqMk™sçk fu BkÂMsË BkU ò™k nku, fu V~kuo BkÂMsË …h ðwÍq fu …k™e fu fŒhurøkhk™k BkõYnu ŒnheBke ni nh WÍTð fu ÄkuŒu ðõŒ ykih BkMn fhŒuðõŒ r™GÞŒu ðwÍq fk nkrÍh hn™k RÂçíkËk BkU fu MkkÚk MkkÚkËwYË ~kheV ykih fr÷Bkyu ~knkËŒ …Z ÷u™k yk’Íkyu ðwÍq rçk÷kÍYhŒ ™ …kUrAÞu yøkh …kUA™k nku Œçk Çke rçk÷k ÍYhŒ rçkÕfw÷ ¾w~f™ fersÞu fwA Œhe çkkfe hr¾Þu fu çkhkuÍu rfÞkBkŒ ™urfÞkU fu …÷zu BkU h¾eòyuøke ðwÍq fu çkk’Ë nkÚk ™ ÍxfU fu ~kiŒk™ fk …t¾k ni çkk’Ëu ðwÍqrBkÞk™e (Þk’™e …kòBku fk ðkun rnMMkk òu …u~kkçk økkn fu fheçk nkuŒk ni) …h…k™e rAzõ™k. (…k™e rAzõŒu ðõŒ rBkÞk™e fku fwhŒu fu ËkBk™ BkU Aw…kyuh¾™k Bkw™krMkçk ni ™eÍ ðwÍq fhŒu ðõŒ Çke çkÕfu nh ðõŒ …Ëuo BkU …Ëko fhŒu nwyurBkÞk™e fku fwhŒu fu ËkBk™ Þk åkkËh ðøkihk fu Íheyu Aw…kyu h¾™k nÞk fu fheçkni) yøkh BkõYn ðõŒ ™ nku Œku Ëku hõyŒ ™^÷ yËk fh™k rsMkuŒrnGÞŒw÷ ðwÍq fnŒu nI. (çknkhu ~kheyŒ, rs. 1, Mk. 293, 300)

Vh{kLku {wMíkVk : {wÍ Ãkh fMkhík Mku ËwYËu Ãkkf ÃkZku çkuþf íkwBnkhk {wÍ Ãkh ËwYËu Ãkkf ÃkZLkkíkwBnkhu økwLkknkU fu r÷Þu {ÂøVhík ni.

15 ðwÍq fk Œhefk


17

Lk{kÍ fu ynfk{

“fkþ ! fkr{÷ ðwÍq LkMkeçk nku” fu Mkku÷nnwYV fe r™MçkŒ Mku ðwÍq fu 16 BkõYnkŒ ðwÍq fu r÷Þu ™k…kf søkn …h çkiX™k ™k…kf søkn ðwÍq

fk …k™e røkhk™k yk’Íkyu ðwÍq Mku ÷kuxu ðøkihk BkU fŒhu x…fk™k(Bkwtn ÄkuŒu ðõŒ Çkhu nwyu åkwÕ÷q BkU WBkqBk™ åkunhu Mku …k™e fu fŒhu røkhŒu nI RMkfk ¾Þk÷ hr¾Þu) rfç÷u fe ŒhV Úkqf Þk çkÕøkBk zk÷™k Þk fwÕ÷efh™k çku ÍYhŒ ËwLÞk fe çkkŒ fh™k rÍÞkËk …k™e ¾åko fh™k(MkËÁ~~kheyn Bkw^Œe BkwnBBkË yBksË y÷e yk’ÍBke çknkhu ~kheyŒ Bkw¾hoò rsÕË yÔð÷ MkVnk 302 Œk 303 …h VhBkkŒu nI :™kf BkU …k™e zk÷Œu ðõŒ ykÄk åkwÕ÷q fkVe ni Œku yçk …qhk åkwÕ÷q ÷u™kRMkhkV ni) RŒ™k fBk …k™e ¾åko fh™k fu MkwL™Œ yËk ™ nku(xkUxe ™ RŒ™e rÍÞkËk ¾ku÷U fu …k™e nksŒ Mku rÍÞkËk røkhu ™ RŒ™e fBk¾ku÷U fu MkwL™Œ Çke yËk ™ nku çkÕfu Bkw-ŒðÂMMkŒ nku) Bkwtn …h …k™eBkkh™k Bkwtn …h …k™e zk÷Œu ðõŒ Vqtf™k yuf nkÚk Mku BkwtnÄku™k fu rhVkÍ ð nw™qË fk r~kykh ni øk÷u fk BkMn fh™k W÷xunkÚk Mku fwÕ÷e fh™k Þk ™kf BkU …k™e åkZk™k MkeÄu nkÚk Mku ™kfMkkV fh™k Œe™ sËeË …kr™ÞkU Mku Œe™ çkkh Mkh fk BkMn fh™k Äq… fu økBko …k™e Mku ðwÍq fh™k nkUx Þk ykt¾U Íkuh Mku çkLËfh™k ykih yøkh fwA Mkq¾k hn økÞk Œku ðwÍq ne ™ nkuøkk. ðwÍq fe

nh MkwL™Œ fk Œfo BkõYn ni RMke Œhn nh BkõYn fk Œfo MkwL™Œ.

(çknkhu ~kheyŒ, rs. 1, Mk. 300, 301)

Vh{kLku {wMíkVk : òu {wÍ Ãkh yuf ËwYË þheV ÃkZíkk ni yÕ÷kn WMk fu r÷Þu yuffehkík y@ r÷¾íkk ni ykih fehkík WnwË Ãknkz rsíkLkk ni.

16 ðwÍq fk Œhefk


18

Lk{kÍ fu ynfk{

Äq… fu økBko …k™e fe ðÍknŒMkËÁ~~kheyn, çkËÁ¥khefn nÍhŒu yÕ÷kBkk Bkki÷k™k Bkw^Œe

BkwnBBkË yBksË y÷e yk’ÍBke Bkf-Œ-çkŒw÷ BkËe™kfe Bkíçkqyk çknkhu ~kheyŒ Bkw¾hoò rsÕË yÔð÷ MkVnk 301 fu nkr~kÞu…h r÷¾Œu nI : “òu …k™e Äq… Mku økBko nku økÞk WMk Mku ðwÍq fh™kBkwí÷f™ BkõYn ™nª çkÕfu RMk BkU åkLË fwÞqË nI, rs™ fk rÍ¢ …k™e fuçkkçk BkU ykyuøkk ykih RMk Mku ðwÍq fe fhknŒ ŒLÍene ni ŒnheBke™nª.” …k™e fu çkkçk BkU MkVnk 334 …h r÷¾Œu nI : “òu …k™e økBkoBkwÕf BkU økBko BkkirMkBk BkU Mkku™u åkktËe fu rMkðk rfMke ykih ÄkŒ fu çkhŒ™BkU Äq… BkU økBko nku økÞk, Œku sçk Œf økBko ni WMk Mku ðwÍq ykih økwM÷ ™åkkrnÞu, ™ WMk fku …e™k åkkrnÞu çkÕfu çkË™ fku rfMke Œhn ÃknkU[™k ™åkkrnÞu, Þnkt Œf fu yøkh WMk Mku f…zk Çkeøk òyu Œku sçk Œf XLzk ™nku ÷u WMk fu …n™™u Mku çkåkU fu WMk …k™e fu RÂMík’Bkk÷ BkU yLËu~kyuçkhMk (Þk’™e çkË™ …h ‚VuË Ëkøk fk yLËu~kk) ni, rVh Çke yøkh ðwÍq ÞkøkwM÷ fh r÷Þk Œku nku òyuøkk.” (çknkhu ~kheyŒ, rs. 1, Mk. 301, 334)

BkwMŒk’Bk÷ …k™e fk ynBk BkMy÷kyøkh çku ðwÍq ~kÏMk fk nkÚk Þk Wtøk÷e fk …kuhk Þk ™k¾w™ Þk

çkË™ fk fkuE xwfzk òu ðwÍq BkU ÄkuÞk òŒk nku ò™ çkqÍ fh Þk Çkq÷ fhËn Ëh Ën (10x10) Mku fBk …k™e (Bk-Mk÷™ …k™e Mku Çkhe nwE çkk÷xe Þk÷kuxu ðøkihk) BkU …z òyu Œku …k™e BkwMŒk’Bk÷ (Þk’™e RÂMík’Bkk÷ ~kwËk)nku økÞk ykih yçk ðwÍq ykih økwM÷ fu ÷kRf ™ hnk. RMke Œhn rsMk

Vh{kLku {wMíkVk : rsMk Lku rfíkkçk {U {wÍ Ãkh ËwYËu Ãkkf r÷¾k íkku sçk íkf {uhk Lkk{ WMk{U hnuøkk rVrh~íku WMk fu r÷Þu RÂMíkøVkh fhíku hnUøku.

17 ðwÍq fk Œhefk


19

Lk{kÍ fu ynfk{

…h økwM÷ VÍo nku WMk fu rsMBk fk fkuE çku Äw÷k nwðk rnMMkk …k™e Mku Aqòyu Œku ðkun …k™e ðwÍq ykih økwM÷ fu fkBk fk ™ hnk. nkt yøkh Äw÷knkÚk Þk Äw÷u nwyu çkË™ fk fkuE rnMMkk …z òyu Œku nhs ™nª. (çknkhu

~kheyŒ, rs. 1, Mk. 333) (BkwMŒk’Bk÷ …k™e ykih ðwÍq ð økwM÷ fu Œ^Mke÷eynfkBk Mke¾™u fu r÷Þu çknkhu ~kheyŒ rnMMkk 2 fk BkwŒk-÷yk VhBkkRÞu)

rBkèe rBk÷u …k™e Mku ðwÍq nkuøkk Þk ™nª …k™e BkU hiŒ feåkz rBk÷ òyu Œku sçk Œf hfef (Þk’™e …k™e

…Œ÷k) hnu WMk Mku ðwÍq òRÍ ni. yfq÷ (yk’÷k nÍhŒ VhBkkŒu nI : “BkI fnŒk nqt”) Bkøkh rçk÷k ÍYhŒ feåkz rBk÷u nwyu (…k™e)Mku ðwÍq fh™k BkLy ni, fu BkwM÷k Þk’™e MkqhŒ rçkøkkz™k ni ykih Þun~kh-y™ nhkBk ni (VŒkðk h-ÍrðGÞk Bkw¾hoò, rs. 4, Mk. 650) (Bkk’÷qBk nwðkBkwtn …h RMk Œhn rBkèe Bk÷™k fu MkqhŒ rçkøkz òyu Þk Bkwtn fk÷k fh™k siMkkfu çkk’Í yðfkŒ åkkuh fk fkuyu÷u ðøkihk Mku Bkwtn fk÷k fh ËuŒu nI Þun nhkBk nifMË™ fkrVh fk Çke BkwM÷k fh™k Þk’™e åkunhk rçkøkkz™k òRÍ ™nª) rsMk …k™e BkU fkuE çkËçkqËkh åkeÍ rBk÷ òyu WMk Mku ðwÍq BkõYn ni¾wMkqMk™ yøkh WMk fe çkËçkq ™BkkÍ BkU çkkfe hnu, fu (RMk Mku ™BkkÍ)BkõYnu ŒnheBke nkuøke. (yiÍ™, Mk. 650)

…k™ ¾k™u ðk÷u Bkw-Œðßsun nkUBkuhu ykfk yk’÷k nÍhŒ, RBkkBku yn÷u MkwL™Œ, ðr÷GÞu ™u’BkŒ,

yÍeBkw÷ çk-h-fŒ, yÍeBkw÷ BkŒoçkŒ, …hðk™yu ~kByu rhMkk÷Œ, BkwsrÆËu

Ëe™ku rBkÕ÷Œ, nkrBkÞu MkwL™Œ, BkkrnÞu rçkËTyŒ, ykr÷Bku ~kheyŒ, …ehu


18 ðwÍq fk Œhefk


20

Lk{kÍ fu ynfk{

ŒhefŒ, çkkRMku ¾ihku çk-h-fŒ, nÍhŒu yÕ÷kBkk Bkki÷k™k y÷nks y÷

nkrVÍ y÷ fkhe ~kkn RBkkBk ynBkË hÍk ¾k™ VhBkkŒunI : …k™kU fu fMkhŒ Mku ykËe ¾wMkqMk™ sçk fu ËktŒkU BkU VÍk (øku…) nkuŒsrhçku Mku ò™Œu nI Akr÷Þk fu çkkhef huÍu ykih …k™ fu çknwŒ AkuxuAkuxu xwfzu RMk Œhn Bkwtn fu yŒhkV ð yõ™kV BkU ò økeh nkuŒu nI(Þk’™e Bkwtn fu fku™kU ykih ËktŒkU fu ¾ktåkkU BkU ÎkwMk òŒu nI) fu Œe™ çkÕfu fÇkeËMk çkkhn fwÂÕ÷Þkt Çke W™ fu ŒÂMVÞyu ŒkBk (Þk’™e BkwfBBk÷ MkVkE)fku fkVe ™nª nkuŒª, ™ r¾÷k÷ WLnU r™fk÷ MkfŒk ni ™ rBkMðkf,rMkðk fwÂÕ÷ÞkU fu, fu …k™e Bk™krVÍ (Þk’™e Mkqhk¾kU) BkU Ëkr¾÷ nkuŒkykih swÂBçk~kU Ëu™u (Þk’™e rn÷k™u) Mku sBku nwyu çkkhef ÍhkuO fku çkŒËhes Awzk Awzk fh ÷kŒk ni, RMk fe Çke fkuE ŒnTËeË (nË çkLËe)™nª nku MkfŒe ykih Þun fkrBk÷ ŒÂMVÞk (Þk’™e BkwfBBk÷ MkVkE) ÇkeçknwŒ Bkwy¬Ë (Þk’™e RMk fe MkÏŒ ŒkfeË) ni Bkw-ŒyÆË ynkËeMk BkUR~kkoË nwðk ni fu : “sçk çkLËk ™BkkÍ fku ¾zk nkuŒk ni rVrh~Œk WMk fu Bkwtn…h y…™k Bkwtn h¾Œk ni Þun òu …ZŒk ni RMk fu Bkwtn Mku r™f÷ fh rVrh~Œu fuBkwtn BkU òŒk ni WMk ðõŒ yøkh ¾k™u fe fkuE ~ki WMk fu ËktŒkU BkU nkuŒe niBk÷kyufk fku WMk Mku yiMke MkÏŒ EÍk nkuŒe ni fu ykih ~ki Mku ™nª nkuŒe.”

nwÍqhu yfhBk, ™qhu BkwsMMkBk, ~kknu çk™e ykËBk, hMkq÷u BkwnTŒ~kBk ™u VhBkkÞk : sçk ŒwBk BkU Mku fkuE hkŒ fku ™BkkÍ fu

r÷Þu ¾zk nku Œku åkkrnÞu fu rBkMðkf fh ÷u õÞqtfu sçk ðkun y…™e ™BkkÍ BkUrfhkyŒ fhŒk ni Œku rVrh~Œk y…™k Bkwtn RMk fu Bkwtn …h h¾ ÷uŒk ni ykih òu

Vh{kLku {wMíkVk : òu þÏMk {wÍ Ãkh ËwYËu Ãkkf ÃkZLkk ¼q÷ økÞk ðkun sLLkík fk hkMíkk¼q÷ økÞk.

19 ðwÍq fk Œhefk


21

Lk{kÍ fu ynfk{

åkeÍ RMk fu Bkwtn Mku r™f÷Œe ni ðkun rVrh~Œu fu Bkwtn BkU Ëkr¾÷ nku òŒe ni.1

ykih “Œ-çkhk™e ™u fçkeh” BkU nÍhŒu MkÂGÞËw™k yçkq yGÞqçk yLMkkhe Mku rhðkÞŒ fe ni fu Ëku™kU rVrh~ŒkU …h RMk Mku rÍÞkËk

fkuE åkeÍ røkhkt ™nª fu ðkun y…™u MkkÚke fku ™BkkÍ …ZŒk Ëu¾U ykihWMk fu ËktŒkU BkU ¾k™u fu huÍu VtMku nkU.( , VŒkðk h-ÍrðGÞk Bkw¾hoò, rs. 1, Mk. 624, 625)

ŒMkÔðwV fk yÍeBk Bk-Ë™e ™wM¾knwßsŒw÷ RM÷kBk nÍhŒu MkÂGÞËw™k RBkkBk yçkq nkrBkË

BkwnBBkË rçk™ BkwnBBkË rçk™ BkwnBBkË økÍk÷e VhBkkŒunI : ðwÍq Mku VhkøkŒ fu çkk’Ë sçk yk… ™BkkÍ fe ŒhV Bkw-Œðßsun nkUWMk ðõŒ Þun ŒMkÔðwh fersÞu fu rs™ Íkrnhe yk’Ík …h ÷kuøkkU fe™Íh …zŒe ni ðkun Œku çk Íkrnh Œkrnh (Þk’™e …kf) nku åkwfu BkøkhrË÷ fku …kf rfÞu rçkøkih çkkhøkknu R÷kne BkU Bkw™kòŒ fh™knÞk fu r¾÷kV ni õÞqtfu yÕ÷kn rË÷kU fku Çke Ëu¾™u ðk÷k ni.BkÍeË VhBkkŒu nI : Íkrnhe ðwÍq fh ÷u™u ðk÷u fku Þun çkkŒ ÞkË h¾™eåkkrnÞu fu rË÷ fe ŒnkhŒ (Þk’™e MkVkE) Œkiçkk fh™u ykih økw™knkU fkuAkuz™u ykih WBËk yÏ÷kf y…™k™u Mku nkuŒe ni. òu ~kÏMk rË÷ fkuøkw™knkU fe yk÷q-ËrøkÞkU Mku …kf ™nª fhŒk VfŒ Íkrnhe ŒnkhŒ(Þk’™e MkVkE) ykih Íiçkku Íe™Œ …h RÂõíkVk fhŒk ni WMk fe rBkMkk÷WMk ~kÏMk fe Mke ni òu çkkË~kkn fku BkËTQ fhŒk ni ykih y…™u Îkh fku


20 ðwÍq fk Œhefk


22

Lk{kÍ fu ynfk{

çkknh Mku Ïkqçk åkBkfkŒk ni ykih htøkku hkuøk™ fhŒk ni Bkøkh Bkfk™ fuyLËY™e rnMMku fe MkVkE …h fkuE Œðßòun ™nª ËuŒk. yçk yiMkeMkqhŒ BkU sçk çkkË~kkn WMk fu Bkfk™ fu yLËh yk fh økLËrøkÞktËu¾uøkk Œku ðkun ™khkÍ nkuøkk Þk hkÍe Þun nh Íe ~kwQh ¾wË MkBkÍMkfŒk ni.

“Mkçkú fh” fu …ktåk nwYV fe r™MçkŒ MkuÍÏBk ðøkihk Mku Ïkq™ r™f÷™u fu 5 ynfkBk Ïkq™, …e… Þk ÍËo …k™e fnª Mku r™f÷ fh çknk ykih

WMk fu çkn™u BkU yiMke søkn ÃknkU[™u fe Mk÷krnGÞŒ Úke rsMksøkn fk ðwÍq Þk økwM÷ BkU Äku™k VÍo ni Œku ðwÍq òŒk hnk. (çknkhu

~kheyŒ, rs. 1, Mk. 304) Ïkq™ yøkh åkBkfk Þk WÇkhk ykih çknk™nª siMku MkqE fe ™kuf Þk åkkfq fk f™khk ÷øk òŒk ni ykih Ïkq™WÇkh Þk åkBkf òŒk ni Þk r¾÷k÷ rfÞk Þk rBkMðkf fe Þk Wtøk÷eMku ËktŒ BkktÍu Þk ËktŒ Mku fkuE åkeÍ Bk-Mk÷™ Mkuçk ðøkihk fkxk WMk…h Ïkq™ fk yMkh Íkrnh nwðk Þk ™kf BkU Wtøk÷e zk÷e RMk …hÏkq™ fe Mkw¾eo yk økE Bkøkh ðkun Ïkq™ çkn™u fu fkrçk÷ ™ Úkk ðwÍq

™nª xqxk. (yiÍ™) yøkh çknk Bkøkh çkn fh yiMke søkn ™nªykÞk rsMk fk økwM÷ Þk ðwÍq BkU Äku™k VÍo nku Bk-Mk÷™ ykt¾ BkUËk™k Úkk ykih xqx fh yLËh ne Vi÷ økÞk çkknh ™nª r™f÷k Þk…e… Þk Ïkq™ fk™ fu Mkqhk¾kU fu yLËh ne hnk çkknh ™ r™f÷k ŒkuR™ MkqhŒkU BkU ðwÍq ™ xqxk (yiÍ™, Mk. 27) ÍÏBk çku~kf çkzk ni


21 ðwÍq fk Œhefk


23

Lk{kÍ fu ynfk{

híkqçkŒ åkBkf hne ni Bkøkh sçk Œf çknuøke ™nª ðwÍq ™nª xqxuøkk.(yiÍ™) ÍÏBk fk Ïkq™ çkkh çkkh …kUAŒu hnu, fu çkn™u fe ™kiçkŒ™ ykE Œku økkih fh ÷ersÞu fu yøkh RŒ™k Ïkq™ …kUA r÷Þk ni fuyøkh ™ …kUAŒu Œku çkn òŒk Œku ðwÍq xqx økÞk, ™nª Œku ™nª.

(yiÍ™)

MkËeo Mku yk’Ík Vx òyU Œku......MkËeo ðøkihk Mku yk’Ík Vx økyu Äku Mkfu Äkuyu, XLzk …k™e

™wõMkk™ fhu Œku økBko …k™e yøkh fh MkfŒk nku fh™k ðkrsçk, yøkhøkBko Mku Çke ™wõMkk™ nku Œku BkMn fhu, yøkh BkMn Çke ™wõMkk™ Ëu ŒkuW‚ …h òu …èe çktÄe Þk Ëðk fk rÍBkkË (Þk’™e ÷u…) ni W‚ …h …k™eçknkyu, Þun Çke Íhh (Þk’™e ™wõ‚k™) Ëu Œku W‚ …èe Þk rÍBkkË(Þk’™e ÷u…, PESTE) …qhu …h BkMn fhu RMk Mku (Çke) ™wõMkk™ nku ŒkuAkuz Ëu, BkwykV ni. (VŒkðk h-ÍrðGÞk Bkw¾hoò, rs. 4, Mk. 620)

ðwÍq BkU BkuntËe ykih MkwhBku fk BkMy÷k ykihŒ fu nkÚk …kWt …h BkuntËe fk rsBko ÷økk hn økÞk ykih

¾çkh ™ nwE Œku ðwÍq ð økwM÷ nku òyuøkk. nkt sçk Rr¥k÷ky nku Awzkfh ðnkt …k™e çknk Ëu. (VŒkðk h-ÍrðGÞk Bkw¾hoò, rs. 4, Mk. 613)

MkwhBkk ykt¾ fu fqyu (Þk’™e ykt¾ fu fku™u) Þk …÷f BkU hn økÞk ykihRr¥k÷ky ™ nwE Íkrnh™ nhs ™nª ykih çkk’Ëu ™BkkÍ fqyu (ykt¾ fufku™u) BkU BknMkqMk nwðk Œku yM÷™ çkkf (Þk’™e rçkÕfw÷ yLËu~kk) ™nª.(BkŒ÷çk Þun fu ™BkkÍ nku økE) (yiÍ™)


22 ðwÍq fk Œhefk


24

Lk{kÍ fu ynfk{

RLsuõ~k™ ÷økk™u Mku ðwÍq xqxuøkk Þk ™nª ? økku~Œ BkU RLsuõ~k™ ÷økk™u BkU rMkVo RMke MkqhŒ BkU ðwÍq

xqxuøkk sçk fu çkn™u fe rBkõËkh BkU Ïkq™ r™f÷u sçk fu ™Mk fkRLsuõ~k™ ÷økk fh …n÷u Ïkq™ Q…h fe ŒhV ¾ªåkŒu nI òu fu çkn™u ferBkõËkh BkU nkuŒk ni r÷nkÍk ðwÍq xqx òŒk ni RMke Œhn ø÷qfkuÍðøkihk fe rzÙ… ™Mk BkU ÷økðk™u Mku ðwÍq xqx òyuøkk õÞqtfu çkn™u ferBkõËkh BkU Ïkq™ r™f÷ fh ™÷fe BkU yk òŒk ni. nkt çkn™u fe rBkõËkhBkU Ïkq™ ™÷fe BkU ™ ykyu Œku ðwÍq ™nª xqxuøkk rMk®hs fu Íheyu xuMxfh™u fu r÷Þu Ïkq™ r™fk÷™u Mku ðwÍq xqx òŒk ni õÞqtfu Þun çkn™u ferBkõËkh BkU nkuŒk ni RMke r÷Þu Þun Ïkq™ …u~kkçk fe Œhn ™k…kf ÇkenkuŒk ni, Ïkq™ Mku Çkhe nwE ~ke~ke suçk BkU h¾ fh ™BkkÍ …Ze, ™ nwE™eÍ Ïkq™ Þk …u~kkçk fe ~ke~ke yøkåkuo yåAe Œhn çkLË nku BkÂMsË fuyLËh Çke ™nª ÷k MkfŒu, ÷kyUøku Œku økw™nøkkh nkUøku.

Ëw¾Œe ykt¾ fu yktMkq ykt¾ fe çkeBkkhe fu Mkçkçk òu yktMkq çknk ðkun ™k…kf ni

ykih ðwÍq Çke Œkuz Ëuøkk. (çknkhu ~kheyŒ, rs. 1, Mk. 310) y^MkkuMk ! yõMkh÷kuøk RMk BkMy÷u Mku ™k ðkrfV nkuŒu nI ykih Ëw¾Œe ykt¾ Mku çk ðßnuBkhÍ çkn™u ðk÷u yktMkq fku ykih yktMkqykU fe Bkkr™LË MkBkÍ fh ykMŒe™Þk fwhŒu fu ËkBk™ ðøkihk Mku …kUA fh f…zu ™k…kf fh zk÷Œu nI ™kçke™kfe ykt¾ Mku òu híkqçkŒ çk ðßnu BkhÍ r™f÷Œe ni ðkun ™k…kf ni ykihRMk Mku ðwÍq Çke xqx òŒk ni. (BkkÏkqÍ yÍ çknkhu ~kheyŒ, rs. 1, Mk. 306)


23 ðwÍq fk Œhefk


25

Lk{kÍ fu ynfk{

…kf ykih ™k…kf híkqçkŒ òu híkqçkŒ RLMkk™e çkË™ Mku r™f÷u ykih ðwÍq ™ Œkuzu ðkun

™k…kf ™nª. Bk-Mk÷™ Ïkq™ Þk …e… çkn fh ™ r™f÷u Þk Úkkuze fi, fuBkwtn Çkh ™ nku …kf ni. (çknkhu ~kheyŒ, rs. 1, Mk. 309)

Ak÷k ykih VwrzÞk Ak÷k ™kuåk zk÷k yøkh WMk fk …k™e çkn økÞk Œku ðwÍq xqx

økÞk ðh™k ™nª. (yiÍ™, Mk. 305) VwrzÞk rçkÕfw÷ yåAe nku økEWMk fe BkwËko ¾k÷ çkkfe ni rsMk BkU Q…h Bkwtn ykih yLËh ¾÷k niyøkh WMk BkU …k™e Çkh økÞk ykih Ëçkk fh r™fk÷k Œku ™ ðwÍq òyu ™ðkun …k™e ™k…kf. nkt yøkh WMk fu yLËh fwA Œhe Ïkq™ ðøkihk feçkkfe ni Œku ðwÍq Çke òŒk hnuøkk ykih ðkun …k™e Çke ™k…kf ni.(VŒkðk h-ÍrðGÞk Bkw¾hoò, rs. 1, Mk. 355, 356) ¾krh~k Þk VwrzÞkU BkUyøkh çkn™u ðk÷e híkqçkŒ ™ nku rMkVo råk…f nku ykih f…zk WMk Mku çkkhçkkh Aq fh åkknu rfŒ™k ne Mk™ òyu …kf ni. (çknkhu ~kheyŒ, rs. 1, Mk.

310) ™kf MkkV fe WMk BkU Mku sBkk nwðk Ïkq™ r™f÷k ðwÍq ™ xqxk,yLMkçk (Þk’™e rÍÞkËk Bkw™krMkçk) Þun ni fu ðwÍq fhu.

(VŒkðk h-ÍrðGÞk Bkw¾hoò, rs. 1, Mk. 281)

fi Mku ðwÍq fçk xqxŒk ni ? Bkwtn Çkh fi ¾k™u, …k™e Þk Mk^hk (Þk’™e …e÷u htøk fk fzðk

…k™e) fe ðwÍq Œkuz ËuŒe ni. òu fi ŒfÕ÷wV fu rçkøkih ™ hkufe ò Mkfu WMkuBkwtn Çkh fnŒu nI. Bkwtn Çkh fi …u~kkçk fe Œhn ™k…kf nkuŒe ni RMk fu


24 ðwÍq fk Œhefk


26

Lk{kÍ fu ynfk{

AªxkU Mku y…™u f…zu ykih çkË™ fku çkåkk™k ÍYhe ni.(BkkÏkqÍ yÍ çknkhu ~kheyŒ, rs. 1, Mk. 306, 390 ðøkihk)

ntMk™u fu ynfkBk1 Áfqy ð MkwsqË ðk÷e ™BkkÍ BkU çkkr÷øk ™u fnTfnk ÷økk

rËÞk Þk’™e RŒ™e ykðkÍ Mku ntMkk fu ykMk …kMk ðk÷kU ™u Mkw™k ŒkuðwÍq Çke økÞk ykih ™BkkÍ Çke økE, yøkh RŒ™e ykðkÍ Mku ntMkk furMkVo ¾wË Mkw™k Œku ™BkkÍ økE ðwÍq çkkfe ni, BkwMfwhk™u Mku ™ ™BkkÍòyuøke ™ ðwÍq. BkwMfwhk™u BkU ykðkÍ rçkÕfw÷ ™nª nkuŒe rMkVo ËktŒÍkrnh nkuŒu nI 2 çkkr÷øk ™u ™BkkÍu s™kÍk BkUfnTfnk ÷økkÞk Œku ™BkkÍ xqx økE ðwÍq çkkfe ni. 3 ™BkkÍ fuR÷kðk fnTfnk ÷økk™u Mku ðwÍq ™nª òŒk Bkøkh Ëkuçkkhk fh ÷u™k BkwMŒnçkni. nBkkhu BkeXu BkeXu ykfk ™ufÇke Çke fnTfnk ™nª ÷økkÞk r÷nkÍk nBkU Çke fkur~k~k fh™e åkkrnÞufu Þun MkwL™Œ Çke rÍLËk nku ykih nBk Íkuh Íkuh Mku ™ ntMkU. VhBkk™u

BkwMŒVk : Þk’™efnTfnk ~kiŒk™ fe ŒhV Mku ni ykih BkwMfwhk™k yÕ÷kn fe ŒhV Mku ni.

õÞk Mkºk Ëu¾™u Mku ðwÍq xqx òŒk ni ?yðkBk BkU Bk~nqh ni fu Îkwx™k Þk Mkºk ¾w÷™u Þk y…™k Þk

…hkÞk Mkºk Ëu¾™u Mku ðwÍq xqx òŒk ni Þun rçkÕfw÷ øk÷Œ ni. nkt ðwÍq fuykËkçk Mku ni fu ™kV Mku ÷u fh Ëku™kU Îkwx™kU MkBkuŒ Mkçk Mkºk Aw…k nku


25 ðwÍq fk Œhefk


27

Lk{kÍ fu ynfk{

çkÕfu RÂMíkLò fu çkk’Ë Vkih™ ne Aw…k ÷u™k åkkrnÞu fu rçkøkih ÍYhŒMkºk ¾w÷k h¾™k BkLy ykih ËqMkhkU fu MkkBk™u Mkºk ¾ku÷™k nhkBk ni.

(çknkhu ~kheyŒ, rs. 1, Mk. 309)

økwM÷ fk ðwÍq fkVe niøkwM÷ fu r÷Þu òu ðwÍq rfÞk Úkk ðkune fkVe ni Ïðkn çkhnT™k

™nkyU. yçk økwM÷ fu çkk’Ë Ëkuçkkhk ðwÍq fh™k ÍYhe ™nª çkÕfu yøkhðwÍq ™ Çke rfÞk nku Œku økwM÷ fh ÷u™u Mku yk’Íkyu ðwÍq …h Çke …k™eçkn òŒk ni r÷nkÍk ðwÍq Çke nku økÞk, f…zu ŒçËe÷ fh™u Mku Çke ðwÍq™nª òŒk.

Úkqf BkU Ïkq™1 Bkwtn Mku Ïkq™ r™f÷k yøkh Úkqf …h økkr÷çk ni Œku ðwÍq xqx

òyuøkk ðh™k ™nª, øk-÷çku fe ~k™kÏŒ Þun ni fu yøkh Úkqf fk htøkMkw¾o nku òyu Œku Ïkq™ økkr÷çk MkBkÍk òyuøkk ykih ðwÍq xqx òyuøkkÞun Mkw¾o Úkqf ™k…kf Çke ni. yøkh Úkqf ÍËo (Þk’™e …e÷k) nku Œku Ïkq™…h Úkqf økkr÷çk Bkk™k òyuøkk r÷nkÍk ™ ðwÍq xqxuøkk ™ Þun ÍËo Úkqf™k…kf. (çknkhu ~kheyŒ, rs. 1, Mk. 305)

2 Bkwtn Mku RŒ™k Ïkq™ r™f÷k fu Úkqf Mkw¾o nku økÞk ykih ÷kuxu Þkrøk÷kMk Mku Bkwtn ÷økk fh fwÕ÷e fu r÷Þu …k™e r÷Þk Œku ÷kuxk røk÷kMkykih fw÷ …k™e ™rsMk nku økÞk r÷nkÍk yiMku Bkkify …h åkwÕ÷q BkU …k™e÷u fh yunrŒÞkŒ Mku fwÕ÷e fersÞu ykih Þun Çke yunrŒÞkŒ VhBkkRÞufu Aªxu Wz fh yk… fu f…zkU ðøkihk …h ™ …zU.


26 ðwÍq fk Œhefk


28

Lk{kÍ fu ynfk{

ðwÍq BkU ~kf yk™u fu 5 ynfkBk yøkh Ëkihk™u ðwÍq rfMke WÍTð fu Äku™u BkU ~kf ðkfuy nku

ykih yøkh Þun rÍLËøke fk …n÷k ðkrfyk ni Œku RMk fku Äku ÷ersÞuykih yøkh yõMkh ~kf …zk fhŒk ni Œku RMk fe ŒhV Œðßòun ™ËersÞu. RMke Œhn yøkh çkk’Ëu ðwÍq Çke ~kf …zu Œku RMk fk fwA¾Þk÷ BkŒ fersÞu. (çknkhu ~kheyŒ, rs. 1, Mk. 310) yk… çkk ðwÍq Úkuyçk ~kf yk™u ÷økk fu …Œk ™nª ðwÍq ni Þk ™nª, yiMke MkqhŒ BkU yk…çkk ðwÍq nI õÞqtfu rMkVo ~kf Mku ðwÍq ™nª xqxŒk. (yiÍ™, Mk. 311) ðMðMkufe MkqhŒ BkU yunrŒÞkŒ™ ðwÍq fh™k yunrŒÞkŒ ™nª Rr¥kçkkyu~kiŒk™ ni (yiÍ™) Þfe™™ yk… WMk ðõŒ Œf çkk ðwÍq nI sçk ŒfðwÍq xqx™u fk yiMkk Þfe™ ™ nku òyu fu fMkBk ¾k MkfU fkuE WÍTðÄku™u Mku hn økÞk ni Bkøkh Þun ÞkË ™nª fki™ Mkk WÍTð Úkk Œku çkkÞkt(Þk’™e W÷xk) …kWt Äku ÷ersÞu.

Mkku™u Mku ðwÍq xqx™u ™ xqx™u fk çkÞk™™ªË Mku ðwÍq xqx™u fe Ëku ~kŒuO nI : 1 Ëku™kU Mkwhe™ yåAe Œhn

sBku nwyu ™ nkU 2 yiMke nk÷Œ …h MkkuÞk òu økkrV÷ nku fh Mkku™u BkUÁfkðx ™ nku. sçk Ëku™kU ~kŒuO sBy nkU Þk’™e Mkwhe™ Çke yåAe ŒhnsBku nwyu ™ nkU ™eÍ yiMke nk÷Œ BkU MkkuÞk nku òu økkrV÷ nku fh Mkku™uBkU Áfkðx ™ nku Œku yiMke ™ªË Mku ðwÍq xqx òŒk ni. yøkh yuf ~kŒo…kE òyu ykih ËqMkhe ™ …kE òyu Œku ðwÍq ™nª xqxuøkk.


27 ðwÍq fk Œhefk


29

Lk{kÍ fu ynfk{

Mkku™u fu ðkun ËMk yLËkÍ rs™ Mku ðwÍq ™nª xqxŒk : 1 RMk ŒhnçkiX™k fu Ëku™kU Mkwhe™ ÍBke™ …h nkU ykih Ëku™kU …kWt yuf ŒhV Vi÷kyunkU. (fwhMke, hu÷ ykih çkMk fe Mkex …h çkiX™u fk Çke Þune nwõBk ni) 2 RMkŒhn çkiX™k fu Ëku™kU Mkwhe™ ÍBke™ …h nkU ykih ®…zr÷ÞkU fku Ëku™kUnkÚkkU fu nÕfu BkU ÷u ÷u Ïðkn nkÚk ÍBke™ ðøkihk …h Þk Mkh Îkwx™kU …hh¾ ÷u 3 åkkh Ík™q Þk’™e …k÷Œe (åkkufze) Bkkh fh çkiXu ÏðknÍBke™ Þk ŒÏŒ Þk åkkh…kE ðøkihk …h nku 4 Ëku Ík™q MkeÄk çkiXk nku5 Îkkuzu Þk ¾ååkh ðøkihk …h Íe™ h¾ fh Mkwðkh nku 6 ™tøke …eX…h Mkwðkh nku Bkøkh ò™ðh åkZkE …h åkZ hnk nku Þk hkMŒk nBkðkhnku 7 ŒõÞu Mku xuf ÷økk fh RMk Œhn çkiXk nku fu Mkwhe™ sBku nwyu nkUyøkåkuo ŒõÞk nxk™u Mku Þun røkh …zu 8 ¾zk nku 9 Áfqy fe nk÷ŒBkU nku 10 MkwL™Œ fu BkwŒkrçkf rsMk Œhn BkËo MkßËk fhŒk ni RMkŒhn MkßËk fhu fu …ux hk™kU ykih çkkÍq …n÷qykU Mku swËk nkU BkÍfqhkMkqhŒU ™BkkÍ BkU ðkfuy nkU Þk R÷kðk ™BkkÍ, ðwÍq ™nª xqxuøkk ykih™BkkÍ Çke VkrMkË ™ nkuøke yøkåkuo fMË™ Mkkuyu, y÷çk¥kk òu Áõ™rçkÕfw÷ MkkuŒu nwyu yËk rfÞk WMk fk RykËk (Þk’™e Ëkuçkkhk yËk fh™k)ÍYhe ni ykih òøkŒu nwyu ~kwYy rfÞk rVh ™ªË yk økE Œku òu rnMMkkòøkŒu yËk rfÞk ðkun yËk nku økÞk çkrfGÞk yËk fh™k nkuøkk.

Mkku™u fu ðkun ËMk yLËkÍ rs™ Mku ðwÍq xqx òŒk ni : 1 WõzqtÞk’™e …kWt fu ŒÕðkU fu çk÷ RMk Œhn çkiXk nku fu Ëku™kU Îkwx™u ¾zu hnU2 råkŒ Þk’™e …eX fu çk÷ ÷ixk nku 3 …x Þk’™e …ux fu çk÷ ÷ixk nku


28 ðwÍq fk Œhefk


30

Lk{kÍ fu ynfk{

4 Ëk# Þk çkk# fhðx ÷ixk nku 5 yuf fkun™e …h xuf ÷økk fh Mkkuòyu 6 çkiX fh RMk Œhn MkkuÞk fu yuf fhðx Íwfk nku rsMk fe ðßn Mkuyuf Þk Ëku™kU Mkwhe™ WXu nwyu nkU 7 ™tøke …eX …h Mkwðkh nku ykihò™ðh …MŒe (Þk’™e r™åkk™) fe òr™çk WŒh hnk nku 8 …ux hk™kU …hh¾ fh Ëku Ík™q RMk Œhn çkiXu MkkuÞk fu Ëku™kU Mkwhe™ sBku ™ hnU 9 åkkhÍk™q Þk’™e åkkufze Bkkh fh RMk Œhn çkiXu fu Mkh hk™kU Þk ®…zr÷ÞkU …hh¾k nku 10 rsMk Œhn ykihŒ MkßËk fhŒe ni RMk Œhn MkßËu fuyLËkÍ …h MkkuÞk fu …ux hk™kU ykih çkkÍq …n÷qykU Mku rBk÷u nwyu nkU Þkf÷kRÞkt rçkAe nwE nkU. BkÍfqhk MkqhŒU ™BkkÍ BkU ðkfuy nkU Þk ™BkkÍ fuR÷kðk ðwÍq xqx òyuøkk. rVh yøkh R™ MkqhŒkU BkU fMË™ MkkuÞk Œku™BkkÍ VkrMkË nku økE ykih rçk÷k fMË MkkuÞk Œku ðwÍq xqx òyuøkk Bkøkh™BkkÍ çkkfe ni. çkk’Ëu ðwÍq (BkÏMkqMk ~khkRŒ fu MkkÚk) çkrfGÞk ™BkkÍ WMkesøkn Mku …Z MkfŒk ni snkt ™ªË ykE Úke. ~khkRŒ ™ Bkk’÷qBk nkU Œku ™yurMkhu Mku …Z ÷u. (BkkÏkqÍ yÍ VŒkðk h-ÍrðGÞk Bkw¾hoò, rs. 1, Mk. 365 Œk 367)

ðwÍqyu yÂBçkÞkyu rfhkBk ykih ™ªË BkwçkkhfyÂBçkÞk fk ðwÍq Mkku™u Mku ™nª òŒk. VkyuËk :

yÂBçkÞk fe ykt¾U MkkuŒe nI rË÷ fÇke ™nª MkkuŒk çkk’Í ™ðkrfÍu ðwÍq (Þk’™e çkk’Í ðwÍq Œkuz™u ðk÷e åkeÍU) yÂBçkÞk

fu r÷Þu Þqt ™krfÍu ðwÍq (ðwÍq xqx™u fk Mkçkçk) ™nª, fu R™fk ðwfqy (Þk’™e ðkfuy nku™k) ne W™ Mku Bkwnk÷ (Þk’™e ™k BkwÂBf™) nisiMku sw™q™ (Þk’™e …køk÷ …™) Þk ™BkkÍ BkU fnTfnk øk~ke (Þk’™e


29 ðwÍq fk Œhefk


31

Lk{kÍ fu ynfk{

çkunku~ke) Çke yÂBçkÞk fu rsMBku Íkrnh …h Œkhe nkuMkfŒe ni, rË÷ Bkwçkkhf RMk nk÷Œ BkU Çke çkuËkh ð ¾çkhËkh hnŒk.


BkMkkrsË fu ðwÍq¾k™urBkMðkf fh™u Mku çkk’Í yðfkŒ ËktŒkU BkU Ïkq™ yk òŒk ni

ykih Úkqf Çke Mkw¾o nku™u fe ðßn Mku ™k…kf nku òŒk ni Bkøkh y^MkkuMk,fu yunrŒÞkŒ ™nª fe òŒe. BkMkkrsË fu ðwÍq¾k™u Çke yõMkh fBkøknhu nkuŒu nI rsMk fe ðßn Mku Mkw¾o Úkqf ðk÷e fwÕ÷e fu Aªxu f…zkU ÞkçkË™ …h …zŒu nI, ™eÍ Îkh fu nBBkkBk fu …wÏŒk V~ko …h ðwÍq fhŒu ðõŒRMk Mku Çke rÍÞkËk Aªxu …zŒu nI.

Îkh BkU ðwÍq¾k™k çk™ðkRÞuyks f÷ çkuMke™ (nkÚk Äku™u fe fqtze) …h ¾zu ¾zu ðwÍq fh™u fk

hðks ni òu fu r¾÷kVu BkwMŒnçk ni. y^MkkuMk ! ÷kuøk yMkkR~kkU Çkheçkze çkze fkurXÞkt Œku çk™kŒu nI Bkøkh RMk BkU ðwÍq¾k™k ™nª çk™ðkŒu !MkwL™ŒkU fk ËËo h¾™u ðk÷u RM÷kBke ÇkkRÞkU fe r¾ËBkŒkU BkU Bk-Ë™eRÂÕíkò ni fu nku Mkfu Œku y…™u Bkfk™ BkU fBk yÍ fBk yuf xkUxe fkðwÍq¾k™k ÍYh çk™ðkRÞu. RMk BkU Þun yunrŒÞkŒ ÍYh hr¾Þu fuxkUxe fe Äkh çkhknu hkMŒ V~ko …h røkh™u fu çkòyu Z÷ðk™ …h røkhuðh™k ËktŒkU BkU Ïkq™ ðøkihk yk™u fe MkqhŒ BkU çkË™ Þk r÷çkkMk …h AªxuWz™u fk BkMy÷k hnuøkk yøkh yk… BkkunŒkŒ ðwÍq¾k™k çk™ðk™kåkknŒu nI Œku RMke rhMkk÷u fu …eAu rËÞu nwyu ™õ~ku Mku hn™wBkkE nkrMk÷


30 ðwÍq fk Œhefk


32

Lk{kÍ fu ynfk{

fersÞu. zç÷TÞqMke (W.C.) BkU …k™e Mku RÂMíkLò fh™u fe MkqhŒ BkUWBkqBk™ Ëku™kU …kWt fu xÏ™kU fe ŒhV Aªxu ykŒu nI r÷nkÍk VhkøkŒ fuçkk’Ë yunrŒÞkŒ™ …kWt fu Þun rnMMku Äku ÷u™u åkkrnyU.

ðwÍq¾k™k çk™ðk™u fk Œhefkyuf ™÷ fu Îkhu÷q ðwÍq¾k™u fe fw÷ BkMkknŒ Þk’™e ÷BçkkE

‚kZu rçkÞk÷e‚ RL[ ykih åkkizkE …ki™u WL[k‚ RL[, ŸåkkE ÍBke™Mku …ki™u [kiËn RLåk, RMk fu Q…h BkÍeË ‚kZu ‚kŒ RLåk Ÿåker™~kMŒ økkn (SEAT) rsMk fk yÍo (Þk’™e [kizkE) MkkZu çk¥ke‚RLåk ykih ÷BçkkE yuf rMkhu Mku ËqMkhu rMkhu Œf Þk’™e Íe™u fe Bkkr™LË,RMk r™~kMŒ økkn ykih MkkBk™u fe Ëeðkh fk ËhrBkÞk™e VkrMk÷k 25

RLåk, ykøku fe ŒhV RMk Œhn Z÷ðk™ (slope) çk™ðkRÞu fu ™k÷eMkkZu ‚kŒ RLåk Mku rÍÞkËk ™ nku, …kWt h¾™u fe søkn fËBk fe÷BçkkE Mku Bkk’Bkq÷e ‚e rÍÞkËk Bk-Mk÷™ fw÷ Mkðk øÞkhn RLåk nku,ykih R‚ ‚khe søkn fk yøk÷k rnM‚k ‚kZu [kh RL[ ¾wh-Ëhkhr¾Þu íkkfu høkz fh …kWt fk Bki÷ (¾w‚q‚™ ‚ŠËÞkU BkU) AwzkÞk ò‚fu. L (yu÷) Þk u (Þq) MkkÏŒ fk “rBkõMkåkh ™÷” ™k÷e feÍBke™ Mku 32 RLåk Q…h nku, ™÷ fe Œhfeçk RMk Œhn hr¾Þu fu…k™e fe Äkh Z÷ðk™ (slope) …h røkhu ykih yk… fu r÷Þu ËktŒkU fuÏkq™ ðøkihk ™òMkŒ Mku çkåk™k ykMkk™ nku. nMçku ÍYhŒ ŒhBkeBk fhfu BkMkkrsË BkU Çke RMke Œhfeçk Mku ðwÍq¾k™k çk™ðkÞk ò MkfŒk ni.™kux : yøkh xkRÕÍ ÷økðk™e nkU Œku fBk yÍ fBk Z÷ðk™ BkU ‚VuË


31 ðwÍq fk Œhefk


33

Lk{kÍ fu ynfk{

htøk fe ÷økðkRÞu Œkfu rBkMðkf fh™u BkU yøkh ËktŒkU ‚u Ïkq™ ykŒk nkuŒku Úkqf ðøkihk BkU ™Íh yk òyu.

“Þk hMkq÷u ¾wËk” fu ™ð nwYV fer™MçkŒ Mku ðwÍq¾k™u fu 9 Bk-Ë™e Vq÷

1 BkwÂBf™ nku Œku RMke rhMkk÷u fu …eAu rËÞu nwyu ™õ~ku Mku hn™wBkkEnkrMk÷ fh fu y…™u Îkh BkU ðwÍq¾k™k çk™ðkRÞu.2 (rBk’Bkkh fu Ë÷kR÷ Mkw™u rçkøkih) rËÞu nwyu ™õ~ku fu BkwŒkrçkf çk™unwyu Îkhu÷q ðwÍq¾k™u fu çkk÷kE (Þk’™e …kWt h¾™u ðk÷u) V~ko fe Z÷ðk™(slope) Ëku RLåk hr¾Þu.3 yøkh yuf Mku rÍÞkËk ™÷ ÷økðk™u nkU Œku Ëku ™÷kU fu ËhrBkÞk™25 RLåk fk VkrMk÷k hr¾Þu.4 ðwÍq¾k™u fe xkUxe BkU nMçku ÍYhŒ f…zk Þk Ã÷kÂMxf fe r™…÷÷økk ÷ersÞu.5 yøkh …kR… Ëeðkh fu çkknh Mku ÷økðkyU Œku r™~kMŒ økknÍYhŒ™ yuf Þk Ëku RLåk BkÍeË Ëqh fh ÷ersÞu.6 çkunŒh Þun ni fu fååkk fkBk fhðk fh yufykÄ çkkh WMk …h çkiXfh Þk ðwÍq fh fu yåAe Œhn Ëu¾ ÷u™u fu çkk’Ë …wÏŒk fhðkRÞu.7 ðwÍq¾k™u Þk nBBkkBk ðøkihk fu V~ko …h xkRÕÍ ÷økðk™u nkU Œku¾wh-Ëhu (Slip Resistance Tiles) ÷økðkRÞu íkkfu rVMk÷™u fk ¾ŒhkfBk nku òyu.8 …kWt h¾™u fe søkn fk rMkhk (Þk’™e f™khk) ykih RMk fe Z÷k™ fu


32 ðwÍq fk Œhefk


34

Lk{kÍ fu ynfk{

fBk yÍ fBk Ëku Ëku RLåk rnMMku …h xkRÕÍ ™ nku çkÕfu ðkun rnMMkkMkeBkuLx Mku ¾wh-Ëhk ykih økku÷ çk™ðkRÞu íkkfu ÍYhŒ™ …kWt høkz fhBki÷ AwzkÞk ò Mkfu.9 çkkðåkeo ¾k™k, økwM÷ ¾k™k, çkiŒw÷ ¾÷k fk V~ko, ¾w÷k MkunT™,AŒ, BkÂMsË fk ðwÍq¾k™k ykih snkt snkt …k™e çknk™u fe ÍYhŒ …zŒeni W™ BkfkBkkŒ fu V~ko fe Z÷ðk™ (slope) rBk’Bkkh òu çkŒkyu WMk Mkurçk÷k rÍsf zuZ økw™k (Bk-Mk÷™ ðkun Ëku RLåk fnu Œku yk… Œe™ RLåk)h¾ðkRÞu. rBk’Bkkh Œku Þune fnuøkk fu yk… rV¢ BkŒ fersÞu yuf fŒhkÇke …k™e ™nª Áfuøkk yøkh yk… WMk fe çkkŒkU BkU yk økyu Œku nku MkfŒkni Z÷ðk™ çkhkçkh ™ çk™u r÷nkÍk WMk fe çkkŒ …h yu’rŒBkkË ™nª fhUøkuŒku RMk fk VkyuËk yk… ¾wË ne Ëu¾ ÷Uøku õÞqtfu Bkw~kk-nËkÞune ni fu yõMkh V~ko ðøkihk …h søkn søkn …k™e ¾zk hn òŒk ni.

rs™ fk ðwÍq ™ hnŒk nku W™ fu r÷Þu 6 ynfkBk1 fŒhk yk™u, …eAu Mku hen ¾krhs nku™u, ÍÏBk çkn™u, Ëw¾Œeykt¾ Mku çk ðßnu BkhÍ yktMkq çkn™u, fk™, ™kV, r…MŒk™ Mku …k™er™f÷™u, Vkuzu Þk ™kMkqh Mku híkqçkŒ çkn™u ykih ËMŒ yk™u Mku ðwÍq xqxòŒk ni. yøkh rfMke fku RMk Œhn fk BkhÍ BkwMkÕMk÷ òhe hnu ykih~kwYy Mku ykr¾h Œf …qhk yuf ðõŒ økwÍh økÞk fu ðwÍq fu MkkÚk ™BkkÍuVÍo yËk ™ fh Mkfk ðkun ~kh-y™ Bkk’Íqh ni, yuf ðwÍq Mku WMk ðõŒ BkUrsŒ™e ™BkkÍU åkknu …Zu. RMk fk ðwÍq WMk BkhÍ Mku ™nª xqxuøkk. (çknkhu

~kheyŒ, rs. 1, Mk. 385, ) RMk BkMy÷u fku BkÍeË


33 ðwÍq fk Œhefk


35

Lk{kÍ fu ynfk{

ykMkk™ ÷^ÍkU BkU MkBkÍk™u fe fkur~k~k fhŒk nqt. RMk rfMBk fu BkheÍykih BkheÍk y…™u Bkk’Íqhu ~kh-E nku™u ™ nku™u fe òtåk RMk Œhn fhUfu fkuE Mke Çke Ëku VÍo ™BkkÍkU fu ËhrBkÞk™e ðõŒ BkU fkur~k~k fhU fu ðwÍqfh fu ŒnkhŒ fu MkkÚk fBk yÍ fBk VÍo hõyŒU yËk fe ò MkfU. …qhuðõŒ fu Ëkihk™ çkkh çkkh fkur~k~k fu çkk ðwsqË yøkh RŒ™e Bkkun÷Œ™nª rBk÷ …kŒe, ðkun RMk Œhn, fu fÇke Œku Ëkihk™u ðwÍq ne WÍTh÷krnf nku òŒk ni ykih fÇke ðwÍq BkwfBBk÷ fh ÷u™u fu çkk’Ë ™BkkÍyËk fhŒu nwyu, n¥kk fu ykr¾he ðõŒ yk økÞk Œku yçk WLnU RòÍŒni fu ðwÍq fh fu ™BkkÍ yËk fhU ™BkkÍ nku òyuøke, yçk åkknu Ëkihk™uyËkRrøkÞu ™BkkÍ, çkeBkkhe fu çkkRMk ™òMkŒ çkË™ Mku ¾krhs neõÞqt ™ nku hne nku. Vw-fnkyu rfhkBk VhBkkŒu nI : rfMke~kÏMk fe ™õMkeh Vqx økE Þk WMk fk ÍÏBk çkn r™f÷k Œku ðkun ykr¾heðõŒ fk RÂLíkÍkh fhu yøkh Ïkq™ BkwLfŒy ™ nku (çkÕfu BkwMkÕMk÷ ÞkðõVu ðõVu Mku òhe hnu) Œku ðõŒ r™f÷™u Mku …n÷u ðwÍq fh fu ™BkkÍyËk fhu. 2 VÍo ™BkkÍ fk ðõŒ ò™u Mku Bkk’Íqh fk ðwÍq xqx òŒk ni siMku rfMke™u yMh fu ðõŒ ðwÍq rfÞk Úkk Œku Mkqhs økwYçk nkuŒu ne ðwÍq òŒk hnkykih yøkh rfMke ™u yk^Œkçk r™f÷™u fu çkk’Ë ðwÍq rfÞk Œku sçk ŒfÍkunTh fk ðõŒ ¾íBk ™ nku ðwÍq ™ òyuøkk fu yÇke Œf rfMke VÍo™BkkÍ fk ðõŒ ™nª økÞk. VÍo ™BkkÍ fk ðõŒ òŒu ne Bkk’Íqh fk ðwÍqòŒk hnŒk ni ykih Þun nwõBk WMk MkqhŒ BkU nkuøkk sçk Bkk’Íqh fk WÍTh


34 ðwÍq fk Œhefk


36

Lk{kÍ fu ynfk{

Ëkihk™u ðwÍq Þk çkk’Ëu ðwÍq Íkrnh nku, yøkh yiMkk ™ nku ykih ËqMkhkfkuE nËMk (Þk’™e ðwÍq Œkuz™u ðk÷k Bkwyk-Bk÷k) Çke ÷krnf ™ nku Œku VÍo™BkkÍ fk ðõŒ ò™u Mku ðwÍq ™nª xqxuøkk.

(çknkhu ~kheyŒ, rs. 1, Mk. 386, )

3 sçk WÍTh MkkrçkŒ nku økÞk Œku sçk Œf ™BkkÍ fu yuf …qhu ðõŒ BkUyuf çkkh Çke ðkun åkeÍ …kE òyu Bkk’Íqh ne hnuøkk. Bk-Mk÷™ rfMkefku Mkkhk ðõŒ fŒhk ykŒk hnk ykih RŒ™e Bkkun÷Œ ne ™ rBk÷e fuðwÍq fh fu VÍo yËk fh ÷u Œku Bkk’Íqh nku økÞk. yçk ËqMkhu yðfkŒ BkURŒ™k Bkkify rBk÷ òŒk ni fu ðwÍq fh fu ™BkkÍ …Z ÷u Bkøkh yufykÄË^yk fŒhk yk òŒk ni Œku yçk Çke Bkk’Íqh ni. nkt yøkh …qhk yufðõŒ yiMkk økwÍh økÞk fu yuf çkkh Çke fŒhk ™ ykÞk Œku Bkk’Íqh ™hnk rVh sçk fÇke …n÷e nk÷Œ ykE (Þk’™e Mkkhk ðõŒ BkwMkÕMk÷ BkhÍnwðk) Œku rVh Bkk’Íqh nku økÞk. (çknkhu ~kheyŒ, rs. 1, Mk. 385)

4 Bkk’Íqh fk ðwÍq WMk åkeÍ Mku ™nª òŒk rsMk fu Mkçkçk Bkk’Íqh ni nktyøkh ËqMkhe fkuE åkeÍ ðwÍq Œkuz™u ðk÷e …kE økE Œku ðwÍq òŒk hnkBk-Mk÷™ rsMk fku hen ¾krhs nku™u fk BkhÍ ni fŒhk r™f÷™u Mku WMkfk ðwÍq xqx òyuøkk. ykih rsMk fku fŒhu fk BkhÍ ni WMk fk hen ¾krhsnku™u Mku ðwÍq òŒk hnuøkk. (yiÍ™, Mk. 586)

5 Bkk’Íqh ™u rfMke nËMk (Þk’™e ðwÍq Œkuz™u ðk÷u yBk÷) fu çkk’Ë ðwÍqrfÞk ykih ðwÍq fhŒu ðõŒ ðkun åkeÍ ™nª ni rsMk fu Mkçkçk Bkk’Íqh nirVh ðwÍq fu çkk’Ë ðkun WÍTh ðk÷e åkeÍ …kE økE Œku ðwÍq xqx økÞk (Þun


35 ðwÍq fk Œhefk


37

Lk{kÍ fu ynfk{

nwõBk RMk MkqhŒ BkU nkuøkk sçk Bkk’Íqh ™u y…™u WÍTh fu çkòyu rfMke ËqMkhuMkçkçk fe ðßn Mku ðwÍq rfÞk nku yøkh y…™u WÍTh fe ðßn Mku ðwÍq rfÞk Œkuçkk’Ëu ðwÍq WÍTh …kyu ò™u fe MkqhŒ BkU ðwÍq ™ xqxuøkk) Bk-Mk÷™ rsMk fkufŒhk ykŒk Úkk WMk fe hen ¾krhs nwE ykih WMk ™u ðwÍq rfÞk ykihðwÍq fhŒu ðõŒ fŒhk çkLË Úkk ykih ðwÍq fh™u fu çkk’Ë fŒhk ykÞk ŒkuðwÍq xqx økÞk. nkt yøkh ðwÍq fu ËhrBkÞk™ fŒhk òhe Úkk Œku ™ økÞk.


6 Bkk’Íqh fku yiMkk WÍTh nku fu rsMk fu Mkçkçk f…zu ™k…kf nku òŒu nIŒku yøkh yuf rËhnBk Mku rÍÞkËk ™k…kf nku økyu ykih ò™Œk ni fuRŒ™k Bkkify ni fu RMku Äku fh …kf f…zkU Mku ™BkkÍ …Z ÷qtøkk Œku …kffh fu ™BkkÍ …Z™k VÍo ni ykih yøkh ò™Œk ni fu ™BkkÍ …ZŒu …ZŒurVh WŒ™k ne ™k…kf nku òyuøkk Œku yçk Äku™k ÍYhe ™nª. RMke Mku…Zu yøkåkuo BkwMkÕ÷k Çke yk÷qËk nku òyu Œçk Çke WMk fe ™BkkÍ nkuòyuøke. (çknkhu ~kheyŒ, rs. 1, Mk. 387)

(Bkk’Íqh fu ðwÍq fu Œ^Mke÷e BkMkkR÷ VŒkðk h-ÍrðGÞk Bkw¾hoò rsÕË 4 MkVnk367 Œk 375, çknkhu ~kheyŒ rsÕË 1 MkVnk 385 Œk 387 Mku Bkk’÷qBk fh ÷ersÞu)

MkkŒ Bkw-ŒVŠhfkŒ1 …u~kkçk, …k¾k™k, Bk™e, fezk Þk …Úkhe BkËo Þk ykihŒ fu ykøkuÞk …eAu Mku r™f÷U Œku ðwÍq òŒk hnuøkk. 2 BkËo ÞkykihŒ fu …eAu Mku Bkk’Bkq÷e Mke nðk Çke ¾krhs nwE ðwÍq xqx økÞk. BkËoÞk ykihŒ fu ykøku Mku nðk ¾krhs nwE ðwÍq ™nª xqxuøkk. ( , çknkhu


36 ðwÍq fk Œhefk


38

Lk{kÍ fu ynfk{

~kheyŒ, rs. 1, Mk. 304) 3 çkunku~k nku ò™u Mku ðwÍq xqx òŒk ni. 4 çkk’Í ÷kuøk fnŒu nI fu r¾LÍeh fk ™kBk ÷u™u Mku ðwÍq

xqx òŒk ni Þun øk÷Œ ni 5 Ëkihk™u ðwÍq yøkh hen ¾krhs nku ÞkrfMke Mkçkçk Mku ðwÍq xqx òyu Œku ™yu rMkhu Mku ðwÍq fh ÷ersÞu …n÷uÄw÷u nwyu yk’Ík çku Äw÷u nku økyu. (BkkÏkqÍ yÍ VŒkðk h-ÍrðGÞk Bkw¾hoò,

rs. 1, Mk. 255) 6 fwhyk™u …kf Þk WMk fe rfMke ykÞŒ fku Þk rfMkeÇke Íçkk™ BkU fwhyk™u …kf fk ŒhsBkk nku WMk fku çku ðwÍq Aq™k nhkBkni (çknkhu ~kheyŒ, rs. 1, Mk. 326, 327 ðøkihk) 7 ykÞŒ fku çku Aqyu Ëu¾fh Þk Íçkk™e çku ðwÍq …Z™u BkU nhs ™nª.

ykÞŒ r÷¾u nwyu fkøkÍ fu r…A÷urnMMku fu Aq™u fk ynBk BkMy÷k

rfŒkçk Þk yÏçkkh BkU rsMk søkn ykÞŒ r÷¾e ni ¾kMk WMksøkn fku rçk÷k ðwÍq nkÚk ÷økk™k òRÍ ™nª WMke ŒhV nkÚk ÷økkÞkrsMk ŒhV ykÞŒ r÷¾e ni Ïðkn WMk fe …w~Œ …h (Þk’™e r÷¾e nwEykÞŒ fu yi™ …eAu) Ëku™kU ™k òRÍ nI (ykÞŒ Þk WMk fu yi™ r…A÷u rnMMkufu R÷kðk), çkkfe ðhf fu Aq™u BkU nhs ™nª, …Z™k çku ðwÍq òRÍ ni.™nk™u fe nksŒ nku Œku (…Z™k Çke) nhkBk ni.


çku ðwÍq fwhyk™u BkSË fku fnª Mku Çke ™nª Aq MkfŒkçku ðwÍq ykÞŒ fku Aq™k Œku ¾wË ne nhkBk ni yøkåkuo ykÞŒ

rfMke ykih rfŒkçk BkU r÷¾e nku Bkøkh fwhyk™u BkSË fu MkkËk nkr~kÞk


37 ðwÍq fk Œhefk


39

Lk{kÍ fu ynfk{

çkÕfu …wêkU çkÕfu åkku÷e (Þk’™e òu f…zk Þk åkBkzk øk¥ku fu MkkÚk råk…fk ÞkrMk÷k nku WMk) fk Çke Aq™k nhkBk ni nkt “swÍËk™” BkU nku Œku swÍËk™fku nkÚk ÷økk MkfŒk ni. çku ðwÍq y…™u Mke™u Mku Çke BkwMnV ~kheV fku BkMk™nª fh (Þk’™e Aq ™nª) MkfŒk. çku ðwÍq fe økhË™ …h ÷Bçke åkkËh fkyuf fku™k …zk nwðk ni ykih ðkun WMk fu ËqMkhu fku™u fku nkÚk …h h¾ fhBkwMnV ~kheV Aq™k åkknu yøkh åkkËh RŒ™e ÷Bçke ni fu WMk ~kÏMk fuWX™u çkiX™u Mku ËqMkhu økku~ku (Þk’™e fku™u) Œf n-h-fŒ ™ ÃknkU[uøke ŒkuòRÍ ni ðh™k ™nª. (VŒkðk h-ÍrðGÞk Bkw¾hoò, rs. 4, Mk. 724, 725)

ðwÍq BkU …k™e fk RMkhkVyks f÷ yõMkh ÷kuøk ðwÍq BkU ŒuÍ ™÷ ¾ku÷ fh çku Œnk~kk

…k™e çknkŒu nI, n¥kk fu çkk’Í Œku ðwÍq¾k™u …h ykŒu ne ™÷ ¾ku÷ ËuŒunI, RMk fu çkk’Ë ykMŒe™ åkZkŒu nI, WŒ™e Ëuh Œf …k™eÍkyuy nkuŒk hnŒk ni, RMke Œhn BkMn fu Ëkihk™ yõMkrhGÞŒ ™÷¾w÷k Akuz ËuŒe ni ! nBk Mkçk fku yÕ÷kn Mku zh fh RMkhkV Mkuçkåk™k åkkrnÞu, rfÞkBkŒ fu hkuÍ Íhuo Íhuo ykih fŒhu fŒhu fk rnMkkçknkuøkk. RMkhkV fe BkÍBBkŒ BkU åkkh ynkËeMku Bkwçkk-hfk Mkwr™Þu ykih¾kiVu ¾wËk ðLËe Mku ÷hrÍÞu :

1 òhe ™nTh …h Çke RMkhkVyÕ÷kn fu ÃÞkhu hMkq÷, hMkq÷u Bkõçkq÷, MkÂGÞËn ykrBk™k

fu økw÷~k™ fu BknõŒu Vq÷ nÍhŒuMkÂGÞËw™k Mkk’Ë …h økwÍhu Œku ðkun ðwÍq fh hnu Úku. R~kkoË


38 ðwÍq fk Œhefk


40

Lk{kÍ fu ynfk{

VhBkkÞk : Þun RMkhkV fiMkk ? yÍo fe : õÞk ðwÍq BkU Çke RMkhkV ni ?VhBkkÞk : “nkt yøkåkuo ŒwBk òhe ™nTh …h nku.”

yk’÷k nÍhŒ fk VŒðkBkuhu ykfk yk’÷k nÍhŒ, RBkkBku yn÷u MkwL™Œ

RMk nËeMku …kf fu ŒnTŒ VhBkkŒu nI : nËeMk ™u ™nhu òhe BkU ÇkeRMkhkV ‚krçkŒ VhBkkÞk ykih RMkhkV ~kh-y BkU BkÍBkqBk ne nku fhykÞk ni. ykÞyu fheBkk :

(Œh-s-Bkyu fLÍw÷ EBkk™ : çku~kf çkuò ¾håkT™u ðk÷u WMku …MkLË ™nª.)

Bkwí÷f ni Œku Þun RMkhkV Çke BkÍBkqBk ð BkB™qy ne nkuøkk çkÕfu ÏkwË

RMkhkV rV÷ ðwÍq BkU Çke Mkeøkyu ™nTÞ ðkrhË ykih ™nTÞ nfefŒ™ BkwVeËu

ŒnheBk. (Þk’™e ðwÍq BkU RMkhkV fe ™nTÞ (BkwBkk-™-yŒ) fk nwõBk ykÞk niykih nfefŒ BkU BkwBkk-™-yŒ fk nwõBk nhkBk nku™u fk VkyuËk ËuŒk ni)


Bkw^Œe ynBkË Þkh ¾k™ fe Œ^MkehBkwVÂMMkhu ~kneh nÍhŒu Bkw^Œe ynBkË Þkh ¾k™

yk’÷k nÍhŒ fu VŒðk BkU …u~k fËko Mkq-hŒw÷ yLykBk feykÞŒu fheBkk ™Bçkh 141 fu ŒnTŒ çku ò ¾åko (Þk’™e RMkhkV) feŒ^Mke÷ çkÞk™ fhŒu nwyu hfBk ŒhkÍ nI : “™k òRÍ søkn …h ¾åkofh™k Çke çku ò ¾åko ni ykih Mkkhk Bkk÷ ¾ihkŒ fh fu çkk÷ çkååkkU fku


39 ðwÍq fk Œhefk


41

Lk{kÍ fu ynfk{

Vfeh çk™k Ëu™k Çke çku ò ¾åko ni, ÍYhŒ Mku rÍÞkËk ¾åko Çke çku ò¾åko ni RMke r÷Þu yk’Íkyu ðwÍq fku (rçk÷k RòÍŒu ~kh-E) åkkh çkkhÄku™k RMkhkV Bkk™k økÞk ni.” (™qÁ÷ RhVk™, Mk. 232)

2 RMkhkV ™ fhnÍhŒu MkÂGÞËw™k yçËwÕ÷kn rçk™ WBkh VhBkkŒu

nI : yÕ÷kn fu Bknçkqçk, Ëk™kyu økwÞqçk, Bkw™ÍTÍnw™ yr™÷WÞqçk ™u yuf ~kÏMk fku ðwÍq fhŒu Ëu¾k, VhBkkÞk :RMkhkV ™ fh RMkhkV ™ fh.

3 RMkhkV ~kiŒk™e fkBk ninÍhŒu MkÂGÞËw™k y™Mk Mku rhðkÞŒ ni : ðwÍq BkU

çknwŒ Mkk …k™e çknk™u BkU fwA ¾ih (Çk÷kE) ™nª ykih ðkun fkBk~kiŒk™ fe ŒhV Mku ni.

4 sL™Œ fk MkVuË Bkn÷ Bkktøk™k fiMkk ?nÍhŒu MkÂGÞËw™k yçËwÕ÷kn Rç™u Bkwøk^V÷ ™u

y…™u çkuxu fku RMk Œhn Ëwyk BkktøkŒu Mkw™k, fu R÷kne ! BkI ŒwÍ MkusL™Œ fk ËknT™e (Þk’™e MkeÄe) ŒhV ðk÷k MkVuË Bkn÷ BkktøkŒk nqt. ŒkuVhBkkÞk fu yi Bkuhu çkååku ! yÕ÷kn Mku sL™Œ Bkktøkku ykih ËkuÍ¾Mku WMk fe …™kn Bkktøkku. BkI ™u hMkq÷wÕ÷kn fkuVhBkkŒu Mkw™k fu RMk WBBkŒ BkU ðkun fkiBk nkuøke òu ðwÍq ykih Ëwyk BkU nË MkuŒòðwÍ rfÞk fhuøke.


40 ðwÍq fk Œhefk


42

Lk{kÍ fu ynfk{

BkwVÂMMkhu ~kneh nfeBkw÷ WBBkŒ nÍhŒu Bkw^Œe ynBkË Þkh¾k™ RMk nËeMku …kf fu ŒnTŒ VhBkkŒu nI : Ëwyk BkU ŒòðwÍ(Þk’™e nË Mku çkZ™k) Œku Þun ni fu yiMke çkkŒ fk ŒyGÞw™ rfÞk òyursMk fe ÍYhŒ ™nª siMku W™ fu Mkkrnçk ÍkËu ™u rfÞk. rVhËkiMk (òu fuMkçk Mku yk’÷k sL™Œ ni WMk fk) Bkktøk™k çknwŒ çkunŒh ni fu RMk BkU ~kÏMkeŒyGÞw™ (Þk’™e y…™e ŒhV Bkwfhoh fh™k) ™nª ™kiE Œfhwoh (™kiyÞk’™e rfMBk Bkwfhoh fh™k) ni RMk fk nwõBk rËÞk økÞk ni.

(rBkhykŒw÷ Bk™kSn, rs. 1, Mk. 293)

çkwhk rfÞk, ÍwÕBk rfÞkyuf yk’hkçke ™u r¾ËBkŒu yõËMk nwÍqh MkÂGÞËu yk÷Bk

BkU nkrÍh nku fh ðwÍq fu çkkhu BkU …qAk : nwÍqhuyõËMk ™u WLnU ðwÍq fh fu rË¾kÞk rsMk BkU nhWÍTð Œe™ Œe™ çkkh ÄkuÞk rVh VhBkkÞk : ðwÍq RMk Œhn ni, Œku òu RMk MkuÍkRË fhu Þk fBk fhu WMk ™u çkwhk rfÞk ykih ÍwÕBk rfÞk.

RMkhkV rMkVo Ëku MkqhŒkU BkU ne økw™kn ni Bkuhu ykfk yk’÷k nÍhŒ RBkkBk ynBkË hÍk ¾k™

r÷¾Œu nI : Þun ðEË RMk MkqhŒ BkU ni fu sçk Þunyu’rŒfkË h¾Œu nwyu rÍÞkËk fhu fu rÍÞkËk fh™k ne MkwL™Œ ni. ykihyøkh ŒM÷eMk (Þk’™e Œe™ çkkh Äku™u) fku MkwL™Œ Bkk™k ykih ðwÍq …hðwÍq fu RhkËu Þk ~kf fu ðõŒ RíBke™k™u fÕçk fu r÷Þu Þk ŒçkheË (Þk’™e


41 ðwÍq fk Œhefk


43

Lk{kÍ fu ynfk{

XLzf fu nwMkq÷) Þk ŒLÍeV (Þk’™e MkVkE) fu r÷Þu rÍÞkËk rfÞk ÞkrfMke nksŒ fe ðßn Mku fBke fe Œku fkuE nhs ™nª. rMkVo Ëku MkqhŒkU BkU

RMkhkV ™k òRÍ ð økw™kn nkuŒk ni yuf Þun fu rfMke økw™kn BkU MkVo ð

RÂMík’Bkk÷ fhU, ËqMkhu çkufkh BknTÍ Bkk÷ Íkyuy fhU. ðwÍq ð økwM÷ BkUŒe™ çkkh Mku ÍkRË …k™e zk÷™k sçk fu øk-hÍu Mknen (Þk’™e òRÍBkõMkË) Mku nku nhrøkÍ RMkhkV ™nª, fu òRÍ økhÍ BkU ¾åko fh™k ™¾wË Bkk’rMkÞŒ (Þk’™e ™k VhBkk™e) ni ™ çkufkh RÍkyŒ (Þk’™e Íkyuyfh™k). (VŒkðk h-ÍrðGÞk rs. 1, swÍ : , Mk. 940 Œk 942)

y-Bk÷e Œkih …h ðwÍq Mker¾ÞuBkeXu BkeXu RM÷kBke ÇkkRÞku ! RMk nËeMku …kf Mku Bkk’÷qBk nwðk fu

rMk¾k™u fu r÷Þu ¾wË y-Bk÷e Œkih …h ðwÍq fh fu ËqMkhu fku rË¾k™kMkhfkhu BkËe™k Mku MkkrçkŒ ni. BkwçkÂÕ÷øke™ fkuåkkrnÞu fu RMk nËeMku …kf …h yBk÷ fhŒu nwyu rçkøkih RMkhkV fu rMkVonMçku ÍYhŒ …k™e çknk fh Œe™ Œe™ çkkh yk’Ík Äku fh ðwÍq fh fuRM÷kBke ÇkkRÞkU fku rË¾kyU. rçk÷k ÍYhŒu ~kh-E fkuE WÍTð åkkh çkkh™ Äw÷u RMk fk ¾Þk÷ h¾k òyu, rVh òu çk ¾w~ke y…™e RM÷knfhðk™k åkknu ðkun Çke ðwÍq fh fu BkwçkÂÕ÷øk fku rË¾kyu ykih y…™eøk-÷rŒÞkt Ëqh fhðkyu. Ëk’ðŒu RM÷kBke fu MkwL™ŒkU fe ŒhrçkGÞŒ fu

Bk-Ë™e fkrV÷kU BkU ykr~kfk™u hMkq÷ fe MkkunçkŒ BkU Þun Bk-Ë™e fkBk ynTMk™Œhefu …h nku MkfŒk ni. ËwÁMŒ ðwÍq fh™k ÍYh ÍYh ÍYh Mke¾ ÷ersÞu.rMkVo yufykÄ çkkh ðwÍq fk Œhefk …Z ÷u™u Mku Mknen Bkk’™kU BkU ðwÍq fh™k


42 ðwÍq fk Œhefk


44

Lk{kÍ fu ynfk{

yk òyu Þun çknwŒ BkwÂ~f÷ ni, çkkh çkkh Bk~f fh™e nkuøke. ðwÍq Mke¾™ufu r÷Þu Ëk’ðŒu RM÷kBke fu R~kkyŒe RËkhu Bkf-Œ-çkŒw÷ BkËe™k fe òhefËko V.C.D çk™kBk : “ðwÍq fk Œhefk” Ëu¾™k RÂLíknkE BkwVeË ni.

BkÂMsË ykih BkÿMku fu …k™e fk RMkhkVBkÂMsË ð BkÿMku ðøkihk fu ðwÍq¾k™u fk …k™e “ðõV” fu nwõBk

BkU nkuŒk ni. RMk …k™e ykih y…™u Îkh fu …k™e fu ynfkBk BkU Vfo nkuŒkni. òu ÷kuøk BkÂMsË fu ðwÍq¾k™u …h çku ËËeo fu MkkÚk …k™e çknkŒu nIçkÕfu ðwÍq BkU rçk÷k ÍYhŒ VfŒ øk^÷Œ Þk snk÷Œ fu Mkçkçk Œe™ MkuÍkRË BkŒoçkk yk’Ík ÄkuŒu nI ðkun RMk Bkwçkkhf VŒðu …h Ïkqçk økkihVhBkkyU, ¾kiVu ¾wËk Mku ÷hÍU ykih Œkiçkk fhU. åkw™kLåku Bkuhu

ykfk yk’÷k nÍhŒ, RBkkBku yn÷u MkwL™Œ, ðr÷GÞu ™u’BkŒ, yÍeBkw÷

çk-h-fŒ, yÍeBkw÷ BkŒoçkŒ, …hðk™yu ~kByu rhMkk÷Œ, BkwsrÆËu Ëe™ku

rBkÕ÷Œ, nkrBkÞu MkwL™Œ, BkkrnÞu rçkËTyŒ, ykr÷Bku ~kheyŒ, …ehu ŒhefŒ,

çkkRMku ¾ihku çk-h-fŒ, nÍhŒu yÕ÷kBkk Bkki÷k™k y÷nks y÷ nkrVÍ

y÷ fkhe ~kkn RBkkBk ynBkË hÍk ¾k™ VhBkkŒu nI :yøkh ðõV …k™e Mku ðwÍq rfÞk Œku rÍÞkËk ¾åko fh™k rçk÷ Rr¥kVkf nhkBk

ni õÞqtfu RMk BkU rÍÞkËk ¾åko fh™u fe RòÍŒ ™nª Ëe økE ykih BkËkrhMk

fk …k™e RMke rfMBk fk nkuŒk ni òu fu rMkVo W™ ne ÷kuøkkU fu r÷Þu ðõV nkuŒk

ni òu ~kh-E ðwÍq fhŒu nI. (VŒkðk h-ÍrðGÞk Bkw¾hoò, rs. 1, Mk. 658)

BkeXu BkeXu RM÷kBke ÇkkRÞku ! òu y…™u yk… fku RMkhkV Mku™nª çkåkk …kŒk WMku åkkrnÞu fu BkB÷qfk (Þk’™e y…™e rBkÂÕfGÞŒ fu)


43 ðwÍq fk Œhefk


45

Lk{kÍ fu ynfk{

Bk-Mk÷™ y…™u Îkh fu …k™e Mku ðwÍq fhu. RMk fk Þun BkŒ÷çk™nª fu ÍkŒe …k™e fu RMkhkV fe ¾w÷e Aqx ni çkÕfu Îkh BkU Ïkqçk Bk~f fhfu ~kh-E ðwÍq Mke¾ ÷u íkkfu BkÂMsË fu …k™e fk RMkhkV fh fu nhkBk fkBkwh-Œrfçk ™ nku.

“yn{Ë hÍk” fu MkkŒ nwYV fe r™MçkŒ Mku yk’÷knÍhŒ fe ŒhV Mku RMkhkV Mku çkåk™u fe 7 ŒËkçkeh

1 çkk’Í ÷kuøk åkwÕ÷q ÷u™u BkU …k™e yiMkk zk÷Œu nI fu Wçk÷ òŒk nink÷kt fu òu røkhk çkufkh økÞk RMk Mku yunrŒÞkŒ åkkrnÞu.2 nh åkwÕ÷q Çkhk nku™k ÍYhe ™nª çkÕfu rsMk fkBk fu r÷Þu ÷U WMk fkyLËkÍk h¾U Bk-Mk÷™ ™kf BkU ™Bko çkktMku (Þk’™e ™Bko nœe) Œf …k™eåkZk™u fku …qhk åkwÕ÷q õÞk ÍYh r™MV (Þk’™e ykÄk) Çke fkVe ni çkÕfuÇkhk åkwÕ÷q fwÕ÷e fu r÷Þu Çke Ëhfkh ™nª.3 ÷kuxu fe xkUxe Bkw-ŒðÂMMkŒ Bkku’ŒrË÷ (Þk’™e ËhrBkÞk™e) åkkrnÞu fu™ yiMke Œtøk fu …k™e çk-Ëuh (Þk’™e Ëuh BkU) Ëu ™ Vhk¾ (Þk’™e fw~kkËk)fu nksŒ Mku rÍÞkËk røkhkyu, RMk fk Vfo Þqt Bkk’÷qBk nku MkfŒk ni fufxkuhkU BkU …k™e ÷u fh ðwÍq fersÞu Œku çknwŒ ¾åko nkuøkk Þqtne Vhk¾(Þk’™e fw~kkËk) xkUxe Mku çknk™k rÍÞkËk ¾åko fk çkkRMk ni. yøkh÷kuxk yiMkk (Þk’™e fw~kkËk xkUxe ðk÷k) nku Œku yunrŒÞkŒ fhu …qhe Äkh ™røkhkyu çkÕfu çkkhef. (™÷ ¾ku÷™u BkU Çke RLnª çkkŒkU fk ¾Þk÷ hr¾Þu)4 yk’Ík Äku™u Mku …n÷u W™ …h Çkeøkk nkÚk Vih ÷u, fu …k™e sÕËËkizŒk ni ykih Úkkuzk (…k™e), çknwŒ (Mku …k™e) fk fkBk ËuŒk ni, ¾wMkqMk™


44 ðwÍq fk Œhefk


46

Lk{kÍ fu ynfk{

BkkirMkBku MkhBkk (Þk’™e MkŠËÞkU) BkU RMk fe rÍÞkËk nksŒ ni fu yk’Ík BkU¾w~fe nkuŒe ni ykih çknŒe Äkh çkeåk BkU søkn ¾k÷e Akuz ËuŒe ni siMkkfu Bkw~kk-nËk (Þk’™e Ëu¾e Çkk÷e çkkŒ) ni.5 f÷kRÞkU …h çkk÷ nkU Œku Œh~ðk (Þk’™e fxðk) ËU fu W™ fk nku™k…k™e rÍÞkËk åkknŒk ni ykih Bkqtz™u Mku çkk÷ MkÏŒ nku òŒu nI ykihŒhk~™k Bk~ke™ Mku çkunŒh, fu Ïkqçk MkkV fh ËuŒe ni ykih Mkçk MkuynTMk™ ð y^Í÷ ™qhk (yuf Œhn fk çkk÷ MkVk …kWzh) ni fu R™yk’Ík BkU Þune MkwL™Œ Mku MkkrçkŒ. åkw™kLåku

WBBkw÷ BkwyrBk™e™ MkÂGÞ-ËŒw™k WBBku Mk-÷Bkk VhBkkŒe nI : hMkq÷wÕ÷kn sçk ™qhk fk RÂMík’Bkk÷VhBkkŒu Œku Mkºku BkwfÆMk …h y…™u ËMŒu Bkwçkkhf Mku ÷økkŒu ykih çkkfeçk-Ë™u Bkw™Ôðh …h yÍðksu BkwŒnTnhkŒ ÷økk ËuŒª.

ykih yiMkk ™ fhU Œku Äku™u Mku …n÷u …k™e Mku Ïkqçk rÇkøkku ÷U fuMkçk çkk÷ rçkA òyU ðh™k ¾zu çkk÷ fe sz BkU …k™e økwÍh økÞk ykih™kuf Mku ™ çknk Œku ðwÍq ™ nkuøkk.6 ËMŒ ð …k (nkÚk ð …kWt) …h yøkh ÷kuxu Mku Äkh zk÷U Œku ™k¾w™kU Mkufkunr™ÞkU Þk (…kWt fu) økèkU fu Q…h (Þk’™e xÏ™kU) Œf y÷÷ Rr¥kMkk÷(Þk’™e BkwMkÕMk÷) WŒkhU fu yuf çkkh BkU nh søkn …h yuf ne çkkhrøkhu, …k™e sçk fu røkh hnk ni ykih nkÚk fe hðk™e (rn÷sw÷) BkU Ëuhnkuøke Œku yuf søkn …h Bkwfhoh (Þk’™e çkkh çkkh) røkhuøkk. (ykih RMkŒhn RMkhkV fe MkqhŒ …iËk nku MkfŒe ni)


45 ðwÍq fk Œhefk


47

Lk{kÍ fu ynfk{

7 çkk’Í ÷kuøk Þqt fhŒu nI fu ™k¾w™ Mku fkun™e Œf Þk (…kWt fu) økèu ŒfçknkŒu ÷kyu rVh Ëkuçkkhk Mkunçkkhk fu r÷Þu òu ™k¾w™ fe ŒhV ÷u økyuŒku nkÚk ™ hkufk çkÕfu Äkh òhe h¾e yiMkk ™ fhU, fu ŒM÷eMk fu RðÍ(Þk’™e Œe™ çkkh fu çkòyu) …ktåk çkkh nku òyuøkk çkÕfu nh çkkh fkun™eÞk (…kWt fu) økèu Œf ÷k fh Äkh hkuf ÷U ykih Áfk nwðk nkÚk ™k¾w™kUŒf ÷u ò fh ðnkt Mku rVh Rßhk (…k™e òhe) fhU, fu MkwL™Œ Þune ni fu™k¾w™ Mku fkunr™ÞkU Þk økèkU (xÏ™kU) Œf …k™e çknu ™ RMk fk yõMk.(Þk’™e W÷x. BkŒ÷çk Þun fu fkun™e Þk økèu Mku ™k¾w™kU fe ŒhV …k™e çknkŒunwyu ÷u ò™k MkwL™Œ ™nª)

fki÷u òBkuy Þun ni fu Mk÷efu Mku fkBk ÷U. RBkkBku ~kkVuE ™u õÞk Ïkqçk VhBkkÞk : “Mk÷efu Mku WXkyku Œku Úkkuzk Çke

fkVe nku òŒk ni ykih çkË Mk÷eføke …h Œku çknwŒ (Mkk) Çke rfVkÞŒ™nª fhŒk.” (yÍ RVkËkŒu VŒkðk h-ÍrðGÞk Bkw¾hoò, rs. 1, Mk. 765, 770)

“Þk hçk RMkhkV Mku çk[k” fu åkkiËn nwYV fer™MçkŒ Mku RMkhkV Mku çkåk™u fu r÷Þu 14 Bk-Ë™e Vq÷1 yks Œf rsŒ™k Çke ™k òRÍ RMkhkV rfÞk ni, WMk Mku Œkiçkk fhfu ykrÞLËk çkåk™u fe Çkh…qh fkur~k~k ~kwYy fersÞu.2 økkihku rV¢ fersÞu fu yiMke MkqhŒ Bkw-ŒyGÞ™ (Þk’™e Bkwfhoh) nkuòyu fu ðwÍq ykih økwM÷ Çke MkwL™Œ fu BkwŒkrçkf nku ykih …k™e Çke fBkMku fBk ¾åko nku. y…™u yk… fku zhkRÞu, fu rfÞkBkŒ BkU yuf yuf Íhuoykih fŒhu fŒhu fk rnMkkçk nku™k ni. yÕ÷kn Œçkk-h-f ð Œyk÷k …khn


46 ðwÍq fk Œhefk


48

Lk{kÍ fu ynfk{

30 Mkq-híkwÂÍTÍ÷Ík÷ ykÞŒ ™Bçkh 7 ykih 8 BkU R~kkoË VhBkkŒk ni :Œh-s-Bkyu fLÍw÷ EBkk™ : Œku òu yufÍhko Çkh Çk÷kE fhu WMku Ëu¾uøkk ykih òuyuf Íhko Çkh çkwhkE fhu WMku Ëu¾uøkk.

3 ðwÍq fhŒu ðõŒ ™÷ yunrŒÞkŒ Mku ¾kur÷Þu, Ëkihk™u ðwÍq BkwÂBf™kMkqhŒ BkU yuf nkÚk ™÷ fu ËMŒu …h hr¾Þu ykih ÍYhŒ …qhe nku™u …hçkkh çkkh ™÷ çkLË fhŒu hrnÞu.4 ™÷ fu Bkwfkçk÷u BkU ÷kuxu Mku ðwÍq fh™u BkU …k™e fBk ¾åko nkuŒk ni rsMkMku BkwÂBf™ nku ðkun ÷kuxu Mku ðwÍq fhu, yøkh ™÷ fu rçkøkih økwÍkhk ™nªŒku BkwÂBf™k MkqhŒ BkU Þun Çke rfÞk ò MkfŒk ni fu rs™ rs™ yk’Ík BkUykMkk™e nku ðkun ÷kuxu Mku Äku ÷u. ™÷ Mku ðwÍq fh™k òRÍ ni, çkMkrfMke Œhn Çke RMkhkV Mku çkåk™u fe MkqhŒ r™fk÷™e åkkrnÞu.5 rBkMðkf, fwÕ÷e, økh-økhk, ™kf fe MkVkE, ËkZe ykih nkÚk …kWtfe WtÂø÷ÞkU fk r¾÷k÷ ykih BkMn fhŒu ðõŒ yuf Çke fŒhk ™ x…õŒknku Þqt yåAe Œhn ™÷ çkLË fh™u fe ykËŒ çk™kRÞu.6 rçk÷ ÏkwMkqMk MkŠËÞkU BkU ðwÍq Þk økwM÷ fh™u ™eÍ çkhŒ™ ykih f…zuðøkihk Äku™u fu r÷Þu økBko …k™e fu nwMkq÷ fe ¾krŒh ™÷ ¾ku÷ fh …kR…BkU sBy ~kwËk XLzk …k™e Þqt ne çknk Ëu™u fu çkòyu rfMke çkhŒ™ BkU…n÷u r™fk÷ ÷u™u fe Œhfeçk çk™kRÞu.7 nkÚk Þk Bkwtn Äku™u fu r÷Þu Mkkçkw™ fk Íkøk çk™k™u BkU Çke …k™eyunrŒÞkŒ Mku ¾åko fersÞu. Bk-Mk÷™ nkÚk Äku™u fu r÷Þu åkwÕ÷q BkU …k™e


47 ðwÍq fk Œhefk


49

Lk{kÍ fu ynfk{

fu Úkkuzu fŒhu zk÷ fh Mkkçkw™ ÷u fh Íkøk çk™kÞk ò MkfŒk ni yøkh…n÷u Mku Mkkçkw™ nkÚk BkU ÷u fh …k™e zk÷Uøku Œku …k™e rÍÞkËk ¾åko nkuMkfŒk ni.8 RÂMík’Bkk÷ fu çkk’Ë yiMke Mkkçkw™ Ëk™e BkU Mkkçkw™ hr¾Þu rsMk BkU…k™e rçkÕfw÷ ™ nku, …k™e BkU h¾ Ëu™u Mku Mkkçkw™ Îkw÷ fh Íkyuynkuøkk. nkÚk Äku™u fu çkuMke™ fu f™khkU …h Çke Mkkçkw™ ™ h¾k òyu, fu…k™e fe ðßn Mku sÕËe Îkw÷ òŒk ni.9 …e åkwf™u fu çkk’Ë røk÷kMk BkU çkåkk nwðk …k™e VUf Ëu™u fu çkòyuËqMkhu fku r…÷k ËersÞu Þk rfMke ykih RÂMík’Bkk÷ BkU ÷ersÞu.10 V÷, f…zu, çkhŒ™ ykih V~ko çkÕfu åkkÞ fk f… Þk yuf åkBBkåkÇke ÄkuŒu ðõŒ ™eÍ ™÷ ¾ku÷ fh RMk fËh rÍÞkËk økih ÍYhe …k™eçknk™u fk yks f÷ hðks ni fu nwMMkkMk ykih rË÷ s÷u ykËBke Mku Ëu¾k™nª òŒk !!! yi fk~k !

~kkÞË fu WŒh òyu Œuhu rË÷ BkU Bkuhe çkkŒ

11 yõMkh BkÂMsËkU, ÎkhkU, Ë^ŒhkU, Ëwfk™kU ðøkihk BkU Ïðkn Bk ÏðknrË™ hkŒ çkr¥kÞkt s÷Œe A.C. ykih …t¾u åk÷Œu hnŒu nI, ÍYhŒ …qhenku ò™u fu çkk’Ë çkr¥kÞkt, …t¾u ykih A.C. ykih fB…Þqxh ðøkihk çkLËfh Ëu™u fe ykËŒ çk™kRÞu, nBk MkÇke fku rnMkkçku ykr¾hŒ Mku zh™kykih nh Bkwyk-Bk÷u BkU RMkhkV Mku çkåkŒu hn™k åkkrnÞu.12 RÂMíkLò ¾k™u BkU ÷kuxk RÂMík’Bkk÷ fersÞu fu VÔðkhu Mku ŒnkhŒfh™u BkU …k™e Çke rÍÞkËk ¾åko nkuŒk ni ykih …kWt Çke yõMkh yk÷qËk


48 ðwÍq fk Œhefk


50

Lk{kÍ fu ynfk{

nku òŒu nI. nh yuf fku åkkrnÞu fu nh çkkh …u~kkçk fh™u fu çkk’Ë yuf÷kuxk …k™e ÷u fh W.C. fu f™khkU …h Úkkuzk Mkk çknkyu rVh fËhu Q…hMku (Bkøkh AªxkU Mku çkåkŒu nwyu) çkzu Mkqhk¾ BkU zk÷ rËÞk fhu çkËçkq ykih shkMkeBk fe y^ÍkR~k BkU fBke nkuøke. “^÷~k xUf” MkuMkVkE BkU …k™e çknwŒ rÍÞkËk MkVo nkuŒk ni.13 ™÷ Mku fŒhu x…õŒu hnŒu nkU Œku Vkih™ RMk fk n÷ r™fkr÷Þuðh™k …k™e Íkyuy nkuŒk hnuøkk. çkMkk yðfkŒ BkMkkrsË ð BkËkrhMkfu ™÷ x…õŒu hnŒu nI Bkøkh fkuE …qA™u ðk÷k ™nª nkuŒk ! RÂLíkÍkrBkÞkfku y…™e rÍBBkkËkhe MkBkÍŒu nwyu y…™e ykr¾hŒ fe çkunŒhe fur÷Þu Vkih™ fkuE Œhfeçk fh™e åkkrnÞu.14 ¾k™k ¾k™u, åkkÞ Þk fkuE Bk~Yçk …e™u, V÷ fkx™u ðøkihkBkwyk-Bk÷kŒ BkU Ïkqçk yunrŒÞkŒ VhBkkRÞu íkkfu nh Ëk™k, nh røkÍkEÍhko ykih nh fŒhk RÂMík’Bkk÷ nku òyu.

40 Bk-Ë™e Vq÷kU fk h-Íðe økw÷ËMŒk(ŒBkkBk Bk-Ë™e Vq÷ VŒkðk h-ÍrðGÞk Bkw¾hoò rsÕË 4 fu ykr¾h BkU rËÞunwyu “VðkRËu s÷e÷k” MkVnk 613 Œk 746 Mku r÷Þu økyu nI)

ðwÍq BkU ykt¾U Íkuh Mku ™ çkLË fhu Bkøkh ðwÍq nku òyuøkk yøkh ÷çk (Þk’™e nkUx) Ïkqçk Íkuh Mku çkLË fh fu ðwÍq rfÞk ykihfwÕ÷e ™ fe ðwÍq ™ nkuøkk ðwÍq fk …k™e hkuÍu rfÞkBkŒ ™urfÞkU fu …Õ÷u

BkU h¾k òyuøkk. (Bkøkh ÞkË hnu ! ÍYhŒ Mku rÍÞkËk …k™e røkhk™k RMkhkVni) rBkMðkf BkkisqË nku Œku Wtøk÷e Mku ËktŒ Bkkts™k yËkyu MkwL™Œ ð


49 ðwÍq fk Œhefk


51

Lk{kÍ fu ynfk{

nwMkq÷u Mkðkçk fu r÷Þu fkVe ™nª, nkt rBkMðkf ™ nku Œku Wtøk÷e Þk¾h-¾hk (Þk’™e ¾wh-Ëhk) f…zk yËkyu MkwL™Œ fh Ëuøkk ykih ykihŒkUfu r÷Þu rBkMðkf BkkisqË nku sçk Çke rBkMMke fkVe ni ytøkqXe Ze÷enku Œku ðwÍq BkU WMku rVhk fh …k™e zk÷™k MkwL™Œ ni ykih Œtøk nku, fuçku swÂBçk~k rËÞu …k™e ™ ÃknkU[u Œku VÍo. Þune nwõBk çkk÷e (Þk’™e fk™fu Íuðh) ðøkihk fk ni yk’Ík fk Bk÷ Bk÷ fh Äku™k ðwÍ q ykihøkwM÷ Ëku™kU BkU MkwL™Œ ni yk’Íkyu ðwÍq Äku™u BkU nÆu ~kh-E Mku RŒ™e¾VeV Œnheh (Þk’™e nh ŒhV ‚u Bkk’Bkq÷e Mkk) çkZk™k rsMk Mku nÆu~kh-E Œf RMíkeykçk (Þk’™e BkwfBBk÷ nku™u) BkU ~kwçkk ™ hnu ðkrsçk ni ðwÍq BkU fwÕ÷e Þk ™kf BkU …k™e zk÷™u fk Œfo BkõYn ni ykih RMk feykËŒ zk÷u Œku økw™nøkkh nkuøkk. Þun BkMy÷k ðkun ÷kuøk Ïkqçk ÞkËh¾U òu fwÂÕ÷Þkt yiMke ™nª fhŒu fu nÕf Œf nh åkeÍ fku ÄkuyU ykihðkun fu …k™e rs™ fe ™kf fku (VfŒ) Aq òŒk ni MkqtÎk fh Q…h ™nªåkZkŒu Þun Mkçk ÷kuøk økw™nøkkh nI ykih økwM÷ BkU Œku yiMkk ™ nku Œku rMkhuMku ™ økwM÷ nkuøkk ™ ™BkkÍ ðwÍq BkU nh WÍTð fk …qhk Œe™ çkkh Äku™kMkwL™Œu Bkwy¬Ëk ni, Œfo fe ykËŒ Mku økw™nøkkh nkuøkk ðwÍq BkUsÕËe ™ åkkrnÞu çkÕfu Ëhtøk (Þk’™e RíBke™k™) ð yunrŒÞkŒ fu MkkÚkfhu. yðkBk BkU òu Bk~nqh ni fu “ðwÍq sðk™kU fk Mkk, ™BkkÍ çkqZkU feMke” Þun ðwÍq fu çkkhu BkU øk÷Œ ni Bkwtn Äku™u BkU ™ økk÷kU …h zk÷u ™™kf …h ™ Íkuh Mku …u~kk™e …h, Þun Mkçk y^yk÷ swnTnk÷ (Þk’™eòrn÷kU) fu nI çkÕfu çkk ykrnMŒøke çkk÷kyu …u~kk™e (Þk’™e …u~kk™e fu


50 ðwÍq fk Œhefk


52

Lk{kÍ fu ynfk{

Q…h) Mku zk÷u fu Xkuze Mku ™eåku Œf çknŒk ykyu ðwÍq BkU Bkwtn MkurøkhŒk nwðk …k™e Bk-Mk÷™ f÷kE …h r÷Þk ykih (f÷kE …h) çknkr÷Þk (Þk’™e Bkwtn Äku™u BkU Bkwtn Mku røkh™u ðk÷u …k™e Mku nkÚk fe f÷kE ™nª ÄkuMkfŒu fu) RMk Mku ðwÍq ™ nkuøkk ykih økwM÷ BkU (Bkwyk-Bk÷k swËk ni)Bk-Mk÷™ Mkh fk …k™e …kWt Œf snkt snkt økwÍhuøkk …kf fhŒk òyuøkkðnkt ™yu …k™e fe ÍYhŒ ™nª ykËBke ðwÍq fh™u çkiXk rVh rfMkeBkk™uy (Þk’™e Áfkðx) fu Mkçkçk ŒBkkBk (Þk’™e BkwfBBk÷) ™ fh MkfkŒku rsŒ™u y^yk÷ rfÞu W™ …h Mkðkçk …kyuøkk yøkåkuo ðwÍq ™ nwðk rsMk ™u ¾wË ne fMË (Þk’™e RhkËk) rfÞk fu ykÄk ðwÍq fhuøkk ðkunR™ y^yk÷ …h Mkðkçk ™ …kyuøkk, Þqtne òu ðwÍq fh™u çkiXk ykihrçk÷k WÍTh ™krfMk (Þk’™e yÄqhk) Akuz rËÞk ðkun Çke rsŒ™u y^yk÷çkò ÷kÞk W™ …h BkwMŒrnfu Mkðkçk ™ nku™k åkkrnÞu yøkh Mkh …hBkªn (Þk’™e çkkrh~k) fe çkqtËU RŒ™e røkhª fe åknkÁBk (Þk’™e åkkiÚkkE)Mkh Çkeøk økÞk BkMn nku økÞk yøkåkuo RMk ~kÏMk ™u nkÚk ÷økkÞk ™ fMË(Þk’™e ™ r™GÞŒ ð RhkËk) rfÞk ykuMk (Þk’™e ~kçk™Bk) BkU Mkh çkhnT™k(Þk’™e ™tøku Mkh) çkiXk ykih WMk Mku åknkÁBk Mkh fu fËh Çkeøk økÞk BkMnnku økÞk RŒ™u økBko Þk RŒ™u MkËo …k™e Mku ðwÍq BkõYn ni òu çkË™…h yåAe Œhn ™ zk÷k òyu, ŒõBke÷u MkwL™Œ ™ fh™u Ëu, ykih yøkhfkuE VÍo …qhk fh™u Mku Bkk™uy (Þk’™e Áfkðx) nwðk Œku ðwÍq ne ™ nkuøkk …k™e çkufkh MkVo (Þk’™e ¾åko) fh™k Þk VUf Ëu™k nhkBk ni. (y…™uÞk ËqMkhu fu …e™u fu çkk’Ë røk÷kMk Þk søk fk çkåkk nwðk …k™e Ïðkn Bk Ïðkn


51 ðwÍq fk Œhefk


53

Lk{kÍ fu ynfk{

VUf Ëu™u ðk÷u Œkiçkk fhU ykih ykrÞLËk RMk Mku çkåkU) ™kV Mku ÍËo …k™eçkn fh r™f÷u ðwÍq òŒk hnu Ïkq™ Þk …e… ykt¾ BkU çknk Bkøkhykt¾ Mku çkknh ™ økÞk Œku ðwÍq ™ òyuøkk WMku f…zu Mku …kUA fh …k™eBkU zk÷ ËU Œku (…k™e) ™k…kf ™ nkuøkk ÍÏBk …h …èe çktÄe ni WMk BkUÏkq™ ðøkihk ÷øk økÞk yøkh RMk fkrçk÷ Úkk fu çkÂLË~k ™ nkuŒe Œku çknòŒk Œku ðwÍq økÞk ðh™k ™nª, ™ …èe ™k…kf fŒhk WŒh ykÞkÞk Ïkq™ ðøkihk Ífh (Þk’™e WÍTðu Œ™kMkw÷) fu yLËh çknk sçk Œf WMkfu Mkqhk¾ Mku çkknh ™ ykyu ðwÍq ™ òyuøkk ykih …u~kkçk fk rMkVoMkqhk¾ fu Bkwtn …h åkBkõ™k (ðwÍq Œkuz™u fu r÷Þu) fkVe ni ™k çkkr÷øk ™fÇke çku ðwÍq nku ™ sw™wçk (Þk’™e çku økwM÷k). RLnU (Þk’™e ™k çkkr÷økk™fku) ðwÍq ð økwM÷ fk nwõBk ykËŒ zk÷™u ykih ykËkçk rMk¾k™u fu r÷Þuni ðh™k rfMke nËMk (Þk’™e ðwÍq Œkuz™u ðk÷u yBk÷) Mku R™ fk ðwÍq ™nªòŒk ™ rsBkky Mku R™ …h økwM÷ VÍo nku çkk ðwÍq ™u Bkkt çkk… fuf…zu Þk W™ fu ¾k™u fu r÷Þu V÷ Þk BkÂMsË fk V~ko Mkðkçk fu r÷Þu ÄkuÞk…k™e BkwMŒk’Bk÷ ™ nkuøkk yøkåkuo Þun y^yk÷ fwhçkŒ (Þk’™e rhÍkyuR÷kne) fu nI ™k çkkr÷øk fk …kf nkÚk Þk çkË™ fk fkuE swÍ yøkåkuoçku ðwÍq nku …k™e BkU zk÷™u Mku fkrçk÷u ðwÍq hnuøkk çkË™ MkwÚkhkh¾™k, Bki÷ Ëqh fh™k, ~kh-y BkU BkŒ÷qçk ni fu RM÷kBk fe rçk™k(Þk’™e çkwLÞkË) MkwÚkhkE (Þk’™e …kfeÍøke ð MkVkE) …h ni. RMk r™GÞŒ Mkuçkk ðwÍq ™u çkË™ ÄkuÞk Œku fwhçkŒ (Þk’™e fkhu Mkðkçk) çku~kf ni Bkøkh …k™eBkwMŒk’Bk÷ ™ nwðk BkwMŒk’Bk÷ …k™e …kf ni RMk Mku f…zk Äku MkfŒu nI


52 ðwÍq fk Œhefk


54

Lk{kÍ fu ynfk{

Bkøkh RMk Mku ðwÍq ™nª nku MkfŒk ykih RMk fk …e™k Þk RMk Mku ykxkøkqtÄ™k BkõYnu (ŒLÍene) ni …hkÞk …k™e çku RòÍŒ ÷u økÞk yøkåkuoÍçkh ËMŒe Þk åkwhk fh WMk Mku ðwÍq nku òyu Bkøkh nhkBk ni. y÷çk¥kkrfMke fu BkB÷qf (Þk’™e rBkÂÕfGÞŒ fu) fqtyU Mku WMk fe BkwBkk-™-yŒ …h Çke…k™e Çkh r÷Þk WMk fk RÂMík’Bkk÷ òRÍ ni rsMk …k™e BkU BkkyuBkwMŒk’Bk÷ fe Äkh ÃknkU[e Þk ðkÍun fŒhu røkhu WMk Mku ðwÍq ™ fh™kçkunŒh òzu BkU ðwÍq fh™u Mku MkËeo çknwŒ Bkk’÷qBk nkuøke RMk feŒõ÷eV nkuøke Bkøkh rfMke BkhÍ fk yLËu~kk ™nª Œku ŒÞBBkwBk feRòÍŒ ™nª ~kiŒk™ fu Úkqf ykih Vqtf Mku ™BkkÍ BkU fŒhu ykih hen fk~kwçkk nku òŒk ni, nwõBk ni fu sçk Œf yiMkk Þfe™ ™ nku rsMk …h fMkBk¾k Mkfu RMk (ðMðMku) …h r÷nkÍ ™ fhu, ~kiŒk™ fnu fu Œuhk ðwÍq òŒkhnk Œku rË÷ BkU sðkçk Ëu ÷u fu ¾çkeMk Œq Íqxk ni ykih y…™e ™BkkÍ BkUBk~økq÷ hnu BkÂMsË fku nh rÎk™ fe åkeÍ Mku çkåkk™k ðkrsçk niyøkåkuo …kf nku siMku ÷wykçku Ën™ (Bkwtn fe hk÷, Úkqf, çkÕøkBk) ykçkuçke™e (Bk-Mk÷™ hªX Þk ™kf Mku ™Í÷u fk çkn™u ðk÷k …k™e) ykçku ðwÍq ŒBçken : çkk’Í ÷kuøk, fu ðwÍq fu çkk’Ë y…™u Bkwtn ykih nkÚkkU Mku …k™e…kUA fh BkÂMsË BkU nkÚk ÍkzŒu nI (Þun) BknTÍ nhkBk ykih ™k òRÍni. …k™e BkU …u~kkçk fh™k Bkwí÷f™ BkõYn ni yøkåkuo ËrhÞk BkU nku snkt fkuE ™òMkŒ …ze nku rŒ÷kðŒ BkõYn ni …k™e Íkyuyfh™k nhkBk ni Bkk÷ Íkyuy fh™k nhkBk ni ÍBkÍBk ~kheV MkuøkwM÷ ð ðwÍq rçk÷k fhknŒ òRÍ ni (ykih …u~kkçk ðøkihk fh fu) Zu÷u


53 ðwÍq fk Œhefk


55

Lk{kÍ fu ynfk{

(Mku ¾w~f fh ÷u™u) fu çkk’Ë (ykçku ÍBkÍBk Mku) RÂMíkLò BkõYn ykih™òMkŒ Äku™k (Bk-Mk÷™ …u~kkçk fu çkk’Ë rx~kq …u…h ðøkihk Mku Mkw¾kyu rçkøkih)økw™kn (ðkun) RMkhkV, fu (òu) ™k òRÍ ð økw™kn ni (ðkun) rMkVo(R™) Ëku MkqhŒkU BkU nkuŒk ni, yuf Þun fu rfMke økw™kn BkU MkVo (Þk’™e¾åko) ð RÂMík’Bkk÷ fhU, ËqMkhu çkufkh BknTÍ Bkk÷ Íkyuy fhU økwM÷uBkÂGÞŒ rMk¾k™u fu r÷Þu BkwËuo fku ™n÷kÞk ykih WMku økwM÷ Ëu™u fe r™GÞŒ™ fe ðkun Çke …kf nku økÞk ykih rÍLËkU …h Mku Çke VÍo WŒh økÞk fuVu’÷ rçk÷ fMË fkVe ni, nkt çku r™GÞŒ Mkðkçk ™ rBk÷uøkk.

Þk hççku BkwMŒVk ! nBkU RMkhkV Mku çkåkŒu nwyu ~kh-EðwÍq fu MkkÚk nh ðõŒ çkk ðwÍq hn™k ™Mkeçk VhBkk.


54 ðwÍq fk Œhefk

VhBkk™u BkwMŒVk : yøkhŒwBk nBku~kk çkk ðwÍq hn™u fe RÂMíkŒkyŒ h¾ku Œkuyi‚k ne fhku õÞqtfu Bk-÷fw÷ BkkiŒ rs‚ çkLËu fe Ynnk÷Œu ðwÍq BkU fçÍ fhŒk ni W‚ fu r÷Þu ~knkËŒr÷¾ Ëe òŒe ni.

økBku BkËe™k, çkfey,BkÂøVhŒ ykih çkurnMkkçk sL™Œw÷rVhËkiMk BkU ykfkfu …zkuMk fk Œkr÷çk5 Íw÷ rnßsrŒ÷ nhkBk 1435 rMk.rn.

01-10-2014


56

Lk{kÍ fu ynfk{

rð÷kËŒ BkU ykMkk™e fk ™wM¾k (BkhÞBk çkeçke fk Vq÷)BkhÞBk çkeçke fk Vq÷1 ËËuo Íun (çkååku fe rð÷kËŒ fk ËËo) ~kwYy

nku™u …h rfMke ¾w÷u çkhŒ™ Þk rzççku BkU …k™e BkU zk÷ rËÞk òyu ŒkusiMku siMku Œh nkuŒk òyuøkk Þun r¾÷Œk òyuøkk ykih yÕ÷knw hççkw÷RÍTÍŒ fe R™kÞŒ Mku BkhÞBk çkeçke fu Vq÷ fe çk-h-fŒ Mku çkååku ferð÷kËŒ BkU ykMkk™e nkuŒe ni.rçkøkih ykì…hu~k™ rð÷kËŒ nku økE (BkhÞBk çkeçke fu Vq÷ fk VkyuËk)

Ëk’ðŒu RM÷kBke fu òrBkyŒw÷ BkËe™k fu yuf BkwËŠhMk Bk-Ë™eRM÷kBke ÇkkE fk çkÞk™ ni fu Bkuhu ËqMkhu çkååku fe rð÷kËŒ fk rË™ Úkk, BkuhuçkååkkU fe yBBke yM…Œk÷ fu BkÏMkqMk fBkhu (÷uçkh YBk) BkU ò åkwfe Úkª, fwAne Ëuh çkk’Ë BkwÍu Bk-Ë™e BkwL™u fe rð÷kËŒ fe ¾w~k ¾çkhe rBk÷e. yM…Œk÷fe RÂLíkÍkh økkn BkU yuf ~kÏMk Mku Bkw÷kfkŒ nwE Œku WMk ™u çkkŒkU çkkŒkU BkUBkhÞBk çkeçke fu Vq÷ fk rÍ¢ rfÞk Œku Bkuhu ËhÞk^Œ fh™u …h WMk ™u çkŒkÞkfu yøkh ËËuo Íun (çkååku fe rð÷kËŒ fk ËËo) ~kwYy nku™u …h RMk Mkq¾u Vq÷ fkurfMke ¾w÷u çkhŒ™ Þk rzççku BkU …k™e BkU zk÷ rËÞk òyu Œku siMku siMku ŒhnkuŒk òyuøkk Þun r¾÷Œk òyuøkk ykih RMk fk VkyuËk Þun nkuŒk ni fuçkååku fe rð÷kËŒ BkU ykMkk™e nkuŒe ni. rVh fBkkuçku~k Ëku Mkk÷ fu çkk’Ë sçkŒeMkhu çkååku fe rð÷kËŒ fk Bkhn÷k ykÞk Œku ÷uze zkìõxh ™u Bkuhu çkååkkU fe


55 ðwÍq fk Œhefk

1 : RMku “BkhÞBk çkqxe” ykih “BkhÞBk fk …Lò” Çke fnŒu nI, …Lsu fe ~kõ÷ ¾w~fnk÷Œ BkU nkuŒe ni. …LMkkhe (ËuMke ËðkykU) fe Ëwfk™ Mku rBk÷™k BkwÂBf™ ni Bk¬uu BkËe™uBkU BkfkBke ykihŒU ykih çkååku ÍBke™ …h h¾ fh åkeÍU çkuåkŒu nI ykih W™ fu …kMk ÇkerBk÷ MkfŒk ni, RMk fe ¾krMkGÞŒ ykih çk-h-fŒ Mku ðkrfV ykr~kfk™u hMkq÷ ðnkt MkuŒçkhwof™ ðŒ™ ÷kŒu ykih ËqMkhkU fku ŒkunTVŒ™ …u~k fhŒu nI. rsMk fku ËU WMk fkuRÂMík’Bkk÷ fk Œhefk MkBkÍk™k ÍYhe ni. fBk …whk™k nku Œku rÍÞkËk çkunŒh ni.


57

Lk{kÍ fu ynfk{

yBBke fku Íun™e Œkih …h ykì…hu~k™ fu Íheyu rð÷kËŒ fu r÷Þu ŒGÞkhhn™u fk fnk, BkwÍu BkhÞBk çkeçke fu Vq÷ fk ¾Þk÷ ykÞk Œku BkI ™u …LMkkhe(ËuMke ËðkykU) fe Ëwfk™ Mku BkhÞBk çkqxe nkrMk÷ fh ÷e ykih sçk ðõŒurð÷kËŒ fheçk ykÞk Œku WMku …k™e BkU zk÷ rËÞk, yÕ÷kn Œyk÷k fu fhBkMku rçkøkih ykì…hu~k™ Bk-Ë™e BkwL™e fe rð÷kËŒ nku økE. yuf yMkuo çkk’ËåkkiÚku çkååku …h Çke zkìõxh ™u ykì…hu~k™ fLVBko fh rËÞk ÷urf™ BkI ™u ËeøkhyðhkËku ðÍkRV (òu Bkf-Œ-çkŒw÷ BkËe™k fe Bkíçkqyk rfŒkçk “Îkhu÷q R÷ks”BkU BkkisqË nI) fu MkkÚk MkkÚk BkhÞBk çkqxe fk Çke RÂMík’Bkk÷ rfÞk, Þqt yuf çkkhrVh rçkøkih ykì…hu~k™ Bk-Ë™e BkwL™e fe rð÷kËŒ nku økE. RMk fu fBkkuçku~kËku Mkk÷ çkk’Ë sçk …ktåkðU çkååku fe rð÷kËŒ Bkw-Œð¬y Úke Œku nBk ™uy…™u Îkh fu fheçke yM…Œk÷ BkU Ásqy rfÞk, ðnkt Çke zkìõxh ™u Bkuzef÷rh…kuxToMk ykih y…™u Œsrhçku fe hku~k™e BkU ykì…hu~k™ fk ne fnk, BkI ™ufkur~k~k fh fu hfBk fk Çke RÂLíkÍkBk h¾k ykih yðhkËku ðÍkRV fu MkkÚkMkkÚk ðõŒu rð÷kËŒ fheçk nku™u …h BkhÞBk çkqxe Çke ¾w÷u Bkwtn ðk÷u rzççku BkU…k™e BkU zk÷ Ëe, zkìõxh ™u rçkøkih ykì…hu~k™ rð÷kËŒ fu r÷Þu fkVe fkur~k~kfu çkk’Ë ykì…hu~k™ fu r÷Þu hfBk sBy fhðk™u fk çkku÷k fu yçk ykì…hu~k™fu R÷kðk åkkhk ™nª ykih ykì…hu~k™ fk RÂLíkÍkBk ~kwYy fh rËÞk, hfBkçkUf BkU Úke BkI yM…Œk÷ fu fheçke yuxeyuBk Bk~ke™ Mku hfBk r™fk÷ ÷kÞkykih fkWLxh …h sBy fhðk Ëe, ÷urf™ ykì…hu~k™ Mku …n÷u ne yÕ÷kn

fe yŒk Mku ŒLËwÁMŒ ð Œwðk™k Bk-Ë™e BkwL™k …iËk nku™u fe ¾w~k¾çkhe rBk÷ økE. BkhÞBk çkqxe fu RÂMík’Bkk÷ fk BkI ™u åkkh Þk …ktåk RM÷kBkeÇkkRÞkU fku Bk~ðhk rËÞk W™ BkU Mku fE yuf fku zkìõxh ™u ykì…hu~k™ fk çkku÷h¾k Úkk, W™ fu Þnkt Çke rçkøkih ykì…hu~k™ rð÷kËŒU nku øk#.


56 ðwÍq fk Œhefk


58

Lk{kÍ fu ynfk{


59

Lk{kÍ fu ynfk{

RMk rhMkk÷u {U {w÷k-nÍk Vh{kRÞu....

ðhf W÷rxÞu....

ðwÍq ykih MkkRLMk

ðwÍq ykih nkE çkÕz «uþh

fwÔðíku nkrVÍk fu r÷Þu

yLÄkÃkLk Mku íkn^VwÍ

xqÚk çkúþ fu LkwõMkkLkkík

{wtn fu Ak÷u

çkkríkLke ðwÍq


60

Lk{kÍ fu ynfk{

ðwÍq ykih MkkRLMkrMkVo 23 MkVnkŒ …h Bkç™e Þun çkÞk™ BkwfBBk÷ …Z ÷ersÞu

yk… ðwÍq fu çkkhu BkU nihŒ ytøkuÍ Bkk’÷qBkkŒ MkuBkk÷kBkk÷ nkUøku.

ËwYËu …kf fe VÍe÷ŒyÕ÷kn fu Bknçkqçk, Ëk™kyu økwÞqçk, Bkw™ÍTÍnw™ yr™÷ WÞqçk

fk VhBkk™u y-ÍBkŒ r™~kk™ ni : “yÕ÷kn fe ¾krŒh yk…Mk BkU BknççkŒ h¾™u ðk÷u sçk çkknBk (Þk’™e yk…Mk BkU) rBk÷Uykih BkwMkk-Vnk fhU (Þk’™e nkÚk rBk÷kyU) ykih ™çke …h ËwYËu …kf …ZU Œku W™ fu swËk nku™u Mku …n÷u …n÷u Ëku™kU2 fu yøk÷u r…A÷uøkw™kn çkÏ~k rËÞu òŒu nI.”

ðwÍq fe rnõBkŒU Mkw™™u fu Mkçkçk fçkq÷u RM÷kBkyuf Mkkrnçk fk çkÞk™ ni : BkI ™u çkuÂÕsÞBk BkU Þq™eðŠMkxe fu

yuf økih {wÂM÷Bk Student (Œkr÷çku RÕBk) fku RM÷kBk fe Ëk’ðŒ Ëe.

ðwÍq ykih MkkRLMk

1 : Þun çkÞk™ yBkehu yn÷u MkwL™Œ ™u Œç÷eøku fwhyk™ku MkwL™Œ feyk÷Bkøkeh økih rMkÞkMke Œnhef Ëk’ðŒu RM÷kBke fu Œ-÷çkk fu Ëku2 hkuÍk RsríkBkky(BkwnhoBkw÷ nhkBk 1421 rMk.rn./06-04-2000) ™ðkçk ~kkn …krfMŒk™ BkU VhBkkÞk. ÍYheŒhBkeBk fu MkkÚk Œnheh™ nkrÍhu r¾ËBkŒ ni. - Bksr÷Mku Bkf-Œ-çkŒw÷ BkËe™k

1

1


61

Lk{kÍ fu ynfk{

WMk ™u Mkwðk÷ rfÞk, ðwÍq BkU õÞk õÞk MkkRLMke rnõBkŒU nI ? BkI ÷ksðkçk nku økÞk. WMk fku yuf ykr÷Bk fu …kMk ÷u økÞk ÷urf™ W™ fku ÇkeRMk fe Bkk’÷qBkkŒ ™ Úkª. Þnkt Œf fu MkkRLMke Bkk’÷qBkkŒ h¾™u ðk÷u yuf~kÏ‚ ™u W‚ fku ðwÍq fe fkVe ÏkqrçkÞkt çkŒk# Bkøkh økhË™ fu BkMn fernõBkŒ çkŒk™u Mku ðkun Çke fkrMkh hnk. ðkun økih {wÂM÷Bk ™ki sðk™åk÷k økÞk. fwA yMkuo fu çkk’Ë ykÞk ykih fn™u ÷økk : nBkkhu …úkuVuMkh ™uËkihk™u ÷uõåkh çkŒkÞk : “yøkh økhË™ fe …w~Œ ykih yŒhkV …h hkuÍk™k

…k™e fu [LË fŒhu ÷økk rËÞu òyU Œku heZ fe nœe ykih nhkBk BkøÍ fe

¾hkçke Mku …iËk nku™u ðk÷u yBkhkÍ Mku Œn^VwÍ nkrMk÷ nku òŒk ni.” ÞunMkw™ fh ðwÍq BkU økhË™ fu BkMn fe rnõBkŒ Bkuhe MkBkÍ BkU yk økE r÷nkÍkBkI BkwMkÕBkk™ nku™k åkknŒk nqt ykih ðkun BkwMkÕBkk™ nku økÞk.

Bkøkrhçke sBko™e fk MkuBke™khBkøkrhçke BkBkkr÷f BkU BkkÞqMke (Þk’™e Depression) fk BkhÍ

Œh¬e …h ni, rËBkkøk Vu÷ nku hnu nI, …køk÷ ¾k™kU fe Œk’ËkË BkURÍkVk nkuŒk ò hnk ni. ™Â^MkÞkŒe yBkhkÍ fu Bkkrnhe™ fu ÞnktBkheÍkU fk ŒktŒk çktÄk hnŒk ni. Bkøkrhçke sBko™e fu rzÃ÷kuBkk nkuÕzh yuf…krfMŒk™e rVrÍÞku Úkuhkr…Mx fk fn™k ni : Bkøkrhçke sBko™e BkU yufMkuBke™kh nwðk rsMk fk BkkiÍqy Úkk : “BkkÞqMke (Depression) fk R÷ksyËrðÞkŒ fu R÷kðk ykih rf™ rf™ ŒhefkU Mku BkwÂBf™ ni ” yuf zkìõxh ™u

2


ðwÍq ykih MkkRLMk


62

Lk{kÍ fu ynfk{

y…™u Bkfk÷u BkU Þun nihŒ ytøkuÍ RÂLf~kkV rfÞk fu BkI ™u rz…úu~k™ fuåkLË BkheÍkU fu hkuÍk™k …ktåk5 çkkh Bkwtn Äw÷kyu fwA yMkuo çkk’Ë W™ feçkeBkkhe fBk nku økE. rVh yiMku ne BkheÍkU fu ËqMkhu økúq… fu hkuÍk™k…ktåk5 çkkh nkÚk, Bkwtn ykih …kWt Äw÷ðkyu Œku BkhÍ BkU çknwŒ RVkfk nkuøkÞk (Þk’™e fBke yk økE). Þune zkìõxh y…™u Bkfk÷u fu ykr¾h BkUyu’rŒhkV fhŒk ni : BkwMkÕBkk™kU BkU BkkÞqMke fk BkhÍ fBk …kÞk òŒk ni õÞqtfu

ðkun rË™ BkU fE BkŒoçkk nkÚk, Bkwtn ykih …kWt ÄkuŒu (Þk’™e ðwÍq fhŒu) nI.

ðwÍq ykih nkE ç÷z …úu~khyuf nkxo M…u~Þkr÷Mx fk çkzu ðwMkqf (Þk’™e yu’rŒBkkË) fu MkkÚk

fn™k ni : nkE ç÷z …úu~kh fu BkheÍ fku ðwÍq fhðkyku rVh WMk fk ç÷z…úu~kh åkuf fhku ÷krÍBk™ fBk nkuøkk. yuf BkwMkÕBkk™ Bkkrnhu ™Â^MkÞkŒfk fki÷ ni : “™Â^MkÞkŒe yBkhkÍ fk çkunŒhe™ R÷ks ðwÍq ni.” BkøkrhçkeBkkrnhe™ ™Â^MkÞkŒe BkheÍkU fku ðwÍq fe Œhn hkuÍk™k fE çkkh çkË™…h …k™e ÷økðkŒu nI.

ðwÍq ykih Vkr÷sðwÍq BkU òu ŒhŒeçk ðkh yk’Ík Äkuyu òŒu nI Þun Çke rnõBkŒ

Mku ¾k÷e ™nª. …n÷u nkÚk …k™e BkU zk÷™u Mku rsMBk fk yk’Mkkçker™ÍkBk Bkw¥k÷y nku òŒk ni ykih rVh ykrnMŒk ykrnMŒk åkunhu ykihrËBkkøk fe høkkU fe ŒhV RMk fu y-MkhkŒ ÃknkU[Œu nI. ðwÍq BkU …n÷unkÚk Äku™u rVh fwÕ÷e fh™u rVh ™kf BkU …k™e zk÷™u rVh åkunhk ykih

3


ðwÍq ykih MkkRLMk


63

Lk{kÍ fu ynfk{

Ëeøkh yk’Ík Äku™u fe ŒhŒeçk Vkr÷s fe hkufÚkkBk fu r÷Þu BkwVeË ni.yøkh åkunhk Äku™u ykih BkMn fh™u Mku ykøkkÍ rfÞk òyu Œku çkË™ fEçkeBkkrhÞkU BkU BkwçŒ÷k nku MkfŒk ni !

rBkMðkf fk fÿËk™{eXu {eXu RM÷k{e ¼kRÞku ! ðwÍq BkU Bkw-ŒyÆË MkwL™ŒU nI ykih

nh MkwL™Œ BkÏÍ™u rnõBkŒ ni. rBkMðkf ne fku ÷u ÷ersÞu ! çkååkkçkååkk ò™Œk ni fu ðwÍq BkU rBkMðkf fh™k MkwL™Œ ni ykih RMk MkwL™Œ feçk-h-fŒkU fk õÞk fn™k ! yuf çÞku…khe fk fn™k ni : MðeÍh ÷uLz BkUyuf ™ki {wÂM÷Bk Mku Bkuhe Bkw÷kfkŒ nwE, WMk fku BkI ™u ŒkunTŒV™ rBkMðkf…u~k fe, WMk ™u ¾w~k nku fh WMku r÷Þk ykih åkqBk fh ykt¾kU Mku ÷økkÞkykih yuf ËBk WMk fe ykt¾kU Mku yktMkq A÷f …zu, WMk ™u suçk Mku yufÁBkk÷ r™fk÷k WMk fe Œn ¾ku÷e Œku WMk BkU Mku Œõheçk™ Ëku2 RLåk fkAkuxk Mkk rBkMðkf fk xwfzk çkhykBkË nwðk. fn™u ÷økk : Bkuhe RM÷kBkyk-ðhe fu ðõŒ BkwMkÕBkk™kU ™u BkwÍu Þun ŒkunVk rËÞk Úkk. BkI çknwŒMktÇkk÷ MktÇkk÷ fh RMk fku RÂMík’Bkk÷ fh hnk Úkk Þun ¾íBk nku™u fkuÚkk r÷nkÍk BkwÍu Œ~ðe~k Úke fu yÕ÷kn ™u fhBk VhBkkÞk ykihyk… ™u BkwÍu rBkMðkf R™kÞŒ VhBkk Ëe. rVh WMk ™u çkŒkÞk fu yufyMkuo Mku BkI ËktŒkU ykih BkMkqZkU fe Œõ÷eV Mku Ëku åkkh Úkk. nBkkhu Þnkt fuzuÂLxMx Mku R™ fk R÷ks çk™ ™nª …z hnk Úkk. BkI ™u RMk rBkMðkf fkRÂMík’Bkk÷ ~kwYy rfÞk Úkkuzu ne rË™kU BkU BkwÍu RVkfk (VkyuËk) nkuøkÞk. BkI zkìõxh fu …kMk økÞk Œku ðkun nihk™ hn økÞk ykih …qA™u

4


ðwÍq ykih MkkRLMk


64

Lk{kÍ fu ynfk{

÷økk, Bkuhe Ëðk Mku RŒ™e sÕËe ŒwBnkhk BkhÍ Ëqh ™nª nku MkfŒk,Mkkuåkku fkuE ykih ðßn nkuøke. BkI ™u sçk ÍunT™ …h Íkuh rËÞk Œku¾Þk÷ ykÞk fu BkI BkwMkÕBkk™ nku åkwfk nqt ykih Þun Mkkhe çk-h-fŒrBkMðkf ne fe ni. sçk BkI ™u zkìõxh fku rBkMðkf rË¾kE Œku ðkun nihŒMku Ëu¾Œk ne hn økÞk.

fwÔðŒu nkrVÍk fu r÷Þu{eXu {eXu RM÷k{e ¼kRÞku ! rBkMðkf BkU çku ~kwBkkh Ëe™e ð

ËwLÞðe VðkRË nI. RMk BkU Bkw-ŒyÆË ferBkÞkðe yßÍk nI òu ËktŒkU fkunh Œhn fe çkeBkkhe Mku çkåkkŒu nI. nkr~kÞk ŒnŒkðe BkU ni : “rBkMðkf

Mku fwÔðŒu nkrVÍk çkZŒe, ËËuo Mkh Ëqh nkuŒk ykih Mkh fe høkkU fku Mkwfq™

rBk÷Œk ni, RMk Mku çkÕøkBk Ëqh, ™Íh ŒuÍ, Bku’Ëk ËwÁMŒ ykih ¾k™k nÍTBk

nkuŒk ni, yõ÷ çkZŒe, çkååkkU fe …iËkR~k BkU RÍkVk nkuŒk, çkwZk…k Ëuh BkU

ykŒk ykih …eX {Íçkqík nkuŒe ni.”

rBkMðkf fu çkkhu BkU Ëku ynkËeMku Bkwçkk-hfk1 sçk Mkhfkhu BkËe™k y…™u Bkwçkkhf Îkh BkU Ëkr¾÷nkuŒu Œku Mkçk Mku …n÷u rBkMðkf fhŒu 2 sçk Mkhfkhu™kBkËkh ™ªË Mku çkuËkh nkuŒu Œku rBkMðkf fhŒu.

5


ðwÍq ykih MkkRLMk


65

Lk{kÍ fu ynfk{

Bkwtn fu Ak÷u fk R÷ksyrŒççkk (Þk’™e zkìõxhkU) fk fn™k ni : “çkk’Í yðfkŒ økhBke

ykih Bku’Ëu fe ŒuÍkrçkGÞŒ Mku Bkwtn BkU Ak÷u …z òŒu nI ykih RMk BkhÍ Mku¾kMk rfMBk fu shkMkeBk Bkwtn BkU Vi÷ òŒu nI, RMk fu R÷ks fu r÷Þu BkwtnBkU ŒkÍk rBkMðkf Bk÷U ykih RMk fk ÷wykçk fwA Ëuh Œf Bkwtn fu yLËhrVhkŒu hnU. RMk Œhn fE BkheÍ Xef nku åkwfu nI.”

xqÚk çkú~k fu ™wõMkk™kŒBkkrnhe™ fe Œnfef fu BkwŒkrçkf “80 VeMkË yBkhkÍ Bku’Ëu

(…ux) ykih ËktŒkU fe ¾hkçke Mku …iËk nkuŒu nI.” WBkqBk™ ËktŒkU fe MkVkEfk ¾Þk÷ ™ h¾™u fe ðßn Mku BkMkqZkU BkU Œhn Œhn fu shkMkeBk…hðrh~k …kŒu rVh Bku’Ëu BkU òŒu ykih Œhn Œhn fu yBkhkÍ fk Mkçkçkçk™Œu nI. ÞkË hnu ! “xqÚk çkú~k” rBkMðkf fk ™u’Bk÷ çkË÷ ™nª. çkÕfuBkkrnhe™ ™u yu’rŒhkV rfÞk ni : 1 sçk çkú~k yuf çkkh RÂMík’Bkk÷fh r÷Þk òŒk ni Œku WMk BkU shkMkeBk fe Œn sBk òŒe ni …k™e MkuÄw÷™u …h Çke ðkun shkMkeBk ™nª òŒu çkÕfu ðnª ™~ðku ™Bkk …kŒuhnŒu nI 2 çkú~k fu çkkRMk ËktŒkU fe Q…he fwËhŒe åkBkfe÷e Œn WŒhòŒe ni 3 çkú~k fu RÂMík’Bkk÷ Mku BkMkqZu ykrnMŒk ykrnMŒk y…™esøkn AkuzŒu òŒu nI rsMk Mku ËktŒkU ykih BkMkqZkU fu ËhrBkÞk™ ¾÷k(GAP) …iËk nku òŒk ni ykih WMk BkU røkÍk fu ÍhkoŒ VtMkŒu, MkzŒu ykihshkMkeBk y…™k Îkh çk™kŒu nI RMk Mku Ëeøkh çkeBkkrhÞkU fu R÷kðkykt¾kU fu Œhn Œhn fu yBkhkÍ Çke s™Bk ÷uŒu nI, RMk Mku ™ÍhfBkÍkuh nku òŒe ni çkÕfu çkk’Í yðfkŒ ykËBke yLÄk nku òŒk ni.

6


ðwÍq ykih MkkRLMk


66

Lk{kÍ fu ynfk{

õÞk yk… fku rBkMðkf fh™k ykŒk ni ?nku MkfŒk ni yk… fu rË÷ BkU Þun ¾Þk÷ ykyu fu BkI Œku çkhMkkU

Mku rBkMðkf RÂMík’Bkk÷ fhŒk nqt Bkøkh Bkuhu Œku ËktŒ ykih …ux Ëku™kU ne¾hkçk nI ! Bkuhu Çkku÷u Çkk÷u RM÷kBke ÇkkE ! RMk BkU rBkMðkf fk ™nªyk… fk y…™k fwMkqh ni. BkI (Mkøku BkËe™k ) RMk ™Œesu …h ÃknkU[knqt fu yks ~kkÞË ÷k¾kU BkU Mku fkuE yufykÄ ne yiMkk nku òu MknenWMkq÷kU fu BkwŒkrçkf rBkMðkf RÂMík’Bkk÷ fhŒk nku, nBk ÷kuøk yõMkhsÕËe sÕËe ËktŒkU …h rBkMðkf Bk÷ fh ðwÍq fh fu åk÷ …zŒu nI Þk’™e ÞqtfrnÞu fu nBk rBkMðkf ™nª çkÕfu “hMBku rBkMðkf” yËk fhŒu nI !

“r{Mðkf fhLkk MkwLLkíku {wçkk-hfk ni” fu çkeMk nwYVfe r™MçkŒ Mku rBkMðkf fu 20 Bk-Ë™e Vq÷ Ëku VhkBke™u BkwMŒVk : Ëku2 hõyŒ rBkMðkf

fh fu …Z™k rçkøkih rBkMðkf fe 70 hõyŒkU Mku y^Í÷ ni rBkMðkf fk RÂMík’Bkk÷ y…™u r÷Þu

÷krÍBk fh ÷ku õÞqtfu Þun Bkwtn fe MkVkE ykih hçk Œyk÷k fe rhÍk fk Mkçkçk ni nÍhŒu MkÂGÞËw™k Rç™u

yççkkMk Mku rhðkÞŒ ni fu rBkMðkf BkU ËMk ÏkqrçkÞkt nI :Bkw tn MkkV fhŒe, BkMkqZu fku {Íçkqík çk™kŒe ni, çke™kE çkZkŒe, çkÕøkBkËqh fhŒe ni, Bkw tn fe çkËçkq ¾íBk fhŒe, MkwL™Œ fu BkwðkrVf ni, rVrh~Œu¾w~k nkuŒu nI, hçk hkÍe nkuŒk ni, ™ufe çkZkŒe ykih Bku’Ëk ËwÁMŒfhŒe ni MkÂGÞËw™k RBkkBk

7


ðwÍq ykih MkkRLMk


67

Lk{kÍ fu ynfk{

~kkVuE VhBkkŒu nI : åkkh4 åkeÍU yõ÷ çkZkŒe nI :VwÍq÷ çkkŒkU Mku …hnuÍ, rBkMðkf fk RÂMík’Bkk÷, Mkw-÷nk Þk’™e™uf ÷kuøkkU fe MkkunçkŒ ykih y…™u RÕBk …h yBk÷ fh™k

rnfkÞŒ : nÍhŒu MkÂGÞËw™k yçËw÷ðnTnkçk ~kk’hk™e ™õ÷ fhŒu nI : yuf çkkh nÍhŒuMkÂGÞËw™k yçkq çk¢ r~kç÷e çkøkËkËe fku ðwÍq fu ðõŒrBkMðkf fe ÍYhŒ nwE, Œ÷k~k fe Bkøkh ™ rBk÷e, r÷nkÍk yufËe™kh (Þk’™e yuf Mkku™u fe y~hVe) BkU rBkMðkf ¾heË fh RÂMík’Bkk÷VhBkkE. çkk’Í ÷kuøkkU ™u fnk : Þun Œku yk… ™u çknwŒ rÍÞkËk ¾åko fhzk÷k ! fnª RŒ™e Bkntøke Çke rBkMðkf ÷e òŒe ni ? VhBkkÞk : çku~kfÞun ËwLÞk ykih RMk fe ŒBkkBk åkeÍU yÕ÷kn fu LkÍËef BkåAh fu…h çkhkçkh Çke nirMkGÞŒ ™nª h¾Œª, yøkh çkhkuÍu rfÞkBkŒ yÕ÷kn

™u BkwÍ Mku Þun …qA r÷Þk Œku õÞk sðkçk Ëqtøkk fu : “Œq™u Bkuhu ÃÞkhunçkeçk fe MkwL™Œ (rBkMðkf) õÞqt Œfo fe ? BkI ™u ŒwÍu òu Bkk÷ku Ëki÷Œ rËÞkÚkk WMk fe nfefŒ Œku (Bkuhu LkÍËef) BkåAh fu …h çkhkçkh Çke ™nª Úke,Œku ykr¾h yiMke nfeh Ëki÷Œ RŒ™e yÍeBk MkwL™Œ (rBkMðkf) nkrMk÷fh™u …h õÞqt ¾åko ™nª fe ?” Ëk’ðŒu RM÷kBkefu R~kkyŒe RËkhu Bkf-Œ-çkŒw÷ BkËe™k fe Bkíçkqyk çknkhu ~kheyŒrsÕË yÔð÷ MkVnk 288 …h MkËÁ~~kheyn, çkËÁ¥khefn, nÍhŒuyÕ÷kBkk Bkki÷k™k Bkw Œe BkwnBBkË yBksË y÷e yk’ÍBke r÷¾Œu nI, Bk~kkR¾u rfhkBk VhBkkŒu nI : òu ~kÏMk rBkMðkf fk ykËe nkuBkhŒu ðõŒ WMku fr÷Bkk …Z™k ™Mkeçk nkuøkk ykih òu y^Þq™ ¾kŒk nku

8


ðwÍq ykih MkkRLMk


68

Lk{kÍ fu ynfk{

BkhŒu ðõŒ WMku fr÷Bkk ™Mkeçk ™ nkuøkk rBkMðkf …e÷q Þk ÍiŒq™ Þk™eBk ðøkihk fzðe ÷fze fe nku rBkMðkf fe BkkuxkE AwtÂø÷Þk Þk’™eAkuxe Wtøk÷e fu çkhkçkh nku rBkMðkf yuf çkkr÷~Œ Mku rÍÞkËk ÷Bçke ™nku ðh™k WMk …h ~kiŒk™ çkiXŒk ni RMk fu hu~ku ™Bko nkU, fu MkÏŒ hu~kuËktŒkU ykih BkMkqZkU fu ËhrBkÞk™ ¾÷k (Gap) fk çkkRMk çk™Œu nI rBkMðkf ŒkÍk nku Œku Ïkqçk (Þk’™e çkunŒh) ðh™k RMk fk yuf rMkhk fwAËuh …k™e fu røk÷kMk BkU rÇkøkku fh ™Bko fh ÷ersÞu Bkw™krMkçk ni fu RMkfu hu~ku hkuÍk™k fkxŒu hrnÞu fu hu~ku WMk ðõŒ Œf fkhykBkË hnŒu nI sçkŒf W™ BkU ŒÕ¾e çkkfe hnu ËktŒkU fe åkkizkE BkU rBkMðkf fersÞu sçkÇke rBkMðkf fh™e nku fBk yÍ fBk Œe™ çkkh fersÞu nh çkkh Äku÷ersÞu rBkMðkf MkeÄu nkÚk BkU RMk Œhn ÷ersÞu fu AwtÂø÷Þk Þk’™eAkuxe Wtøk÷e WMk fu ™eåku ykih çkeåk fe Œe™ WtÂø÷Þkt Q…h ykih ytøkqXkrMkhu …h nku …n÷u MkeÄe ŒhV fu Q…h fu ËktŒkU …h rVh W÷xe ŒhV fuQ…h fu ËktŒkU …h rVh MkeÄe ŒhV ™eåku rVh W÷xe ŒhV ™eåku rBkMðkffersÞu Bkwêe çkktÄ fh rBkMðkf fh™u Mku çkðkMkeh nku ò™u fk yLËu~kk ni rBkMðkf ðwÍq fe MkwL™Œu fÂç÷Þk ni y÷çk¥kk MkwL™Œu Bkwy¬Ëk WMkeðõŒ ni sçk fu Bkwtn BkU çkËçkq nku (BkkÏkqÍ yÍ VŒkðk h-ÍrðGÞk, rs. 1, Mk.623) rBkMðkf sçk ™k fkrçk÷u RÂMík’Bkk÷ nku òyu Œku VUf BkŒ ËersÞufu Þun yk÷yu yËkyu MkwL™Œ ni, rfMke søkn yunrŒÞkŒ Mku h¾ ËersÞuÞk Ë^™ fh ËersÞu Þk …ÚÚkh ðøkihk ðÍT™ çkktÄ fh MkBkwLËh BkU zwçkkuËersÞu. (Œ^Mke÷e Bkk’÷qBkkŒ fu r÷Þu Bkf-Œ-çkŒw÷ BkËe™k fe Bkíçkqyk çknkhu~kheyŒ rsÕË yÔð÷ MkVnk 294 Œk 295 fk BkwŒk-÷yk VhBkk ÷ersÞu)

9


ðwÍq ykih MkkRLMk


69

Lk{kÍ fu ynfk{

nkÚk Äku™u fe rnõBkŒUðwÍq BkU Mkçk Mku …n÷u nkÚk Äkuyu òŒu nI RMk fe rnõBkŒU

Bkw÷k-nÍk nkU : BkwÏŒr÷V åkeÍkU BkU nkÚk zk÷Œu hn™u Mku nkÚkkU BkU BkwÏŒr÷VferBkÞkðe yßÍk ykih shkMkeBk ÷øk òŒu nI yøkh Mkkhk rË™ ™ ÄkuyuòyU Œku sÕË ne nkÚk R™ rsÕËe yBkhkÍ BkU BkwçŒ÷k nku MkfŒu nI :1 nkÚkkU fu økhBke Ëk™u 2 rsÕËe MkkurÍ~k Þk’™e ¾k÷ fe Mkqs™3 yuøÍeBkk 4 VVqtËe1 fe çkeBkkrhÞkt 5 rsÕË fe htøkŒ ŒçËe÷ nkuò™k ðøkihk. sçk nBk nkÚk ÄkuŒu nI Œku WtÂø÷ÞkU fu …kuhkU Mku ~kwykyU(Rays) r™f÷ fh yuf yiMkk nÕfk çk™kŒe nI rsMk Mku nBkkhk yLËY™eçkfeo r™ÍkBk Bkw-ŒnŠhf nku òŒk ni ykih yuf nË Œf çkfeo hki nBkkhunkÚkkU BkU rMkBkx ykŒe ni rsMk Mku nBkkhu nkÚkkU BkU nwM™ …iËk nku òŒk ni.

fwÕ÷e fh™u fe rnõBkŒU…n÷u nkÚk Äku r÷Þu òŒu nI rsMk Mku ðkun shkMkeBk Mku …kf nku

òŒu nI ðh™k Þun fwÕ÷e fu Íheyu Bkwtn BkU ykih rVh …ux BkU ò fhBkw-ŒyÆË yBkhkÍ fk çkkRMk çk™ MkfŒu nI. nðk fu Íheyu ÷k Œk’ËkËBkkunr÷f shkMkeBk ™eÍ røkÍk fu yßÍk nBkkhu Bkwtn ykih ËktŒkU BkU÷wykçk fu MkkÚk råk…f òŒu nI. åkw™kLåku ðwÍq BkU rBkMðkf ykih fwÂÕ÷ÞkU fuÍheyu Bkwtn fe çkunŒhe™ MkVkE nku òŒe ni. yøkh Bkwtn fku MkkV ™rfÞk òyu Œku R™ yBkhkÍ fk ¾Œhk …iËk nku òŒk ni : 1 yuzTÍ(Aids), fu RMk fe RÂçíkËkE y÷kBkkŒ BkU Bkwtn fk …f™k Çke ~kkrBk÷ni. yuzTÍ fk Œk nk÷ zkìõxh R÷ks ËhÞk^Œ ™nª fh …kyu RMk BkhÍ

10


ðwÍq ykih MkkRLMk

1 : ðkun shkMkeBk òu rfMke åkeÍ …h fkE fe Œhn sBk òŒu nI.


70

Lk{kÍ fu ynfk{

BkU çkË™ fk BkwËk-V-yŒe r™ÍkBk ™kfkhk nku òŒk ni, RMk BkU yBkhkÍfk Bkwfkçk÷k fh™u fe fwÔðŒ ™nª hnŒe ykih BkheÍ Îkw÷ Îkw÷ fh BkhòŒk ni 2 Bkwtn fu f™khkU fk Vx™k 3 Bkwtn ykih nkUxkU fe ËkËfqçkk(Moniliasis) 4 Bkwtn BkU VVtqËe fe çkeBkkrhÞkt ykih Ak÷u ðøkihk.™eÍ hkuÍk ™ nku Œku fwÕ÷e fu MkkÚk økh-økhk fh™k Çke MkwL™Œ ni. ykih…kçkLËe fu MkkÚk økh-økhu fh™u ðk÷k fÔðu (Tonsil) çkZ™u ykih øk÷u fuçknwŒ Mkkhu yBkhkÍ n¥kk fu øk÷u fu fuLMkh Mku BknVqÍ hnŒk ni.

™kf BkU …k™e zk÷™u fe rnõBkŒUVuVzkU fku yiMke nðk Ëhfkh nkuŒe ni òu shkMkeBk, ÄqyU ykih

økËkuo økwçkkh Mku …kf nku ykih WMk BkU 80 VeMkË híkqçkŒ (Þk’™e Œhe) nkuyiMke nðk VhknBk fh™u fu r÷Þu yÕ÷kn ™u nBkU ™kf fe ™u’BkŒ Mku™ðkÍk ni. nðk fku Bkhíkqçk Þk’™e ™Bk çk™k™u fu r÷Þu ™kf hkuÍk™kŒõheçk™ åkkiÚkkE øku÷™ ™Bke …iËk fhŒe ni. MkVkE ykih Ëeøkh MkÏŒfkBk ™Úk™kU fu çkk÷ Mkh yLòBk ËuŒu nI. ™kf fu yLËh yuf ¾wËo çke™e(Microscopic) Íkzq ni. RMk Íkzq BkU økih Bk-h-E Þk’™e ™Íh ™yk™u ðk÷u YyU nkuŒu nI òu nðk fu Íheyu Ëkr¾÷ nku™u ðk÷u shkMkeBkfku n÷kf fh ËuŒu nI. ™eÍ R™ økih Bk-h-E YykU fu rÍBBku yuf ykihrËVkE r™ÍkBk Çke ni rsMku $økúuÍe BkU lysozyme (÷iMkkuÍkRBk) fnŒunI, ™kf RMk fu Íheyu Mku ykt¾kU fku Infection (Þk’™e shkMkeBk) MkuBknVqÍ h¾Œe ni. ! ðwÍq fh™u ðk÷k ™kf BkU …k™e åkZkŒkni rsMk Mku rsMBk fu RMk ynBk Œhe™ yk÷u ™kf fe MkVkE nku òŒe niykih …k™e fu yLËh fkBk fh™u ðk÷e çkfeo hki Mku ™kf fu yLËY™e økih

11


ðwÍq ykih MkkRLMk


71

Lk{kÍ fu ynfk{

Bk-h-E YykU fe fkhfËoøke fku ŒÂõðÞŒ rBk÷Œe ni ykih BkwMkÕBkk™ ðwÍqfe çk-h-fŒ Mku ™kf fu çku ~kwBkkh …uåkeËk yBkhkÍ Mku BknVqÍ nku òŒkni. ËkRBke ™ÍT÷k ykih ™kf fu ÍÏBk fu BkheÍkU fu r÷Þu ™kf fk økwM÷(Þk’™e ðwÍq fe Œhn ™kf BkU …k™e åkZk™k) çkunË BkwVeË ni.

åkunhk Äku™u fe rnõBkŒUyks f÷ VÍkykU BkU ÄqyU ðøkihk fe yk÷q-ËrøkÞkt çkZŒe ò hne

nI, BkwÏŒr÷V ferBkÞkðe BkkÆu MkeMkk ðøkihk Bki÷ fwåki÷ fe ~kõ÷ BkU ykt¾kUykih åkunhu ðøkihk …h sBkŒk hnŒk ni, yøkh åkunhk ™ ÄkuÞk òyu Œku åkunhuykih ykt¾U fE yBkhkÍ Mku Ëku åkkh nku òyU. yuf Þqhkur…Þ™ zkìõxh ™u yufBkfk÷k r÷¾k rsMk fk ™kBk Úkk. : ykt¾, …k™e, rMknTnŒ (Eye, Water,

Health) RMk BkU WMk ™u RMk çkkŒ …h Íkuh rËÞk fu “y…™e ykt¾kU fku rË™BkU fE çkkh ÄkuŒu hnku ðh™k ŒwBnU ¾Œh™kf çkeBkkrhÞkU Mku Ëku åkkh nku™k…zuøkk.” åkunhk Äku™u Mku Bkwtn …h fe÷ ™nª r™f÷Œu Þk fBk r™f÷Œu nI.Bkkrnhe™u nwM™ ð rMknTnŒ RMk çkkŒ …h Bkw¥krVf nI fu nh Œhn fu Cream

ykih Lotion ðøkihk åkunhu …h Ëkøk AkuzŒu nI, åkunhu fku Ïkqçk MkqhŒ çk™k™u fur÷Þu åkunhu fku fE çkkh Äku™k ÷krÍBke ni. “yBkuhef™ fkWÂLMk÷ VkìhçÞqxe” fe MkhfËko rBkBçkh “çkuåkh” ™u õÞk Ïkqçk RÂLf~kkV rfÞk ni fnŒeni : “BkwMkÕBkk™kU fku rfMke rfMBk fu ferBkÞkðe ÷ku~k™ fe nksŒ ™nª ðwÍq Mku R™fk åkunhk Äw÷ fh fE çkeBkkrhÞkU Mku BknVqÍ nku òŒk ni.” BknTfBkyu Bkknkur÷ÞkŒfu Bkkrnhe™ fk fn™k ni : “åkunhu fe yu÷So Mku çkåk™u fu r÷Þu RMk fku çkkhçkkh Äku™k åkkrnÞu.” ! yiMkk rMkVo ðwÍq fu Íheyu ne BkwÂBf™ni. ! ðwÍq BkU åkunhk Äku™u Mku yu÷So Mku åkunhu fe rnVkÍŒ nkuŒe,

12


ðwÍq ykih MkkRLMk


72

Lk{kÍ fu ynfk{

RMk fk BkMkks nku òŒk, Ïkq™ fk Ëkihk™ åkunhu fe ŒhV hðkt nku òŒk, Bki÷fwåki÷ Çke WŒh òŒk ykih åkunhu fk nwM™ Ëkuçkk÷k nku òŒk ni.

yLÄk …™ Mku Œn^VwÍ{eXu {eXu RM÷k{e ¼kRÞku ! ykt¾kU fe yuf çkeBkkhe ni rsMk BkU

RMk fe híkqçkŒu yÂM÷GÞk Þk’™e yM÷e Œhe fBk Þk ¾íBk nku òŒeykih BkheÍ ykrnMŒk ykrnMŒk yLÄk nku òŒk ni. rŒççke WMkq÷ fuBkwŒkrçkf yøkh ÇktðkU fku ðõŒ™ V ðõŒ™ Œh rfÞk òŒk hnu Œku RMk¾kiV™kf BkhÍ Mku Œn^VwÍ nkrMk÷ nku MkfŒk ni. ! ðwÍqfh™u ðk÷k Bkwtn ÄkuŒk ni ykih RMk Œhn WMk fe ÇktðU Œh nkuŒe hnŒenI. ykr~kfk™u hMkq÷ fe ËkZe Çke ðwÍq BkU Äw÷Œe ni ykih RMk BkU Çke ÏkqçkrnõBkŒU nI, zkìõxh …úkuVuMkh ßÞkuso yu÷ fnŒk ni : “Bkwtn Äku™u Mku ËkZeBkU W÷Íu nwyu shkMkeBk çkn òŒu nI, sz Œf …k™e ÃknkU[™u Mku çkk÷kU feszU {Íçkqík nkuŒe nI, ËkZe fu r¾÷k÷ Mku sqykU fk ¾Œhk Ëqh nkuŒk ni,ËkZe BkU …k™e fe Œhe fu Xnhkð Mku økhË™ fu …êkU, ÚkkEhkEz ø÷Uz ykihøk÷u fu yBkhkÍ Mku rnVkÍŒ nkuŒe ni.”

fkunr™Þkt Äku™u fe rnõBkŒUfkun™e …h Œe™3 çkze høkU nI rs™ fk ŒyÕ÷wf rË÷, rsøkh

ykih rËBkkøk Mku ni ykih rsMBk fk Þun rnMMkk WBkqBk™ Zfk hnŒk niyøkh RMk fku …k™e ykih nðk ™ ÷øku Œku Bkw-ŒyÆË rËBkkøke ykihyk’Mkkçke yBkhkÍ …iËk nku MkfŒu nI. ðwÍq BkU fkunr™ÞkU MkBkuŒ nkÚk Äku™u

13


ðwÍq ykih MkkRLMk


73

Lk{kÍ fu ynfk{

Mku rË÷, rsøkh ykih rËBkkøk fku ŒÂõðÞŒ ÃknkU[Œe ni ykih RMk Œhn ðkun R™ fu yBkhkÍ Mku BknVqÍ hnUøku. BkÍeË Þun fu

fkunr™ÞkU MkBkuŒ nkÚk Äku™u Mku Mke™u fu yLËh Í¾ehk ~kwËk hku~kr™ÞkU Mkuçkhknu hkMŒ RLMkk™ fk ŒyÕ÷wf fkRBk nku òŒk ni ykih hku~kr™ÞkU fknwsqBk yuf çknkð fe ~kõ÷ RÂÏíkÞkh fh ÷uŒk ni, RMk yBk÷ Mku nkÚkkUfu y-Í÷kŒ Þk’™e f÷…wÍuo BkÍeË ŒkfŒ ðh nku òŒu nI.

BkMn fe rnõBkŒUMkh ykih økhË™ fu ËhrBkÞk™ “nç÷w÷ ðheË” Þk’™e ~knhøk

ðkfuy ni RMk fk ŒyÕ÷wf heZ fe nœe ykih nhkBk BkøÍ ykih rsMBkfu ŒBkkBk Œh òuzkU Mku ni. sçk ðwÍq fh™u ðk÷k økhË™ fk BkMn fhŒkni Œku nkÚkkU fu Íheyu çkfeo hki r™f÷ fh ~knhøk BkU Í¾ehk nku òŒeni ykih heZ fe nœe Mku nkuŒe nwE rsMBk fu ŒBkkBk yk’Mkkçke r™ÍkBkBkU Vi÷ òŒe ni ykih RMk Mku yk’Mkkçke r™ÍkBk fku Œwðk™kE nkrMk÷nkuŒe ni.

…køk÷kU fk zkìõxhyuf Mkkrnçk fk çkÞk™ ni : BkI £kLMk BkU yuf søkn ðwÍq fh hnk

Úkk, yuf ~kÏMk ¾zk çkzu økkih Mku BkwÍu Ëu¾Œk hnk ! sçk BkI Vkrhøk nwðkŒku WMk ™u BkwÍ Mku …qAk : yk… fki™ ykih fnkt fu ðŒ™e nI ? BkI ™usðkçk rËÞk : BkI …krfMŒk™e BkwMkÕBkk™ nqt. …qAk : …krfMŒk™ BkU rfŒ™u

14


ðwÍq ykih MkkRLMk


74

Lk{kÍ fu ynfk{

…køk÷ ¾k™u nI ? RMk ySçkku økheçk Mkwðk÷ …h BkI åkkIfk Bkøkh BkI ™u fnrËÞk : Ëku åkkh nkUøku. …qAk : yÇke ŒwBk ™u õÞk rfÞk ? BkI ™u fnk :ðwÍq. fn™u ÷økk : õÞk hkuÍk™k fhŒu nku ? BkI ™u fnk : nkt, çkÕfu …ktåkðõŒ. ðkun çkzk nihk™ nwðk ykih çkku÷k : BkI Mental Hospital BkUMkso™ nqt ykih …køk÷ …™ fu yMçkkçk fe Œnfef Bkuhk Bk~øk÷k ni, BkuheŒnfef Þun ni fu rËBkkøk Mku Mkkhu çkË™ BkU rMkø™÷ òŒu nI ykih yk’ÍkfkBk fhŒu nI, nBkkhk rËBkkøk nh ðõŒ Fluid (Bkkyuy) fu yLËhFloat1 fh hnk ni. RMk r÷Þu nBk ÇkkøkËkiz fhŒu nI ykih rËBkkøk fkufwA ™nª nkuŒk yøkh ðkun fkuE Rigid (MkÏŒ) ~ki nkuŒe Œku yçk Œfxqx åkwfe nkuŒe. rËBkkøk Mku åkLË çkkhef høkU (Conductor) (BkqrMk÷Þk’™e ÃknkU[k™u ðk÷e) çk™ fh nBkkhe økhË™ fe …w~Œ Mku Mkkhu rsMBk fkuòŒe nI. yøkh çkk÷ çknwŒ çkZk rËÞu òyU ykih økhË™ fe …w~Œ fku¾w~f h¾k òyu Œku R™ høkkU Þk’™e (Conductor) BkU ¾w~fe …iËk nkuò™u fk ¾Œhk ¾zk nku òŒk ni ykih çkkhnk yiMkk Çke nkuŒk ni fuRLMkk™ fk rËBkkøk fkBk fh™k Akuz ËuŒk ni ykih ðkun …køk÷ nku òŒkni r÷nkÍk BkI ™u Mkkuåkk fu økhË™ fe …w~Œ fku rË™ BkU Ëku åkkh çkkh ÍYhŒh rfÞk òyu. yÇke BkI ™u Ëu¾k fu nkÚk Bkwtn Äku™u fu MkkÚk MkkÚk økhË™fu …eAu Çke yk… ™u fwA rfÞk ni, ðkfuE yk… ÷kuøk …køk÷ ™nª nkuMkfŒu. BkÍeË Þun fu BkMn fh™u Mku ÷q ÷øk™u ykih økhË™ Œkuz çkw¾kh Mku

1 : Þk’Lke íkihLkk.

15


ðwÍq ykih MkkRLMk


75

Lk{kÍ fu ynfk{

Çke çkåkŒ nkuŒe ni.

…kô Äku™u fe rnõBkŒU…kWt Mkçk Mku rÍÞkËk Äq÷ yk÷qË nkuŒu nI. …n÷u …n÷ infection

(Þk’™e shkMkeBk) …kô fe ôÂø÷ÞkU fu ËhrBkÞk™e rnMMku Mku ~kwYy nkuŒkni. ðwÍq BkU …kWt Äku™u Mku økËkuo økwçkkh ykih shkMkeBk çkn òŒu nI ykih çkåku¾wåku shkMkeBk …kWt fe WtÂø÷ÞkU fu r¾÷k÷ Mku r™f÷ òŒu nI. r÷nkÍk ðwÍq

BkU MkwL™Œ fu BkwŒkrçkf …kWt Äku™u Mku ™ªË fe fBke, rËBkkøke Ïkw~fe, Îkçkhknx

ykih BkkÞqMke (Depression) siMku …hu~kk™ fw™ yBkhkÍ Ëqh nkuŒu nI.

ðwÍq fk çkåkk nwðk …k™eyk’÷k nÍhŒ VhBkkŒu nI : nwÍqh

™u ðwÍq VhBkk fh çkåkk nwðk …k™e ¾zu nku fh™ku~k VhBkkÞk ykih yuf nËeMk BkU rhðkÞŒ rfÞk økÞk fu RMk fk …k™e

70 BkhÍ Mku r~kVk ni (VŒkðk h-ÍrðGÞk, rs. 4, Mk. 575) Vw-fnkyu rfhkBk VhBkkŒu nI : “rfMke çkhŒ™ Þk ÷kuxu Mku ðwÍq rfÞk nku Œku

WMk fk çkåkk nwðk …k™e rfç÷k Y ¾zu nku fh …e™k BkwMŒnçk ni.” ðwÍq fk çkåkk nwðk …k™e …e™u fu çkkhu BkU yuf

BkwMkÕBkk™ zkìõxh fk fn™k ni : 1 RMk fk …n÷k yMkh BkMkk™u …h…zŒk, …u~kkçk fe Áfkðx Ëqh nkuŒe ykih Ïkqçk ¾w÷ fh …u~kkçk ykŒk ni

16


ðwÍq ykih MkkRLMk


76

Lk{kÍ fu ynfk{

2 RMk Mku ™k òRÍ ~knTðŒ Mku ¾÷kMke nkrMk÷ nkuŒe ni 3 rsøkh,Bku’Ëk ykih BkMkk™u fe økhBke Ëqh nkuŒe ni.

RLMkk™ åkktË …h{eXu {eXu RM÷k{e ¼kRÞku ! ðwÍq ykih MkkRLMk fk BkkiÍqy åk÷

hnk Úkk, yks f÷ MkkRLMke ŒnfefkŒ fe ŒhV çkk’Í ÷kuøkkU fk rÍÞkËkÁßnk™ nkuŒk ni çkÕfu fE yiMku Çke y^hkË RMk Bkwyk-~khu BkU …kyuòŒu nI òu $økúuÍ Bkwnr¬fe™ ykih MkkRLMk Ëk™kU Mku fkVe BkhQçk nkuŒunI, yiMkkU fe r¾ËBkŒ BkU yÍo ni fu çknwŒ Mkkhu nfkRf yiMku nI rs™ feŒ÷k~k BkU MkkRLMk Ëk™ yks Mkh xfhk hnu nI ykih Bkuhu BkeXu BkeXu ykfkBk¬e Bk-Ë™e BkwMŒVk W™ fku …n÷u ne çkÞk™VhBkk åkwfu nI. Ëur¾Þu ! y…™u Ëk’ðu fu BkwŒkrçkf MkkRLMk Ëk™ yçkåkktË …h ÃknkU[u nI Bkøkh Bkuhu ÃÞkhu ÃÞkhu ykfk BkËe™u ðk÷u BkwMŒVk

Þun yÕVkÍ r÷¾Œu ðõŒ (Þk’™e BkwnhoBkw÷ nhkBk1434 rn.) Œõheçk™ 1434 Mkk÷ …n÷u MkVhu Bku’hks BkU åkktË Mku ÇkeðhkW÷ ðhk (Þk’™e Ëqh Mku Ëqh) Œ~kheV ÷u ò åkwfu nI. Bkuhu ykfk yk’÷knÍhŒ fu WMko ~kheV fu Bkkify …h ËkÁ÷ W÷qBk yBsrËGÞkyk÷Bkøkeh hkuz çkkçkw÷ BkËe™k fhkåke BkU BkwLyrfË nku™u ðk÷u yufBkw~kkRhu BkU r~kfoŒ fk Bkkify rBk÷k rsMk BkU nËkRfu çkÂÏþ~k ~kheV MkuÞun “rBkMhyu Œhn” h¾k økÞk Úkk :

17


ðwÍq ykih MkkRLMk


77

Lk{kÍ fu ynfk{

Mkh ðkune Mkh òu Œuhu fËBkkU …u fwhçkk™ økÞk

nÍhŒu MkËÁ~~kheyŒ, çkËÁ¥khefŒ, BkwMkrL™Vu çknkhu~kheyŒ, ¾÷eVyu yk’÷k nÍhŒ, Bkki÷k™k Bkw^Œe BkwnBBkË yBksËy÷e yk’ÍBke Mkkrnçk fu ~knÍkËu BkwVÂMMkhu fwhyk™nÍhŒu yÕ÷kBkk yçËw÷ BkwMŒVk yÍTnhe ™u WMk Bkw~kkRhuBkU y…™k òu f÷kBk …u~k rfÞk Úkk WMk fk yuf ~ku’h Bkw÷k-nÍk nku :fnŒu nI Mkín …u åkktË fe RLMkk™ økÞk y~kuo yk’ÍBk Mku ðhk ŒÞçkk fk MkwÕŒk™ økÞk

Þk’™e fnk ò hnk ni fu yçk RLMkk™ åkktË …h ÃknkU[ økÞk ni !Mkåk …qAku Œku åkktË çknwŒ ne fheçk ni, Bkuhu BkeXu BkËe™u fu y-ÍBkŒðk÷u MkwÕŒk™, ~knL~kknu ÍBke™ku ykMBkk™, hnBkŒu yk-÷rBkGÞk™,MkhËkhu Ëku2 snk™ Bku’hks fe hkŒ åkktË fku …eAuAkuzŒu nwyu y~kuo yk’ÍBk Mku Çke çknwŒ Q…h Œ~kheV ÷u økyu.y~ko fe yõ÷ Ëtøk ni åk¾o BkU ykMBkk™ ni ò™u BkwhkË yçk rfÄh nkyu Œuhk Bkfk™ ni

™qh fk r¾÷ku™k{eXu {eXu RM÷k{e ¼kRÞku ! hnk åkktË, rsMk …h MkkRLMk Ëk™

yçk ÃknkU[™u fk Ëk’ðk fh hnk ni ðkun åkktË Œku Bkuhu ÃÞkhu ykfk fu Œkçkuyu VhBkk™ ni. åkw™kLåku “Ë÷kR÷wL™wçkwÔðn”

BkU ni : MkwÕŒk™u Ëku2 snk™ fu åkåkkò™ nÍhŒuMkÂGÞËw™k yççkkMk rçk™ yçËw÷ Bkw¥kr÷çk VhBkkŒu nI,

18


ðwÍq ykih MkkRLMk


78

Lk{kÍ fu ynfk{

BkI ™u çkkhøkknu rhMkk÷Œ BkU yÍo fe : Þk hMkq÷Õ÷kn !BkI ™u yk… (fu çkåk…™ ~kheV BkU yk…) BkU yiMke çkkŒ Ëu¾e òu yk… fe™wçkwÔðŒ …h Ë÷k÷Œ fhŒe Úke ykih Bkuhu EBkk™ ÷k™u fu yMçkkçk BkU MkuÞun Çke yuf Mkçkçk Úkk. åkw™kLåku BkI ™u Ëu¾k fu yk… øknðkhu (Þk’™e ®…Îkkuzu) BkU ÷ixu nwyu åkktË Mku çkkŒU fh hnu Úku ykih rsMkŒhV yk… Wtøk÷e Mku R~kkhk VhBkkŒu åkktË WMkeŒhV nku òŒk Úkk. Mkhfkhu ™kBkËkh ™u VhBkkÞk :“BkI WMk Mku çkkŒU fhŒk Úkk ykih ðkun BkwÍ Mku çkkŒU fhŒk Úkk ykih BkwÍu hku™u Mkuçkn÷kŒk Úkk ykih BkI WMk fu røkh™u fe ykðkÍ Mkw™Œk Úkk sçk fu ðkun y~kuoR÷kne fu ™eåku MkßËu BkU røkhŒk Úkk.”

yk’÷k nÍhŒ VhBkkŒu nI :åkktË Íwf òŒk rsÄh Wtøk÷e WXkŒu BknTË BkU õÞk ne åk÷Œk Úkk R~kkhkU …h r¾÷ku™k ™qh fk

yuf BknççkŒ ðk÷u ™u fnk ni :¾u÷Œu Úku åkktË Mku çkåk…™ BkU ykfk RMk r÷Þu Þun Mkhk…k ™qh Úku ðkun Úkk r¾÷ku™k ™qh fk

Bkku’rsÍyu ~k¬w÷ fBkh“çkw¾khe ~kheV” BkU ni : fw^Vkhu Bk¬k ™u Mkhfkhu BkËe™k

fe r¾ËBkŒu çkk çk-h-fŒ BkU Bkku’rsÍk rË¾k™u fkBkwŒk-÷çkk rfÞk Œku yk… ™u WLnU åkktË fu Ëku2 xwfzufh fu rË¾k rËÞu. yÕ÷kn Œçkk-h-f ð

Œyk÷k …khn 27, Mkq-hŒw÷ fBkh fe …n÷e ykih ËqMkhe2 ykÞŒ BkU

19


ðwÍq ykih MkkRLMk


79

Lk{kÍ fu ynfk{

R~kkoË VhBkkŒk ni :Œh-s-Bkyu fLÍw÷ EBkk™ : yÕ÷kn fu™kBk Mku ~kwYy òu çknwŒ BkunThçkk™ hnBkŒðk÷k. …kMk ykE rfÞkBkŒ ykih ~kf nkuøkÞk åkktË ykih yøkh Ëu¾U fkuE r™~kk™eŒku Bkwtn VuhŒu ykih fnŒu nI Þun Œku òËq niåk÷k ykŒk.

BkwVÂMMkhu ~kneh nfeBkw÷ WBBkŒ nÍhŒu Bkw^Œe ynBkË Þkh¾k™ RMk rnMMkyu ykÞŒ (Œh-s-Bkyu fLÍw÷

EBkk™ : ykih ~kf nku økÞk åkktË) fu ŒnTŒ VhBkkŒu nI : RMk ykÞŒ BkU nwÍqh( ) fu yuf çkzu Bkku’rsÍyu ~k¬w÷ fBkh (Þk’™e åkktËfu Ëku2 xwfzu nku ò™u) fk rÍ¢ ni. (™qÁ÷ RhVk™, Mk. 843)

R~kkhu Mku åkktË åkeh rËÞk, Aw…u nwyu Ïkwh fku Vuh r÷Þk

økyu nwyu rË™ fku yMh rfÞk, Þun Œkçkku Œwðkt ŒwBnkhu r÷Þu

rMkVo yÕ÷kn fu r÷Þu{eXu {eXu RM÷k{e ¼kRÞku ! ðwÍq fu rŒççke VðkRË Mkw™ fh

yk… ¾w~k íkku nku økyu nkUøku Bkøkh yÍo fhŒk åk÷qt fu Mkkhu fk MkkhkVL™u rŒçk ÍÂLLkÞkŒ …h Bkç™e ni. MkkRLMke ŒnfefkŒ Çke níBke(Þk’™e VkR™÷) ™nª nkuŒª, çkË÷Œe hnŒe nI. nkt yÕ÷kn ð

20


ðwÍq ykih MkkRLMk


80

Lk{kÍ fu ynfk{

hMkq÷ fu ynfkBkkŒ yx÷ nI ðkun ™nªçkË÷Uøku. nBkU MkwL™ŒkU …h yBk÷ rŒççke VðkRË …k™u fu r÷Þu ™nªrMkVo ð rMkVo rhÍkyu R÷kne fe ¾krŒh fh™k åkkrnÞu,r÷nkÍk RMk r÷Þu ðwÍq fh™k fu Bkuhk ç÷z …úu~kh ™kìBko÷ nku òyuÞk BkI ŒkÍk ËBk nku òŸøkk Þk zkyu®xøk fu r÷Þu hkuÍk h¾™k ŒkfuÇkqf fu VðkRË nkrMk÷ nkU. MkVhu BkËe™k RMk r÷Þu fh™k fu ykçkkunðk Çke ŒçËe÷ nku òyuøke ykih Îkh ykih fkhkuçkkhe ÍLÍx MkuÇke fwA rË™ Mkwfq™ rBk÷uøkk. Þk Ëe™e BkwŒk-÷yk RMk r÷Þu fh™kfu Bkuhk xkRBk …kMk nku òyuøkk. RMk Œhn fe r™GÞŒkU Mku yk’Bkk÷çkò ÷k™u ðk÷kU fku Mkðkçk ™nª rBk÷uøkk. yøkh nBk yBk÷ yÕ÷kn

fku ¾w~k fh™u fu r÷Þu fhUøku Œku Mkðkçk Çke rBk÷uøkk ykihrÍB™™ RMk fu VðkRË Çke nkrMk÷ nku òyUøku. r÷nkÍk Íkrnheykih çkkrŒ™e ykËkçk fku BkÕnqÍ h¾Œu nwyu ðwÍq Çke nBkU yÕ÷kn

fe rhÍk ne fu r÷Þu fh™k åkkrnÞu.

ŒMkÔðwV fk yÍeBk Bk-Ë™e ™wM¾knwßsŒw÷ RM÷kBk RBkkBk BkwnBBkË rçk™ BkwnBBkË rçk™ BkwnBBkË

økÍk÷e VhBkkŒu nI : ðwÍq Mku VhkøkŒ fu çkk’Ë sçk yk…™BkkÍ fe ŒhV Bkw-Œðßsun nkU WMk ðõŒ Þun ŒMkÔðwh fersÞu furs™ Íkrnhe yk’Ík …h ÷kuøkkU fe ™Íh …zŒe ni ðkun Œku çk ÍkrnhŒkrnh (Þk’™e …kf) nku åkwfu Bkøkh rË÷ fku …kf rfÞu rçkøkih çkkhøkknu

21


ðwÍq ykih MkkRLMk


81

Lk{kÍ fu ynfk{

R÷kne BkU Bkw™kòŒ fh™k nÞk fu r¾÷kV ni õÞqtfu yÕ÷kn rË÷kU fku Çke Ëu¾™u ðk÷k ni. BkÍeË VhBkkŒu nI : Íkrnhe ðwÍq fh ÷u™uðk÷u fku Þun çkkŒ ÞkË h¾™e åkkrnÞu fu rË÷ fe ŒnkhŒ (Þk’™e MkVkE)Œkiçkk fh™u ykih økw™kn fku Akuz™u ykih WBËk yÏ÷kf y…™k™u MkunkuŒe ni. òu ~kÏMk rË÷ fku økw™knkU fe yk÷q-ËrøkÞkU Mku …kf ™nª fhŒkVfŒ Íkrnhe ŒnkhŒ (Þk’™e MkVkE) ykih Íiçkku Íe™Œ …h RÂõíkVkfhŒk ni WMk fe rBkMkk÷ WMk ~kÏMk fe Mke ni òu çkkË~kkn fku BkËTQfhŒk ni ykih y…™u Îkh fku çkknh Mku Ïkqçk åkBkfkŒk ni ykih htøkkuhkuøk™ fhŒk ni Bkøkh Bkfk™ fu yLËY™e rnMMku fe MkVkE …h fkuEŒðßòun ™nª ËuŒk, yçk yiMke MkqhŒ BkU sçk çkkË~kkn WMk fu Bkfk™ fuyLËh yk fh økLËrøkÞkt Ëu¾uøkk Œku ðkun ™khkÍ nkuøkk Þk hkÍe Þunnh Íe ~kwQh ¾wË MkBkÍ MkfŒk ni.

MkwL™Œ MkkRLMke Œnfef fe BkkunŒks ™nª{eXu {eXu RM÷k{e ¼kRÞku ! ÞkË hr¾Þu ! Bkuhu ykfk

fe MkwL™Œ MkkRLMke Œnfef fe BkkunŒks ™nªykih nBkkhk BkõMkqË Rr¥kçkkyu MkkRLMk ™nª Rr¥kçkkyu MkwL™Œ ni, BkwÍufn™u ËersÞu fu sçk Þqhkur…Þ™ Bkkrnhe™ çkhMnk çkhMk fe yhf huÍefu çkk’Ë ™Œesu fk Ëheåkk ¾ku÷Œu nI Œku WLnU MkkBk™u BkwMfwhkŒe ™qhçkhMkkŒe MkwL™Œu BkwMk-Œ-Vðe ne ™Íh ykŒeni ! ËwLÞk BkU ÷k¾ Mkihku rMkÞknŒ fersÞu, rsŒ™k åkknu yi~kku R~khŒ

22


ðwÍq ykih MkkRLMk


82

Lk{kÍ fu ynfk{

fersÞu, Bkøkh yk… fu rË÷ fku nfefe hknŒ BkwÞMMkh ™nª ykyuøke,

Mkwfq™u fÕçk rMkVkuo rMkVo ÞkËu ¾wËk BkU rBk÷uøkk. rË÷ fk åki™ R~fu

Mkhðhu fki™i™ ne BkU nkrMk÷ nkuøkk. ËwLÞk ð

ykr¾hŒ fe hknŒU MkkRLMke yk÷kŒ T.V., VCR ykih internet fu

Y çkY ™nª Rr¥kçkkyu MkwL™Œ BkU ne ™Mkeçk nkUøke. yøkh yk…

ðkfuE Ëku™kU2 snkt fe Çk÷kRÞkt åkknŒu nI Œku ™BkkÍkU ykih MkwL™ŒkU fku

{Íçkqíke Mku ÚkkBk ÷ersÞu ykih RLnU Mke¾™u fu r÷Þu Ëk’ðŒu RM÷kBke fu

Bk-Ë™e fkrV÷kU BkU MkVh y…™k Bkk’Bkq÷ çk™k ÷ersÞu. nh RM÷kBke

ÇkkE r™GÞŒ fhu fu BkI rÍLËøke BkU fBk yÍ fBk yuf çkkh Þf Bkw~Œ

12 Bkkn, nh 12 Bkkn BkU 30 rË™ ykih nh Bkkn 3 rË™ MkwL™ŒkU fe

ŒhrçkGÞŒ fu Bk-Ë™e fkrV÷u BkU MkVh rfÞk fYtøkk, .

Œuhe MkwL™ŒkU …u åk÷ fh Bkuhe Yn sçk r™f÷ fh åk÷u Œq øk÷u ÷økk™k Bk-Ë™e BkËe™u ðk÷u

21 {wnho{w÷ nhk{ 1434 rMk.rn.

6-12-2012

100

yuf [wÃk Mkku Mkw¾

23

Vh{kLku {wMíkVk : rsMk fu ÃkkMk {uhk rÍ¢ nwðk ykih WMk Lku {wÍ Ãkh ËwYËu Ãkkf Lk ÃkZk

íknfef ðkun çkË çkÏík nku økÞk.

ðwÍq ykih MkkRLMk

økBku BkËe™k, çkfey,

BkÂøVhŒ ykih çku

rnMkkçk sL™Œw÷

rVhËkiMk BkU ykfk

fu …zkuMk fk Œkr÷çk


83

Lk{kÍ fu ynfk{

RMk rhMkk÷u {U....

{wMkÕ÷u Ãkh fk’çkíkwÕ÷kn fe íkMðeh...

yLkku¾e MkÍk...

{w~ík ÍLke fk yÍkçk...

çkkrhþ {U økwM÷...

íkÞB{w{ fk íkhefk....

ðhf W÷rxÞu....

(n-LkVe)


84

Lk{kÍ fu ynfk{

økwM÷ fk íkhefk (n-LkVe)

Þun rhMkk÷k (25 MkVnkík) {wfB{÷ ÃkZ ÷ersÞu, fðe RBfkLk ni

fu fE øk-÷ríkÞkt ykÃk fu Mkk{Lku yk òyut.

ËwYË þheV fe VÍe÷íkMkhfkhu {ËeLkk, MkwÕíkkLku çkk fheLkk, fhkhu fÕçkku MkeLkk,

ViÍ økLSLkk, Mkkrnçku {wy¥kh ÃkMkeLkk fkRþkoËu hn{ík çkwLÞkË ni : {wÍ Ãkh ËwYËu Ãkkf fe fMkhík fhku çkuþf ÞuníkwBnkhu r÷Þu íknkhík ni.

yLkku¾e MkÍknÍhíku MkÂGÞËwLkk swLkiËu çkøkËkËe Vh{kíku nI :

RçLkw÷ fwhiçke fníku nI : yuf çkkh {wÍu yunrík÷k{ nkuøkÞk. {I Lku RhkËk rfÞk RMke ðõík økwM÷ fh ÷qt. [qtfu MkÏík MkËeo fehkík Úke Lk^Mk Lku MkwMíke fe ykih {~ðhk rËÞk : “y¼e fkVe hkík çkkfeni RíkLke sÕËe ¼e õÞk ni ! Mkwçn Rí{eLkkLk Mku økwM÷ fh ÷uLkk.” {I LkuVkihLk Lk^Mk fku yLkku¾e MkÍk ËuLku fu r÷Þu fMk{ ¾kE fu RMke ðõíkfÃkzkU Mk{uík LknkŸøkk ykih LknkLku fu çkk’Ë fÃkzu rLk[kuzqtøkk ¼e Lknªykih RLk fku yÃkLku çkËLk ne Ãkh ¾w~f fYtøkk. [wLkkL[u {I Lku yiMkk ne

økwM÷ fk íkhefk (n-LkVe)1


85

Lk{kÍ fu ynfk{

rfÞk, ðkfuE òu yÕ÷kn fu fk{ {U Ze÷ fhu yiMku Mkhfþ Lk^Mk feÞune MkÍk ni. yÕ÷kn fe WLk Ãkh hn{ík nku ykih WLk fu MkËfu n{khe {ÂøVhík nku.

rLkntøk1 ð yÍTËnk {khk yøk[uo þuhu Lkh {khk

çkzu {qÍe fku {khk Lk^Mku yB{khk fku økh {khk

{eXu {eXu RM÷k{e ¼kRÞku ! Ëu¾k ykÃk Lku ! n{khu yM÷kVurfhk{ yÃkLku Lk^Mk fe [k÷kU fku Lkkfk{ çkLkkLku fu r÷ÞufiMke fiMke {þ¬íkU Íu÷íku Úku. RMk Mku ðkun RM÷k{e ¼kE ËMko nkrMk÷fhU òu hkík fku yunrík÷k{ nku òLku fe Mkqhík {U ykr¾hík fe ¾kiVLkkfþ{o fku ¼w÷k fh {nTÍ ½h ðk÷kU Mku þh{k fh Þk økwM÷ fu {wyk-{÷u{U MkwMíke fh fu, Lk{kÍu V@ fe s{kyík Íkyuy çkÕfu Lk{kÍ íkf fÍk fh zk÷íku nI ! sçk f¼e økwM÷ VÍo nku òyu íkkuLk{kÍ fk ðõík yk òLku Ãkh VkihLk økwM÷ fh ÷uLkk [krnÞu. nËeMkuÃkkf {U ykíkk ni : rVrh~íku WMk ½h {U Ëkr¾÷ Lknª nkuíku rsMk {U íkMðehykih fw¥kk ykih swLkwçk (Þk’Lke rsMk Ãkh rs{ky Þk yunrík÷k{ Þk þnTðíkfu MkkÚk {Lke ¾krhs nkuLku fe ðßn Mku økwM÷ VÍo nku økÞk) nku.

1 : {økh {A

2




86

Lk{kÍ fu ynfk{


rçkøkih ÍçkkLk rn÷kyu rË÷ {U RMk íkhn rLkGÞík fersÞu fu {IÃkkfe nkrMk÷ fhLku fu r÷Þu økwM÷ fhíkk nqt. Ãkn÷u ËkuLkkU2 nkÚk Ãknwt[kU íkfíkeLk3 íkeLk3 çkkh ÄkuRÞu, rVh RÂMíkLsu fe søkn ÄkuRÞu Ïðkn LkòMkíknku Þk Lk nku, rVh rsM{ Ãkh yøkh fnª LkòMkík nku íkku WMk fku ËqhfersÞu rVh Lk{kÍ fk Mkk ðwÍq fersÞu {økh Ãkkô Lk ÄkuRÞu, nkt yøkh[kife ðøkihk Ãkh økwM÷ fh hnu nI íkku Ãkkô ¼e Äku ÷ersÞu, rVh çkËLk Ãkh íku÷fe íkhn ÃkkLke [wÃkz ÷ersÞu, ¾wMkqMkLk MkŠËÞkU {U (RMk ËkihkLk MkkçkwLk ¼e÷økk Mkfíku nI) rVh íkeLk3 çkkh MkeÄu fLÄu Ãkh ÃkkLke çknkRÞu, rVh íkeLk3

çkkh W÷xu fLÄu Ãkh, rVh Mkh Ãkh ykih ík{k{ çkËLk Ãkh íkeLk3 çkkh, rVhøkwM÷ fe søkn Mku y÷øk nku òRÞu, yøkh ðwÍq fhLku {U Ãkkô Lknª Äkuyu Úkuíkku yçk Äku ÷ersÞu. LknkLku {U rfç÷k Á¾ Lk nkU, ík{k{ çkËLk Ãkh nkÚkVih fh {÷ fh LknkRÞu. yiMke søkn LknkLkk [krnÞu snkt rfMke feLkÍh Lk Ãkzu yøkh Þun {wÂBfLk Lk nku íkku {Ëo yÃkLkk rMkºk (LkkV Mku ÷u fhËkuLkkU2 ½wxLkkU Mk{uík) rfMke {kuxu fÃkzu Mku AwÃkk ÷u, {kuxk fÃkzk Lk nku íkkunMçku ÍYhík Ëku2 Þk íkeLk3 fÃkzu ÷Ãkux ÷u õÞqtfu çkkhef fÃkzk nkuøkk íkkuÃkkLke Mku çkËLk Ãkh r[Ãkf òyuøkk ykih ½wxLkkU Þk hkLkkUðøkihk fe htøkík Íkrnh nkuøke. ykihík fku íkku ykih ¼e rÍÞkËk yunríkÞkíkfe nksík ni. ËkihkLku økwM÷ rfMke rfM{ fe økw ík-økq {ík fersÞu, fkuE Ëwyk¼e Lk ÃkrZÞu, LknkLku fu çkk’Ë íkkur÷Þu ðøkihk Mku çkËLk ÃkkutALku {U nhs Lknª.LknkLku fu çkk’Ë VkihLk fÃkzu ÃknLk ÷ersÞu. yøkh {fYn ðõík Lk nku íkku

3




87

Lk{kÍ fu ynfk{

Ëku2 hfTyík Lk^÷ yËk fhLkk {wMíknçk ni.( , {k¾qÍ yÍ çknkhu þheyík, rs. 1, Mk. 319 ðøkihk)

økwM÷ fu íkeLk3 VhkRÍ1 fwÕ÷e fhLkk 2 Lkkf {U ÃkkLke [ZkLkk 3 ík{k{ Íkrnh çkËLkÃkh ÃkkLke çknkLkk.

1 fwÕ÷e fhLkk{wtn {U Úkkuzk Mkk ÃkkLke ÷u fh Ãk[ fh fu zk÷ ËuLku fk Lkk{ fwÕ÷e

Lknª çkÕfu {wtn fu nh ÃkwÍuo, økkuþu, nkUx Mku nÕf fe sz íkf nh søknÃkkLke çkn òyu. RMke íkhn ËkZkU fu ÃkeAu økk÷kU fe íkn {U, ËktíkkU fer¾zrfÞkU ykih szkU ykih ÍçkkLk fe nh fhðx Ãkh çkÕfu nÕf fu fLkkhuíkf ÃkkLke çknu. hkuÍk Lk nku íkku økhøkhk ¼e fh ÷ersÞu fu MkwLLkík ni.ËktíkkU {U Akr÷Þk fu ËkLku Þk çkkuxe fu huþu ðøkihk nkU íkku WLk fku AwzkLkkÍYhe ni. nkt yøkh AwzkLku {U Íhh (Þk’Lke LkwõMkkLk) fk yLËuþk nku íkku{wykV ni, økwM÷ Mku fç÷ ËktíkkU {U huþu ðøkihk {nMkqMk Lk nwyu ykih hnøkyu Lk{kÍ ¼e ÃkZ ÷e çkk’Ë fku {k’÷q{ nkuLku Ãkh Awzk fh ÃkkLkeçknkLkk VÍo ni, Ãkn÷u òu Lk{kÍ ÃkZe Úke ðkun nku økE. òu rn÷íkkËktík {Mkk÷u Mku s{kÞk økÞk Þk íkkh Mku çkktÄk økÞk ykih íkkh Þk{Mkk÷u fu Lke[u ÃkkLke Lk ÃknkU[íkk nku íkku {wykV ni. (çknkhu þheyík,

rs. 1, Mk. 316, Víkkðk h-ÍrðGÞk {w¾hoò, rs. 1, Mk. 439, 440) rsMk íkhnfe yuf fwÕ÷e økwM÷ fu r÷Þu VÍo ni RMke íkhn fe íkeLk3 fwÂÕ÷Þkt ðwÍqfu r÷Þu MkwLLkík nI.

4




88

Lk{kÍ fu ynfk{

?2 Lkkf {U ÃkkLke [ZkLkksÕËe sÕËe Lkkf fe Lkkuf Ãkh ÃkkLke ÷økk ÷uLku Mku fk{ Lknª

[÷uøkk çkÕfu snkt íkf Lk{o søkn ni Þk’Lke MkÏík nœe fu þwYy íkfÄw÷Lkk ÷krÍ{e ni. ykih Þun Þqt nku Mkfuøkk fu ÃkkLke fku Mkqt½ fh QÃkh¾ªr[Þu. Þun ¾Þk÷ hr¾Þu fu çkk÷ çkhkçkh ¼e søkn Äw÷Lku Mku Lk hnòyu ðhLkk økwM÷ Lk nkuøkk. Lkkf fu yLËh yøkh hªX Mkq¾ økE ni íkkuWMk fk AwzkLkk VÍo ni, LkeÍ Lkkf fu çkk÷kU fk ÄkuLkk ¼e VÍo ni.

(yiÍLk, yiÍLk, Mk. 442, 443)

3 ík{k{ Íkrnhe çkËLk Ãkh ÃkkLke çknkLkkMkh fu çkk÷kU Mku ÷u fh Ãkkô fu íkÕðkU íkf rsM{ fu nh ÃkwÍuo ykih

nh nh hkUøkxu Ãkh ÃkkLke çkn òLkk ÍYhe ni, rsM{ fe çkk’Í søknUyiMke nI fu yøkh yunríkÞkík Lk fe íkku ðkun Mkq¾e hn òyutøke ykihøkwM÷ Lk nkuøkk. (çknkhu þheyík, rs. 1, Mk. 317)

“ ” fu R¬eMk nwYV fe rLkMçkíkMku {Ëo ð ykihík ËkuLkkU2 fu r÷Þu

økwM÷ fe 21 yunríkÞkíkUy yøkh {Ëo fu Mkh fu çkk÷ økwtÄu nwyu nkU íkku WLnU ¾ku÷ fh sz Mku Lkkufíkf ÃkkLke çknkLkk VÍo ni ykih y ykihík Ãkh rMkVo sz íkh fh ÷uLkkÍYhe ni ¾ku÷Lkk ÍYhe Lknª. nkt yøkh [kuxe RíkLke MkÏík økwtÄe nwEnku fu çku ¾ku÷u szU íkh Lk nkUøke íkku ¾ku÷Lkk ÍYhe ni y yøkh fkLkkU {Uçkk÷e Þk Lkkf {U LkÚk fk AuË (Mkqhk¾) nku ykih ðkun çkLË Lk nku íkku WMk

5




89

Lk{kÍ fu ynfk{

{U ÃkkLke çknkLkk VÍo ni. ðwÍq {U rMkVo Lkkf fu LkÚk fu AuË {U ykih økwM÷ {Uyøkh fkLk ykih Lkkf ËkuLkkU {U AuË nkU íkku ËkuLkkU {U ÃkkLke çknkyut y¼tðkU, {qtAkU ykih ËkZe fu nh çkk÷ fk sz Mku Lkkuf íkf ykih RLk fu Lke[ufe ¾k÷ fk ÄkuLkk ÍYhe ni y fkLk fk nh ÃkwÍko ykih RMk fu Mkqhk¾ fk{wtn Äkuyut y fkLkkU fu ÃkeAu fu çkk÷ nxk fh ÃkkLke çknkyut y Xkuze ykihøk÷u fk òuz, fu {wtn WXkyu rçkøkih Lk Äw÷uøkk y nkÚkkU fku yåAe íkhnWXk fh çkøk÷U Äkuyut y çkkÍq fk nh Ãkn÷q Äkuyut y ÃkeX fk nh ÍhkoÄkuyut y Ãkux fe çkÕxU WXk fh Äkuyut y LkkV {U ¼e ÃkkLke zk÷U yøkhÃkkLke çknLku {U þf nku íkku LkkV {U ôøk÷e zk÷ fh Äkuyut y rsM{ fk nhhkUøkxk sz Mku Lkkuf íkf Äkuyut y hkLk ykih Ãkuzq (LkkV Mku Lke[u fu rnMMku) fkòuz Äkuyut y sçk çkiX fh Lknkyut íkku hkLk ykih ®Ãkz÷e fu òuz Ãkh ¼eÃkkLke çknkLkk ÞkË h¾U y ËkuLkkU MkwheLk fu r{÷Lku fe søkn fk ¾Þk÷h¾U, ¾wMkqMkLk sçk ¾zu nku fh Lknkyut y hkLkkU fe økku÷kE ykih y®Ãkzr÷ÞkU fe fhðxkU Ãkh ÃkkLke çknkyut y Ífh ð WLMk-ÞÞiLk (Þk’LkeVkuíkkU) fe rLk[÷e Mkín òuz íkf ykih y WLMk-ÞÞiLk fu Lke[u fe søknsz íkf Äkuyut y rsMk fk ¾íkLkk Lk nwðk, ðkun yøkh ¾k÷ [Z Mkfíkenku íkku [Zk fh Äkuyu ykih ¾k÷ fu yLËh ÃkkLke [Zkyu.

({w÷Ï¾Mk yÍ çknkhu þheyík, rs. 1, Mk. 317, 318)

{Míkqhkík fu r÷Þu 6 yunríkÞkíkU1 Z÷fe nwE rÃkMíkkLk fku WXk fh ÃkkLke çknkyut 2 rÃkMíkkLk ykihÃkux fu òuz fe ÷feh Äkuyut 3 Vsuo ¾krhs (Þk’Lke ykihík fe þ{oøkkn fu

6




90

Lk{kÍ fu ynfk{

çkknh fu rnMMku) fk nh økkuþk nh xwfzk QÃkh Lke[u ¾qçk yunríkÞkík MkuÄkuyut 4 Vsuo Ëkr¾÷ (Þk’Lke þ{oøkkn fu yLËYLke rnMMku) {U ôøk÷ezk÷ fh ÄkuLkk VÍo Lknª {wMíknçk ni 5 yøkh niÍ Þk rLkVkMk MkuVkrhøk nku fh økwM÷ fhU íkku rfMke ÃkwhkLku fÃkzu Mku Vsuo Ëkr¾÷ fu yLËhMku ¾qLk fk yMkh MkkV fh ÷uLkk {wMíknçk ni (çknkhu þheyík, rs. 1, Mk.

318) 6 yøkh Lku÷ Ãkkìr÷þ Lkk¾wLkkU Ãkh ÷øke nwE ni íkku WMk fk ¼eAwzkLkk VÍo ni ðhLkk økwM÷ Lknª nkuøkk, nkt {untËe fu htøk {U nhs Lknª.

ÍÏ{ fe ÃkèeÍÏ{ Ãkh Ãkèe ðøkihk çktÄe nku ykih WMku ¾ku÷Lku {U LkwõMkkLk Þk

nhs nku íkku Ãkèe Ãkh ne {Mn fh ÷uLkk fkVe ni LkeÍ rfMke søkn {hÍÞk ËËo fe ðßn Mku ÃkkLke çknkLkk LkwõMkkLk Ëun nku íkku WMk Ãkqhu WÍTð Ãkh{Mn fh ÷ersÞu. Ãkèe ÍYhík Mku rÍÞkËk søkn fku ½uhu nwyu Lknª nkuLke[krnÞu ðhLkk {Mn fkVe Lk nkuøkk. yøkh ÍYhík Mku rÍÞkËk søkn ½uhurçkøkih Ãkèe çkktÄLkk {wÂBfLk Lk nku {-Mk÷Lk çkkÍq Ãkh ÍÏ{ ni {økhÃkèe çkkÍqykut fe økku÷kE {U çkktÄe ni rsMk fu Mkçkçk çkkÍq fk yåAkrnMMkk ¼e Ãkèe fu yLËh AwÃkk nwðk ni, íkku yøkh ¾ku÷Lkk {wÂBfLk nkuíkku ¾ku÷ fh WMk rnMMku fku ÄkuLkk VÍo ni. yøkh Lkk {wÂBfLk ni Þk¾ku÷Lkk íkku {wÂBfLk ni {økh rVh ðiMke Lk çkktÄ Mkfuøkk ykih Þqt ÍÏ{ðøkihk fku LkwõMkkLk ÃknkU[Lku fk yLËuþk ni íkku Mkkhe Ãkèe Ãkh {Mn fh÷uLkk fkVe ni, çkËLk fk ðkun yåAk rnMMkk ¼e ÄkuLku Mku {wykV nkuòyuøkk. (yiÍLk, Mk. 318)

7




91

Lk{kÍ fu ynfk{

økwM÷ VÍo nkuLku fu 5 yMçkkçk1 {Lke fk yÃkLke søkn Mku þnTðík fu MkkÚk swËk nku fh WÍTð MkurLkf÷Lkk 2 yunrík÷k{ Þk’Lke Mkkuíku {U {Lke fk rLkf÷ òLkk 3þ{oøkkn {U n~Vk (MkwÃkkhe) Ëkr¾÷ nku òLkk Ïðkn þnTðík nku Þk Lknku, RLÍk÷ nku Þk Lk nku, ËkuLkkU Ãkh økwM÷ VÍo ni 4 niÍ Mku VkrhøknkuLkk 5 rLkVkMk (Þk’Lke çkå[k sLkLku Ãkh òu ¾qLk ykíkk ni WMk) MkuVkrhøk nkuLkk. (çknkhu þheyík, rs. 1, Mk. 321 íkk 324)

rLkVkMk fe ÍYhe ðÍkníkyõMkh ykihíkkU {U Þun {~nqh ni fu çkå[k sLkLku fu çkk’Ë ykihík

[k÷eMk40 rËLk íkf ÷krÍ{e íkkih Ãkh LkkÃkkf hníke ni Þun çkkík rçkÕfw÷øk÷ík ni. rLkVkMk fe íkVMke÷ {w÷k-nÍk nku. çkå[k ÃkiËk nkuLku fu çkk’Ëòu ¾qLk ykíkk ni WMk fku rLkVkMk fníku nI RMk fe rÍÞkËk Mku rÍÞkËk{wÆík [k÷eMk40 rËLk ni Þk’Lke yøkh [k÷eMk40 rËLk fu çkk’Ë ¼e çkLËLk nku íkku {hÍ ni. r÷nkÍk [k÷eMk40 rËLk Ãkqhu nkuíku ne økwM÷ fh ÷uykih [k÷eMk40 rËLk Mku Ãkn÷u çkLË nku òyu Ïðkn çkå[u fe rð÷kËík fuçkk’Ë yuf r{Lkx ne {U çkLË nku òyu íkku rsMk ðõík ¼e çkLË nku økwM÷ fh÷u ykih Lk{kÍ ð hkuÍk þwYy nku økyu. yøkh [k÷eMk40 rËLk fu yLËhyLËh Ëkuçkkhk ¾qLk yk økÞk íkku þwYyu rð÷kËík Mku ¾í{u ¾qLk íkf MkçkrËLk rLkVkMk ne fu þw{kh nkUøku.{-Mk÷Lk rð÷kËík fu çkk’Ë Ëku2 r{Lkx íkf¾qLk yk fh çkLË nku økÞk ykih ykihík økwM÷ fh fu Lk{kÍ hkuÍk ðøkihkfhíke hne, [k÷eMk40 rËLk Ãkqhu nkuLku {U Vfík Ëku2 r{Lkx çkkfe Úku fu rVh

8




92

Lk{kÍ fu ynfk{

¾qLk yk økÞk íkku Mkkhk r[Õ÷k Þk’Lke {wfB{÷ [k÷eMk40 rËLk rLkVkMk fuXnhUøku. òu ¼e Lk{kÍU ÃkZª Þk hkuÍu h¾u Mkçk çkufkh økyu, Þnkt íkf fuyøkh RMk ËkihkLk VÍo ð ðkrsçk Lk{kÍU Þk hkuÍu fÍk rfÞu Úku íkku ðkun ¼erVh Mku yËk fhu.

({k¾qÍ yÍ Víkkðk h-ÍrðGÞk {w¾hoò, rs. 4, Mk. 354, 356)

5 ÍYhe ynfk{1 {Lke þnTðík fu MkkÚk yÃkLke søkn Mku swËk Lk nwE çkÕfu

çkkuÍ WXkLku Þk çkw÷LËe Mku røkhLku Þk VwÍ÷k ¾krhs fhLku fu r÷Þu Íkuh÷økkLku fe Mkqhík {U ¾krhs nwE íkku økwM÷ VÍo Lknª. ðwÍq çknh nk÷ xqxòyuøkk 2 yøkh {Lke Ãkík÷e Ãkz økE ykih Ãkuþkçk fu ðõík Þk ðiMkune rçk÷k þnTðík RMk fu fíkhu rLkf÷ ykyu økwM÷ VÍo Lk nwðk ðwÍq xqxòyuøkk 3 yøkh yunrík÷k{ nkuLkk ÞkË ni {økh WMk fk fkuE yMkhfÃkzu ðøkihk Ãkh Lknª íkku økwM÷ VÍo Lknª 4 Lk{kÍ {U þnTðík Úkeykih {Lke Wíkhíke nwE {k’÷q{ nwE {økh çkknh rLkf÷Lku Mku fç÷ neLk{kÍ Ãkqhe fh ÷e yçk ¾krhs nwE íkku Lk{kÍ nku økE {økh yçkøkwM÷ VÍo nku økÞk. (çknkhu þheyík, rs. 1, Mk. 321 íkk 322) 5 yÃkLkunkÚkkU Mku {kÆk ¾krhs fhLku Mku økwM÷ VÍo nku òíkk ni. Þun økwLkkn fkfk{ ni. nËeMku Ãkkf {U yiMkk fhLku ðk÷u fku {ÕQLk fnk økÞk ni.

yiMkk fhLkuMku {ËkoLkk f{Íkuhe ÃkiËk nkuíke ni ykih çkkhnk Ëu¾k økÞk ni fu rçk÷ykr¾h ykË{e þkËe fu ÷kRf Lknª hníkk.

9




93

Lk{kÍ fu ynfk{

{w~ík ÍLke fk yÍkçk{uhu ykfk yk’÷k nÍhík, R{k{u yn÷u MkwLLkík {ki÷kLkk þkn

yn{Ë hÍk ¾kLk fe r¾Ë{ík {U yÍo rfÞk økÞk : yufþÏMk {ß÷qf (Þk’Lke {w~ík ÍLke fhLku ðk÷k) ni ðkun RMk Vu’÷ Mku Lknª{kLkíkk ni, nh [LË WMk fku Mk{ÍkÞk ni, ykÃk íknheh Vh{kyut, RMkfk õÞk n~h nkuøkk ykih WMk fku õÞk Ëwyk ÃkZLkk [krnÞu rsMk Mku WMkfe ykËík Aqx òyu ?RþkoËu yk’÷k nÍhík : ðkun økwLknøkkh ni1, ykMke ni, RMkhkh fuMkçkçk {wh-íkrfçku fçkehk ni, VkrMkf ni, n~h {U yiMkkU fe (Þk’Lke{w~ík ÍLke fhLku ðk÷kU fe) nÚkur÷Þkt økk¼Lk (Þk’Lke nkr{÷k) WXUøkersMk Mku {ß{yu yk’Í{ {U WLk fu ÁMðkE nkuøke yøkh íkkiçkk LkfhU, ykih yÕ÷kn {wykV Vh{kíkk ni rsMku [knu ykih yÍkçkVh{kíkk ni rsMku [knu. WMku [krnÞu fu ÷knki÷ þheV fe fMkhík fhuykih sçk þiíkkLk RMk n-h-fík fe íkhV çkw÷kyu íkku VkihLk rË÷ Mku{w-íkðßsun çk ¾wËk nku fh ÷knki÷ ÃkZu. Lk{kÍu ÃkLsøkkLkkfe ÃkkçkLËe fhu. Lk{kÍu Mkwçn fu çkk’Ë rçk÷k Lkkøkk Mkq-híkw÷ RÏ÷kMk

þheV fk rðËo h¾u. (Víkkðk h-ÍrðGÞk, rs. 22, Mk. 244)

(þ-s-hyu y¥kkrhGÞk MkVnk 16 Ãkh ni : nh Mkwçn Mkq-híkw÷ RÏ÷kMk øÞkhn

1 : s÷f fu nkuþÁçkk LkwõMkkLkkík fe íkVMke÷e {k’÷q{kík fu r÷Þu Mkøku {ËeLkk fk rhMkk÷k “fki{u ÷qík fe íkçkkn fkrhÞkt” ÃkZ ÷ersÞu.

10




94

Lk{kÍ fu ynfk{

çkkh ÃkZu yøkh þiíkkLk {y ÷~fh fu fkurþþ fhu fu RMk Mku økwLkkn fhkyu Lk fhkMkfu sçk íkf fu Þun ¾wË Lk fhu)

çkníku ÃkkLke {U økwM÷ fk íkhefkyøkh çkníku ÃkkLke {-Mk÷Lk ËrhÞk, Þk LknTh {U LknkÞk íkku

Úkkuze Ëuh WMk {U ÁfLku Mku íkeLk3 çkkh ÄkuLku, íkhíkeçk ykih ðwÍq Þun MkçkMkwLLkíkU yËk nku øk#. RMk fe ¼e ÍYhík Lknª fu yk’Ík fku íkeLk3 çkkhn-h-fík Ëu. yøkh íkk÷kçk ðøkihk Xnhu ÃkkLke {U LknkÞk íkku yk’Ík fkuíkeLk3 çkkh n-h-fík ËuLku Þk søkn çkË÷Lku Mku íkM÷eMk Þk’Lke íkeLk3

çkkh ÄkuLku fe MkwLLkík yËk nku òyuøke. çkhMkkík {U (Þk Lk÷ Þk VÔðkhu fuLke[u) ¾zk nkuLkk çkníku ÃkkLke {U ¾zu nkuLku fu nwõ{ {U ni. çkníku ÃkkLke {UðwÍq rfÞk íkku ðkune Úkkuze Ëuh WMk {U WÍTð fku hnLku ËuLkk ykih XnhuÃkkLke {U n-h-fík ËuLkk íkeLk3 çkkh ÄkuLku fu fkR{ {fk{ ni. (çknkhu

þheyík, rs. 1, Mk. 320) ðwÍq ykih økwM÷ fe RLk ík{k{ MkqhíkkU {U fwÕ÷efhLkk ykih Lkkf {U ÃkkLke [ZkLkk nkuøkk.

VÔðkhk òhe ÃkkLke fu nwõ{ {U niVíkkðk yn÷u MkwLLkík (økih {íçkqyk) {U ni : VÔðkhu (Þk Lk÷) fu

Lke[u økwM÷ fhLkk òhe ÃkkLke {U økwM÷ fhLku fu nwõ{ {U ni r÷nkÍk RMk fuLke[u økwM÷ fhíku nwyu ðwÍq ykih økwM÷ fhíku ðõík fe {wÆík íkf Xnhk íkkuíkM÷eMk fe MkwLLkík yËk nku òyuøke. [wLkkL[u “Ëwhuo {wÏíkkh” {U ni :yøkh òhe ÃkkLke Þk çkzu nkiÍ Þk çkkrhþ {U ðwÍq ykih økwM÷ fhLku fu ðõíkfe {wÆík íkf Xnhk íkku WMk Lku Ãkqhe MkwLLkík yËk fe. ÞkË hnu ! økwM÷ Þk ðwÍq {U fwÕ÷e fhLkk ykih Lkkf {U ÃkkLke [ZkLkk ni.

11




95

Lk{kÍ fu ynfk{

VÔðkhu fe yunríkÞkíkUyøkh ykÃk fu nB{k{ {U VÔðkhk (SHOWER) nku íkku WMku

yåAe íkhn Ëu¾ ÷ersÞu fu WMk fe íkhV {wtn fh fu Lktøku LknkLku {U {wtnÞk ÃkeX rfç÷u þheV fe íkhV íkku Lknª nku hne. RÂMíkLò¾kLku {U ¼eRMke íkhn yunríkÞkík Vh{kRÞu rfç÷u fe íkhV {wtn Þk ÃkeX nkuLku fk{k’Lkk Þun ni fu 45 Ë-hsu fu ÍkrðÞu fu yLËh yLËh nku. r÷nkÍk ÞunyunríkÞkík ¼e ÍYhe ni fu 45 rzøkúe fu ÍkrðÞu (yutøk÷ ANGLE) fuçkknh nku. RMk {My÷u Mku yõMkh ÷kuøk Lkk ðkrfV nI.

W.C. fk Á¾ ËwÁMík fersÞu{unThçkkLke Vh{k fh yÃkLku ½h ðøkihk fu zç÷TÞq.Mke (W.C.)

ykih VÔðkhu fk Á¾ yøkh øk÷ík nku íkku WMk fe RM÷kn Vh{k ÷ersÞurÍÞkËk yunríkÞkík RMk {U ni fu W.C. rfç÷u Mku 90 fu Ë-hsu Ãkh Þk’LkeLk{kÍ ÃkZLku {U Mk÷k{ VihLku fu Á¾ fh ËersÞu. r{’{kh W{q{Lkíkk’{ehkíke Mknq÷ík ykih ¾qçk Mkqhíke fk r÷nkÍ fhíku nI ykËkçku rfç÷kfe Ãkhðkn Lknª fhíku. {wMkÕ{kLkkU fku {fkLk fe økih ðkrsçke çkuníkhe fuçkòyu ykr¾hík fe nfefe çkuníkhe Ãkh LkÍh h¾Lke [krnÞu.

fwA LkurfÞkt f{k ÷u sÕË ykr¾hík çkLkk ÷u

¼kE Lknª ¼hkuMkk ni fkuE rÍLËøke fk

fçk fçk økwM÷ fhLkk MkwLLkík nisw{wyk, EËw÷ rVºk, çkfh EË, y-hVu fu rËLk (Þk’Lke 9

Íw÷ rnßsrík÷ nhk{) ykih yunhk{ çkktÄíku ðõík LknkLkk MkwLLkíkni.

12




96

Lk{kÍ fu ynfk{

fçk fçk økwM÷ fhLkk {wMíknçk ni1 ðwfqVu y-hVkík 2 ðwfqVu {wÍTËr÷Vk 3 nkrÍrhÞu nh{

4 nkrÍrhÞu Mkhfkhu yk’Í{ 5 íkðkV 6Ëw¾q÷u r{Lkk 7 s{hkU Ãkh ftfrhÞkt {khLku fu r÷Þu íkeLkkU3 rËLk 8þçku çkhkyík 9 þçku fÿ 10 y-hVu fe hkík 11 {sr÷Mku {e÷kËþheV 12 Ëeøkh {òr÷Mku ¾ih fu r÷Þu 13 {wËko Lkn÷kLku fu çkk’Ë14 {ßLkqLk (Þk’Lke Ãkkøk÷) fku swLkqLk (Ãkkøk÷ ÃkLk) òLku fu çkk’Ë15 økþe Mku RVkfu fu çkk’Ë 16 Lkþk òíku hnLku fu çkk’Ë 17

økwLkkn Mku íkkiçkk fhLku 18 Lkyu fÃkzu ÃknLkLku fu r÷Þu 19 MkVh MkuykLku ðk÷u fu r÷Þu 20 RÂMíknkÍk fk ¾qLk çkLË nkuLku fu çkk’Ë 21

Lk{kÍu fwMkqV ð ¾wMkqV 22 Lk{kÍu RÂMíkMfk fu r÷Þu 23 ¾kiV ðíkkhefe ykih MkÏík yktÄe fu r÷Þu 24 çkËLk Ãkh LkòMkík ÷øke ykihÞun {k’÷q{ Lk nwðk fu rfMk søkn ÷øke ni.

(çknkhu þheyík, rs. 1, Mk. 324, 325, )

yuf økwM÷ {U {wÏíkr÷V rLkGÞíkUrsMk Ãkh [LË økwM÷ nkU Mkçk fe rLkGÞík Mku yuf økwM÷ fh

r÷Þk, Mkçk yËk nku økyu Mkçk fk Mkðkçk r{÷uøkk. swLkwçk Lku sw{wyk

Þk EË fu rËLk økwM÷u sLkkçkík rfÞk ykih sw{wyk ykih EË ðøkihk ferLkGÞík ¼e fh ÷e Mkçk yËk nku økyu, yøkh WMke økwM÷ Mku sw{wykykih EË fe Lk{kÍ yËk fh ÷u.

({k¾qÍ yÍ çknkhu þheyík, rs. 1, Mk. 325)

13




97

Lk{kÍ fu ynfk{

çkkrhþ {U økwM÷÷kuøkkU fu Mkk{Lku rMkºk ¾ku÷ fh LknkLkk nhk{ ni. (Víkkðk

h-ÍrðGÞk {w¾hoò, rs. 3, Mk. 306) çkkrhþ ðøkihk {U ¼e Lknkyut íkkuÃkkò{k Þk þ÷ðkh fu QÃkh {ÍeË htøkeLk {kuxe [kËh ÷Ãkux ÷ersÞuíkkfu Ãkkò{k ÃkkLke Mku r[Ãkf ¼e òyu íkku hkLkkU ðøkihk fe htøkíkÍkrnh Lk nku.

íktøk r÷çkkMk ðk÷u fe íkhV LkÍh fhLkk fiMkk ?r÷çkkMk íktøk nku Þk Íkuh Mku nðk [÷e Þk çkkrhþ Þk Mkkrn÷u

Mk{wLËh Þk LknTh ðøkihk {U yøk[uo {kuxu fÃkzu {U Lknkyu ykih fÃkzk RMkíkhn r[Ãkf òyu fu rMkºk fu rfMke fkr{÷ WÍTð {-Mk÷Lk hkLk fe{wfB{÷ økku÷kE fe niyík (W¼kh) Íkrnh nku òyu yiMke Mkqhík {U WMk({ÏMkqMk) WÍTð fe íkhV ËqMkhu fku LkÍh fhLku fe RòÍík Lknª. Þunenwõ{ íktøk r÷çkkMk ðk÷u fu rMkºk fu W¼hu nwyu WÍTðu fkr{÷ fe íkhVLkÍh fhLku fk ni.

Lktøku Lknkíku ðõík ¾qçk yunríkÞkíknB{k{ {U íkLnk Lktøku Lknkyut Þk yiMkk Ãkkò{k ÃknLk fh

Lknkyut fu WMk fu r[Ãkf òLku Mku hkLkkU ðøkihk fe htøkík Íkrnh nku Mkfíkeni íkku yiMke Mkqhík {U rfç÷u fe íkhV {wtn Þk ÃkeX {ík fersÞu.

økwM÷ Mku LkÍT÷k çkZ òíkk nku íkku ?Íwfk{ Þk ykþkuçku [~{ ðøkihk nku ykih Þun økw{kLku Mknen nku

fu Mkh Mku LknkLku {U {hÍ çkZ òyuøkk Þk Ëeøkh y{hkÍ ÃkiËk nku

14




98

Lk{kÍ fu ynfk{

òyutøku íkku fwÕ÷e fersÞu, Lkkf {U ÃkkLke [ZkRÞu ykih økhËLk Mku LknkRÞu.ykih Mkh fu nh rnMMku Ãkh ¼eøkk nwðk nkÚk Vih ÷ersÞu økwM÷ nkuòyuøkk. çkk’Ëu rMknTník Mkh Äku zkr÷Þu Ãkqhk økwM÷ Lkyu rMkhu Mku fhLkkÍYhe Lknª. ({k¾qÍ yÍ çknkhu þheyík, rs. 1, Mk. 318)

çkkÕxe Mku Lknkíku ðõík yunríkÞkíkyøkh çkkÕxe fu Íheyu økwM÷ fhU íkku yunríkÞkíkLk WMku ríkÃkkE

(STOOL) ðøkihk 5h h¾ ÷ersÞu íkkfu çkkÕxe {U AªxU Lk ykyut. LkeÍøkwM÷ {U RÂMík’{k÷ fhLku fk {øk ¼e Vþo Ãkh Lk hr¾Þu.

çkk÷ fe røkhnçkk÷ {U røkhn Ãkz òyu íkku økwM÷ {U WMku ¾ku÷ fh ÃkkLke

çknkLkk ÍYhe Lknª. (yiÍLk)

“fwhykLk {wfÆMk ni”“fwhykLk {wfÆMk ni”“fwhykLk {wfÆMk ni”“fwhykLk {wfÆMk ni”“fwhykLk {wfÆMk ni” fu ËMk10 nwYV fe rLkMçkík Mku LkkÃkkfefe nk÷ík {U fwhykLku Ãkkf ÃkZLku Þk AqLku fu 10 {MkkR÷

1 rsMk Ãkh økwM÷ VÍo nku WMk fku {ÂMsË {U òLkk, íkðkV fhLkk,fwhykLku Ãkkf AqLkk, çku Aqyu ÍçkkLke ÃkZLkk, rfMke ykÞík fk r÷¾Lkk,ykÞík fk íkk’ðeÍ r÷¾Lkk (r÷¾Lkk WMk Mkqhík {U nhk{ ni rsMk {U fkøkÍ

fk AqLkk ÃkkÞk òyu, yøkh fkøkÍ fku Lk Aqyu íkku r÷¾Lkk òRÍ ni) (økih

{íçkqyk Víkkðk yn÷u MkwLLkík) yiMkk íkk’ðeÍ AqLkk, yiMke ytøkqXe AqLkk ÞkÃknLkLkk rsMk Ãkh ykÞík Þk nwYVu {wf¥kykík r÷¾u nkU nhk{ ni.(çknkhu þheyík, rs. 1, Mk. 326) ({ku{ò{u ðk÷u Þk Ã÷kÂMxf {U ÷Ãkux fh fÃkzuÞk [{zu ðøkihk {U rMk÷u nwyu íkk’ðeÍ fku ÃknLkLku Þk AqLku {U {wÍk-Þfk Lknª)

15




99

Lk{kÍ fu ynfk{

2 yøkh fwhykLku Ãkkf swÍËkLk {U nku íkku çku ðwÍq Þk çku økwM÷ swÍËkLkÃkh nkÚk ÷økkLku {U nhs Lknª. (çknkhu þheyík, rs. 1, Mk. 326)

3 RMke íkhn rfMke yiMku fÃkzu Þk Á{k÷ ðøkihk Mku fwhykLku ÃkkfÃkfzLkk òRÍ ni òu Lk yÃkLku íkkçkuy nku Lk fwhykLku Ãkkf fu. (yiÍLk)

4 fwhíku fe ykMíkeLk, ËwÃkèu fu ykt[÷ Mku Þnkt íkf fu [kËh fk yuffkuLkk RMk fu fLÄu Ãkh ni íkku [kËh fu ËqMkhu fkuLku Mku fwhykLku Ãkkf fkuAqLkk nhk{ ni fu Þun Mkçk [eÍU RMk (AqLku ðk÷u) fu íkkçkuy nI.

(yiÍLk)

5 fwhykLku Ãkkf fe ykÞík Ëwyk fe rLkGÞík Mku Þk íkçkhwof fu r÷Þu{-Mk÷Lk Þk yËkyu þw¢ fu r÷Þu Þk rfMke {wMkÕ{kLk fe {kiík Þk rfMke rfM{ fu LkwõMkkLk fe ¾çkh Ãkh

Þk MkLkk fe rLkGÞík Mku Ãkqhe Mkq-híkw÷ Vkríknk Þkyk-Þíkw÷ fwMkeo Þk Mkq-híkw÷ n~h fe ykr¾he íkeLk ykÞkík ÃkZU ykihRLk Mkçk MkqhíkkU {U fwhykLk ÃkZLku fe rLkGÞík Lk nku íkku fkuE nhs Lknª.

(yiÍLk)

6 íkeLkkU fw÷ rçk÷k ÷^Íu fw÷ çk rLkGÞíku MkLkk ÃkZ Mkfíku nI. ÷^Íufw÷ fu MkkÚk MkLkk fe rLkGÞík Mku ¼e Lknª ÃkZ Mkfíku õÞqtfu RMk Mkqhík {URLk fk fwhykLk nkuLkk {w-íkyGÞLk ni, rLkGÞík fku fwA ËÏ÷ Lknª.

(yiÍLk)

7 çku ðwÍq fku fwhykLk þheV Þk rfMke ykÞík fk AqLkk nhk{ ni.

16




100

Lk{kÍ fu ynfk{

rçkøkih Aqyu ÍçkkLke Þk Ëu¾ fh ÃkZLku {U {wÍk-Þfk Lknª .(çknkhu þheyík, rs. 1, Mk. 326)

8 rsMk çkhíkLk Þk fxkuhu Ãkh Mkqhn Þk ykÞíku fwhykLke r÷¾e nku çkuðwÍq ykih çku økwM÷ fku WMk fk AqLkk nhk{ ni. (yiÍLk, Mk. 327)

9 RMk fk RÂMík’{k÷ Mkçk fu r÷Þu {fYn ni. nkt ¾kMk çk rLkGÞíkurþVk WMk {U ÃkkLke ðøkihk zk÷ fh ÃkeLku {U nhs Lknª.10 fwhykLku Ãkkf fk íkhs{k VkhMke Þk WËqo Þk rfMke ËqMkhe ÍçkkLk{U nku WMk fku ¼e ÃkZLku Þk AqLku {U fwhykLku Ãkkf ne fk Mkk nwõ{ ni.

(yiÍLk)

çku ðwÍq ËeLke rfíkkçkU AqLkkçku ðwÍq Þk ðkun rsMk Ãkh økwM÷ VÍo nku WLk fku rVõn, íkVMkeh

ð nËeMk fe rfíkkçkkU fk AqLkk {fYn ni. ykih yøkh RLk fku rfMke fÃkzuMku Awðk yøk[uo RMk fku ÃknLku Þk ykuZu nwyu nku íkku {wÍk-Þfk Lknª.{økh ykÞíku fwhykLke Þk WMk fu íkhs{u Ãkh RLk rfíkkçkkU {U ¼e nkÚkh¾Lkk nhk{ ni. (yiÍLk)

çku ðwÍq RM÷k{e rfíkkçkU ÃkZLku ðk÷u çkÕfu yÏçkkhkík ð hMkkR÷AqLku ðk÷u ¼e yunríkÞkík Vh{kÞk fhU fu W{q{Lk RLk {U ykÞkík ðíkhs{u þkr{÷ nkuíku nI.

LkkÃkkfe fe nk÷ík {U ËwYË þheV ÃkZLkkrsLk Ãkh økwM÷ VÍo nku WLk fku ËwYË þheV ykih Ëwykyut ÃkZLku

17




101

Lk{kÍ fu ynfk{

{U nhs Lknª {økh çkuníkh Þun ni fu ðwÍq Þk fwÕ÷e fh fu ÃkZU. (çknkhu

þheyík, rs. 1, Mk. 327) yÍkLk fk sðkçk ËuLkk WLk fku òRÍ ni.

ôøk÷e {U rMkÞkne (INK) fe íkn s{e nwE nku íkku ?ÃkfkLku ðk÷u fu Lkk¾wLk {U ykxk, r÷¾Lku ðk÷u fu Lkk¾wLk ðøkihk Ãkh

rMkÞkne (INK) fk rs{o, yk{ ÷kuøkkU fu r÷Þu {õ¾e, {åAh fe çkex÷øke nwE hn økE ykih íkðßòun Lk hne íkku økwM÷ nku òyuøkk. nkt{k’÷q{ nku òLku fu çkk’Ë swËk fhLkk ykih WMk søkn fk ÄkuLkk ÍYhe niÃkn÷u òu Lk{kÍ ÃkZe ðkun nku økE. (çknkhu þheyík, rs. 1, Mk. 319)

çkå[k fçk çkkr÷øk nkuíkk ni ?÷zfk çkkhn12 Mkk÷ ykih ÷zfe Lkð9 çkhMk Mku f{ W{ú íkf

nhrøkÍ çkkr÷øk ð çkkr÷økk Lk nkUøku ykih ÷zfk ÷zfe ËkuLkkU (rnshe rMkLkfu yu’ríkçkkh Mku) 15 çkhMk fe fkr{÷ W{ú {U ÍYh þhyLk çkkr÷øk ðçkkr÷økk nI, yøk[uo ykMkkhu çkw÷qøk (Þk’Lke çkkr÷øk nkuLku fe y÷k{íkU) ÍkrnhLk nkU. RLk W{úkU fu yLËh yøkh ykMkkh Ãkkyu òyut, Þk’Lke Ïðkn ÷zfuÏðkn ÷zfe fku Mkkuíku Ïðkn òøkíku {U RLÍk÷ nku (Þk’Lke {Lke rLkf÷u)...Þk... ÷zfe fku niÍ ykyu... Þk... rs{ky Mku ÷zfk (rfMke ÷zfe fku)nkr{÷k fh Ëu... Þk... (rs{ky fe ðßn Mku) ÷zfe fku nB÷ hn òyuíkku ÞfeLkLk çkkr÷øk ð çkkr÷økk nI. ykih yøkh ykMkkh Lk nkU, {økhðkun ¾wË fnU fu n{ çkkr÷øk ð çkkr÷økk nI ykih Íkrnh nk÷ WLk fu fki÷fe íkõÍeçk Lk fhíkk (Þk’Lke Íwx÷kíkk Lk) nku íkku ¼e çkkr÷øk ð çkkr÷økk

18




102

Lk{kÍ fu ynfk{

Mk{Íu òyutøku ykih ík{k{ ynfk{ çkw÷qøk fu rLkVkÍ Ãkkyutøku ykih (÷zfufu) ËkZe {qtA rLkf÷Lkk Þk ÷zfe fu rÃkMíkkLk (Þk’Lke Akíke) {U W¼kh ÃkiËknkuLkk fwA {ku’íkçkh Lknª. (Víkkðk h-ÍrðGÞk, rs. 19, Mk. 630)

rfíkkçkU h¾Lku fe íkhíkeçk1 fwhykLku Ãkkf Mkçk rfíkkçkkU fu QÃkh hr¾Þu rVh íkVMkeh rVh nËeMkrVh rVõn rVh Ëeøkh RM÷k{e rfíkkçkU. (çknkhu þheyík, rs. 1, Mk. 327)

2 rfíkkçk Ãkh fkuE ËqMkhe [eÍ Þnkt íkf fu f÷{ ¼e {ík hr¾Þu çkÕfursMk MkLËqf {U rfíkkçk nku WMk Ãkh ¼e fkuE [eÍ Lk hr¾Þu.

(yiÍLk, Mk. 328)

yðhkf {U ÃkwrzÞk çkktÄLkk1 {MkkR÷ Þk ËerLkÞkík fu yðhkf {U ÃkwrzÞk çkktÄLkk, rsMk ËMíkhÏðkLk Þk rçkAkuLku Ãkh y~ykh ðøkihk fwA íknheh nku WLk fk RÂMík’{k÷{Ly ni. (çknkhu þheyík, rs. 1, Mk. 328)

2 nh ÍçkkLk fu nwYVu íknßS fk yËçk fhLkk [krnÞu. (íkVMke÷e{k’÷q{kík fu r÷Þu ViÍkLku MkwLLkík fu çkkçk “ViÍkLku rçkÂM{Õ÷kn” MkVnk 113 MkuMkVnk 123 fk {wíkk-÷yk Vh{k ÷ersÞu)3 {wMkÕ÷u fu fkuLku {U W{q{Lk fBÃkLke fu Lkk{ fe r[x rMk÷kE fe nwEnkuíke ni WMk fku rLkfk÷ rËÞk fhU.

{wMkÕ÷u Ãkh fk’çkíkwÕ÷kn þheV fe íkMðehyiMku {wMkÕ÷u rsLk Ãkh fk’çkíkwÕ÷kn þheV Þk økwBçkËu ¾Íhk

çkLkk nwðk nku WLk fku Lk{kÍ {U RÂMík’{k÷ fhLku Mku {wfÆMk þçken Ãkh

19




103

Lk{kÍ fu ynfk{

Ãkkô Þk ½wxLkk ÃkzLku fk RBfkLk hníkk ni r÷nkÍk Lk{kÍ {U yiMku{wMkÕ÷u fk RÂMík’{k÷ fhLkk {wLkkrMkçk Lknª. (Víkkðk yn÷u MkwLLkík)

ðMðMkkU fk yuf MkçkçkøkwM÷ ¾kLku {U Ãkuþkçk fhLku Mku ðMðMku ÃkiËk nkuíku nI. nÍhíku

MkÂGÞËwLkk yçËwÕ÷kn rçkLk {wøk^V÷ Mku rhðkÞík ni fuhMkq÷u fhe{, hQVwhone{ Lku RMk Mku {Ly Vh{kÞk fufkuE þÏMk økwM÷ ¾kLku {U Ãkuþkçk fhu ykih Vh{kÞk : çkuþf W{q{Lk RMkMku ðMðMku ÃkiËk nkuíku nI.

íkÞB{w{ fk çkÞkLkíkÞB{w{ fu VhkRÍ

íkÞB{w{ {U íkeLk3 VÍo nI : 1 rLkGÞík 2 Mkkhu {wtn Ãkh nkÚkVihLkk 3 fkunrLkÞkU Mk{uík ËkuLkkU2 nkÚkkU fk {Mn fhLkk.

(çknkhu þheyík, rs. 1, Mk. 353, 355)

“íkÞB{w{ Mke¾ ÷ku”“íkÞB{w{ Mke¾ ÷ku”“íkÞB{w{ Mke¾ ÷ku”“íkÞB{w{ Mke¾ ÷ku”“íkÞB{w{ Mke¾ ÷ku” fu ËMk10 nwYV fe rLkMçkík MkuíkÞB{w{ fe 10 MkwLLkíkU

1 rçkÂM{Õ÷kn þheV fnLkk 2 nkÚkkU fku Í{eLk Ãkh {khLkk3 Í{eLk Ãkh nkÚk {kh fh ÷kix ËuLkk (Þk’Lke ykøku çkZkLkk ykih ÃkeAu÷kLkk) 4 ôÂø÷Þkt ¾w÷e nwE h¾Lkk 5 nkÚkkU fku Íkz ÷uLkk Þk’Lkeyuf nkÚk fu yttøkqXu fe sz fku ËqMkhu nkÚk fu ytøkqXu fe sz Ãkh {khLkk{økh Þun yunríkÞkík hnu fu íkk÷e fe ykðkÍ ÃkiËk Lk nku 6 Ãkn÷u

20

Vh{kLku {wMíkVk : rsMk fu ÃkkMk {uhk rÍ¢ nwðk ykih WMk Lku {wÍ Ãkh ËwYËu Ãkkf Lk ÃkZk íknfefðkun çkË çkÏík nku økÞk.



104

Lk{kÍ fu ynfk{

{wtn rVh nkÚkkU fk {Mn fhLkk 7 ËkuLkkU fk {Mn Ãki Ëh Ãki nkuLkk 8 Ãkn÷uMkeÄu rVh W÷xu nkÚk fk {Mn fhLkk 9 ËkZe fk r¾÷k÷ fhLkk 10

ôÂø÷ÞkU fk r¾÷k÷ fhLkk sçkfu økwçkkh ÃknkU[ økÞk nku. yøkh økwçkkhLk ÃknkU[k nku {-Mk÷Lk ÃkÚÚkh ðøkihk rfMke yiMke [eÍ Ãkh nkÚk {khkrsMk Ãkh økwçkkh Lk nku íkku r¾÷k÷ VÍo ni r¾÷k÷ fu r÷Þu ËkuçkkhkÍ{eLk Ãkh nkÚk {khLkk ÍYhe Lknª. (çknkhu þheyík, rs. 1, Mk. 356)

íkÞB{w{ fk íkhefk (n-LkVe)

íkÞB{w{ fe rLkGÞík fersÞu (rLkGÞík rË÷ fu RhkËu fk Lkk{ ni,ÍçkkLk Mku ¼e fn ÷U íkku çkuníkh ni. {-Mk÷Lk Þqt frnÞu : çku ðwÍqE Þk çku økwM÷e ÞkËkuLkkU Mku Ãkkfe nkrMk÷ fhLku ykih Lk{kÍ òRÍ nkuLku fu r÷Þu íkÞB{w{ fhíkk nqt)rçkÂM{Õ÷kn ÃkZ fh ËkuLkkU nkÚkkU fe ôÂø÷Þkt fwþkËk fh fu rfMke yiMke Ãkkf[eÍ Ãkh òu Í{eLk fe rfM{ ({-Mk÷Lk ÃkÚÚkh, [qLkk, #x, Ëeðkh, r{èeðøkihk) Mku nku {kh fh ÷kix ÷ersÞu (Þk’Lke ykøku çkZkRÞu ykih ÃkeAu÷kRÞu). ykih yøkh rÍÞkËk økËo ÷øk òyu íkku Íkz ÷ersÞu ykih WMkMku Mkkhu {wtn fk RMk íkhn {Mn fersÞu fu fkuE rnMMkk hn Lk òyu yøkhçkk÷ çkhkçkh ¼e fkuR søkn hn økE íkku íkÞB{w{ Lk nkuøkk. rVhËqMkhe çkkh RMke íkhn nkÚk Í{eLk Ãkh {kh fh ËkuLkkU2 nkÚkkU fk Lkk¾wLkkUMku ÷u fh fkunrLkÞkU Mk{uík {Mn fersÞu, RMk fk çkuníkh íkhefk Þun ni fuW÷xu nkÚk fu ytøkqXu fu R÷kðk [kh4 ôÂø÷ÞkU fk Ãkux MkeÄu nkÚk fe Ãkw~íkÃkh hr¾Þu ykih ôÂø÷ÞkU fu rMkhkU Mku fkunrLkÞkU íkf ÷u òRÞu ykih rVh

21




105

Lk{kÍ fu ynfk{

ðnkt Mku W÷xu ne nkÚk fe nÚku÷e Mku MkeÄu nkÚk fu Ãkux fku {Mk fhíku nwyurøkèu íkf ÷kRÞu ykih W÷xu ytøkqXu fu Ãkux Mku MkeÄu ytøkqXu fe Ãkw~ík fk {MnfersÞu. RMke íkhn MkeÄu nkÚk Mku W÷xu nkÚk fk {Mn fersÞu. ykih

yøkh yuf Ë{ Ãkqhe nÚku÷e ykih ôÂø÷ÞkU Mku {Mn fh r÷Þk íkçk ¼eíkÞB{w{ nku økÞk [knu fkunLke Mku ôÂø÷ÞkU fe íkhV ÷kyu Þk ôÂø÷ÞkUMku fkunLke fe íkhV ÷u økyu {økh MkwLLkík fu r¾÷kV nwðk. íkÞB{w{ {UMkh ykih Ãkkô fk {Mn Lknª ni.

({w÷Ï¾Mk yÍ çknkhu þheyík, rs. 1, Mk. 353, 354, 356 ðøkihk)

“{uhu yk’÷k nÍhík fe Ãkå[eMkðª þheV”“{uhu yk’÷k nÍhík fe Ãkå[eMkðª þheV”“{uhu yk’÷k nÍhík fe Ãkå[eMkðª þheV”“{uhu yk’÷k nÍhík fe Ãkå[eMkðª þheV”“{uhu yk’÷k nÍhík fe Ãkå[eMkðª þheV”fu Ãkå[eMk nwYV fe rLkMçkík Mku íkÞB{w{ fu 25 {-ËLke Vq÷

y òu [eÍ ykøk Mku s÷ fh hk¾ nkuíke ni Lk rÃk½÷íke ni Lk Lk{o nkuíkeni ðkun Í{eLk fe rsLMk (Þk’Lke rfM{) Mku ni WMk Mku íkÞB{w{ òRÍ ni.hiíkk, [qLkk, Mkwh{k, økLÄf, ÃkÚÚkh ({kçko÷), Íçkh sË, VehkuÍk,yfef ðøkihk sðkrnh Mku íkÞB{w{ òRÍ ni [knu WLk Ãkh økwçkkh nku ÞkLk nku. (çknkhu þheyík, rs. 1, Mk. 357, )

y Ãk¬e #x, [eLke Þk r{èe fu çkhíkLk Mku íkÞB{w{ òRÍ ni. nktyøkh WLk Ãkh rfMke yiMke [eÍ fk rs{o (Þk’Lke rsM{ Þk íkn) nku òursLMku Í{eLk Mku Lknª {-Mk÷Lk fkt[ fk rs{o nku íkku íkÞB{w{ òRÍLknª. (çknkhu þheyík, rs. 1, Mk. 358) W{q{Lk [eLke fu çkhíkLk Ãkh fkt[fe íkn [Ze nkuíke ni RMk Mku íkÞB{w{ Lknª nku Mkfíkk.

22




106

Lk{kÍ fu ynfk{

y rsMk r{èe, ÃkÚÚkh ðøkihk Mku íkÞB{w{ rfÞk òyu WMk fk Ãkkf nkuLkkÍYhe ni Þk’Lke Lk WMk Ãkh rfMke LkòMkík fk yMkh nku Lk Þun nku fu rMkVo¾w~f nkuLku Mku LkòMkík fk yMkh òíkk hnk nku. (yiÍLk, Mk. 357) Í{eLk,Ëeðkh ykih ðkun økËo òu Í{eLk Ãkh Ãkze hníke ni yøkh LkkÃkkf nkuòyu rVh ÄqÃk Þk nðk Mku Mkq¾ òyu ykih LkòMkík fk yMkh ¾í{ nkuòyu íkku Ãkkf ni ykih WMk Ãkh Lk{kÍ òRÍ ni {økh WMk Mku íkÞB{w{

Lknª nku Mkfíkk.y Þun ðnT{, fu f¼e LkrsMk nwE nkuøke VwÍq÷ ni RMk fk yu’ríkçkkhLknª. (yiÍLk, Mk. 357)

y yøkh rfMke ÷fze, fÃkzu, Þk Ëhe ðøkihk Ãkh RíkLke økËo ni fu nkÚk{khLku Mku ôÂø÷ÞkU fk rLkþkLk çkLk òyu íkku WMk Mku íkÞB{w{ òRÍ ni.

(yiÍLk, Mk. 359)

y [qLkk, r{èe Þk #xkU fe Ëeðkh Ïðkn ½h fe nku Þk {ÂMsË fe WMkMku íkÞB{w{ òRÍ ni. {økh WMk Ãkh ykìR÷ ÃkuLx, Ã÷kÂMxf ÃkuLx ykih{ux rVrLkþ Þk ðkì÷ ÃkuÃkh ðøkihk fkuE yiMke [eÍ Lknª nkuLke [krnÞuòu rsLMku Í{eLk fu R÷kðk nku, Ëeðkh Ãkh {kçko÷ nku íkku fkuE nhsLknª.y rsMk fk ðwÍq Lk nku Þk LknkLku fe nksík nku ykih ÃkkLke Ãkh fwËhík Lknku ðkun ðwÍq ykih økwM÷ fe søkn íkÞB{w{ fhu.

(çknkhu þheyík, rs. 1, Mk. 346)

23




107

Lk{kÍ fu ynfk{

y yiMke çke{khe, fu ðwÍq Þk økwM÷ Mku WMk fu çkZ òLku Þk Ëuh {U yåAknkuLku fk Mknen yLËuþk nku Þk ¾wË yÃkLkk íksrhçkk nku fu sçk ¼e ðwÍqÞk økwM÷ rfÞk çke{khe çkZ økE Þk Þqt fu fkuE {wMkÕ{kLk yåAk fkrçk÷íkçkeçk òu Íkrnhe íkkih Ãkh VkrMkf Lk nku ðkun fn Ëu fu ÃkkLke LkwõMkkLkfhuøkk. íkku RLk MkqhíkkU {U íkÞB{w{ fh Mkfíku nI.

(yiÍLk, )

y yøkh Mkh Mku LknkLku {U ÃkkLke LkwõMkkLk fhíkk nku íkku øk÷u Mku Lknkyutykih Ãkqhu Mkh fk {Mn fhU. (çknkhu þheyík, rs. 1, Mk. 347)

y snkt [khkU íkhV yuf yuf {e÷ íkf ÃkkLke fk Ãkíkk Lk nku ðnkt ¼eíkÞB{w{ fh Mkfíku nI. (yiÍLk)

y yøkh RíkLkk ykçku Í{Í{ þheV ÃkkMk ni òu ðwÍq fu r÷Þu fkVe niíkku íkÞB{w{ òRÍ Lknª. (yiÍLk)

y RíkLke MkËeo nku fu LknkLku Mku {h òLku Þk çke{kh nku òLku fk fðeyLËuþk ni ykih LknkLku fu çkk’Ë MkËeo Mku çk[Lku fk fkuE Mkk{kLk ¼e Lknku íkku íkÞB{w{ òRÍ ni. (yiÍLk, Mk. 348)

y fiËe fku fiË¾kLku ðk÷u ðwÍq Lk fhLku ËU íkku íkÞB{w{ fh fu Lk{kÍ ÃkZ ÷uçkk’Ë {U RykËk fhu ykih yøkh ðkun Ëw~{Lk Þk fiË¾kLku ðk÷u Lk{kÍ¼e Lk ÃkZLku ËU íkku Rþkhu Mku ÃkZu ykih çkk’Ë {U RykËk fhu.

(yiÍLk, Mk. 349)

y yøkh Þun økw{kLk ni fu ÃkkLke ík÷kþ fhLku {U fkrV÷k LkÍhkU Mku

24




108

Lk{kÍ fu ynfk{

økkRçk nku òyuøkk íkku íkÞB{w{ òRÍ ni. (yiÍLk, Mk. 350)

y {ÂMsË {U Mkku hnk Úkk fu økwM÷ VÍo nku økÞk íkku snkt Úkk ðnª VkihLkíkÞB{w{ fh ÷u Þune ynTðík (Þk’Lke yunríkÞkík fu rÍÞkËk fheçk) ni.({k¾qÍ yÍ Víkkðk h-ÍrðGÞk {w¾hoò, rs. 3, Mk. 479) rVh çkknh rLkf÷ykyu íkk¾eh fhLkk nhk{ ni. (çknkhu þheyík, rs. 1, Mk. 352)

y ðõík RíkLkk íktøk nku økÞk fu ðwÍq Þk økwM÷ fhuøkk íkku Lk{kÍ fÍk nkuòyuøke íkku íkÞB{w{ fh fu Lk{kÍ ÃkZ ÷u rVh ðwÍq Þk økwM÷ fh fuLk{kÍ fk RykËk fhLkk ÷krÍ{ ni.

({k¾qÍ yÍ Víkkðk h-ÍrðGÞk {w¾hoò, rs. 3, Mk. 307)

y ykihík niÍ ð rLkVkMk Mku Ãkkf nku økE ykih ÃkkLke Ãkh fkrËh Lknª íkkuíkÞB{w{ fhu. (çknkhu þheyík, rs. 1, Mk. 352)

y yøkh fkuE yiMke søkn ni snkt Lk ÃkkLke r{÷íkk ni Lk neíkÞB{w{ fu r÷Þu Ãkkf r{èe íkku WMku [krnÞu fu ðõíku Lk{kÍ {ULk{kÍ fe Mke Mkqhík çkLkkyu Þk’Lke ík{k{ n-hfkíku Lk{kÍ rçk÷krLkGÞíku Lk{kÍ çkò ÷kyu.(çknkhu þheyík, rs. 1, Mk. 353) {økh ÃkkfÃkkLke Þk r{èe Ãkh fkrËh nkuLku Ãkh ðwÍq Þk íkÞB{w{ fh fu Lk{kÍÃkZLke nkuøke.y ðwÍq ykih økwM÷ ËkuLkkU fu íkÞB{w{ fk yuf ne íkhefk ni. y rsMk Ãkh økwM÷ VÍo ni WMk fu r÷Þu Þun ÍYhe Lknª fu ðwÍq ykih økwM÷ËkuLkkU2 fu r÷Þu Ëku2 íkÞB{w{ fhu çkÕfu yuf ne {U ËkuLkkU2 fe rLkGÞík fh

25




109

Lk{kÍ fu ynfk{

÷u ËkuLkkU2 nku òyutøku ykih yøkh rMkVo økwM÷ Þk ðwÍq fe rLkGÞík fe sçk¼e fkVe ni. (çknkhu þheyík, rs. 1, Mk. 354)

y rsLk [eÍkU Mku ðwÍq xqx òíkk ni Þk økwM÷ VÍo nku òíkk ni WLk MkuíkÞB{w{ ¼e xqx òíkk ni ykih ÃkkLke Ãkh fkrËh nkuLku Mku ¼e íkÞB{w{

xqx òíkk ni. (yiÍLk, Mk. 360)

y ykihík Lku yøkh Lkkf {U Vq÷ ðøkihk ÃknLku nkU íkku rLkfk÷ ÷u ðhLkkVq÷ fe søkn {Mn Lknª nku Mkfuøkk. (yiÍLk, Mk. 355)

y nkUxkU fk ðkun rnMMkk òu ykËíkLk {wtn çkLË nkuLku fe nk÷ík {UrË¾kE Ëuíkk ni RMk Ãkh {Mn nkuLkk ÍYhe ni yøkh {wtn Ãkh nkÚk Vihíkuðõík rfMke Lku nkUxkU fku Íkuh Mku Ëçkk r÷Þk fu fwA rnMMkk {Mn nkuLku Mkuhn økÞk íkku íkÞB{w{ Lknª nkuøkk. RMke íkhn Íkuh Mku ykt¾U çkLË fh÷ª sçk ¼e Lk nkuøkk. (yiÍLk)

y ytøkqXe, ½ze ðøkihk ÃknLku nkU íkku Wíkkh fh WLk fu Lke[u nkÚk VihLkkVÍo ni. RM÷k{e çknLkU ¼e [qrzÞkt ðøkihk nxk fh WLk fu Lke[u {MnfhU. íkÞB{w{ fe yunríkÞkíkU ðwÍq Mku çkZ fh nI. (yiÍLk)

y çke{kh Þk çku ËMíkku Ãkk ¾wË íkÞB{w{ Lknª fh Mkfíkk íkku fkuE ËqMkhkfhðk Ëu RMk {U íkÞB{w{ fhðkLku ðk÷u fe rLkGÞík fk yu’ríkçkkh Lknª,rsMk fku íkÞB{w{ fhðkÞk ò hnk ni WMk fku rLkGÞík fhLke nkuøke.

(yiÍLk, Mk. 354 )

{-ËLke {~ðhk : ðwÍq fu ynfk{ Mke¾Lku fu r÷Þu {f-ík-çkíkw÷ {ËeLkk fk

26




110

Lk{kÍ fu ynfk{

{íçkqyk “ðwÍq fk íkhefk” ykih Lk{kÍ Mke¾Lku fu r÷Þu rhMkk÷k “Lk{kÍ

fk íkhefk” fk {wíkk-÷yk {wVeË ni.Þk hççku {wMíkVk ! n{U çkkh çkkh økwM÷ fu {MkkR÷ ÃkZLku,

Mk{ÍLku ykih ËqMkhkU fku Mk{ÍkLku ykih MkwLLkík fu {wíkkrçkf økwM÷ fhLku feíkkiVef yíkk Vh{k.

4 hçkeW÷ ykr¾h 1432 rMk.rn.

27


økBku BkËe™k, çkfey,BkÂøVhŒ ykih çkurnMkkçk sL™Œw÷rVhËkiMk BkU ykfkfu …zkuMk fk Œkr÷çk



111

Lk{kÍ fu ynfk{

RMk rhMkk÷u {U....

ðhf W÷rxÞu....

fçkú {U fezu Lknª ÃkzUøku

yÍkLk fk sðkçk ËuLku fk íkhefk

Mkku þneËkU fk Mkðkçk f{kRÞu

E{kLku {wVMMk÷, E{kLku {wß{÷, A6 fr÷{u

{Ar÷Þkt RÂMíkøVkh fhíke nI

3 fhkuz 24 ÷k¾ LkurfÞkt f{kRÞu

yÍkLk fk sðkçk ËuLku ðk÷k sLLkíke nku økÞk

ViÍk™u yÍk™


112

Lk{kÍ fu ynfk{

ViÍk™u yÍk™{y 3 fhkuz 24 ÷k¾ LkurfÞkt hkuÍkLkk f{kRÞu

Þun rhMkk÷k (29 MkVnkŒ) yÔð÷ Œk ykr¾h …qhk …rZÞu,fðe RBfk™ ni fu yk… fe fE øk-÷rŒÞkt MkkBk™u yk òyU.

ËwYË ~kheV fe VÍe÷ŒMkhfkhu BkËe™k, MkwÕŒk™u çkk fhe™k, fhkhu fÕçkku Mke™k, ViÍ

økLS™k, Mkkrnçku Bkwy¥kh …Mke™k fk R~kkoËuhnBkŒ çkwLÞkË ni : rsMk ™u fwhyk™u …kf …Zk, hçk Œyk÷k fe nBË feykih ™çke ( ) …h ËwYË ~kheV …Zk ™eÍ y…™uhçk Mku BkÂøVhŒ Œ÷çk fe Œku WMk ™u Çk÷kE fku y…™e søkn MkuŒ÷k~k fh r÷Þk.

Mkhfkh ™u yuf çkkh yÍk™ Ëe™rçkGÞu yfhBk ™u MkVh BkU yuf çkkh

yÍk™ Ëe Úke ykih fr÷BkkŒu ~knkËŒ Þqt fnu : (BkI

økðkne ËuŒk nqt fu BkI yÕ÷kn fk hMkq÷ nqt).(VŒkðk h-ÍrðGÞk Bkw¾hoò, rs. 5, Mk. 375, )

ViÍk™u yÍk™1


113

Lk{kÍ fu ynfk{

ykÍk™ ni Þk yÍk™ ?çkk’Í ÷kuøk “ykÍk™” fnŒu nI Þun øk÷Œ Œ÷^VwÍ ni. ykÍk™

sBy ni “WÍw™” fe ykih WÍw™ fu Bkk’™k nI : fk™. ËwÁMŒ Œ÷^VwÍyÍk™ ni. yÍk™ fu ÷wøkðe Bkk’™k nI : ¾çkhËkh fh™k.“ViÍkLku yÍkLk” fu ™ð nwYV fe r™MçkŒ Mku yÍk™ fu ™ð nwYV fe r™MçkŒ Mku yÍk™ fu ™ð nwYV fe r™MçkŒ Mku yÍk™ fu ™ð nwYV fe r™MçkŒ Mku yÍk™ fu ™ð nwYV fe r™MçkŒ Mku yÍk™fu VÍkR÷ …h Bkw~ŒrBk÷ fu VÍkR÷ …h Bkw~ŒrBk÷ fu VÍkR÷ …h Bkw~ŒrBk÷ fu VÍkR÷ …h Bkw~ŒrBk÷ fu VÍkR÷ …h Bkw~ŒrBk÷ 9 ynkËeMku BkwMŒVk ynkËeMku BkwMŒVk ynkËeMku BkwMŒVk ynkËeMku BkwMŒVk ynkËeMku BkwMŒVk

1 fçkú BkU fezu ™nª …zUøkuMkðkçk fe ¾krŒh yÍk™ Ëu™u ðk÷k WMk ~kneË fe Bkkr™LË ni òu Ïkq™

BkU r÷Úkzk nwðk ni ykih sçk Bkhuøkk fçkú BkU WMk fu rsMBk BkU fezu ™nª …zUøku.

2 BkkuŒe fu økwBçkËBkI sL™Œ BkU økÞk, WMk BkU BkkuŒe fu økwBçkË Ëu¾u WMk fe ¾kf Bkw~f fe

ni. …qAk : yi rsçkúE÷ ! Þun rfMk fu ðkrMkŒu nI ? yÍo fe : yk… fe WBBkŒ fu {wyÂÍTÍLkkU ykih RBkkBkkU fu r÷Þu.

3 økwÍ~Œk økw™kn BkwykVrsMk ™u …ktåkkU ™BkkÍkU fe yÍk™ EBkk™ fe rçk™k …h çk r™GÞŒu Mkðkçk

fne WMk fu òu økw™kn …n÷u nwyu nI BkwykV nku òyUøku ykih òu EBkk™ ferçk™k …h Mkðkçk fu r÷Þu y…™u MkkrÚkÞkU fe …ktåk ™BkkÍkU BkU RBkkBkŒ fhu WMk fuøkw™kn òu …n÷u nwyu nI BkwykV fh rËÞu òyUøku.


2 ViÍk™u yÍk™


114

Lk{kÍ fu ynfk{

4 ~kiŒk™ 36 Bke÷ Ëqh Çkkøk òŒk ni“~kiŒk™ sçk ™BkkÍ fu r÷Þu yÍk™ Mkw™Œk ni ÇkkøkŒk nwðk hkink

ÃknkU[ òŒk ni.” hkðe VhBkkŒu nI : hkink BkËe™yu Bkw™Ôðhn Mku 36 Bke÷Ëqh ni.

5 yÍk™ fçkqr÷GÞŒu Ëwyk fk Mkçkçk nisçk yÍk™ Ëu™u ðk÷k yÍk™ ËuŒk ni ykMBkk™ fu ËhðkÍu ¾ku÷

rËÞu òŒu nI ykih Ëwyk fçkq÷ nkuŒe ni.

6 {wyÂÍTÍLk fu r÷Þu RÂMíkøVkh{wyÂÍTÍLk fe ykðkÍ snkt Œf ÃknkU[Œe ni, WMk fu r÷Þu

BkÂøVhŒ fh Ëe òŒe ni ykih nh Œh ð ¾w~f rsMk ™u WMk fe ykðkÍMkw™e WMk fu r÷Þu RÂMíkøVkh fhŒe ni.

7 yÍk™ ðk÷u rË™ yÍkçk Mku yB™rsMk çkMŒe BkU yÍk™ Ëe òyu, yÕ÷kn y…™u yÍkçk Mku WMk

rË™ WMku yB™ ËuŒk ni. 8 Îkçkhknx fk R÷ks

sçk ykËBk ( ) sL™Œ Mku rnLËqMŒk™ BkU WŒhu WLnUÎkçkhknx nwE Œku rsçkúE÷ ( ) ™u WŒh fh yÍk™ Ëe.


3 ViÍk™u yÍk™


115

Lk{kÍ fu ynfk{

9 økBk Ëqh fh™u fk ™wM¾kyi y÷e ! BkI ŒwÍu økBkøke™ …kŒk nqt y…™u rfMke Îkh ðk÷u Mku fn,

fu Œuhu fk™ BkU yÍk™ fnu, yÍk™ økBk ð …hu~kk™e fe ËkVuy ni. Þun rhðkÞŒ ™õ÷ fh™u fu çkk’Ë

yk’÷k nÍhŒ “VŒkðk h-ÍrðGÞk ~kheV” rsÕË 5 MkVnk668 …h VhBkkŒu nI : Bkki÷k y÷e ( ) ykih Bkki÷ky÷e Œf rsMk fËh RMk nËeMk fu hkðe nI Mkçk ™u VhBkkÞk :

(nBk ™u RMku Œsrhçkk rfÞk Œku yiMkk ne …kÞk).

BkAr÷Þkt Çke RÂMíkøVkh fhŒe nIBkLfq÷ ni : yÍk™ Ëu™u ðk÷kU fu r÷Þu nh åkeÍ BkÂøVhŒ fe

Ëwyk fhŒe ni Þnkt Œf fu ËrhÞk BkU BkAr÷Þkt Çke. {wyÂÍTÍLk rsMkðõŒ yÍk™ fnŒk ni rVrh~Œu Çke ËkunhkŒu òŒu nI ykih sçk Vkrhøknku òŒk ni Œku rVrh~Œu rfÞkBkŒ Œf WMk fu r÷Þu BkÂøVhŒ fe Ëwyk fhŒunI. òu {wyÂÍTÍLke fe nk÷Œ BkU Bkh òŒk ni WMku yÍkçku fçkú ™nªnkuŒk ykih {wyÂÍTÍLk ™ÍTy fe MkÂÏíkÞkU Mku çkåk òŒk ni. fçkú feMkÏŒe ykih Œtøke Mku Çke BkkBkq™ (Þk’™e BknVqÍ) hnŒk ni.

(Bkw÷Ï¾Mk yÍ Œ^Mkehu Mkqhyu ÞqMkwV (BkwŒsoBk), Mk. 21)

yÍk™ fu sðkçk fe VÍe÷ŒBkËe™u fu ŒksËkh ™u yuf çkkh VhBkkÞk :

yi ykihŒku ! sçk ŒwBk rçk÷k÷ fku yÍk™ ð RfkBkŒ fnŒu Mkw™ku Œku rsMk Œhn


4 ViÍk™u yÍk™


116

Lk{kÍ fu ynfk{

ðkun fnŒk ni ŒwBk Çke fnku fu yÕ÷kn ŒwBnkhu r÷Þu nh fr÷Bku fu çkË÷uyuf ÷k¾ ™urfÞkt r÷¾uøkk ykih yuf nÍkh Ë-hòŒ çkw÷LË VhBkkyuøkk ykihyuf nÍkh økw™kn rBkxkyuøkk. ¾ðkŒe™ ™u Þun Mkw™ fh yÍo fe : Þun ŒkuykihŒkU fu r÷Þu ni BkËkuO fu r÷Þu õÞk ni ? VhBkkÞk : BkËkuO fu r÷Þu Ëwøk™k.

3 fhkuz 24 ÷k¾ ™urfÞkt hkuÍk™k fBkkRÞuBkeXu BkeXu RM÷kBke ÇkkRÞku ! yÕ÷kn fe hnBkŒ …h

fwhçkk™ ! WMk ™u nBkkhu r÷Þu ™urfÞkt fBkk™k, y…™u Ë-hòŒ çkZðk™kykih økw™kn çkÏ~kðk™k rfMk fËh ykMkk™ VhBkk rËÞk ni Bkøkhy^MkkuMk ! RŒ™e ykMkkr™ÞkU fu çkk ðwsqË Çke nBk øk^÷Œ fk r~kfkhhnŒu nI. …u~k fËko nËeMku Bkwçkkhf BkU sðkçku yÍk™ ð RfkBkŒ fe òuVÍe÷Œ çkÞk™ nwE ni WMk fe Œ^Mke÷ Bkw÷k-nÍk VhBkkRÞu :“ ” Þun Ëku fr÷BkkŒ nI, RMk Œhn …qhe yÍk™BkU fw÷ 15 fr÷BkkŒ nI. yøkh fkuE RM÷kBke çkn™ yuf yÍk™ fksðkçk Ëu Þk’™e {wyÂÍTÍLk Mkkrnçk òu fnŒu òyU RM÷kBke çkn™Çke ËkunhkŒe òyu Œku WMk fku 15 ÷k¾ ™urfÞkt rBk÷Uøke, 15 nÍkh

Ë-hòŒ çkw÷LË nkUøku ykih 15 nÍkh økw™kn BkwykV nkUøku ykih RM÷kBkeÇkkRÞkU fu r÷Þu Þun Mkçk Ëwøk™k ni. V@ fe yÍk™ BkU Ëku BkŒoçkk

Çke ni Œku Þqt V@ fe yÍk™ BkU 17 fr÷BkkŒ nku


5 ViÍk™u yÍk™


117

Lk{kÍ fu ynfk{

økyu ykih RMk Œhn V@ fe yÍk™ fu sðkçk BkU 17 ÷k¾ ™urfÞkt,17 nÍkh Ë-hòŒ fe çkw÷LËe ykih 17 nÍkh økw™knkU fe BkwykVerBk÷e ykih RM÷kBke ÇkkRÞkU fu r÷Þu Ëwøk™k. RfkBkŒ BkU Ëku BkŒoçkk

Çke ni Þqt RfkBkŒ BkU Çke 17 fr÷BkkŒ nwyu Œku RfkBkŒfu sðkçk fk Mkðkçk Çke V@ fe yÍk™ fu sðkçk rsŒ™k nwðk. y÷

nkrMk÷ yøkh fkuE RM÷kBke çkn™ yunrŒBkkBk fu MkkÚk hkuÍk™k …ktåkkU ™BkkÍkU

fe yÍk™kU ykih …ktåkkU RfkBkŒkU fk sðkçk Ëu™u BkU fkBÞkçk nku òyu Œku

WMku hkuÍk™k yuf fhkuz çkkMkX ÷k¾ ™urfÞkt rBk÷Uøke, yuf ÷k¾ çkkMkX

nÍkh Ë-hòŒ çkw÷LË nkUøku ykih yuf ÷k¾ çkkMkX nÍkh økw™kn BkwykV

nkUøku ykih RM÷kBke ÇkkE fku Ëwøk™k Þk’™e 3 fhkuz 24 ÷k¾ ™urfÞkt rBk÷Uøke,

3 ÷k¾ 24 nÍkh Ë-hòŒ çkw÷LË nkUøku ykih 3 ÷k¾ 24 nÍkh økw™kn

BkwykV nkUøku.

yÍk™ fk sðkçk Ëu™u ðk÷k sL™Œe nku økÞknÍhŒu MkÂGÞËw™k yçkq nwhihk VhBkkŒu nI fu

yuf Mkkrnçk rs™ fk çk Íkrnh fkuE çknwŒ çkzk ™uf yBk÷ ™Úkk, ðkun VkiŒ nku økyu Œku hMkq÷wÕ÷kn ™uMknkçkyu rfhkBk fe Bkkisq-Ëøke BkU (økiçk fe ¾çkh ËuŒunwyu R~kkoË) VhBkkÞk : õÞk ŒwBnU Bkk’÷qBk ni fu yÕ÷kn Œyk÷k ™uWMku sL™Œ BkU Ëkr¾÷ fh rËÞk ni. RMk …h ÷kuøk Bkw-ŒyÂßsçknwyu õÞqtfu çk Íkrnh W™ fk fkuE çkzk yBk÷ ™ Úkk. åkw™kLåku yuf


6 ViÍk™u yÍk™


118

Lk{kÍ fu ynfk{

Mknkçke W™ fu Îkh økyu ykih W™ fe çkuðk Mku …qAk fu W™ fk fkuE ¾kMk yBk÷ nBkU çkŒkRÞu, Œku WLnkU ™u sðkçkrËÞk : ykih Œku fkuE ¾kMk çkzk yBk÷ BkwÍu Bkk’÷qBk ™nª, rMkVo RŒ™kò™Œe nqt fu rË™ nku Þk hkŒ, sçk Çke ðkun yÍk™ Mkw™Œu Œku sðkçkÍYh ËuŒu Úku. yÕ÷kn

fe W™ …h hnBkŒ nku ykih W™ fu MkËfu nBkkhe BkÂøVhŒ nku.

økw-™nu økËk fk rnMkkçk õÞk ðkun yøkåkuo ÷k¾ Mku nI rMkðk

Bkøkh yi yVwÔð Œuhu y^ð fk Œku rnMkkçk ni ™ ~kwBkkh ni

yÍk™ ð RfkBkŒ fu sðkçk fk Œhefk{wyÂÍTÍLk Mkkrnçk fku åkkrnÞu fu yÍk™ fu fr÷BkkŒ Xnh Xnh

fh fnU. (Þqt Ëku fr÷BkkŒ nI Bkøkh) Ëku™kU rBk÷ fh(rçkøkih MkõŒk rfÞu yuf MkkÚk …Z™u fu yu’rŒçkkh Mku) yuf fr÷Bkk nI, Ëku™kU fuçkk’Ë MkõŒk fhu (Þk’™e åkw… nku òyu) ykih MkõŒu fe rBkõËkh Þun ni fusðkçk Ëu™u ðk÷k sðkçk Ëu ÷u, MkõŒu fk Œfo BkõYn ni ykih yiMke yÍk™fk RykËk (Þk’™e ÷kixk™k) BkwMŒnçk ni. sðkçk Ë u™u ðk÷u fk u åkkrnÞu f u sçk {wyÂÍTÍLk Mkkrnçk

fn fh MkõŒk fhU Þk’™e ¾kBkku~k nkU WMk ðõŒ


7 ViÍk™u yÍk™


119

Lk{kÍ fu ynfk{

fnu. RMke Œhn Ëeøkh fr÷BkkŒ fk sðkçk Ëu.sçk {wyÂÍTÍLk …n÷e çkkh fnu Þun fnu :

(ŒhsBkk : yk… …h ËwYË nku Þk hMkq÷Õ÷kn

)sçk Ëkuçkkhk fnu, Þun fnu :

(Þk hMkq÷Õ÷kn ! yk… Mku Bkuhe ykt¾kU fe XLzfni)ykih nh çkkh ytøkqXkU fu ™k¾w™ ykt¾kU Mku ÷økk ÷u, ykr¾h BkU fnu :

(yi yÕ÷kn ! Bkuhe Mkw™™u ykih Ëu¾™ufe fwÔðŒ Mku BkwÍu ™^y yŒk VhBkk)

ykih fu sðkçk BkU (åkkhkU çkkh) fnu ykih çkunŒh Þun ni fu Ëku™kU fnu (Þk’™e

{wyÂÍTÍLk ™u òu fnk ðkun Çke fnu ykih ÷knki÷ Çke) çkÕfu BkÍeË Þun ÇkerBk÷k ÷u :

(ŒhsBkk : òu yÕ÷kn ™u åkknknwðk, òu ™nª åkknk ™ nwðk)

fu sðkçk BkU fnu : (ŒhsBkk : Œq Mkååkk ykih ™ufqfkh ni ykih

Œq™u nf fnk ni) RfkBkŒ fk sðkçk BkwMŒnçk ni. RMk fk sðkçk Çke RMke Œhn


8 ViÍk™u yÍk™


120

Lk{kÍ fu ynfk{

ni Vfo RŒ™k ni fu fu sðkçk BkU fnu :(ŒhsBkk : yÕ÷kn RMk fkufkRBk h¾u sçk Œf ykMBkk™ ykihÍBke™ nI)

“MkËfu Þk hMkq÷Õ÷kn” fu åkkiËn nwYVfe r™MçkŒ Mku yÍk™ fu 14 Bk-Ë™e Vq÷ …ktåkkU VÍo ™BkkÍU R™ BkU swBkwyk Çke ~kkrBk÷ ni sçk sBkkyŒu

Q÷k fu MkkÚk BkÂMsË BkU ðõŒ …h yËk fe òyU Œku W™ fu r÷Þu yÍk™MkwL™Œu Bkwy¬Ëk ni ykih RMk fk nwõBk rBkM÷u ðkrsçk ni fu yøkhyÍk™ ™ fne økE Œku ðnkt fu ŒBkkBk ÷kuøk økw™nøkkh nkUøku.


yøkh fkuE ~kÏMk ~knTh fu yLËh Îkh BkU ™BkkÍ …Zu Œku ðnkt feBkÂMsË fe yÍk™ WMk fu r÷Þu fkVe ni Bkøkh yÍk™ fn ÷u™k BkwMŒnçkni. yøkh fkuE ~kÏMk ~knTh fu çkknh Þk økkWt, çkkøk Þk ¾uŒ ðøkihk BkUni ykih ðkun søkn fheçk ni Œku økkWt Þk ~knTh fe yÍk™ fkVe ni rVhÇke yÍk™ fn ÷u™k çkunŒh ni ykih òu fheçk ™ nku Œku fkVe ™nª.fheçk fe nË Þun ni fu Þnkt fe yÍk™ fe ykðkÍ ðnkt ÃknkU[Œe nku.

BkwMkkrVh ™u yÍk™ ð RfkBkŒ Ëku™kU ™ fne Þk RfkBkŒ ™ fne Œku


9 ViÍk™u yÍk™


121

Lk{kÍ fu ynfk{

BkõYn ni ykih yøkh rMkVo RfkBkŒ fn ÷e Œku fhknŒ ™nª BkøkhçkunŒh Þun ni fu yÍk™ Çke fn ÷u. åkknu ŒLnk nku Þk RMk fu ËeøkhnBkhkne ðnª BkkisqË nkU.


ðõŒ ~kwYy nku™u fu çkk’Ë yÍk™ frnÞu yøkh ðõŒ Mku …n÷u fnËe Þk ðõŒ Mku …n÷u ~kwYy fe ykih Ëkihk™u yÍk™ ðõŒ yk økÞkËku™kU MkqhŒkU BkU yÍk™ Ëkuçkkhk frnÞu {wyÂÍTÍLk

Mkkrnçkk™ fku åkkrnÞu fu ðkun ™õ~kyu r™ÍkBkw÷ yðfkŒ Ëu¾Œu hnkfhU. fnª fnª {wyÂÍTÍLk Mkkrnçkk™ ðõŒ Mku …n÷u ne yÍk™ ~kwYyfh ËuŒu nI. RBkkBk Mkkrnçkk™ ykih RÂLíkÍkrBkÞk fe r¾ËBkŒ BkU ÇkeBk-Ë™e RÂÕíkò ni fu ðkun Çke RMk BkMy÷u …h ™Íh h¾U. ¾ðkŒe™ y…™e ™BkkÍ yËk …ZŒe nkU Þk fÍk RMk BkU R™ fu r÷ÞuyÍk™ ð RfkBkŒ fn™k BkõYn ni. ykihŒkU fku sBkkyŒ Mku ™BkkÍ yËk fh™k, ™k òRÍ ni.


MkBkÍËkh çkååkk Çke yÍk™ Ëu MkfŒk ni. çku ðwÍq fe yÍk™ Mknen ni Bkøkh çku ðwÍq fk yÍk™ fn™k BkõYnni. (çknkhu ~kheyŒ, rs. 1, Mk. 466, )

ÏkwLMkk, VkrMkf yøkåkuo ykr÷Bk ne nku, ™~ku ðk÷k, …køk÷, çkuøkwM÷k ykih ™k MkBkÍ çkååku fe yÍk™ BkõYn ni. R™ Mkçk fe yÍk™


10 ViÍk™u yÍk™


122

Lk{kÍ fu ynfk{

fk RykËk rfÞk òyu. (çknkhu ~kheyŒ, rs. 1, Mk. 466, )

yøkh {wyÂÍTÍLk ne RBkkBk Çke nku Œku çkunŒh ni.

BkÂMsË fu çkknh rfç÷k Y ¾zu nku fh, fk™kU BkU WtÂø÷Þkt zk÷fh çkw÷LË ykðkÍ Mku yÍk™ fne òyu Bkøkh ŒkfŒ Mku rÍÞkËkykðkÍ çkw÷LË fh™k BkõYn ni. (çknkhu ~kheyŒ, rs. 1, Mk. 468,

469, ) yÍk™ BkU WtÂø÷Þkt fk™ BkU h¾™k BkM™q™ ðBkwMŒnçk ni Bkøkh rn÷k™k ykih ÎkwBkk™k n-h-fŒu VwÍq÷ ni.

(VŒkðk h-ÍrðGÞk, rs. 5, Mk. 373)

MkeÄe ŒhV Bkwtn fh fu fnu ykih W÷xeŒhV Bkwtn fh fu, yøkåkuo yÍk™ ™BkkÍ fu r÷Þu ™ nku Bk-Mk÷™ çkååku fufk™ BkU fne. Þun rVh™k VfŒ Bkwtn fk ni Mkkhu çkË™ Mku ™ rVhu.( , çknkhu ~kheyŒ, rs. 1, Mk. 469) çkk’Í {wyÂÍTÍLke™

“Mk÷kn” ykih “V÷kn” …h ÃknkU[™u …h ™ÍkfŒ fu MkkÚk ËkyU çkkyUåkunhu fku Úkkuzk Mkk rn÷k ËuŒu nI, Þun Œhefk øk÷Œ ni. ËwÁMŒ yLËkÍÞun ni fu …n÷u yåAe Œhn ËkyU çkkyU åkunhk fh r÷Þk òyu RMk fuçkk’Ë ÷^Í “nGÞ” fn™u fe RÂçíkËk nku. V@ fe yÍk™ BkU fu çkk’Ë fn™kBkwMŒnçk ni. yøkh ™ fnk sçk Çke yÍk™ nku òyuøke.

(fk™q™u ~kheyŒ, Mk. 89)




123

Lk{kÍ fu ynfk{

“yÍkLku rçk÷k÷e” fu ™ð nwYV fe r™MçkŒ Mkusðkçku yÍk™ fu 9 Bk-Ë™e Vq÷

yÍk™u ™BkkÍ fu R÷kðk Ëeøkh yÍk™kU fk sðkçk Çke rËÞk òyuøkkBk-Mk÷™ çkååkk …iËk nkuŒu ðõŒ fe yÍk™. Bkuhu ykfkyk’÷k nÍhŒ RBkkBk ynBkË hÍk ¾k™ VhBkkŒu nI :sçk çkååkk …iËk nku Vkih™ MkeÄu fk™ BkU yÍk™ çkkyU (W÷xu) BkU Œõçkehfnu fu ¾-÷÷u ~kiŒk™ ð WBBkwÂMMkçÞk™ Mku çkåku. (VŒkðk h-ÍrðGÞk, rs.

24, Mk. 452) “BkÕVqÍkŒu yk’÷k nÍhŒ” MkVnk 417 Œk 418 …h ni :“(Mkyo) çknwŒ ¾çkeMk çk÷k ni ykih RMke fku WBBkwÂMMkçÞk™ fnŒu nIyøkh çkååkkU fku nku, ðh™k Mkyo (rBkøkeo).” BkwõŒrËÞkU fku ¾wíçku fe yÍk™ fk sðkçk nhrøkÍ ™ Ëu™k åkkrnÞuÞune ynTðŒ (Þk’™e yunrŒÞkŒ Mku fheçk) ni. nkt yøkh Þun sðkçkuyÍk™ Þk (Ëku ¾wíçkkU fu ËhrBkÞk™) Ëwyk, yøkh rË÷ Mku fhU, Íçkk™ MkuŒ÷^VwÍ (Þk’™e yÕVkÍ yËk fh™k) yM÷™ (Þk’™e rçkÕfw÷) ™ nku ŒkufkuE nhs ™nª. ykih RBkkBk Þk’™e ¾Œeçk yøkh Íçkk™ Mku Çkesðkçku yÍk™ Ëu Þk Ëwyk fhu rçk÷k ~kwçkk òRÍ ni.

(VŒkðk h-ÍrðGÞk Bkw¾hoò, rs. 8, Mk. 300, 301)

yÍk™ Mkw™™u ðk÷u fu r÷Þu yÍk™ fk sðkçk Ëu™u fk nwõBk ni.(çknkhu ~kheyŒ, rs. 1, Mk. 472) sw™wçk (Þk’™e rsMku rsBkky Þk yunrŒ÷kBkfe ðßn Mku økwM÷ fe nksŒ nku) Çke yÍk™ fk sðkçk Ëu. y÷çk¥kk niÍ




124

Lk{kÍ fu ynfk{

ð r™VkMk ðk÷e ykihŒ, ¾wíçkk Mkw™™u ðk÷u, ™BkkÍu s™kÍk …Z™uðk÷u, rsBkky BkU Bk~økq÷ Þk òu fÍkyu nksŒ BkU nkU W™ …h sðkçk™nª. sçk yÍk™ nku Œku WŒ™e Ëuh fu r÷Þu Mk÷kBk ð f÷kBk ykih sðkçkuMk÷kBk ykih ŒBkkBk fkBk BkkifqV fh ËersÞu Þnkt Œf fu rŒ÷kðŒ Çke,yÍk™ fku økkih Mku Mkwr™Þu ykih sðkçk ËersÞu. RfkBkŒ BkU Çke RMkeŒhn fersÞu.


yÍk™ fu Ëkihk™ åk÷™k, rVh™k, çkhŒ™, røk÷kMk ðøkihk fkuE MkeåkeÍ WXk™k, ¾k™k ðøkihk h¾™k, Akuxu çkååkkU Mku ¾u÷™k, R~kkhkU BkUøkw^Œ-økq fh™k ðøkihk Mkçk fwA BkkifqV fh Ëu™k ne Bkw™krMkçk ni. òu yÍk™ fu ðõŒ çkkŒkU BkU Bk~økq÷ hnu WMk fk ¾krŒBkkçkwhk nku™u fk ¾kiV ni. (çknkhu ~kheyŒ, rs. 1, Mk. 473)

hkMŒu …h åk÷ hnk Úkk fu yÍk™ fe ykðkÍ ykE Œku (çkunŒh Þun nifu) WŒ™e Ëuh ¾zk nku òyu (åkw…åkk…) Mkw™u ykih sðkçk Ëu.

nkt Ëkihk™u yÍk™ BkÂMsË Þk ðwÍq¾k™u fe ŒhVåk÷™u ykih ðwÍq fh™u BkU fkuE nhs ™nª RMk Ëkihk™ Íçkk™ Mku sðkçkÇke ËuŒu hrnÞu. yÍk™ fu Ëkihk™ RÂMíkLò-¾k™u ò™k çkunŒh ™nª õÞqtfu ðnktyÍk™ fk sðkçk ™ Ëu Mkfuøkk ykih Þun çknwŒ çkzu Mkðkçk Mku BknYBke




125

Lk{kÍ fu ynfk{

ni, y÷çk¥kk ~kËeË nksŒ nku Þk sBkkyŒ ò™u fk yLËu~kk nku Œkuåk÷k òyu. yøkh åkLË yÍk™U Mkw™u Œku RMk …h …n÷e ne fk sðkçk ni ykihçkunŒh Þun ni fu Mkçk fk sðkçk Ëu. ( , çknkhu

~kheyŒ, rs. 1, Mk. 473) yøkh çk ðõŒu yÍk™ sðkçk ™ rËÞk Œkuyøkh rÍÞkËk Ëuh ™ økwÍhe nku Œku sðkçk Ëu ÷u.

“Þk {wMíkVk” fu MkkŒ nwYV fe r™MçkŒ MkuRfkBkŒ fu 7 Bk-Ë™e Vq÷

RfkBkŒ BkÂMsË BkU RBkkBk fu yi™ …eAu ¾zu nku fh fn™k çkunŒh niyøkh yi™ …eAu Bkkify ™ rBk÷u Œku MkeÄe ŒhV Bkw™krMkçk ni.

(BkkÏkqÍ yÍ VŒkðk h-ÍrðGÞk Bkw¾hoò, rs. 5, Mk. 372)

RfkBkŒ yÍk™ Mku Çke rÍÞkËk ŒkfeËe MkwL™Œ ni. RfkBkŒ fk sðkçk Ëu™k BkwMŒnçk ni. (çknkhu ~kheyŒ, rs. 1, Mk. 473)

RfkBkŒ fu fr÷BkkŒ sÕË sÕË fnU ykih ËhrBkÞk™ BkU MkõŒk BkŒfersÞu. (yiÍ™, Mk. 470)

RfkBkŒ BkU Çke ykih BkU (MkVnk 11

…h çkÞk™ fËko Œhefu fu BkwŒkrçkf) ËkyU çkkyU Bkwtn VurhÞu. RfkBkŒ WMke fk nf ni rsMk ™u yÍk™ fne ni, yÍk™ Ëu™u ðk÷u feRòÍŒ Mku ËqMkhk fn MkfŒk ni yøkh rçkøkih RòÍŒ fne ykih{wyÂÍTÍLk (Þk’™e rsMk ™u yÍk™ Ëe Úke WMk) fku ™k økðkh nku Œku BkõYn




126

Lk{kÍ fu ynfk{

ni. RfkBkŒ fu ðõŒ fkuE ~kÏMk ykÞk Œku WMku ¾zu nku fh RÂLíkÍkhfh™k BkõYn ni çkÕfu çkiX òyu RMke Œhn òu ÷kuøk BkÂMsË BkU BkkisqË nIðkun Çke çkiXu hnU ykih WMk ðõŒ ¾zu nkU sçk BkwfÂççkh …h ÃknkU[u Þune nwõBk RBkkBk fu r÷Þu ni.


“{uhu økkiMku yk’Í{” fu øÞkhn nwYV fe r™MçkŒ MkuyÍk™ Ëu™u fu 11 BkwMŒnçk Bkðkfuy

1 çkååku 2 BkøkBkqBk 3 rBkøkeo ðk÷u 4 økÍçk ™kf ykih çkËrBkÍks ykËBke ykih 5 çkË rBkÍks ò™ðh fu fk™ BkU 6 ÷zkEfe r~kÆŒ fu ðõŒ 7 ykŒ~k Í-Ëøke (ykøk ÷øk™u) fu ðõŒ 8BkÂGÞŒ Ë^™ fh™u fu çkk’Ë 9 rsL™ fe Mkhf~ke fu ðõŒ (Bk-Mk÷™rfMke …h rsL™ Mkwðkh nku) 10 støk÷ BkU hkMŒk Çkq÷ òyU ykih fkuEçkŒk™u ðk÷k ™ nku WMk ðõŒ. (çknkhu ~kheyŒ, rs. 1, Mk. 466,

) ™eÍ 11 ðçkk fu ÍBkk™u BkU Çke yÍk™ Ëu™k BkwMŒnçkni. (çknkhu ~kheyŒ, rs. 1, Mk. 466, VŒkðk h-ÍrðGÞk Bkw¾hoò, rs. 5, Mk. 370)

BkÂMsË BkU yÍk™ Ëu™k r¾÷kVu MkwL™Œ niyks f÷ yõMkh BkÂMsË fu yLËh ne yÍk™ Ëu™u fk hðks

…z økÞk ni òu fu r¾÷kVu MkwL™Œ ni. “yk÷Bkøkehe” ðøkihk BkU niyÍk™ ¾krhsu BkÂMsË BkU fne òyu BkÂMsË BkU yÍk™ ™ fnu.




127

Lk{kÍ fu ynfk{

Bkuhu ykfk yk’÷k nÍhŒ, RBkkBku yn÷u MkwL™Œ, ðr÷GÞu

™u’BkŒ, yÍeBkw÷ çk-h-fŒ, yÍeBkw÷ BkŒoçkŒ, …hðk™yu ~kByu rhMkk÷Œ,

BkwsrÆËu Ëe™ku rBkÕ÷Œ, nkrBkÞu MkwL™Œ, BkkrnÞu rçkËTyŒ, ykr÷Bku ~kheyŒ,

…ehu ŒhefŒ, çkkRMku ¾ihku çk-h-fŒ, nÍhŒu yÕ÷kBkk Bkki÷k™k y÷nks

y÷ nkrVÍ y÷ fkhe ~kkn RBkkBk ynBkË hÍk ¾k™ VhBkkŒu nI : yuf çkkh Çke MkkrçkŒ ™nª f u nwÍqh u yõËMk

™u BkÂMsË fu yLËh yÍk™ rË÷ðkE nku. MkÂGÞËeyk’÷k nÍhŒ BkÍeË VhBkkŒu nI : BkÂMsË BkU yÍk™Ëu™e BkÂMsË ð Ëhçkkhu R÷kne fe økwMŒk¾e ð çku y-Ëçke ni. MkunT™uBkÂMsË fu ™eåku snkt sqŒu WŒkhu òŒu nI ðkun søkn ¾krhsu BkÂMsËnkuŒe ni ðnkt yÍk™ Ëu™k rçk÷k ŒfÕ÷wV BkwŒkrçkfu MkwL™Œ ni. (VŒkðk

h-ÍrðGÞk Bkw¾hoò, rs. 5, Mk. 408, 411, 412) swBkwyk fe yÍk™u Mkk™e òuyks f÷ (¾wíçku Mku fç÷) BkÂMsË BkU ¾Œeçk fu rBkBçkh fu MkkBk™uBkÂMsË fu yLËh Ëe òŒe ni Þun Çke r¾÷kVu MkwL™Œ ni, swBkwyk feyÍk™u Mkk™e Çke BkÂMsË fu çkknh Ëe òyu Bkøkh {wyÂÍTÍLk ¾Œeçkfu MkkBk™u nku.

Mkku ~kneËkU fk Mkðkçk fBkkRÞuMkÂGÞËe yk’÷k nÍhŒ VhBkkŒu nI : yunÞkyu

MkwL™Œ W-÷Bkk fk Œku ¾kMk VÍuo BkLMkçke ni ykih rsMk BkwMkÕBkk™ Mku{wÂBf™ nku WMk fu r÷Þu nwõBk ykBk ni, nh ~knTh fu BkwMkÕBkk™kU fku




128

Lk{kÍ fu ynfk{

åkkrnÞu fu y…™u ~knTh Þk fBk yÍ fBk y…™e y…™e BkMkkrsË BkU(…ktåkkU ™BkkÍkU fe yÍk™ ykih swBkwyk fe yÍk™u Mkk™e BkÂMsË fu çkknh Ëu™ufe) RMk MkwL™Œ fku rÍLËk fhU ykih Mkku Mkku ~kneËkU fk Mkðkçk ÷U.hMkq÷wÕ÷kn fk VhBkk™ ni : “òu VMkkËu WBBkŒ fuðõŒ Bkuhe MkwL™Œ fku BkÍçkqŒ ÚkkBku WMku Mkku ~kneËkU fk Mkðkçk rBk÷u.”( , VŒkðk h-ÍrðGÞk, rs. 5, Mk. 403) RMkBkMy÷u fe Œ^Mke÷ fu r÷Þu VŒkðk h-ÍrðGÞk Bkw¾hoò rsÕË 5 “çkkçkw÷

yÍk™u ð÷ RfkBkn” fk BkwŒk-÷yk VhBkkRÞu.yÍk™ Mku …n÷u Þun ËwYËu …kf …rZÞu

yÍk™ ð RfkBkŒ Mku fç÷ …Z fh ËwYËkuMk÷kBk fu Þun Mkeøku …Z ÷ersÞu :

rVh ËwYËku Mk÷kBk ykih yÍk™ BkU VM÷ (Þk’™e øku…) fh™u fur÷Þu Þun yu’÷k™ fersÞu : “yÍk™ fk yunrŒhkBk fhŒu nwyu økw^Œ-økq

ykih fkBkfks hkuf fh yÍk™ fk sðkçk ËersÞu ykih ZuhkU ™urfÞkt

fBkkRÞu.” RMk fu çkk’Ë yÍk™ ËersÞu. ËwYËku Mk÷kBk ykih RfkBkŒ fuËhrBkÞk™ BkÂMsË BkU Þun yu’÷k™ fersÞu : “yu’rŒfkV fe r™GÞŒ fh

÷ersÞu, BkkuçkkR÷ Vku™ nku Œku çkLË fh ËersÞu.” yÍk™ ð RfkBkŒ Mku




129

Lk{kÍ fu ynfk{

fç÷ ŒÂM{Þk ykih ËwYËku Mk÷kBk fu BkÏMkqMk MkeøkkU fe Bk-Ë™e RÂÕíkòRMk ~kkif BkU fh hnk nqt fu RMk Œhn Bkuhu r÷Þu Çke fwA Mkðkçku òrhGÞkfk MkkBkk™ nku òyu ykih VM÷ (Þk’™e øku… h¾™u) fk Bk~ðhk VŒkðk

h-ÍrðGÞk fu ViÍk™ Mku …u~k rfÞk ni. åkw™kLåku yuf RÂMík^Œk fu sðkçkBkU RBkkBku yn÷u MkwL™Œ VhBkkŒu nI : “ËwYË ~kheV fç÷uRfkBkŒ …Z™u BkU nhs ™nª Bkøkh RfkBkŒ Mku VM÷ (Þk’™e VkrMk÷k Þky÷k-n-Ëøke) åkkrnÞu Þk ËwYË ~kheV fe ykðkÍ, ykðkÍu RfkBkŒ MkuyiMke swËk (Bk-Mk÷™ ËwYË ~kheV fe ykðkÍ RfkBkŒ fe çk r™MçkŒ fwA…MŒ) nku, fu RÂBíkÞkÍ hnu ykih yðkBk fku ËwYË ~kheV swÍTyu RfkBkŒ(Þk’™e RfkBkŒ fk rnMMkk) ™ Bkk’÷qBk nku.”


ðMðMkk : Mkhfkhu BkËe™k fe nÞkŒu Íkrnhe ykihËkihu ¾w-÷Vkyu hkr~kËe™ BkU yÍk™ Mku …n÷u ËwYË ~kheV™nª …Zk òŒk Úkk r÷nkÍk yiMkk fh™k çkwhe rçkËTyŒ ykih økw™kn ni.( )sðkçku ðMðMkk : yøkh Þun fkRËk ŒM÷eBk fh r÷Þk òyu fu òu fkBkWMk Ëkih BkU ™nª nkuŒk Úkk ðkun yçk fh™k çkwhe rçkËTyŒ ykihøkw™kn ni Œku rVh Ve ÍBkk™k r™ÍkBk ËhnBk çkhnBk nku òyuøkk. çku~kwBkkh rBkMkk÷kU BkU Mku VfŒ 12 rBkMkk÷U …u~k fhŒk nqt fu Þun fkBk WMkBkwçkkhf Ëkih BkU ™nª Úku ykih yçk R™ fku Mkçk ™u y…™kÞk nwðk ni :




130

Lk{kÍ fu ynfk{

1 fwhyk™u …kf …h ™wõŒu ykih yu’hkçk nßòs rçk™ ÞqMkwV ™u 95

rMk.rn. BkU ÷økðkyu 2 RMke ™u ¾íBku ykÞkŒ …h y÷kBkkŒ fu Œkih …h™wõŒu ÷økðkyu 3 fwhyk™u …kf fe A…kE 4 BkÂMsË fu ðMŒ BkURBkkBk fu ¾zu hn™u fu r÷Þu Œkf ™wBkk Bkunhkçk …n÷u ™ Úke ð÷eË Bkhðk™efu Ëkih BkU nÍhŒu MkÂGÞËw™k WBkh rçk™ yçËw÷ yÍeÍ ™u EòË fe. yks fkuE BkÂMsË RMk Mku ¾k÷e ™nª 5 A6 fr÷Bku6 RÕBku MkVo ð ™nTð 7 RÕBku nËeMk ykih ynkËeMk fe yõMkkBk8 ËMkuo r™ÍkBke 9 ~kheyŒ ð ŒhefŒ fu åkkh rMkÂÕMk÷u 10

Íçkk™ Mku ™BkkÍ fe r™GÞŒ 11 nðkE snkÍ fu Íheyu MkVhu ns12 sËeË MkkRLMke nrÚkÞkhkU fu Íheyu rsnkË. Þun Mkkhu fkBk WMkBkwçkkhf Ëkih BkU ™nª Úku ÷urf™ yçk RLnU fkuE økw™kn ™nª fnŒk Œkuykr¾h yÍk™ ð RfkBkŒ Mk u …n÷u BkeX u BkeX u ykfk

…h ËwYËku Mk÷kBk …Z™k ne õÞqt çkwhe rçkËTyŒykih økw™kn nku økÞk ! ÞkË hr¾Þu rfMke Bkwyk-Bk÷u BkU y-ËBku sðkÍfe Ë÷e÷ ™ nku™k ¾wË Ë÷e÷u sðkÍ ni. Þfe™™, Þfe™™, Þfe™™nh ðkun ™E åkeÍ rsMk fku ~kheyŒ ™u BkLy ™nª rfÞk ðkun rçkËTyŒun-Mk™k ykih Bkwçkkn Þk’™e yåAe rçkËTyŒ ykih òRÍ ni ykih ÞunyBkúu BkwMkÕ÷Bk ni fu yÍk™ Mku …n÷u ËwYË ~kheV …Z™u fku rfMke ÇkenËeMk BkU BkLy ™nª rfÞk økÞk r÷nkÍk BkLy ™ nku™k ¾wË çk ¾wË“RòÍŒ” çk™ økÞk ykih yåAe yåAe çkkŒU RM÷kBk BkU EòË fh™u




131

Lk{kÍ fu ynfk{

fe Œku ¾wË BkËe™u fu Œksðh, ™rçkÞkU fu Mkhðh, nwÍqhu yLðh ™u Œhøkeçk R~kkoË VhBkkE ni ykih “BkwrM÷Bk” fu

çkkçk “rfŒkçkw÷ RÕBk” BkU MkwÕŒk™u Ëku snkt fkÞun VhBkk™u RòÍŒ r™~kk™ BkkisqË ni :

rsMk ~kÏMk ™u BkwM÷Bkk™kU BkU fkuE ™uf Œhefkòhe rfÞk ykih WMk fu çkk’Ë WMk Œhefu …hyBk÷ rfÞk økÞk Œku WMk Œhefu …h yBk÷fh™u ðk÷kU fk y@ Çke WMk (Þk’™e òhe fh™u

ðk÷u) fu ™kBkyu yk’Bkk÷ BkU r÷¾k òyuøkkykih yBk÷ fh™u ðk÷kU fu y@ BkU fBke ™nªnkuøke.

BkŒ÷çk Þun fu òu RM÷kBk BkU yåAk Œhefk òhe fhu ðkun çkzuMkðkçk fk nfËkh ni Œku rçk÷k ~kwçkk rsMk ¾w~k ™Mkeçk ™u yÍk™ ðRfkBkŒ Mku fç÷ ËwYËku Mk÷kBk fk hðks zk÷k ni ðkun Çke MkðkçkuòrhGÞk fk BkwMŒrnf ni, rfÞkBkŒ Œf òu BkwMkÕBkk™ RMk Œhefu …hyBk÷ fhŒu hnUøku W™ fku Çke Mkðkçk rBk÷uøkk ykih òhe fh™u ðk÷u fkuÇke rBk÷Œk hnuøkk ykih Ëku™kU fu Mkðkçk BkU fkuE fBke ™nª nkuøke.

nku MkfŒk ni rfMke fu ÍunT™ BkU Þun ðMðMkk ykyu fu nËeMku…kf BkU ni : Þk’™e nh rçkËTyŒ(™E çkkŒ) økwBkhkne ni ykih nh økwBkhkne snL™Bk BkU (÷u ò™u ðk÷e)




132

Lk{kÍ fu ynfk{

ni. RMk nËeMk ~kheV fu õÞk Bkk’™k nI ?RMk fk sðkçk Þun ni fu nËeMku …kf nf ni. Þnkt rçkËTyŒ Mku BkwhkËrçkËTyŒu MkÂGÞyn Þk’™e çkwhe rçkËTyŒ ni ykih Þfe™™ nh ðkunrçkËTyŒ çkwhe ni òu rfMke MkwL™Œ fu r¾÷kV Þk MkwL™Œ fku rBkxk™u ðk÷enku. åkw™kLåku nÍhŒu MkÂGÞËw™k ~ki¾ yçËw÷ nf BkwnrÆMk Ëun÷ðe

VhBkkŒu nI : òu rçkËTyŒ WMkq÷ ykih fðkRËu MkwL™Œ fuBkwðkrVf ykih WMk fu BkwŒkrçkf rfÞkMk fe nwE ni (Þk’™e ~kheyŒ ðMkwL™Œ Mku ™nª xfhkŒe) WMk fku rçkËTyŒu n-Mk™k fnŒu nI ykih òu RMk fur¾÷kV nku ðkun rçkËTyŒ økwBkhkne fn÷kŒe ni.

yçk EBkk™ fe rnVkÍŒ fu r÷Þu fwZŒu nwyu Ëk’ðŒu RM÷kBke fuR~kkyŒe RËkhu Bkf-Œ-çkŒw÷ BkËe™k fe Bkíçkqyk 692 MkVnkŒ …hBkw~ŒrBk÷ rfŒkçk, “fwr£GÞk fr÷BkkŒ fu çkkhu BkU Mkwðk÷ sðkçk” MkVnk359 Œk 362 fk BkÍBkq™ Bkw÷k-nÍk VhBkkRÞu :

yÍk™ fe Œkine™ fu çkkhu BkU Mkwðk÷ sðkçkMkwðk÷ : yÍk™ fe Œkine™ fh™k fiMkk ?sðkçk : yÍk™ ~kykRhu RM÷kBk BkU Mku ni. rfMke Çke r~kykhu RM÷kBkfe Œkine™ fw£ ni.

fk BkÍkf Wzk™kMkwðk÷ : yÍk™ BkU (Þk’™e ykyku ™BkkÍ fe ŒhV) Þk




133

Lk{kÍ fu ynfk{

(Þk’™e ykyku Çk÷kE fe ŒhV) Mkw™ fh BkÍkf BkU Þunfn™k fiMkk fu : “ykyku rMk™uBkk Îkh fe ŒhV ðh™k rxfxU ¾íBk nku

òyUøke !”

sðkçk : fw£ ni. õÞqtfu Þun yÍk™ fk BkÍkf Wzk™k nwðk. Bkuhuykfk yk’÷k nÍhŒ, RBkkBku yn÷u MkwL™Œ, Bkki÷k™k ~kkn RBkkBk

ynBkË hÍk ¾k™ fe r¾ËBkŒu çkk çk-h-fŒ BkU Mkwðk÷

nwðk : s™kçk fk õÞk R~kkoË ni RMk BkMy÷u BkU fu ÍiË ™u {wyÂÍTÍLku

BkÂMsË fe yÍk™ fu MkkÚk ŒBkM¾wh (Þk’™e BkÍkf) rfÞk Þk’™e ÷^Í Mkw™ fh Þqt BkwÍTnfk (Þk’™e BkÍkf) WzkÞk : “ÇkGÞk ÷X

åk÷k.” ykÞk ÍiË fu r÷Þu nwõBku RhrŒËkË ð MkwfqŒu r™fkn MkkrçkŒnwðk Þk ™nª ? ykih ÍiË fk r™fkn xqxk Þk ™nª ? . y÷ sðkçk :

yÍk™ Mku RÂMíknTÍk (Þk’™e BkÍkf fh™k) ÍYh fw£ ni yøkh yÍk™ne Mku WMk ™u RÂMíknTÍk (Þk’™e BkÍkf) rfÞk Œku rçk÷k ~kwçkk fkrVh nkuøkÞk, WMk fe ykihŒ WMk fu r™fkn Mku r™f÷ økE, Þun yøkh rVhBkwMkÕBkk™ nku ykih ykihŒ WMk Mku r™fkn fhu WMk ðõŒ ðŒe (Þk’™enBk-rçkMŒhe) n÷k÷ nkuøke ðh™k rÍ™k. ykih ykihŒ yøkh rçk÷kRM÷kBk ð r™fkn WMk Mku fwhçkŒ …h hkÍe nku ðkun Çke Íkr™Þk ni.ykih yøkh yÍk™ Mku RÂMíknTÍk (Þk’™e BkÍkf Wzk™k) BkõMkqË ™ ÚkkçkÕfu ¾kMk WMk {wyÂÍTÍLk Mku çk-# ðßn (Þk’™e RMk ðßn Mku) fu ðkunøk÷Œ …ZŒk ni RÂMíknTÍk (Þk’™e BkÍkf) rfÞk Œku RMk nk÷Œ BkU (™




134

Lk{kÍ fu ynfk{

fkrVh nkuøkk ™ r™fkn xqxuøkk Bkøkh) ÍiË fku ŒßËeËu RM÷kBk ð ŒßËeËur™fkn fk nwõBk rËÞk òyuøkk.


yÍk™ fu Bkw-ŒyÂÕ÷f fwr£GÞk fr÷BkkŒ fe 8 rBkMkk÷U1 òu yÍk™ fk BkÍkf Wzkyu ðkun fkrVh ni.


2 yÍk™ fe ŒnTfeh fhŒu nwyu fn™k fu “ÎkLxe fe ykðkÍ ™BkkÍfe Rr¥k÷ky Ëu™u fu r÷Þu rÍÞkËk yåAe ni” fw£ ni.3 òu yÍk™ Ëu™u ðk÷u fku yÍk™ Ëu™u …h fnu : “Œq™u Íqx çkku÷k”yiMkk ~kÏMk fkrVh nku økÞk. 4 rsMk ™u rfMke {wyÂÍTÍLk fu çkkhu BkU yÍk™ fu BkÍkf fu Œkih …hfnk : Þun fki™ BknYBk ni òu yÍk™ fn hnk ni ? Þk 5 yÍk™ fuçkkhu BkU fnk : økih Bkk’YV Mke ykðkÍ ni Þk fnk : 6 yß™rçkÞkU feykðkÍ ni, Þun ŒBkkBk yõðk÷ fw£ nI. Þk’™e sçk fu çkŒkihu ŒnTfeh(nfkhŒ) fnu. 7 yuf ™u yÍk™ fne ËqMkhk BkÍkf Wzk™u fu r÷Þu Ëkuçkkhk yÍk™fnu Œku WMk …h nwõBku fw£ ni. 8 yÍk™ Mkw™ fh Þun fn™k : õÞk ~kkuh Bkåkk h¾k ni ! yøkh Þunfki÷ ¾wË yÍk™ fku ™k …MkLË fh™u fe ðßn Mku fnk nku Œku fw£ ni.




135

Lk{kÍ fu ynfk{

yÕ÷kn Mkçk Mku çkzk ni yÕ÷kn Mkçk Mku çkzk ni

BkI økðkne ËuŒk nqt fu yÕ÷kn fu rMkðk fkuE Bkk’çkqË ™nª

BkI økðkne ËuŒk nqt fu nÍhŒ BkwnBBkË ( ) yÕ÷kn fu hMkq÷ nI

BkI økðkne ËuŒk nqt fu nÍhŒ BkwnBBkË ( ) yÕ÷kn fu hMkq÷ nI

™BkkÍ …Z™u fu r÷Þu ykyku ™BkkÍ …Z™u fu r÷Þu ykyku

™òŒ …k™u fu r÷Þu ykyku ™òŒ …k™u fu r÷Þu ykyku


yÕ÷kn fu rMkðk fkuE Bkk’çkqË ™nª.


BkI økðkne ËuŒk nqt fu yÕ÷kn fu rMkðk fkuE Bkk’çkqË ™nª

yÍk™




136

Lk{kÍ fu ynfk{

yÍk™ fe ËwykyÍk™ fu çkk’Ë {wyÂÍTÍLk ð MkkrBkE™ ËwYË ~kheV …Z fh Þun Ëwyk …ZU :

yi yÕ÷kn RMk Ëk’ðŒu ŒkBBkk ykih Mk÷kŒu fkRBkk fu Bkkr÷f, Œq nBkkhu MkhËkh

nÍhŒ BkwnBBkË ( ) fku ðMke÷k ykih VÍe÷Œykih çknwŒ çkw÷LË Ë-hsu yŒk VhBkk, ykih W™ fku BkfkBku

BknBkqË BkU ¾zk fh rsMk fk Œq™u W™ Mku ðk’Ëk rfÞk ni, ykih nBkUrfÞkBkŒ fu rË™ W™ fe ~kVkyŒ ™Mkeçk VhBkk.

çku~kf Œq ðk’Ëu fu r¾÷kV ™nª fhŒk, nBk …h y…™e hnBkŒ VhBkkyi Mkçk Mku çkZ fh hnTBk fh™u ðk÷u.

~kVkyŒ fe rçk~kkhŒVhBkk™u BkwMŒVk : sçk ŒwBk yÍk™ Mkw™ku Œku

W™ fr÷BkkŒ fku yËk fhku òu {wyÂÍTÍLk ™u fnu rVh BkwÍ …h ËwYË ~kheV…Zku rVh ðMke÷u fk Mkwðk÷ fhku. yiMkk fh™u ðk÷u fu r÷Þu Bkuhe ~kVkyŒðkrsçk nku økE.




137

Lk{kÍ fu ynfk{

EBkk™u BkwVMMk÷

EBkk™u BkwßBk÷

…n÷k fr÷Bkk ŒÂGÞçk

BkI EBkk™ ÷kÞk yÕ÷kn …h ykih WMk fu rVrh~ŒkU …h ykih WMk ferfŒkçkkU …h ykih WMk fu hMkq÷kU …h ykih rfÞkBkŒ fu rË™ …h

ykih RMk …h fu yåAe ykih çkwhe ŒõËeh yÕ÷kn fe ŒhV Mku ni ykihBkkiŒ fu çkk’Ë WXkyu ò™u …h.

ynfkBk fçkq÷ rfÞu Íçkk™ Mku Rõhkh fhŒu nwyu ykih rË÷ Mku ŒMËef fhŒu nwyu.

BkI EBkk™ ÷kÞk yÕ÷kn …h siMkk fu ðkun y…™u ™kBkkU ykih y…™erMkVŒkU fu MkkÚk ni ykih BkI ™u WMk fu ŒBkkBk

yÕ÷kn fu rMkðk fkuE RçkkËŒ fu ÷kRf ™nª BkwnBBkË( ) yÕ÷kn fu hMkq÷ nI.




138

Lk{kÍ fu ynfk{

ËqMkhk fr÷Bkk ~knkËŒ

BkI økðkne ËuŒk nqt fu yÕ÷kn fu rMkðk fkuE Bkk’çkqË ™nª,ðkun yfu÷k ni WMk fk fkuE ~khef ™nª

yÕ÷kn …kf ni ykih Mkçk ÏkqrçkÞkt yÕ÷kn fu r÷Þu nI ykih yÕ÷kn furMkðk fkuE Bkk’çkqË ™nª ykih yÕ÷kn Mkçk Mku çkzk ni,

økw™knkU Mku çkåk™u fe ŒkfŒ ykih ™ufe fh™u fe ŒkiVef yÕ÷knne fe ŒhV Mku ni òu Mkçk Mku çkw÷LË y-ÍBkŒ ðk÷k ni.

yÕ÷kn fu rMkðk fkuE Bkk’çkqË ™nª, ðkun yfu÷k ni WMk fk fkuE ~khef™nª, WMke fu r÷Þu ni çkkË~kkne ykih WMke fu r÷Þu nBË ni,

ykih BkI økðkne ËuŒk nqt fu çku~kf BkwnBBkË ( )yÕ÷kn fu çkLËu ykih hMkq÷ nI.

ŒeMkhk fr÷Bkk ŒBSË

åkkiÚkk fr÷Bkk ŒkineË




139

Lk{kÍ fu ynfk{

ðkune rÍLËk fhŒk ykih BkkhŒk ni ykih ðkun rÍLËk ni WMk fkunhrøkÍ fÇke BkkiŒ ™nª ykyuøke, çkzu s÷k÷

ykih çkwÍwøkeo ðk÷k ni, WMk fu nkÚk BkU Çk÷kE ni ykih ðkun nh åkeÍ …h fkrËh ni.

BkI yÕ÷kn Mku BkwykVe BkktøkŒk nqt òu Bkuhk …hðh Ëøkkh ni, nh økw™knMku òu BkI ™u ò™ çkqÍ fh rfÞk Þk Çkq÷ fh,

Aw… fh rfÞk Þk Íkrnh nku fh ykih BkI WMk fe çkkhøkkn BkU ŒkiçkkfhŒk nqt WMk økw™kn Mku rsMk fku BkI ò™Œk nqt

ykih WMk økw™kn Mku Çke rsMk fku BkI ™nª ò™Œk, (yi yÕ÷kn) çku~kf Œq økiçkkU fk ò™™u ðk÷k

ykih yiçkkU fk Aw…k™u ðk÷k ykih økw™knkU fk çkÏ~k™u ðk÷k ni ykihøkw™kn Mku çkåk™u fe ŒkfŒ ykih ™ufe fh™u fe fwÔðŒ

…ktåkðkt fr÷Bkk RÂMíkøVkh

yÕ÷kn ne fe ŒhV Mku ni òu Mkçk Mku çkw÷LË y-ÍBkŒ ðk÷k ni.




140

Lk{kÍ fu ynfk{

yi yÕ÷kn BkI Œuhe …™kn BkktøkŒk nqt RMk çkkŒ Mku fu BkI rfMke ~kifku Œuhk ~khef çk™kQt ò™ çkqÍ fh

ykih çkÂÏþ~k BkktøkŒk nqt ŒwÍ Mku WMk (r~kfo) fe rsMk fku BkI ™nª ò™Œkykih BkI ™u WMk Mku Œkiçkk fe ykih BkI çkuÍkh nwðk

ykih çku nÞkRÞkU Mku ykih çkkunŒk™ Mku ykih ŒBkkBk økw™knkU Mku ykih BkI RM÷kBk ÷kÞk

Axk fr÷Bkk hÆu fw£

ykih BkI fnŒk nqt yÕ÷kn fu rMkðk fkuE RçkkËŒ fu ÷kRf ™nª BkwnBBkË( ) yÕ÷kn fu hMkq÷ nI.

fw£ Mku ykih r~kfo Mku ykih Íqx Mku ykih økeçkŒ Mku ykih (çkwhe)rçkËTyŒ Mku ykih åkwøk÷e Mku

yuf åkw… Mkku Mkw¾20 BkwnhoBkw÷ nhkBk 1435 rMk.rn.

25-11-2013





141

Lk{kÍ fu ynfk{

RMk rhMkk÷u {U ....

ðhf W÷rxÞu....

þËeË ÍÏ{e nk÷ík {U

[kuh fe Ëku rfM{U

fkhÃkux fu LkwõMkkLkkík

økËo yk÷qË ÃkuþkLke fe VÍe÷ík

økÄu siMkk {wtn

Mkkrnçku {Íkh fe RÂLVhkËe fkurþþ

{kt [khÃkkE Mku WX ¾ze nwE

(n-LkVe)


142

Lk{kÍ fu ynfk{


þiíkkLk ÷k¾ hkufu ! Þun rhMkk÷k {wfB{÷ ÃkZ ÷ersÞu,

V RMk fu VðkRË ¾wË ne Ëu¾ ÷Uøku.


Mkhfkhu {ËeLkk, MkwÕíkkLku çkk fheLkk, fhkhu fÕçkku MkeLkk, ViÍ

økLSLkk 6 Lku Lk{kÍ fu çkk’Ë nBËku MkLkk ð ËwYË

þheV ÃkZLku ðk÷u Mku Vh{kÞk, “Ëwyk {ktøk, fçkq÷ fe òyuøke Mkwðk÷ fh

rËÞk òyuøkk.”

<{eXu {eXu RM÷k{e ¼kRÞku ! fwhykLkku nËeMk {U Lk{kÍ ÃkZLku

fu çku þw{kh VÍkR÷ ykih Lk ÃkZLku fe MkÏík MkÍkyut ðkrhË nI,

[wLkkL[u, Ãkkhn 28 Mkq-híkw÷ {wLkkrVfqLk fe ykÞík LkBçkh 9 {U RþkoËu

hççkkLke ni :

Lk{kÍ fk íkhefk (n-LkVe)1


143

Lk{kÍ fu ynfk{

íkh-s-{yu fLÍw÷ E{kLk : yi E{kLk ðk÷ku !íkwBnkhu {k÷ Lk íkwBnkhe yki÷kË fkuE [eÍ íkwBnUyÕ÷kn 1 fu rÍ¢ Mku økkrV÷ Lk fhu ykihòu yiMkk fhu íkku ðkune ÷kuøk LkwõMkkLk {U nI.

nÍhíku MkÂGÞËwLkk R{k{ {wnB{Ë rçkLk yn{Ë Ínçke Lkõ÷ fhíku nI : {wVÂMMkheLku rfhk{ Vh{kíku

nI fu RMk ykÞíku {wçkk-hfk {U yÕ÷kn íkyk÷k fu rÍ¢ Mku Ãkkt[ Lk{kÍU{whkË nI, ÃkMk òu þÏMk yÃkLku {k÷ Þk’Lke ¾heËku VhkuÏík, {Eþík ðhkuÍøkkh, MkkÍku Mkk{kLk ykih yki÷kË {U {MkYV hnu ykih ðõík ÃkhLk{kÍ Lk ÃkZu ðkun LkwõMkkLk WXkLku ðk÷kU {U Mku ni.

rfÞk{ík fk Mkçk Mku Ãkn÷k Mkwðk÷Mkhfkhu {ËeLkk, MkwÕíkkLku çkk fheLkk, fhkhu fÕçkku MkeLkk,

ViÍ økLSLkk 6 fk RþkoËu nfefík çkwLÞkË ni :“rfÞk{ík fu rËLk çkLËu fu yk’{k÷ {U Mkçk Mku Ãkn÷u Lk{kÍ fk Mkwðk÷ nkuøkk.yøkh ðkun ËwÁMík nwE íkku WMk Lku fkBÞkçke ÃkkE ykih yøkh WMk {U f{e nwEíkku ðkun ÁMðk nwðk ykih WMk Lku LkwõMkkLk WXkÞk.

Lk{kÍe fu r÷Þu LkqhMkhfkhu Ëku2 yk÷{, Lkqhu {wsMMk{, þknu çkLke ykË{, hMkq÷u

{wnTíkþ{ 6 fk RþkoËu røkhk{e ni : “òu þÏMk Lk{kÍ


2 Lk{kÍ fk íkhefk (n-LkVe)


144

Lk{kÍ fu ynfk{

fe rnVkÍík fhu, WMk fu r÷Þu Lk{kÍ rfÞk{ík fu rËLk Lkqh, Ë÷e÷ ykih Lkòíknkuøke ykih òu RMk fe rnVkÍík Lk fhu, WMk fu r÷Þu çkhkuÍu rfÞk{ík Lk Lkqhnkuøkk ykih Lk Ë÷e÷ ykih Lk ne Lkòík. ykih ðkun þÏMk rfÞk{ík fu rËLkrVhykiLk, fkYLk, nk{kLk ykih WçkGÞ rçkLk ¾÷V fu MkkÚk nkuøkk.”

rfMk fk rfMk fu MkkÚk n~h nkuøkk !{eXu {eXu RM÷k{e ¼kRÞku ! nÍhíku MkÂGÞËwLkk R{k{

{wnB{Ë rçkLk yn{Ë Ínçke Lkõ÷ fhíku nI : çkk’ÍW-÷{kyu rfhk{ Vh{kíku nI fu Lk{kÍ fu íkkrhf fkuRLk [kh (rVhykiLk, fkYLk, nk{kLk ykih WçkGÞ rçkLk ¾÷V) fu MkkÚkRMk r÷Þu WXkÞk òyuøkk fu ÷kuøk W{q{Lk Ëki÷ík, nwfq{ík, ðÍkhíkykih ríkòhík fe ðßn Mku Lk{kÍ fku íkfo fhíku nI. òu nwfq{ík fe{~økqr÷GÞík fu Mkçkçk Lk{kÍ Lknª ÃkZuøkk WMk fk n~h rVhykiLk fuMkkÚk nkuøkk, òu Ëki÷ík fu çkkRMk Lk{kÍ íkfo fhuøkk íkku WMk fkfkYLk fu MkkÚk n~h nkuøkk, yøkh íkfuo Lk{kÍ fk Mkçkçk ðÍkhík

nkuøke íkku rVhykiLk fu ðÍeh nk{kLk fu MkkÚk n~h nkuøkk ykih yøkhríkòhík fe {MkYrVGÞík fe ðßn Mku Lk{kÍ Akuzuøkk íkku WMk fku{¬yu {wfho{k fu çknwík çkzu fkrVh íkkrsh WçkGÞ rçkLk ¾÷V fuMkkÚk çkhkuÍu rfÞk{ík WXkÞk òyuøkk.




145

Lk{kÍ fu ynfk{

þËeË ÍÏ{e nk÷ík {U Lk{kÍsçk nÍhíku MkÂGÞËwLkk W{h VkYfu yk’Í{ 5 Ãkh

fkrík÷kLkk nB÷k nwðk íkku yÍo fe økE : yi y{eÁ÷ {wyr{LkeLk !

Lk{kÍ (fk ðõík ni). Vh{kÞk : S nkt, MkwrLkÞu ! “òu þÏMk Lk{kÍ fkuÍkyuy fhíkk ni WMk fk RM÷k{ {U fkuE rnMMkk Lknª.” ykih nÍhíkuMkÂGÞËwLkk W{h VkYf 5 Lku þËeË ÍÏ{e nkuLku fu çkk ðwsqËLk{kÍ yËk Vh{kE.

Lk{kÍ Ãkh Lkqh Þk íkkhefe fu yMçkkçknÍhíku MkÂGÞËwLkk WçkkËk rçkLk Mkkr{ík 5 Mku rhðkÞík

ni fu LkrçkGÞu hn{ík, þVeyu WB{ík, þnLþknu LkwçkwÔðík, íkksËkhurhMkk÷ík 6 fk Vh{kLku yk÷eþkLk ni : “òu þÏMkyåAe íkhn ðwÍq fhu, rVh Lk{kÍ fu r÷Þu ¾zk nku, RMk fu Áfqy, MkwsqË

ykih rfhkyík fku {wfB{÷ fhu íkku Lk{kÍ fníke ni : yÕ÷kn íkyk÷k íkuhernVkÍík fhu rsMk íkhn íkq Lku {uhe rnVkÍík fe. rVh WMk Lk{kÍ fkuykM{kLk fe íkhV ÷u òÞk òíkk ni ykih WMk fu r÷Þu [{f ykih Lkqh nkuíkkni. ÃkMk WMk fu r÷Þu ykM{kLk fu ËhðkÍu ¾ku÷u òíku nI n¥kk fu WMku yÕ÷kn

íkyk÷k fe çkkhøkkn {U Ãkuþ rfÞk òíkk ni ykih ðkun Lk{kÍ WMk Lk{kÍefe þVkyík fhíke ni. ykih yøkh ðkun RMk fk Áfqy, MkwsqË ykih rfhkyík{wfB{÷ Lk fhu íkku Lk{kÍ fníke ni : yÕ÷kn íkyk÷k íkwÍu Akuz Ëu rsMkíkhn íkq Lku {wÍu Íkyuy rfÞk. rVh WMk Lk{kÍ fku RMk íkhn ykM{kLk feíkhV ÷u òÞk òíkk ni fu WMk Ãkh íkkhefe AkE nkuíke ni ykih WMk Ãkh




146

Lk{kÍ fu ynfk{

ykM{kLk fu ËhðkÍu çkLË fh rËÞu òíku nI rVh WMk fku ÃkwhkLku fÃkzu fe íkhn÷Ãkux fh WMk Lk{kÍe fu {wtn Ãkh {khk òíkk ni.

çkwhu ¾krík{u fk yuf MkçkçknÍhíku MkÂGÞËwLkk R{k{ çkw¾khe Vh{kíku nI :

nÍhíku MkÂGÞËwLkk nwÍiVk rçkLk Þ{kLk 5 Lku yuf þÏMk fkuËu¾k òu Lk{kÍ ÃkZíku nwyu Áfqy ykih MkwsqË Ãkqhu yËk Lknª fhíkkÚkk. íkku WMk Mku Vh{kÞk : “íkw{ Lku òu Lk{kÍ ÃkZe yøkh RMkeLk{kÍ fe nk÷ík {U RÂLíkfk÷ fh òyku íkku nÍhíku MkÂGÞËwLkk {wnB{Ëu{wMíkVk 6 fu íkhefu Ãkh íkwBnkhe {kiík ðkfuy Lknª nkuøke.

Mkw-LkLku LkMkkE fe rhðkÞík {U Þun ¼e ni fu ykÃk5 Lku ÃkqAk : “íkw{ fçk Mku RMk íkhn Lk{kÍ ÃkZ hnu nku ? WMk Lkufnk : [k÷eMk40 Mkk÷ Mku. Vh{kÞk : íkw{ Lku [k÷eMk40 Mkk÷ Mku rçkÕfw÷Lk{kÍ ne Lknª ÃkZe ykih yøkh RMke nk÷ík {U íkwBnut {kiík yk økE íkkuËeLku {wnB{Ëe Ãkh Lknª {hkuøku.

Lk{kÍ fk [kuhnÍhíku MkÂGÞËwLkk yçkq fíkkËk 5 Mku rhðkÞík ni fu

Mkhfkhu {ËeLkk, fhkhu fÕçkku MkeLkk, ViÍ økLSLkk, Mkkrnçku {wy¥khÃkMkeLkk 6 fk Vh{kLku çkk fheLkk ni : “÷kuøkkU {U çkËíkheLk




147

Lk{kÍ fu ynfk{

[kuh ðkun ni òu yÃkLke Lk{kÍ {U [kuhe fhu.” yÍo fe økE : “Þk hMkq÷Õ÷kn

6 Lk{kÍ fk [kuh fkiLk ni ?” Vh{kÞk : “(ðkun òu Lk{kÍ fu)

Áfqy ykih MksËu Ãkqhu Lk fhu.”

[kuh fe Ëku rfM{U{wVÂMMkhu þneh nfe{w÷ WB{ík nÍhíku {w^íke yn{Ë

Þkh ¾kLk RMk nËeMk fu íknTík Vh{kíku nI : {k’÷q{nwðk {k÷ fu [kuh Mku Lk{kÍ fk [kuh çkËíkh ni õÞqtfu {k÷ fk [kuhyøkh MkÍk ¼e Ãkkíkk ni íkku fwA Lk fwA LkVTy ¼e WXk ÷uíkk ni{økh Lk{kÍ fk [kuh MkÍk Ãkqhe Ãkkyuøkk RMk fu r÷Þu LkVTy fefkuE Mkqhík Lknª. {k÷ fk [kuh çkLËu fk nf {khíkk ni sçk fuLk{kÍ fk [kuh yÕ÷kn 1 fk nf, Þun nk÷ík WLk fe ni òuLk{kÍ fku LkkrfMk ÃkZíku nI RMk Mku ðkun ÷kuøk ËMku o Rçkúík nkrMk÷fhU òu rMkhu Mku Lk{kÍ ÃkZíku ne Lknª.

(r{hykík, rs. 2, Mk. 78, rÍÞkW÷ fwhykLk Ãkç÷efuþLÍ)

{eXu {eXu RM÷k{e ¼kRÞku ! yÔð÷ íkku ÷kuøk Lk{kÍ ÃkZíku neLknª nI ykih òu ÃkZíku nI RLk fe yõMkrhGÞík MkwLLkíkU Mke¾Lku fu sÍçkufe f{e fu çkkRMk yks f÷ Mknen íkhefu Mku Lk{kÍ ÃkZLku Mku {nY{hníke ni. Þnkt {wÏíkMkhLk Lk{kÍ ÃkZLku fk íkhefk Ãkuþ rfÞk òíkk ni.çkhkyu {ËeLkk ! çknwík rÍÞkËk økkih Mku ÃkrZÞu ykih yÃkLke Lk{kÍkU feRM÷kn Vh{kRÞu :-




148

Lk{kÍ fu ynfk{

Lk{kÍ fk íkhefk (n-LkVe)çkk ðwÍq rfç÷k Y RMk íkhn ¾zu nkU fu ËkuLkkU Ãkkô fu ÃkLòut {U

[kh4 ôøk÷ fk VkrMk÷k hnu ykih ËkuLkkU2 nkÚk fkLkkU íkf ÷u òRÞu fuytøkqXu fkLk fe ÷ki Mku Aq òyut ykih ôÂø÷Þkt Lk r{÷e nwE nkU Lk ¾qçk¾w÷e çkÕfu yÃkLke nk÷ík Ãkh (NORMAL) h¾U ykih nÚkur÷Þkt rfç÷ufe íkhV nkU, LkÍh MkßËu fe søkn nku. yçk òu Lk{kÍ ÃkZLkk ni WMkfe rLkGÞík Þk’Lke rË÷ {U WMk fk Ãk¬k RhkËk fersÞu MkkÚk neÍçkkLk Mku ¼e fn ÷ersÞu fu rÍÞkËk yåAk ni ({-Mk÷Lk rLkGÞík fe {I

Lku yks fe ÍkunTh fe [kh4 hfTyík VÍo Lk{kÍ fe, yøkh çkk s{kyík ÃkZ

hnu nI íkku Þun ¼e fn ÷U ÃkeAu RMk R{k{ fu) yçk íkõçkehu íknhe{kÞk’Lke fníku nwyu nkÚk Lke[u ÷kRÞu ykih LkkV fu Lke[u RMkíkhn çkktrÄÞu fu MkeÄe nÚku÷e fe økÆe WÕxe nÚku÷e fu rMkhu Ãkh ykihçke[ fe íkeLk3 ôÂø÷Þkt W÷xe f÷kE fe ÃkeX Ãkh ykih ytøkqXk ykihAwtÂø÷Þk (Þk’Lke Akuxe ôøk÷e) f÷kE fu yøk÷ çkøk÷. yçk RMkíkhn MkLkk ÃkrZÞu :-

Ãkkf ni íkq yi yÕ÷kn 1 ykih {I íkuhe

nBË fhíkk nqt, íkuhk Lkk{ çk-h-fík ðk÷k

ni ykih íkuhe y-Í-{ík çkw÷LË ni ykih íkuhu

rMkðk fkuE {k’çkqË Lknª.




149

Lk{kÍ fu ynfk{

rVh íkyÔðwÍ ÃkrZÞu :-

{I yÕ÷kn íkyk÷k fe ÃkLkkn {ut ykíkk nqt þiíkkLk {ËqoË Mku.

rVh íkÂM{Þk ÃkrZÞu :-

yÕ÷kn 1 fu Lkk{ Mku þwYy òu çknwík {unThçkkLk hn{ík ðk÷k.

rVh {wfB{÷ Mkqhyu Vkríknk ÃkrZÞu :-íkh-s-{yu fLÍw÷ E{kLk : Mkçk¾qrçkÞkt yÕ÷kn 1 fku òu {kr÷f MkkhusnkLk ðk÷kU fk. çknwík {unThçkkLkhn{ík ðk÷k, hkuÍu sÍk fk {kr÷f.n{ íkwÍe fku ÃkqsU ykih íkwÍe Mku {ËË[knU. n{ fku MkeÄk hkMíkk [÷k, hkMíkkWLk fk rsLk Ãkh íkq Lku yunMkkLk rfÞk,Lk WLk fk rsLk Ãkh økÍçk nwðk ykih Lkçknfu nwykut fk.

Mkqhyu Vkríknk ¾í{ fh fu ykrnMíkk Mku yk{eLk frnÞu. rVhíkeLk3 ykÞkík Þk yuf çkze ykÞík òu íkeLk3 Akuxe ykÞíkkU fu çkhkçkhnku Þk fkuE Mkqhík {-Mk÷Lk Mkqhyu RÏ÷kMk ÃkrZÞu :-




150

Lk{kÍ fu ynfk{

íkh-s-{yu fLÍw÷ E{kLk : yÕ÷kn 1fu Lkk{ Mku þwYy òu çknwík {unThçkkLk hn{íkðk÷k. íkw{ Vh{kyku ðkun yÕ÷kn ni ðkunyuf ni. yÕ÷kn çku rLkÞkÍ ni, Lk WMk fefkuE yki÷kË ykih Lk ðkun rfMke Mku ÃkiËk nwðk.ykih Lk WMk fu òuz fk fkuE.

yçk fníku nwyu Áfqy {U òRÞu ykih ½wxLkkU fkuRMk íkhn nkÚk Mku ÃkfrzÞu fu nÚkur÷Þkt ½wxLkkU Ãkh ykih WtÂø÷ÞktyåAe íkhn Vi÷e nwE nkU. ÃkeX rçkAe nwE ykih Mkh ÃkeX fe MkeÄ{U nku Ÿ[k Lke[k Lk nku ykih LkÍh fË{kU Ãkh nku. f{ yÍ f{íkeLk çkkh Áfqy fe íkMçken Þk’Lke (1) frnÞu.rVh íkM{ey Þk’Lke (2) fníku nwyu rçkÕfw÷ MkeÄu¾zu nku òRÞu, RMk ¾zu nkuLku fku fki{k fníku nI. yøkh ykÃk{wLVrhË nI Þk’Lke yfu÷u Lk{kÍ ÃkZ hnu nI íkku RMk fu çkk’Ë frnÞu.(3) rVh fníku nwyu RMk íkhn MkßËu {U òRÞufu Ãkn÷u ½wxLku Í{eLk Ãkh hr¾Þu rVh nkÚk rVh ËkuLkkU nkÚkkU fu çke[{U RMk íkhn Mkh hr¾Þu fu Ãkn÷u Lkkf rVh ÃkuþkLke ykih Þun ¾kMk¾Þk÷ hr¾Þu fu Lkkf fe Lkkuf Lknª çkÕfu nœe ÷øku ykih ÃkuþkLke Í{eLk

Ãkh s{ òyu, LkÍh Lkkf Ãkh hnu, çkkÍqykut fku fhðxkU Mku, Ãkux fku

1: Þk’Lke Ãkkf ni {uhk y-Í{ík ðk÷k Ãkhðh Ëøkkh.2: Þk’Lke yÕ÷kn 1 Lku WMk fe MkwLk ÷e rsMk Lku WMk fe íkk’heV fe.3: yi yÕ÷kn ! yi n{khu {kr÷f ! Mkçk ¾qrçkÞkt íkuhu ne r÷Þu nI.




151

Lk{kÍ fu ynfk{

hkLkkU Mku ykih hkLkkU fku ®Ãkzr÷ÞkU Mku swËk hr¾Þu. (nkt yøkh MkV {UnkU íkku çkkÍq fhðxkU Mku ÷økkyu hr¾Þu) ykih ËkuLkkU2 Ãkkô fe ËMkkU10

ôÂø÷ÞkU fk Á¾ RMk íkhn rfç÷u fe íkhV hnu fu ËMkkU10 ôÂø÷ÞkU fu Ãkux

(Þk’Lke ôÂø÷ÞkU fu íkÕðkU fu W¼hu nwyu rnMMku) Í{eLk Ãkh ÷øku hnU.

nÚkur÷Þkt rçkAe hnU ykih ôÂø÷Þkt rfç÷k Y hnU {økh f÷kRÞktÍ{eLk Mku ÷øke nwE {ík hr¾Þu. ykih yçk f{ yÍ f{ íkeLk3 çkkhMkßËu fe íkMçken Þk’Lke (1) ÃkrZÞu rVh Mkh RMk íkhnWXkRÞu fu Ãkn÷u ÃkuþkLke rVh Lkkf rVh nkÚk WXU. rVh MkeÄk fË{¾zk fh fu WMk fe ôÂø÷Þkt rfç÷k Á¾ fh ËersÞu ykih W÷xk fË{rçkAk fh RMk Ãkh ¾qçk MkeÄu çkiX òRÞu ykih nÚkur÷Þkt rçkAk fhhkLkkU Ãkh ½wxLkkU fu ÃkkMk hr¾Þu fu ËkuLkkU2 nkÚkkU fe ôÂø÷Þkt rfç÷u feòrLkçk ykih ôÂø÷Þkut fu rMkhu ½wxLkkU fu ÃkkMk nkU. ËkuLkkU2 MkßËkU fuËhr{ÞkLk çkiXLku fku sÕMkk fníku nI. rVh f{ yÍ f{ yuf çkkh

fnLku fe r{õËkh XnrhÞu (RMk ðõVu {U Þk’Lke yiyÕ÷kn 1 {uhe {ÂøVhík Vh{k fn ÷uLkk {wMíknçk ni) rVh fníku nwyu Ãkn÷u MkßËu ne fe íkhn ËqMkhk2 MkßËk fersÞu. yçk RMkeíkhn Ãkn÷u Mkh WXkRÞu rVh nkÚkkU fku ½wxLkkU Ãkh h¾ fh ÃkLòut fu çk÷¾zu nku òRÞu. WXíku ðõík rçkøkih {sçkqhe Í{eLk Ãkh nkÚk Mku xuf{ík ÷økkRÞu. Þun ykÃk fe yuf hfTyík Ãkqhe nwE. yçk ËqMkhe2

1: Ãkkf ni Ãkhðh Ëøkkh Mkçk Mku çkw÷LË.




152

Lk{kÍ fu ynfk{

hfTyík {U ÃkZ fh y÷ nBË ykih Mkqhn ÃkrZÞuykih Ãkn÷u fe íkhn Áfqy ykih MkßËu fersÞu. ËqMkhu2 MkßËu Mku MkhWXkLku fu çkk’Ë MkeÄk fË{ ¾zk fh fu WÕkxk fË{ rçkAk fh çkiXòRÞu. Ëku2 hfTyík fu ËqMkhu MksËu fu çkk’Ë çkiXLkk fk’Ën fn÷kíkk niyçk fk’Ën {U íkþnTnwË ÃkrZÞu :-

ík{k{ fki÷e, Vu’÷e ykih {k÷e RçkkËíkUyÕ÷kn 1 ne fu r÷Þu nI. Mk÷k{ nku ykÃkÃkh yi Lkçke ykih yÕ÷kn 1 fe hn{íkUykih çk-h-fíkU. Mk÷k{ nku n{ Ãkh ykihyÕ÷kn 1 fu Lkuf çkLËkU Ãkh. {I økðkneËuíkk nqt fu yÕ÷kn 1 fu rMkðk fkuE{k’çkqË Lknª ykih {I økðkne Ëuíkk nqt fu{wnB{Ë (6) WMk fu çkLËuykih hMkq÷ nI.

sçk íkþnTnwË {U ÷^Íu “ ” fu fheçk ÃknkU[U íkku MkeÄu nkÚkfe çke[ fe ôøk÷e ykih ytøkqXu fk nÕfk çkLkk ÷ersÞu ykih AwtÂø÷Þk(Þk’Lke Akuxe ôøk÷e) ykih rçkLMkh Þk’Lke RMk fu çkhkçkh ðk÷eôøk÷e fku nÚku÷e Mku r{÷k ËersÞu ykih ( fu VkihLk çkk’Ë)÷^Íu “ ” fníku ne fr÷{u fe ôøk÷e WXkRÞu {økh RMk fku RÄhWÄh {ík rn÷kRÞu ykih ÷^Íu “ ” Ãkh røkhk ËersÞu ykih VkihLkMkçk WtÂø÷Þkt MkeÄe fh ÷ersÞu. yçk yøkh Ëku2 Mku rÍÞkËk hfTyíkU




153

Lk{kÍ fu ynfk{

ÃkZLke nI íkku fníku nwyu ¾zu nku òRÞu. yøkh VÍo Lk{kÍÃkZ hnU nit íkku íkeMkhe3 ykih [kiÚke4 hfTyík fu rfÞk{ {U

ykih y÷ nBË þheV ÃkrZÞu, Mkqhík r{÷kLku feÍYhík Lknª. çkkfe yVTyk÷ RMke íkhn çkò ÷kRÞu ykih yøkhMkwLLkík ð Lk^÷ nkU íkku Mkqhyu Vkríknk fu çkk’Ë Mkqhík ¼e r{÷kRÞu(nkt yøkh R{k{ fu ÃkeAu Lk{kÍ ÃkZ hnu nI íkku rfMke ¼e hfTyík furfÞk{ {U rfhkyík Lk fersÞu ¾k{kuþ ¾zu hrnÞu) rVh [kh hfTyíkU

Ãkqhe fh fu fk’Ëyu y¾ehk {U íkþnTnwË fu çkk’Ë ËwYËu Rçkúkne{

ÃkrZÞu :-yi yÕ÷kn 1 Ë wYË ¼us (n{khuMkhËkh) {wnB{Ë Ãkh ykih WLk fe yk÷Ãkh rsMk íkhn íkq Lku ËwYË ¼uò (MkÂGÞËwLkk)

Rçkúkne{ Ãkh ykih WLk fe yk÷ Ãkh. çkuþfíkq Mkhknk nwðk çkwÍwøko ni. yi yÕ÷kn 1çk-h-fík LkkrÍ÷ fh n{khu MkhËkh Ãkhykih WLk fe yk÷ Ãkh rsMk íkhn íkq Lkuçk-h-fík LkkrÍ÷ fe (MkÂGÞËwLkk) Rçkúkne{ykih WLk fe yk÷ Ãkh çkuþf íkq Mkhknknwðk çkwÍwøko ni.

rVh fkuE Mke Ëwykyu {kMkqhk ÃkrZÞu, {-Mk÷Lk Þun Ëwyk ÃkZ




154

Lk{kÍ fu ynfk{

÷ersÞu :-yi yÕ÷kn 1 yi hçk n{khu n{U ËwLÞk {U¼÷kE Ëu ykih n{U ykr¾hík {U ¼÷kE Ëuykih n{U yÍkçku ËkuÍ¾ Mku çk[k.

rVh Lk{kÍ ¾í{ fhLku fu r÷Þu Ãkn÷u Ëkyut fLÄu fe íkhV {wtnfh fu frnÞu ykih RMke íkhn çkk# íkhV.yçk Lk{kÍ ¾í{ nwE.

RM÷k{e çknLkkU fe Lk{kÍ {U [LË søkn Vfo ni{Ífqhk Lk{kÍ fk íkhefk R{k{ Þk íkLnk {Ëo fk ni. RM÷k{e

çknLkU íkõçkehu íknhe{k fu ðõík nkÚk fLÄkU íkf WXkyut ykih [kËh Mkuçkknh Lk rLkfk÷U. rfÞk{ {U W÷xe nÚku÷eMkeLku Ãkh Akíke fu Lke[u h¾ fh RMk fu QÃkh MkeÄe nÚku÷e h¾U. Áfqy {UÚkkuzk ÍwfU Þk’Lke RíkLkk fu ½wxLkkU Ãkh nkÚk h¾ ËU Íkuh Lk ËU ykih ½wxLkkUfku Lk ÃkfzU ykih ôÂø÷Þkt r{÷e nwE ykih Ãkkô Íwfu nwyu h¾U {ËkuO feíkhn ¾qçk MkeÄu Lk fhU. MkßËk rMk{x fh fhU Þk’Lke çkkÍq fhðxkU Mku ÃkuxhkLk Mku ykih hkLk ®Ãkzr÷ÞkU Mku ykih ®Ãkzr÷Þkt Í{eLk Mku r{÷k ËU,MkßËu ykih fk’Ëu ËkuLkkU {U Ãkkô MkeÄe íkhV rLkfk÷ ËU. fk’Ëu {U W÷xeMkwheLk Ãkh çkiXU ykih MkeÄk nkÚk MkeÄe hkLk fu çke[ {U ykih WÕxk nkÚkW÷xe hkLk fu çke[ {U h¾U. çkkfe Mkçk íkhefk WMke íkhn ni.




155

Lk{kÍ fu ynfk{

ËkuLkkU {w-íkðßsun nkU !RM÷k{e ¼kRÞkU ykih RM÷k{e çknLkkU fu rËÞu nwyu RMk íkhefyu

Lk{kÍ {U çkk’Í çkkíkU VÍo nI fu RMk fu rçkøkih Lk{kÍ nkuøke ne Lknª, çkk’Íðkrsçk, fu RMk fk òLk çkqÍ fh AkuzLkk økwLkkn ykih íkkiçkk fhLkk ykihLk{kÍ fk rVh Mku ÃkZLkk ðkrsçk ykih ¼q÷ fh AwxLku Mku MkßËyu MknTððkrsçk ykih çkk’Í MkwLLkíku {wy¬Ëk nI fu rsMk fu AkuzLku fe ykËík çkLkk÷uLkk økwLkkn ni ykih çkk’Í {wMíknçk nI fu rsMk fk fhLkk Mkðkçk ykih Lk fhLkkøkwLkkn Lknª. (çknkhu þheyík, rnMMkk: 3, Mk. 66, {ËeLkíkw÷ {wŠþË çkhu÷e þheV)

“Þk yÕ÷kn” fu Au6 nwYV fe rLkMçkík Mku Lk{kÍ fe 6 þhkRík1 íknkhík : Lk{kÍe fk çkËLk, r÷çkkMk ykih rsMk søkn Lk{kÍÃkZ hnk ni WMk søkn fk nh rfM{ fe LkòMkík Mku Ãkkf nkuLkk ÍYhe ni.

2 rMkºku ykihík : (1) {Ëo fu r÷Þu LkkV fu Lke[u Mku ÷u fh ½wxLkkUMk{uík çkËLk fk Mkkhk rnMMkk AwÃkk nwðk nkuLkk ÍYhe ni sçk fu ykihík fur÷Þu RLk Ãkkt[ yk’Ík : {wtn fe rxf÷e, ËkuLkkU2 nÚkur÷Þkt ykih ËkuLkkU2 Ãkkôfu íkÕðkU fu R÷kðk Mkkhk rsM{ AwÃkkLkk ÷krÍ{e ni y÷çk¥kk yøkhËkuLkkU2 nkÚk (røkèkU íkf), Ãkkô (xÏLkkU íkf) {wfB{÷ Íkrnh nkU íkku yuf{w^íkk rçkne fki÷ Ãkh Lk{kÍ ËwÁMík ni. (2) yøkh yiMkk çkkhef fÃkzk ÃknLkk rsMk Mku çkËLk fk ðkun rnMMkk rsMk fkLk{kÍ {U AwÃkkLkk VÍo ni LkÍh ykyu Þk rsÕË fk htøk Íkrnh nku Lk{kÍ Lknkuøke. (3) yks f÷ çkkhef fÃkzkut fk hðks




156

Lk{kÍ fu ynfk{

çkZíkk ò hnk ni. yiMku çkkhef fÃkzu fk Ãkkò{k ÃknLkLkk rsMk Mku hkLkÞk rMkºk fk fkuE rnMMkk [{õíkk nku R÷kðk Lk{kÍ fu ¼e ÃknLkLkknhk{ ni. (çknkhu þheyík, rnMMkk: 3, Mk. 42, {ËeLkíkw÷ {wŠþË çkhu÷e þheV) (4) ËçkeÍ(Þk’Lke {kuxk) fÃkzk rsMk Mku çkËLk fk htøk Lk [{õíkk nku {økh çkËLk Mku yiMkkr[Ãkfk nwðk nku fu Ëu¾Lku Mku WÍTð fe niyík {k’÷q{ nkuíke nku. yiMku fÃkzu Mkuyøk[uo Lk{kÍ nku òyuøke {økh WMk WÍTð fe íkhV ËqMkhkU fku rLkøkkn fhLkkòRÍ Lknª yiMkk r÷çkkMk ÷kuøkkU fu Mkk{Lku ÃknLkLkk {Lyni ykih ykihíkkU fu r÷Þu çk Ë-h-syu yki÷k {w{k-Lk-yík. (çknkhu þheyík,

rnMMkk. 3, Mk. 42, {ËeLkíkw÷ {wŠþË çkhu÷e þheV) (5) çkk’Í ¾ðkíkeLk {÷{÷ðøkihk fe çkkhef [kËh Lk{kÍ {U ykuZíke nI rsMk Mku çkk÷kU fe rMkÞkne[{õíke ni Þk yiMkk r÷çkkMk ÃknLkíke nI rsMk Mku yk’Ík fk htøk LkÍhykíkk ni yiMku r÷çkkMk {U ¼e Lk{kÍ Lknª nkuíke.3 RÂMíkõçkk÷u rfç÷k : Þk’Lke Lk{kÍ {U rfç÷k Þk’Lkefk’çkk fe íkhV {wtn fhLkk (1) Lk{kÍe Lku rçk÷k WÍTh òLk çkqÍ fhrfç÷u Mku MkeLkk Vuh rËÞk yøk[uo VkihLk ne rfç÷u fe íkhV nku økÞkLk{kÍ VkrMkË nku økE ykih yøkh rçk÷k fMË rVh økÞk ykih çkfËhu íkeLk3 çkkh “ ” fnLku fu ðõVu Mku Ãkn÷u ðkÃkMk rfç÷k

Á¾ nku økÞk íkku VkrMkË Lk nwE (2) yøkh rMkVo{wtn rfç÷u Mku Vuhk íkku ðkrsçk ni fu VkihLk rfç÷u fe íkhV {wtn fh ÷uykih Lk{kÍ Lk òyuøke {økh rçk÷k WÍTh yiMkk fhLkk {fYnuíknhe{e ni. (3) yøkh yiMke søkn Ãkh nI




157

Lk{kÍ fu ynfk{

snkt rfç÷u fe þLkkÏík fk fkuE Íheyk Lknª ni Lk fkuE yiMkk {wMkÕ{kLk nirsMk Mku ÃkqA fh {k’÷q{ rfÞk ò Mkfu íkku íknheo fersÞu Þk’Lke Mkkur[Þuykih rsÄh rfç÷k nkuLkk rË÷ Ãkh s{u WÄh ne Á¾ fh ÷ersÞu ykÃk funf {U ðkune rfç÷k ni. (4) íknheo fh fu Lk{kÍÃkZe çkk’Ë {U {k’÷q{ nwðk fu rfç÷u fe íkhV Lk{kÍ Lknª ÃkZe, Lk{kÍ nkuøkE ÷kixkLku fe nksík Lknª. (5) yuf þÏMk íknheo

fh fu Lk{kÍ ÃkZ hnk nku ËqMkhk WMk fe Ëu¾k Ëu¾e WMke MkBík Lk{kÍ ÃkZuøkk

íkku Lknª nkuøke ËqMkhu fu r÷Þu ¼e íknheo fhLku fk nwõ{ ni.

4 ðõík : Þk’Lke òu Lk{kÍ ÃkZLke ni WMk fk ðõík nkuLkk ÍYheni. {-Mk÷Lk yks fe Lk{kÍu yMh yËk fhLkk ni íkku Þun ÍYhe ni fuyMh fk ðõík þwYy nku òyu yøkh ðõíku yMh þwYy nkuLku Mku Ãkn÷une ÃkZ ÷e íkku Lk{kÍ Lk nkuøke. (1) W{q{Lk{MkkrsË {U rLkÍk{w÷ yðfkík fu Lkõþu ykðuÍkt nkuíku nI RLk {U òu{wMíkLkË íkkifeík Ëkt fu {wh¥kçk fËko ykih W-÷{kyu yn÷u MkwLLkík fu{wMkÆfk nkU WLk Mku Lk{kÍkU fu yðfkík {k’÷q{ fhLku {U Mknq÷ík hníkeni. (2) RM÷k{e çknLkkU fu r÷Þu yÔð÷ ðõík {U Lk{kÍu V@ yËkfhLkk {wMíknçk ni ykih çkkfe Lk{kÍkU {U çkuníkh Þun ni fu {ËkuO fes{kyík fk RÂLíkÍkh fhU sçk s{kyík nku [wfu rVh ÃkZU.




158

Lk{kÍ fu ynfk{

íkeLk3 yðfkíku {fYnk : (1) íkw÷qyu yk^íkkçk Mku ÷u fhçkeMk20 r{Lkx çkk’Ë íkf (2) økwYçku yk^íkkçk Mku çkeMk20 r{Lkx Ãkn÷u(3) rLkMVwLLknkh Þk’Lke ÍnTðyu fwçkúk Mku ÷u fh Íðk÷u y^íkkçk íkf. RLkíkeLkkU3 yðfkík {U fkuE Lk{kÍ òRÍ Lknª Lk VÍo Lk ðkrsçk Lk Lk^÷ LkfÍk. nkt yøkh WMk rËLk fe Lk{kÍu yMh Lknª ÃkZe Úke ykih {fYn ðõíkþwYy nku økÞk íkku ÃkZ ÷u y÷çk¥kk RíkLke íkk¾eh fhLkk nhk{ ni.( , çknkhu þheyík, rnMMkk: 3, Mk. 23, {ËeLkíkw÷ {wŠþË çkhu÷e þheV)

ËkihkLku Lk{kÍ {fYn ðõík Ëkr¾÷ nku òyu íkku ?økwYçku yk^íkkçk Mku f{ Mku f{ 20 r{Lkx fç÷ Lk{kÍu yMh fk

Mk÷k{ rVh òLkk [krnÞu siMkk fu yk’÷k nÍhík R{k{ yn{Ë hÍk¾kLk R Vh{kíku nI, “Lk{kÍu yMh {U rsíkLke íkk¾eh nkuy^Í÷ ni sçk fu ðõíku fhkník Mku Ãkn÷u Ãkn÷u ¾í{ nku òyu.” (Víkkðk

h-ÍrðGÞk þheV sËeË. rs. 5, Mk. 156) rVh yøkh RMk Lku yunríkÞkík feykih Lk{kÍ {U íkíðe÷ fe (Þk’Lke íkq÷ rËÞk) fu ðõíku fhkník ðMíku Lk{kÍ{U yk økÞk sçk ¼e RMk Ãkh yu’ríkhkÍ Lknª.”

(Víkkðk h-ÍrðGÞk þheV {w¾hoò, rs. 5, Mk. 139)

5 rLkGÞík :- rLkGÞík rË÷ fu Ãk¬u RhkËu fk Lkk{ ni. (1) ÍçkkLk Mku rLkGÞík fhLkk ÍYhe Lknª

y÷çk¥kk rË÷ {U rLkGÞík nkrÍh nkuíku nwyu ÍçkkLk Mku fn ÷uLkk çkuníkhni. y-hçke {U fnLkk ¼e ÍYhe Lknª WËqo ðøkihkrfMke ¼e ÍçkkLk {U fn Mkfíku nI.




159

Lk{kÍ fu ynfk{

(2) rLkGÞík {U ÍçkkLk Mku fnLku fk yu’ríkçkkh Lknª Þk’Lke yøkh rË÷ {U{-Mk÷Lk ÍkunTh fe rLkGÞík nku ykih ÍçkkLk Mku ÷^Íu yMh rLkf÷k íkçk¼e ÍkunTh fe Lk{kÍ nku økE (3) rLkGÞík fkyËLkk Ë-hò Þun ni fu yøkh WMk ðõík fkuE ÃkqAu fu fkiLk Mke Lk{kÍÃkZíku nku ? íkku VkihLk çkíkk Ëu. yøkh nk÷ík yiMke ni fu Mkku[ fhçkíkkyuøkk íkku Lk{kÍ Lk nwE. (4) VÍo Lk{kÍ {UrLkGÞíku VÍo ¼e ÍYhe ni {-Mk÷Lk rË÷ {U Þun rLkGÞík nku fu yks feÍkunTh fe VÍo Lk{kÍ ÃkZíkk nqt. (5) yMknTn(Þk’Lke ËwÁMík íkheLk) Þun ni fu Lk^÷, MkwLLkík ykih íkhkðen {U {wí÷fLk{kÍ fe rLkGÞík fkVe ni {økh yunríkÞkík Þun ni fu íkhkðen {U íkhkðenÞk MkwLLkíku ðõík fe rLkGÞík fhu ykih çkkfe MkwLLkíkkU {U MkwLLkík Þk Mkhfkhu{ËeLkk 6 fe {wíkk-çk-yík (Þk’Lke Ãkihðe) fe rLkGÞíkfhu, RMk r÷Þu fu çkk’Í {þkR¾ k RLk {U {wí÷f Lk{kÍ ferLkGÞík fku Lkk-fkVe fhkh Ëuíku nI. (6)

Lk{kÍu Lk^÷ {U {wí÷f Lk{kÍ fe rLkGÞík fkVe ni yøk[uo Lk^÷ rLkGÞík {U Lknku. (7) Þun rLkGÞík, fu {wtn {uhk rfç÷k þheVfe íkhV ni þíko Lknª. (8) RÂõíkËk {U {wõíkËe fk RMk íkhn rLkGÞíkfhLkk ¼e òRÍ ni fu òu Lk{kÍ R{k{ fe ni ðkune Lk{kÍ {uhe ni

(9) Lk{kÍu sLkkÍk fe rLkGÞík Þun ni : “Lk{kÍ yÕ÷kn1 fu r÷Þu ykih Ëwyk RMk {ÂGÞík fu r÷Þu.”

(10) ðkrsçk {U ðkrsçk fe rLkGÞík fhLkk ÍYhe ni ykih RMku {wyGÞLk ¼e




160

Lk{kÍ fu ynfk{

fersÞu, {-Mk÷Lk EËw÷ rVºk, EËw÷ yÍTnk, LkÍTh, Lk{kÍu çkk’ËuíkðkV (ðkrsçkw¥kðkV) Þk ðkun Lk^÷ Lk{kÍ rsMk fku òLk çkqÍfh VkrMkË rfÞk nku, fu WMk fe fÍk ¼e ðkrsçk nku òíke ni

(11) MkßËyu þw¢ yøk[uo Lk^÷ ni {økh RMk {U¼e rLkGÞík ÍYhe ni {-Mk÷Lk rË÷ {U Þun rLkGÞík nku fu {I MkßËyu þw¢fhíkk nqt. (12) MkßËyu MknTð {U ¼e“Mkkrnçku LknTÁ÷ VkRf” fu LkÍËef rLkGÞík ÍYhe ni Þk’Lke WMkðõík rË÷ {U Þun rLkGÞík nku fu {I MkßËyu MknTð fhíkk nqt.6 íkõçkehu íknhe{k : Þk’Lke Lk{kÍ fku “ ” fnfh þwYy fhLkk ÍYhe ni. “ ” fu Mkkík nwYV fe rLkMçkík Mku Lk{kÍ fu 7 VhkRÍ(1) íkõçkehu íknhe{k (2) rfÞk{ (3) rfhkyík (4) Áfqy (5) MkwsqË(6) fk’Ëyu y¾ehk (7) ¾wYsu rçkMkwLRne.

1 íkõçkehu íknhe{k : Ëh nfefík íkõçkehu íknhe{k (Þk’Lkeíkõçkehu Q÷k) þhkRíku Lk{kÍ {U Mku ni {økh Lk{kÍ fu yVTyk÷ MkurçkÕfw÷ r{÷e nwE ni RMk r÷Þu RMku Lk{kÍ fu VhkRÍ Mku ¼e þw{khrfÞk økÞk ni. (1) {wõíkËe Lku íkõçkehu íknhe{k fk÷^Í “yÕ÷kn” R{k{ fu MkkÚk fnk {økh “yõçkh” R{k{ MkuÃkn÷u ¾í{ fh r÷Þk íkku Lk{kÍ Lk nkuøke. (2) R{k{fku Áfqy {U ÃkkÞk ykih íkõçkehu íknhe{k fníkk nwðk Áfqy {U økÞk




161

Lk{kÍ fu ynfk{

Þk’Lke íkõçkeh WMk ðõík ¾í{ nwE fu nkÚk çkZkyu íkku ½wxLku íkfÃknkut[ òyu Lk{kÍ Lk nkuøke. yiMku {kify ÃkhfkRËu fu {wíkkrçkf Ãkn÷u ¾zu ¾zu íkõçkehu íknhe{k fn ÷ersÞu RMk fuçkk’Ë fníku nwyu Áfqy fersÞu, R{k{ fu MkkÚk yøkh Áfqy{U {k’{q÷e Mke ¼e rþfoík nku økE íkku hfTyík r{÷ økE. yøkhykÃk fu Áfqy {U Ëkr¾÷ nkuLku Mku fç÷ R{k{ ¾zk nku økÞk íkkuhfTyík Lk r{÷e. (3) òu þÏMk íkõçkeh fu ík÷^VwÍ Ãkh fkrËh Lknku {-Mk÷Lk økqtøkk nku Þk rfMke ykih ðßn Mku ÍçkkLk çkLË nku økEnku WMk Ãkh ík÷^VwÍ ÷krÍ{ Lknª. rË÷ {U RhkËk fkVe ni.

(4) ÷^Íu yÕ÷kn fku ykÕ÷knw Þk yõçkh fkuykõçkh Þk yõçkkh fnk Lk{kÍ Lk nkuøke çkÕfu yøkh RLk fu {k’LkyuVkrMkËk Mk{Í fh òLk çkqÍ fh fnu íkk u fkrVh ni.

Lk{krÍÞkU fe íkk’ËkË rÍÞkËk nkuLku feMkqhík {U ÃkeAu ykðkÍ Ãknkut[kLku ðk÷u {wfÂççkhkU fe yõMkrhGÞíkRÕ{ fe f{e fu çkkRMk yks f÷ “yõçkh” fku “yõçkkh” fníkeMkwLkkE Ëuíke ni. RMk íkhn RLk fe yÃkLke Lk{kÍ ¼e xqxíke ykihRLk fe ykðkÍ Ãkh òu ÷kuøk RÂLíkfk÷kík fhíku Þk’Lke Lk{kÍ fuyhfkLk yËk fhíku nI WLk fe Lk{kÍ ¼e xqx òíke ni. r÷nkÍkrçkøkih Mke¾u f¼e {wfÂççkh Lknª çkLkLkk [krnÞu (5) Ãkn÷e hfTyíkfk Áfqy r{÷ økÞk íkku íkõçkehu Q÷k fe VÍe÷ík Ãkk økÞk.




162

Lk{kÍ fu ynfk{

2 rfÞk{ :- (1) f{e fe òrLkçk rfÞk{ fe nË Þun ni fu nkÚkçkZkyu íkku ½wxLkkU íkf Lk Ãknkut[u ykih Ãkqhk rfÞk{ Þun ni fu MkeÄk ¾zknku. (2) rfÞk{ RíkLke Ëuh íkf ni rsíkLkeËuh íkf rfhkyík ni. çk f-Ëhu rfhkyíku VÍo rfÞk{ ¼e VÍo, çk fËhuðkrsçk ðkrsçk, ykih çk fËhu MkwLLkík MkwLLkík. (3) VÍo, rðºk,EËiLk ykih MkwLLkíku V@ {U rfÞk{ VÍo ni. yøkh rçk÷k WÍThu MknenfkuE Þun Lk{kÍU çkiX fh yËk fhuøkk íkku Lk nkUøke. (4) ¾zu nkuLkuMku {nTÍ fwA íkõ÷eV nkuLkk WÍTh Lknª çkÕfu rfÞk{ WMk ðõík Mkkrfíknkuøkk fu ¾zk Lk nku Mkfu Þk MkßËk Lk fh Mkfu Þk ¾zu nkuLku Þk MkßËkfhLku {U ÍÏ{ çkníkk ni Þk ¾zu nkuLku {U fíkhk ykíkk ni Þk [kiÚkkE rMkºk¾w÷íkk ni Þk rfhkyík Mku {sçkqh {nTÍ nku òíkk ni. Þqtne ¾zk nkuMkfíkk ni {økh RMk Mku {hÍ {U rÍÞkËíke nkuíke ni Þk Ëuh {U yåAknkuøkk Þk Lkk fkrçk÷u çkhËk~ík íkõ÷eV nkuøke íkku çkiX fh ÃkZu.

(5) yøkh yMkk (Þk çkiMkk¾e) ¾krË{ Þk ËeðkhÃkh xuf ÷økk fh ¾zk nkuLkk {wÂBfLk ni íkku VÍo ni fu ¾zk nku fh ÃkZu.

(6) yøkh rMkVo RíkLkk ¾zk nkuLkk {wÂBfLk ni fu ¾zu¾zu íkõçkehu íknhe{k fn ÷uøkk íkku VÍo ni fu ¾zk nku fh fn÷u ykih yçk ¾zk hnLkk {wÂBfLk Lknª íkku çkiX òyu.

¾çkhËkh ! çkk’Í ÷kuøk {k’{q÷e Mke íkõ÷eV (Þk ÍÏ{) fe ðßn Mku

VÍo Lk{kÍU çkiX fh ÃkZíku nI ðkun RMk nwõ{u þh-E Ãkh økkih Vh{kyut, rsíkLke




163

Lk{kÍ fu ynfk{

Lk{kÍU fwËhíku rfÞk{ fu çkk ðwsqË çkiX fh yËk fe nkU WLk fku ÷kixkLkk VÍo ni.

RMke íkhn ðiMku ne ¾zu Lk hn Mkfíku Úku {økh yMkk Þk Ëeðkh Þk ykË{e fu

Mknkhu ¾zu nkuLkk {wÂBfLk Úkk {økh çkiX fh ÃkZíku hnu íkku WLk fe ¼e Lk{kÍU Lk

nw# RLk fk ÷kixkLkk VÍo ni. ({w÷Ï¾Mk yÍ : çknkhu þheyík, rnMMkk. 3, Mk.

64, {ËeLkíkw÷ {wŠþË çkhu÷e þheV) ykihíkkU fu r÷Þu ¼e Þune nwõ{ ni fu Þun¼e rçkøkih þh-E RòÍík fu çkiX fh Lk{kÍU Lknª ÃkZ Mkfíkª.

çkk’Í {MkkrsË {U fwhrMkÞkU fk RÂLíkÍk{ ¼e nkuíkk ni çkk’ÍçkqZu ðøkihk WLk Ãkh çkiX fh VÍo Lk{kÍ ÃkZíku nI nk÷ktfu [÷ fh ykyunkuíku nI, Lk{kÍ fu çkk’Ë ¾zu ¾zu çkkík[eík ¼e fh ÷uíku nI, yiMku÷kuøk yøkh rçkøkih RòÍíku þh-E çkiX fh Lk{kÍU ÃkZUøku íkku RLkfe Lk{kÍU Lk nkUøke. (8) ¾zu nku fh ÃkZLku fe fwËhík nku sçk ¼eçkiX fh Lk^÷ ÃkZ Mkfíku nI {økh ¾zu nku fh ÃkZLkk y^Í÷ ni funÍhíku MkÂGÞËwLkk yçËwÕ÷kn rçkLk y{ú 5 Mku {hðe ni,hn{íku yk÷{, Lkqhu {wsMMk{, þknu çkLke ykË{, hMkq÷u {wnTíkþ{6 Lku RþkoË Vh{kÞk : çkiX fh ÃkZLku ðk÷u feLk{kÍ ¾zu nku fh ÃkZLku ðk÷u fe rLkMV (Þk’Lke ykÄk Mkðkçk) ni.

y÷çk¥kk WÍTh fe ðßn Mku çkiX fh ÃkZu íkku Mkðkçk{U f{e Lk nkuøke Þun òu yks f÷ yk{ hðks Ãkz økÞk ni fu Lk^÷çkiX fh ÃkZk fhíku nI çk Íkrnh Þun {k’÷q{ nkuíkk ni fu þkÞË çkiX fhÃkZLku fku y^Í÷ Mk{Ííku nI yiMkk ni íkku WLk fk ¾Þk÷ øk÷ík ni. rðºk fu

22




164

Lk{kÍ fu ynfk{

çkk’Ë òu Ëku2 hfTyík Lk^÷ ÃkZíku nI WLk fk ¼e Þune nwõ{ ni fu ¾zu nku fhÃkZLkk y^Í÷ ni.

(çknkhu þheyík, rnMMkk : 4, Mk. 17, {ËeLkíkw÷ {wŠþË çkhu÷e þheV)

3 rfhkyík : (1) rfhkyík RMk fk Lkk{ ni fu ík{k{ nwYV{¾krhs Mku yËk rfÞu òyut fu nh nVo økih Mku Mknen íkkih Ãkh {w{íkkÍ(Lkw{kÞkt) nku òyu. (2) ykrnMíkk ÃkZLku {U ¼e ÞunÍYhe ni fu ¾wË MkwLk ÷u. (3) yøkh nwYV íkku MknenyËk rfÞu {økh RíkLku ykrnMíkk fu ¾wË Lk MkwLkk ykih fkuE Áfkðx{-Mk÷Lk þkuhku økw÷ Þk rMkõ÷u Mk{kyík (Þk’Lke Ÿ[k MkwLkLku fk {hÍ)¼e Lknª íkku Lk{kÍ Lk nwE. (4) yøk[uo ¾wË MkwLkLkkÍYhe ni {økh Þun ¼e yunríkÞkík hnu fu rMkheo (Þk’Lke ykrnMíkk rfhkyíkðk÷e) Lk{kÍkU {U rfhkyík fe ykðkÍ ËqMkhkU íkf Lk ÃknkU[u, RMke íkhníkMçkenkík ðøkihk {U ¼e ¾Þk÷ hr¾Þu (5) Lk{kÍ fu R÷kðk ¼e snktfwA fnLkk Þk ÃkZLkk {wfhoh rfÞk ni RMk Mku ¼e Þune {whkË ni fu f{yÍ f{ RíkLke ykðkÍ nku fu ¾wË MkwLk Mkfu. {-Mk÷Lk ík÷kf ËuLku,ykÍkË fhLku Þk òLkðh Íçn fhLku fu r÷Þu yÕ÷kn 1 fk Lkk{ ÷uLku{U RíkLke ykðkÍ ÍYhe ni fu ¾wË MkwLk Mkfu. ËwYË þheV ðøkihkyðhkË ÃkZíku nwyu ¼e f{ yÍ f{ RíkLke ykðkÍ nkuLke [krnÞu fu¾wË MkwLk Mkfu s¼e ÃkZLkk fn÷kyuøkk. (6) {wí÷fLk yuf ykÞík ÃkZLkkVÍo fe Ëku2 hfTyíkkut {U ykih rðºk, MkwLkLk ykih LkðkrV÷ fe nh hfTyík{U R{k{ ð {wLVrhË (Þk’Lke íkLnk Lk{kÍ ÃkZLku ðk÷u) Ãkh VÍo ni.

23




165

Lk{kÍ fu ynfk{

(7) {wõíkËe fku Lk{kÍ {U rfhkyíkòRÍ Lknª. Lk Mkq-híkw÷ Vkríknk Lk ykÞík, Lk rMkheo (Þk’Lke ykrnMíkkrfhkyík ðk÷e) Lk{kÍ {U Lk snThe (Þk’Lke çkw÷LË ykðkÍ Mku rfhkyíkðk÷e) Lk{kÍ {U. R{k{ fe rfhkyík {wõíkËe fu r÷Þu ¼e fkVe ni.

(8) VÍo fe rfMke hfTyík {U rfhkyíkLk fe Þk Vfík yuf {U fe Lk{kÍ VkrMkË nku økE. (9)

VÍkuO {U Xnh Xnh fh rfhkyík fhu ykih íkhkðen {U {w-íkðÂMMkíkyLËkÍ Ãkh ykih hkík fu LkðkrV÷ {U sÕË ÃkZLku fe RòÍík ni {økhyiMkk ÃkZu fu Mk{Í {U yk Mkfu Þk’Lke f{ Mku f{ {Ë fk òu Ë-hòfkrhÞkU Lku h¾k ni WMk fku yËk fhu ðhLkk nhk{ ni, RMk r÷Þu fuíkhíke÷ Mku (Þk’Lke Xnh Xnh fh) fwhykLk ÃkZLku fk nwõ{ ni

yks f÷ fu yõMkh nw^VkÍ RMk íkhnÃkZíku nI fu {Ë fk yËk nkuLkk íkku çkze çkkík ni. fu rMkðkrfMke ÷^Í fk Ãkíkk Lknª [÷íkk, Lk íkMnenu nwYV nkuíke çkÕfu sÕËe {U÷^Í fu ÷^Í ¾k òíku nI ykih RMk Ãkh íkVk¾wh nkuíkk ni fu Vw÷kt RMk fËhsÕË ÃkZíkk ni ! nk÷ktfu RMk íkhn fwhykLku {SË ÃkZLkk nhk{ ykih MkÏíknhk{ ni. (çknkhu þheyík, rnMMkk : 3, Mk. 86, 87, {ËeLkíkw÷ {wŠþË çkhu÷e þheV)

nwYV fe Mknen yËkyuøke ÍYhe niyõMkh ÷kuøk {U fkuE

Vfo Lknª fhíku. ÞkË hr¾Þu ! nwYV çkË÷ òLku Mku yøkh {k’Lkk VkrMkË nkuøkyu íkku Lk{kÍ Lk nkuøke. (çknkhu þheyík, rnMMkk : 3, Mk. 108, {õíkçkyu

h-ÍrðGÞk) {-Mk÷Lk rsMk Lku {U fku ( fu

24




166

Lk{kÍ fu ynfk{

çkòyu ) ÃkZ rËÞk Lk{kÍ òíke hne r÷nkÍk rsMk Mku Mknen yËkLk nku ðkun ÃkZu.

(fkLkqLku þheyík, rnMMkyu yÔð÷, Mk. 119, VheË çkwf Mxkì÷ ÷knkuh)

¾çkhËkh ! ¾çkhËkh ! ¾çkhËkh !rsMk Mku nwYV Mknen yËk Lknª nkuíku WMk fu r÷Þu Úkkuze Ëuh {~f

fh ÷uLkk fkVe Lknª çkÕfu ÷krÍ{ ni fu RLnU Mke¾Lku fu r÷Þu hkík rËLk Ãkqhefkurþþ fhu ykih yøkh Mknen ÃkZLku ðk÷u fu ÃkeAu Lk{kÍ ÃkZ Mkfíkk ni íkkuVÍo ni fu WMk fu ÃkeAu ÃkZu Þk ðkun ykÞíkU ÃkZu rsMk fu nwYV Mknen yËk fhMkfíkk nku. ykih Þun ËkuLkkU2 MkqhíkU Lkk {wÂBfLk nkU íkku Í{kLkyu fkurþþ {URMk fe yÃkLke Lk{kÍ nku òyuøke. yks f÷ fkVe ÷kuøk RMk {hÍ {U{wçík÷k nI fu Lk WLnU fwhykLk Mknen ÃkZLkk ykíkk ni Lk Mke¾Lku fe fkurþþfhíku nI. ÞkË hr¾Þu ! RMk íkhn Lk{kÍU çkhçkkË nkuíke nI. ({w÷Ï¾Mk yÍ :

çknkhu þheyík, rnMMkk 3, Mk. 116) rsMk Lku hkík rËLk fkurþþ fe {økhMke¾Lku {U Lkkfk{ hnk siMku çkk’Í ÷kuøkkU Mku Mknen nwYV yËk nkuíku neLknª WMk fu r÷Þu ÷krÍ{e ni fu hkík rËLk Mke¾Lku fe fkurþþ fhu ykihÍ{kLkyu fkurþþ {U ðkun {k’Íqh ni WMk fe yÃkLke Lk{kÍ nku òyuøke{økh Mknen ÃkZLku ðk÷kU fe R{k{ík nhrøkÍ Lknª fh Mkfíkk. nkt òunwYV WMk fu yÃkLku øk÷ík nI ðkune ËqMkhkU fu ¼e øk÷ík nkU íkku Í{kLkyufkurþþ {U yiMkkU fe R{k{ík fh Mkfíkk ni, ykih yøkh fkurþþ ¼e Lknªfhíkk íkku ¾wË WMk fe Lk{kÍ ne Lknª nkuíke íkku ËqMkhu fe WMk fu ÃkeAuõÞk nkuøke !

({k¾qÍ yÍ : Víkkðk h-ÍrðGÞk, rs. 6, Mk. 254, hÍk VkQLzuþLk ÷knkuh)

25




167

Lk{kÍ fu ynfk{

{ÿ-Mkíkw÷ {ËeLkk{eXu {eXu RM÷k{e ¼kRÞku ! ykÃk Lku rfhkyík fe ynÂB{GÞík

fk çk¾qçke yLËkÍk ÷økk r÷Þk nkuøkk, ðkfuE ðkun {wMkÕ{kLk çkzk çkËLkMkeçk ni òu ËwÁMík fwhykLk þheV ÃkZLkk Lknª Mke¾íkk. níkç÷eøku fwhykLkku MkwLLkík fe yk÷{økeh økih rMkÞkMke íknhef “Ëk’ðíku

RM÷k{e” fu çku þw{kh {ËkrhMk çkLkk{ “{ÿ-Mkíkw÷ {ËeLkk” fkR{ nIRLk {U {-ËLke {wLLkkU ykih {-ËLke {wÂLLkÞkut fku fwhykLku Ãkkf rn^Í ðLkkrÍhk fe {w ík íkk’÷e{ Ëe òíke ni. LkeÍ çkkr÷økkLk fku W{q{Lk çkk’ËLk{kÍu Rþk nwYV fe Mknen yËkyuøke fu MkkÚk MkkÚk MkwLLkíkkU fe íkhrçkGÞíkËe òíke ni. fkþ ! íkk’÷e{u fwhykLk fe ½h ½h Äq{ Ãkz òyu. fkþ ! nhðkun RM÷k{e ¼kE òu Mknen fwhykLk þheV ÃkZLkk òLkíkk ni ðkun ËqMkhuRM÷k{e ¼kE fku rMk¾kLkk þwYy fh Ëu. RM÷k{e çknLkut ¼e Þune fhUÞk’Lke òu ËwÁMík ÃkZLkk òLkíke nI ðkun ËqMkhe RM÷k{e çknLkkU fku ÃkZkyutykih Lk òLkLku ðkr÷Þkt RLk Mku Mke¾U. V rVh íkku nh íkhVíkk’÷e{u fwhykLk fe çknkh yk òyuøke ykih Mke¾Lku rMk¾kLku ðk÷kU fur÷Þu V Mkðkçk fk yBçkkh ÷øk òyuøkk.

Þune ni ykhÍq íkk’÷e{u fwhykt yk{ nku òyu

rík÷kðík þkif Mku fhLkk n{khk fk{ nku òyu

4 Áfqy :- RíkLkk ÍwfLkk fu nkÚk çkZkyu íkku ½wxLku fku ÃknkU[ òyu ÞunÁfqy fk yËLkk Ë-hò ni. ykih Ãkqhk Þun fuÃkeX MkeÄe rçkAk Ëu.

26




168

Lk{kÍ fu ynfk{

MkwÕíkkLku {¬yu {wfho{k, íkksËkhu {ËeLkyu {wLkÔðhn6 fk Vh{kLku y-Í-{ík rLkþkLk ni, yÕ÷kn 1çkLËu fe WMk Lk{kÍ fe íkhV LkÍh Lknª Vh{kíkk rsMk {U Áfqy ðMkwsqË fu Ëhr{ÞkLk ÃkeX MkeÄe Lk fhu.

5 MkwsqË : (1) MkwÕíkkLku {¬yu {wfho{k, íkksËkhu {ËeLkyu{wLkÔðhn 6 fk Vh{kLku y-Í-{ík rLkþkLk ni, {wÍunwõ{ nwðk fu Mkkík nrœÞkU Ãkh MkßËk fYt, {wtn ykih ËkuLkkU2 nkÚk ykih ËkuLkkU2

½wxLku ykih ËkuLkkU2 ÃkLsu ykih Þun nwõ{ nwðk fu fÃkzu ykih çkk÷ Lk Mk{uxqt. (2) nh hfTyík {U Ëku2 çkkh MkßËk VÍo ni.

(3) MkßËu {U ÃkuþkLke s{Lkk ÍYhe ni. s{Lkufu {k’Lkk Þun nI fu Í{eLk fe MkÏíke {nMkqMk nku. yøkh rfMke Lku RMkíkhn MkßËk rfÞk fu Ãk uþkLke Lk s{e íkk u MkßËk Lk nk uøkk.

(4) rfMke Lk{o [eÍ {-Mk÷Lk ½kMk (siMkk fu çkkøk fenrhÞk÷e), YE Þk fk÷eLk (CARPET) ðøkihk Ãkh MkßËk rfÞk íkkuyøkh ÃkuþkLke s{ økE Þk’Lke RíkLke Ëçke fu yçk ËçkkLku Mku Lk Ëçkuíkku MkßËk nku òyuøkk ðhLkk Lknª. (5) yksf÷ {MkkrsË {U fkhÃkux (CARPET) rçkAkLku fk hðks Ãkz økÞkni (çkÕfu çkk’Í søkn íkku fkhÃkux fu Lke[u {ÍeË Vkì{ ¼e rçkAk Ëuíku nI)fkhÃkux Ãkh MkßËk fhíku ðõík RMk çkkík fk ¾kMk ¾Þk÷ h¾Lkk ni fuÃkuþkLke yåAe íkhn s{ òyu ðhLkk Lk{kÍ Lk nkuøke. ykih Lkkf fe nœe

27




169

Lk{kÍ fu ynfk{

Lk Ëçke íkku Lk{kÍ {fYnu íknhe{e ðkrsçkw÷ RykËk nkuøke.({w÷Ï¾Mk yÍ çknkhu þheyík, rnMMkk : 3, Mk. 71)

(6) f{kLke Ëkh (Þk’Lke ÂM«tøk ðk÷u) økÆu Ãkh ÃkuþkLke ¾qçk Lknª s{íker÷nkÍk Lk{kÍ Lk nkuøke. (yiÍLk)

fkhÃkux fu LkwõMkkLkkíkfkhÃkux Mku yuf íkku MkßËu {U Ëw~ðkhe nkuíke ni, {ÍeË Mknen

{k’LkkU {U RMk fe MkVkE Lknª nku Ãkkíke r÷nkÍk Äq÷ ðøkihk sBy nkuíkeykih shkMke{ Ãkhðrhþ Ãkkíku nI, MkßËu {U MkktMk fu Íheyu shkMke{,økËo ðøkihk yLËh Ëkr¾÷ nku òíku nI, fkhÃkux fk Yykt VuVzkU {U ò fhr[Ãkf òLku fe Mkqhík {U 1N fuLMkh fk ¾íkhk ÃkiËk nkuíkk ni.çkMkk yðfkík çkå[u fkhÃkux Ãkh fi Þk Ãkuþkçk ðøkihk fh zk÷íku, rçkÂÕ÷ÞktøkLËøke fhíkª, [qnu ykih AwÃk-fr÷Þkt {UÂøLkÞkt fhíku nI. fkhÃkux LkkÃkkfnku òLku fe Mkqhík {U W{q{Lk Ãkkf fhLku fe ÍnT{ík ¼e Lknª fe òíke.fkþ fkhÃkux rçkAkLku fk hðks ne ¾í{ nku òyu.

LkkÃkkf fkhÃkux Ãkkf fhLku fk íkhefkfkhÃkux fk LkkÃkkf rnMMkk yuf çkkh Äku fh ÷xfk ËersÞu Þnkt

íkf fu xÃkõLkk {kifqV nku òyu rVh Ëkuçkkhk2 Äku fh ÷xfkRÞu n¥kk fuxÃkõLkk çkLË nku òyu rVh íkeMkhe3 çkkh RMke íkhn Äku fh ÷xfkËersÞu sçk xÃkõLkk çkLË nku òyuøkk íkku Ãkkf nku òyuøkk. fkhÃkuxykih RMk siMke ðkun [eÍU rsLk {U Ãkík÷e LkòMkík sÍTçk nku òíkenku RMke íkhefu Ãkh Ãkkf fersÞu. yøkh LkkÃkkf fkhÃkux Þk fÃkzk

28




170

Lk{kÍ fu ynfk{

ðøkihk çkníku ÃkkLke {U ({-Mk÷Lk ËrhÞk, LknTh {U Þk xkUxe fu Lke[u) RíkLkeËuh íkf h¾ AkuzU fu ÍLLku økkr÷çk nku òyu fu ÃkkLke LkòMkík fku çknkfh ÷u økÞk íkçk ¼e Ãkkf nku òyuøkk. fkhÃkux Ãkh çkå[k Ãkuþkçk fhËu íkku WMk søkn Ãkh ÃkkLke fu Aªxu {kh ËuLku Mku ðkun Ãkkf Lknª nkuíkk.ÞkË hnu ! yuf rËLk fu çkå[u Þk çkå[e fk Ãkuþkçk ¼e LkkÃkkf nkuíkkni. (ík^Mke÷e {k’÷q{kík fu r÷Þu çknkhu þheyík rnMMkk 2 fk {wíkk-÷ykVh{k ÷ersÞu.)6 fk’Ëyu y¾ehk : Þk’Lke Lk{kÍ fe hfTyíkU Ãkqhe fhLku fuçkk’Ë RíkLke Ëuh íkf çkiXLkk fu Ãkqhe íkþnTnwË (Þk’Lke Ãkqhe y¥krnGÞkík) íkf ÃkZ ÷e òyu, VÍo ni. [kh4 hfTyík ðk÷u VÍo {U[kiÚke4 hfTyík fu çkk’Ë fk’Ëk Lk rfÞk íkku sçk íkf Ãkkt[ðª5 fk MkßËk LkrfÞk nku çkiX òyu ykih yøkh Ãkkt[ðª5 fk MkßËk fh r÷Þk Þk V@ {UËqMkhe2 Ãkh Lknª çkiXk íkeMkhe3 fk MkßËk fh r÷Þk Þk {økrhçk {U íkeMkhe3

Ãkh Lk çkiXk ykih [kiÚke4 fk MkßËk fh r÷Þk RLk Mkçk MkqhíkkU {U VÍoçkkrík÷ nku økyu. {økrhçk fu R÷kðk ykih Lk{kÍkU {U yuf hfTyík {ÍeËr{÷k ÷u. 7 ¾wYsu rçkMkwLRne : Þk’Lke fk’Ëyu y¾ehk fu çkk’Ë Mk÷k{Þk çkkík[eík ðøkihk fkuE yiMkk Vu’÷ fMËLk (Þk’Lke RhkËíkLk) fhLkk òuLk{kÍ Mku çkknh fh Ëu. {økh Mk÷k{ fu R÷kðk fkuR Vu’÷ fMËLk ÃkkÞkøkÞk íkku Lk{kÍ ðkrsçkw÷ RykËk nkuøke. ykih yøkh rçk÷k fMË fkuERMk íkhn fk Vu’÷ ÃkkÞk økÞk íkku Lk{kÍ çkkrík÷.

29




171

Lk{kÍ fu ynfk{

“rfÞk{ík {U Mkçk Mku Ãkn÷u Lk{kÍ fk Mkwðk÷ nkuøkk”fu íkeMk nwYV fe rLkMçkík Mku íkfheçkLk 30 ðkrsçkkík(1) íkõçkehu íknhe{k {U ÷^Í “ ” fnLkk (2) VÍkuO feíkeMkhe3 ykih [kiÚke4 hfTyík fu R÷kðk çkkfe ík{k{ Lk{kÍkU fe nhhfTyík {U y÷ nBË þheV ÃkZLkk, Mkqhík r{÷kLkk Þk fwhykLku Ãkkffe yuf çkze ykÞík òu Akuxe íkeLk3 ykÞíkkU fu çkhkçkh nku Þk íkeLk3

Akuxe ykÞíkU ÃkZLkk (3) y÷ nBË þheV fk Mkqhík Mku Ãkn÷u ÃkZLkk(4) y÷ nBË þheV ykih Mkqhík fu Ëhr{ÞkLk “yk{eLk” ykih

fu R÷kðk fwA ykih Lk ÃkZLkk (5) rfhkyík fuVkihLk çkk’Ë Áfqy fhLkk (6) yuf MkßËu fu çkk’Ë rçk¥khíkeçk ËqMkhk MkßËkfhLkk (7) íkk’Ëe÷u yhfkLk Þk’Lke Áfqy, MkwsqË, fki{k ykih sÕMkk {Uf{ yÍ f{ yuf çkkh fnLku fe r{õËkh XnhLkk (8) fki{kÞk’Lke Áfqy Mku MkeÄk ¾zk nkuLkk (çkk’Í ÷kuøk f{h MkeÄe Lknª fhíku, RMkíkhn WLk fk ðkrsçk Aqx òíkk ni) ((9) sÕMkk Þk’Lke Ëku2 MkßËkU fu Ëhr{ÞkLkMkeÄk çkiXLkk (çkk’Í ÷kuøk sÕË çkkÍe fe ðßn Mku çkhkçkh MkeÄu çkiXLku MkuÃkn÷u ne ËqMkhu MkßËu {U [÷u òíku nI RMk íkhn WLk fk ðkrsçk íkfo nkuòíkk ni [knu rfíkLke ne sÕËe nku MkeÄk çkiXLkk ÷krÍ{e ni ðhLkk Lk{kÍ{fYnu íknhe{e ðkrsçkw÷ RykËk nkuøke) (10) fk’Ëyu Q÷k ðkrsçkni yøk[uo Lk{kÍu Lk^÷ nku (Ëh yM÷ Ëku Lk^÷ fk nh fk’Ëk, “fk’Ëyuy¾ehk” ni ykih VÍo ni yøkh fk’Ëk Lk rfÞk ykih ¼q÷ fh ¾zk nku økÞk íkkusçk íkf RMk hfTyík fk MkßËk Lk fh ÷u ÷kix ykyu ykih MkßËyu MknTð fhu.)

30




172

Lk{kÍ fu ynfk{

(çknkhu þheyík, rnMMkk : 4, Mk. 52, {ËeLkíkw÷ {wŠþË çkhu÷e þheV) yøkh Lk^÷ feíkeMkhe3 hfTyík fk MkßËk fh r÷Þk íkku [kh4 Ãkqhe fh fu MkßËyu MknTðfhu. MkßËyu MknTð RMk r÷Þu ðkrsçk nwðk fu yøk[uo Lk^÷ {U nh Ëku2

hfTyík fu çkk’Ë fk’Ëk VÍo ni {økh íkeMkhe Þk Ãkkt[ðª ( )

hfTyík fk MkßËk fhLku fu çkk’Ë fk’Ëyu Q÷k VÍo fu çkòyu ðkrsçk nkuøkÞk. (11) VÍo, rðºk ykihMkwLLkíku {wy¬Ëk {U íkþnTnwË (Þk’Lke y¥krnGÞkík) fu çkk’Ë fwA Lk çkZkLkk(12) ËkuLkkU2 fk’ËkU {U “íkþnTnwË” {wfB{÷ ÃkZLkk. yøkh yuf ÷^Í¼e Aqxk íkku ðkrsçk íkfo nku òyuøkk ykih MkßËyu MknTð ðkrsçknkuøkk (13) VÍo, rðºk ykih MkwLLkíku {wy¬Ëk fu fk’Ëyu Q÷k {UíkþnTnwË fu çkk’Ë yøkh çku ¾Þk÷e {U Þk

fn r÷Þk íkku MkßËyu MknTð ðkrsçk nku økÞk ykihyøkh òLk çkqÍ fh fnk íkku Lk{kÍ ÷kixkLkk ðkrsçk ni

(14) ËkuLkkU íkhV Mk÷k{ Vuhíku ðõík ÷^Í“ ” ËkuLkkU2 çkkh ðkrsçk ni. ÷^Í “ ” ðkrsçk Lknª çkÕfuMkwLLkík ni (15) rðºk {U íkõçkehu fwLkqík fnLkk (16) rðºk {U ËwykyufwLkqík ÃkZLkk (17) EËiLk fe Au6 íkõçkehU (18) EËiLk {U ËqMkhe2 hfTyíkfe íkõçkehu Áfqy ykih RMk íkõçkeh fu r÷Þu ÷^Íu “ ” nkuLkk(19) “snThe Lk{kÍ” {-Mk÷Lk {økrhçk ð Rþk fe Ãkn÷e ykih ËqMkhe2

hfTyík ykih V@, sw{wyk, EËiLk, íkhkðen ykih h-{ÍkLk þheV furðºk fe nh hfTyík {U R{k{ fku snTh (Þk’Lke RíkLke çkw÷LË ykðkÍ, fu

31




173

Lk{kÍ fu ynfk{

ËqMkhu ÷kuøk Þk’Lke ðkun fu MkVu yÔð÷ {U nI MkwLk MkfU) Mku rfhkyík fhLkk(20) økih snThe Lk{kÍ ({-Mk÷Lk ÍkunTh ð yMh) {U ykrnMíkk rfhkyíkfhLkk (21) nh VÍo ð ðkrsçk fk WMk fe søkn nkuLkk (22) Áfqy nhhfTyík {U yuf ne çkkh fhLkk (23) MksËk nh hfTyík {U Ëku2 ne çkkhfhLkk (24) ËqMkhe2 hfTyík Mku Ãkn÷u fk’Ëk Lk fhLkk (25) [kh4 hfTyíkðk÷e Lk{kÍ {U íkeMkhe3 hfTyík Ãkh fk’Ëk Lk fhLkk (26) ykÞíkuMkßËk ÃkZe nku íkku MkßËyu rík÷kðík fhLkk (27) MkßËyu MknTð ðkrsçknwðk nku íkku MkßËyu MknTð fhLkk (28) Ëku2 VÍo Þk Ëku2 ðkrsçk Þk VÍoð ðkrsçk fu Ëhr{ÞkLk íkeLk3 íkMçken fe fËh (Þk’Lke íkeLk3 çkkh“ ” fnLku fe r{õËkh) ðõVk Lk nkuLkk (29) R{k{ sçk rfhkyíkfhu Ïðkn çkw÷LË ykðkÍ Mku nku Þk ykrnMíkk ykðkÍ Mku {wõíkËe fk[wÃk hnLkk (30) rfhkyík fu rMkðk ík{k{ ðkrsçkkík {U R{k{ feÃkihðe fhLkk.

Lk{kÍ fe íkfheçkLk 95 MkwLLkíkUíkõçkehu íknhe{k fe MkwLLkíkU

(1) íkõçkehu íknhe{k fu r÷Þu nkÚk WXkLkk (2) nkÚkkU fe ôÂø÷Þkt yÃkLkunk÷ Ãkh (Normal) AkuzLkk, Þk’Lke Lk rçkÕfw÷ r{÷kRÞu Lk RLk {UíkLkkð ÃkiËk fersÞu (3) nÚkur÷Þkut ykih ôÂø÷ÞkU fk Ãkux rfç÷k Y nkuLkk(4) íkõçkeh fu ðõík Mkh Lk ÍwfkLkk (5) íkõçkeh þwYy fhLku Mku Ãkn÷u neËkuLkkU2 nkÚk fkLkkU íkf WXk ÷uLkk (6) íkõçkehu fwLkqík ykih (7) íkõçkehkíkuEËiLk {U ¼e Þune MkwLLkíkU nI (8) R{k{ fk

32




174

Lk{kÍ fu ynfk{

çkw÷LË ykðkÍ Mku (9) ykih (10) Mk÷k{fnLkk (nksík Mku rÍÞkËk çkw÷LË ykðkÍ fhLkk {fYn ni) (11) íkõçkeh fu VkihLk çkk’Ë nkÚk çkktÄ ÷uLkk MkwLLkík ni (çkk’Í ÷kuøkíkõçkehu Q÷k fu çkk’Ë nkÚk ÷xfk Ëuíku nI Þk fkunrLkÞkt ÃkeAu fe íkhV Íw÷kLku fuçkk’Ë nkÚk çkktÄíku nI WLk fk Þun Vu’÷ MkwLLkík Mku nx fh ni)

rfÞk{ fe MkwLLkíkU(12) {Ëo LkkV fu Lke[u MkeÄu nkÚk fe nÚku÷e W÷xu nkÚk fe f÷kEfu òuz Ãkh, AwtÂø÷Þkt ykih ytøkqXk f÷kE fu yøk÷ çkøk÷ ykihçkkfe WtÂø÷Þkt nkÚk fe f÷kE fe Ãkw~ík Ãkh h¾u (13) Ãkn÷u MkLkk (14) rVh íkyÔðwÍ Þk’Lke ÃkZLkk(15) rVh íkÂM{Þk Þk’Lke ÃkZLkk (16) RLk íkeLkkU3

fku yuf ËqMkhu fu VkihLk çkk’Ë fnLkk (17) RLk Mkçk fku ykrnMíkkÃkZLkk (18) yk{eLk fnLkk (19) RMk fku¼e ykrnMíkk fnLkk (20) íkõçkehu Q÷k fu VkihLk çkk’Ë MkLkk ÃkZLkk( ) (Lk{kÍ {U íkyÔðwÍ ð íkÂM{Þk rfhkyík fu íkkçkuy nI ykih {wõíkËeÃkh rfhkyík Lknª r÷nkÍk íkyÔðwÍ ð íkÂM{Þk ¼e {wõíkËe fu r÷Þu MkwLLkíkLknª. nkt rsMk {wõíkËe fe fkuE hfTyík Vkiík nku økE nku ðkun yÃkLke çkkfehfTyík yËk fhíku ðõík RLk ËkuLkkU2 fku ÃkZu )(21) íkyÔðwÍ rMkVo Ãkn÷e hfTyík {U ni ykih (22) íkÂM{Þk nh hfTyíkfu þwYy {U MkwLLkík ni.

33




175

Lk{kÍ fu ynfk{

Áfqy fe MkwLLkíkU(23) Áfqy fu r÷Þu fnLkk (24) Áfqy {U íkeLk çkkh fnLkk (25) {Ëo fk½wxLkkU fku nkÚk Mku ÃkfzLkk ykih (26) ôÂø÷Þkt ¾qçk ¾w÷e h¾Lkk(27) Áfqy {U xktøkU MkeÄe h¾Lkk (çkk’Í ÷kuøk f{kLk fe íkhn xuZe fh÷uíku nI Þun {fYn ni) (28) Áfqy {U ÃkeX yåAeíkhn rçkAe nku n¥kk fu yøkh ÃkkLke fk rÃkÞk÷k ÃkeX Ãkh h¾ rËÞkòyu íkku Xnh òyu. (29) Áfqy{U Mkh Ÿ[k Lke[k Lk nku ÃkeX fe MkeÄ {U nku. “Mkhfkhu{ËeLkk 6 Vh{kíku nI : WMk fe Lk{kÍ Lkk fkVe ni(Þk’Lke fkr{÷ Lknª) òu Áfqy ð MkwsqË {U ÃkeX MkeÄe Lknª fhíkk”

Mkhfkhu {ËeLkk 6Vh{kíku nI : “Áfqy ð MkwsqË fku Ãkqhk fhku fu ¾wËk 1 fe fMk{ ! {IíkwBnU yÃkLku ÃkeAu Mku Ëu¾íkk nqt.” (30) çkuníkhÞun ni fu fníkk nwðk Áfqy fku òyu Þk’Lke sçk Áfqy fur÷Þu ÍwfLkk þwYy fhu ykih ¾í{u Áfqy Ãkh íkõçkeh ¾í{ fhu

RMk {MkkVík fku Ãkqhk fhLku fu r÷Þu yÕ÷kn fe“ ” fku çkZkyu yõçkh fe “ ” ðøkihk rfMke nVo fku Lk çkZkyu.(çknkhu þheyík, rnMMkk : 3, Mk. 72, {ËeLkíkw÷ {wŠþË çkhu÷e þheV)yøkh ykÕ÷knw Þk ykõçkh Þk yõçkkh fnk íkku Lk{kÍ VkrMkË nkuòyuøke.

34




176

Lk{kÍ fu ynfk{

fki{k fe MkwLLkíkU(31) Áfqy Mku sçk WXU íkku nkÚk ÷xfk ËersÞu (32) Áfqy Mku WXLku {UR{k{ fu r÷Þu fnLkk (33) {wõíkËe fu r÷Þu

fnLkk (34) {wLVrhË (Þk’Lke íkLnk Lk{kÍ ÃkZLku ðk÷u)fu r÷Þu ËkuLkkU2 fnLkk MkwLLkík ni fnLku Mku ¼e MkwLLkík yËknku òíke ni {økh “ ” fu çkk’Ë “ ” nkuLkk çkuníkh ni, “ ”nkuLkk RMk Mku çkuníkh, ykih ËkuLkkU2 nkuLkk ykih rÍÞkËk çkuníkh ni.Þk’Lke frnÞu (35) {wLVheË

fníkk nwðk Áfqy Mku WXu, sçk MkeÄk ¾zk nku [wfuíkku yçk fnu.

MkßËu fe MkwLLkíkU(36) MkßËu {U òLku fu r÷Þu ykih (37) MkßËu Mku WXLku fu r÷Þu fnLkk. (38) MkßËu {U f{ yÍ f{ íkeLk3

çkkh fnLkk ( ) (39) MkßËu {ut nÚkur÷Þkt Í{eLkÃkh h¾Lkk (40) nkÚkkU fe ôÂø÷Þkt r{÷e nwE rfç÷k Á¾ h¾Lkk(41) MkßËu {U òyut íkku Í{eLk Ãkh Ãkn÷u ½wxLku rVh (42) nkÚk rVh(43) Lkkf, rVh (44) ÃkuþkLke h¾Lkk (45) sçk MkßËu Mku WXU íkku RMk fkW÷x fhLkk Þk’Lke (46) Ãkn÷u ÃkuþkLke, rVh (47) Lkkf, rVh (48)

nkÚk, rVh (49) ½wxLku WXkLkk (50) {Ëo fu r÷Þu MkßËu {U MkwLLkík Þun nif u çkkÍq fhðxk U Mk u yk ih (51) hkLk U Ãk ux Mk u swËk nk U

(52) f÷kRÞkt Í{eLk Ãkh Lk rçkAkRÞu,

35




177

Lk{kÍ fu ynfk{

nkt sçk MkV {U nkU íkku çkkÍq fhðxkU Mku swËk Lk hr¾Þu (53) MkßËu {U ËkuLkkU2 Ãkkô fe ËMkkU10 ôÂø÷ÞkU fk Ãkux RMk íkhn Í{eLk Ãkh÷økkRÞu fu ËMkkU10 ôÂø÷Þkt rfç÷k Á¾ hnU.

sÕMku fe MkwLLkíkUËkuLkkU2 MkßËkU fu çke[ {U çkiXLkk RMku sÕMkk fníku nI (54) sÕMku

{U MkeÄk fË{ ¾zk fh fu W÷xk fË{ rçkAk fh WMk Ãkh çkiXLkk (55)

MkeÄu Ãkkô fe ôÂø÷Þkt rfç÷k Á¾ fhLkk (56) ËkuLkkU nkÚk hkLkkU Ãkhh¾Lkk.

ËqMkhe hõyík fu r÷Þu WXLku fe MkwLLkíkU(57) sçk ËkuLkkU2 MkßËu fh ÷U íkku ËqMkhe2 hfTyík fu r÷Þu ÃkLòut fuçk÷, (58) ½wxLkkU Ãkh nkÚk h¾ fh ¾zk nkuLkk MkwLLkík ni. nkt f{ÍkuheÞk Ãkkô {U íkõ÷eV ðøkihk {sçkqhe fe ðßn Mku Í{eLk Ãkh nkÚk h¾fh ¾zu nkuLku {U nhs Lknª.

fk’Ëk fe MkwLLkíkU(59) {Ëo fk ËqMkhe2 hfTyík fu MkßËkU Mku Vkrhøk nku fh çkkÞkt ÃkkôrçkAk fh (60) ËkuLkkU2 MkwheLk WMk Ãkh h¾ fh çkiXLkk ykih (61) MkeÄkfË{ ¾zk h¾Lkk (62) MkeÄu Ãkkô fe ôÂø÷Þkt rfç÷k Á¾ fhLkk

(63) MkeÄk nkÚk MkeÄe hkLk Ãkh ykih (64)

W÷xk nkÚk W÷xe hkLk Ãkh h¾Lkk (65) ôÂø÷Þkt yÃkLke nk÷ík ÃkhÞk’Lke (NORMAL) AkuzLkk fu Lk rÍÞkËk ¾w÷e nw# Lk rçkÕfw÷ r{÷enw#. ( ) (66) ôÂø÷Þkut fu fLkkhu ½wxLkkU fu ÃkkMk nkuLkk, {økh ½wxLku

36




178

Lk{kÍ fu ynfk{

ÃkfzLkk Lk [krnÞu. (67) y¥krnGÞkík {UþnkËík Ãkh Rþkhk fhLkk. RMk fk íkhefk Þun ni fu AwtÂø÷Þk ykih ÃkkMkðk÷e fku çkLË fh ÷ersÞu. ytøkqXu ykih çke[ ðk÷e fk nÕfk çkktrÄÞu ykih“ ” Ãkh fr÷{u fe ôøk÷e WXkRÞu RMk fku RÄh WÄh {ík rn÷kRÞu ykih“ ” Ãkh h¾ ËersÞu ykih Mkçk ôÂø÷Þkt MkeÄe fh ÷ersÞu

(68) ËqMkhu2 fk’Ëu {U ¼e RMke íkhn çkirXÞu rsMkíkhn Ãkn÷u {U çkiXu Úku ykih íkþnTnwË ¼e ÃkrZÞu (69) íkþnTnwË fu çkk’ËËwYË þheV ÃkrZÞu ËwYËu Rçkúkne{ ÃkZLkky^Í÷ ni (çknkhu þheyík, rnMMkk: 3, Mk. 85) (70) LkðkrV÷ ykih MkwLLkíkuøkih {wy¬Ëk fu fk’Ëyu Q÷k {U ¼e íkþnTnwË fu çkk’Ë ËwYË þheVÃkZLkk MkwLLkík ni (71) ËwYË þheVfu çkk’Ë Ëwyk ÃkZLkk.

Mk÷k{ VuhLku fe MkwLLkíkU(72) RLk yÕVkÍ fu MkkÚk Ëku2 çkkh Mk÷k{ VuhLkk :

(73) Ãkn÷u MkeÄe íkhV, rVh (74) W÷xe íkhV{wtn VuhLkk (75) R{k{ fu r÷Þu ËkuLkktu2 Mk÷k{ çkw÷LË ykðkÍ Mku fnLkkMkwLLkík ni {økh ËqMkhk2 Ãkn÷u fe rLkMçkík f{ ykðkÍ Mku fnu

(76) Ãkn÷e çkkh fu Mk÷k{ {U Mk÷k{ fníku ne R{k{Lk{kÍ Mku çkknh nku økÞk yøk[uo Lk fnk nku RMk ðõík yøkhfkuE þhefu s{kyík nku íkku RÂõíkËk Mknen Lk nwE nkt yøkh Mk÷k{fu çkk’Ë R{k{ Lku MkßËyu MknTð rfÞk çkþíkuo fu RMk Ãkh MkßËyu

37




179

Lk{kÍ fu ynfk{

MknTð nku íkku RÂõíkËk Mknen nku økE (77) R{k{ËknTLku Mk÷k{ {U r¾íkkçk Mku WLk {wõíkrËÞkU fe rLkGÞík fhu òu ËknTLkeíkhV nI ykih çkkyut Mku çkk# íkhV ðk÷kU fe {økh ykihík fe rLkGÞík Lk fhuyøk[uo þhefu s{kyík nku LkeÍ2 ËkuLkkU Mk÷k{kU {U rfhk{Lk fkríkçkeLkykih WLk {÷kyufk fe rLkGÞík fhu rsLk fku yÕ÷kn 1 Lku rnVkÍík fur÷Þu {wfhoh rfÞk ykih rLkGÞík {U fkuE yËË {wyGÞLk Lk fhu

(78) {wõíkËe ¼e nh íkhV fu Mk÷k{ {U RMk íkhVðk÷u {wõíkrËÞkU ykih WLk {÷kyufk fe rLkGÞík fhu LkeÍ rsMk íkhVR{k{ nku WMk íkhV fu Mk÷k{ {U R{k{ fe ¼e rLkGÞík fhu ykihyøkh R{k{ WMk fu {nkÍe (Þk’Lke Xef Mkk{Lku fe MkeÄ {U) nku íkkuËkuLkkU2 Mk÷k{kU {U R{k{ fe ¼e rLkGÞík fhu ykih {wLVrhË rMkVo WLkrVrh~íkkU ne fe rLkGÞík fhu (79) {wõíkËe fu ík{k{RÂLíkfk÷kík (Þk’Lke Áfqy MkwsqË ðøkihk) R{k{ fu MkkÚk nkuLkk.

Mk÷k{ VuhLku fu çkk’Ë fe MkwLLkíkU(80) Mk÷k{ fu çkk’Ë R{k{ fu r÷Þu MkwLLkík Þun ni fu Ëk# Þk çkk#íkhV Á¾ fh ÷u, Ëk# íkhV y^Í÷ ni ykih {wõíkrËÞkU fe íkhV Á¾fh fu ¼e çkiX Mkfíkk ni sçk fu ykr¾he MkV íkf ¼e fkuE RMk fu Mkk{Lku(Þk’Lke RMk fu [unhu fe MkeÄ {U) Lk{kÍ Lk ÃkZíkk nku (81) {wLVrhË rçkøkih Á¾ çkË÷u yøkh ðnª Ëwyk {ktøku íkku òRÍ ni.

38




180

Lk{kÍ fu ynfk{

MkwLLkíku çkk’rËGÞk fe MkwLLkíkU(82) rsLk VÍkuO fu çkk’Ë MkwLLkíkU nI RLk {U çkk’Ëu VÍo f÷k{ Lk fhLkk[krnÞu yøk[uo MkwLLkíkU nku òyutøke {økh Mkðkçk f{ nkuøkk ykihMkwLLkíkkU {U íkk¾eh ¼e {fYn ni RMke íkhn çkzu çkzu yðhkËku ðÍkRVfe ¼e RòÍík Lknª (83) (VÍkuOfu çkk’Ë) fç÷u MkwLLkík {wÏíkMkh Ëwyk Ãkh fLkkyík [krnÞu ðhLkkMkwLLkíkkut fk Mkðkçk f{ nku òyuøkk. (çknkhu þheyík, rnMMkk: 3, Mk. 81,

{ËeLkíkw÷ {wŠþË çkhu÷e þheV) (84) MkwLLkík ð VÍo fu Ëhr{ÞkLk f÷k{fhLku Mku yMknTn (Þk’Lke ËwÁMík íkheLk) Þune ni fu MkwLLkík çkkrík÷ Lknªnkuíke y÷çk¥kk Mkðkçk f{ nku òíkk ni. Þune nwõ{ nh WMk fk{ fk niòu {wLkkrVÞu íknhe{k ni (85) MkwLLkíkUðnª Lk ÃkrZÞu çkÕfu Ëkyut çkkyut, ykøku ÃkeAu nx fh ÃkrZÞu Þk ½h òfh yËk fersÞu. (MkwLLkíkU ÃkZLku fu r÷Þu ½h òLku feðßn Mku òu VM÷ (Þk’Lke VkrMk÷k) nwðk WMk {U nhs Lknª. (søkn çkË÷Lku)

Þk ½h òLku fu r÷Þu Lk{kÍe fu ykøku Mku økwÍhLkk Þk WMk fe íkhV yÃkLkk[unhk fhLkk økwLkkn ni. yøkh rLkf÷Lku fe søkn Lk r{÷u íkku ðnª MkwLLkíkUÃkZ ÷ersÞu)

MkwLLkíkkU fk yuf yn{ {My÷kòu RM÷k{e ¼kR MkwLLkíku fÂç÷GÞk Þk MkwLLkíku çkk’rËGÞk ÃkZ

fh yk-{Ëku h^ík ykih çkkík[eík {U ÷øk òíku nI ðkun Mkhfkhu yk’÷knÍhík 5 fu RMk Víkðk {wçkk-hfk Mku ËMko nkrMk÷ fhU. [wLkkL[u,

39




181

Lk{kÍ fu ynfk{

yuf RÂMík^íkk fu sðkçk {U RþkoË ni : “MkwLLkíku fÂç÷GÞk {U “yki÷k”yÔð÷ ðõík ni çkþíkuo fu VÍo ð MkwLLkík fu Ëhr{ÞkLk f÷k{ Þk fkuEVu’÷ {wLkkrVÞu Lk{kÍ Lk fhu, ykih MkwLLkíku çkk’rËGÞk {U {wMíknçk VÍkuOMku Rr¥kMkk÷ ni {økh Þun fu {fkLk Ãkh yk fh ÃkZu íkku VM÷ (Þk’LkeVkrMk÷u) {U nhs Lknª, ÷urfLk yßLkçke yVTyk÷ Mku VM÷ Lk [krnÞuÞun VM÷ (VkrMk÷k) MkwLLkíku fÂç÷GÞk ð çkk’rËGÞk ËkuLkkU fu Mkðkçk fkuMkkrfík ykih RLnU íkhefyu {MLkqLkk Mku ¾krhs fhíkk ni.”(Víkkðk h-ÍrðGÞk {w¾hoò, rs. 5, Mk. 139, hÍk VkWLzuþLk {foÍw÷ ykir÷Þk ÷knkuh)

ykøku çkÞkLk fËko 86 MkwLLkíkkU {U rÍBLkLk RM÷k{e çknLkkU fur÷Þu ¼e MkwLLkíkU nI RLk fu r÷Þu “ykRþk rMkÆefk” fu ËMk

nwYV fe rLkMçkík Mku 10 MkwLLkík U(1) RM÷k{e çknLk fu r÷Þu íkõçkehu íknhe{k ykih íkõçkehu fwLkqík {UMkwLLkík Þun ni fu fLÄkU íkf nkÚk WXkyu (2) rfÞk{ {U ykihík ykih ¾wLMkk (Þk’Lke rnszk) W÷xu nkÚk fenÚku÷e MkeLku Ãkh Akíke fu Lke[u h¾ fh WMk fe Ãkw~ík Ãkh MkeÄenÚku÷e h¾u (3) RM÷k{e çknLk fu r÷Þu Áfqy {U½wxLkkut Ãkh nkÚk h¾Lkk ykih ôÂø÷Þkt fwþkËk Lk fhLkk MkwLLkík ni

(4) Áfqy {U Úkkuzk Íwfu Þk’Lke rMkVo RíkLkkfu nkÚk ½wxLkkU íkf Ãknkut[ òyut ÃkeX MkeÄe Lk fhu ykih ½wxLkkU Ãkh Íkuh LkËu Vfík nkÚk h¾ Ëu ykih nkÚkkU fe ôÂø÷Þkt r{÷e nwE h¾u ykih ÃkkôÍwfu nwyu h¾u, {ËkuO fe íkhn ¾qçk MkeÄu Lk fh Ëu

40




182

Lk{kÍ fu ynfk{

(5) rMk{x fh MkßËk fhu Þk’Lke çkkÍq fhðxkU Mku (6) Ãkux hkLkkU Mku(7) hkLkU ®Ãkzr÷ÞkU Mku ykih (8) ®Ãkzr÷Þkt Í{eLk Mku r{÷k Ëu (9)

ËqMkhe2 hfTyík fu MkßËkU Mku Vkrhøk nku fh ËkuLkkU2 Ãkkô MkeÄe òrLkçkrLkfk÷ Ëu ykih (10) W÷xe MkwheLk Ãkh çkiXu.

“MkËfu Þk hMkq÷Õ÷kn” fu 14 nwYV fe rLkMçkík Mku Lk{kÍ fu íkfheçkLk 14 {wMíknççkkík

(1) rLkGÞík fu yÕVkÍ ÍçkkLk Mku fn ÷uLkk sçk fu rË÷ {U rLkGÞík nkrÍh nku ðhLkk íkku Lk{kÍ nkuøke ne Lknª(2) rfÞk{ {U ËkuLkkU2 ÃkLòut fu Ëhr{ÞkLk [kh4 ôøk÷ fk VkrMk÷k nkuLkk

(3) rfÞk{ fe nk÷ík {U MkßËu fe søkn, (4) Áfqy{U ËkuLkkU2 fË{kU fe Ãkw~ík Ãkh, (5) MkßËu {U Lkkf fe íkhV, (6) fk’Ëk {UøkkuË fe íkhV, (7) Ãkn÷u Mk÷k{ {U MkeÄu fLÄu fe íkhV ykih (8) ËqMkhuMk÷k{ {U W÷xu fLÄu fe íkhV LkÍh fhLkk (9) {wLVrhË fku Áfqy ykih MkßËkU {U íkeLk3 çkkh Mku rÍÞkËk ({økhíkkf yËË {-Mk÷Lk Ãkkt[, Mkkík, Lkð) íkMçken fnLkk (10) “rnÕÞk” ðøkihk {U nÍhíku MkÂGÞËwLkk yçËwÕ÷kn rçkLk {wçkkhf5 ðøkihk Mku ni fu R{k{ fu r÷Þu íkMçkenkík Ãkkt[5 çkkh fnLkk{wMíknçk ni. (11) rsMk fku ¾ktMke ykyu WMk fu r÷Þu {wMíknçk ni fu sçkíkf {wÂBfLk nku Lk ¾ktMku (12) s{kneykyu íkku {wtn çkLË rfÞu hrnÞu ykih Lk Áfu íkku nkUx Ëktík fu Lke[u ËçkkRÞu,yøkh RMk íkhn ¼e Lk Áfu íkku rfÞk{ {U MkeÄu nkÚk fe Ãkw~ík Mku ykih økihu

41




183

Lk{kÍ fu ynfk{

rfÞk{ {U W÷xu nkÚk fe Ãkw~ík Mku {wtn ZktÃk ÷ersÞu. s{kne hkufLku fk çkuníkheLkíkhefk Þun ni fu rË÷ {U ¾Þk÷ fersÞu fu Mkhfkhu {ËeLkk 6ykih Ëeøkh yÂBçkÞk J fku s{kne f¼e Lknª ykíke Úke.V VkihLk Áf òyuøke (13)

sçk {wfÂççkh fnu íkku R{k{ ð {wõíkËe Mkçk fk ¾zk nkuòLkk (14) MkßËk Í{eLk Ãkh rçk÷k nkR÷nkuLkk.

W{h rçkLk yçËw÷ yÍeÍ 5 fk y{÷nwßsíkw÷ RM÷k{ nÍhíku MkÂGÞËwLkk R{k{ {wnB{Ë økÍk÷e

P Lkõ÷ Vh{kíku nI : “nÍhíku MkÂGÞËwLkk W{h rçkLk yçËw÷yÍeÍ 5 n{uþk Í{eLk ne Ãkh MkßËk fhíku Þk’Lke MkßËu fesøkn {wMkÕ÷k ðøkihk Lk rçkAkíku.”

økËo yk÷qË ÃkuþkLke fe VÍe÷íknÍhíku MkÂGÞËwLkk ðkrMk÷k rçkLk yMfy 5 Mku

rhðkÞík ni fu nwÍqh MkhkÃkk Lkqh, þknu økÞqh 6 fkVh{kLku Ãkwh MkwYh ni : “íkw{ {U Mku fkuE þÏMk sçk íkf Lk{kÍ Mku VkrhøkLk nku òyu yÃkLke ÃkuþkLke (fe r{èe) fku MkkV Lk fhu õÞqtfu sçk íkf WMk feÃkuþkLke Ãkh Lk{kÍ fu MkßËu fk rLkþkLk hníkk ni rVrh~íku WMk fu r÷ÞuËwykyu {økrVhík fhíku hníku nI.

42




184

Lk{kÍ fu ynfk{

{eXu {eXu RM÷k{e ¼kRÞku ! ËkihkLku Lk{kÍ ÃkuþkLke Mku r{èeAwzkLkk çkuníkh Lknª ykih 1N íkfççkwh fu íkkih Ãkh AwzkLkk økwLkkn

ni. ykih yøkh Lk AwzkLku Mku íkõ÷eV nkuíke nku Þk ¾Þk÷ çkxíkk nku íkkuAwzkLku {U nhs Lknª. yøkh rfMke fku rhÞkfkhe fk ¾kiV nku íkku WMku[krnÞu fu Lk{kÍ fu çkk’Ë ÃkuþkLke Mku r{èe MkkV fh ÷u.

“¼kRÞku Lk{kÍ fu {w^rMkËkík Mke¾Lkk VÍo ni”fu WLíkeMk nwYV fe rLkMçkík Mku Lk{kÍ íkkuzLku ðk÷e 29 çkkíkU(1) çkkík fhLkk (2) rfMke fku Mk÷k{ fhLkk(3) Mk÷k{ fk sðkçk ËuLkk (4) Aªf

fk sðkçk ËuLkk (Lk{kÍ {ut ¾wË fku Aªf ykyu íkku ¾k{kuþ hnu) yøkh fn r÷Þk íkçk ¼e nhs Lknª ykih yøkh WMk ðõík nBË Lk

fe íkku Vkrhøk nku fh fnu. (5) ¾wþ ¾çkhe MkwLk fhsðkçkLk fnLkk (6) çkwhe ¾çkh (Þk rfMke fe{kiík fe ¾çkh) MkwLk fh fnLkk (7) yÍkLkfk sðkçk ËuLkk (8) yÕ÷kn 1 fk Lkk{ MkwLk fhsðkçkLk fnLkk (9) Mkhfkhu {ËeLkk6 fk RM{u røkhk{e MkwLk fh sðkçkLk ËwYË þheVÃkZLkk. {-Mk÷Lk “6” fnLkk (yøkh Þk 6 sðkçk fe rLkGÞík Mku Lk fnk íkku Lk{kÍLk xqxe)

43




185

Lk{kÍ fu ynfk{

Lk{kÍ {U hkuLkk(10) ËËo Þk {wMkeçkík fe ðßn Mku Þun yÕVkÍ “ykn”, “Qn”,“WV”, “íkwV” rLkf÷ økyu Þk ykðkÍ Mku hkuLku {U nVo ÃkiËk nku økyuLk{kÍ VkrMkË nku økE. yøkh hkuLku {U rMkVo yktMkq rLkf÷u ykðkÍ ðnwYV Lknª rLkf÷u íkku nhs Lknª. yøkh Lk{kÍ {UR{k{ fu ÃkZLku fe ykðkÍ Ãkh hkuLku ÷økk ykih “yhu”, “Lky{”,“nkt” ÍçkkLk Mku òhe nku økÞk íkku fkuE nhs Lknª fu Þun ¾wþqy fuçkkRMk ni ykih yøkh R{k{ fe ¾wþ RÕnkLke fu Mkçkçk Þun yÕVkÍfnu íkku Lk{kÍ xqx økE.

Lk{kÍ {U ¾ktMkLkk(11) {heÍ fe ÍçkkLk Mku çku RÂÏíkÞkh ykn ! Qn ! rLkf÷k Lk{kÍ Lkxqxe. Þqt ne Aªf, s{kne, ¾ktMke, zfkh ðøkihk {U rsíkLku nwYV {sçkqhLkrLkf÷íku nI ¼e {wykV nI. (12) VqtfLku {U yøkh ykðkÍLk ÃkiËk nku íkku ðkun MkktMk fe r{M÷ ni ykih Lk{kÍ VkrMkË Lknª nkuíke{økh fMËLk VqtfLkk {fYn ni ykih yøkh Ëku2 nVo ÃkiËk nkU siMku WV, íkwVíkku Lk{kÍ VkrMkË nku økE. (13) ¾LfkhLku {U sçk Ëku2 nwYVÍkrnh nkU siMku “y¾” íkku {wÂ^MkË ni. nkt yøkh WÍTh Þk Mknen {õMkËnku {-Mk÷Lk íkçkeyík fk íkfkÍk nku Þk ykðkÍ MkkV fhLku fu r÷Þunku Þk R{k{ fku ÷wõ{k ËuLkk {õMkqË nku Þk fkuE ykøku Mku økwÍh hnknku WMk fku {w-íkðßsun fhLkk nku RLk ðwsqnkík fe rçkLkk Ãkh ¾ktMkLku{U fkuE {wÍk-Þfk Lknª.

44




186

Lk{kÍ fu ynfk{

ËkihkLku Lk{kÍ Ëu¾ fh ÃkZLkk(14) {wMnV þheV Mku, Þk rfMke fkøkÍ Mku Þk {unhkçk ðøkihk {U r÷¾knwðk Ëu¾ fh fwhykLk þheV ÃkZLkk (nkt yøkh ÞkË Ãkh ÃkZ hnu nI ykih{wMnV þheV Þk {unhkçk ðøkihk Ãkh rMkVo LkÍh ni íkku nhs Lknª, yøkh rfMkefkøkÍ ðøkihk Ãkh ykÞkík r÷¾e nI RMku Ëu¾k ykih Mk{Ík {økh ÃkZk Lknª RMk{U ¼e fkuE {wÍk-Þfk Lknª) (15) RM÷k{e rfíkkçk ÞkRM÷k{e {Í{qLk ËkihkLku Lk{kÍ òLk çkqÍ fh Ëu¾Lkk ykih RhkËíkLkMk{ÍLkk {fYn ni ËwLÞðe {Í{qLk nku íkku rÍÞkËkfhkrnGÞík ni, r÷nkÍk Lk{kÍ {U yÃkLku fheçk rfíkkçkU Þk íknhehðk÷u Ãkufux ykih þkìrÃktøk çkuøk, {kuçkkR÷ VkuLk Þk ½ze ðøkihk RMk íkhnhr¾Þu fu RLk fe r÷¾kE Ãkh LkÍh Lk Ãkzu Þk RLk Ãkh Y{k÷ ðøkihkWZk ËersÞu, LkeÍ ËkihkLku Lk{kÍ MkwíkqLk ðøkihk Ãkh ÷øku nwyu MxefÍo,RÂ~íknkh ykih £u{kU ðøkihk Ãkh LkÍh zk÷Lku Mku ¼e çkr[Þu.

y-{÷u fMkeh fe íkk’heV(16) y-{÷u fMkeh Lk{kÍ fku VkrMkË fh Ëuíkk ni sçk fu Lk Lk{kÍ fuyk’{k÷ Mku nku Lk ne RM÷knu Lk{kÍ fu r÷Þu rfÞk økÞk nku. rsMk fk{fu fhLku ðk÷u fku Ëqh Mku Ëu¾Lku Mku yiMkk ÷øku fu Þun Lk{kÍ {U Lknª ni çkÕfuyøkh økw{kLk ¼e økkr÷çk nku, fu Lk{kÍ {U Lknª íkçk ¼e y-{÷u

fMkeh ni. ykih yøkh Ëqh Mku Ëu¾Lku ðk÷u fku þfku þwçkk ni fu Lk{kÍ {U niÞk Lknª íkku y-{÷u f÷e÷ ni ykih Lk{kÍ VkrMkË Lk nkuøke.

45




187

Lk{kÍ fu ynfk{

ËkihkLku Lk{kÍ r÷çkkMk ÃknLkLkk(17) ËkihkLku Lk{kÍ fwíkko Þk Ãkkò{k ÃknLkLkk Þk íknçkLË çkktÄLkk

(18) ËkihkLku Lk{kÍ rMkºk ¾w÷ òLkk ykih RMkenk÷ík {U fkuE ÁfTLk yËk fhLkk Þk íkeLk3 çkkh fnLku fer{õËkh ðõVk økwÍh òLkk

Lk{kÍ {U fwA rLkøk÷Lkk(19) {k’{q÷e Mkk ¼e ¾kLkk Þk ÃkeLkk {-Mk÷Lk rík÷ rçkøkih [çkkyurLkøk÷ r÷Þk. Þk fíkhk {wtn {U røkhk ykih rLkøk÷ r÷Þk (20) Lk{kÍ þwYy fhLku Mku Ãkn÷u ne fkuE [eÍ ËktíkkU {U {kisqË ÚkeWMku rLkøk÷ r÷Þk íkku yøkh ðkun [Lku fu çkhkçkh Þk RMk Mku rÍÞkËkÚke íkku Lk{kÍ VkrMkË nku økE ykih yøkh [Lku Mku f{ Úke íkku {fYn.

(21) Lk{kÍ Mku fç÷ fkuE {eXe [eÍ¾kE Úke yçk WMk fu yßÍk {wtn {U çkkfe Lknª rMkVo ÷wykçku ËnLk {U fwAyMkh hn økÞk ni RMk fu rLkøk÷Lku Mku Lk{kÍ VkrMkË Lk nkuøke

(22) {wtn {U þfh ðøkihk nku, fu ½w÷ fh nÕf{U Ãknkut[íke ni íkku Lk{kÍ VkrMkË nku økE (23) ËktíkkU Mku ¾qLkrLkf÷k yøkh Úkqf økkr÷çk ni íkku rLkøk÷Lku Mku VkrMkË Lk nkuøke ðhLkknku òyuøke (øk-÷çku fe y÷k{ík Þun ni fu yøkh nÕf{U {Ík {nMkqMk nwðk íkku Lk{kÍ VkrMkË nku økE, Lk{kÍ íkkuzLku {U ÍkRfu fkyu’ríkçkkh ni ykih ðwÍq xqxLku {U htøk fk r÷nkÍk ðwÍq WMk ðõík xqxíkk ni sçkÚkqf Mkw¾o nku òyu ykih yøkh Úkqf ÍËo ni íkku ðwÍq çkkfe ni)




188

Lk{kÍ fu ynfk{

ËkihkLku Lk{kÍ rfç÷u Mku RÂLnhkV(24) rçk÷k WÍTh MkeLku fku MkBíku fk’çkk Mku 45 Ë-hò Þk RMk Mku rÍÞkËkVuhLkk {wÂ^MkËu Lk{kÍ ni, yøkh WÍTh Mku nku íkku {wÂ^MkË Lknª.{-Mk÷Lk nËMk (Þk’Lke ðwÍq xqx òLku) fk økw{kLk nwðk ykih {wtn Vuhk neÚkk fu økw{kLk fe øk-÷íke Íkrnh nwE íkku yøkh {ÂMsË Mku ¾krhs Lknwðk nku Lk{kÍ VkrMkË Lk nkuøke.

Lk{kÍ {U MkktÃk {khLkk(25) MkktÃk rçkåAq fku {khLku Mku Lk{kÍ Lknª xqxíke sçk fu Lk íkeLk3 fË{[÷Lkk Ãkzu Lk íkeLk3 Íçko fe nksík nku ðhLkk VkrMkË nku òyuøke.

MkktÃk rçkåAq fku {khLkk WMk ðõík {wçkkn ni sçk fuMkk{Lku Mku økwÍhu ykih EÍk ËuLku fk ¾kiV nku, yøkh íkõ÷eV ÃknkU[kLkufk yLËuþk Lk nku íkku {khLkk {fYn ni (26) Ãki ËhÃki íkeLk çkk÷ W¾uzu Þk íkeLk sqyut {khª Þk yuf ne sqt fku íkeLk çkkh{khk Lk{kÍ òíke hne ykih yøkh Ãki Ëh Ãki Lk nku íkku Lk{kÍ VkrMkË LknwE {økh {fYn ni.

Lk{kÍ {U ¾wòLkk(27) yuf ÁfTLk {U íkeLk3 çkkh ¾wòLku Mku Lk{kÍ VkrMkË nku òíke ni Þk’LkeÞqt fu ¾wò fh nkÚk nxk r÷Þk rVh ¾wòÞk rVh nxk r÷Þk Þun Ëku2 çkkhnwðk yøkh yçk RMke íkhn íkeMkhe3 çkkh rfÞk íkku Lk{kÍ òíke hnuøke.yøkh yuf çkkh nkÚk h¾ fh [LË çkkh n-h-fík Ëe íkku Þun yuf ne{híkçkk ¾wòLkk fnk òyuøkk.




189

Lk{kÍ fu ynfk{

fnLku {U øk-÷ríkÞkt(28) íkõçkehkíku RÂLíkfk÷kík {U fu “ ” fku ËhkÍ rfÞk Þk’LkeykÕ÷kn Þk ykõçkh fnk Þk “ ” fu çkk’Ë “ ” çkZkÞk Þk’Lke“yõçkkh” fnk íkku Lk{kÍ VkrMkË nku økE ykih yøkh íkõçkehu íknhe{k{U yiMkk nwðk íkku Lk{kÍ þwYy ne Lk nwE yõMkh {wfÂççkh (Þk’Lke s{kyík {U R{k{ fe íkõçkehkík Ãkh Íkuh Mku íkõçkehUfn fh ykðkÍ Ãknkut[kLku ðk÷u) Þun øk-÷ríkÞkt rÍÞkËk fhíku nI ykih ÞqtyÃkLke ykih ËqMkhkU fe Lk{kÍU økkhík fhíku nI. r÷nkÍk òu RLk ynfk{fku yåAe íkhn Lk òLkíkk nku WMku {wfÂççkh Lknª çkLkLkk [krnÞu. (29)

rfhkyík Þk yÍfkhu Lk{kÍ {U yiMke øk-÷íke rsMk Mku {k’Lkk VkrMkËnku òyut Lk{kÍ VkrMkË nku òíke ni. “Ãk¬k Lk{kÍe rçk÷k þf sLLkíkw÷ rVhËkiMk fk nõËkh ni”fu çk¥keMk nwYV fe rLkMçkík Mku Lk{kÍ fu 32 {fYnkíku íknhe{k(1) ËkZe, çkËLk Þk r÷çkkMk fu MkkÚk ¾u÷Lkk (2) fÃkzkMk{uxLkk, siMkk fu yks f÷ çkk’Í ÷kuøk MkßËu {U òíku ðõík Ãkkò{kðøkihk ykøku Þk ÃkeAu Mku WXk ÷uíku nI yøkh fÃkzkçkËLk Mku r[Ãkf òyu íkku yuf nkÚk Mku AwzkLku {U nhs Lknª.

fLÄkU Ãkh [kËh ÷xfkLkk(3) MkË÷ Þk’Lke fÃkzk ÷xfkLkk. {-Mk÷Lk Mkh Þk fLÄu Ãkh RMk íkhn Mku[kËh Þk Y{k÷ ðøkihk zk÷Lkk fu ËkuLkkU2 fLkkhu ÷xõíku nkU, nkt yøkh yuffLkkhk ËqMkhu fLÄu Ãkh zk÷ rËÞk ykih ËqMkhk ÷xf hnk ni íkku nhs Lknª.




190

Lk{kÍ fu ynfk{

(4) yks f÷ çkk’Í ÷kuøk yuf fLÄu ÃkhRMk íkhn Y{k÷ h¾íku nI fu RMk fk yuf rMkhk Ãkux Ãkh ÷xf hnk nkuíkk niykih ËqMkhk ÃkeX Ãkh. RMk íkhn Lk{kÍ ÃkZLkk {fYnu íknhe{e ni. (çknkhu

þheyík, rnMMkk : 3, Mk. 165) (5) ËkuLkkU2 ykMíkeLkkU {U Mku yøkh yufykMíkeLk ¼e ykÄe f÷kE Mku rÍÞkËk [Ze nwE nku íkku Lk{kÍ {fYnuíknhe{e nkuøke.

íkçkE nksík fe rþÆík(6) Ãkuþkçk, Ãkk¾kLkk Þk hen fe rþÆík nkuLkk. yøkh Lk{kÍ þwYyfhLku Mku Ãkn÷u ne rþÆík nku íkku ðõík {U ðwMyík nkuLku fe Mkqhík {U Lk{kÍþwYy fhLkk ne økwLkkn ni. nkt yøkh yiMkk ni fu Vhkøkík ykih ðwÍq fuçkk’Ë Lk{kÍ fk ðõík ¾í{ nku òyuøkk íkku Lk{kÍ ÃkZ ÷ersÞu. ykihyøkh ËkihkLku Lk{kÍ Þun nk÷ík ÃkiËk nwE íkku yøkh ðõík {U økwLòRþnku íkku Lk{kÍ íkkuz ËuLkk ðkrsçk ni, yøkh RMke íkhn ÃkZ ÷e íkkuøkwLknøkkh nkUøku.

Lk{kÍ {U ftfrhÞkt nxkLkk(7) ËkihkLku Lk{kÍ ftfrhÞkt nxkLkk {fYnu íknhe{e ni nÍhíku MkÂGÞËwLkk òrçkh 5 Vh{kíku nI, {I Lku ËkihkLku Lk{kÍftfhe AqLku Mku {w-íkyÂÕ÷f çkkhøkknu rhMkk÷ík {U Mkwðk÷ rfÞk. RþkoËnwðk : “yuf çkkh. ykih yøkh íkq RMk Mku çk[u íkku rMkÞkn ykt¾ ðk÷e100 ŸxrLkÞkUMku çkuníkh ni.” nktyøkh MkwLLkík fu {wíkkrçkf MkßËk yËk Lk nku Mkfíkk nku íkku yuf




191

Lk{kÍ fu ynfk{

çkkh nxkLku fe RòÍík ni ykih yøkh rçkøkih nxkyu ðkrsçk yËkLk nkuíkk nku íkku nxkLkk ðkrsçk ni [knu yuf çkkh Mku rÍÞkËk fenksík Ãkzu.

ôÂø÷Þkt [x¾kLkk(8) Lk{kÍ {U ôÂø÷Þkt [x¾kLkk. ¾k-ík{w÷

{wnr¬feLk nÍhíku yÕ÷k{k RçLku ykrçkËeLk þk{e IVh{kíku nI, RçLku {ksn fe rhðkÞík ni fu Mkhfkhu {ËeLkk6 Lku Vh{kÞk : “Lk{kÍ {U yÃkLke ôÂø÷Þkt Lk [x¾kÞkfhku.” “{wßíkçkk” fu nðk÷uLkõ÷ rfÞk MkwÕíkkLku Ëku2 snkLk, þnLþknu fkiLkku {fkLk, hn{íkuyk-÷r{GÞkLk 6 Lku “RÂLíkÍkhu Lk{kÍ fu ËkihkLkôÂø÷Þkt [x¾kLku Mku {Ly Vh{kÞk.” {ÍeË yuf rhðkÞík {U ni,“Lk{kÍ fu r÷Þu òíku nwyu ôÂø÷Þkt [x¾kLku Mku {Ly Vh{kÞk.”RLk ynkËeMku {wçkk-hfk Mku Þun íkeLk3 ynfk{ Mkkrçkík nwyu ( )

Lk{kÍ fu ËkihkLk ykih íkðkçkuyu Lk{kÍ {U {-Mk÷Lk Lk{kÍ fu r÷Þuòíku nwyu, Lk{kÍ fk RÂLíkÍkh fhíku nwyu ôÂø÷Þkt [x¾kLkk{fYnu íknhe{e ni ( ) ¾krhsu Lk{kÍ (Þk’Lke íkðkçkuyu Lk{kÍ {U¼e Lk nku) {U rçkøkih nksík fu ôÂø÷Þkt [x¾kLkk {fYnu íkLÍene

ni ( ) ¾krhsu Lk{kÍ {U rfMke nksík fu Mkçkçk {-Mk÷Lk ôÂø÷ÞkUfku ykhk{ ËuLku fu r÷Þu ôÂø÷Þkt [x¾kLkk {wçkkn (Þk’Lke rçk÷kfhkník òRÍ) ni (9) ík~çkef




192

Lk{kÍ fu ynfk{

Þk’Lke yuf nkÚk fe ôÂø÷Þkt ËqMkhu nkÚk fe ôÂø÷Þkut {U zk÷Lkk. Mkhfkhu {ËeLkk 6 Lku Vh{kÞk :

“òu {ÂMsË fu RhkËu Mku rLkf÷u íkku ík~çkef Þk’Lke yuf nkÚk fe ôÂø÷Þkt

ËqMkhu nkÚk fe ôÂø÷ÞkU {U Lk zk÷u çkuþf ðkun Lk{kÍ (fu nwõ{) {U ni.

Lk{kÍ fu r÷Þuòíku ðõík ykih Lk{kÍ fu RÂLíkÍkh {U ¼e Þun ËkuLkkU [eÍU {fYnu íknhe{enI.

f{h Ãkh nkÚk h¾Lkk(10) f{h Ãkh nkÚk h¾Lkk Lk{kÍ fu R÷kðk ¼e (rçk÷k

WÍTh) f{h Ãkh (Þk’Lke ËkuLkkU2 Ãkn÷qykut fu ðMík {U) nkÚk Lknªh¾Lkk [krnÞu yÕ÷kn 1 fu {nçkqçk6 Vh{kíku nI : “f{h Ãkh nkÚk h¾Lkk snLLkr{ÞkU fe

hkník ni.” Þk’LkeÞun ÞnqrËÞkU fk Vu’÷ ni fu ðkun snLLk{e nI ðhLkk snLLkr{ÞkU fu r÷ÞusnLLk{ {U õÞk hkník ni !

(nkrþGkk çknkhu þheyík, rnMMkk : 3, Mk. 115, {õíkçkyu RM÷kr{GÞk ÷knkuh)

ykM{kLk fe íkhV Ëu¾Lkk(11) rLkøkkn ykM{kLk fe íkhV WXkLkk yÕ÷kn 1fu {nçkqçk 6 Vh{kíku nI : “õÞk nk÷ ni WLk ÷kuøkkU fk òu




193

Lk{kÍ fu ynfk{

Lk{kÍ {U ykM{kLk fe íkhV ykt¾U WXkíku nI RMk Mku çkkÍ hnU Þk WLk fe ykt¾UW[f ÷e òyutøke. (12) RÄh WÄh {wtn Vuh fhËu¾Lkk, [knu Ãkqhk {wtn Vuhk Þk Úkkuzk. {wtn Vuhu rçkøkih rMkVo ykt¾U rVhkfh RÄh WÄh çku ÍYhík Ëu¾Lkk {fYnu íkLÍene ni ykih LkkrËhLk rfMkeøk-hÍu Mknen fu íknTík nku íkku nhs Lknª. (çknkhu þheyík, rnMMkk : 3, Mk.

194) Mkhfkhu {ËeLkk, MkwÕíkkLku çkk fheLkk, fhkhu fÕçkku MkeLkk, ViÍøkLSLkk 6 Vh{kíku nI : “òu çkLËk Lk{kÍ {U ni yÕ÷kn

1 fe hn{íku ¾kMMkk WMk fe íkhV {w-íkðßsun hníke ni sçk íkf RÄhWÄh Lk Ëu¾u, sçk WMk Lku yÃkLkk {wtn Vuhk WMk fe hn{ík ¼e rVh òíke ni.”

(13) {Ëo fk MkßËu {Uf÷kRÞkt rçkAkLkk.

Lk{kÍe fe íkhV Ëu¾Lkk(14) rfMke þÏMk fu {wtn fu Mkk{Lku Lk{kÍ ÃkZLkk. ËqMkhu þÏMk fku ¼eLk{kÍe fe íkhV {wtn fhLkk Lkk òRÍ ð økwLkkn ni. fkuE Ãkn÷u Mku[unhk rfÞu nwyu nku ykih yçk fkuE WMk fu [unhu fe íkhV Á¾ fh fuLk{kÍ þwYy fhu íkku Lk{kÍ þwYy fhLku ðk÷k økwLknøkkh nwðk ykih RMkLk{kÍe Ãkh fhkník ykE ðhLkk [unhk fhLku ðk÷u Ãkh økwLkkn ð fhkníkni òu ÷kuøk s{kyík fk Mk÷k{ rVh òLkufu çkk’Ë yÃkLku yiLk ÃkeAu Lk{kÍ ÃkZLku ðk÷u fe íkhV [unhk fh fu WMkfku Ëu¾íku nI Þk ÃkeAu òLku fu r÷Þu WMk fe íkhV {wtn fh fu ¾zu nku òíku nI fu




194

Lk{kÍ fu ynfk{

Þun Mk÷k{ Vuhu íkku rLkf÷qt, Þk Lk{kÍe fu Xef Mkk{Lku ¾zu nku fh Þk çkiX fhyu’÷kLk fhíku, ËMko Ëuíku, çkÞkLk fhíku nI Þun Mkçk íkkiçkk fhU (15) Lk{kÍ {ULkkf ykih {wtn AwÃkkLkk (16) rçk÷k ÍYhík ¾Lfkh(Þk’Lke çk÷øk{ ðøkihk) rLkfk÷Lkk (17) fMËLks{kne ÷uLkk (yøkh ¾wË çk ¾wËykyu íkku nhs Lknª {økh hkufLkk {wMíknçk ni) yÕ÷kn 1 fu{nçkqçk 6 Vh{kíku nI : “sçk Lk{kÍ {U rfMke fkus{kne ykyu íkku snkt íkf nku Mkfu hkufu fu þiíkkLk {wtn {U Ëkr¾÷ nku òíkkni.” (18) W÷xk fwhykLku {SË ÃkZLkk ({-Mk÷LkÃkn÷e hfTyík {U “ ” ÃkZe ykih ËqMkhe2 {U “ ”

(19) rfMke ðkrsçk fku íkfo fhLkk {-Mk÷Lk “fki{k” ykih “sÕMkk” {U ÃkeX MkeÄe nkuLku Mku Ãkn÷u neÁfqy Þk ËqMkhu MkßËu {U [÷k òLkk RMk økwLkkn{U {wMkÕ{kLkkU fe yåAe ¾kMke íkk’ËkË {w÷ÔðMk LkÍh ykíke ni,ÞkË hr¾Þu ! rsíkLke ¼e Lk{kÍU RMk íkhn ÃkZe nkUøke Mkçk fk÷kixkLkk ðkrsçk ni (20) “rfÞk{” fu R÷kðk rfMke ykih {kifyÃkh fwhykLku {SË ÃkZLkk (21)

rfhkyík Áfqy {U Ãknkut[ fh ¾í{ fhLkk (22) R{k{ MkuÃkn÷u {wõíkËe fk Áfqy ð MkwsqË ðøkihk {U [÷k òLkk Þk RMk MkuÃkn÷u Mkh WXkLkk. nÍhíku MkÂGÞËwLkk R{k{u {kr÷f5 nÍhíku MkÂGÞËwLkk yçkq nwhihk 5 Mku rhðkÞík fhíku




195

Lk{kÍ fu ynfk{

nI fu Mkhfkh 6 Lku Vh{kÞk : òu R{k{ Mku Ãkn÷u MkhWXkíkk ykih Íwfkíkk ni WMk fe ÃkuþkLke fu çkk÷ þiíkkLk fu nkÚk {U nI.

nÍhíku MkÂGÞËwLkk yçkqnwhihk 5 Mku rhðkÞík ni yÕ÷kn 1 fu {nçkqçk6 Vh{kíku nI : “õÞk òu þÏMk R{k{ Mku Ãkn÷u MkhWXkíkk ni RMk Mku zhíkk Lknª fu yÕ÷kn íkyk÷k WMk fk Mkh økÄu fk Mkhfh Ëu.”

økÄu siMkk {wtnnÍhíku MkÂGÞËwLkk R{k{ Lk-ððe P nËeMk ÷uLku fu

r÷Þu yuf çkzu {~nqh þÏMk fu ÃkkMk rË{~f økyu. ðkun ÃkËko zk÷ fhÃkZkíku Úku, {wÆíkkU íkf WLk fu ÃkkMk çknwík fwA ÃkZk {økh WLk fk {wtn LkËu¾k, sçk Í{kLkyu ËhkÍ økwÍhk ykih WLk {wnrÆMk Mkkrnçk Lku Ëu¾kfu RLk fku (Þk’Lke R{k{ Lk-ððe) fku RÕ{u nËeMk fe çknwík Ïðkrnþ niíkku yuf hkuÍ ÃkËko nxk rËÞk ! Ëu¾íku õÞk nI fu WLk fk økÄu siMkk {wtn

ni !! WLnkU Lku Vh{kÞk : Mkkrnçk ÍkËu ! ËkihkLku s{kyík R{k{ ÃkhMkçfík fhLku Mku zhku fu Þun nËeMk sçk {wÍ fku ÃknkU[e {I Lku RMku{wMíkçyË (Þk’Lke çkk’Í hkrðÞkU fe y-Ë{u rMknTník fu çkkRMk Ëqh yÍrfÞkMk) òLkk ykih {I Lku R{k{ Ãkh fMËLk Mkçfík fe íkku {uhk {wtn yiMkk nkuøkÞk siMkk íkw{ Ëu¾ hnu nku.

(çknkhu þheyík, rnMMkk : 3, Mk. 95, {ËeLkíkw÷ {wŠþË çkhu÷e þheV)




196

Lk{kÍ fu ynfk{

(23) ËqMkhk fÃkzk nkuLku fu çkk ðwsqË rMkVo Ãkkò{k Þk íknçkLË {ULk{kÍ ÃkZLkk (24) rfMke ykLku ðk÷u þLkkMkk fe ¾kríkh R{k{ fkLk{kÍ fku íkq÷ ËuLkk yøkh WMk fe Lk{kÍ ÃkhRykLkík ({ËË) fu r÷Þu yuf Ëku íkMçken fe fËh íkq÷ rËÞk íkku nhsLknª (25) Í{eLk u {økMk qçkk (Þk’Lke yiMke Í{eLk rsMkÃkh Lkk òRÍ fçÍk rfÞk nku) Þk (26) ÃkhkÞk ¾uík rsMk {ut Íhkyík{kisqË ni Þk(27) swíku nwyu ¾uík {U Þk (28) fçkú fu Mkk{Lku sçk fu fçkú ykihLk{kÍe fu çke[ {U fkuE [eÍ nkR÷ Lk nku Lk{kÍ ÃkZLkk

(29) fw^Vkh fu RçkkËík ¾kLkkU {U Lk{kÍ ÃkZLkkçkÕfu RLk {U òLkk ¼e {BLkqy ni (30) fwhíku ðøkihkfu çkxLk ¾w÷u nkuLkk rsMk Mku MkeLkk ¾w÷k hnu {fYnu íknhe{e ni nktyøkh Lke[u fkuE ykih fÃkzk ni rsMk Mku MkeLkk Lknª ¾w÷k íkku {fYnuíkLÍene ni.

Lk{kÍ ykih íkMkkðeh(31) òLkËkh fe íkMðeh ðk÷k r÷çkkMk ÃknLk fh Lk{kÍ ÃkZLkk {fYnuíknhe{e ni Lk{kÍ fu R÷kðk ¼e yiMkk fÃkzk ÃknLkLkk òRÍ Lknª

(32) Lk{kÍe fu Mkh Ãkh Þk’Lke AíkÃkh Þk MkßËu fe søkn Ãkh Þk ykøku Þk Ëkyut Þk çkkyut òLkËkh feíkMðeh ykðuÍkt nkuLkk {fYnu íknhe{e ni ykih ÃkeAu nkuLkk ¼e {fYn




197

Lk{kÍ fu ynfk{

ni {økh økwÍ~íkk MkqhíkkU Mku f{. yøkh íkMðeh Vþo Ãkh ni ykih RMk ÃkhMkßËk Lknª nkuíkk íkku fhkník Lknª. yøkh íkMðeh økih òLkËkh fe nisiMku ËrhÞk Ãknkz ðøkihk íkku RMk {U fkuE {wÍk-Þfk Lknª. RíkLke AkuxeíkMðeh nku rsMku Í{eLk Ãkh h¾ fh ¾zu nku fh Ëu¾U íkku yk’Ík feík^Mke÷ Lk rË¾kE Ëu (siMkk fu W{q{Lk íkðkVu fk’çkk fu {LÍh fe íkMðehUçknwík Akuxe nkuíke nI Þun íkMkkðeh) Lk{kÍ fu r÷Þu çkkRMku fhkník LknªnI nkt íkðkV fe ¼ez{U yuf ¼e [unhk ðkÍun nku økÞk íkku {w{k-Lk-yík çkkfe hnuøke.[unhu fu R÷kðk {-Mk÷Lk nkÚk, Ãkkô, ÃkeX, [unhu fk rÃkA÷k rnMMkkÞk yiMkk [unhk rsMk fe ykt¾U, Lkkf, nkUx ðøkihk Mkçk yk’Ík r{xunwyu nkU yiMke íkMkkðeh {U fkuE nhs Lknª.“Þk hçk ! ík uhe ÃkMkLË fe Lk{kÍ ÃkZLku fe MkykËík r{÷u”“Þk hçk ! ík uhe ÃkMkLË fe Lk{kÍ ÃkZLku fe MkykËík r{÷u”“Þk hçk ! ík uhe ÃkMkLË fe Lk{kÍ ÃkZLku fe MkykËík r{÷u”“Þk hçk ! ík uhe ÃkMkLË fe Lk{kÍ ÃkZLku fe MkykËík r{÷u”“Þk hçk ! ík uhe ÃkMkLË fe Lk{kÍ ÃkZLku fe MkykËík r{÷u”fu íkUíkeMk nwYV fe rLkMçkík Mku Lk{kÍ fu 33 {fYnkíku íkLÍenk(1) ËqMkhu fÃkzu {wÞMMkh nkuLku fu çkk ðwsqË fk{fks fu r÷çkkMk {ULk{kÍ ÃkZLkk. {wtn {U fkuE [eÍ r÷Þu nwyu nkuLkk.yøkh RMk fe ðßn Mku rfhkyík ne Lk nku Mkfu Þk yiMku yÕVkÍrLkf÷U fu òu fwhykLku Ãkkf fu Lk nkU íkku Lk{kÍ ne VkrMkË nkuòyuøke (2) MkwMíke Mku Lktøku Mkh Lk{kÍ ÃkZLkk

Lk{kÍ {U xkuÃke Þk R{k{k þheV røkh Ãkzk íkkuWXk ÷uLkk y^Í÷ ni sçk fu y-{÷u fMkeh fe nksík Lk Ãkzu ðhLkkLk{kÍ VkrMkË nku òyuøke ykih çkkh çkkh WXkLkk Ãkzu íkku Akuz ËU




198

Lk{kÍ fu ynfk{

ykih Lk WXkLku Mku ¾wþqy ð ¾wÍqy {fMkqË nku íkku Lk WXkLkk yVÍ÷ ni. yøkh fkuE Lktøku Mkh Lk{kÍ ÃkZ hnk nku Þk

WMk fe xkuÃke røkh Ãkze nku íkku WMk fku ËqMkhk þÏMk xkuÃke Lk ÃknLkkyu(3) Áfqy Þk MkßËu {U rçk÷k ÍYhík íkeLk3 çkkh Mku f{ íkMçken fnLkk(yøkh ðõík íktøk nku Þk xÙuLk [÷ ÃkzLku fu ¾kiV Mku nku íkku nhs Lknª. yøkh{wõíkËe íkeLk3 íkMçkenkík Lk fnLku ÃkkÞk Úkk fu R{k{ Lku Mkh WXk r÷Þk íkku R{k{fk MkkÚk Ëu) (4) Lk{kÍ {U ÃkuþkLke Mku ¾kf Þk ½kMk AwzkLkk. nkt yøkh RLkfe ðßn Mku Lk{kÍ {U æÞkLk çkxíkk nku íkku AwzkLku {U nhs Lknª

(5) MkßËk ðøkihk {U ôÂø÷Þkt rfç÷k Mku Vuh ËuLkk (6) {Ëo fk MkßËu {U hkLk fku Ãkux Mku

r[Ãkfk ËuLkk (7) Lk{kÍ {U nkÚk Þk Mkh fu Rþkhu MkuMk÷k{ fk sðkçk ËuLkk ÍçkkLk Mku sðkçkËuLkk {wÂ^MkËu Lk{kÍ ni (8)

Lk{kÍ {U rçk÷k WÍTh [kh ÍkLkq t Þk’Lke [kufze {kh fh çkiXLkk (9) ytøkzkE ÷uLkk ykih (10) RhkËíkLk ¾ktMkLkk,

¾LfkhLkk yøkh íkçkeyík [kníke nku íkku nhs Lknª(11) MkßËu {U òíku nwyu ½wxLku Mku Ãkn÷u rçk÷k WÍTh nkÚk Í{eLk Ãkh h¾Lkk

(12) WXíku ðõík rçk÷k WÍTh nkÚk Mku fç÷ ½wxLku Í{eLkMku WXkLkk. (13) Áfqy {U Mkh fku ÃkeX Mku Ÿ[k Lke[kfhLkk (14) Lk{kÍ {U MkLkk, íkyÔðwÍ, íkÂM{Þk ykihyk{eLk Íkuh Mku fnLkk (15) rçkøkih WÍTh Ëeðkh ðøkihk




199

Lk{kÍ fu ynfk{

Ãkh xuf ÷økkLkk ( ) (16) Áfqy {U ½wxLkkU Ãkh ykih (17) MkßËkU {UÍ{eLk Ãkh nkÚk Lk h¾Lkk (18) Ëkyut çkkyut Íq{Lkk. ykih íkhkðwnÞk’Lke f¼e Ëkyut Ãkkô Ãkh ykih f¼e çkkyut Ãkkô Ãkh Íkuh ËuLkk ÞunMkwLLkík ni (çknkhu þheyík, rnMMkk : 3, Mk. 202) ykih MkßËu fu r÷Þu òíkunwðu MkeÄe íkhV Íkuh ËuLkk ykih WXíku ðõík W÷xe íkhV Íkuh ËuLkk{wMíknçk ni. (yiÍLk Mk. 101) (19) Lk{kÍ {U ykt¾U çkLË h¾Lkk. nktyøkh ¾wþqy ykíkk nk u íkk u yk t¾U çkLË h¾Lkk y^Í÷ ni

(20) s÷íke ykøk fu Mkk{Lku Lk{kÍ ÃkZLkk.þBy Þk [hkøk Mkk{Lku nku íkku nhs Lknª (21)

yiMke [eÍ fu Mkk{Lku Lk{kÍ ÃkZLkk rsMk Mku æÞkLk çkxu {-Mk÷Lk ÍeLkíkykih ÷nTðku ÷yTçk ðøkihk (22) Lk{kÍ fu r÷ÞuËkizLkk (23) yk{ hkMíkk (24) fqzk zk÷Lku fe søkn (25) {ÍTçknÞk’Lke snkt òLkðh Íçn rfÞu òíku nkU ðnkt (26) RMíkçk÷ Þk’Lke ½kuzuçkktÄLku fe søkn, (27) økwM÷ ¾kLkk, (28) {ðuþe ¾kLkk ¾wMkqMkLk snktŸx çkktÄu òíku nkU, (29) RÂMíkLò ¾kLkk fe Aík ykih (30) Mknhk {Urçk÷k Mkwíkhk fu sçk fu ykøku Mku ÷kuøkkU fu økwÍhLku fk RBfkLk nku. RLksøknkU Ãkh Lk{kÍ ÃkZLkk (31) rçkøkih WÍTh nkÚk Mku{Ï¾e {åAh WzkLkk (Lk{kÍ {U sqtÞk {åAh EÍk Ëuíku nkU íkku Ãkfz fh {kh zk÷Lku {U fkuE nhs Lknª sçk fuy-{÷u fMkeh Mku Lk nku. (çknkhu þheyík)) (32) nh ðkun y-{÷u f÷e÷ òuLk{kÍe fu r÷Þu {wVeË nku òRÍ ni ykih òu {wVeË Lk nku ðkun {fYn




200

Lk{kÍ fu ynfk{

(33) W÷xk fÃkzk ÃknLkLkk Þk ykuZLkk.(Víkkðk h-ÍrðGÞk, rs. 7, Mk. 358, íkk 360, Víkkðk yn÷u MkwLLkík økih {íkçkqyk)

nkV ykMíkeLk {U Lk{kÍ ÃkZLkk fiMkk ?ykÄe ykMíkeLk ðk÷k fwíkko Þk f{eMk ÃknLk fh Lk{kÍ ÃkZLkk

{fYnu íkLÍene ni sçk fu WMk fu ÃkkMk ËqMkhu fÃkzu {kisqË nkut. nÍhíkuMkËÁ~þheyn {w^íke {wnB{Ë y{sË y÷e yk’Í{e PVh{kíku nI : “rsMk fu ÃkkMk fÃkzu {kisqË nkU ykih rMkVo Lke{ ykMíkeLk(ÞkLke ykÄe ykMíkeLk) Þk çkrLkÞkLk ÃknLk fh Lk{kÍ ÃkZíkk ni íkkufhkníku íkLÍene ni ykih fÃkzu {kisqË Lknª íkku fhkník ¼e Lknª”(Víkkðk yBksrËGÞk, rnMMkk : 1, Mk. 193, {õíkçkyu h-ÍrðGÞk çkkçk w÷ {ËeLkk

fhk[e) {wÂ^íkÞu yk’Í{ ÃkkrfMíkkLk nÍhíku rfç÷k {w^íke ðfkÁÆeLkfkrËhe h-Íðe P Vh{kíku nI : nkV ykMíkeLk ðk÷k fwíkko,f{eMk Þk þxo fk{fks fhLku ðk÷u r÷çkkMk {U þkr{÷ nI (fu fk{fks ðk÷k r÷çkkMk ÃknLk fh RLMkkLk {wyÍTÍÍeLk fu Mkk{Lku òíku nwyu fíkhkíkkni) RMk r÷Þu òu nkV ykMíkeLk ðk÷k fwíkko ÃknLk fh ËqMkhu ÷kuøkkU fuMkk{Lku òLkk økðkhk Lknª fhíku, WLk fe Lk{kÍ {fYnu íkLÍene ni ykihòu ÷kuøk yiMkk r÷çkkMk ÃknLk fh Mkçk fu Mkk{Lku òLku {U fkuE çkwhkE {nMkqMkLknª fhíku, WLk fe Lk{kÍ {fYn Lknª.

(ðfkÁ÷ Víkkðk, rs. 2, Mk. 246)

ÍkunTh fu ykr¾he Ëku2 Lk^÷ fu ¼e õÞk fnLkuÍkunTh fu çkk’Ë [kh4 hfTyík ÃkZLkk {wMíknçk ni fu nËeMku




201

Lk{kÍ fu ynfk{

Ãkkf {U Vh{kÞk : rsMk Lku ÍkunTh Mku Ãkn÷u [kh4 ykih çkk’Ë {U [kh4 Ãkh{wnk-VÍík fe yÕ÷kn íkyk÷k WMk Ãkh ykøk nhk{ Vh{k Ëuøkk.

yÕ÷k{k MkÂGÞË íkníkkðeP Vh{kíku nI fu rMkhu Mku ykøk {U Ëkr¾÷ ne Lk nkuøkk ykihWMk fu økwLkkn r{xk rËÞu òyutøku ykih WMk Ãkh (çkLËkU fe nf ík-÷rVÞkU fu)òu {wíkk-÷çkkík nI yÕ÷kn íkyk÷k WMk fu Vhef fku hkÍe fh Ëuøkk ÞkÞun {ík÷çk ni fu yiMku fk{kU fe íkkiVef Ëuøkk rsLk Ãkh MkÍk Lk nku. ykihyÕ÷k{k þk{e I Vh{kíku nI fu WMk fu r÷Þu rçkþkhík Þun nifu MkykËík Ãkh WMk fk ¾krík{k nkuøkk ykih ËkuÍ¾ {U Lk òyuøkk.

{eXu {eXu RM÷k{e ¼kRÞku ! n snkt ÍkunTh fe ËMk10

hfTyík Lk{kÍ ÃkZ ÷uíku nI ðnkt ykr¾h {U {ÍeË Ëku hfTyík Lk^÷ ÃkZfh çkkhnðª12 þheV fe rLkMçkík Mku 12 hfTyík fhLku {U Ëuh ne rfíkLke÷økíke ni ! RÂMíkfk{ík fu MkkÚk Ëku2 Lk^÷ ÃkZLku fe rLkGÞík Vh{k÷ersÞu. <

R{k{ík fk çkÞkLk{Ëuo økihu {k’Íqh fu R{k{ fu r÷Þu A6 þíkuO nI :-

(1) Mknenw÷ yfeËk {wMkÕ{kLk nkuLkk (2) çkkr÷øk nkuLkk (3) ykrf÷nkuLkk (4) {Ëo nkuLkk (5) rfhkyík Mknen nkuLkk (6) {k’Íqh Lk nkuLkk.




202

Lk{kÍ fu ynfk{

“Þk R{k{÷ yÂBçkÞk” fu íkuhn nwYV fe rLkMçkíkMku RÂõíkËk fe 13 þhkRík

(1) rLkGÞík (2) RÂõíkËk ykih RMk rLkGÞíku RÂõíkËk fk íknhe{k fu MkkÚknkuLkk Þk íkõçkehu íknhe{k Mku Ãkn÷u nkuLkk çkþíkuo fu Ãkn÷u nkuLku fe Mkqhík{U fkuE yßLkçke fk{ rLkGÞík ð íknhe{k {U swËkE fhLku ðk÷k Lk nku(3) R{k{ ð {wõíkËe ËkuLkkU2 fk yuf {fkLk {U nkuLkk (4) ËkuLkkU2 feLk{kÍ yuf nku Þk R{k{ fe Lk{kÍ. Lk{kÍu {wõíkËe fku yÃkLku rÍBLk{U r÷Þu nwyu nku (5) R{k{ fe Lk{kÍ fk {Ínçku {wõíkËe Ãkh MknennkuLkk ykih (6) R{k{ ð {wõíkËe ËkuLkkU2 fk RMku Mknen Mk{ÍLkk(7) þhkRík fe {kisqËøke {U ykihík fk {nkÍe (çkhkçkh) Lk nkuLkk (8)

{wõíkËe fk R{k{ Mku {wfÆ{ (Þk’Lke ykøku) Lk nkuLkk (9) R{k{ fuRÂLíkfk÷kík fk RÕ{ nkuLkk (10) R{k{ fk {wfe{ Þk {wMkkrVh nkuLkk{k’÷q{ nku (11) yhfkLk fe yËkyuøke {U þhef nkuLkk (12) yhfkLkfe yËkyuøke {U {wõíkËe R{k{ fu r{M÷ nku Þk f{ (13) Þqtne þhkRík{U {wõíkËe fk R{k{ Mku ÍkRË Lk nkuLkk.

Rfk{ík fu çkk’Ë R{k{ Mkkrnçk yu’÷kLk fhU“yÃkLke yurzÞkt, økËoLkU ykih fLÄu yuf MkeÄ {U fh fu MkV MkeÄe

fh ÷ersÞu. Ëku2 ykËr{ÞkU fu çke[ {U søkn AkuzLkk økwLkkn ni, fLÄu MkufLÄk {Mk Þk’Lke x[ rfÞk nwðk h¾Lkk ðkrsçk, MkV MkeÄe h¾Lkkðkrsçk ykih sçk íkf yøk÷e MkV fkuLku íkf Ãkqhe Lk nku òyu òLk çkqÍfh ÃkeAu Lk{kÍ þwYy fh ËuLkk íkfuo ðkrsçk, nhk{ ykih økwLkkn ni.




203

Lk{kÍ fu ynfk{

15 Mkk÷ Mku Akuxu Lkk çkkr÷øk çkå[kU fku MkVkU {U ¾zk Lk hr¾Þu, RLnU fkuLku{U ¼e Lk ¼ursÞu Akuxu çkå[kU fe MkV Mkçk Mku ykr¾h {U çkLkkRÞu.”(ík^Mke÷e {k’÷q{kík fu r÷Þu Ëur¾Þu : Víkkðk h-ÍrðGÞk, rs. 7, Mk. 219 íkk225, hÍk VkWLzuþLk ÷knkuh)

s{kyík fk çkÞkLkykrf÷, çkkr÷øk, ykÍkË ykih fkrËh Ãkh {ÂMsË fe

s{kyíku Q÷k ðkrsçk ni. rçk÷k WÍTh yuf çkkh ¼e AkuzLku ðk÷køkwLknøkkh ykih {wMíkrnfu MkÍk ni ykih fE çkkh íkfo fhu íkku VkrMkf{ËqoËw~þnkËn (Þk’Lke WMk fe økðkne fkrçk÷u fçkq÷ Lknª) ykih WMk fkuMkÏík MkÍk Ëe òyuøke yøkh ÃkzkurMkÞkU Lku Mkwfqík rfÞk (Þk’Lke ¾k{kuþeRÂÏíkÞkh fe) íkku ðkun ¼e økwLknøkkh nwyu. çkk’Í Vw-fnkyu rfhk{ k Vh{kíku nI fu “òu þÏMk yÍkLkMkwLk fh ½h {U Rfk{ík fk RÂLíkÍkh fhíkk ni íkku ðkun økwLknøkkhnkuøkk ykih WMk fe þnkËík (Þk’Lke økðkne fçkq÷ Lknª).”

“Þk hMkq÷Õ÷kn {ËeLku çkw÷k ÷ku” fu çkeMk nwYV ferLkMçkík Mku íkfuo s{kyík fu 20 yk’Íkh

(1) {heÍ, rsMku {ÂMsË íkf òLku {U {þ¬ík nku (2) yÃkkns (3) rsMkfk Ãkkô fx økÞk nku (4) rsMk Ãkh Vkr÷s røkhk nku (5) RíkLkk çkqZk fu{ÂMsË íkf òLku Mku ykrsÍ nku (6) yLÄk yøk[uo yLÄu fu r÷Þu fkuEyiMkk nku òu nkÚk Ãkfz fh {ÂMsË íkf Ãknkut[k Ëu (7) MkÏík çkkrhþ ykih




204

Lk{kÍ fu ynfk{

(8) þËeË fe[z fk nkR÷ nkuLkk (9) MkÏík MkËeo (10) MkÏík ytÄuhk(11) yktÄe (12) {k÷ Þk ¾kLku fu Íkyuy nkuLk u fk yLËuþk(13) fÍo Ïðkn fk ¾kiV ni ykih Þun íktøkËMík ni (14) Íkr÷{ fk¾kiV (15) Ãkk¾kLkk (16) Ãkuþkçk Þk (17) hen fe nksíku þËeË ni(18) ¾kLkk nkrÍh ni ykih Lk^Mk fku RMk fe Ïðkrnþ ni (19) fkrV÷k[÷u òLku fk yLËuþk ni (20) {heÍ fe íke{kh Ëkhe fu s{kyík fur÷Þu òLku Mku RMk fku íkõ÷eV nkuøke ykih ½çkhkyuøkk. Þun Mkçk íkfuos{kyík fu r÷Þu WÍTh nI.

fw£ Ãkh ¾krík{u fk ¾kiVR^íkkh ÃkkŠxÞkU, Ëk’ðíkkU, rLkÞkÍkU ykih Lkk’ík ÏðkrLkÞkU

ðøkihk fe ðßn Mku VÍo Lk{kÍkU fe {ÂMsË fe s{kyíku Q÷k (Þk’LkeÃkn÷e s{kyík) íkfo fhLku fe nhrøkÍ RòÍík Lknª, Þnkt íkf fu òu÷kuøk ½h Þk nkì÷ Þk çktøk÷u fu fBÃkkWLz ðøkihk {U íkhkðen fe s{kyíkfkR{ fhíku nI ykih fheçk {ÂMsË {kisqË ni íkku WLk Ãkh ðkrsçk ni fuÃkn÷u VÍo hfTyíkut s{kyíku Q÷k fu MkkÚk {ÂMsË {U yËk fhU. òu÷kuøk rçk÷k WÍThu þh-E çkk ðwsqËu fwËhík VÍo Lk{kÍ {ÂMsË {U s{kyíkuQ÷k fu MkkÚk yËk Lknª fhíku WLk fku zh òLkk [krnÞu fu Mkhfkhu{ËeLkk, hkníku fÕçkku MkeLkk, ViÍ økLSLkk, Mkkrnçku {wy¥kh ÃkMkeLkk6 fk Vh{kLku Rçkúík rLkþkLk ni : “rsMk fku Þun ÃkMkLË nkufu f÷ yÕ÷kn íkyk÷k Mku {wMkÕ{kLk nku fh r{÷u íkku ðkun RLk Ãkkt[5 Lk{kÍkU (fe

s{kyík) Ãkh ðnkt ÃkkçkLËe fhu snkt yÍkLk Ëe òíke ni õÞqtfu yÕ÷kn 1




205

Lk{kÍ fu ynfk{

Lku íkwBnkhu Lkçke 6 fu r÷Þu Mkw-LkLku nwËk {þYy fª ykih Þun(çkk s{kyík) Lk{kÍU ¼e Mkw-LkLku nwËk Mku nI ykih yøkh íkw{ yÃkLku Lkçke feMkwLLkík Akuz Ëkuøku íkku økw{hkn nku òykuøku.” RMknËeMku {wçkkhf Mku Rþkhk r{÷íkk ni fu s{kyíku Q÷k fe ÃkkçkLËefhLku ðk÷u fk ¾krík{k rçk÷¾ih nkuøkk ykih òu rçk÷k þh-E {sçkqhefu {ÂMsË fe s{kyíku Q÷k íkfo fhíkk ni WMk fu r÷Þu 1N fw£Ãkh ¾krík{u fk ¾kiV ni.

Þk hççku {wMíkVk 6 n{U Ãkkt[kU5 Lk{kÍU {ÂMsËfe s{kyíku Q÷k {U Ãkn÷e MkV fu yLËh íkõçkehu Q÷k fu MkkÚk yËkfhLku fe n{uþk MkykËík LkMkeçk Vh{k.

{I Ãkkt[kU 5 Lk{kÍU ÃkZqt çkk s{kyík

nku íkkiVef yiMke yíkk Þk R÷kne<“Þk R{k{ yn{Ë hÍk” fu íkuhn nwYV fe

rLkMçkík Mku Lk{kÍu rðºk fu 13 {-ËLke Vq÷(1) Lk{kÍu rðºk ðkrsçk ni (2) yøkh Þun Aqxòyu íkku RMk fe fÍk ÷krÍ{ ni (3) rðºkfk ðõík Rþk fu VÍkuO fu çkk’Ë Mku Mkwçnu MkkrËf íkf ni

(4) òu Mkku fh WXLku Ãkh fkrËh nkuWMk fu r÷Þu y^Í÷ ni fu rÃkA÷e hkík {U WX fh Ãkn÷u íknßswË




206

Lk{kÍ fu ynfk{

yËk fhu rVh rðºk (5) RMk fe íkeLk hõyíkU nI (6) RMk {U fk’Ëyu Q÷k ðkrsçk

ni. rMkVo íkþnTnwË ÃkZ fh ¾zu nku òRÞu (7) íkeMkhe hõyík {U rfhkyíkfu çkk’Ë íkõçkehu fwLkqík fnLkk ðkrsçk ni (8) rsMk íkhn íkõçkehu íknhe{k fníku nI RMke íkhn Ãkn÷u nkÚk fkLkkU íkfWXkRÞu rVh frnÞu (9) rVh nkÚk çkktÄfh Ëwykyu fwLkqík ÃkrZÞu.

Ëwykyu fwLkqíkyi yÕ÷kn 1 n{ íkwÍ Mku {ËË [kníkunI ykih íkwÍ Mku çkÂÏþþ {ktøkíku nI ykih íkwÍÃkh E{kLk ÷kíku nI ykih íkwÍ Ãkh ¼hkuMkk h¾íkunI ykih íkuhe çknwík yåAe íkk’heV fhíku nIykih íkuhk þw¢ fhíku nI ykih íkuhe Lkk þw¢eLknª fhíku ykih y÷øk fhíku nI ykih AkuzíkunI WMk þÏMk fku òu íkuhe Lkk Vh{kLke fhu,yi yÕ÷kn 1 n{ íkuhe ne RçkkËík fhíkunI ykih íkuhu ne r÷Þu Lk{kÍ ÃkZíku ykihMkßËk fhíku nI ykih íkuhe Ríkkyík fe íkhVËkizíku ykih sÕËe fhíku nI ykih íkuhe hn{íkfu WB{eË ðkh nI ykih íkuhu yÍkçk Mku zhíkunI çkuþf íkuhk yÍkçk fkrVhkU fku r{÷Lkuðk÷k ni.




207

Lk{kÍ fu ynfk{

(10) Ëwykyu fwLkqík fu çkk’Ë ËwYË þheV ÃkZLkk çkuníkh ni (11) òu Ëwykyu fwLkqík Lk ÃkZ MkfU ðkun Þun ÃkZU :

yi yÕ÷kn ! yi n{khu {kr÷f ! íkq n{U

ËwLÞk {U ¼÷kE ykih ykr¾hík {U ¼e

¼÷kE yíkk Vh{k ykih n{U ËkuÍ¾ fu

yÍkçk Mku çk[k.

Þk Þun ÃkZU : yi yÕ÷kn {uhe {ÂøVhík Vh{k Ëu. (12) yøkh Ëwykyu fwLkqík ÃkZLkk ¼q÷

økyu ykih Áfqy {U [÷u økyu íkku ðkÃkMk Lk ÷kirxÞu çkÕfu MkßËyu MknTðfh ÷ersÞu (13) rðºk s{kyík Mku ÃkZe ò hne nku(siMkk fu h-{ÍkLkw÷ {wçkkhf {U ÃkZíku nI) ykih {wõíkËe fwLkqík Mku Vkrhøk Lknwðk Úkk fu R{k{ Áfqy {U [÷k økÞk íkku {wõíkËe ¼e Áfqy {U [÷kòyu.

MkßËyu MknTð fk çkÞkLk(1) ðkrsçkkíku Lk{kÍ {U Mku yøkh fkuE ðkrsçk ¼q÷u Mku hn òyu ÞkVhkRÍ ð ðkrsçkkíku Lk{kÍ {U ¼q÷u Mku íkk¾eh nku òyu íkku MksËyuMknTð ðkrsçk ni (2) yøkh MkßËyu MknTððkrsçk nkuLku fu çkk ðwsqË Lk rfÞk íkku Lk{kÍ ÷kixkLkk ðkrsçk ni (3) òLk çkqÍ fh ðkrsçk íkfo rfÞk íkku MkßËyu MknTð fkVe Lknª çkÕfu




208

Lk{kÍ fu ynfk{

Lk{kÍ Ëkuçkkhk ÷kixkLkk ðkrsçk ni. (4) fkuE yiMkk ðkrsçkíkfo nwðk òu ðkrsçkkíku Lk{kÍ Mku Lknª çkÕfu WMk fk ðwsqçk y{uú¾krhs Mku nku íkku MkßËyu MknTð ðkrsçk Lknª {-Mk÷Lk r¾÷kVuíkhíkeçk fwhykLku Ãkkf ÃkZLkk íkfuo ðkrsçk (ykih økwLkkn) ni {økh RMkfk íkyÕ÷wf ðkrsçkkíku Lk{kÍ Mku Lknª çkÕfu ðkrsçkkíku rík÷kðík Mku nir÷nkÍk MkßËyu MknTð Lknª (y÷çk¥kk RMk Mku íkkiçkk fhu) .(5) VÍo íkfo nku òLku Mku Lk{kÍ òíke hníke ni. MkßËyu MknTð Mku RMkfe ík÷kVe Lknª nku Mkfíke r÷nkÍk Ëkuçkkhk ÃkrZÞu (6) MkwLLkíkU Þk{wMíknççkkík {-Mk÷Lk MkLkk, íkyÔðwÍ, íkÂM{Þk, yk{eLk, íkõçkehkíkuRÂLíkfk÷kík ykih íkMçkenkík fu íkfo Mku MkßËyu MknTð ðkrsçk Lknªnkuíkk, Lk{kÍ nku økE {økh Ëkuçkkhk ÃkZ ÷uLkk{wMíknçk ni ¼q÷ fh íkfo rfÞk nku Þk òLk çkqÍ fh (7) Lk{kÍ {Uyøk[uo ËMk10 ðkrsçk íkfo nwyu íkku MknTð fu Ëku2 ne MkßËu Mkçk fu r÷ÞufkVe nI (8) íkk’Ëe÷u yhfkLk ({-Mk÷Lk Áfqy fuçkk’Ë MkeÄk ¾zk nkuLkk Þk Ëku2 MkßËkU fu Ëhr{ÞkLk yuf çkkh fnLkufe r{õËkh MkeÄk çkiXLkk) ¼q÷ økyu íkku MkßËyu MknTð ðkrsçk ni.

(9) fwLkqík Þk íkõçkehu fwLkqík ¼q÷ økyu MkßËyuMknTð ðkrsçk ni (10) rfhkyík ðøkihk rfMke {kifyÃkh Mkku[Lku {U íkeLk {híkçkk fnLku fk ðõVk økwÍh økÞk MkßËyuMknTð ðkrsçk nku økÞk (11) MkßËyu MknTð fuçkk’Ë ¼e y¥krnGÞkík ÃkZLkk ðkrsçk ni. y¥krnGÞkík ÃkZ fh Mk÷k{




209

Lk{kÍ fu ynfk{

VurhÞu ykih çkuníkh Þun ni fu ËkuLkkU2 fk’ËkU (Þk’Lke MkßËyu MknTð Mku Ãkn÷uykih çkk’Ë) {U ËwYË þheV ¼e ÃkrZÞu (12) R{k{ MkuMknTð nwðk ykih MkßËyu MknTð rfÞk íkku {wõíkËe Ãkh ¼e MkßËk ðkrsçkni (13) yøkh {wõíkËe Mku çk nk÷íku RÂõíkËkMknTð ðkfuy nwðk íkku MkßËyu MknTð ðkrsçk Lknª ykih Lk{kÍ ÷kixkLku fe ¼e nksík Lknª.

rLknkÞík yn{ {My÷kfMkeh RM÷k{e ¼kE Lkk ðkrfrVGÞík fe rçkLkk Ãkh yÃkLke

Lk{kÍ Íkyuy fh çkiXíku nI r÷nkÍk Þun {My÷k ¾qçk íkðßòun MkuÃkrZÞu (14) {Mçkqf (Þk’Lke òu yuf Þk fE hfTyíkU Vkiík nkuLku fu çkk’Ë Lk{kÍ{U þkr{÷ nwðk) fku R{k{ fu MkkÚk Mk÷k{ VuhLkk òRÍ Lknª yøkh fMËLk

Vuhuøkk íkku Lk{kÍ òíke hnuøke ykih yøkh ¼q÷ fh R{k{ fu MkkÚk rçk÷k

ðõVk VkihLk Mk÷k{ Vuhk íkku nhs Lknª ÷urfLk Þun LkkrËh Mkqhík ni (Þk’LkeyiMkk çknwík ne f{ nkuíkk ni) ykih yøkh ¼q÷ fh Mk÷k{ R{k{ fu fwA

¼e çkk’Ë Vuhk íkku ¾zk nku òyu. yÃkLke Lk{kÍ Ãkqhe fh fu MkßËyu

MknTð fhu. (15) {Mçkqf R{k{ fu MkkÚkMkßËyu MknTð fhu yøk[uo RMk fu þhef nkuLku Mku Ãkn÷u ne R{k{ fkuMknTð nwðk nku ykih yøkh R{k{ fu MkkÚk MkßËyu MknTð Lk rfÞk ykihyÃkLke çkrfGÞk ÃkZLku ¾zk nku økÞk íkku ykr¾h {U MkßËyu MknTð fhuykih RMk {Mçkqf Mku yÃkLke Lk{kÍ {U ¼e MknTð nwðk íkku ykr¾h fuÞune MksËu WMk R{k{ ðk÷u MknTð fu r÷Þu ¼e fkVe nI.




210

Lk{kÍ fu ynfk{

(16) fk’Ëyu Q÷k {U íkþnTnwË fu çkk’Ë RíkLkk ÃkZk íkku MkßËyu MknTð ðkrsçk ni RMk fe ðßn Þun Lknª fu ËwYË þheVÃkZk çkÕfu RMk fe ðßn Þun ni fu íkeMkhe hfTyík fu rfÞk{ {U íkk¾ehnwE. r÷nkÍk yøkh RíkLke Ëuh íkf ¾k{kuþ hnk sçk ¼e MkßËyuMknTð ðkrsçk ni.

rnfkÞíknÍhíku MkÂGÞËwLkk R{k{u yk’Í{ yçkq nLkeVk 5

fku Ïðkçk {U Mkhfkhu {ËeLkk, MkwÕíkkLku çkk fheLkk, fhkhu fÕçkkuMkeLkk, ViÍ økLSLkk 6 fk ËeËkh nwðk. MkhfkhuLkk{Ëkh 6 Lku RÂMík^Mkkh Vh{kÞk : ËwYË þheVÃkZLku ðk÷u Ãkh íkw{ Lku MkßËk õÞqt ðkrsçk çkíkkÞk ? yÍo fe : RMkr÷Þu fu WMk Lku ¼q÷ fh (Þk’Lke øk^÷ík Mku) ÃkZk. Mkhfkhu yk÷e ðfkh6 Lku Þun sðkçk ÃkMkLË Vh{kÞk.

(17) rfMke fk’Ëu {ut íkþnTnwË Mku fwA hn økÞk íkku MkßËyu MknTð ðkrsçkni Lk{kÍ Lk^÷ nku Þk VÍo.

MkßËyu MknTð fk íkhefky¥krnGÞkík ÃkZ fh çkÕfu y^Í÷ Þun ni fu ËwYË þheV ¼e ÃkZ

÷ersÞu, MkeÄe íkhV Mk÷k{ Vuh fh Ëku2 MkßËu fersÞu, rVh íkþnTnwË,ËwYË þheV ykih Ëwyk ÃkZ fh Mk÷k{ Vuh ËersÞu.




211

Lk{kÍ fu ynfk{

MkßËyu MknTð fhLkk ¼q÷ òyu íkku...MkßËyu MknTð fhLkk Úkk ykih ¼q÷ fh Mk÷k{ Vuhk íkku sçk

íkf {ÂMsË Mku çkknh Lk nwðk fh ÷u {iËkLk{U nku íkku sçk íkf MkVkU Mku {w-íkòrðÍ Lk nku Þk ykøku fku MkßËu fesøkn Mku Lk økwÍhk fh ÷u òu [eÍ {kLkuyu rçkLkk ni {-Mk÷Lk f÷k{ðøkihk {wLkkrVÞu Lk{kÍ yøkh Mk÷k{ fu çkk’Ë ÃkkE økE íkku yçkMkßËyu MknTð Lknª nku Mkfíkk.

MkßËyu rík÷kðík ykih þiíkkLk fe þk{íkyÕ÷kn 1 fu {nçkqçk, ËkLkkyu økwÞqçk, {wLkÍTÍnwLk yrLk÷

WÞqçk 6 fk Vh{kLku sLLkík rLkþkLk ni : sçk sçk ykË{eykÞíku MkßËk ÃkZ fh MkßËk fhíkk ni, þiíkkLk nx òíkk ni ykih hku fh fníkkni : nkyu {uhe çkhçkkËe ! RçLku ykË{ fku MkßËu fk nwõ{ nwðk WMk Lku MkßËkrfÞk WMk fu r÷Þu sLLkík ni ykih {wÍu nwõ{ nwðk {I Lku RLfkh rfÞk {uhu r÷ÞuËkuÍ¾ ni.

V nh {whkË Ãkqhe nkursMk {õMkË fu r÷Þu yuf {sr÷Mk {U MkßËu fe Mkçk (Þk’Lke

14) ykÞíkU ÃkZ fh MkßËu fhu yÕ÷kn 1 WMk fk {õMkË ÃkqhkVh{k Ëuøkk. Ïðkn yuf yuf ykÞík ÃkZ fh WMk fk MkßËk fhíkkòyu Þk Mkçk ÃkZ fh ykr¾h {U 14 MkßËu fh ÷u.




212

Lk{kÍ fu ynfk{

“fwhykLku {SË” fu ykX nwYV fe rLkMçkík MkuMkßËyu rík÷kðík fu 8 {-ËLke Vq÷

(1) ykÞíku MkßËk ÃkZLku Þk MkwLkLku Mku MkßËk ðkrsçk nku òíkk ni.ÃkZLku {U Þun þíko ni fu RíkLke ykðkÍ {U nku, fu yøkh fkuE WÍTh Lk nku íkku¾wË MkwLk Mkfu, MkwLkLku ðk÷u fu r÷Þu Þun ÍYhe Lknª fu rçk÷k fMË MkwLke nkurçk÷k fMË MkwLkLku Mku ¼e MkßËk ðkrsçk nku òíkk ni. (2) rfMke ¼e ÍçkkLk {U ykÞík fk íkhs{k ÃkZLku ykih MkwLkLku ðk÷u ÃkhMkßËk ðkrsçk nku økÞk, MkwLkLku ðk÷u Lku Þun Mk{Ík nku Þk Lk Mk{Ík nkufu ykÞíku MkßËk fk íkhs{k ni. y÷çk¥kk Þun ÍYh ni fu WMku Lk {k’÷q{nku íkku çkíkk rËÞk økÞk nku fu Þun ykÞíku MkßËk fk íkhs{k Úkk ykihykÞík ÃkZe økE nku íkku RMk fe ÍYhík Lknª fu MkwLkLku ðk÷u fku ykÞíkuMkßËk nkuLkk çkíkkÞk økÞk nku. (3) MkßËk ðkrsçk nkuLku fu r÷Þu Ãkqhe ykÞík ÃkZLkk ÍYhe ni ÷urfLkçkk’Í W-÷{kyu {w-íkyÂÏ¾heLk fu LkÍËef ðkun ÷^ÍrsMk {U MkßËu fk {kÆk ÃkkÞk òíkk ni WMk fu MkkÚk fç÷ Þk çkk’Ë fk fkuE÷^Í r{÷k fh ÃkZk íkku MkßËyu rík÷kðík ðkrsçk nku òíkk ni r÷nkÍkyunríkÞkík Þune ni fu ËkuLkkU2 MkqhíkkU {U MkßËyu rík÷kðík rfÞk òyu.

({w÷Ï¾MkLk Víkkðk h-ÍrðGÞk, rs. 8, Mk. 223, 233, hÍk VkWLzuþLk, ÷knkuh)

(4) ykÞíku MkßËk çkiYLku Lk{kÍ ÃkZe íkku VkihLk MkßËk fh ÷uLkk ðkrsçkLknª ni y÷çk¥kk ðwÍq nku íkku íkk¾eh {fYnu íkLÍene ni.




213

Lk{kÍ fu ynfk{

(5) MkßËyu rík÷kðík Lk{kÍ {U VkihLk fhLkk ðkrsçk ni yøkh íkk¾ehfe Þk’Lke íkeLk ykÞkík Mku rÍÞkËk ÃkZ r÷Þk íkku økwLknøkkh nkuøkk ykihsçk íkf Lk{kÍ {U ni Þk Mk÷k{ VuhLku fu çkk’Ë fkuE Lk{kÍ fu {wLkkVeVu’÷ Lknª rfÞk íkku MkßËyu rík÷kðík fh fu MkßËyu MknTð çkò ÷kyu.

ËkihkLku Lk{kÍ ËqMkhu Mku ykÞíku MkßËk MkwLk ÷e íkku...... h-{ÍkLkw÷ {wçkkhf {U íkhkðen Þk þçkeLkk {U yøk[uo þhef Lk nkU çkuþfyÃkLke ne y÷øk Lk{kÍ ÃkZ hnu nkU Þk Lk{kÍ {U ¼e Lk nkU íkku ykÞíkuMkßËk MkwLk ÷uLku Mku ykÃk Ãkh ¼e MkßËyu rík÷kðík ðkrsçk nku òyuøkk.fkrVh Þk Lkk çkkr÷øk Mku ykÞíku MkßËk MkwLke íkçk ¼e MkßËyu rík÷kðíkðkrsçk nku økÞk. Lk{kÍ {U ykÞíku MkßËk ÃkZe íkku WMk fk MkßËk Lk{kÍ ne{U ðkrsçk ni çkiYLku Lk{kÍ Lknª nku Mkfíkk. ykih fMËLk Lk rfÞk íkku økwLknøkkhnwðk íkkiçkk ÷krÍ{ ni. y÷çk¥kk çkkr÷øk nkuLku fu çkk’Ë çkiYLku Lk{kÍ rsíkLkeçkkh ¼e ykÞkíku MkßËk ÃkZ Þk MkwLk fh MkßËk ðkrsçk nwðk ykih y¼e íkfMkßËk Lk rfÞk nku WLk fk øk-÷-çkyu ÍLk fu yu’ríkçkkh Mku rnMkkçk ÷økk fhWíkLke çkkh çkk ðwÍq MkßËyu rík÷kðík fhLkk ÷krÍ{ ni.

MkßËyu rík÷kðík fk íkhefk(7) ¾zk nku fh fníkk nwðk MkßËu {U òyu ykih f{ Mku f{íkeLk3 çkkh fnu rVh fníkk nwðk ¾zk nkuòyu. Ãkn÷u, ÃkeAu ËkuLkkU2 çkkh fnLkk MkwLLkík ni ykih ¾zunku fh MkßËu {U òLkk ykih MkßËu fu çkk’Ë ¾zk nkuLkk Þun ËkuLkkU2

rfÞk{ {wMíknçk.




214

Lk{kÍ fu ynfk{

(8) MkßËyu rík÷kðík fu r÷Þu fníku ðõík Lk nkÚk WXkLkk ni LkRMk {U íkþnTnwË ni Lk Mk÷k{.

MkßËyu þw¢ fk çkÞkLkyki÷kË ÃkiËk nwE, Þk {k÷ ÃkkÞk Þk økw{e nwE [eÍ r{÷ økE

Þk {heÍ Lku rþVk ÃkkE Þk {wMkkrVh ðkÃkMk ykÞk y÷ økhÍ rfMkeLku’{ík fu nwMkq÷ Ãkh MkßËyu þw¢ fhLkk {wMíknçk ni. RMk fk íkhefkðkune ni òu MkßËyu rík÷kðík fk ni RMke íkhnsçk ¼e fkuE ¾wþ ¾çkhe Þk Lku’{ík r{÷u íkku MkßËyu þw¢ fhLkk fkhuMkðkçk ni {-Mk÷Lk {ËeLkyu {wLkÔðhn fk ðeÍk ÷øk økÞk, rfMke ÃkhRÂLVhkËe fkurþþ fkBÞkçk nwE ykih ðkun Ëk’ðíku RM÷k{e fu MkwLLkíkkU feíkhrçkGÞík fu {-ËLke fkrV÷u {U MkVh fu r÷Þu íkGÞkh nku økÞk, rfMkeMkwLLke ykr÷{u çkk y{÷ fe rÍÞkhík nku økE, {wçkkhf Ïðkçk LkÍhykÞk, íkkr÷çku RÕ{u ËeLk RÂBíknkLk {U fkBÞkçk nwðk, ykVík x÷e ÞkfkuE Ëw~{Lku RM÷k{ {hk ðøkihk ðøkihk.

Lk{kÍe fu ykøku Mku økwÍhLkk MkÏík økwLkkn ni(1) Mkhfkhu {ËeLkk, MkwÕíkkLku çkk fheLkk, fhkhu fÕçkku MkeLkk, ViÍ økLSLkk,Mkkrnçku {wy¥kh ÃkMkeLkk, çkkRMku LkwÍq÷u MkfeLkk 6 LkuVh{kÞk : yøkh fkuE òLkíkk fu yÃkLku ¼kE fu Mkk{Lku Lk{kÍ {U ykzu nku fhøkwÍhLku {U õÞk ni íkku Mkku100 çkhMk ¾zk hnLkk RMk yuf fË{ [÷Lku Mku çkuníkhMk{Ííkk.” (2) nÍhíkuMkÂGÞËwLkk R{k{u {kr÷f 5 Vh{kíku nI fu nÍhíku MkÂGÞËwLkkfk’çkw÷ ynçkkh 5 fk RþkoË ni : “Lk{kÍe fu ykøku Mku økwÍhLku




215

Lk{kÍ fu ynfk{

ðk÷k yøkh òLkíkk fu RMk Ãkh õÞk økwLkkn ni íkku Í{eLk {U ÄtMk òLku fkuøkwÍhLku Mku çkuníkh òLkíkk. Lk{kÍe fu ykøku Mku økwÍhLku ðk÷k çkuþf økwLkknøkkh ni {økh ¾wË Lk{kÍefe Lk{kÍ {U RMk Mku fkuE Vfo Lknª Ãkzíkk.

({w÷Ï¾Mk yÍ Víkkðk h-ÍrðGÞk, rs. 7, Mk. 254, hÍk VkWLzuþLk ÷knkuh)

“Þk hMkq÷u ¾wËk LkÍhu fh{” fu ÃkLËhn nwYV fe rLkMçkíkMku Lk{kÍe fu ykøku Mku økwÍhLku fu çkkhu {U 15 ynfk{

(1) {iËkLk ykih çkze {ÂMsË {U Lk{kÍe fu fË{ Mku {kiÍyu MkwsqË íkføkwÍhLkk Lkk òRÍ ni. {kiÍyu MkwsqË Mku {whkË Þun ni fu rfÞk{ fenk÷ík {U MkßËu fe søkn LkÍh s{kyu íkku rsíkLke Ëqh íkf rLkøkknVi÷u ðkun {kiÍyu MkwsqË ni. RMk fu Ëhr{ÞkLk Mku økwÍhLkk òRÍLknª {kiÍyu MkwsqË fk VkrMk÷k yLËkÍLk fË{Mku ÷u fh íkeLk3 økÍ íkf ni (fkLkqLku þheyík, rnMMkyu yÔð÷, Mk. 131, VheË

çkwf Mxku÷ {foÍw÷ ykir÷Þk ÷knkuh) r÷nkÍk {iËkLk {U Lk{kÍe fu fË{ fuíkeLk3 økÍ fu çkk’Ë Mku økwÍhLku {U nhs Lknª (2) {fkLk ykih Akuxe{ÂMsË {U Lk{kÍe fu ykøku yøkh Mkwíkhk (Þk’Lke ykz) Lk nku íkku fË{Mku Ëeðkhu rfç÷k íkf fnª Mku økwÍhLkk òRÍ Lknª (3) Lk{kÍe fu ykøku Mkwíkhk Þk’Lke fkuE ykz nku íkku WMk Mkwíkhu fuçkk’Ë Mku økwÍhLku {U fkuE nhs Lknª ( ) (4) Mkwíkhk f{ yÍ f{yuf nkÚk (Þk’Lke íkfheçkLk ykÄk økÍ) Ÿ[k ykih ôøk÷e çkhkçkh{kuxk nkuLkk [krnÞu (5) R{k{ fkMkwíkhk {wõíkËe fu r÷Þu ¼e Mkwíkhk ni. Þk’Lke R{k{ fu ykøku Mkwíkhk




216

Lk{kÍ fu ynfk{

nku íkku yøkh fkuE {wõíkËe fu ykøku Mku økwÍh òyu íkku økwLkknøkkh Lknkuøkk (6) ËhÏík, ykË{e ykih òLkðh ðøkihk fk¼e Mkwíkhk nku Mkfíkk ni (7) ykË{e fku RMk nk÷ík{U Mkwíkhk rfÞk òyu sçk fu WMk fe ÃkeX Lk{kÍe fe íkhV nku.

(yøkh Lk{kÍ ÃkZLku ðk÷u fuyiLk Á¾ fe íkhV rfMke Lku {wtn rfÞk íkku yçk fhkník Lk{kÍe ÃkhLknª WMk {wtn fhLku ðk÷u Ãkh ni, r÷nkÍk R{k{ fu Mk÷k{ VuhLku fuçkk’Ë {wz fh ÃkeAu Ëu¾Lku {U yunríkÞkík ÍYhe ni fu ykÃk fu yiLkÃkeAu fe òrLkçk yøkh fkuE yÃkLke çkrfGÞk Lk{kÍ ÃkZ hnk nkuøkkykih WMk fe íkhV ykÃk yÃkLkk {wtn fhutøku íkku økwLknøkkh nkUøku (8) yufþÏMk Lk{kÍe fu ykøku Mku økwÍhLkk [kníkk ni yøkh ËqMkhk þÏMk WMkefku ykz çkLkk fh WMk fu [÷Lku fe h^íkkh fu yiLk {wíkkrçkf WMk fuMkkÚk ne MkkÚk økwÍh òyu íkku Ãkn÷k þÏMk økwLknøkkh nwðk ykih ËqMkhufu r÷Þu Þune Ãkn÷k þÏMk Mkwíkhk ¼e çkLk økÞk (9) Lk{kÍu çkk s{kyík {U yøk÷e MkV {U søkn nkuLku fu çkk ðwsqË rfMkeLku ÃkeAu Lk{kÍ þwYy fh Ëe íkku ykLku ðk÷k WMk fe økhËLk V÷ktøkíkknwðk ò Mkfíkk ni fu WMk Lku yÃkLke nwhBkík yÃkLku ykÃk ¾kuE

(10) yøkh fkuE RMk fËh Ÿ[e søkn ÃkhLk{kÍ ÃkZ hnk ni fu økwÍhLku ðk÷u fu yk’Ík Lk{kÍe fu Mkk{Lku Lknªnwyu íkku økwÍhLku ðk÷k økwLknøkkh Lknª. (11) Ëku2

þÏMk Lk{kÍe fu ykøku Mku økwÍhLkk [kníku nI RMk fk íkhefk Þun ni fu RLk{U Mku yuf Lk{kÍe fu Mkk{Lku ÃkeX fh fu ¾zk nku òyu. yçk RMk fku ykz




217

Lk{kÍ fu ynfk{

çkLkk fh ËqMkhk økwÍh òyu. rVh ËqMkhk Ãkn÷u fe ÃkeX fu ÃkeAu Lk{kÍefe íkhV ÃkeX fh fu ¾zk nku òyu. yçk Ãkn÷k økwÍh òyu rVh ðkunËqMkhk rsÄh Mku ykÞk Úkk WMke íkhV nx òyu (12) fkuE Lk{kÍefu ykøku Mku økwÍhLkk [kníkk ni íkku Lk{kÍe fku RòÍík ni fu ðkun WMkuøkwÍhLku Mku hkufu Ïðkn fnu Þk snTh (Þk’Lke çkw÷LË ykðkÍ Mku)rfhkyík fhu Þk nkÚk Þk Mkh Þk ykt¾ fu Rþkhu Mku {Ly fhu.RMk Mku rÍÞkËk fe RòÍík Lknª. {-Mk÷Lk fÃkzk Ãkfz fh ÍxõLkk Þk{khLkk çkÕfu yøkh y-{÷u fMkeh nku økÞk íkku Lk{kÍ ne òíke hne

(13) íkMçkenð Rþkhk Ëk uLkk U2 fk u rçk÷k ÍYhík sBy fhLkk {fYn ni

(14) ykihík fu Mkk{Lku Mku økwÍhu íkku ykihíkíkMVef Mku {Ly fhu Þk’Lke MkeÄu nkÚk fe ôÂø÷Þkt W÷xu nkÚk fe Ãkw~íkÃkh {khu. yøkh {Ëo Lku íkMVef fe ykih ykihík Lku íkMçken fne íkkuLk{kÍ VkrMkË Lk nwE {økh r¾÷kVu MkwLLkík nwðk (15) íkðkVfhLku ðk÷u fku ËkihkLku íkðkV Lk{kÍe fu ykøku Mku økwÍhLkk òRÍ ni.

76



11 þk’çkkLkw÷ {wyÍTÍ{, 1426 rMk.rn.

Mkih nkuLku fe nk÷ík {U ¾kLkkçkhMk ÃkiËk fhíkk ni.

(fqíkw÷ fw÷qçk {wíkso{, rs. 2, Mk. 589)



218

Lk{kÍ fu ynfk{

Mkkrnçku {Íkh fe RÂLVhkËe fkurþþ{eXu {eXu RM÷k{e ¼kRÞku ! n Ëk’ðíku RM÷k{e fu

{-ËLke {knku÷ {U çkwÍwøkkuO fk çknwík yËçk rfÞk òíkk ni. çkÕfu Mkå[eçkkík Þun ni fu yÕ÷kn hççkw÷ RÍTÍík 1 fe RLkkÞík Mku Ëk’ðíkuRM÷k{e ViÍkLku ykir÷Þk ne fe çkËki÷ík [÷ hne ni. [wLkkL[u yufRM÷k{e ¼kE fk çkÞkLk fËko yuf Mkkrnçku {Íkh ðr÷GÞwÕ÷kn

fe {-ËLke fkrV÷u fu r÷Þu RÂLVhkËe fkurþþ fk E{kLkyVhkuÍ ðkrfyk yÃkLku yLËkÍ {U Ãkuþ fhíkk nqt : n ykrþfkLku

hMkq÷ fk yuf {-ËLke fkrV÷k [õðk÷ (Ãktòçk, ÃkkrfMíkkLk) Mku{wÍ^VhykçkkË ykih yíkhkV fu ËenkíkkU {U MkwLLkíkkU fe çknkhU ÷wxkíkknwðk yuf {fk{ “yLðkh þheV” ðkrhË nwðk, ðnkt Mku nkÚkkU nkÚk [kh4

RM÷k{e ¼kE íkeLk3 rËLk fu r÷Þu {-ËLke fkrV÷u {U MkVh fu r÷Þu ykrþfkLkuhMkq÷ fu MkkÚk þhef nwyu, RLk [khkU {U “yLðkh þheV” fu Mkkrnçku{Íkh çkwÍwøko I fu ¾kLkðkËu fu yuf VhÍLË ¼e Úku. {-ËLke

fkrV÷k Lkufe fe Ëk’ðík fe Äq{U {[kíkk nwðk “økZe ËwÃkèk” Ãknkut[k.sçk yLðkh þheV ðk÷kU fu íkeLk3 rËLk {wfB{÷ nku økyu íkku Mkkrnçku{Íkh I fu rh~íkuËkh Lku fnk : {I íkku ðkÃkMk Lknª òŸøkkõÞqtfu yks hkík {I Lku yÃkLku “nÍhík” I fku Ïðkçk {U Ëu¾kfu Vh{k hnu Úku : “çkuxk ! Ãk÷x fh ½h Lk òLkk {-ËLke fkrV÷u ðk÷kU fuMkkÚk {ÍeË ykøku MkVh òhe h¾ku.” Mkkrnçku {Íkh I fe

RÂLVhkËe fkurþþ fk Þun ðkrfyk MkwLk fh {-ËLke fkrV÷u {U ¾wþe fe

77




219

Lk{kÍ fu ynfk{

÷nh Ëkiz økE, Mkçk fu nkiMk÷kU fku {ËeLku fu 12 [ktË ÷øk økyu ykihyLðkh þheV Mku ykyu nwyu [khkU RM÷k{e ¼kE nkÚkkU nkÚk {-ËLkefkrV÷u {U {ÍeË ykøku MkVh Ãkh [÷ Ãkzu.ykir÷Þkyu rfhk{ RLk fk ViÍkLku yk{ ÷qxLku Mkçk [÷U fkrV÷u {U [÷ku

ykir÷Þk fk fh{ íkw{ Ãku nku ÷k sh{ r{÷ fu Mkçk [÷ ÃkzU fkrV÷u {U [÷ku

{kt [khÃkkE Mku WX ¾ze nwE !çkkçkw÷ {ËeLkk fhk[e fu yuf RM÷k{e ¼kE fu çkÞkLk fk ¾w÷kMkk

ni : {uhe yB{eòLk MkÏík çke{khe fu Mkçkçk [khÃkkE Mku WXLku íkf Mku{k’Íqh Úkª ykih zkìõxhkU Lku ¼e sðkçk Ëu rËÞk Úkk. {I MkwLkk fhíkk Úkk fuËk’ðíku RM÷k{e fu MkwLLkíkkU fe íkhrçkGÞík fu {-ËLke fkrV÷kU {U ykrþfkLku

hMkq÷ fu MkkÚk MkVh fhLku Mku Ëwykyut fçkq÷ nkuíkª ykih çke{krhÞkt Ëqh nkuíkenI. [wLkkL[u, {I Lku ¼e rË÷ çkktÄk ykih Ëk’ðíku RM÷k{e fu MkwLLkíkkU fk LkqhçkhMkkíku yk÷{e {-ËLke {foÍ ViÍkLku {ËeLkk fu yLËh fkR{ “{-ËLke

íkhrçkGÞík økkn” {U nkrÍh nku fh íkeLk rËLk fu r÷Þu {-ËLke fkrV÷u {UMkVh fk RhkËk Íkrnh rfÞk, RM÷k{e ¼kRÞkut Lku rLknkÞík þ^fík fuMkkÚk nkÚkkU nkÚk r÷Þk, ykrþfkLku hMkq÷ fe {RGÞík {U n{khk {-ËLke

fkrV÷k çkkçkw÷ RM÷k{ rMkLÄ fu Mknhkyu {ËeLkk fu fheçk yuf økkuX{U Ãknkut[k, ËkihkLku MkVh ykrþfkLku hMkq÷ fe r¾Ë{kík {U Ëwyk feËh-ÏðkMík fhíku nwyu {I Lku yB{eòLk fe ík~ðeþ Lkkf nk÷ík çkÞkLkfe, RMk Ãkh WLnkU Lku yB{eòLk fu r÷Þu ¾qçk Ëwykyut fhíku nwyu {wÍu fkVerË÷kMkk rËÞk, y{ehu fkrV÷k Lku çkze Lk{eo fu MkkÚk RÂLVhkËe fkurþþ

78




220

Lk{kÍ fu ynfk{

fhíku nwyu {wÍu {ÍeË 30 rËLk fu {-ËLke fkrV÷u {U MkVh fu r÷Þu yk{kËkrfÞk, {I Lku ¼e rLkGÞík fh ÷e. {I Lku yB{eòLk fe rMknTník Þkçke fur÷Þu ¾qçk røkzrøkzk fh Ëwykyut fª, íkeLk rËLk fu RMk {-ËLke fkrV÷u feíkeMkhe hkík {wÍu yuf hkuþLk [unhu ðk÷u çkwÍwøko fe rÍÞkhík nwE, WLnkU LkuVh{kÞk : “yÃkLke yB{eòLk fe rV¢ {ík fhku V ðkunrMknTník Þkçk nku òyutøke.” íkeLk3 rËLk fu {-ËLke fkrV÷u Mku Vkrhøk nkufh {I Lku ½h yk fh ËhðkÍu Ãkh ËMíkf Ëe, ËhðkÍk ¾w÷k íkku {I nihík Mku

¾zu fk ¾zk hn økÞk, õÞqtfu {uhe ðkun çke{kh yB{eòLk òu fu [khÃkkE Mku

WX íkf Lknª Mkfíke Úkª WLnkU Lku ¾wË yÃkLku Ãkkô Ãkh [÷ fh ËhðkÍk ¾ku÷k

Úkk ! {I Lku Víkuo {Mkhoík Mku {kt fu fË{ [q{u ykih {-ËLke fkrV÷u {U Ëu¾k nwðkÏðkçk MkwLkkÞk. rVh {kt Mku RòÍík ÷u fh {ÍeË 30 rËLk fu r÷ÞuykrþfkLku hMkq÷ fu MkkÚk {-ËLke fkrV÷u {U MkVh Ãkh hðkLkk nku økÞk.

79

<9 0

<

fkrV÷u {U [÷kuhçk fu Ëh Ãkh ÍwfU RÂÕíkòyu u t fhU çkkçku hn{ík ¾w÷tu

{kt òu çke{kh nku fÍo fk çkkh nku hLòu øk{ {ík fhU fkrV÷u {U [÷ku

fkrV÷u {U [÷kurË÷ fe fk÷f Äw÷u {Íu o RMÞkt x÷u ykyku Mkçk [÷ ÃkzU




221

Lk{kÍ fu ynfk{

RMk rhMkk÷u {U....

ðhf W÷rxÞu....

yhçk {w{kr÷f {U ðeÍu ÃkhhnLku ðk÷kU fu r÷Þu {My÷k

õÞk {wMkkrVh fku MkwLLkíkU {wykV nI ?

[÷íke økkze {U Lk^÷ fu 4 {-ËLke Vq÷

MkuX ykih Lkkufh fk Rfêk MkVh

{wMkkrVh çkLkLku fu r÷Þu þíko

WBhn fu ðeÍu Ãkh ns fu r÷Þu ÁfLkk fiMkk ?

(n-LkVe){wMkkrVh fe Lk{kÍ


222

Lk{kÍ fu ynfk{

{wMkkrVh fe Lk{kÍ (n-LkVe)

çkhkyu fh{ Þun rhMkk÷k (17 MkVnkík) {wfB{÷ ÃkZ ÷ersÞu,V RMk fu VðkRË ¾wË ne Ëu¾ ÷Uøku.

ËwYË þheV fe VÍe÷íkËku snkt fu MkwÕíkkLk, Mkhðhu ÍeþkLk, {nçkqçku hn{kLk

6 fk Vh{kLku {ÂøVhík rLkþkLk ni, sçk sw{k’hkík fk rËLkykíkk ni yÕ÷kn íkyk÷k rVrh~íkkU fku ¼usíkk ni rsLk fu ÃkkMk [ktËe fu fkøkÍykih MkkuLku fu f÷{ nkuíku nI ðkun r÷¾íku nI, fkiLk Þki{u sw{k’hkík ykih þçku

sw{wyk {wÍ Ãkh fMkhík Mku ËwYËu Ãkkf ÃkZíkk ni.

<yÕ÷kn íkçkk-h-f ð íkyk÷k Mkq-híkwÂLLkMkky fe ykÞík LkBçkh

101 {U RþkoË Vh{kíkk ni :-íkh-s-{yu fLÍw÷ E{kLk : ykih sçk íkw{Í{eLk {U MkVh fhku íkku íkw{ Ãkh økwLkkn Lknªfu çkk’Í Lk{kÍU fMh Mku ÃkZku. yøkh íkwBnUyLËuþk nku fu fkrVh íkwBnU EÍk ËUøku, çkuþffw^Vkh íkwBnkhu ¾w÷u Ëw~{Lk nI.

1 {wMkkrVh fe Lk{kÍ


223

Lk{kÍ fu ynfk{

MkËÁ÷ yVkrÍ÷ nÍhíku yÕ÷k{k {ki÷kLkk MkÂGÞË {wnB{ËLkE{wÆeLk {whkËykçkkËe Q Vh{kíku nI : ¾kiVu fw^Vkh fMhfu r÷Þu þíko Lknª, nÍhíku MkÂGÞËwLkk Þk’÷k rçkLk W{GÞk 5Lku nÍhíku MkÂGÞËwLkk W{h VkYfu yk’Í{ 5 Mku yÍo fe, fu :n{ íkku yBLk {U nI, rVh n{ õÞqt fMh fhíku nI ? Vh{kÞk : RMk fk {wÍu¼e íkyßswçk nwðk Úkk íkk u {I Lk u Mkhfkhu {ËeLkyu {wLkÔðhn6 Mku ËhÞk^ík rfÞk. nwÍqhu yfh{, Lkqhu {wsMMk{,þknu çkLke ykË{, hMkq÷u {wnTíkþ{ 6 Lku RþkoË Vh{kÞkfu íkwBnkhu r÷Þu Þun yÕ÷kn 1 fe íkhV Mku Mk-Ëfk ni, íkw{ WMk fk Mk-Ëfkfçkq÷ fhku.

WB{w÷ {wyr{LkeLk nÍhíku MkÂGÞ-ËíkwLkk ykRþk rMkÆefkC rhðkÞík Vh{kíke nI : Lk{kÍ Ëku hfTyík VÍo fe økE rVhsçk Mkhfkhu {ËeLkk 6 Lku rnshík Vh{kE íkku [khVÍo fe økE ykih MkVh fe Lk{kÍ WMke Ãkn÷u VÍo Ãkh Akuze økE.

nÍhíku MkÂGÞËwLkk yçËwÕ÷kn rçkLk W{h E MkurhðkÞík ni : yÕ÷kn fu nçkeçk, nçkeçku ÷çkeçk 6Lku Lk{kÍu MkVh fe Ëku hfTyíkU {wfhoh Vh{k# ykih Þun Ãkqhe ni f{Lknª Þk’Lke yøk[uo çk Íkrnh Ëku hfTyíkut f{ nku øk# {økh Mkðkçk {UËku ne [kh fu çkhkçkh nI.




224

Lk{kÍ fu ynfk{

þh-E MkVh fe {MkkVíkþhyLk {wMkkrVh ðkun þÏMk ni òu MkkZu 57 {e÷ (íkfheçkLk 92

rf÷ku {exh) fu VkrMk÷u íkf òLku fu RhkËu Mku yÃkLku {fk{u Rfk{ík{-Mk÷Lk þnTh Þk økkô Mku çkknh nku økÞk. ({w÷Ï¾MkLk Víkkðk h-ÍrðGÞk,

rs. 8, Mk. 270, hÍk VkWLzuþLk {foÍw÷ ykir÷Þk ÷knkuh)

{wMkkrVh fçk nkuøkk ?{nTÍ rLkGÞíku MkVh Mku {wMkkrVh Lk nkuøkk çkÕfu {wMkkrVh fk

nwõ{ WMk ðõík ni fu çkMíke fe ykçkkËe Mku çkknh nku òyu. þnTh {U niíkku þnTh Mku, økkô {U ni íkku økkô Mku ykih þnTh ðk÷u fu r÷Þu Þun ¼eÍYhe ni fu þnTh fu ykMk ÃkkMk òu ykçkkËe þnTh Mku {w¥krMk÷ ni WMk Mku¼e çkknh yk òyu.

ykçkkËe ¾í{ nkuLku fk {ík÷çkykçkkËe Mku çkknh nkuLku Mku {whkË Þun ni fu rsÄh ò hnk ni WMk

íkhV ykçkkËe ¾í{ nku òyu yøk[uo WMk fe {nkÍkík {U (Þk’Lke çkhkçkh)ËqMkhe íkhV ¾í{ Lk nwE nku.

rVLkkyu þnTh fe íkk’heVrVLkkyu þnTh Mku òu økkô {w¥krMk÷ ni þnTh ðk÷u fu r÷Þu WMk

økkô Mku çkknh nku òLkk ÍYhe Lknª Þqtne þnTh fu {w¥krMk÷ çkkøk nkUyøk[uo WLk fu rLkøknTçkkLk ykih fk{ fhLku ðk÷u WLk çkkøkkík ne {U hníkunkU, WLk çkkøkkU Mku rLkf÷ òLkk ÍYhe Lknª. rVLkkyu

þnTh Mku çkknh òu søkn þnTh fu fk{kU fu r÷Þu nku {-Mk÷Lk frçkúMíkkLk,




225

Lk{kÍ fu ynfk{

½kuzËkiz fk {iËkLk, fqzk VUfLku fe søkn yøkh Þun þnTh Mku {w¥krMk÷

nkU íkku RMk Mku çkknh nku òLkk ÍYhe ni. ykih yøkh þnTh ð rVLkk fuËhr{ÞkLk VkrMk÷k nku íkku Lknª.

{wMkkrVh çkLkLku fu r÷Þu þíkoMkVh fu r÷Þu Þun ¼e ÍYhe ni fu snkt Mku [÷k ðnkt Mku íkeLk

rËLk fe hkn (Þk’Lke íkfheçkLk 92 rf÷ku {exh) fk RhkËk nku ykih yøkhËku rËLk fe hkn (Þk’Lke 92 rf÷ku {exh Mku f{) fu RhkËu Mku rLkf÷k ðnktÃknkU[ fh ËqMkhe søkn fk RhkËk nwðk fu ðkun ¼e íkeLk rËLk (92 rf÷ku{exh) Mku f{ fk hkMíkk ni Þqtne Mkkhe ËwLÞk ½q{ fh ykyu {wMkkrVh Lknª

Þun ¼e þíko ni fu íkeLk rËLk fe hkn fu MkVh fk{w¥krMk÷ RhkËk nku, yøkh Þqt RhkËk rfÞk fu {-Mk÷Lk Ëku rËLk fe hknÃkh ÃknkU[ fh fwA fk{ fhLkk ni ðkun fh fu rVh yuf rËLk fe hkn òŸøkkíkku Þun íkeLk rËLk fe hkn fk {w¥krMk÷ RhkËk Lk nwðk {wMkkrVh Lk nwðk.

(çknkhu þheyík, rnMMkk: 4, Mk. 77, {ËeLkíkw÷ {wŠþË çkhu÷e þheV)

ðíkLk fe rfM{UðíkLk fe Ëku rfM{U nI (1) ðíkLku yM÷e : Þk’Lke ðkun søkn

snkt RMk fe ÃkiËkRþ nwE ni Þk RMk fu ½h fu ÷kuøk ðnkt hníku nI Þkðnkt MkwfqLkík fh ÷e ykih Þun RhkËk ni fu Þnkt Mku Lk òyuøkk(2) ðíkLku Rfk{ík : Þk’Lke ðkun søkn fu {wMkkrVh Lku ÃkLËhn rËLkÞk RMk Mku rÍÞkËk XnhLku fk ðnkt RhkËk rfÞk nku.




226

Lk{kÍ fu ynfk{

ðíkLku Rfk{ík çkkrík÷ nkuLku fe MkqhíkUðíkLku Rfk{ík ËqMkhu ðíkLku Rfk{ík fku çkkrík÷ fh Ëuíkk ni

Þk’Lke yuf søkn ÃkLËhn rËLk fu RhkËu Mku Xnhk rVh ËqMkhe søknRíkLku ne rËLk fu RhkËu Mku Xnhk íkku Ãkn÷e søkn yçk ðíkLk Lk hne.ËkuLkkU fu Ëhr{ÞkLk {MkkVíku MkVh nku Þk Lk nku. Þqtne ðíkLku Rfk{íkðíkLku yM÷e ykih MkVh Mku çkkrík÷ nku òíkk ni.

MkVh fu Ëku hkMíkurfMke søkn òLku fu Ëku hkMíku nI yuf Mku {MkkVíku MkVh ni ËqMkhu Mku

Lknª íkku rsMk hkMíku Mku Þun òyuøkk WMk fk yu’ríkçkkh ni, LkÍËef ðk÷uhkMíku Mku økÞk íkku {wMkkrVh Lknª ykih Ëqh ðk÷u Mku økÞk íkku ni yøk[uoRMk hkMíku fu RÂÏíkÞkh fhLku {U RMk fe fkuE øk-hÍu Mknen Lk nku.

{wMkkrVh fçk íkf {wMkkrVh ni ?{wMkkrVh WMk ðõík íkf {wMkkrVh ni sçk íkf yÃkLke çkMíke {U

ÃknkU[ Lk òyu Þk ykçkkËe {U Ãkqhu 15 rËLk XnhLku fe rLkGÞík Lk fh÷u. Þun WMk ðõík ni sçk Ãkqhu íkeLk rËLk fe hkn (Þk’Lke íkfheçkLk 92

rf÷ku {exh) [÷ [wfk nku yøkh íkeLk {ÂLÍ÷ (Þk’Lke íkfheçkLk 92 rf÷ku{exh) ÃknkU[Lku Mku Ãku~íkh ðkÃkMke fk RhkËk fh r÷Þk íkku {wMkkrVh Lkhnk yøk[uo støk÷ {U nku.

MkVh Lkk òRÍ nku íkku ?MkVh òRÍ fk{ fu r÷Þu nku Þk Lkk òRÍ fk{ fu r÷Þu çknh nk÷




227

Lk{kÍ fu ynfk{

{wMkkrVh fu ynfk{ òhe nkUøku. MkuX ykih Lkkufh fk Rfêk MkVh

{knkLkk Þk Mkk÷kLkk Ròhu ðk÷k Lkkufh yøkh yÃkLku MkuX fuMkkÚk MkVh fhu íkku MkuX fu íkkçkuy ni, Vh{kt çkhËkh çkuxk ðkr÷Ë fuíkkçkuy ni ykih ðkun þkrøkËo rsMk fku WMíkkË Mku ¾kLkk r{÷íkk ni ðkunWMíkkË fu íkkçkuy ni Þk’Lke òu rLkGÞík {íçkqy (Þk’Lke rsMk fu íkkçkuy ni) feni ðkune íkkçkuy fe {kLke òyuøke. íkkçkuy fku [krnÞu fu {íçkqy fkuMkwðk÷ fhu ðkun òu sðkçk Ëu WMk fu çk {qrsçk y{÷ fhu. yøkh WMk LkufwA ¼e sðkçk Lk rËÞk íkku Ëu¾u fu ðkun (Þk’Lke {íçkqy) {wfe{ ni Þk{wMkkrVh, yøkh {wfe{ ni íkku yÃkLku ykÃk fku ¼e {wfe{ Mk{Íu ykihyøkh {wMkkrVh ni íkku {wMkkrVh, ykih Þun ¼e {k’÷q{ Lknª íkku íkeLk rËLkfe hkn (Þk’Lke íkfheçkLk 92 rf÷ku {exh) fk MkVh íki fhLku fu çkk’Ë fMhfhu, RMk Mku Ãkn÷u Ãkqhe ÃkZu ykih yøkh Mkwðk÷ Lk fh Mkfk íkku ðkune nwõ{ni fu Mkwðk÷ rfÞk ykih fwA sðkçk Lk r{÷k.

fk{ nku økÞk íkku [÷k òŸøkk !{wMkkrVh rfMke fk{ fu r÷Þu Þk ynçkkçk fu RÂLíkÍkh {U Ëku [kh

hkuÍ Þk íkuhn [kiËn rËLk fe rLkGÞík Mku Xnhk, Þk Þun RhkËk ni fu fk{nku òyuøkk íkku [÷k òyuøkk, ËkuLkkU MkqhíkkU {U yøkh yks f÷ yks f÷fhíku çkhMkkU økwÍh òyut sçk ¼e {wMkkrVh ne ni, Lk{kÍ fMh ÃkZu.




228

Lk{kÍ fu ynfk{

ykihík fu MkVh fk BkMy÷kykihík fku rçkøkih {nh{ fu íkeLk rËLk (íkfheçkLk 92 rf÷ku {exh)

Þk rÍÞkËk fe hkn òLkk òRÍ Lknª. Lkk çkkr÷øk çkå[k Þk {k’íkqn(Þk’Lke Lke{ Ãkkøk÷) fu MkkÚk ¼e MkVh Lknª fh Mkfíke, n{hkne {Uçkkr÷øk {nh{ Þk þkunh fk nkuLkk ÍYhe ni. ykihík, {whkrnf (fheçkw÷ çkw÷qøk ÷zfk) {nh{ (fkrçk÷u Rí{eLkkLk) fuMkkÚk MkVh fh Mkfíke ni. “{whkrnf çkkr÷øk fu nwõ{ {U ni.”

{nh{ fu r÷Þu ÍYhe ni fu MkÏík VkrMkf,çkuçkkf, økih {k{qLk Lk nku.


ykihík fk MkwMkhk÷ ð {Þfkykihík rçkÞkn fh MkwMkhk÷ økE ykih Þnª hnLku MknLku ÷øke íkku

{Þfk (Þk’Lke ykihík fu ðkr÷ËiLk fk ½h) RMk fu r÷Þu ðíkLku yM÷e Lk hnkÞk’Lke yøkh MkwMkhk÷ íkeLk {ÂLÍ÷ (íkõheçkLk 92 rf÷ku {exh) Ãkh niðnkt Mku {Þfu ykE ykih ÃkLËhn rËLk XnhLku fe rLkGÞík Lk fe íkku fMh ÃkZuykih yøkh {Þfu hnLkk Lknª Akuzk çkÕfu MkwMkhk÷ ykrhÍe íkkih Ãkh økEíkku {Þfu ykíku ne MkVh ¾í{ nku økÞk Lk{kÍ Ãkqhe ÃkZu.


yhçk {w{kr÷f {U ðeÍk Ãkh hnLku ðk÷kU fk {My÷kyks f÷ fkhkuçkkh ðøkihk fu r÷Þu fE ÷kuøk çkk÷ çkå[kU Mk{uík

yÃkLku {wÕf Mku ËqMkhu {wÕf {wLíkrf÷ nku òíku nI, RLk fu ÃkkMk {ÏMkqMk {wÆík




229

Lk{kÍ fu ynfk{

fk (VISA) nkuíkk ni. ({-Mk÷Lk yhçk y{khkík {U rÍÞkËk Mku rÍÞkËk íkeLkMkk÷ fk rhnkRþe ðeÍk r{÷íkk ni) Þun ðeÍk ykrhÍe nkuíkk ni ykih{ÏMkqMk hf{ yËk fh fu nh íkeLk Mkk÷ fu ykr¾h {U RMk fe íkßËeËfhðkLke Ãkzíke ni. [qtfu ðeÍk {nËqË {wÆík fu r÷Þu r{÷íkk ni r÷nkÍk

çkk÷ çkå[u ¼e yøk[uo MkkÚk nkU RMk fe y{khkík {U {wMíkrf÷ rfÞk{ fe

rLkGÞík çkufkh ni ykih RMk íkhn Ïðkn fkuE 100 Mkk÷ íkf Þnkt hnu y{khkík

RMk fk ðíkLku yM÷e Lknª nku Mkfíkk. Þun sçk ¼e MkVh Mku ÷kixuøkk ykihrfÞk{ fhLkk [knu íkku Rfk{ík fe rLkGÞík fhLke nkuøke. {-Mk÷LkËwçkE {U hníkk ni ykih MkwLLkíkkU fe íkhrçkGÞík fu r÷Þu Ëk’ðíku RM÷k{e

fu {-ËLke fkrV÷u {U ykrþfkLku hMkq÷ fu MkkÚk íkfheçkLk 150 rf÷ku{exh Ëqh ðkfuy y{khkík fu ËkÁ÷ r¾÷kVk yçkq Ínçke fk RMk LkuMkwLLkíkkU ¼hk MkVh RÂÏíkÞkh rfÞk. yçk Ëkuçkkhk ËwçkE {U yk fhyøkh RMk fku {wfe{ nkuLkk ni íkku 15 rËLk Þk RMk Mku ÍkRË rfÞk{fe rLkGÞík fhLke nkuøke ðhLkk {wMkkrVh fu ynfk{ òhe nkUøku. nktyøkh Íkrnhu nk÷ (Þk’Lke UNDER STOOD) Þun ni fu yçk 15 rËLkÞk RMk Mku rÍÞkËk yMkuo Þun ËwçkE {ut ne økwÍkhuøkk íkku {wfe{ nku økÞkyøkh RMk fk fkhkuçkkh ne RMk íkhn fk ni fu {wfB{÷ 15 rËLk hkík ÞunËwçkE {U Lknª hníkk, ðõíkLk V ðõíkLk þh-E MkVh fhíkk ni íkku RMkíkhn yøk[uo çkhMkkU yÃkLku çkk÷ çkå[kU fu ÃkkMk ËwçkE ykLkk òLkkhnu Þun {wMkkrVh ne hnuøkk RMk fku Lk{kÍ fMh fhLkk nkuøke. yÃkLkuþnTh fu çkknh Ëqh Ëqh íkf {k÷ MkÃ÷kÞ fhLku ðk÷u ykih þnTh çk




230

Lk{kÍ fu ynfk{

þnTh, {wÕf çk {wÕf Vuhu ÷økkLku ðk÷u ykih zÙkRðh MkkrnçkkLk ðøkihkRLk ynfk{ fku ÍunTLk {U h¾U.

ÍkRhu {ËeLkk fu r÷Þu ÍYhe {My÷krsMk Lku Rfk{ík fe rLkGÞík fe {økh WMk fe nk÷ík çkíkkíke ni fu

ÃkLËhn rËLk Lk Xnhuøkk íkku rLkGÞík Mknen Lknª {-Mk÷Lk ns fhLku økÞkykih rÍ÷ rnßsrík÷ nhk{ fk {neLkk þwYy nku òLku fu çkk ðwsqË ÃkLËhnrËLk {¬yu {wyÍTÍ{k {U XnhLku fe rLkGÞík fe íkku Þun rLkGÞík çkufkh nifu sçk ns fk RhkËk rfÞk ni íkku (15 rËLk RMk fku r{÷Uøku ne Lknª fu 8rÍ÷ rnßsrík÷ nhk{) r{Lkk þheV (ykih 9 fku) y-hVkík þheV fku ÍYhòyuøkk rVh RíkLku rËLkkU íkf (Þk’Lke 15 rËLk {wMkÕMk÷) {¬yu {wyÍTÍ{k{U õÞqtfh Xnh Mkfíkk ni ? r{Lkk þheV Mku ðkÃkMk nku fh rLkGÞík fhu íkkuMknen ni sçk fu ðkfuE 15 ÞkrÍÞkËk rËLk {¬yu {wyÍTÍ{k {U Xnh Mkfíkk nku, yøkh ÍLLku økkr÷çknku fu 15 rËLk fu yLËh yLËh {ËeLkyu {wLkÔðhn Þk ðíkLk fu r÷ÞuhðkLkk nku òyuøkk íkku yçk ¼e {wMkkrVh ni.

WBhn fu ðeÍu Ãkh ns fu r÷Þu ÁfLkk fiMkk ?WBhn fu ðeÍu Ãkh ò fh økih fkLkqLke íkkih Ãkh ns fu r÷Þu ÁfLku

Þk ËwLÞk fu rfMke ¼e {wÕf {U VISA fe {wÆík Ãkqhe nkuLku fu çkk’Ë økihfkLkqLke hnLku fe rsLk fe rLkGÞík nku ðkun ðeÍk fe {wÆík ¾í{ nkuíkuðõík rsMk þnTh Þk økkô {U {wfe{ nkU ðnkt sçk íkf hnUøku WLk fu r÷Þu




231

Lk{kÍ fu ynfk{

{wfe{ ne fu ynfk{ nkUøku. yøk[uo çkhMkkU Ãkzu hnU {wfe{ ne hnUøku.y÷çk¥kk yuf çkkh ¼e yøkh 92 rf÷ku {exh Þk RMk Mku rÍÞkËkVkrMk÷u fu MkVh fu RhkËu Mku WMk þnTh Þk økkô Mku [÷u íkku yÃkLkeykçkkËe Mku çkknh rLkf÷íku ne {wMkkrVh nku økyu ykih yçk WLk feRfk{ík fe rLkGÞík çkufkh ni. {-Mk÷Lk fkuE þÏMk ÃkkrfMíkkLk MkuWBhn fu VISA Ãkh {¬yu {wfho{k økÞk, VISA fe{wÆík ¾í{ nkuíku ðfík ¼e {¬k þheV ne {U {wfe{ ni íkku WMk Ãkh{wfe{ fu ynfk{ nI. yçk yøkh {-Mk÷Lk ðnkt Mku {ËeLkyu {wLkÔðhn

yk økÞk íkku [knu çkhMkkU økih fkLkqLke Ãkzk hnu, {økh{wMkkrVh ne ni, Þnkt íkf fu yøkh Ëk uçkkhk {¬yu {wfho{k

yk òyu rVh ¼e {wMkkrVh hnuøkk, RMk fku Lk{kÍfMh ne yËk fhLke nkuøke. nkt yøkh Ëkuçkkhk VISA r{÷ økÞk íkkuRfk{ík fe rLkGÞík fe ò Mkfíke ni. ÞkË hnu ! rsMk fkLkqLk fe r¾÷kVðÍeo fhLku Ãkh rÍÕ÷ík, rh~ðík ykih Íqx ðøkihk ykVkík {U ÃkzLkufk yLËuþk nku WMk fkLkqLk fe r¾÷kV ðÍeo òRÍ Lknª. [wLkkL[u,{uhu ykfk yk’÷k nÍhík, R{k{u yn÷u MkwLLkík, {ki÷kLkk þknR{k{ yn{Ë hÍk ¾kLk R Vh{kíku nI : {wçkkn (Þk’LkeòRÍ) MkqhíkkU {U Mku çkk’Í (MkqhíkU) fkLkqLke íkkih Ãkh sw{o nkuíke nI RLk{U {w÷ÔðMk nkuLkk (Þk’Lke yiMku fkLkqLk fe r¾÷kV ðÍeo fhLkk) yÃkLkeÍkík fku yrÍGÞík ð rÍÕ÷ík fu r÷Þu Ãkuþ fhLkk ni ykih ðkun




232

Lk{kÍ fu ynfk{

Lkk òRÍ ni. (Víkkðk h-ÍrðGÞk, rs. 17, Mk. 370) r÷nkÍk rçkøkih VISA fuËwLÞk fu rfMke ¼e {wÕf {U hnLkk Þk ns fu r÷Þu ÁfLkk òRÍ Lknª.økih fkLkqLke Íhkyuy Mku ns fu r÷Þu ÁfLku {U fkBÞkçke nkrMk÷ fhLku fku

(1N) yÕ÷kn ð hMkq÷ fk fh{ fnLkk

MkÏík çkuçkkfe ni.

fMh ðkrsçk ni{wMkkrVh Ãkh ðkrsçk ni fu Lk{kÍ {U fMh fhu Þk’Lke [kh hfTyík

ðk÷u VÍo fku Ëku ÃkZu. RMk fu nf {U Ëku ne hõyíkut Ãkqhe Lk{kÍ ni ykihfMËLk [kh ÃkZª ykih Ëku Ãkh fk’Ëk rfÞk íkku VÍo yËk nku økyu ykihrÃkA÷e Ëku hfTyíkU Lk^÷ nku øk# {økh økwLkknøkkh ð yÍkçku Lkkh fknfËkh ni fu ðkrsçk íkfo rfÞk r÷nkÍk íkkiçkk fhu ykih Ëku hfTyík Ãkhfk’Ëk Lk rfÞk íkku VÍo yËk Lk nwyu ykih ðkun Lk{kÍ Lk^÷ nku økE.nkt yøkh íkeMkhe hfTyík fk MkßËk fhLku Mku Ãku~íkh Rfk{ík fe rLkGÞíkfh ÷e íkku VÍo çkkrík÷ Lk nkUøku {økh rfÞk{ ð Áfqy fk RykËk fhLkknkuøkk ykih íkeMkhe fu MkßËu {U rLkGÞík fe íkku yçk VÍo òíku hnu Þqtneyøkh Ãkn÷e ËkuLkkU Þk yuf {U rfhkyík Lk fe Lk{kÍ VkrMkË nku økE.

fMh fu çkË÷u [kh fe rLkGÞík çkktÄ ÷e íkku....?{wMkkrVh Lku fMh fu çkòyu [kh hfTyík VÍo fe rLkGÞík çkktÄ ÷e

rVh ÞkË ykLku Ãkh Ëku Ãkh Mk÷k{ Vuh rËÞk íkku Lk{kÍ nku òyuøke.RMke íkhn {wfe{ Lku [kh hfTyík VÍo fe søkn Ëku hfTyík VÍo fe




233

Lk{kÍ fu ynfk{

rLkGÞík fe ykih [kh Ãkh Mk÷k{ Vuhk íkku WMk fe ¼e Lk{kÍ nku økE.Vw-fnkyu rfhk{ m Vh{kíku nI : “rLkGÞíku Lk{kÍ {U íkk’ËkËuhfTykík fe íkk’ÞeLk Þk’Lke íkfÁoh fhLkk ÍYhe Lknª õÞtqfu Þun rÍBLkLknkrMk÷ ni. rLkGÞík {U íkk’ËkË {wyGÞLk fhLku {U ¾íkk LkwõMkkLk ËunLknª.

{wMkkrVh R{k{ ykih {wfe{ {wõíkËeRÂõíkËk ËwÁMík nkuLku fu r÷Þu yuf þíko Þun ¼e ni fu R{k{ fk

{wfe{ Þk {wMkkrVh nkuLkk {k’÷q{ nku Ïðkn Lk{kÍ þwYy fhíku ðõík{k’÷q{ nwðk Þk çkk’Ë {U, r÷nkÍk R{k{ fku [krnÞu fu þwYy fhíkuðõík yÃkLkk {wMkkrVh nkuLkk Íkrnh fh Ëu ykih þwYy {U Lk fnk íkkuçkk’Ëu Lk{kÍ fn Ëu fu “{wfe{ RM÷k{e ¼kE yÃkLke Lk{kÍU Ãkqhe fh÷U, {I {wMkkrVh nqt.” ykih þwYy {U yu’÷kLkfh [wfk ni sçk ¼e çkk’Ë {U fn Ëu fu òu ÷kuøk WMk ðõík {kisqË Lk ÚkuWLnU ¼e {k’÷q{ nku òyu. yøkh R{k{ fk {wMkkrVh nkuLkk ÍkrnhÚkk íkku Lk{kÍ fu çkk’Ë ðk÷k Þun yu’÷kLk {wMíknçk ni.

{wfe{ {wõíkËe ykih çkrfGÞk Ëku hfTyíkUfMh ðk÷e Lk{kÍ {U {wMkkrVh R{k{ fu Mk÷k{ VuhLku fu çkk’Ë

{wfe{ {wõíkËe sçk yÃkLke çkrfGÞk Lk{kÍ yËk fhu íkku VÍo fe íkeMkheykih [kiÚke hfTyík {U Mkq-híkw÷ Vkríknk ÃkZLku fu çkòyu yLËkÍLk WíkLke




234

Lk{kÍ fu ynfk{

Ëuh [wÃk ¾zk hnu.({w÷Ï¾MkLk çknkhu þheyík, rnMMkk: 4, Mk. 82, {ËeLkíkw÷ {wŠþË çkhu÷e þheV)

õÞk {wMkkrVh fku MkwLLkíkU {wykV nI ?MkwLLkíkkU {U fMh Lknª çkÕfu Ãkqhe ÃkZe òyutøke, ¾kiV ykih

hðk-hðe (Þk’Lke ½çkhknx) fe nk÷ík {U MkwLLkíkU {wykV nI ykihyBLk fe nk÷ík {U ÃkZe òyutøke.

“Lk{kÍ” fu [kh nwYV fe rLkMçkík Mku[÷íke økkze {U Lk^÷ ÃkZLku fu 4 {-ËLke Vq÷çkiYLku þnTh (çkiYLku þnTh Mku {whkË ðkun søkn ni snkt Mku {wMkkrVhÃkh fMh fhLkk ðkrsçk nkuíkk ni) Mkwðkhe Ãkh ({-Mk÷Lk [÷íke fkh,çkMk, ðuøkLk {U ¼e Lk^÷ ÃkZ Mkfíkk ni ykih RMk Mkqhík {U RÂMíkõçkk÷urfç÷k Þk’Lke rfÕçkk Á¾ nkuLkk) þíko Lknª çkÕfu Mkwðkhe (Þk økkze)rsMk Á¾ fku ò hne nku WÄh ne {wtn nku ykih yøkh WÄh {wtnLk nku íkku Lk{kÍ òRÍ Lknª ykih þwYy fhíku ðõík ¼e rfç÷kfe íkhV {wtn nkuLkk þíko Lknª çkÕfu Mkwðkhe (Þk økkze) rsÄh òhne ni WMke íkhV {wtn nku ykih Áfqy ð MkwsqË Rþkhu Mku fhuykih (ÍYhe ni fu) MkßËu fk Rþkhk çk rLkMçkík Áfqy fu ÃkMíknku. (Þk’Lke Áfqy fu r÷Þu rsMk fËh Íwfk, MkßËu fu r÷Þu WMk MkurÍÞkËk Íwfu) [÷íke xÙuLk ðøkihkyiMke Mkwðkhe rsMk {U søkn r{÷ Mkfíke ni WMk {U rfç÷k Á¾

1




235

Lk{kÍ fu ynfk{

nku fh fkRËu fu {wíkkrçkf LkðkrV÷ ÃkZLku nkUøku.økkô {U hnLku ðk÷k sçk økkô Mku çkknh nwðk íkku Mkwðkhe (økkze)Ãkh Lk^÷ ÃkZ Mkfíkk ni. çkiYLku þnTh Mkwðkhe Ãkh Lk{kÍ þwYy fe Úke ykih ÃkZíku ÃkZíkuþnTh {U Ëkr¾÷ nku økÞk íkku sçk íkf ½h Lk ÃknkU[k Mkwðkhe ÃkhÃkqhe fh Mkfíkk ni. [÷íke økkze {U rçk÷k WÍThu þh-E VÍo ð MkwLLkíku V@ ð ík{k{ðkrsçkkík siMku rðºk ð LkÍTh ykih ðkun Lk^÷ rsMk fku íkkuzrËÞk nku ykih MkßËyu rík÷kðík sçk fu ykÞíku MkßËk Í{eLkÃkh rík÷kðík fe nku yËk Lknª fh Mkfíkk ykih yøkh WÍTh feðßn Mku nku íkku RLk Mkçk {U þíko Þun ni fu yøkh {wÂBfLk nku íkkurfç÷k Y ¾zk nku fh yËk fhu ðhLkk siMku ¼e {wÂBfLk nku.(rVh xÙuLk Mku Wíkh fh RykËk fhu)

{wMkkrVh íkeMkhe hfTyík fu r÷Þu ¾zk nku òyu íkku....?yøkh {wMkkrVh fMh ðk÷e Lk{kÍ fe íkeMkhe hfTyík þwYy fh Ëu

íkku RMk fe Ëku MkqhíkU nI (1) çk fËhu íkþnTnwË fk’Ëyu y¾ehk fh [wfk Úkk íkkusçk íkf íkeMkhe hfTyík fk MkßËk Lk rfÞk nku ÷kix ykyu ykih MkßËyuMknTð fh fu Mk÷k{ Vuh Ëu yøkh Lk ÷kixu ykih ¾zu ¾zu Mk÷k{ Vuh Ëu íkku ¼eLk{kÍ nku òyuøke {økh MkwLLkík íkfo nwE. yøkh íkeMkhe hfTyík fk MkßËkfh r÷Þk íkku yuf ykih hfTyík r{÷k fh MkßËyu MknTð fh fu Lk{kÍ

4

2

3




236

Lk{kÍ fu ynfk{

{wfB{÷ fhu Þun ykr¾he Ëku hfTyíkU Lk^÷ þw{kh nkUøke (2) fk’Ëyuy¾ehk rfÞu rçkøkih ¾zk nku økÞk Úkk íkku sçk íkf íkeMkhe hfTyík fkMkßËk Lk rfÞk nku ÷kix ykyu ykih MkßËyu MknTð fh fu Mk÷k{ Vih Ëuyøkh íkeMkhe hfTyík fk MkßËk fh r÷Þk VÍo çkkrík÷ nku økyu yçkyuf ykih hfTyík r{÷k fh MkßËyu MknTð fh fu Lk{kÍ {wfB{÷ fhu[khkU hfTyíkU Lk^÷ þw{kh nkUøke. (Ëku hfTyík VÍo yËk fhLku y¼e rÍB{uçkkfe nI.)

MkVh {U fÍk Lk{kÍUnk÷íku Rfk{ík {U nkuLku ðk÷e fÍk Lk{kÍU MkVh {U ¼e Ãkqhe

ÃkZLke nkUøke ykih MkVh {U fÍk nkuLku ðk÷e fMh ðk÷e Lk{kÍU {wfe{nkuLku fu çkk’Ë ¼e fMh ne ÃkZe òyutøke.


15

økBku BkËe™k, çkfey,BkÂøVhŒ ykih çkurnMkkçk sL™Œw÷rVhËkiMk BkU ykfkfu …zkuMk fk Œkr÷çk27 h-sçkw÷ {whßsçk 1426 rn.

{wMkkrVh fe Lk{kÍ


237

Lk{kÍ fu ynfk{

rn^TÍ ¼w÷k ËuLku fk yÍkçkÞfeLkLk rn^Íu fwhykLku fhe{ fkhu Mkðkçku yÍe{ ni, {økh

ÞkË hnu rn^Í fhLkk ykMkkLk, {økh W{ú ¼h RMk fku ÞkË h¾LkkËw~ðkh ni. nw^VkÍ ð nkrVÍkík fku [krnÞu fu hkuÍkLkk f{ yÍ f{yuf Ãkkhk ÷krÍ{Lk rík÷kðík fh r÷Þk fhU. òu nw^VkÍ h-{ÍkLkw÷{wçkkhf fe yk{Ë Mku Úkkuzk yMkko fç÷ Vfík {wMkÕ÷k MkwLkkLku fu r÷Þu{ÂLÍ÷ Ãk¬e fhíku nI ykih RMk fu R÷kðk 1 N Mkkhk Mkk÷øk^÷ík fu Mkçkçk fE ykÞkík ¼w÷kyu hníku nI, ðkun çkkh çkkh ÃkZUykih ¾kiVu ¾wËk 1 Mku ÷hÍU. LkeÍ rsMk Lku yuf ykÞík ¼e ¼w÷kEni ðkun Ëkuçkkhk ÞkË fh ÷u ykih ¼w÷kLku fk òu økwLkkn nwðk WMk MkuMkå[e íkkiçkk fhu.

òu fwhykLke ykÞkík ÞkË fhLku fu çkk’Ë ¼w÷k Ëuøkk çkhkuÍurfÞk{ík yLÄk WXkÞk òyuøkk.

Vhk{eLku {wMíkVk 6{uhe WB{ík fu Mkðkçk {uhu nwÍqh Ãkuþ rfÞu økyu Þnkt íkf fu {I LkuWLk {U ðkun ríkLfk ¼e ÃkkÞk rsMku ykË{e {ÂMsË Mku rLkfk÷íkkni ykih {uhe WB{ík fu økwLkkn {uhu nwÍqh Ãkuþ rfÞu økyu. {I LkuRMk Mku çkzk økwLkkn Lk Ëu¾k fu rfMke ykË{e fku fwhykLk fe yufMkqhík Þk yuf ykÞík ÞkË nku rVh ðkun WMku ¼w÷k Ëu.

2

1




238

Lk{kÍ fu ynfk{

òu þÏMk fwhykLk ÃkZu rVh WMku ¼w÷k Ëu íkku rfÞk{ík furËLk yÕ÷kn íkyk÷k Mku fkuZe nku fh r{÷u.

rfÞk{ík fu rËLk {uhe WB{ík fku rsMk økwLkkn fk Ãkqhk çkË÷krËÞk òyuøkk ðkun Þun ni fu WLk {U Mku rfMke fku fwhykLku Ãkkf fefkuE Mkqhík ÞkË Úke rVh WMk Lku RMku ¼w÷k rËÞk.

yk’÷k nÍhík, R{k{u yn÷u MkwLLkík, R{k{ yn{Ë hÍk¾kLk R Vh{kíku nI : “WMk Mku rÍÞkËk LkkËkLk fkiLkni rsMku ¾wËk 1 yiMke rnB{ík çkÏþu ykih ðkun RMku yÃkLkunkÚk Mku ¾ku Ëu yøkh fÿ RMk (rn^Íu fwhykLku Ãkkf) fe òLkíkkykih òu Mkðkçk ykih Ë-hòík RMk Ãkh {kiQË nI (Þk’Lke rsLkfk ðk’Ëk rfÞk økÞk ni) WLk Mku ðkrfV nkuíkk íkku RMku òLkku rË÷Mku rÍÞkËk yÍeÍ h¾íkk.” {ÍeË Vh{kíku nI : “snkt íkfnku Mkfu RMk fu ÃkZkLku ykih rn^Í fhkLku ykih ¾wË ÞkË h¾Lku{U fkurþþ fhu íkkfu ðkun Mkðkçk òu RMk Ãkh {kiQË (Þk’Lkeðk’Ëk rfÞu økyu) nI nkrMk÷ nkU ykih çkhkuÍu rfÞk{ík yLÄk

fkuZe WXLku Mku Lkòík Ãkkyu.(Víkkðk h-ÍrðGÞk, rs. 23, Mk. 645,647)

3

4

5

Vh{kLku {wMíkVk : rsMk Lku rfíkkçk {U {wÍ Ãkh ËwYËu Ãkkf r÷¾k íkku sçk íkf {uhk Lkk{ WMk {Uhnuøkk rVrh~íku WMk fu r÷Þu RÂMíkøVkh fhíku hnUøku.



239

Lk{kÍ fu ynfk{

ðhf W÷rxÞu....

(n-LkVe)

RMk rhMkk÷u {U....


fçkú {U ykøk fu þku’÷u

íkkiçkk fu íkeLk ÁfTLk nI

nwfqfu ykB{k fu yunMkkMk fe rnfkÞík

sw{wyíkw÷ ðËky {U fÍkyu W{úe

fÍkyu W{úe fk íkhefk

Lk{kÍ fk rVËÞk

Ífkík fk þh-E ne÷k

fkLk AuËLku fk hðks fçk Mku Ãkzk ?


240

Lk{kÍ fu ynfk{ 1 fÍk Lk{kÍkU fk íkhefk

~kiŒk™ ÷k¾ hkufu Þun rhMkk÷k (25 MkVnkŒ) BkwfBBk÷ …Z÷ersÞu, RMk fe çk-h-fŒU ÏkwË ne Ëu¾ ÷Uøku.

ËwYË ~kheV fe VÍe÷ŒËku snkt fu MkwÕŒk™, Mkhðhu Íe~kk™, Bknçkqçku hnBkk™

fk VhBkk™u BkÂøVhŒ r™~kk™ ni : BkwÍ …h ËwYËu …kf…Z™k …w÷ rMkhkŒ …h ™qh ni, òu hkuÍu swBkwyk BkwÍ …h 80 çkkh ËwYËu …kf …ZuWMk fu 80 Mkk÷ fu økw™kn BkwykV nku òyUøku

…khn 30 Mkq-hŒw÷ BkkQ™ fe ykÞŒ ™Bçkh 4 ykih 5 BkUR~kkoË nkuŒk ni :

Œh-s-Bkyu fLÍw÷ EBkk™ : Œku W™™BkkrÍÞkU fe ¾hkçke ni òu y…™e™BkkÍ Mku Çkq÷u çkiXu nI.

BkwVÂMMkhu ~kneh, nfeBkw÷ WBBkŒ, nÍhŒu Bkw^Œe ynBkËÞkh ¾k™ Mkq-hŒw÷ BkkQ™ fe ykÞŒ ™Bçkh 5 fu ŒnTŒ


241

Lk{kÍ fu ynfk{


2

VhBkkŒu nI : ™BkkÍ Mku Çkq÷™u fe åkLË MkqhŒU nI : fÇke ™ …Z™k,…kçkLËe Mku ™ …Z™k, Mknen ðõŒ …h ™ …Z™k, ™BkkÍ MknenŒhefu Mku yËk ™ fh™k, ~kkif Mku ™ …Z™k, MkBkÍ çkqÍ fh yËk ™fh™k, fMk÷ ð MkwMŒe, çku …hðkE Mku …Z™k.

(™qÁ÷ RhVk™, Mk. 958)

snL™Bk fe ¾kiV™kf ðkËeMkËÁ~~kheyn, çkËÁ¥khefn, nÍhŒu Bkki÷k™k BkwnBBkË

yBksË y÷e yk’ÍBke VhBkkŒu nI : snL™Bk BkU ði÷™kBke yuf ¾kiV™kf ðkËe ni rsMk fe MkÏŒe Mku ¾wË snL™Bk Çke …™knBkktøkŒk ni. ò™ çkqÍ fh ™BkkÍ fÍk fh™u ðk÷u WMk fu BkwMŒrnf nI.

(çknkhu ~kheyŒ, rs. 1, Mk. 347 Bkw÷Ï¾Mk™)

…nkz økhBke Mku r…Îk÷ òyUnÍhŒu MkÂGÞËw™k RBkkBk BkwnBBkË rçk™ ynBkË Í-nçke

VhBkkŒu nI : fnk økÞk ni fu snL™Bk BkU yuf ðkËe nirsMk fk ™kBk ði÷ ni, yøkh WMk BkU ËwLÞk fu …nkz zk÷u òyU Œku ðkunÇke WMk fe økhBke Mku r…Îk÷ òyU ykih Þun W™ ÷kuøkkU fk rXfk™k ni òu™BkkÍ BkU MkwMŒe fhŒu ykih ðõŒ fu çkk’Ë fÍk fh fu …ZŒu nI Bkøkh Þunfu ðkun y…™e fkuŒkne …h ™krËBk nkU ykih çkkhøkknu ¾wËk ðLËe BkUŒkiçkk fhU.

Mkh fwåk÷™u fe MkÍkMkhfkhu BkËe™yu Bkw™Ôðhn, MkhËkhu Bk¬yu BkwfhoBkk

™u Mknkçkyu rfhkBk Mku VhBkkÞk :



242

Lk{kÍ fu ynfk{


3

yks hkŒ Ëku ~kÏMk (Þk’™e rsçkúkE÷ ykih BkefkE÷ ) Bkuhu…kMk ykyu ykih BkwÍu yÍuo BkwfÆMkk BkU ÷u ykyu. BkI ™u Ëu¾k fu yuf ~kÏMk ÷ixkni ykih WMk fu rMkhnk™u yuf ~kÏMk …ÚÚkh WXkyu ¾zk ni ykih …i Ëh …i…ÚÚkh Mku WMk fk Mkh fwåk÷ hnk ni, nh çkkh fwåk÷™u fu çkk’Ë Mkh rVh Xefnku òŒk ni. BkI ™u rVrh~ŒkU Mku fnk : Þun fki™ ni ? WLnkU ™u yÍo fe :ykøku Œ~kheV ÷u åkr÷Þu (BkÍeË Bk™krÍh rË¾k™u fu çkk’Ë) rVrh~ŒkU ™u yÍo fe :…n÷k ~kÏMk òu yk… ™u Ëu¾k Þun ðkun Úkk rsMk ™u

fwhyk™ …Zk rVh WMk fku Akuz rËÞk Úkk ykih VÍo ™BkkÍkU fu ðõŒ Mkku òŒk

Úkk RMk fu MkkÚk Þun çkhŒkð rfÞkBkŒ Œf nkuøkk.

nÍkhkU çkhMk fu yÍkçk fk nfËkhBkuhu ykfk yk’÷k nÍhŒ, RBkkBku yn÷u MkwL™Œ, BkwsrÆËu Ëe™ku

rBkÕ÷Œ, Bkki÷k™k ~kkn RBkkBk ynBkË hÍk ¾k™ VŒkðkh-ÍrðGÞk rsÕË 9 MkVnk 158 Œk 159 …h VhBkkŒu nI : rsMk ™u fMË™yuf ðõŒ fe (™BkkÍ) Akuze nÍkhkU çkhMk snL™Bk BkU hn™u fk BkwMŒrnfnwðk, sçk Œf Œkiçkk ™ fhu ykih WMk fe fÍk ™ fh ÷u, BkwMkÕBkk™yøkh WMk fe rÍLËøke BkU WMku Þf-÷ÏŒ Akuz ËU WMk Mku çkkŒ ™ fhU, WMkfu …kMk ™ çkiXU, Œku ÍYh ðkun RMk fk MkÍkðkh ni. yÕ÷kn Œyk÷kVhBkkŒk ni :

Œh-s-Bkyu fLÍw÷ EBkk™ : ykih òufnª ŒwÍu ~kiŒk™ Çkw÷kðu Œku ÞkË ykyu…h Íkr÷BkkU fu …kMk ™ çkiX.



243

Lk{kÍ fu ynfk{


4

fçkú BkU ykøk fu ~kku’÷uyuf ~kÏMk fe çkn™ VkiŒ nku økE. sçk WMku Ë^™ fh fu ÷kixk

Œku ÞkË ykÞk fu hfBk fe Úku÷e fçkú BkU røkh økE ni åkw™kLåku frçkúMŒk™yk fh Úku÷e r™fk÷™u fu r÷Þu WMk ™u y…™e çkn™ fe fçkú ¾kuË zk÷e !yuf rË÷ rn÷k Ëu™u ðk÷k BkLÍh WMk fu MkkBk™u Úkk, WMk ™u Ëu¾k fu çkn™ fefçkú BkU ykøk fu ~kku’÷u Çkzf hnu nI ! åkw™kLåku WMk ™u sqt Œtq fçkú …h rBkèezk÷e ykih MkËBku Mku åkqh åkqh hkuŒk nwðk Bkkt fu …kMk ykÞk ykih …qAk :ÃÞkhe yBBkeò™ ! Bkuhe çkn™ fu yk’Bkk÷ fiMku Úku ? ðkun çkku÷e : çkuxkõÞqt …qAŒu nku ? yÍo fe : “BkI ™u y…™e çkn™ fe fçkú BkU ykøk fu ~kku’÷uÇkzõŒu Ëu¾u nI.” Þun Mkw™ fh Bkkt Çke hku™u ÷øke ykih fnk : “y^MkkuMk !Œuhe çkn™ ™BkkÍ BkU MkwMŒe rfÞk fhŒe Úke ykih ™BkkÍ fÍk fh fu …ZkfhŒe Úke.”

BkeXu BkeXu RM÷kBke ÇkkRÞku ! sçk fÍk fh™u ðk÷kU fe yiMkeyiMke MkÏŒ MkÍkyU nI Œku òu çkË ™Mkeçk rMkhu Mku ™BkkÍ ne ™nª …ZŒuW™ fk õÞk yLòBk nkuøkk !

yøkh ™BkkÍ …Z™k Çkq÷ òyu Œku......? ŒksËkhu rhMkk÷Œ, ~knL~kknu ™wçkwÔðŒ, …ifhu sqËku ‚¾kðŒ Mkhk…khnBkŒ ™u R~kkoË VhBkkÞk : òu ™BkkÍ Mku Mkku òyu ÞkÇkq÷ òyu Œku sçk ÞkË ykyu …Z ÷u, fu ðkune WMk fk ðõŒ ni.

Vw-fnkyu rfhkBk VhBkkŒu nI : MkkuŒu BkU Þk Çkq÷u Mku™BkkÍ fÍk nku økE Œku WMk fe fÍk …Z™e VÍo ni y÷çk¥kk fÍk fkøkw™kn W‚ …h ™nª Bkøkh çkuËkh nku™u ykih ÞkË yk™u …h yøkh ðõŒu



244

Lk{kÍ fu ynfk{


5

BkõYn ™ nku Œku WMke ðõŒ …Z ÷u Œk¾eh BkõYn ni.(çknkhu ~kheyŒ, rs. 1, Mk. 701)

Rr¥kVkf™ ykt¾ ™ ¾w÷e Œku......?VŒkðk h-ÍrðGÞk BkU ni : sçk ò™u, fu yçk MkkuÞk Œku ™BkkÍ

òŒe hnuøke WMk ðõŒ Mkku™k n÷k÷ ™nª Bkøkh sçk fu rfMke søkk Ëu™uðk÷u …h yu’rŒBkkË nku yiMku ðõŒ BkU MkkuÞk fu ykËŒ™ ðõŒ BkUykt¾ ¾w÷ òŒe ykih Rr¥kVkf™ ™ ¾w÷e Œku økw™nøkkh ™nª.

(VðkRËu s÷e÷k VŒkðk h-ÍrðGÞk, rs. 4, Mk. 698)

Bksçkqhe BkU yËk fk Mkðkçk rBk÷uøkk Þk ™nª ?ykt¾ ™ ¾w÷™u fe ðßn Mku ™BkkÍu V@ “fÍk” nku ò™u fe

MkqhŒ BkU “yËk” fk Mkðkçk rBk÷uøkk Þk ™nª. RMk rÍB™ BkU Bkuhu ykfk

yk’÷k nÍhŒ, RBkkBku yn÷u MkwL™Œ, ðr÷GÞu ™u’BkŒ, yÍeBkw÷ çk-h-

fŒ, yÍeBkw÷ BkŒoçkŒ, …hðk™yu ~kByu rhMkk÷Œ, BkwsrÆËu Ëe™ku rBkÕ÷Œ,

nkrBkÞu MkwL™Œ, BkkrnÞu rçkËTyŒ, ykr÷Bku ~kheyŒ, …ehu ŒhefŒ, çkkRMku

¾ihku çk-h-fŒ, RBkkBku R~fku BknççkŒ, nÍhŒu yÕ÷kBkk Bkki÷k™k

y÷nks y÷ nkrVÍ y÷ fkhe ~kkn RBkkBk ynBkË hÍk ¾k™

VŒkðk h-ÍrðGÞk rsÕË 8 MkVnk 161 …h VhBkkŒu nI :hnk yËk fk Mkðkçk rBk÷™k Þun yÕ÷kn fu RÂÏíkÞkh BkU ni.yøkh ðkun ò™uøkk fu RMk ™u y…™e òr™çk Mku fkuE ŒõMkeh (fkuŒkne)™ fe, Mkwçn Œf òøk™u fu fMË Mku çkiXk Úkk ykih çku RÂÏíkÞkh ykt¾ ÷økøkE Œku ÍYh WMk …h økw™kn ™nª. hMkq÷wÕ÷kn



245

Lk{kÍ fu ynfk{


6

VhBkkŒu nI : ™ªË fe MkqhŒ BkU fkuŒkne ™nª, fkuŒkne WMk ~kÏMk fe ni òu(òøkŒu BkU) ™BkkÍ ™ …Zu n¥kk fu ËqMkhe ™BkkÍ fk ðõŒ yk òyu.

hkŒ fu ykr¾he rnMMku BkU Mkku™k fiMkk ?™BkkÍ fk ðõŒ Ëkr¾÷ nku ò™u fu çkk’Ë Mkku økÞk rVh ðõŒ

r™f÷ økÞk ykih ™BkkÍ fÍk nku økE Œku fíy™ økw™nøkkh nwðk sçk fuòøk™u …h Mknen yu’rŒBkkË Þk søkk™u ðk÷k BkkisqË ™ nku çkÕfu V@ BkUËwÏkq÷u ðõŒ Mku …n÷u Çke Mkku™u fe RòÍŒ ™nª nku MkfŒe sçk fuyõMkh rnMMkk hkŒ fk òøk™u BkU økwÍhk ykih ÍL™u økkr÷çk ni fu yçkMkku økÞk Œku ðõŒ BkU ykt¾ ™ ¾w÷uøke. (çknkhu ~kheyŒ, rs. 1, Mk. 701)

hkŒ Ëuh Œf òøk™kBkeXu BkeXu RM÷kBke ÇkkRÞku ! ™k’Œ Ïðkr™ÞkU, rÍ¢ku rV¢ fe

BknrV÷kU ™eÍ MkwL™ŒkU Çkhu RsríkBkkykŒ ðøkihk BkU hkŒ Ëuh Œf òøk™ufu çkk’Ë Mkku™u fu Mkçkçk yøkh ™BkkÍu V@ fÍk nku™u fk yLËu~kk nku Œkuçk r™GÞŒu yu’rŒfkV BkÂMsË BkU rfÞkBk fhU Þk ðnkt MkkuyU snkt fkuEfkrçk÷u yu’rŒBkkË RM÷kBke ÇkkE søkk™u ðk÷k BkkisqË nku. Þk y÷kBkoðk÷e Îkze nku rsMk Mku ykt¾ ¾w÷ òŒe nku Bkøkh yuf yËË Îkze …hÇkhkuMkk ™ rfÞk òyu fu ™ªË BkU nkÚk ÷øk ò™u Mku Þk Þqt ne ¾hkçk nkufh çkLË nku ò™u fk RBfk™ hnŒk ni, Ëku Þk nMçku ÍYhŒ ÍkRËÎkrzÞkt nkU Œku çkunŒh ni. Vw-fnkyu rfhkBk VhBkkŒu nI :“sçk Þun yLËu~kk nku, fu Mkwçn fe ™BkkÍ òŒe hnuøke Œku rçk÷k ÍYhŒu~khRGÞk WMku hkŒ Ëuh Œf òøk™k BkB™qy ni.”



246

Lk{kÍ fu ynfk{


7

yËk, fÍk ykih ðkrsçkw÷ RykËk fe Œk’heVrsMk åkeÍ fk çkLËkU fku nwõBk ni WMku ðõŒ BkU çkò ÷k™u fku

yËk fnŒu nI ykih ðõŒ ¾íBk nku™u fu çkk’Ë yBk÷ BkU ÷k™k fÍk niykih yøkh WMk nwõBk fu çkò ÷k™u BkU fkuE ¾hkçke …iËk nku òyu ŒkuWMk ¾hkçke fku Ëqh fh™u fu r÷Þu ðkun yBk÷ Ëkuçkkhk çkò ÷k™kRykËk fn÷kŒk ni. ðõŒ fu yLËh yLËh yøkh ŒnheBkk çkktÄ ÷eŒku ™BkkÍ fÍk ™ nwE çkÕfu yËk ni. Bkøkh™BkkÍu V@, swBkwyk ykih EËi™ BkU ðõŒ fu yLËh Mk÷kBk rVh™k÷krÍBke ni ðh™k ™BkkÍ ™ nkuøke. (çknkhu ~kheyŒ, rs. 1, Mk. 701)

rçk÷k WÍThu ~kh-E ™BkkÍ fÍk fh Ëu™k MkÏŒ økw™kn ni, RMk …hVÍo ni fu WMk fe fÍk …Zu ykih Mkååku rË÷ Mku Œkiçkk Çke fhu, Œkiçkk Þknßsu Bkõçkq÷ Mku Œk¾eh fk økw™kn BkwykV nku òyuøkk

Œkiçkk WMke ðõŒ Mknen ni sçk fu fÍk …Z ÷uWMk fku yËk rfÞu rçkøkih Œkiçkk rfÞu ò™k Œkiçkk ™nª, fu òu™BkkÍ RMk fu rÍBBku Úke WMk fku ™ …Z™k Œku yçk Çke çkkfe ni ykihsçk økw™kn Mku çkkÍ ™ ykÞk Œku Œkiçkk fnkt nwE ?

nÍhŒu MkÂGÞËw™k Rç™u yççkkMk Mku rhðkÞŒ ni,ŒksËkhu rhMkk÷Œ, ~knL~kknu ™wçkwÔðŒ, …ifhu sqËku Mk¾kðŒ, Mkhk…khnBkŒ ™u R~kkoË VhBkkÞk : økw™kn …h fkRBk hnfh Œkiçkk fh™u ðk÷k WMk fe rBkM÷ ni òu y…™u hçk Mku Xêk (Þk’™eBkÍkf) fhŒk ni.



247

Lk{kÍ fu ynfk{


8

Œkiçkk fu Œe™ Áõ™ nIMkËÁ÷ yVkrÍ÷ nÍhŒu yÕ÷kBkk MkÂGÞË BkwnBBkË ™EBkwÆe™

BkwhkËykçkkËe VhBkkŒu nI : “Œkiçkk fu Œe™ Áõ™ nI :1 yu’rŒhkVu swBko 2 ™ËkBkŒ 3 yÍTBku Œfo (Þk’™e RMkøkw™kn fku Akuz™u fk …wÏŒk ynTË). yøkh økw™kn fkrçk÷u Œ÷kVe ni ŒkuWMk fe Œ÷kVe Çke ÷krÍBk. Bk-Mk÷™ Œkrhfu Mk÷kŒ (Þk’™e ™BkkÍ Œfofh Ëu™u ðk÷u) fe Œkiçkk fu r÷Þu ™BkkÍkU fe fÍk Çke ÷krÍBk ni.”

(¾ÍkR™w÷ RhVk™, Mk. 12)

MkkuŒu fku ™BkkÍ fu r÷Þu søkk™k ðkrsçk nifkuE Mkku hnk ni Þk ™BkkÍ …Z™k Çkq÷ økÞk ni Œku rsMku Bkk’÷qBk

ni WMk …h ðkrsçk ni fu MkkuŒu fku søkk Ëu ykih Çkq÷u nwyu fku ÞkË rË÷kËu. (ðh™k økw™nøkkh nkuøkk) (çknkhu ~kheyŒ, rs. 1, Mk. 701) ÞkË hnu !søkk™k Þk ÞkË rË÷k™k WMk ðõŒ ðkrsçk nkuøkk sçk fu ÍL™u økkr÷çknku, fu Þun ™BkkÍ …Zuøkk ðh™k ðkrsçk ™nª.

V@ fk ðõŒ nku økÞk Wêku !BkeXu BkeXu RM÷kBke ÇkkRÞku ! Ïkqçk MkËkyu BkËe™k ÷økkRÞu Þk’™e

Mkku™u ðk÷kU fku ™BkkÍ fu r÷Þu søkkRÞu ykih ZuhkU ™urfÞkt fBkkRÞu.Ëk’ðŒu RM÷kBke fu Bk-Ë™e Bkknku÷ BkU V@ fu r÷Þu BkwMkÕBkk™kU fku søkk™kMkËkyu BkËe™k ÷økk™k fn÷kŒk ni, MkËkyu BkËe™k ðkrsçk ™nª, ™BkkÍuV@ fu r÷Þu søkk™k fkhu Mkðkçk ni òu nh BkwMkÕBkk™ fku nMçku Bkkifyfh™k åkkrnÞu. MkËkyu BkËe™k ÷økk™u BkU RMk çkkŒ fe yunrŒÞkŒÍYhe ni fu rfMke BkwMkÕBkk™ fku EÍk ™ nku.



248

Lk{kÍ fu ynfk{


9

rnfkÞŒyuf RM÷kBke ÇkkE ™u BkwÍu (Mkøku BkËe™k fku) çkŒkÞk Úkk

nBk åkLË RM÷kBke ÇkkE BkuøkkVku™ …h V@ fu ðõŒ MkËkyu BkËe™k ÷økkŒunwyu yuf øk÷e Mku økwÍhu. yuf Mkkrnçk ™u nBk fku xkufk ykih fnk fu Bkuhkçkååkk hkŒ Çkh ™nª MkkuÞk yÇke yÇke ykt¾ ÷øke ni yk… ÷kuøkBkuøkkVku™ çkLË fh ËersÞu. nBk fku W™ Mkkrnçk …h çkzk økwMMkk ykÞk fu ™ò™u fiMkk BkwMkÕBkk™ ni, nBk ™BkkÍ fu r÷Þu søkk hnu nI ykih Þun RMk ™uffkBk BkU Áfkðx zk÷ hnk ni ! ¾ih ËqMkhu rË™ nBk rVh MkËkyu BkËe™k÷økkŒu nwyu WMk ŒhV ò r™f÷u Œku ðkune Mkkrnçk …n÷u Mku øk÷e fu ™w¬z…h økBkÍËk ¾zu Úku ykih nBk Mku fn™u ÷øku : yks Çke çkååkk Mkkhe hkŒ™nª MkkuÞk yÇke yÇke ykt¾ ÷øke ni RMke r÷Þu BkI Þnkt ¾zk nku økÞkíkkfu nBkkhe øk÷e Mku ¾kBkku~ke Mku økwÍh™u fe yk… nÍhkŒ fe r¾ËBkkŒ BkUËh-ÏðkMŒ fYt. RMk Mku Bkk’÷qBk nwðk fu rçkøkih BkuøkkVku™ fu MkËkyu BkËe™k÷økkE òyu. ™eÍ rçkøkih BkuøkkVku™ fu Çke RMk fËh çkw÷LË ykðkÍU ™r™fk÷e òyU rsMk Mku ÎkhkU BkU ™BkkÍ ð rŒ÷kðŒ BkU Bk~økq÷ RM÷kBkeçkn™kU, ÍEVkU, BkheÍkU ykih çkååkkU fku Œ~ðe~k nku Þk òu yÔð÷ ðõŒ BkU…Z fh Mkku hnk Þk Mkku hne nku WMk fe ™ªË BkU ¾÷÷ …zu. ykih yøkhfkuE BkwMkÕBkk™ y…™u Îkh fu …kMk MkËkyu BkËe™k ÷økk™u Mku hkufu Œku WMk MkurÍË çknTMk fh™u fu çkòyu WMk Mku BkwykVe Bkktøk ÷e òyu ykih WMk …hnwM™u Í™ h¾k òyu fu Þfe™™ fkuE BkwMkÕBkk™ ™BkkÍ fu r÷Þu søkk™u fkBkw¾kr÷V ™nª nku MkfŒk, WMk rçkåkkhu fe fkuE Bksçkqhe nkuøke. rçk÷VÍoðkun çku ™BkkÍe nku Œku Çke yk… WMk …h MkÏŒe fh™u fu BkòÍ ™nª,



249

Lk{kÍ fu ynfk{


10

rfMke Bkw™krMkçk ðõŒ …h RÂLíknkE ™hBke fu MkkÚk RÂLVhkËe fkur~k~k fuÍheyu WMk fku ™BkkÍ fu r÷Þu ykBkkËk fersÞu. BkMkkrsË BkU Çke yÍk™uV@ ðøkihk fu R÷kðk çku Bkkify ™eÍ BknÕ÷kU Þk Bkfk™kU fu yLËhBknkrV÷u ™k’Œ ðøkihk BkU M…efh RÂMík’Bkk÷ fh™u ðk÷kU fku Çke y…™uy…™u ÎkhkU BkU RçkkËŒ fh™u ðk÷kU, BkheÍkU, ~keh Ïðkh çkååkkU ykih Mkku™uðk÷kU fe EÍk fku …u~ku ™Íh h¾™k åkkrnÞu.

nwfqfu ykBBkk fu yunMkkMk fe rnfkÞŒnwfqfu ykBBkk fk ¾Þk÷ h¾™k çknwŒ ÍYhe ni, nBkkhu yM÷kV

RMk Bkwyk-Bk÷u BkU çkunË BkkunŒkŒ nwðk fhŒu Úku. åkw™kLåku nwßsŒw÷RM÷kBk nÍhŒu MkÂGÞËw™k RBkkBk BkwnBBkË rçk™ BkwnBBkË rçk™ BkwnBBkËøkÍk÷e VhBkkŒu nI : nÍhŒu MkÂGÞËw™k RBkkBk ynBkËrçk™ nBçk÷ fe r¾ËBkŒ BkU yuf ~kÏMk fE Mkk÷ MkunkrÍh nkuŒk ykih RÕBk nkrMk÷ fhŒk. yuf çkkh sçk ykÞk Œku yk…

™u WMk Mku Bkwtn Vuh r÷Þk. WMk fu çk RMkhkh RÂMík^Mkkh…h VhBkkÞk : y…™u Bkfk™ fe Ëeðkh fu Mkzf ðk÷u fku™u …h økkhk ÷økkfh fËu ykËBk (Þk’™e RLMkk™e fË) fu çkhkçkh WMk (fku™u) fku ŒwBk ™uykøku çkZk rËÞk ni nk÷kt fu ðkun BkwMkÕBkk™kU fe økwÍh økkn ni. Þk’™eBkI ŒwBk Mku fiMku ¾w~k nku MkfŒk nqt fu ŒwBk ™u BkwMkÕBkk™kU fk hkMŒk Œtøk fhrËÞk ni ! Þnkt ðkun ÷kuøk Çke RçkúŒ nkrMk÷ fhU òuy…™u ÎkhkU fu çkknh yiMku åkçkqŒhu ðøkihk çk™k ËuŒu nI rsMk Mku BkwMkÕBkk™kUfk hkMŒk Œtøk nku òŒk ni.



250

Lk{kÍ fu ynfk{


11

sÕË Mku sÕË fÍk …Z ÷ersÞursMk fu rÍBBku fÍk ™BkkÍU nkU W™ fk sÕË Mku sÕË …Z™k

ðkrsçk ni Bkøkh çkk÷ çkååkkU fe …hðrh~k ykih y…™e ÍYrhGÞkŒ feVhknBke fu Mkçkçk Œk¾eh òRÍ ni. r÷nkÍk fkhkuçkkh Çke fhŒk hnuykih VwhMkŒ fk òu ðõŒ rBk÷u WMk BkU fÍk …ZŒk hnu Þnkt Œf fu …qhe nkuòyU.

Aw… fh fÍk …rZÞufÍk ™BkkÍU Aw… fh …rZÞu ÷kuøkkU …h (Þk Îkh ðk÷kU çkÕfu fheçke

ËkuMŒ …h Çke) RMk fk RÍnkh ™ fersÞu (Bk-Mk÷™ Þun BkŒ fnk fersÞu fuBkuhe yks fe V@ fÍk nku økE Þk BkI fÍkyu WBkúe …Z hnk nqt ðøkihk), fu

økw™kn fk RÍnkh Çke BkõYnu ŒnheBke ð økw™kn ni.

r÷nkÍk yøkh ÷kuøkkU fe Bkkisq-Ëøke BkU rðºk fÍk …ZU Œku Œõçkehu fw™qŒfu r÷Þu nkÚk ™ WXkyU.

swBkwyŒw÷ ðËky BkU fÍkyu WBkúeh-BkÍk™w÷ Bkwçkkhf fu ykr¾he swBkwyk BkU çkk’Í ÷kuøk çkk

sBkkyŒ fÍkyu WBkúe …ZŒu nI ykih Þun MkBkÍŒu nI fu WBkú Çkh fefÍkyU RMke yuf ™BkkÍ Mku yËk nku øk# Þun çkkrŒ÷ BknTÍ ni.


WBkú Çkh fe fÍk fk rnMkkçkrsMk ™u fÇke ™BkkÍU ne ™ …Ze nkU ykih yçk ŒkiVef nwE ykih

fÍkyu WBkúe …Z™k åkknŒk ni ðkun sçk Mku çkkr÷øk nwðk ni WMk ðõŒ Mku



251

Lk{kÍ fu ynfk{


12

™BkkÍkU fk rnMkkçk ÷økkyu ykih Œkhe¾u çkw÷qøk Çke ™nª Bkk’÷qBk ŒkuyunrŒÞkŒ RMke BkU ni fu rnshe rMk™ fu rnMkkçk Mku ykihŒ ™ð Mkk÷ feWBkú Mku ykih BkËo çkkhn Mkk÷ fe WBkú Mku ™BkkÍkU fk rnMkkçk ÷økkyu.

fÍk …Z™u BkU ŒhŒeçkfÍkyu WBkúe BkU Þqt Çke fh MkfŒu nI fu …n÷u ŒBkkBk V@U yËk fh

÷U rVh ŒBkkBk ÍkunTh fe ™BkkÍU RMke Œhn yMh, Bkøkrhçk ykih R~kk.fÍkyu WBkúe fk Œhefk (n-™Ve)

fÍk nh hkuÍ fe çkeMk hõyŒU nkuŒe nI. Ëku VÍo V@ fu, åkkhÍkunTh, åkkh yMh, Œe™ Bkøkrhçk, åkkh R~kk fu ykih Œe™ rðºk.r™GÞŒ RMk Œhn fersÞu, Bk-Mk÷™ : “Mkçk Mku …n÷e V@ òu BkwÍ MkufÍk nwE WMk fku yËk fhŒk nqt.” nh ™BkkÍ BkU RMke Œhn r™GÞŒfersÞu. rsMk …h çk fMkhŒ fÍk ™BkkÍU nI ðkun ykMkk™e fu r÷Þuyøkh Þqt Çke yËk fhu Œku òRÍ ni fu nh Áfqy ykih nh MkßËu BkU Œe™Œe™ çkkh “ ” fe søkn rMkVo yuf yufçkkh fnu. Bkøkh Þun nBku~kk ykih nh Œhn fe ™BkkÍ BkU ÞkË h¾™kåkkrnÞu fu sçk Áfqy BkU …qhk ÃknkU[ òyu WMk ðõŒ fk “Mke™”~kwYy fhu ykih sçk fk “BkeBk” ¾íBk fh åkwfu WMk ðõŒ Áfqy MkuMkh WXkyu. RMke Œhn MkßËu BkU Çke fhu. yuf ŒÏVeV (Þk’™e fBke) ŒkuÞun nwE ykih ËqMkhe Þun fu VÍkuO fe ŒeMkhe ykih åkkiÚke hõyŒ BkU y÷nBË ~kheV fe søkn VfŒ “ ” Œe™ çkkh fn fh Áfqy fh ÷u.Bkøkh rðºk fe Œe™kU hõyŒkU BkU y÷ nBË ~kheV ykih MkqhŒ Ëku™kU ÍYh…Ze òyU. ŒeMkhe ŒÏVeV (Þk’™e fBke) Þun fu fk’Ëyu y¾ehk BkU



252

Lk{kÍ fu ynfk{


13

Œ~knTnwË Þk’™e y¥krnGÞkŒ fu çkk’Ë Ëku™kU ËwYËkU ykih Ëwyk fe søknrMkVo “ ” fn fh Mk÷kBk Vuh Ëu. åkkiÚke ŒÏVeV(Þk’™e fBke) Þun fu rðºk fe ŒeMkhe hõyŒ BkU Ëwykyu fw™qŒ fe søkn

fn fh VfŒ yuf çkkh Þk Œe™ çkkh “ ” fnu. (Bkw÷Ï¾Mk

yÍ VŒkðk h-ÍrðGÞk Bkw¾hoò, rs. 8, Mk. 157) ÞkË hr¾Þu ! ŒÏVeV (Þk’™efBke) fu RMk Œhefu fe ykËŒ nhrøkÍ ™ çk™kRÞu, Bkk’Bkq÷ fe ™BkkÍUMkwL™Œ fu BkwŒkrçkf ne …rZÞu ykih R™ BkU VhkRÍ ð ðkrsçkkŒ fu MkkÚkMkkÚk Mkw™™ ykih BkwMŒnççkkŒ ð ykËkçk fe Çke rhykÞŒ fersÞu.

™BkkÍu fMh fe fÍkyøkh nk÷Œu MkVh fe fÍk ™BkkÍ nk÷Œu RfkBkŒ BkU …ZUøku Œku

fMh ne …ZUøku ykih nk÷Œu RfkBkŒ fe fÍk ™BkkÍ nk÷Œu MkVh BkU …ZUøkuŒku …qhe …ZUøku Þk’™e fMh ™nª fhUøku.

ÍBkk™yu RhrŒËkË fe ™BkkÍUòu ~kÏMk BkwhŒË nku økÞk rVh RM÷kBk ÷kÞk Œku

ÍBkk™yu RhrŒËkË fe ™BkkÍkU fe fÍk ™nª ykih BkwhŒË nku™u Mku …n÷uÍBkk™yu RM÷kBk BkU òu ™BkkÍU òŒe hne Úkª W™ fe fÍk ðkrsçk ni.

çkååku fe …iËkR~k fu ðõŒ ™BkkÍËkE (Nurse/Midwife) ™BkkÍ …Zuøke Œku çkååku fu Bkh ò™u fk

yLËu~kk ni, ™BkkÍ fÍk fh™u fu r÷Þu Þun WÍTh (Þk’™e Bksçkqhe) ni.çkååku fk Mkh çkknh yk økÞk ykih r™VkMk Mku …u~Œh ðõŒ ¾íBk nkuòyuøkk Œku RMk nk÷Œ BkU Çke WMk fe Bkkt …h ™BkkÍ …Z™k VÍo ni ™



253

Lk{kÍ fu ynfk{


14

…Zuøke Œku økw™nøkkh nkuøke. rfMke çkhŒ™ BkU çkååku fk Mkh h¾ fh rsMkMku WMk fku ™wõMkk™ ™ ÃknkU[u ™BkkÍ …Zu Bkøkh RMk Œhfeçk Mku …Z™u BkUÇke çkååku fu Bkh ò™u fk yLËu~kk nku Œku Œk¾eh BkwykV ni. çkk’Ëur™VkMk RMk ™BkkÍ fe fÍk …Zu.

BkheÍ fku ™BkkÍ fçk BkwykV ni ?yiMkk BkheÍ, fu R~kkhu Mku Çke ™BkkÍ ™nª …Z MkfŒk yøkh

Þun nk÷Œ …qhu A6 ðõŒ Œf hne Œku RMk nk÷Œ BkU òu ™BkkÍU VkiŒ nw#W™ fe fÍk ðkrsçk ™nª.

WBkú Çkh fe ™BkkÍU Ëkuçkkhk …Z™krsMk fe ™BkkÍkU BkU ™wõMkk™ ð fhknŒ nku ðkun ŒBkkBk WBkú fe

™BkkÍU Vuhu Œku yåAe çkkŒ ni ykih fkuE ¾hkçke ™ nku Œku ™ åkkrnÞuykih fhu Œku V@ ð yMh fu çkk’Ë ™ …Zu ykih ŒBkkBk hõyŒU Çkhe …Zuykih rðºk BkU fw™qŒ …Z fh ŒeMkhe fu çkk’Ë fk’Ëk fh fu, rVh yuf ykihrBk÷kyu fu åkkh nku òyU.

fÍk fk ÷^TÍ fn™k Çkq÷ økÞk Œku ?yk’÷k nÍhŒ, RBkkBku yn÷u MkwL™Œ, Bkki÷k™k ~kkn ynBkË

hÍk ¾k™ VhBkkŒu nI : nBkkhu W-÷Bkk ŒMkhen VhBkkŒunI : fÍk çk r™GÞŒu yËk ykih yËk çk r™GÞŒu fÍk Ëku™kU Mknen nI.


fÍk ™BkkÍU ™ðkrV÷ fe yËkyuøke Mku çkunŒh“VŒkðk ~kkBke” BkU ni : fÍk ™BkkÍU ™ðkrV÷ fe yËkyuøke Mku

çkunŒh ykih ynBk nI Bkøkh MkwL™Œu Bkwy¬Ëk, ™BkkÍu åkk~Œ,



254

Lk{kÍ fu ynfk{


15

Mk÷kŒw¥kMçken ykih ðkun ™BkkÍU rs™ fu çkkhu BkU ynkËeMku Bkwçkk-hfkBkhðe nI Þk’™e siMku ŒrnGÞŒw÷ BkÂMsË, yMh Mku …n÷u fe åkkh hõyŒ(MkwL™Œu økih Bkwy¬Ëk) ykih Bkøkrhçk fu çkk’Ë A6 hõyŒU (…Ze òyUøke).

ÞkË hnu ! fÍk ™BkkÍ fe rçk™k …h MkwL™ŒuBkwy¬Ëk Akuz™k òRÍ ™nª, y÷çk¥kk MkwL™Œu økih Bkwy¬Ëk ykihnËeMkkU BkU ðkrhË ~kwËk BkÏMkqMk ™ðkrV÷ …Zu Œku Mkðkçk fk nfËkh niBkøkh RLnU ™ …Z™u …h fkuE økw™kn ™nª, åkknu rÍBBku fÍk ™BkkÍ nkuÞk ™ nku.

V@ ð yMh fu çkk’Ë ™ðkrV÷ ™nª …Z MkfŒu™BkkÍu V@ ykih yMh fu çkk’Ë ðkun ŒBkkBk ™ðkrV÷ yËk

fh™u BkõYnu (ŒnheBke) nI òu fMË™ nkU yøkåkuo ŒrnGÞŒw÷ BkÂMsË nkU,ykih nh ðkun ™BkkÍ (Çke ™nª …Z MkfŒu) òu økih fe ðßn Mku ÷krÍBknku Bk-Mk÷™ ™ÍTh ykih ŒðkV fu ™ðkrV÷ ykih nh ðkun ™BkkÍ rsMkfku ~kwYy rfÞk rVh WMku Œkuz zk÷k, yøkåkuo ðkun V@ ykih yMh feMkwL™ŒU ne õÞqt ™ nkU.

fÍk fu r÷Þu fkuE ðõŒ BkwyGÞ™ ™nª WBkú BkU sçk (Çke) …ZuøkkçkrhGÞwÂÍTÍBBkk nku òyuøkk. Bkøkh Œw÷qy ð økwYçk ykih Íðk÷ fuðõŒ ™BkkÍ ™nª …Z MkfŒk, fu R™ ðõŒkU BkU ™BkkÍ òRÍ ™nª.


ÍkunTh fe åkkh MkwL™ŒU hn òyU Œku õÞk fhu ?yøkh ÍkunTh fu VÍo …n÷u …Z r÷Þu Œku Ëku hõyŒ MkwL™Œu

çkk’rËÞk yËk fh™u fu çkk’Ë åkkh hõyŒ MkwL™Œu fÂç÷Þk yËk fersÞu



255

Lk{kÍ fu ynfk{


16

åkw™kLåku Mkhfkhu yk’÷k nÍhŒ VhBkkŒu nI : ÍkunTh fe…n÷e åkkh MkwL™ŒU òu VÍo Mku …n÷u ™ …Ze nkU Œku çkk’Ëu VÍo çkÕfuBkÍTnçku yhsn (Þk’™e …MkLËeËk Œhe™ BkÍnçk) …h çkk’Ë (Ëku hõyŒ)MkwL™Œu çkk’rËÞk fu …ZU çk~kŒuo fu nw™qÍ (Þk’™e yÇke) ðõŒu ÍkunTh çkkfenku. (VŒkðk h-ÍrðGÞk Bkw¾hoò, rs. 8, Mk. 148)

V@ fe MkwL™ŒU hn òyU Œku õÞk fhu ?MkwL™ŒU …Z™u Mku yøkh V@ fe sBkkyŒ VkiŒ nku ò™u fk yLËu~kk

nku Œku rçkøkih …Zu ~kkrBk÷ nku òyu. Bkøkh Mk÷kBk Vuh™u fu çkk’Ë …Z™kòRÍ ™nª. Œw÷qyu yk^Œkçk fu fBk yÍ fBk çkeMk rBk™x çkk’Ë Mku ÷ufh ÍnTðyu fwçkúk Œf …Z ÷u, fu BkwMŒnçk ni. RMk fu çkk’Ë BkwMŒnçk Çke™nª.

õÞk Bkøkrhçk fk ðõŒ Úkkuzk Mkk nkuŒk ni ?Bkøkrhçk fe ™BkkÍ fk ðõŒ økwYçku yk^Œkçk Œk RÂçíkËkyu

ðõŒu R~kk nkuŒk ni. Þun ðõŒ BkfkBkkŒ ykih Œkhe¾ fu yu’rŒçkkh MkuÎkxŒk çkZŒk hnŒk ni Bk-Mk÷™ çkkçkw÷ BkËe™k fhkåke BkU r™ÍkBkw÷yðfkŒ fu ™õ~ku fu BkwŒkrçkf Bkøkrhçk fk ðõŒ fBk yÍ fBk yuf ÎkLxk18 rBk™x nkuŒk ni. Vw-fnkyu rfhkBk VhBkkŒu nI : hkuÍuyçkú (Þk’™e rsMk rË™ çkkË÷ Akyu nkU WMk) fu rMkðk Bkøkrhçk BkU nBku~kkŒk’S÷ (Þk’™e sÕËe) BkwMŒnçk ni ykih Ëku hõyŒ Mku ÍkRË fe Œk¾ehBkõYnu ŒLÍene ykih yøkh rçkøkih WÍTh MkVh ð BkhÍ ðøkihk RŒ™eŒk¾eh fe fu rMkŒkhu økwÚk økyu Œku BkõYnu ŒnheBke.




256

Lk{kÍ fu ynfk{


17

Mkhfkhu yk’÷k nÍhŒ, RBkkBku yn÷u MkwL™Œ, Bkki÷k™k ~kknynBkË hÍk ¾k™ VhBkkŒu nI : RMk (Þk’™e Bkøkrhçk) fkðõŒu BkwMŒnçk sçk Œf ni fu rMkŒkhu Ïkqçk Íkrnh ™ nku òyU, RŒ™eËuh fh™e fu (çkzu çkzu rMkŒkhkU fu R÷kðk) Akuxu Akuxu rMkŒkhu Çke åkBkfykyU BkõYn ni. (VŒkðk h-ÍrðGÞk Bkw¾hoò, rs. 5, Mk. 153) yMh ð R~kkMku …n÷u òu hõyŒU nI ðkun MkwL™Œu økih Bkwy¬Ëk nI W™ fe fÍk ™nª.

Œhkðen fe fÍk fk õÞk nwõBk ni ?sçk Œhkðen VkiŒ nku òyu Œku WMk fe fÍk ™nª, ™ sBkkyŒ

Mku ™ ŒLnk ykih yøkh fkuE fÍk …Z Çke ÷uŒk ni Œku Þun swËkøkk™k™^÷ nku òyUøku, Œhkðen Mku R™ fk ŒyÕ÷wf ™ nkuøkk.

™BkkÍ fk rVËÞkrs™ fu rh~ŒuËkh VkiŒ nwyu nkU ðkun

RMk BkÍBkq™ fk ÍYh BkwŒk-÷yk VhBkkyU

BkÂGÞŒ fe WBkú Bkk’÷qBk fh fu RMk BkU Mku ™ð Mkk÷ ykihŒ fur÷Þu ykih çkkhn Mkk÷ BkËo fu r÷Þu ™k çkkr÷øke fu r™fk÷ ËersÞu.çkkfe rsŒ™u Mkk÷ çkåku W™ BkU rnMkkçk ÷økkRÞu fu rfŒ™e BkwÆŒ Œfðkun (Þk’™e BknqoBk) çku ™BkkÍe hnk Þk çku hkuÍk hnk, Þk rfŒ™e™BkkÍU Þk hkuÍu WMk fu rÍBBku fÍk fu çkkfe nI. rÍÞkËk Mku rÍÞkËkyLËkÍk ÷økk ÷ersÞu çkÕfu åkknU Œku ™k çkkr÷øke fe WBkú fu çkk’Ë



257

Lk{kÍ fu ynfk{


18

çkrfGÞk ŒBkkBk WBkú fk rnMkkçk ÷økk ÷ersÞu. yçk Ve ™BkkÍ yuf yufMk-Ë-fyu rVºk ¾ihkŒ fersÞu. yuf Mk-Ë-fyu rVºk fe rBkõËkh 2

rf÷ku Mku 80 økúkBk fBk økunqt Þk WMk fk ykxk Þk WMk fe hfBk ni. ykihyuf rË™ fe A6 ™BkkÍU nI …ktåk VÍo ykih yuf rðºk ðkrsçk. Bk-Mk÷™2 rf÷ku Mku 80 økúkBk fBk økunqt fe hfBk 12 Á…i nku Œku yuf rË™ fe™BkkÍkU fu 72 Á…i nwyu ykih 30 rË™ fu 2160 Á…i ykih çkkhn Bkkn fuŒõheçk™ 25920 Á…i nwyu. yçk rfMke BkÂGÞŒ …h 50 Mkk÷ fe ™BkkÍUçkkfe nI Œku rVËÞk yËk fh™u fu r÷Þu 1296000 Á…i ¾ihkŒ fh™unkUøku. Íkrnh ni nh ~kÏMk RŒ™e hfBk ¾ihkŒ fh™u fe RÂMíkŒkyŒ(ŒkfŒ) ™nª h¾Œk, RMk fu r÷Þu W-÷Bkkyu rfhkBk ™u~kh-E ne÷k R~kkoË VhBkkÞk ni. Bk-Mk÷™ ðkun 30 rË™ fe ŒBkkBk™BkkÍkU fu rVËÞu fe r™GÞŒ Mku 2160 Á…i rfMke Vfeh (Vfeh ykihrBkMfe™ fe Œk’heV MkVnk ™Bçkh 63 …h Bkw÷k-nÍk VhBkkRÞu) fe rBkÕf fhËu, Þun 30 rË™ fe ™BkkÍkU fk rVËÞk yËk nku økÞk. yçk ðkun VfehÞun hfBk Ëu™u ðk÷u ne fku rnçkk fh Ëu (Þk’™e ŒkunVu BkU Ëu Ëu) Þun fçÍkfh™u fu çkk’Ë rVh Vfeh fku 30 rË™ fe ™BkkÍkU fu rVËÞu fe r™GÞŒ MkufçÍu BkU Ëu fh WMk fk Bkkr÷f çk™k Ëu. RMke Œhn ÷kix Vuh fhŒu hnU ÞqtMkkhe ™BkkÍkU fk rVËÞk yËk nku òyuøkk. 30 rË™ fe hfBk fu Íheyune ne÷k fh™k ~kŒo ™nª ðkun Œku MkBkÍk™u fu r÷Þu rBkMkk÷ Ëe ni.rçk÷VÍo 50 Mkk÷ fu rVËÞkU fe hfBk BkkisqË nku Œku yuf ne çkkh ÷kix



258

Lk{kÍ fu ynfk{


19

Vuh fh™u BkU fkBk nku òyuøkk. ™eÍ rVºku fe hfBk fk rnMkkçk økunqt fuBkkisqËk Çkkð Mku ÷økk™k nkuøkk. RMke Œhn Ve hkuÍk Çke yuf Mk-Ë-fyu

rVºk ni. ™BkkÍkU fk rVËÞk yËk fh™u fu çkk’Ë hkuÍkU fk Çke RMke ŒhefuMku rVËÞk yËk fh MkfŒu nI. økheçk ð yBkeh MkÇke rVËÞu fk ne÷k fhMkfŒu nI. yøkh ðw-hMkk y…™u BknqoBke™ fu r÷Þu Þun yBk÷ fhU Œku ÞunBkÂGÞŒ fe Íçkh ËMŒ RBkËkË nkuøke, RMk Œhn Bkh™u ðk÷k Çke

VÍo fu çkkuÍ Mku ykÍkË nkuøkk ykih ðw-hMkk Çke yßhkuMkðkçk fu BkwMŒrnf nkUøku. çkk’Í ÷kuøk BkÂMsË ðøkihk BkU yuf fwhyk™u…kf fk ™wM¾k Ëu fh y…™u Bk™ fku Bk™k ÷uŒu nI fu nBk ™u BknqoBk feŒBkkBk ™BkkÍkU fk rVËÞk yËk fh rËÞk Þun W™ fe øk÷Œ VnBke ni.(Œ^Mke÷ fu r÷Þu Ëur¾Þu : VŒkðk h-ÍrðGÞk Bkw¾hoò, rs. 8, Mk. 167) ÞkË

hr¾Þu ! BknqoBk fe ™BkkÍkU fk rVËÞk yki÷kË ykih Ëeøkh ðw-hMkk fe ŒhnfkuE ykBk BkwMkÕBkk™ Çke Ëu MkfŒk ni.

BknqoBkk fu rVËÞu fk yuf BkMy÷kykihŒ fe ykËŒu niÍ yøkh Bkk’÷qBk nku Œku WMk fËh rË™

ykih ™ Bkk’÷qBk nku Œku nh Bkne™u Mku Œe™ rË™ ™ð çkhMk fe WBkú MkuBkwMŒM™k fhU Bkøkh rsŒ™e çkkh nB÷ hnk nku BkwÆŒu nB÷ fu Bkne™kU MkuyGÞkBku niÍ fk RÂMíkM™k ™ fhU. ykihŒ fe ykËŒ Ëhçkkhyu r™VkMkyøkh Bkk’÷qBk nku Œku nh nB÷ fu çkk’Ë WŒ™u rË™ BkwMŒM™k fhu ykih ™



259

Lk{kÍ fu ynfk{


20

Bkk’÷qBk nku Œku fwA ™nª, fu r™VkMk fu r÷Þu òr™çku yf÷ (fBk Mku fBk)BkU ~khy™ fwA ŒõËeh ™nª. BkwÂBf™ ni fu yuf ne rBk™x yk fh Vkih™…kf nku òyu. (BkkÏkqÍ yÍ VŒkðk h-ÍrðGÞk Bkw¾hoò, rs. 8, Mk. 154)

MkkËkŒu rfhkBk fku ™BkkÍ fk rVËÞk ™nª Ëu MkfŒuBkuhu ykfk yk’÷k nÍhŒ, RBkkBku yn÷u MkwL™Œ, Bkki÷k™k ~kkn

RBkkBk ynBkË hÍk ¾k™ Mku MkÂGÞËkU ykih økih {wÂM÷BkkU

fku ™BkkÍ fk rVËÞk Ëu™u fu Bkw-ŒyÂÕ÷f …qAk økÞk Œku VhBkkÞk : ÞunMk-Ëfk (Þk’™e ™BkkÍ fk rVËÞk) nÍhkŒu MkkËkŒu rfhkBk fu ÷kRf ™nªykih nw™qË ðøkihnwBk fw^Vkhu rnLË RMk Mk-Ëfu fu ÷kRf ™nª. R™Ëku™kU fku Ëu™u fe yM÷™ RòÍŒ ™nª, ™ R™ fu rËÞu yËk nku.{wÂM÷Bke™ Bk‚kfe™ Írð÷ fwçkko økih nkr~kBke™ (Þk’™e y…™u rBkMfe™BkwMkÕBkk™ rh~ŒuËkh økih nkr~krBkÞkU) fku Ëu™k Ëq™k (Þk’™e Ëwøk™k) y@ ni.


100 fkuzkU fk ne÷kne÷yu ~kh-E fk sðkÍ fwhyk™ku nËeMk ykih rVõnu n-™Ve

fe Bkku’Œçkh fwŒwçk BkU BkkisqË ni. åkw™kLåku nÍhŒu MkÂGÞËw™k yGÞqçk fe çkeBkkhe fu ÍBkk™u BkU yk…

fe Íkisyu Bkkun-Œ-hBkk yuf çkkh r¾ËBkŒuMkhk…k y-ÍBkŒ BkU Œk¾eh Mku nkrÍh nw# Œku yk… ™ufMkBk ¾kE fu “BkI ŒLËwÁMŒ nku fh Mkku fkuzu BkkYtøkk” rMknTnŒ Þkçk



260

Lk{kÍ fu ynfk{


21

nku™u …h yÕ÷kn ™u WLnU Mkku Œer÷ÞkU fe Íkzq Bkkh™u fk nwõBkR~kkoË VhBkkÞk. (™qÁ÷ RhVk™, Mk. 728 Bkw÷Ï¾Mk™) yÕ÷kn Œçkk-h-f

ð Œyk÷k …khn 23 Mkqhyu fe ykÞŒ ™Bçkh 44 BkU R~kkoËVhBkkŒk ni :

Œh-s-Bkyu fLÍw÷ EBkk™ : ykihVhBkkÞk fu y…™u nkÚk BkU yuf Íkzq ÷ufh RMk Mku Bkkh Ëu ykih fMkBk ™ Œkuz.

“yk÷Bkøkehe” BkU ne÷kU fk yuf BkwMŒrf÷ çkkçk ni rsMk fk™kBk “rfŒkçkw÷ rnÞ÷” ni åkw™kLåku yk÷Bkøkehe “rfŒkçkw÷ rnÞ÷”

BkU ni : òu ne÷k rfMke fk nf Bkkh™u Þk WMk BkU ~kwçkk …iËk fh™u ÞkçkkrŒ÷ Mku Vhuçk Ëu™u fu r÷Þu rfÞk òyu ðkun BkõYn ni ykih òu ne÷kRMk r÷Þu rfÞk òyu fu ykËBke nhkBk Mku çkåk òyu Þk n÷k÷ fkunkrMk÷ fh ÷u ðkun yåAk ni. RMk rfMBk fu ne÷kU fu òRÍ nku™u feË÷e÷ yÕ÷kn fk Þun VhBkk™ ni :

Œh-s-Bkyu fLÍw÷ EBkk™ : ykihVhBkkÞk fu y…™u nkÚk BkU yuf Íkzq ÷ufh RMk Mku Bkkh Ëu ykih fMkBk ™ Œkuz.

fk™ AuË™u fk hðks fçk Mku nwðk ?ne÷u fu sðkÍ …h yuf ykih Ë÷e÷ Bkw÷k-nÍk VhBkkRÞu åkw™kLåku



261

Lk{kÍ fu ynfk{


22

nÍhŒu MkÂGÞËw™k yçËwÕ÷kn Rç™u yççkkMk Mku rhðkÞŒni fu yuf çkkh nÍhŒu MkÂGÞ-ËŒw™k Mkkhn ykih nÍhŒu MkÂGÞ-ËŒw™knkrshk BkU fwA åk…-f÷~k nku økE. nÍhŒu MkÂGÞ-ËŒw™kMkkhn ™u fMkBk ¾kE fu BkwÍu yøkh fkçkq rBk÷k Œku BkInkrshk fk fkuE WÍTð fkxqtøke. yÕ÷kn ™u nÍhŒuMkÂGÞËw™k rsçkúE÷ fku nÍhŒu MkÂGÞËw™k RçkúkneBk¾÷e÷wÕ÷kn fe r¾ËBkŒ BkU Çkuò fu R™ BkU MkwÕnfhðk ËU. nÍhŒu MkÂGÞ-ËŒw™k Mkkhn ™u yÍo fe :“ ” Þk’™e Bkuhe fMkBk fk õÞk ne÷k nkuøkk ? Œku nÍhŒuMkÂGÞËw™k RçkúkneBk ¾÷e÷wÕ÷kn …h ðnTÞ™krÍ÷ nwE fu (nÍhŒu) Mkkhn ( ) fku nwõBk Ëku fu ðkun(nÍhŒu) nkrshk ( ) fu fk™ AuË ËU. WMke ðõŒ Mku ykihŒkU

fu fk™ AuË™u fk hðks …zk. økkÞ fu økku~Œ fk ŒkunVk

WBBkw÷ BkwyrBk™e™ nÍhŒu MkÂGÞ-ËŒw™k ykR~kk rMkÆefk Mku rhðkÞŒ ni fu Ëku snk™ fu MkwÕŒk™, Mkhðhu Íe~kk™

fe r¾ËBkŒ BkU økkÞ fk økku~Œ nkrÍh rfÞk økÞk,rfMke ™u yÍo fe : Þun økku~Œ nÍhŒu MkÂGÞ-ËŒw™k çkhehk …h Mk-Ëfk nwðk Úkk. VhBkkÞk : Þk’™e Þun çkhehk fur÷Þu Mk-Ëfk Úkk nBkkhu r÷Þu nrËGÞk ni.



262

Lk{kÍ fu ynfk{


23

ÍfkŒ fk ~kh-E ne÷kRMk nËeMku …kf Mku MkkV Íkrnh ni fu nÍhŒu MkÂGÞ-ËŒw™k

çkhehk òu fu Mk-Ëfu fe nfËkh Úkª W™ fku çkŒkihuMk-Ëfk rBk÷k nwðk økkÞ fk økku~Œ yøkåkuo W™ fu nf BkU Mk-Ëfk ne ÚkkBkøkh W™ fu fçÍk fh ÷u™u fu çkk’Ë sçk çkkhøkknu rhMkk÷Œ BkU …u~krfÞk økÞk Úkk Œku WMk fk nwõBk çkË÷ økÞk Úkk ykih yçk ðkunMk-Ëfk ™ hnk Úkk. Þqt ne fkuE BkwMŒrnf ~kÏMk ÍfkŒ y…™u fçÍu BkU÷u™u fu çkk’Ë rfMke Çke ykËBke fku ŒkunTVŒ™ Ëu MkfŒk Þk BkÂMsËðøkihk fu r÷Þu …u~k fh MkfŒk ni fu {Ífqhk BkwMŒrnf ~kÏMk fk …u~kfh™k yçk ÍfkŒ ™ hnk, nrËGÞk Þk yrŒGÞk nku økÞk. Vw-fnkyurfhkBk ÍfkŒ fk ~kh-E ne÷k fh™u fk Œhefk Þqt R~kkoËVhBkkŒu nI : ÍfkŒ fe hfBk BkwËuo fe ŒßneÍku ŒõVe™ Þk BkÂMsË feŒk’Bkeh BkU MkVo ™nª fh MkfŒu fu ŒB÷efu Vfeh (Þk’™e Vfeh fku Bkkr÷ffh™k) ™ …kE økE. yøkh R™ WBkqh BkU ¾åko fh™k åkknU Œku RMk fkŒhefk Þun ni fu Vfeh fku (ÍfkŒ fe hfBk fk) Bkkr÷f fh ËU ykih ðkun(Œk’Bkehu BkÂMsË ðøkihk BkU) MkVo fhu, RMk Œhn Mkðkçk Ëku™kU fku nkuøkk.


BkeXu BkeXu RM÷kBke ÇkkRÞku ! Ëu¾k yk… ™u ! fV™ Ë^™çkÕfu Œk’Bkehu BkÂMsË BkU Çke ne÷yu ~kh-E fu Íheyu ÍfkŒRÂMík’Bkk÷ fe ò MkfŒe ni õÞqtfu ÍfkŒ Œku Vfeh fu nf BkU Úke



263

Lk{kÍ fu ynfk{


24

sçk Vfeh ™u fçÍk fh r÷Þk Œku yçk ðkun Bkkr÷f nku åkwfk, òuåkknu fhu. ne÷yu ~kh-E fe çk-h-fŒ Mku Ëu™u ðk÷u fe ÍfkŒ ÇkeyËk nku økE ykih Vfeh Çke BkÂMsË BkU Ëu fh Mkðkçk fk nfËkhnku økÞk. Vfehu ~kh-E fku ne÷u fk BkMy÷k çku~kf MkBkÍk rËÞkòyu.

Vfeh fe Œk’heVVfeh ðkun ni fu rsMk fu …kMk fwA ™ fwA nku Bkøkh RŒ™k

™ nku fu r™Mkkçk fku ÃknkU[ òyu Þk r™Mkkçk fe fËh Œku nku BkøkhWMk fe nksŒu yÂM÷GÞk (Þk’™e ÍYrhGÞkŒu rÍLËøke) BkU BkwMŒøhf (rÎkhknwðk) nku. Bk-Mk÷™ hn™u fk Bkfk™, ¾k™kËkhe fk MkkBkk™, Mkwðkhefu ò™ðh (Þk Mfqxh Þk fkh), fkheøkhkU fu ykiÍkh, …n™™u fu f…zu,r¾ËBkŒ fu r÷Þu ÷kIze, økw÷kBk, RÕBke ~kwø÷ h¾™u ðk÷u fu r÷ÞuRM÷kBke rfŒkçkU òu WMk fe ÍYhŒ Mku ÍkRË ™ nkU RMke Œhnyøkh BkËTÞq™ (Þk’™e BkõYÍ) ni ykih Ëi™ (Þk’™e fÍko) r™fk÷™u fuçkk’Ë r™Mkkçk çkkfe ™ hnu Œku Vfeh ni yøkåkuo WMk fu …kMk yuf ŒkuõÞk fE r™MkkçkU nkU.


rBkMfe™ fe Œk’heVrBkMfe™ ðkun ni rsMk fu …kMk fwA ™ nku Þnkt Œf fu ¾k™u

ykih çkË™ Aw…k™u fu r÷Þu RMk fk BkkunŒks ni fu ÷kuøkkU Mku Mkwðk÷ fhu



264

Lk{kÍ fu ynfk{

Finel File

Vh{kLku {wMíkVk : rsMk fu ÃkkMk {uhk rÍ¢ nwðk ykih WMk Lku {wÍ Ãkh ËwYË þheV Lk ÃkZk WMk

Lku sVk fe.

25

ykih RMku Mkwðk÷ n÷k÷ ni. Vfeh (Þk’™e rsMk fu …kMk fBk yÍ fBk yuf

rË™ fk ¾k™u fu r÷Þu ykih …n™™u fu r÷Þu BkkisqË ni WMk) fku rçkøkih ÍYhŒ

ð Bksçkqhe Mkwðk÷ nhkBk ni.


BkeXu BkeXu RM÷kBke ÇkkRÞku ! Bkk’÷qBk nwðk òu rÇkfkhe fBkk™u

…h fkrËh nku™u fu çkk ðwsqË rçk÷k ÍYhŒ ð Bksçkqhe çkŒkihu …u~kk Çkef

BkktøkŒu nI økw™knøkkh ð yÍkçku ™kh fu nfËkh nI ykih òu yiMkkU fu nk÷

Mku çkk ¾çkh nku WMku W™ fku Ëu™k òRÍ ™nª.

yuf [wÃk Mkku Mkw¾100 økBku BkËe™k, çkfey,


rn‚kçk sL™Œw÷

rVhËki‚ BkU ykfk

fu …zku‚ fk íkkr÷çk

Þfw{ {wnho{w÷ nhk{ 1435 rMk.rn.

06-11-2013



265

Lk{kÍ fu ynfk{


ðhf W÷rxÞu....

(n-LkVe)

RMk rhMkk÷u {U....

çkå[u fk sLkkÍk WXkLku fk íkhefk

¾wËfwþe ðk÷u fk sLkkÍk

sLkkÍu fe Ëwykyut

fkrVh fk sLkkÍk

økkRçkkLkk Lk{kÍu sLkkÍk

sLLkíke fk sLkkÍk

rnfkÞkík


266

Lk{kÍ fu ynfk{ Lk{kÍu sLkkÍk fk íkhefk1


~kiŒk™ ÷k¾ hkufu Þun rhMkk÷k (19 MkVnkŒ)

BkwfBBk÷ …Z ÷ersÞu, RMk fuVðkRË ÏkwË ne Ëu¾ ÷Uøku.

ËwYË ~kheV fe VÍe÷ŒhnBkŒu yk-÷rBkGÞk™, Bknçkqçku hnBkk™

fk VhBkk™u çk-h-fŒ r™~kk™ ni : òu BkwÍ …h yuf çkkh ËwYË ~kheV …ZŒkni yÕ÷kn Œyk÷k WMk fu r÷Þu yuf fehkŒ y@ r÷¾Œk ni ykih fehkŒ WnwË

…nkz rsŒ™k ni.

ð÷e fu s™kÍu BkU r~kfoŒ fe çk-h-fŒyuf ~kÏMk nÍhŒu MkÂGÞËw™k Mkhe Mk-fŒe fu

s™kÍu BkU ~khef nwðk. hkŒ fku Ïðkçk BkU nÍhŒu MkÂGÞËw™k Mkhe Mk-fŒe fe rÍÞkhŒ nwE Œku …qAk : Þk’™e

yÕ÷kn ™u yk… fu MkkÚk õÞk Bkwyk-Bk÷k VhBkkÞk ? sðkçk rËÞk :yÕ÷kn ™u Bkuhe ykih Bkuhu s™kÍu BkU ~khef nku fh ™BkkÍu s™kÍk


267

Lk{kÍ fu ynfk{ 2


…Z™u ðk÷kU fe BkÂøVhŒ VhBkk Ëe. WMk ™u yÍo fe : Þk MkÂGÞËe BkI ™u Çkeyk… fu s™kÍu BkU ~khef nku fh ™BkkÍu s™kÍk …Ze Úke. Œku yk… ™u yufVunrhMk r™fk÷e Bkøkh WMk ~kÏMk fk ™kBk ~kkrBk÷ ™ Úkk, sçk økkih MkuËu¾k Œku WMk fk ™kBk nkr~kÞu …h BkkisqË Úkk. yÕ÷kn fe W™ …h hnBkŒ nku ykih W™ fu MkËfu nBkkhe çku rnMkkçk

BkÂøVhŒ nku.

yfeËŒ BkLËkU fe Çke BkÂøVhŒnÍhŒu MkÂGÞËw™k rçk~hu nkVe fku RÂLíkfk÷ fu

çkk’Ë fkrMkBk rçk™ Bkw™ççkun ™u Ïðkçk BkU Ëu¾ fh …qAk : Þk’™e yÕ÷kn ™u yk… fu MkkÚk õÞk Bkwyk-Bk÷k

VhBkkÞk ? sðkçk rËÞk : yÕ÷kn ™u BkwÍu çkÏ~k rËÞk ykihR~kkoË VhBkkÞk : yi rçk~h ! ŒwBk fku çkÕfu ŒwBnkhu s™kÍu BkU òu òu~khef nwyu W™ fku Çke BkI ™u çkÏ~k rËÞk. Œku BkI ™u yÍo fe : Þk hçk

! BkwÍ Mku BknççkŒ fh™u ðk÷kU fku Çke çkÏ~k Ëu. Œku yÕ÷kn

fe hnBkŒ BkÍeË òu~k …h ykE, ykih VhBkkÞk : rfÞkBkŒ Œf

òu ŒwBk Mku BknççkŒ fhUøku W™ Mkçk fku Çke BkI ™u çkÏ~k rËÞk.

yÕ÷kn fe W™ …h hnBkŒ nku ykih W™ fu MkËfu nBkkhe çku rnMkkçk

BkÂøVhŒ nku. yk’Bkk÷ ™ Ëu¾u Þun Ëu¾k, ni Bkuhu ð÷e fu Ëh fk økËk

¾kr÷f ™u BkwÍu Þqt çkÏ~k rËÞk,



268

Lk{kÍ fu ynfk{ 3


BkeXu BkeXu RM÷kBke ÇkkRÞku ! yÕ÷kn ðk÷kU Mkur™MçkŒ çkkRMku MkykËŒ, R™ fk rÍ¢u ¾ih çkkRMku ™wÍq÷u hnBkŒ, R™fe MkkunçkŒ Ëku snkt fu r÷Þu çkk çk-h-fŒ, R™ fu BkÍkhkŒ fe rÍÞkhŒrŒhÞkfu yBkhkÍu Bkk’rMkÞŒ ykih R™ fe yfeËŒ Íheyyu ™òŒuykr¾hŒ ni. nBkU Çke ykir÷Þkyu rfhkBk Mku yfeËŒ ykih ðr÷GÞu fkrBk÷ nÍhŒu MkÂGÞËw™k rçk~hu nkVe

Mku BknççkŒ ni. Þk yÕ÷kn ! R™ fu MkËfu nBkkheÇke BkÂøVhŒ VhBkk.

rçk~hu nkVe Mku nBkU Œku ÃÞkh ni

y…™k çkuzk …kh ni

fV™ åkkuhyuf ykihŒ fe ™BkkÍu s™kÍk BkU yuf fV™ åkkuh Çke ~kkrBk÷

nku økÞk ykih frçkúMŒk™ MkkÚk ò fh WMk ™u fçkú fk …Œk BknVqÍ fhr÷Þk. sçk hkŒ nwE Œku WMk ™u fV™ åkwhk™u fu r÷Þu fçkú ¾kuË zk÷e.ÞfkÞf BknqoBkk çkku÷ WXe : yuf BkøVqh (Þk’™e çkÂÏþ~k fknfËkh) ~kÏMk BkøVqh (Þk’™e çkÏ~ke nwE) ykihŒ fk fV™ åkwhkŒk ni !Mkw™, yÕ÷kn Œyk÷k ™u Bkuhe Çke BkÂøVhŒ fh Ëe ykih W™ ŒBkkBk÷kuøkkU fe Çke rsLnkU ™u Bkuhu s™kÍu fe ™BkkÍ …Ze ykih Œq Çke W™ BkU~khef Úkk. (Þun Mkw™ fh WMk ™u Vkih™ fçkú …h rBkèe zk÷ Ëe ykih Mkååku rË÷Mku ŒkRçk nku økÞk) yÕ÷kn fe W™



269

Lk{kÍ fu ynfk{ 4


…h hnBkŒ nku ykih W™ fu MkËfu nBkkhe çku rnMkkçk BkÂøVhŒ nku.

ŒBkkBk ~kw-hfkyu s™kÍk fe çkÂÏþ~kBkeXu BkeXu RM÷kBke ÇkkRÞku ! Ëu¾k yk… ™u ! ™uf çkLËkU fe

™BkkÍu s™kÍk BkU nkrÍhe rfMk fËh MkykËŒ BkLËe fe çkkŒ ni. sçkÇke Bkkify rBk÷u çkÕfu Bkkify r™fk÷ fh BkwMkÕBkk™kU fu s™kÍkU BkUr~kfoŒ fhŒu hn™k åkkrnÞu, nku MkfŒk ni rfMke ™uf çkLËu fu s™kÍu BkU~kwBkqr÷GÞŒ nBkkhu r÷Þu MkkBkk™u BkÂøVhŒ çk™ òyu. ¾wËkyu hnBkk™

fe hnBkŒ …h fwhçkk™, fu sçk ðkun rfMke Bkh™u ðk÷u fe BkÂøVhŒVhBkk ËuŒk ni Œku WMk fu s™kÍu fk MkkÚk Ëu™u ðk÷kU fku Çke çkÏ~k ËuŒk ni.åkw™kLåku nÍhŒu MkÂGÞËw™k yçËwÕ÷kn rçk™ yççkkMk MkurhðkÞŒ ni fu Mkhfkhu BkËe™k, MkwÕŒk™u çkk fhe™k, fhkhu fÕçkku Mke™k,ViÍ økLS™k ™u R~kkoË VhBkkÞk : “çkLËyu BkkurBk™fku Bkh™u fu çkk’Ë Mkçk Mku …n÷e sÍk Þun Ëe òyuøke fu WMk fu ŒBkkBk ~kw-hfkyu

s™kÍk fe çkÂÏþ~k fh Ëe òyuøke.” fçkú BkU …n÷k ŒkunVk

Mkhfkhu ™kBkËkh, Ëku yk÷Bk fu Bkkr÷fku BkwÏŒkh, ~knL~kknuyçkhkh Mku rfMke ™u …qAk : BkkurBk™ sçk fçkú BkUËkr¾÷ nkuŒk ni Œku WMk fku Mkçk Mku …n÷k ŒkunVk õÞk rËÞk òŒk ni ?Œku R~kkoË VhBkkÞk : WMk fe ™BkkÍu s™kÍk …Z™u ðk÷kU fe BkÂøVhŒ fhËe òŒe ni.



270

Lk{kÍ fu ynfk{ 5


sL™Œe fk s™kÍkBkeXu BkeXu ykfk, Bk¬e Bk-Ë™e BkwMŒVk fk

VhBkk™u ykrVGÞŒ r™~kk™ ni : sçk fkuE sL™Œe ~kÏMk VkiŒ nku òŒk ni, ŒkuyÕ÷kn nÞk VhBkkŒk ni fu W™ ÷kuøkkU fku yÍkçk Ëu òu WMk fk s™kÍk ÷ufh åk÷u ykih òu RMk fu …eAu åk÷u ykih rsLnkU ™u RMk fe ™BkkÍu s™kÍk yËk fe.

s™kÍu fk MkkÚk Ëu™u fk MkðkçknÍhŒu MkÂGÞËw™k ËkðqË ™u çkkhøkknu

¾wËk ðLËe BkU yÍo fe : Þk yÕ÷kn ! rsMk ™u BknTÍ ŒuherhÍk fu r÷Þu s™kÍu fk MkkÚk rËÞk, WMk fe sÍk õÞk ni ? yÕ÷kn

Œyk÷k ™u VhBkkÞk : rsMk rË™ ðkun Bkhuøkk Œku rVrh~Œu WMk fu s™kÍu funBkhkn åk÷Uøku ykih BkI WMk fe BkÂøVhŒ fYtøkk.

WnwË …nkz rsŒ™k MkðkçknÍhŒu MkÂGÞËw™k yçkq nwhihk Mku rhðkÞŒ ni fu

Mkhfkhu BkËe™k, fhkhu fÕçkku Mke™k, ViÍ økLS™k fk VhBkk™u çkk fhe™k ni : òu ~kÏMk (EBkk™ fk ŒfkÍk MkBkÍ fh ykih nwMkq÷u

Mkðkçk fe r™GÞŒ Mku) y…™u Îkh Mku s™kÍu fu MkkÚk åk÷u, ™BkkÍu s™kÍk …Zu ykihË^™ nku™u Œf s™kÍu fu MkkÚk hnu WMk fu r÷Þu Ëku fehkŒ Mkðkçk ni rsMk BkU Mkunh fehkŒ WnwË (…nkz) fu çkhkçkh ni ykih òu ~kÏMk rMkVo s™kÍu fe ™BkkÍ…Z fh ðk…Mk yk òyu Œku WMk fu r÷Þu yuf fehkŒ Mkðkçk ni.



271

Lk{kÍ fu ynfk{ 6


™BkkÍu s™kÍk çkkRMku RçkúŒ ninÍhŒu MkÂGÞËw™k yçkq Íh røkVkhe fk R~kkoË ni :

BkwÍ Mku Mkhfkhu Ëku yk÷Bk, ™qhu BkwsMMkBk, ~kknu çk™e ykËBk, hMkq÷u

BkwnTŒ~kBk ™u VhBkkÞk : fçkúkU fe rÍÞkhŒ fhku íkkfuykr¾hŒ fe ÞkË ykyu ykih BkwËuo fku ™n÷kyku fu Vk™e rsMBk (Þk’™e BkwËko

rsMBk) fk Aq™k çknwŒ çkze ™MkenŒ ni ykih ™BkkÍu s™kÍk …Zku íkkfu Þun ŒwBnUøkBkøke™ fhu õÞqtfu økBkøke™ RLMkk™ yÕ÷kn fu Mkkyu BkU nkuŒk ni ykih™ufe fk fkBk fhŒk ni.

BkÂGÞŒ fku ™n÷k™u ðøkihk fe VÍe÷ŒBkki÷kyu fkyu™kŒ, nÍhŒu MkÂGÞËw™k yr÷GÞw÷ BkwŒoÍk ~kuhu

¾wËk Mku rhðkÞŒ ni fu MkwÕŒk™u Ëku snk™, ~knL~kknufki™ku Bkfk™, hnBkŒu yk-÷rBkGÞk™ ™u R~kkoËVhBkkÞk fu òu rfMke BkÂGÞŒ fku ™n÷kyu, fV™ …n™kyu, ¾w~çkq ÷økkyu,

s™kÍk WXkyu, ™BkkÍ …Zu ykih òu ™krfMk çkkŒ ™Íh ykyu WMku Aw…kyu ðkuny…™u økw™knkU Mku yiMkk …kf nku òŒk ni siMkk rsMk rË™ Bkkt fu …ux Mku …iËk nwðk Úkk.

s™kÍk Ëu¾ fh …Z™u fk rðËonÍhŒu MkÂGÞËw™k Bkkr÷f rçk™ y™Mk fku çkk’Ëu

ðVkŒ rfMke ™u Ïðkçk BkU Ëu¾ fh …qAk : Þk’™e yÕ÷kn

™u yk… fu MkkÚk õÞk ‚w÷qf VhBkkÞk ? fnk : yuf fr÷Bku fe ðßn MkuçkÏ~k rËÞk òu nÍhŒu MkÂGÞËw™k WMBkk™u øk™e s™kÍu fku



272

Lk{kÍ fu ynfk{ 7


Ëu¾ fh fnk fhŒu Úku. (ðkun fr÷Bkk Þun ni :) (Þk’™e ðkun ÍkŒ …kf ni òu rÍLËk ni WMku fÇke BkkiŒ ™nª ykyuøke) r÷nkÍkBkI Çke s™kÍk Ëu¾ fh Þune fnk fhŒk Úkk Þun fr÷Bkk fn™u fu MkçkçkyÕ÷kn ™u BkwÍu çkÏ~k rËÞk.

Mkhfkh ™u Mkçk Mku …n÷ks™kÍk rfMk fk …Zk ?

™BkkÍu s™kÍk fe RÂçíkËk nÍhŒu MkÂGÞËw™k ykËBkMkrVGÞwÕ÷kn fu Ëkih Mku nwE ni, rVrh~ŒkU ™uMkÂGÞËw™k ykËBk MkrVGÞwÕ÷kn fu s™kÍyuBkwçkk-hfk …h åkkh ŒõçkehU …Ze Úkª. RM÷kBk BkU ðwsqçku ™BkkÍu s™kÍkfk nwõBk BkËe™yu Bkw™Ôðhn BkU ™krÍ÷ nwðk. nÍhŒuMkÂGÞËw™k yMyË rçk™ Íwhkhn fk rðMkk÷u BkwçkkhfrnshŒ fu çkk’Ë ™ðU Bkne™u fu ykr¾h BkU nwðk ykih Þun …n÷u Mknkçkefe BkÂGÞŒ Úke rsMk …h ™rçkGÞu yfhBk ™u ™BkkÍus™kÍk …Ze. (BkkÏkqÍ yÍ VŒkðk h-ÍrðGÞk Bkw¾hoò, rs. 5, Mk. 375, 376)

™BkkÍu s™kÍk VÍuo rfVkÞk ni™BkkÍu s™kÍk “VÍuo rfVkÞk” ni Þk’™e fkuE yuf Çke yËk fh

÷u Œku Mkçk çkrhGÞwÂÍTÍBBkk nku økyu ðh™k rs™ rs™ fku ¾çkh ÃknkU[e Úkeykih ™nª ykyu ðkun Mkçk økw™nøkkh nkUøku. RMk fu r÷Þu sBkkyŒ ~kŒo™nª yuf ~kÏMk Çke …Z ÷u Œku VÍo yËk nku økÞk. RMk fe VŠÍGÞŒ fkRLfkh fw£ ni.




273

Lk{kÍ fu ynfk{ 8


™BkkÍu s™kÍk BkU Ëku Áõ™ ykih Œe™ MkwL™ŒU nIËku Áõ™ Þun nI : 1 åkkh çkkh “ ” fn™k

2 rfÞkBk. RMk BkU Œe™ MkwL™Œu Bkwy¬Ëk Þun nI :1 Mk™k 2 ËwYË ~kheV 3 BkÂGÞŒ fu r÷Þu Ëwyk.


™BkkÍu s™kÍk fk Œhefk (n-™Ve)BkwõŒËe RMk Œhn r™GÞŒ fhu : “BkI r™GÞŒ fhŒk nqt RMk

s™kÍu fe ™BkkÍ fe ðkrMkŒu yÕ÷kn fu, Ëwyk RMk BkÂGÞŒ fur÷Þu, …eAu RMk RBkkBk fu” yçk RBkkBk ðBkwõŒËe …n÷u fk™kU Œf nkÚk WXkyU ykih “ ” fnŒu nwyuVkih™ nMçku Bkk’Bkq÷ ™kV fu ™eåku çkktÄ ÷U ykih Mk™k …ZU. RMk BkU“ ” fu çkk’Ë “ ” …ZU rVh rçkøkih nkÚkWXkyu “ ” fnU, rVh ËwYËu RçkúkneBk …ZU, rVh rçkøkih nkÚkWXkyu “ ” fnU ykih Ëwyk …ZU (RBkkBk ŒõçkehU çkw÷LË ykðkÍ Mkufnu ykih BkwõŒËe ykrnMŒk. çkkfe ŒBkkBk yÍfkh RBkkBk ð BkwõŒËe MkçkykrnMŒk …ZU) Ëwyk fu çkk’Ë rVh “ ” fnU ykih nkÚk ÷xfk ËUrVh Ëku™kU ŒhV Mk÷kBk Vih ËU. Mk÷kBk BkU BkÂGÞŒ ykih rVrh~ŒkU ykihnkrÍhe™u ™BkkÍ fe r™GÞŒ fhu, WMke Œhn siMku ykih ™BkkÍkU fu Mk÷kBkBkU r™GÞŒ fe òŒe ni Þnkt RŒ™e çkkŒ rÍÞkËk ni fu BkÂGÞŒ fe Çker™GÞŒ fhu. (çknkhu ~kheyŒ, rs. 1, Mk. 829, 835 BkkÏkqÍ™)



274

Lk{kÍ fu ynfk{ 9


çkkr÷øk BkËo ð ykihŒ fu s™kÍu fe Ëwyk

ykih nBkkhu nh çkzu fku ykih nBkkhu nh BkËo fku ykih nBkkhe nh ykihŒ fku.R÷kne ! Œq nBk BkU Mku rsMk fku rÍLËk h¾u Œku WMk fku RM÷kBk …h

R÷kne ! çkÏ~k Ëu nBkkhu nh rÍLËk fku ykih nBkkhu nh VkiŒ ~kwËk fku ykih nBkkhunh nkrÍh fku ykih nBkkhu nh økkRçk fku ykih nBkkhu nh Akuxu fku

rÍLËk h¾ ykih nBk BkU Mku rsMk fku BkkiŒ Ëu Œku WMk fku EBkk™ …h BkkiŒ Ëu.

ykih ðõŒ …h fkBk yk™u ðk÷k çk™k Ëu ykih RMk fku nBkkhe rMkVkrh~kfh™u ðk÷k çk™k Ëu ykih ðkun rsMk fe rMkVkrh~k BkLÍqh nku òyu.

R÷kne ! RMk (÷zfu) fku nBkkhu r÷Þu ykøku ÃknkU[ fh MkkBkk™ fh™u ðk÷kçk™k Ëu ykih RMk fku nBkkhu r÷Þu y@ (fk Bkqrsçk)

™k çkkr÷øk ÷zfu fe Ëwyk



275

Lk{kÍ fu ynfk{ 10


sqŒu …h ¾zu nku fh s™kÍk …Z™ksqŒk …n™ fh yøkh ™BkkÍu s™kÍk …ZU Œku sqŒu ykih

ÍBke™ Ëku™kU fk …kf nku™k ÍYhe ni ykih sqŒk WŒkh fh WMk …h¾zu nku fh …ZU Œku sqŒu fu Œ÷u ykih ÍBke™ fk …kf nku™k ÍYhe™nª. Bkuhu ykfk yk’÷k nÍhŒ, RBkkBku yn÷u MkwL™Œ Bkki÷k™k~kkn RBkkBk ynBkË hÍk ¾k™ yuf Mkwðk÷ fu sðkçkBkU R~kkoË VhBkkŒu nI : “yøkh ðkun søkn …u~kkçk ðøkihk Mku ™k…kfÚke Þk rs™ fu sqŒkU fu Œ÷u ™k…kf Úku ykih RMk nk÷Œ BkU sqŒk …n™unwyu ™BkkÍ …Ze W™ fe ™BkkÍ ™ nwE, yunrŒÞkŒ Þune ni fu sqŒkWŒkh fh WMk …h …kWt h¾ fh ™BkkÍ …Ze òyu fu ÍBke™ Þk Œ÷kyøkh ™k…kf nku Œku ™BkkÍ BkU ¾÷÷ ™ ykyu.”


ykih ðõŒ …h fkBk yk™u ðk÷e çk™k Ëu ykih RMk fku nBkkhu r÷Þu rMkVkrh~kfh™u ðk÷e çk™k Ëu ykih ðkun rsMk fe rMkVkrh~k BkLÍqh nku òyu.

R÷kne ! RMk (÷zfe) fku nBkkhu r÷Þu ykøku ÃknkU[ fh MkkBkk™ fh™u ðk÷eçk™k Ëu ykih RMk fku nBkkhu r÷Þu y@ (fe Bkqrsçk)

™k çkkr÷økk ÷zfe fe Ëwyk



276

Lk{kÍ fu ynfk{ 11


økkRçkk™k ™BkkÍu s™kÍk ™nª nku MkfŒeBkÂGÞŒ fk MkkBk™u nku™k ÍYhe ni, økkRçkk™k ™BkkÍu s™kÍk

™nª nku MkfŒe. BkwMŒnçk Þun ni fu RBkkBk BkÂGÞŒ fu Mke™u fu MkkBk™u¾zk nku.

åkLË s™kÍkU fe Rfêe ™BkkÍ fk ŒhefkåkLË s™kÍu yuf MkkÚk Çke …Zu ò MkfŒu nI, RMk BkU RÂÏíkÞkh

ni fu Mkçk fku ykøku …eAu h¾U Þk’™e Mkçk fk Mke™k RBkkBk fu MkkBk™u nkuÞk rfŒkh çkLË. Þk’™e yuf fu …kWt fe MkeÄ BkU ËqMkhu fk rMkhnk™k ykihËqMkhu fu …kWt fe MkeÄ BkU ŒeMkhu fk rMkhnk™k (Þk’™e RMke…h rfÞkMk fersÞu). (çknkhu ~kheyŒ, rs. 1, Mk. 839, )

s™kÍu BkU rfŒ™e MkVU nkU ?çkunŒh Þun ni fu s™kÍu BkU Œe™ MkVU nkU, fu nËeMku …kf BkU ni :

“rsMk fe ™BkkÍ (s™kÍk) Œe™ MkVkU ™u …Ze WMk fe BkÂøVhŒ nku òyuøke.”yøkh fw÷ MkkŒ ne ykËBke nkU Œku yuf RBkkBk çk™ òyu yçk …n÷eMkV BkU Œe™ ¾zu nku òyU ËqMkhe BkU Ëku ykih ŒeMkhe BkU yuf. s™kÍu BkU r…A÷e MkV ŒBkkBk MkVkU Mku y^Í÷ ni.

s™kÍu fe …qhe sBkkyŒ ™ rBk÷u Œku ?BkMçkqf (Þk’™e rsMk fe çkk’Í ŒõçkehU VkiŒ nku øk# ðkun) y…™e

çkkfe ŒõçkehU RBkkBk fu Mk÷kBk Vuh™u fu çkk’Ë fnu ykih yøkh ÞunyLËu~kk nku fu Ëwyk ðøkihk …Zuøkk Œku …qhe fh™u Mku fç÷ ÷kuøk s™kÍu fkufLÄu Œf WXk ÷Uøku Œku rMkVo ŒõçkehU fn ÷u Ëwyk ðøkihk Akuz Ëu. åkkiÚkeŒõçkeh fu çkk’Ë òu ~kÏMk ykÞk Œku sçk Œf RBkkBk ™u Mk÷kBk ™nª



277

Lk{kÍ fu ynfk{ 12


Vuhk ~kkrBk÷ nku òyu ykih RBkkBk fu Mk÷kBk fu çkk’Ë Œe™ çkkh“ ” fnu. rVh Mk÷kBk Vuh Ëu.

…køk÷ Þk ÏkwËfw~ke ðk÷u fk s™kÍkòu …iËkR~ke …køk÷ nku Þk çkkr÷øk nku™u Mku …n÷u …køk÷ nku

økÞk nku ykih RMke …køk÷ …™ BkU BkkiŒ ðkfuy nwE Œku WMk fe ™BkkÍus™kÍk BkU ™k çkkr÷øk fe Ëwyk …ZUøku. rsMk™u ¾wËfw~ke fe WMk fe ™BkkÍu s™kÍk …Ze òyuøke.

BkwËko çkååku fu ynfkBkBkwMkÕBkk™ fk çkååkk rÍLËk …iËk nwðk Þk’™e yõMkh rnMMkk

çkknh nku™u fu ðõŒ rÍLËk Úkk rVh Bkh økÞk Œku WMk fku økwM÷ ð fV™ËUøku ykih WMk fe ™BkkÍ …ZUøku, ðh™k WMku ðiMku ne ™n÷k fh yuf f…zuBkU ÷…ux fh Ë^™ fh ËUøku. RMk fu r÷Þu MkwL™Œ fu BkwŒkrçkf økwM÷ ðfV™ ™nª ni ykih ™BkkÍ Çke RMk fe ™nª …Ze òyuøke. Mkh fe ŒhVMku yõMkh fe rBkõËkh Mkh Mku ÷u fh Mke™u Œf ni. r÷nkÍk yøkh RMk fkMkh çkknh nwðk Úkk ykih åke¾Œk Úkk Bkøkh Mke™u Œf r™f÷™u Mku …n÷u neVkiŒ nku økÞk Œku WMk fe ™BkkÍ ™nª …ZUøku. …kWt fe òr™çk Mku yõMkh ferBkõËkh fBkh Œf ni. çkååkk rÍLËk …iËk nwðk Þk BkwËko Þk fååkk røkh økÞkWMk fk ™kBk h¾k òyu ykih ðkun rfÞkBkŒ fu rË™ WXkÞk òyuøkk.


s™kÍu fku fLÄk Ëu™u fk MkðkçknËeMku …kf BkU ni : “òu s™kÍu fku åkk÷eMk fËBk ÷u fh åk÷u WMk

fu åkk÷eMk fçkehk økw™kn rBkxk rËÞu òyUøku.” ™eÍ nËeMk ~kheV BkU ni :



278

Lk{kÍ fu ynfk{ 13


òu s™kÍu fu åkkhkU …kÞkU fku fLÄk Ëu yÕ÷kn WMk fe níBke (Þk’™eBkwMŒrf÷) BkÂøVhŒ VhBkk Ëuøkk.


s™kÍu fku fLÄk Ëu™u fk Œhefks™kÍu fku fLÄk Ëu™k RçkkËŒ ni. MkwL™Œ Þun ni fu Þfu çkk’Ë

Ëeøkhu åkkhkU …kÞkU fku fLÄk Ëu ykih nh çkkh ËMk ËMk fËBk åk÷u. …qheMkwL™Œ Þun ni fu …n÷u MkeÄu rMkhnk™u fLÄk Ëu rVh MkeÄe …k$Œe (Þk’™eMkeÄu …kWt fe ŒhV) rVh W÷xu rMkhnk™u rVh W÷xe …k$Œe ykih ËMk ËMkfËBk åk÷u Œku fw÷ åkk÷eMk fËBk nwyu. ( , çknkhu ~kheyŒ,

rs. 1, Mk. 822) çkk’Í ÷kuøk s™kÍu fu sw÷qMk BkU yu’÷k™ fhŒu hnŒu nI,Ëku Ëku fËBk åk÷ku ! W™ fku åkkrnÞu fu RMk Œhn yu’÷k™ rfÞk fhU :“ËMk ËMk fËBk åk÷ku.”

çkååku fk s™kÍk WXk™u fk ŒhefkAkuxu çkååku fu s™kÍu fku yøkh yuf ~kÏMk nkÚk …h WXk fh ÷u

åk÷u Œku nhs ™nª ykih Þfu çkk’Ë Ëeøkhu ÷kuøk nkÚkkU nkÚk ÷uŒu hnU. ykihŒkU fku (çkååkk nku Þk çkzk rfMke fu Çke) s™kÍu fu

MkkÚk ò™k ™k òRÍ ð BkB™qy ni.(çknkhu ~kheyŒ, rs. 1, Mk. 823, )

™BkkÍu s™kÍk fu çkk’Ë ðk…Mke fu BkMkkR÷òu ~kÏMk s™kÍu fu MkkÚk nku WMku rçkøkih ™BkkÍ …Zu ðk…Mk ™

nku™k åkkrnÞu ykih ™BkkÍ fu çkk’Ë ykir÷Þkyu BkÂGÞŒ (Þk’™e Bkh™uðk÷u fu Mkh …hMŒkU) Mku RòÍŒ ÷u fh ðk…Mk nku MkfŒk ni ykih Ë^™ fu



279

Lk{kÍ fu ynfk{ 14


çkk’Ë RòÍŒ fe nksŒ ™nª. õÞk ~kkunh çkeðe fu s™kÍu fku fLÄk Ëu MkfŒk ni ?

~kkunh y…™e çkeðe fu s™kÍu fku fLÄk Çke Ëu MkfŒk ni, fçkú BkUÇke WŒkh MkfŒk ni ykih Bkwtn Çke Ëu¾ MkfŒk ni. rMkVo økwM÷ Ëu™u ykihrçk÷k nkR÷ çkË™ fku Aq™u fe BkwBkk-™-yŒ ni. ykihŒ y…™u ~kkunhfku økwM÷ Ëu MkfŒe ni. (çknkhu ~kheyŒ, rs. 1, Mk. 812, 813)

BkwhŒË fe ™BkkÍu s™kÍk fk nwõBku ~kh-EBkwhŒË ykih fkrVh fu s™kÍu fk yuf ne nwõBk ni. BkÍnçk

ŒçËe÷ fh fu EMkkE (r¢Måku™) nku™u ðk÷u fk s™kÍk …Z™u ðk÷u fu çkkhuBkU rfÞu økyu yuf Mkwðk÷ fk sðkçk ËuŒu nwyu MkÂGÞËe yk’÷k nÍhŒ,RBkkBku yn÷u MkwL™Œ, BkwsrÆËu Ëe™ku rBkÕ÷Œ, nÍhŒu yÕ÷kBkk Bkki÷k™k~kkn RBkkBk ynBkË hÍk ¾k™ VŒkðk h-ÍrðGÞk rsÕË9 MkVnk 170 …h R~kkoË VhBkkŒu nI : yøkh çk MkwçkqŒu ~kh-E MkkrçkŒnku, fu BkÂGÞŒ “ ” (Þk’™e ¾wËk fe …™kn) ŒçËe÷u BkÍnçkfh fu EMkkE (r¢Måku™) nku åkwfk Úkk Œku çku~kf WMk fu s™kÍu fe ™BkkÍykih BkwMkÕBkk™kU fe Œhn RMk fe ŒßneÍku ŒõVe™ Mkçk nhkBku fíEÚke. (yÕ÷kn Œyk÷k VhBkkŒk ni)

Œh-s-Bkyu fLÍw÷ EBkk™ : ykih W™BkU Mku rfMke fe BkÂGÞŒ …h fÇke ™BkkÍ™ …Z™k ykih ™ WMk fe fçkú …h ¾zunku™k.

Bkøkh ™BkkÍ …Z™u ðk÷u yøkh WMk fe ™Mkhkr™GÞŒ (Þk’™e



280

Lk{kÍ fu ynfk{ 15


r¢Måku™ nku™u) …h Bkw¥k÷y ™ Úku ykih çkh rçk™kyu RÕBku Mkkrçkf (Þk’™er…A÷e Bkk’÷qBkkŒ fu Mkçkçk) WMku BkwMkÕBkk™ MkBkÍŒu Úku ™ WMk fe ŒßneÍkuŒõVe™ ð ™BkkÍ Œf W™ fu LkÍËef WMk ~kÏMk fk ™Mkhk™e (Þk’™er¢Måku™) nku ò™k MkkrçkŒ nwðk, Œku R™ y^yk÷ BkU ðkun yçk ÇkeBkk’Íqh ð çku fwMkqh nI fu sçk W™ fe Ëkr™MŒ (Þk’™e Bkk’÷qBkkŒ) BkU ðkunBkwMkÕBkk™ Úkk, W™ …h Þun y^yk÷ çkò ÷k™u çk Íku’Bku ¾wË ~khy™÷krÍBk Úku, nkt yøkh Þun Çke WMk fe EMkkRGÞŒ Mku ¾çkhËkh Úku rVh™BkkÍ ð ŒßneÍku ŒõVe™ fu Bkwh-Œrfçk nwyu fíy™ MkÏŒ økw™nøkkhykih ðçkk÷u fçkehk BkU røkrh^Œkh nwyu, sçk Œf Œkiçkk ™ fhU ™BkkÍW™ fu …eAu BkõYn. Bkøkh Bkwyk-Bk-÷yu BkwhŒÆe™ rVh Çke çkhŒT™kòRÍ ™nª fu Þun ÷kuøk Çke RMk økw™kn Mku fkrVh ™ nkUøku. nBkkhe~kh-yu BkwŒnTnh rMkhkŒu BkwMŒfeBk ni, R^hkŒku Œ^heŒ (Þk’™e nÆuyu’rŒËk÷ Mku çkZk™k Îkxk™k) rfMke çkkŒ BkU …MkLË ™nª VhBkkŒe, y÷çk¥kkyøkh MkkrçkŒ nku òyu fu WLnkU ™u WMku ™Mkhk™e ò™ fh ™ rMkVo çkðßnu nBkkfŒ ð snk÷Œ rfMke øk-hÍu ËwLÞðe fe r™GÞŒ Mku çkÕfu ¾wËRMku çk ðßnu ™Mkhkr™GÞŒ BkwMŒrnfu Œk’ÍeBk ð fkrçk÷u ŒßneÍkuŒõVe™ ð ™BkkÍu s™kÍk ŒMkÔðwh rfÞk Œku çku~kf rsMk rsMk fk yiMkk¾Þk÷ nkuøkk ðkun Mkçk Çke fkrVh ð BkwhŒË nI ykih W™ Mku ðkuneBkwyk-Bk÷k çkhŒT™k ðkrsçk òu BkwhŒÆe™ Mku çkhŒk òyu.

(VŒkðk h-ÍrðGÞk)

yÕ÷kn Œçkk-h-f ð Œyk÷k …khn 10 Mkq-hŒw¥kkiçkn fe ykÞŒ ™Bçkh84 BkU R~kkoË VhBkkŒk ni :



281

Lk{kÍ fu ynfk{ 16


Œh-s-Bkyu fLÍw÷ EBkk™ : ykih W™BkU Mku rfMke fe BkÂGÞŒ …h fÇke ™BkkÍ™ …Z™k ykih ™ WMk fe fçkú …h ¾zunku™k çku~kf ðkun yÕ÷kn ð hMkq÷ MkuBkwÂLfh nwyu ykih rVMf (fw£) ne BkU Bkhøkyu.

MkËÁ÷ yVkrÍ÷ nÍhŒu yÕ÷kBkk Bkki÷k™k MkÂGÞË BkwnBBkË™EBkwÆe™ BkwhkËykçkkËe RMk ykÞŒ fu ŒnTŒ VhBkkŒunI : RMk ykÞŒ Mku MkkrçkŒ nwðk fu fkrVh fu s™kÍu fe ™BkkÍ rfMkenk÷ BkU òRÍ ™nª ykih fkrVh fe fçkú …h Ë^™ ð rÍÞkhŒ fu r÷Þu¾zu nku™k Çke BkB™qy ni. (¾ÍkR™w÷ RhVk™, Mk. 376)

nÍhŒu MkÂGÞËw™k òrçkh rçk™ yçËwÕ÷kn MkurhðkÞŒ ni fu MkhËkhu Bk¬yu BkwfhoBkk, Mkhfkhu BkËe™yu Bkw™Ôðhn

™u R~kkoË VhBkkÞk : yøkh ðkun çkeBkkh …zU Œku …qA™u™ òyku, Bkh òyU Œku s™kÍu BkU nkrÍh ™ nku.

“BkËe™k” fu …ktåk nwYV fe r™MçkŒ Mkus™kÍu fu Bkw-ŒyÂÕ÷f …ktåk Bk-Ë™e Vq÷

“Vw÷kt Bkuhe ™BkkÍ …Zkyu” yiMke ðrMkGÞŒ fk nwõBk1 BkÂGÞŒ ™u ðrMkGÞŒ fe Úke fu Bkuhe ™BkkÍ Vw÷kt …Zkyu Þk

BkwÍu Vw÷kt ~kÏMk økwM÷ Ëu Œku Þun ðrMkGÞŒ çkkrŒ÷ ni Þk’™e RMk ðrMkGÞŒMku (Bkh™u ðk÷u fu) ð÷e (Þk’™e Mkh …hMŒ) fk nf òŒk ™ hnuøkk, nkt ð÷efku RÂÏíkÞkh ni fu ¾wË ™ …Zkyu WMk Mku …Zðk Ëu. (çknkhu ~kheyŒ, rs. 1, Mk.



282

Lk{kÍ fu ynfk{ 17


837, ) yøkh rfMke Bkw¥kfe çkwÍwøko Þk ykr÷Bk fu çkkhuBkU ðrMkGÞŒ fe nku Œku ðw-hMkk fku åkkrnÞu fu RMk …h yBk÷ fhU.

RBkkBk BkÂGÞŒ fu Mke™u fe MkeÄ BkU ¾zk nku2 BkwMŒnçk Þun ni fu BkÂGÞŒ fu Mke™u fu MkkBk™u RBkkBk ¾zk

nku ykih BkÂGÞŒ Mku Ëqh ™ nku BkÂGÞŒ Ïðkn BkËo nku Þk ykihŒ çkkr÷øknku Þk ™k çkkr÷øk, Þun WMk ðõŒ ni fu yuf ne BkÂGÞŒ fe ™BkkÍ…Zk™e nku ykih yøkh åkLË nkU Œku yuf fu Mke™u fu Bkwfkrçk÷ (Þk’™eMkkBk™u) ykih fheçk ¾zk nku.

™BkkÍu s™kÍk …Zu rçkøkih Ë^™k rËÞk Œku ?3 BkÂGÞŒ fku rçkøkih ™BkkÍ …Zu Ë^™ fh rËÞk ykih rBkèe

Çke Ëu Ëe økE Œku yçk WMk fe fçkú …h ™BkkÍ …ZU sçk Œf Vx™u fkøkwBkk™ ™ nku, ykih rBkèe ™ Ëe økE nku Œku r™fk÷U ykih ™BkkÍ …Z fhË^™ fhU, ykih fçkú …h ™BkkÍ …Z™u BkU rË™kU fe fkuE Œk’ËkË Bkwfhoh™nª fu rfŒ™u rË™ Œf …Ze òyu, fu Þun BkkirMkBk ykih ÍBke™ ykihBkÂGÞŒ fu rsMBk ð BkhÍ fu RÂÏík÷kV Mku BkwÏŒr÷V ni, økhBke BkU sÕËVxuøkk ykih òzu (Þk’™e MkËeo) BkU çk-Ëuh (Þk’™e Ëuh BkU), Œh (Þk’™eøke÷e) Þk ~kkuh (Þk’™e ¾khe) ÍBke™ BkU sÕË, ¾w~f ykih økihu ~kkuh BkUçk-Ëuh, Vçkko (Þk’™e Bkkuxk) rsMBk sÕË, ÷køkh (Þk’™e Ëwçk÷k …Œ÷k)Ëuh BkU.

Bkfk™ BkU Ëçku nwyu fe ™BkkÍu s™kÍk4 fqtyU BkU røkh fh Bkh økÞk Þk WMk fu Q…h Bkfk™ røkh …zk

ykih BkwËko r™fk÷k ™ ò Mkfk Œku WMke søkn WMk fe ™BkkÍ …ZU, ykih



283

Lk{kÍ fu ynfk{ 18


ËrhÞk BkU zqçk økÞk ykih r™fk÷k ™ ò Mkfk Œku WMk fe ™BkkÍ ™nª nkuMkfŒe fu BkÂGÞŒ fk BkwMkÕ÷e (Þk’™e ™BkkÍ …Z™u ðk÷u) fu ykøku nku™kBkk’÷qBk ™nª.

™BkkÍu s™kÍk BkU Œk’ËkË çkZk™u fu r÷Þu Œk¾eh5 swBkwyk fu rË™ rfMke fk RÂLíkfk÷ nwðk Œku yøkh swBkwyk

Mku …n÷u ŒßneÍku ŒõVe™ nku Mkfu Œku …n÷u ne fh ÷U, RMk ¾Þk÷ Mkuhkuf h¾™k fu swBkwyk fu çkk’Ë BkßBky rÍÞkËk nkuøkk BkõYn ni.

(çknkhu ~kheyŒ, rs. 1, Mk. 840, ðøkihk)

çkkr÷øk fe ™BkkÍu s™kÍk Mku fç÷Þun yu’÷k™ fersÞu

BknqoBk fu yÍeÍ ð ynçkkçk Œðßòun VhBkkyU ! BknqoBk ™uyøkh rÍLËøke BkU fÇke yk… fe rË÷ ykÍkhe Þk nf Œ-÷Ve fe nkuÞk yk… fu BkõYÍ nkU Œku R™ fku rhÍkyu R÷kne fu r÷Þu BkwykV fhËersÞu, BknqoBk fk Çke Çk÷k nkuøkk ykih yk… fku ÇkeMkðkçk rBk÷uøkk. ™BkkÍu s™kÍk fe r™GÞŒ ykih RMk fk Œhefk ÇkeMkw™ ÷ersÞu. “BkI r™GÞŒ fhŒk nqt RMk s™kÍu fe ™BkkÍ fe, ðkrMkŒuyÕ÷kn fu, Ëwyk RMk BkÂGÞŒ fu r÷Þu …eAu RMk RBkkBk fu.” yøkhÞun yÕVkÍ ÞkË ™ hnU Œku fkuE nhs ™nª, yk… fu rË÷ BkU Þunr™GÞŒ nku™e ÍYhe ni fu “BkI RMk BkÂGÞŒ fe ™BkkÍu s™kÍk …Z hnknqt” sçk RBkkBk Mkkrnçk “ ” fnU Œku fk™kU Œf nkÚk WXk™u fuçkk’Ë “ ” fnŒu nwyu Vkih™ nMçku Bkk’Bkq÷ ™kV fu ™eåku çkktÄ



284

Lk{kÍ fu ynfk{ 19


÷ersÞu ykih Mk™k …rZÞu. ËqMkhe çkkh RBkkBk Mkkrnçk “ ”fnU Œku yk… rçkøkih nkÚk WXkyu “ ” frnÞu, rVh ™BkkÍðk÷k ËwYËu RçkúkneBk …rZÞu. ŒeMkhe çkkh RBkkBk Mkkrnçk “ ”fnU Œku yk… rçkøkih nkÚk WXkyu “ ” frnÞu ykih çkkr÷øk fus™kÍu fe Ëwyk …rZÞu1 sçk åkkiÚke çkkh RBkkBk Mkkrnçk “ ”fnU Œku yk… “ ” fn fh Ëku™kU nkÚkkU fku ¾ku÷ fh ÷xfkËersÞu ykih RBkkBk Mkkrnçk fu MkkÚk fkRËu fu BkwŒkrçkf Mk÷kBk VuhËersÞu.

1 : yøkh ™k çkkr÷øk Þk ™k çkkr÷økk fk s™kÍk nku Œku W‚ fe Ëwyk …Z™u fk yu’÷k™fersÞu.

økBku BkËe™k, çkfey,BkÂøVhŒ ykih çkurn‚kçk sL™Œw÷rVhËki‚ BkU ykfkfu …zku‚ fk íkkr÷çk25 {wnho{w÷ nhk{ 1435 rMk.rn.

30-11-2013

Mkðkçk f{kLku fk {-ËLke {kify

s™kÍu fu RÂLíkÍkh BkU snkt ÷kuøk sBy nkU ðnkt RMk rhMkk÷u

Mku ËMko Ëu fh Ïkqçk Mkðkçk fBkkRÞu. ™eÍ y…™u BknqoBke™ fu EMkk÷u

Mkðkçk fu r÷Þu yiMku Bkkify …h s™kÍu fu sw÷qMk BkU Þk Œk’rÍÞŒ fu

r÷Þu sBy nku™u ðk÷kU BkU Þun rhMkk÷k ŒõMkeBk VhBkkRÞu.

100

yuf [wÃk Mkku Mkw¾



285

Lk{kÍ fu ynfk{

ðhf W÷rxÞu....

RMk rhMkk÷u {U....

ËMk nÍkh çkhMk fu hkuÍkU fk Mkðkçk

Ãkn÷e yÍkLk nkuíku ne fkhkuçkkh Lkk òRÍ

YnU sBy nkuíke nI

økheçkkU fk ns

økwM÷u sw{wyk fk ðõík

200 Mkk÷ fe RçkkËík fk Mkðkçk

ËMk rËLk íkf çk÷kykut Mku rnVkÍík

ViÍkLku sw{wyk


286

Lk{kÍ fu ynfk{ ViÍkLku sw{wyk1

ViÍkLku sw{wykþiíkkLk MkwMíke rË÷kyuøkk {økh ykÃk Þun rhMkk÷k(25 MkVnkík) Ãkqhk ÃkZ fh E{kLk íkkÍk fersÞu.

sw{wyk fku ËwYË þheV ÃkZLku fe VÍe÷íkLkrçkÞkU fu MkwÕíkkLk, hn{íku yk-÷r{GÞkLk, MkhËkhu Ëku snkLk,

{nçkqçku hn{kLk fk Vh{kLku çk-h-fík rLkþkLk ni :rsMk Lku {wÍ Ãkh hkuÍu sw{wyk Ëku Mkku200 çkkh ËwYËu Ãkkf ÃkZk WMk fu Ëku Mkku200

Mkk÷ fu økwLkkn {wykV nkUøku.

{eXu {eXu RM÷k{e ¼kRÞku ! n{ rfíkLku ¾wþ LkMkeçk nI fuyÕ÷kn íkçkk-h-f ð íkyk÷k Lku yÃkLku ÃÞkhu nçkeçk fu MkËfu n{U sw{wyíkw÷ {wçkkhf fe Lku’{ík Mku MkhVhkÍ Vh{kÞk. yVMkkuMk !n{ Lkk fËhu sw{wyk þheV fku ¼e yk{ rËLkkU fe íkhn øk^÷ík {UøkwÍkh Ëuíku nI nk÷ktfu sw{wyk Þki{u EË ni, sw{wyk Mkçk rËLkkU fkMkhËkh ni, sw{wyk fu hkuÍ snLLk{ fe ykøk Lknª Mkw÷økkE òíke,sw{wyk fe hkík ËkuÍ¾ fu ËhðkÍu Lknª ¾w÷íku, sw{wyk fku çkhkuÍurfÞk{ík ËwÕnLk fe íkhn WXkÞk òyuøkk, sw{wyk fu hkuÍ {hLkuðk÷k ¾wþ LkMkeçk {wMkÕ{kLk þneË fk Áíçkk Ãkkíkk ykih yÍkçku


287

Lk{kÍ fu ynfk{ 2


fçkú Mku {nVqÍ nku òíkk ni. {wVÂMMkhu þneh nfe{w÷ WB{ík nÍhíku{w^íke yn{Ë Þkh ¾kLk fu Vh{kLk fu {wíkkrçkf, sw{wyk

fku ns nku íkku WMk fk Mkðkçk Mk¥kh70 ns fu çkhkçkh ni, sw{wyk fe yuf

Lkufe fk Mkðkçk Mk¥kh økwLkk ni. ([qtfu sw{wyk fk þhV çknwík rÍÞkËk ni r÷nkÍk)sw{wyk fu hkuÍ økwLkkn fk yÍkçk ¼e Mk¥kh økwLkk ni.

({w÷Ï¾Mk yÍ r{hykík, rs. 2, Mk. 323, 325, 336)

sw{wyíkw÷ {wçkkhf fu VÍkR÷ fu íkku õÞk fnLku ! yÕ÷kn

Lku sw{wyk fu {w-íkyÂÕ÷f yuf Ãkqhe Mkqhík “Mkq-híkw÷ sw{wyn” LkkrÍ÷Vh{kE ni òu fu fwhykLku fhe{ fu 28ðU Ãkkhu {U søk{økk hne ni.yÕ÷kn íkçkk-h-f ð íkyk÷k Mkq-híkw÷ sw{wyn fe ykÞík LkBçkh 9 {URþkoË Vh{kíkk ni :

íkh-s-{yu fLÍw÷ E{kLk : yi E{kLkðk÷ku ! sçk Lk{kÍ fe yÍkLk nku sw{wykfu rËLk íkku yÕ÷kn fu rÍ¢ fe íkhV Ëkizkuykih ¾heË ð VhkuÏík Akuz Ëku, Þun íkwBnkhur÷Þu çkuníkh ni yøkh íkw{ òLkku.

ykfk Lku Ãkn÷k sw{wyk fçk yËk Vh{kÞkMkËÁ÷ yVkrÍ÷ nÍhíku yÕ÷k{k {ki÷kLkk MkÂGÞË {wnB{Ë

LkE{wÆeLk {whkËykçkkËe Vh{kíku nI : nwÍqh sçk rnshík fh fu {ËeLkyu íkÂGÞçkk íkþheV ÷kyu íkku 12 hçkeW÷yÔð÷ (622 rMk.E.) hkuÍu Ëku2 þBçkk (Þk’Lke Ãkeh þheV) fku [k~ík fu

ViÍkLku sw{wyk


288

Lk{kÍ fu ynfk{ 3


ðõík {fk{u fwçkk {U Rfk{ík Vh{kE. Ëku2 þBçkk (Þk’Lke Ãkeh þheV)Mkun þBçkk (Þk’Lke {tøk÷) [nkh þBçkk (Þk’Lke çkwÄ) Ãkts þBçkk (Þk’Lkesw{k’hkík) Þnkt rfÞk{ Vh{kÞk ykih {ÂMsË fe çkwLÞkË h¾e. hkuÍusw{wyk {ËeLkyu íkÂGÞçkk fk yÍT{ Vh{kÞk. çkLke Mkkr÷{ RçLku ykiVfu çkíLku ðkËe {U sw{wyk fk ðõík ykÞk WMk søkn fku ÷kuøkkU Lku {ÂMsËçkLkkÞk. MkÂGÞËu yk÷{ Lku ðnkt sw{wyk yËkVh{kÞk ykih ¾wíçkk Vh{kÞk. (¾ÍkRLkw÷ RhVkLk, Mk. 884)

yks ¼e WMk søkn Ãkh þkLkËkh “{ÂMsËu

sw{wyk” fkR{ ni ykih ÍkRheLk nwMkq÷u çk-h-fík fu r÷Þu WMk ferÍÞkhík fhíku ykih ðnkt LkðkrV÷ yËk fhíku nI.

sw{wyk fu {k’Lkk{wVÂMMkhu þneh nfe{w÷ WB{ík nÍhíku {w^íke yn{Ë Þkh

¾kLk Vh{kíku nI : [qtfu RMk rËLk {U ík{k{ {Ï÷qfkík ðwsqË{U {wßík{y (Þk’Lke Rfêe) nwE, fu íkõ{e÷u ¾Õf RMke rËLk nwE LkeÍnÍhíku ykË{ fe r{èe RMke rËLk sBy nwE LkeÍ RMk rËLk {U

÷kuøk sBy nku fh Lk{kÍu sw{wyk yËk fhíku nI, RLk ðwsqn Mku RMku sw{wyk

fníku nI. RM÷k{ Mku Ãkn÷u yn÷u yhçk RMku yYçkn fníku Úku.(r{hykíkw÷ {LkkSn, rs. 2, Mk. 317)

Mkhfkh Lku fw÷ rfíkLku sw{wyu yËk Vh{kyu ?{wVÂMMkhu þneh nfe{w÷ WB{ík nÍhíku {w^íke yn{Ë Þkh

¾kLk Vh{kíku nI : LkrçkGÞu fhe{ Lku

ViÍkLku sw{wyk


289

Lk{kÍ fu ynfk{ 4


íkõheçkLk Ãkkt[ Mkku sw{wyu ÃkZu nI RMk r÷Þu fu sw{wyk çkk’Ëu rnshíkþwYy nwðk rsMk fu çkk’Ë ËMk Mkk÷ ykÃk fe ÍkrnherÍLËøke þheV hne RMk yMkuo {U sw{wyu RíkLku ne nkuíku nI.

(r{hykík, rs. 2, Mk. 346, )

íkeLk sw{wyu MkwMíke Mku Akuzu WMk fu rË÷ Ãkh {kunThyÕ÷kn fu {nçkqçk, ËkLkkyu økwÞqçk, {wLkÍTÍnwLk yrLk÷ WÞqçk

fk Vh{kLku Rçkúík rLkþkLk ni : “òu þÏMk íkeLk3 sw{wyk

(fe Lk{kÍ) MkwMíke fu Mkçkçk Akuzu yÕ÷kn WMk fu rË÷ Ãkh {kunTh fhËuøkk.”

sw{wyk VÍuo yiLk ni ykih RMk fe VŠÍGÞík ÍkunTh Mku rÍÞkËk{wy¬Ë (Þk’Lke íkkfeËe) ni ykih RMk fk {wÂLfh (Þk’Lke RLfkh fhLkuðk÷k) fkrVh ni. ( , çknkhu þheyík, rs. 1, Mk. 762)

sw{wyk fu R{k{k fe VÍe÷íkMkhfkhu {ËeLkk, MkwÕíkkLku çkk fheLkk, fhkhu fÕçkku MkeLkk, ViÍ

økLSLkk fk RþkoËu hn{ík çkwLÞkË ni : “çkuþfyÕ÷kn íkyk÷k ykih WMk fu rVrh~íku sw{wyk fu rËLk R{k{k çkktÄLku ðk÷kU ÃkhËwYË ¼usíku nI.”

rþVk Ëkr¾÷ nkuíke ninÍhíku nw{iË rçkLk yçËwhon{kLk yÃkLku ðkr÷Ë

Mku rhðkÞík fhíku nI fu Vh{kÞk : “òu þÏMk sw{wyk fu rËLk yÃkLkuLkk¾wLk fkxíkk ni yÕ÷kn íkyk÷k WMk Mku çke{khe rLkfk÷ fh rþVk

ViÍkLku sw{wyk


290

Lk{kÍ fu ynfk{ 5


Ëkr¾÷ fh Ëuíkk ni.” ËMk rËLk íkf çk÷kykut Mku rnVkÍík

MkËÁ~þheyn, çkËÁ¥khefn {ki÷kLkk y{sË y÷e yk’Í{e Vh{kíku nI, nËeMku Ãkkf {U ni : òu sw{wyk fu hkuÍ Lkk¾wLk

íkh~ðkyu yÕ÷kn íkyk÷k WMk fku ËqMkhu sw{wyu íkf çk÷kykut Mku {nVqÍh¾uøkk ykih íkeLk3 rËLk ÍkRË Þk’Lke ËMk10 rËLk íkf. yuf rhðkÞík {U Þun¼e ni fu òu sw{wyk fu rËLk Lkk¾wLk íkh~ðkyu íkku hn{ík ykyuøke økwLkkn

òyutøku. (çknkhu þheyík, rnMMkk : 16, Mk. 226, )

rhÍTf {U íktøke fk yuf MkçkçkMkËÁ~þheyn, çkËÁ¥khefn nÍhíku {ki÷kLkk {wnB{Ë y{sË

y÷e yk’Í{e Vh{kíku nI : sw{wyk fu rËLk Lkk¾wLkíkh~ðkLkk {wMíknçk ni, nkt yøkh rÍÞkËk çkZ økyu nkU íkku sw{wyk fkRÂLíkÍkh Lk fhu fu Lkk¾wLk çkzk nkuLkk yåAk Lknª õÞqtfu Lkk¾wLkkU fkçkzk nkuLkk íktrøkÞu rhÍTf fk Mkçkçk ni.

(çknkhu þheyík, rnMMkk : 16, Mk. 225)

rVrh~íku ¾wþ LkMkeçkkU fu Lkk{ r÷¾íku nI{wMíkVk òLku hn{ík, þByu çkÍ{u rnËkÞík, Lkkuþyu çkÍ{u

sLLkík, {Bçkyu sqËku Mk¾kðík, MkhkÃkk VÍ÷ku hn{ík fk RþkoËu hn{ík çkwLÞkË ni : “sçk sw{wyk fk

rËLk ykíkk ni íkku {ÂMsË fu ËhðkÍu Ãkh rVrh~íku ykLku ðk÷u fku r÷¾íku nI,òu Ãkn÷u ykyu WMk fku Ãkn÷u r÷¾íku nI, sÕËe ykLku ðk÷k WMk þÏMk fe

ViÍkLku sw{wyk


291

Lk{kÍ fu ynfk{ 6


íkhn ni òu yÕ÷kn íkyk÷k fe hkn {U yuf Ÿx Mk-Ëfk fhíkk ni, ykihWMk fu çkk’Ë ykLku ðk÷k WMk þÏMk fe íkhn ni òu yuf økkÞ Mk-Ëfk fhíkkni, WMk fu çkk’Ë ðk÷k WMk þÏMk fe r{M÷ ni òu {UZk Mk-Ëfk fhu, rVh WMkfe r{M÷ ni òu {wøkeo Mk-Ëfk fhu, rVh WMk fe r{M÷ ni òu yLzk Mk-Ëfkfhu ykih sçk R{k{ (¾wíçku fu r÷Þu) çkiX òíkk ni íkku ðkun yk’{k÷ Lkk{kUfku ÷Ãkux ÷uíku nI ykih yk fh ¾wíçkk MkwLkíku nI.”

{wVÂMMkhu þneh nfe{w÷ WB{ík nÍhíku {w^íke yn{Ë Þkh¾kLk Vh{kíku nI : çkk’Í W-÷{k Lku Vh{kÞk fu {÷kyufksw{wyk fe íkw÷qyu V@ Mku ¾zu nkuíku nI, çkk’Í fu LkÍËef yk^íkkçk[{õLku Mku, {økh nf Þun ni fu Mkqhs Z÷Lku (Þk’Lke RÂçíkËkyu ðõíkuÍkunTh) Mku þwYy nkuíku nI õÞqtfu WMke ðõík Mku ðõíku sw{wyk þwYy nkuíkkni, {k’÷q{ nwðk fu ðkun rVrh~íku Mkçk ykLku ðk÷kU fu Lkk{ òLkíku nI,¾Þk÷ hnu fu yøkh yÔð÷Lk Mkku100 ykË{e yuf MkkÚk {ÂMsË {Uykyut íkku ðkun Mkçk yÔð÷ nI. (r{hykík, rs. 2, Mk. 335)

Ãkn÷e MkËe {U sw{wyk fk sÍçkknwßsíkw÷ RM÷k{ nÍhíku MkÂGÞËwLkk R{k{ {wnB{Ë rçkLk

{wnB{Ë rçkLk {wnB{Ë økÍk÷e Vh{kíku nI : Ãkn÷eMkËe {U Mk-nhe fu ðõík ykih V@ fu çkk’Ë hkMíku ÷kuøkkU Mku ¼hu nwyu Ëu¾uòíku Úku, ðkun [hkøk r÷Þu nwyu (Lk{kÍu sw{wyk fu r÷Þu) ò{uy {ÂMsËfe íkhV òíku økkuÞk EË fk rËLk nku, n¥kk fu Þun (Þk’Lke Lk{kÍu sw{wyk

ViÍkLku sw{wyk


292

Lk{kÍ fu ynfk{ 7


fu r÷Þu sÕËe òLku fk) rMkÂÕMk÷k ¾í{ nku økÞk. ÃkMk fnk økÞk fu RM÷k{{U òu Ãkn÷e rçkËTyík Íkrnh nwE ðkun ò{uy {ÂMsË fe íkhV sÕËeòLkk AkuzLkk ni. yVMkkuMk ! {wMkÕ{kLkkU fku rfMke íkhn ÞnqrËÞkU Mku nÞkLknª ykíke fu ðkun ÷kuøk yÃkLke RçkkËík økknkU fe íkhV n^íku ykihRíkðkh fu rËLk Mkwçn Mkðuhu òíku nI LkeÍ ík÷çk økkhkLku ËwLÞk ¾heË ðVhkuÏík ykih nwMkq÷u LkVTyu ËwLÞðe fu r÷Þu Mkðuhu Mkðuhu çkkÍkhkU fe íkhV[÷ Ãkzíku nI íkku ykr¾hík ík÷çk fhLku ðk÷u RLk Mku {wfkçk÷k õÞqt Lknªfhíku ! snkt sw{wyk ÃkZk òíkk ni WMk fku “ò{uy

{ÂMsË” çkku÷íku nI.

økheçkkU fk nsnÍhíku MkÂGÞËwLkk yçËwÕ÷kn rçkLk yççkkMk Mku

rhðkÞík ni fu Mkhfkhu Lkk{Ëkh, rçk RÍLku ÃkhðhË økkh Ëku2 yk÷{ fu{kr÷fku {wÏíkkh, þnLþknu yçkhkh Lku RþkoËVh{kÞk : Þk’Lke sw{wyk fe Lk{kÍ {MkkfeLk fk ns ni.ykih ËqMkhe rhðkÞík {U ni fu Þk’Lkesw{wyk fe Lk{kÍ økheçkkU fk

ns ni. sw{wyk fu r÷Þu sÕËe rLkf÷Lkk ns ni

yÕ÷kn fu ÃÞkhu hMkq÷, hMkq÷u {õçkq÷, MkÂGÞËn ykr{Lkk fu økw÷þLk fu {nõíku Vq÷ Lku RþkoË

Vh{kÞk : “rçk÷k þwçkk íkwBnkhu r÷Þu nh sw{wyk fu rËLk {U yuf ns ykih

ViÍkLku sw{wyk


293

Lk{kÍ fu ynfk{ 8


yuf WBhn {kisqË ni, r÷nkÍk sw{wyk fe Lk{kÍ fu r÷Þu sÕËe rLkf÷Lkk ns

ni ykih sw{wyk fe Lk{kÍ fu çkk’Ë yMh fe Lk{kÍ fu r÷Þu RÂLíkÍkh fhLkkWBhn ni.”

ns ð WBhn fk Mkðkçknwßsíkw÷ RM÷k{ nÍhíku MkÂGÞËwLkk R{k{ {wnB{Ë rçkLk

{wnB{Ë rçkLk {wnB{Ë økÍk÷e Vh{kíku nI : (Lk{kÍusw{wyk fu çkk’Ë) yMh fe Lk{kÍ ÃkZLku íkf {ÂMsË ne {U hnu ykih yøkhLk{kÍu {økrhçk íkf Xnhu íkku y^Í÷ ni. fnk òíkk ni fu rsMk Lkuò{uy {ÂMsË {U (sw{wyk yËk fhLku fu çkk’Ë ðnª Áf fh) Lk{kÍu yMhÃkZe WMk fu r÷Þu ns fk Mkðkçk ni ykih rsMk Lku (ðnª Áf fh) {økrhçkfe Lk{kÍ ÃkZe WMk fu r÷Þu ns ykih WBhu fk Mkðkçk ni.

Mkçk rËLkkU fk MkhËkhLkrçkGÞu {wyÍTÍ{, hMkq÷u {kuníkh{, MkwÕíkkLku Íe nþ{, íkksËkhu

nh{, MkhkÃkk sqËku fh{ fk Vh{kLku çkk fheLkk ni :sw{wyk fk rËLk ík{k{ rËLkkU fk MkhËkh ni ykih yÕ÷kn fu LkÍËefMkçk Mku çkzk ni ykih ðkun yÕ÷kn fu LkÍËef EËw÷ yÍTnk ykihEËw÷ rVºk Mku çkzk ni. RMk {U Ãkkt[ ¾M÷íkU nI : 1 yÕ÷kn íkyk÷kLku RMke {U ykË{ ( ) fku ÃkiËk rfÞk ykih 2 RMke {U Í{eLkÃkh WLnU Wíkkhk ykih 3 RMke {U WLnU ðVkík Ëe ykih 4 RMk {Uyuf Mkkyík yiMke ni fu çkLËk WMk ðõík rsMk [eÍ fk Mkwðk÷ fhuøkk

ViÍkLku sw{wyk


294

Lk{kÍ fu ynfk{ 9


ðkun WMku Ëuøkk sçk íkf nhk{ fk Mkwðk÷ Lk fhu ykih 5 RMke rËLk {UrfÞk{ík fkR{ nkuøke. fkuE {wfhoçk rVrh~íkk ð ykM{kLk ð Í{eLkykih nðk ð Ãknkz ykih ËrhÞk yiMkk Lknª fu sw{wyk fu rËLk Mku zhíkkLk nku.

òLkðhkU fk ¾kiVu rfÞk{íkyuf ykih rhðkÞík {U Mkhfkhu {ËeLkk Lku

Þun ¼e Vh{kÞk ni fu fkuE òLkðh yiMkk Lknª fu sw{wyk fu rËLk Mkwçn fuðõík yk^íkkçk rLkf÷Lku íkf rfÞk{ík fu zh Mku [e¾íkk Lk nku, rMkðkyu ykË{eykih rsLLk fu.

Ëwyk fçkq÷ nkuíke niMkhfkhu {¬yu {wfho{k, MkhËkhu {ËeLkyu {wLkÔðhn

fk Vh{kLku RLkkÞík rLkþkLk ni : sw{wyk {U yuf yiMke½ze ni fu yøkh fkuE {wMkÕ{kLk WMku Ãkk fh WMk ðõík yÕ÷kn Mku fwA{ktøku íkku yÕ÷kn WMk fku ÍYh Ëuøkk ykih ðkun ½ze {wÏíkMkh ni.

yMh ð {økrhçk fu Ëhr{ÞkLk ZqtzkunwÍqhu ÃkwhLkqh, þkVuyu Þki{wLLkwþqh fk Vh{kLku

Ãkwh MkwYh ni : “sw{wyk fu rËLk rsMk Mkkyík fe Ïðkrnþ fe òíke ni WMkuyMh fu çkk’Ë Mku økwYçku yk^íkkçk íkf ík÷kþ fhku.”

ViÍkLku sw{wyk


295

Lk{kÍ fu ynfk{ 10


Mkkrnçku çknkhu þheyík fk RþkoËnÍhíku MkËÁ~þheyn {ki÷kLkk {wnB{Ë y{sË y÷e

yk’Í{e Vh{kíku nI : fçkqr÷GÞíku Ëwyk fe MkkyíkkU fuçkkhu {U Ëku2 fki÷ fðe nI : 1 R{k{ fu ¾wíçku fu r÷Þu çkiXLku Mku ¾í{uLk{kÍ íkf 2 sw{wyk fe rÃkA÷e (Þk’Lke ykr¾he) Mkkyík.

(çknkhu þheyík, rs. 1, Mk. 754)

fçkqr÷GÞík fe ½ze fkiLk Mke ?{wVÂMMkhu þneh nfe{w÷ WB{ík nÍhíku {w^íke yn{Ë Þkh

¾kLk Vh{kíku nI : hkík {U hkuÍkLkk fçkqr÷GÞíku Ëwyk feMkkyík (Þk’Lke ½ze) ykíke ni {økh rËLkkU {U rMkVo sw{wyk fu rËLk.{økh ÞfeLke íkkih Ãkh Þun Lknª {k’÷q{ fu ðkun Mkkyík fçk ni, økkr÷çkÞun fu Ëku2 ¾wíçkkU fu Ëhr{ÞkLk Þk {økrhçk Mku fwA Ãkn÷u. yuf ykihnËeMku Ãkkf fu íknTík {w^íke Mkkrnçk Vh{kíku nI : RMkMkkyík fu {w-íkyÂÕ÷f W-÷{k fu [k÷eMk40 fki÷ nI, rsLk {U Ëku2 fki÷rÍÞkËk fðe nI, yuf Ëku2 ¾wíçkkU fu Ëhr{ÞkLk fk, ËqMkhk yk^íkkçkzqçkíku ðõík fk. (r{hykík, rs. 2, Mk. 319, 320)

rnfkÞíknÍhíku MkÂGÞ-ËíkwLkk Vkrík-{íkwÍTÍnhk WMk

ðõík ¾wË nwshu {U çkiXíkª ykih yÃkLke ¾krË{k rVÍTÍk fku çkknh ¾zk fhíkª, sçk yk^íkkçk zqçkLku ÷økíkk

íkku ¾krË{k ykÃk fku ¾çkh Ëuíkª, WMk fe ¾çkh Ãkh MkÂGÞËn

ViÍkLku sw{wyk


296

Lk{kÍ fu ynfk{ 11


yÃkLku nkÚk Ëwyk fu r÷Þu WXkíkª. (yiÍLk, Mk. 320) çkuníkh Þun ni fu

RMk Mkkyík {U (fkuE) ò{uy Ëwyk {ktøku siMku Þun fwhykLke Ëwyk :(íkh-s-{yu

fLÍw÷ E{kLk : yi n{khu hçk n{U ËwLÞk {U ¼÷kE Ëu ykih n{U ykr¾hík{U ¼÷kE Ëu ykih n{U yÍkçku ËkuÍ¾ Mku çk[k) (r{hykík, rs. 2, Mk. 325)

Ëwyk fe rLkGÞík Mku ËwYË þheV ¼e ÃkZ Mkfíku nI fu ËwYËu Ãkkf ¼eyÍe{w~þkLk Ëwyk ni. y^Í÷ Þun ni fu ËkuLkkU ¾wíçkkU fu Ëhr{ÞkLk

rçkøkih nkÚk WXkyu rçk÷k ÍçkkLk rn÷kyu rË÷ {U Ëwyk {ktøke òyu.

nh sw{wyk fku yuf fhkuz 44 ÷k¾ snLLk{ Mku ykÍkËMkhfkhu {ËeLkk fk Vh{kLku Lkòík

rLkþkLk ni : sw{wyk fu rËLk ykih hkík {U [kiçkeMk24 ½Lxu nI fkuE ½LxkyiMkk Lknª rsMk {U yÕ÷kn íkyk÷k snLLk{ Mku A6 ÷k¾ ykÍkË Lkfhíkk nku, rsLk Ãkh snLLk{ ðkrsçk nku økÞk Úkk.

yÍkçku fçkú Mku {nVqÍíkksËkhu {ËeLkyu {wLkÔðhn, MkwÕíkkLku {¬yu {wfho{k

Lku RþkoË Vh{kÞk : òu hkuÍu sw{wyk Þk þçku sw{wyk(Þk’Lke sw{k’hkík ykih sw{wyk fe Ëhr{ÞkLke þçk) {huøkk yÍkçku fçkú Mkuçk[k r÷Þk òyuøkk ykih rfÞk{ík fu rËLk RMk íkhn ykyuøkk fu WMk

Ãkh þneËkU fe {kunTh nkuøke.

ViÍkLku sw{wyk


297

Lk{kÍ fu ynfk{ 12


sw{wyk íkk sw{wyk økwLkknkU fe {wykVenÍhíku MkÂGÞËwLkk Mk÷{kLk VkhMke Mku {hðe ni,

MkwÕíkkLku Ëku snkLk, þnLþknu fkiLkku {fkLk, hn{íku yk-÷r{GÞkLk fk Vh{kLku yk÷eþkLk ni : òu þÏMk sw{wyk fu rËLk

Lknkyu ykih rsMk íknkhík (Þk’Lke ÃkkfeÍøke) fe RÂMíkíkkyík nku fhu ykihíku÷ ÷økkyu ykih ½h {U òu ¾w~çkq nku {÷u rVh Lk{kÍ fku rLkf÷u ykih Ëku2

þÏMkkU {U swËkE Lk fhu Þk’Lke Ëku þÏMk çkiXu nwyu nkU WLnU nxk fh çke[ {U LkçkiXu ykih òu Lk{kÍ WMk fu r÷Þu r÷¾e økE ni ÃkZu ykih R{k{ sçk ¾wíçkkÃkZu íkku [wÃk hnu WMk fu r÷Þu WLk økwLkknkU fe, òu RMk sw{wyk ykih ËqMkhu

sw{wyk fu Ëhr{ÞkLk nI {ÂøVhík nku òyuøke.

200 Mkk÷ fe RçkkËík fk MkðkçknÍhíku MkÂGÞËwLkk rMkÆefu yõçkh ð nÍhíku MkÂGÞËwLkk R{hkLk

rçkLk nwMkiLk rhðkÞík fhíku nI fu íkksËkhu {ËeLkyu{wLkÔðhn, MkwÕíkkLku {¬yu {wfho{k Lku RþkoËVh{kÞk : òu sw{wyk fu rËLk Lknkyu WMk fu økwLkkn ykih ¾íkkyut r{xk Ëeòíke nI ykih sçk [÷Lkk þwYy rfÞk íkku nh fË{ Ãkh çkeMk20 LkurfÞkt r÷¾eòíke nI. ykih ËqMkhe rhðkÞík {U ni :nh fË{ Ãkh çkeMk20 Mkk÷ fk y{÷ r÷¾k òíkk ni ykih sçk Lk{kÍ Mku Vkrhøknku íkku WMku Ëku Mkku200 çkhMk fu y{÷ fk y@ r{÷íkk ni.

ViÍkLku sw{wyk


298

Lk{kÍ fu ynfk{ 13


{nqo{ ðkr÷ËiLk fku nh sw{wyk yk’{k÷ Ãkuþ nkuíku nIËku2 yk÷{ fu {kr÷fku {wÏíkkh, {¬e {-ËLke Mkhfkh, {nçkqçku

ÃkhðhË økkh Lku RþkoË Vh{kÞk : Ãkeh ykih sw{k’hkíkfku yÕ÷kn fu nwÍqh yk’{k÷ Ãkuþ nkuíku nI ykih yÂBçkÞkyu rfhk{

ykih {kt çkkÃk fu Mkk{Lku nh sw{wyk fku. ðkun LkurfÞkU Ãkh ¾wþ nkuíkunI ykih WLk fu [unhkU fe MkVkE ð íkkrçkþ (Þk’Lke [{f Ë{f) çkZ òíke ni, íkkuyÕ÷kn Mku zhku ykih yÃkLku ðVkík ÃkkLku ðk÷kU fku yÃkLku økwLkknkU Mku hLs LkÃknkU[kyku.

sw{wyk fu Ãkkt[ ¾wMkqMke yk’{k÷nÍhíku MkÂGÞËwLkk yçkq MkEË Mku {hðe ni, Mkhfkhu

Ëku2 yk÷{, Lkqhu {wsMMk{, þknu çkLke ykË{, hMkq÷u {wnTíkþ{

fk Vh{kLku {wyÍTÍ{ ni : Ãkkt[ [eÍU òu yuf rËLk {Ufhuøkk yÕ÷kn WMk fku sLLkíke r÷¾ Ëuøkk 1 òu {heÍ fe RÞkËík fkuòyu 2 Lk{kÍu sLkkÍk {U nkrÍh nku 3 hkuÍk h¾u 4 (Lk{kÍu) sw{wyk

fku òyu ykih 5 økw÷k{ ykÍkË fhu.

sLLkík ðkrsçk nku økEnÍhíku MkÂGÞËwLkk yçkq W{k{k Mku {hðe ni fu

MkwÕíkkLku Ëku snkLk, þnLþknu fkiLkku {fkLk, hn{íku yk-÷r{GÞkLk fk Vh{kLku yk÷eþkLk ni : rsMk Lku sw{wyk fe Lk{kÍ

ÃkZe, WMk rËLk fk hkuÍk h¾k, rfMke {heÍ fe RÞkËík fe, rfMke sLkkÍu {U

ViÍkLku sw{wyk


299

Lk{kÍ fu ynfk{ 14


nkrÍh nwðk ykih rfMke rLkfkn {U rþfoík fe íkku sLLkík WMk fu r÷Þu ðkrsçk nkuøkE.

rMkVo sw{wyk fk hkuÍk Lk hr¾Þu¾wMkqrMkGÞík fu MkkÚk íkLnk sw{wyk Þk rMkVo n^íkk fk hkuÍk h¾Lkk

{fYnu íkLÍene ni. nkt yøkh rfMke {ÏMkqMk íkkhe¾ fku sw{wyk Þk n^íkk ykøkÞk íkku fhkník Lknª. {-Mk÷Lk 15 þk’çkkLkw÷ {wyÍTÍ{, 27 h-sçkw÷

{whßsçk ðøkihk. Vh{kLku {wMíkVk : sw{wyk fk rËLkíkwBnkhu r÷Þu EË ni RMk rËLk hkuÍk {ík h¾ku {økh Þun fu RMk Mku Ãkn÷u Þkçkk’Ë {U ¼e hkuÍk h¾ku.

ËMk nÍkh çkhMk fu hkuÍkU fk MkðkçkMkhfkhu yk’÷k nÍhík R{k{ yn{Ë hÍk ¾kLk

Vh{kíku nI : hkuÍyu sw{wyk Þk’Lke sçk RMk fu MkkÚk Ãkts þBçkk (Þk’Lkesw{k’hkík fk) Þk þBçkk (n^íkk fk hkuÍk) ¼e þkr{÷ nku, {hðe nwðk fuËMk nÍkh çkhMk fu hkuÍkU fu çkhkçkh ni.

(Víkkðk h-ÍrðGÞk {w¾hoò, rs. 10, Mk. 653)

sw{wyk fk hkuÍk fçk {fYn nisw{wyk fk hkuÍk nh Mkqhík {U {fYn Lknª, {fYn rMkVo RMke

Mkqhík {U ni sçkfu fkuE ¾wMkqrMkGÞík fu MkkÚk sw{wyk fk hkuÍk h¾u. [wLkkL[usw{wyk fk hkuÍk fçk {fYn ni RMk rÍBLk {U Víkkðk h-ÍrðGÞk {w¾hoò

rsÕË 10 MkVnk 559 Mku Mkwðk÷ sðkçk {w÷k-nÍk nkU, Mkwðk÷ : õÞkVh{kíku nI W-÷{kyu ËeLk RMk {My÷u {U fu sw{wyk fk hkuÍyu Lk^÷

ViÍkLku sw{wyk


300

Lk{kÍ fu ynfk{ 15


h¾Lkk fiMkk ni ? yuf þÏMk Lku sw{wyk fk hkuÍk h¾k ËqMkhu Lku WMk Mkufnk : sw{wyk EËw÷ {wyr{LkeLk ni hkuÍk h¾Lkk RMk rËLk {U {fYn niykih çk RMhkh çkk’Ë Ëku Ãknh fu hkuÍk íkwzðk rËÞk.... sðkçk : sw{wyk

fk hkuÍk ¾kMk RMk rLkGÞík Mku fu yks sw{wyk ni RMk fk hkuÍk rçk¥kÏMkeMk

[krnÞu {fYn ni {økh Lk ðkun fhkník, fu íkkuzLkk ÷krÍ{ nwðk, ykihyøkh ¾kMk çk rLkGÞíku íkÏMkeMk Lk Úke íkku yM÷Lk fhkník ¼e Lknª, WMkËqMkhu þÏMk fku yøkh rLkGÞíku {fYnk Ãkh Rr¥k÷ky Lk Úke sçk íkkuyu’ríkhkÍ ne rMkhu Mku n{kfík nwðk, ykih hkuÍk íkkuz ËuLkk þh-y ÃkhMkÏík swhyík, ykih yøkh Rr¥k÷ky ¼e nwE sçk ¼e {My÷k çkíkkËuLkk fkVe Úkk Lk fu hkuÍk íkwzðkLkk, ykih ðkun ¼e çkk’Ë Ëku Ãknh fu,rsMk fk RÂÏíkÞkh Lk^÷ hkuÍu {U ðkr÷ËiLk fu rMkðk rfMke fku Lknª,íkkuzLku ðk÷k ykih íkwzðkLku ðk÷k ËkuLkkU økwLknøkkh nwyu, íkkuzLku ðk÷uÃkh fÍk ÷krÍ{ ni f^Vkhk yM÷Lk Lknª.

sw{wyk fku {kt çkkÃk fe fçkú Ãkh nkrÍhe fk MkðkçkMkhfkhu Lkk{Ëkh, Ëku2 yk÷{ fu {kr÷fku {wÏíkkh, þnLþknu

yçkhkh fk Vh{kLku ¾wþ økðkh ni : òu yÃkLku {ktçkkÃk ËkuLkkU Þk yuf fe fçkú Ãkh nh sw{wyk fu rËLk rÍÞkhík fku nkrÍh nku, yÕ÷kn

íkyk÷k WMk fu økwLkkn çkÏþ Ëu ykih {kt çkkÃk fu MkkÚk yåAk çkhíkkð fhLku ðk÷kr÷¾k òyu.

fçkúu ðkr÷ËiLk Ãkh “ÞkMkeLk” ÃkZLku fe VÍe÷íknwÍqhu yfh{, Lkqhu {wsMMk{, þknu çkLke ykË{

ViÍkLku sw{wyk


301

Lk{kÍ fu ynfk{ 16


Lku RþkoË Vh{kÞk : òu þÏMk hkuÍu sw{wyk yÃkLku ðkr÷ËiLk Þk yuf fe fçkú

fe rÍÞkhík fhu ykih WMk fu ÃkkMk ÞkMkeLk ÃkZu, çkÏþ rËÞk òyu.

íkeLk nÍkh {ÂøVhíkUMkwÕíkkLku n-h{iLk, hn{íku fkiLkiLk, LkkLkkyu n-MkLkiLk

fk Vh{kLku çkkRMku [iLk ni : òu nh sw{wyk ðkr÷ËiLk Þk yuffe rÍÞkhíku fçkú fh fu ðnkt ÞkMkeLk ÃkZu, ÞkMkeLk (þheV) {U rsíkLku nVo nI WLk Mkçk ferøkLkíke fu çkhkçkh yÕ÷kn WMk fu r÷Þu {ÂøVhík Vh{kyu.

{eXu {eXu RM÷k{e ¼kRÞku ! nh sw{wyk þheV fkuVkiík þwËk ðkr÷ËiLk Þk RLk {U Mku yuf fe fçkú Ãkh nkrÍh nku fh ÞkMkeLkþheV ÃkZLku ðk÷u fk íkku çkuzk ne Ãkkh ni. ÞkMkeLk þheV {U 5Áfqy 83 ykÞkík 729 fr÷{kík ykih 3000 nwYV nI yøkh RLËÕ÷kn

(Þk’Lke yÕ÷kn fu LkÍËef) Þun røkLkíke ËwÁMík ni íkku íkeLknÍkh {ÂøVhíkkU fk Mkðkçk r{÷uøkk.

sw{wyk fku ÞkMkeLk ÃkZLku ðk÷u fe {ÂøVhík nkuøkeVh{kLku {wMíkVk ni : òu þçku sw{wyk (Þk’Lke

sw{k’hkík ykih sw{wyk fe Ëhr{ÞkLke þçk) ÞkMkeLk ÃkZu WMk fe {ÂøVhík nkuòyuøke.

YnU sBy nkuíke nIsw{wyk fu rËLk YnU sBy nkuíke nI r÷nkÍk RMk {U rÍÞkhíku

fwçkqh fhLke [krnÞu ykih RMk hkuÍ snLLk{ Lknª ¼zfkÞk òíkk.

ViÍkLku sw{wyk


302

Lk{kÍ fu ynfk{ 17


Mkhfkhu yk’÷k nÍhík R{k{ yn{Ë hÍk ¾kLk Vh{kíku nI : rÍÞkhíku (fwçkqh) fk y^Í÷ ðõík hkuÍu sw{wyk

çkk’Ëu Lk{kÍu Mkwçn ni. (Víkkðk h-ÍrðGÞk {w¾hoò, rs. 9, Mk. 523)

“Mkq-híkw÷ fnTV” fe VÍe÷íknÍhíku MkÂGÞËwLkk yçËwÕ÷kn RçLku W{h Mku {hðe

ni : LkrçkGÞu hn{ík, þVeyu WB{ík, þnLþknu LkwçkwÔðík, íkksËkhu rhMkk÷ík fk Vh{kLku çkk y-Í{ík ni : “òu þÏMk sw{wyk fu hkuÍ

Mkq-híkw÷ fnTV ÃkZu WMk fu fË{ Mku ykM{kLk íkf Lkqh çkw÷LË nkuøkk òu rfÞk{ík fkuWMk fu r÷Þu hkuþLk nkuøkk ykih Ëku2 sw{wykut fu Ëhr{ÞkLk òu økwLkkn nwyu nI çkÏþ

rËÞu òyutøku.” ËkuLkkU2 sw{wyk fu Ëhr{ÞkLk Lkqh

nÍhíku MkÂGÞËwLkk yçkq MkEË Mku {hðe ni, nwÍqhMkhkÃkk Lkqh, ViÍ økLsqh, þknu økÞqh fk Vh{kLkuLkqÁLk y÷k Lkqh ni : “òu þÏMk çkhkuÍu sw{wyk Mkq-híkw÷ fnTV ÃkZu WMk fur÷Þu ËkuLkkU2 sw{wykut fu Ëhr{ÞkLk Lkqh hkuþLk nkuøkk.”

fk’çku íkf Lkqhyuf rhðkÞík {U ni : “òu Mkq-híkw÷ fnTV þçku sw{wyk (Þk’Lke

sw{k’hkík ykih sw{wyk fe Ëhr{ÞkLke þçk) ÃkZu WMk fu r÷Þu ðnkt Mku fk’çku

íkf Lkqh hkuþLk nkuøkk.”

ViÍkLku sw{wyk


303

Lk{kÍ fu ynfk{ 18


“Mkqhyu nk {e{ yÆw¾kLk” fe VÍe÷íknÍhíku MkÂGÞËwLkk yçkq W{k{k Mku {hðe ni,

{ËeLku fu MkwÕíkkLk, hn{íku yk-÷r{ÞkLk fkVh{kLku sLLkík rLkþkLk ni : òu þÏMk çkhkuÍu sw{wyk Þk þçku sw{wykMkq-híkwÆw¾kLk ÃkZu WMk fu r÷Þu yÕ÷kn sLLkík {U yuf ½h çkLkkyuøkk.

yuf rhðkÞík ni fu WMk fe {ÂøVhík nkuòyuøke.

Mk¥kh nÍkh rVrh~íkkU fk RÂMíkøVkhR{k{w÷ yLMkkhu ð÷ {wnkrsheLk, {wrnççkw÷ Vw-fhkyu ð÷

{MkkfeLk sLkkçku hnT{íkwÂÕ÷÷ yk-÷{eLk fk Vh{kLkurË÷ LkþeLk ni : “òu þÏMk hkík {U Mkq-híkwÆw¾kLk ÃkZu íkku Mkwçn nkuLku íkf WMk fur÷Þu Mk¥kh nÍkh rVrh~íku RÂMíkøVkh fhUøku.”

Mkkhu økwLkkn {wykVnÍhíku MkÂGÞËwLkk yLkMk rçkLk {kr÷f Mku {hðe

ni, MkwÕíkkLku Ëku2 snkLk, þnLþknu fkiLkku {fkLk, hn{íku yk-÷r{GÞkLk fk Vh{kLku {ÂøVhík rLkþkLk ni : òu þÏMk sw{wyk fu

rËLk Lk{kÍu V@ Mku Ãkn÷u íkeLk çkkh ÃkZu WMk fu

økwLkkn çkÏþ rËÞu òyutøku yøk[uo Mk{wLËh fe Íkøk Mku rÍÞkËk nkU.

ViÍkLku sw{wyk


304

Lk{kÍ fu ynfk{ 19


Lk{kÍu sw{wyk fu çkk’ËyÕ÷kn íkçkk-h-f ð íkyk÷k Ãkkhn 28 Mkq-híkw÷ sw{wyn fe

ykÞík LkBçkh 10 {U RþkoË Vh{kíkk ni :íkh-s-{yu fLÍw÷ E{kLk : rVh sçk Lk{kÍ(sw{wyk) nku [wfu íkku Í{eLk {U Vi÷ òyku ykihyÕ÷kn fk VÍT÷ ík÷kþ fhku ykih yÕ÷kn

fku çknwík ÞkË fhku RMk WB{eË Ãkh fu V÷knÃkkyku.

MkËÁ÷ yVkrÍ÷ nÍhíku yÕ÷k{k {ki÷kLkk MkÂGÞË {wnB{ËLkE{wÆeLk {whkËykçkkËe RMk ykÞík fu íknTík íkVMkehu¾ÍkRLkw÷ RhVkLk {U Vh{kíku nI : yçk (Þk’Lke Lk{kÍu sw{wyk fu çkk’Ë)íkwBnkhu r÷Þu òRÍ ni fu {ykþ fu fk{kU {U {~økq÷ nku Þk ík-÷çku RÕ{Þk RÞkËíku {heÍ Þk rþfoíku sLkkÍk Þk rÍÞkhíku W-÷{k Þk RMk fur{M÷ fk{kU {U {~økq÷ nku fh LkurfÞkt nkrMk÷ fhku.

{sr÷Mku RÕ{ {U rþfoíkLk{kÍu sw{wyk fu çkk’Ë {sr÷Mku RÕ{ {U rþfoík fhLkk {wMíknçk

ni. [wLkkL[u nwßsíkw÷ RM÷k{ nÍhíku MkÂGÞËwLkk R{k{ {wnB{Ë rçkLk{wnB{Ë rçkLk {wnB{Ë økÍk÷e Vh{kíku nI fu nÍhíkuMkÂGÞËwLkk yLkMk rçkLk {kr÷f fk fki÷ ni : RMk ykÞík {U(Vfík) ¾heË ð VhkuÏík ykih fMçku ËwLÞk {whkË Lknª çkÕfu ík-÷çkuRÕ{, ¼kRÞkU fe rÍÞkhík, çke{khkU fe RÞkËík, sLkkÍu fu MkkÚk òLkkykih RMk íkhn fu fk{ nI.

ViÍkLku sw{wyk


305

Lk{kÍ fu ynfk{ 20


{eXu {eXu RM÷k{e ¼kRÞku ! yËkRrøkÞu sw{wyk ðkrsçk nkuLku fur÷Þu øÞkhn þíkuO nI RLk {U Mku yuf ¼e {k’Ëq{ (f{) nku íkku VÍo Lknª rVh¼e yøkh ÃkZuøkk íkku nku òyuøkk çkÕfu {Ëuo ykrf÷ çkkr÷øk fu r÷Þusw{wyk ÃkZLkk y^Í÷ ni. Lkk çkkr÷øk Lku sw{wyk ÃkZk íkku Lk^÷ ni fu RMkÃkh Lk{kÍ VÍo ne Lknª. “{uhu økkiMku yk’Í{” fu øÞkhn nwYV fe rLkMçkík Mku

yËkRrøkÞu sw{wyk VÍo nkuLku fe 11 þhkRíky þnTh {U {wfe{ nkuLkk y rMknTník, Þk’Lke {heÍ Ãkh sw{wyk

VÍo Lknª {heÍ Mku {whkË ðkun ni fu {ÂMsËu sw{wyk íkf Lk ò Mkfíkk nku Þk[÷k íkku òyuøkk {økh {hÍ çkZ òyuøkk Þk Ëuh {U yåAk nkuøkk. þi¾uVkLke {heÍ fu nwõ{ {U ni y ykÍkË nkuLkk, økw÷k{ Ãkh sw{wyk VÍo Lknªykih WMk fk ykfk {Ly fh Mkfíkk ni y {Ëo nkuLkk y çkkr÷øk nkuLkk yykrf÷ nkuLkk. Þun ËkuLkkU2 þíkuO ¾kMk sw{wyk fu r÷Þu Lknª çkÕfu nh RçkkËíkfu ðwsqçk {U yõ÷ ð çkw÷qøk þíko ni y ytr¾Þkhk nkuLkk y [÷Lku Ãkh fkrËhnkuLkk y fiË {U Lk nkuLkk y çkkËþkn Þk [kuh ðøkihk rfMke Íkr÷{ fk ¾kiVLk nkuLkk y {ªn Þk yktÄe Þk yku÷u Þk MkËeo fk Lk nkuLkk Þk’Lke RMk fËh,fu WLk Mku LkwõMkkLk fk ¾kiVu Mknen nku. (çknkhu þheyík, rs. 1, Mk. 770, 772)

rsLk Ãkh Lk{kÍ VÍo ni {økh rfMke þh-E WÍTh fu Mkçkçksw{wyk VÍo Lknª, WLk fku sw{wyk fu hkuÍ ÍkunTh {wykV Lknª ni ðkun íkkuÃkZLke ne nkuøke.

sw{wyk fe MkwLLkíkULk{kÍu sw{wyk fu r÷Þu yÔð÷ ðõík {U òLkk, r{Mðkf fhLkk, yåAu

ViÍkLku sw{wyk


306

Lk{kÍ fu ynfk{ 21


ykih MkVuË fÃkzu ÃknLkLkk, íku÷ ykih ¾w~çkq ÷økkLkk ykih Ãkn÷e MkV {U çkiXLkk{wMíknçk ni ykih økwM÷ MkwLLkík ni.

økwM÷u sw{wyk fk ðõík{wVÂMMkhu þneh nfe{w÷ WB{ík nÍhíku {w íke yn{Ë Þkh ¾kLk

Vh{kíku nI : çkk’Í W-÷{kyu rfhk{ Vh{kíku nI fuøkwM÷u sw{wyk Lk{kÍ fu r÷Þu {MLkqLk ni Lk fu sw{wyk fu rËLk fu r÷Þu.r÷nkÍk rsLk Ãkh sw{wyk fe Lk{kÍ Lknª WLk fu r÷Þu Þun økwM÷ MkwLLkíkLknª, çkk’Í W-÷{kyu rfhk{ Vh{kíku nI fu sw{wyk fk økwM÷Lk{kÍu sw{wyk Mku fheçk fhku n¥kk fu RMk fu ðwÍq Mku sw{wyk ÃkZku {økh nfÞun ni fu økwM÷u sw{wyk fk ðõík íkw÷qyu V@ Mku þwYy nku òíkk ni.(r{hykík, rs. 2, Mk. 334) {k’÷q{ nwðk ykihík ykih {wMkkrVh ðøkihk rsLkÃkh sw{wyk ðkrsçk Lknª ni WLk fu r÷Þu økwM÷u sw{wyk ¼e MkwLLkík Lknª.

økwM÷u sw{wyk MkwLLkíku økih {wy¬Ëk ninÍhíku yÕ÷k{k RçLku ykrçkËeLk þk{e Vh{kíku

nI : Lk{kÍu sw{wyk fu r÷Þu økwM÷ fhLkk Mkw-LkLku ÍðkRË Mku ni RMk fu íkfoÃkh Ríkkçk (Þk’Lke {÷k{ík) Lknª.

¾wíçku {U fheçk hnLku fe VÍe÷íknÍhíku MkÂGÞËwLkk Mk{whn rçkLk swLËçk Mku {hðe

ni, nwÍqh MkhkÃkk Lkqh, ViÍ økLsqh, þknu økÞqh LkuVh{kÞk : nkrÍh hnku ¾wíçku fu ðõík ykih R{k{ Mku fheçk hnku RMk r÷Þu fuykË{e rsMk fËh Ëqh hnuøkk WMke fËh sLLkík {U ÃkeAu hnuøkk yøk[uo ðkun (Þk’Lke{wMkÕ{kLk) sLLkík {U Ëkr¾÷ ÍYh nkuøkk.

ViÍkLku sw{wyk


307

Lk{kÍ fu ynfk{ 22


íkku sw{wyk fk Mkðkçk Lknª r{÷uøkkVh{kLku {wMíkVk ni : òu sw{wyk fu rËLk f÷k{

fhu sçkfu R{k{ ¾wíçkk Ëu hnk nku íkku WMk fe r{Mkk÷ WMk økÄu siMke ni òu

rfíkkçkU WXkyu nku ykih WMk ðõík òu fkuE WMk Mku Þun fnu fu “[wÃk hnku” íkku

WMku sw{wyk fk Mkðkçk Lk r{÷uøkk. [wÃk[kÃk ¾wíçkk MkwLkLkk VÍo ni

òu [eÍU Lk{kÍ {U nhk{ nI {-Mk÷Lk ¾kLkk ÃkeLkk, Mk÷k{ ðsðkçku Mk÷k{ ðøkihk Þun Mkçk ¾wíçku fe nk÷ík {U ¼e nhk{ nI Þnkt íkf fuy{úwLk rçk÷ {k’YV, nkt ¾íkeçk y{úwLk rçk÷ {k’YV fh (Þk’Lke Lkufe fe Ëk’ðíkËu) Mkfíkk ni. sçk ¾wíçkk ÃkZu, íkku ík{k{ nkrÍheLk Ãkh MkwLkLkk ykih [wÃkhnLkk VÍo ni, òu ÷kuøk R{k{ Mku Ëqh nkU, fu ¾wíçku fe ykðkÍ WLk íkfLknª ÃknkU[íke WLnU ¼e [wÃk hnLkk ðkrsçk ni yøkh rfMke fku çkwhe çkkíkfhíku Ëu¾U íkku nkÚk Þk Mkh fu Rþkhu Mku {Ly fh Mkfíku nI ÍçkkLk Mku LkkòRÍ ni. (çknkhu þheyík, rs. 1, Mk. 774, )

¾wíçkk MkwLkLku ðk÷k ËwYË þheV Lknª ÃkZ MkfíkkMkhfkhu {ËeLkk fk Lkk{u Ãkkf ¾íkeçk Lku

r÷Þk íkku nkrÍheLk rË÷ {U ËwYË þheV ÃkZU ÍçkkLk Mku ÃkZLku fe WMkðõík RòÍík Lknª, Þqtne Mknkçkyu rfhk{ fu rÍ¢u Ãkkf ÃkhWMk ðõík ÍçkkLk Mku fnLku fe RòÍík Lknª.

(çknkhu þheyík, rs. 1, Mk. 775, )

¾wíçkyu rLkfkn MkwLkLkk ðkrsçk ni¾wíçkyu sw{wyk fu R÷kðk ykih ¾wíçkkU fk MkwLkLkk ¼e ðkrsçk

ViÍkLku sw{wyk


308

Lk{kÍ fu ynfk{ 23


ni {-Mk÷Lk ¾wíçkyu EËiLk ð rLkfkn ðøkihnw{k. Ãkn÷e yÍkLk nkuíku ne fkhkuçkkh ¼e Lkk òRÍÃkn÷e yÍkLk fu nkuíku ne (Lk{kÍu sw{wyk fu r÷Þu òLku fe) fkurþþ

(þwYy fh ËuLkk) ðkrsçk ni ykih çkiy (Þk’Lke ¾heË ð VhkuÏík) ðøkihk WLk[eÍkU fk òu MkyTÞ (Þk’Lke fkurþþ) fu {wLkkVe (Þk’Lke r¾÷kV) nkU Akuz ËuLkkðkrsçk. Þnkt íkf fu hkMíku [÷íku nwyu yøkh ¾heË ð VhkuÏík fe íkku Þun ¼eLkk òRÍ ykih {ÂMsË {U ¾heË ð VhkuÏík íkku MkÏík økwLkkn ni ykih ¾kLkk¾k hnk Úkk fu yÍkLku sw{wyk fe ykðkÍ ykE yøkh Þun yLËuþk nku, fu¾kyuøkk íkku sw{wyk Vkiík nku òyuøkk íkku ¾kLkk Akuz Ëu ykih sw{wyk fkuòyu. sw{wyk fu r÷Þu Rí{eLkkLk ð ðfkh fu MkkÚk òyu.

(çknkhu þheyík, rs. 1, Mk. 775, )

yksf÷ RÕ{u ËeLk Mku Ëqhe fk Ëkih ni, ÷kuøk Ëeøkh RçkkËkík feíkhn ¾wíçkk MkwLkLku siMke yÍe{ RçkkËík {U ¼e øk-÷ríkÞkt fh fu fE økwLkknkUfk Rhríkfkçk fhíku nI r÷nkÍk {-ËLke RÂÕíkò ni fu ZuhkU LkurfÞkt f{kLku fur÷Þu nh sw{wyk fku ¾íkeçk fç÷ yÍ yÍkLku ¾wíçkk r{Bçkh Ãkh [ZLku MkuÃkn÷u Þun yu’÷kLk fhu :

“rçkÂM{Õ÷kn” fu Mkkík nwYV fe rLkMçkík Mku¾wíçku fu 7 {-ËLke Vq÷

y nËeMku Ãkkf {U ni : “rsMk Lku sw{wyk fu rËLk ÷kuøkkU fe økhËLkU V÷ktøkeWMk Lku snLLk{ fe íkhV Ãkw÷ çkLkkÞk.” RMk fuyuf {k’Lkk Þun nI fu WMk Ãkh [Z [Z fh ÷kuøk snLLk{ {U Ëkr¾÷nkUøku. (nkrþÞyu çknkhu þheyík, rs. 1, Mk. 761, 762)

ViÍkLku sw{wyk


309

Lk{kÍ fu ynfk{ 24


y ¾íkeçk fe íkhV {wtn fh fu çkiXLkk MkwLLkíku Mknkçkk ni.y çkwÍwøkkoLku ËeLk Vh{kíku nI : Ëku2 ÍkLkq çkiX fh ¾wíçkk MkwLku,Ãkn÷u ¾wíçku {U nkÚk çkktÄu, ËqMkhu {U ÍkLkq Ãkh nkÚk h¾u íkku Ëku2

hfTyík fk Mkðkçk r{÷uøkk. (r{hykíkw÷ {LkkSn, rs. 2, Mk. 338)

y yk’÷k nÍhík R{k{ yn{Ë hÍk ¾kLk Vh{kíku nI :¾wíçku {U nwÍqhu yõËMk fk Lkk{u Ãkkf MkwLk fh rË÷ {UËwYË ÃkZU, fu ÍçkkLk Mku Mkwfqík (Þk’Lke ¾k{kuþe) VÍo ni.

(Víkkðk h-ÍrðGÞk {w¾hoò, rs. 8, Mk. 365)

y “Ëwhuo {wÏíkkh” {U ni : ¾wíçku {U ¾kLkk ÃkeLkk, f÷k{ fhLkk yøk[uo fnLkk, Mk÷k{ fk sðkçk ËuLkk Þk Lkufe fe çkkík çkíkkLkk nhk{

ni. y yk’÷k nÍhík Vh{kíku nI : çk nk÷íku ¾wíçkk [÷Lkk nhk{ni. Þnkt íkf W-÷{kyu rfhk{ Vh{kíku nI fu yøkh yiMku ðõíkykÞk fu ¾wíçkk þwYy nku økÞk íkku {ÂMsË {U snkt íkf ÃknkU[k ðnª Áf òyu,ykøku Lk çkZu fu Þun y{÷ nkuøkk ykih nk÷u ¾wíçkk {U fkuE y{÷ hðk (Þk’LkeòRÍ) Lknª. (Víkkðk h-ÍrðGÞk {w¾hoò, rs. 8, Mk. 333)

y yk’÷k nÍhík Vh{kíku nI : ¾wíçku {U rfMke íkhV økhËLkVih fh Ëu¾Lkk (¼e) nhk{ ni. (yiÍLk, Mk. 334)

sw{wyk fe R{k{ík fk yn{ {My÷kyuf çknwík ÍYhe y{ú rsMk fe íkhV yðk{ fe rçkÕfw÷

íkðßòun Lknª ðkun Þun ni fu sw{wyk fku ykih Lk{kÍkU fe íkhnMk{Í h¾k ni fu rsMk Lku [knk LkÞk sw{wyk fkR{ fh r÷Þk ykih

ViÍkLku sw{wyk


310

Lk{kÍ fu ynfk{

Finel File


Lku sVk fe.

rsMk Lku [knk ÃkZk rËÞk Þun Lkk òRÍ ni RMk r÷Þu fu sw{wyk

fkR{ fhLkk çkkËþknu RM÷k{ Þk WMk fu LkkRçk fk fk{ ni. ykih

snkt RM÷k{e MkÕíkLkík Lk nku ðnkt òu Mkçk Mku çkzk Vfen (ykr÷{)

MkwLLke Mknenw÷ yfeËk nku, ðkun ynfk{u þhRGÞk òhe fhLku {U

MkwÕíkkLku RM÷k{ fk fkR{ {fk{ ni r÷nkÍk ðkune sw{wyk fkR{

fhu, rçkøkih WMk fe RòÍík fu (sw{wyk) Lknª nku Mkfíkk ykih Þun

¼e Lk nku íkku yk{ ÷kuøk rsMk fku R{k{ çkLkkyut. ykr÷{ fu nkuíku

nwyu yðk{ çkíkkihu ¾wË rfMke fku R{k{ Lknª çkLkk Mkfíku Lk Þun nku

Mkfíkk ni fu Ëku [kh4 þÏMk rfMke fku R{k{ {wfhoh fh ÷U yiMkk

sw{wyk fnª Mkkrçkík Lknª. (çknkhu þheyík, rs. 1, Mk. 764)

25 hçkeW÷ yÔð÷ 1432 rMk.rn.

yuf [wÃk Mkku Mkw¾100

25 ViÍkLku sw{wyk

økBku BkËe™k, çkfey,


rn‚kçk sL™Œw÷

rVhËki‚ BkU ykfk

fu …zku‚ fk íkkr÷çk


311

Lk{kÍ fu ynfk{

ðhf W÷rxÞu....

RMk rhMkk÷u {U....

EË fu {wMíknççkkík

rË÷ rÍLËk hnuøkk

íkõçkehu ík~hef fu 8 {-ËLke Vq÷

EË fe yÄqhe s{kyík r{÷e íkku ?

EË fe s{kyík Lk r{÷e íkku ?

Lk{kÍu EË fk íkhefk(n-LkVe)

RËw÷ rVºk, çkfh RË


312

Lk{kÍ fu ynfk{ ™BkkÍu EË fk Œhefk1

~kiŒk™ ÷k¾ MkwMŒe rË÷kyu Þun rhMkk÷k (9 MkVnkŒ) BkwfBBk÷…Z ÷ersÞu RMk fu VðkRË ÏkwË ne Ëu¾ ÷Uøku.

™BkkÍu EË fk Œhefk (n-™Ve)

ËwYË ~kheV fe VÍe÷ŒËku yk÷Bk fu Bkkr÷fku BkwÏŒkh, Bk¬e Bk-Ë™e Mkhfkh, Bknçkqçku

…hðh Ëøkkh ™u R~kkoË VhBkkÞk : òu BkwÍ …h~kçku swBkwyk ykih hkuÍu swBkwyk Mkku çkkh ËwYË ~kheV …Zu yÕ÷kn Œyk÷kWMk fe Mkku nksŒU …qhe VhBkkyuøkk Mk¥kh ykr¾hŒ fe ykih ŒeMk ËwLÞk fe.

rË÷ rÍLËk hnuøkkŒksËkhu BkËe™k, fhkhu fÕçkku Mke™k fk

VhBkk™u yk÷e~kk™ ni : rsMk ™u EËi™ fe hkŒ (Þk’™e ~kçku EËw÷ rVºk ykih~kçku EËw÷ yÍTnk) Œ-÷çku Mkðkçk fu r÷Þu rfÞkBk rfÞk (Þk’™e RçkkËŒ BkU økwÍkhk)WMk rË™ WMk fk rË÷ ™nª Bkhuøkk, rsMk rË™ ÷kuøkkU fu rË÷ Bkh òyUøku.

sL™Œ ðkrsçk nku òŒe niyuf ykih BkfkBk …h nÍhŒu MkÂGÞËw™k BkwykÍ rçk™ sçk÷


313

Lk{kÍ fu ynfk{


2

Mku Bkhðe ni, VhBkkŒu nI : òu …ktåk hkŒkU BkU ~kçk çkuËkhe fhu(Þk’™e òøk fh RçkkËŒ BkU økwÍkhu) WMk fu r÷Þu sL™Œ ðkrsçk nku òŒe ni.rÍ÷ rnßsn ~kheV fe ykXðª, ™ðª ykih ËMkðª hkŒ (RMk Œhn Œe™hkŒU Œku Þun nw#) ykih åkkiÚke EËw÷ rVºk fe hkŒ, …ktåkðª ~kk’çkk™w÷ BkwyÍTÍBkfe …LËhnðª hkŒ (Þk’™e ~kçku çkhkyŒ).

™BkkÍu EË fu r÷Þu ò™u Mku fç÷ fe MkwL™ŒnÍhŒu MkÂGÞËw™k çkwhiËk Mku Bkhðe ni fu nwÍqhu

yLðh, ~kkVuyu Bkn~kh, BkËe™u fu Œksðh, rçk RÍT™u hççku yõçkhøkiçkkU Mku çkk ¾çkh, Bknçkqçku Ëkðh EËw÷ rVºkfu rË™ fwA ¾k fh ™BkkÍ fu r÷Þu Œ~kheV ÷u òŒu Úku ykih EËuyÍTnk fu hkuÍ ™nª ¾kŒu Úku sçk Œf ™BkkÍ Mku Vkrhøk ™ nku òŒu.

ykih “çkw¾khe” fe rhðkÞŒnÍhŒu MkÂGÞËw™k y™Mk Mku ni fu EËw÷ rVºk fu rË™ Œ~kheV™ ÷u òŒu sçk Œf åkLË ¾sqhU ™ Œ™kðw÷ VhBkk ÷uŒu ykih ðkun ŒkfnkuŒª.

™BkkÍu EË fu r÷Þu yk™u ò™u fe MkwL™ŒnÍhŒu MkÂGÞËw™k yçkq nwhihk Mku rhðkÞŒ ni :

ŒksËkhu BkËe™k, MkwYhu fÕçkku Mke™k EË fku (™BkkÍuEË fu r÷Þu) yuf hkMŒu Mku Œ~kheV ÷u òŒu ykih ËqMkhu hkMŒu Mku ðk…MkŒ~kheV ÷kŒu.

™BkkÍu EË fk Œhefk (n-™Ve)…n÷u RMk Œhn r™GÞŒ fersÞu : “BkI r™GÞŒ fhŒk nqt Ëku

™BkkÍu EË fk Œhefk


314

Lk{kÍ fu ynfk{


3

hõyŒ ™BkkÍ EËw÷ rVºk (Þk EËw÷ yÍTnk) fe, MkkÚk A6 ÍkRËŒõçkehkU fu, ðkrMkŒu yÕ÷kn fu, …eAu RMk RBkkBk fu” rVh fk™kUŒf nkÚk WXkRÞu ykih fn fh nMçku Bkk’Bkq÷ ™kV fu ™eåku çkktÄ÷ersÞu ykih Mk™k …rZÞu. rVh fk™kU Œf nkÚk WXkRÞu ykih fnŒu nwyu ÷xfk ËersÞu. rVh nkÚk fk™kU Œf WXkRÞu ykih fn fh ÷xfk ËersÞu. rVh fk™kU Œf nkÚk WXkRÞu ykih fnfh çkktÄ ÷ersÞu Þk’™e …n÷e Œõçkeh fu çkk’Ë nkÚk çkktrÄÞu RMk fuçkk’Ë ËqMkhe ykih ŒeMkhe Œõçkeh BkU ÷xfkRÞu ykih åkkiÚke BkU nkÚk çkktÄ÷ersÞu. RMk fku Þqt ÞkË hr¾Þu fu snkt rfÞkBk BkU Œõçkeh fu çkk’Ë fwA…Z™k ni ðnkt nkÚk çkktÄ™u nI ykih snkt ™nª …Z™k ðnkt nkÚk ÷xfk™unI. rVh RBkkBk ŒyÔðwÍ ykih ŒÂM{Þk ykrnMŒk …Z fh y÷ nBË~kheV ykih Mkqhn snTh (Þk’™e çkw÷LË ykðkÍ) fu MkkÚk …Zu, rVhÁfqy fhu. ËqMkhe hõyŒ BkU …n÷u y÷ nBË ~kheV ykih Mkqhn snThfu MkkÚk …Zu, rVh Œe™ çkkh fk™ Œf nkÚk WXk fh frnÞuykih nkÚk ™ çkktrÄÞu ykih åkkiÚke çkkh rçkøkih nkÚk WXkyu fnŒu nwyu Áfqy BkU òRÞu ykih fkRËu fu BkwŒkrçkf ™BkkÍ BkwfBBk÷fh ÷ersÞu. nh Ëku ŒõçkehkU fu ËhrBkÞk™ Œe™ çkkh “ ”fn™u fe rBkõËkh åkw… ¾zk hn™k ni.

(çknkhu ~kheyŒ, rs. 1, Mk. 781, ðøkihk)™BkkÍu EË rfMk …h ðkrsçk ni ?

EËi™ (Þk’™e EËw÷ rVºk ykih çkfh EË) fe ™BkkÍ ðkrsçk niBkøkh Mkçk …h ™nª rMkVo W™ …h rs™ …h swBkwyk ðkrsçk ni. EËi™ BkU



315

Lk{kÍ fu ynfk{


4

™ yÍk™ ni ™ RfkBkŒ. (çknkhu ~kheyŒ, rs. 1, Mk. 779, Bkf-Œ-çkŒw÷BkËe™k çkkçkw÷ BkËe™k fhkåke, )

EË fk ¾wíçkk MkwL™Œ niEËi™ fe yËk fe ðkune ~kŒuO nI òu swBkwyk fe, rMkVo RŒ™k Vfo

ni fu swBkwyk BkU ¾wíçkk ~kŒo ni ykih EËi™ BkU MkwL™Œ. swBkwyk fk ¾wíçkkfç÷ yÍ ™BkkÍ ni ykih EËi™ fk çkk’Ë yÍ ™BkkÍ.

(çknkhu ~kheyŒ, rs. 1, Mk. 779, )™BkkÍu EË fk ðõŒ

R™ Ëku™kU ™BkkÍkU fk ðõŒ Mkqhs fu çk fËh yuf ™uÍk çkw÷LËnku™u (Þk’™e Œw÷qyu yk^Œkçk fu 20 rBk™x fu çkk’Ë) Mku ÍnTðyu fwçkúk Þk’™er™MVwL™nkhu ~kh-E Œf ni Bkøkh EËw÷ rVºk BkU Ëuh fh™k ykih EËw÷yÍTnk sÕË …Z™k BkwMŒnçk ni.

(çknkhu ~kheyŒ, rs. 1, Mk. 781, )EË fe yÄqhe sBkkyŒ rBk÷e Œku......?

…n÷e hõyŒ BkU RBkkBk fu ŒõçkehU fn™u fu çkk’Ë BkwõŒËe ~kkrBk÷nwðk Œku WMke ðõŒ (Œõçkehu ŒnheBkk fu R÷kðk BkÍeË) Œe™ ŒõçkehU fn ÷uyøkåkuo RBkkBk ™u rfhkyŒ ~kwYy fh Ëe nku ykih Œe™ ne fnu yøkåkuoRBkkBk ™u Œe™ Mku rÍÞkËk fne nkU ykih yøkh RMk ™u ŒõçkehU ™ fnª fuRBkkBk Áfqy BkU åk÷k økÞk Œku ¾zu ¾zu ™ fnu çkÕfu RBkkBk fu MkkÚk ÁfqyBkU òyu ykih Áfqy BkU ŒõçkehU fn ÷u ykih yøkh RBkkBk fku Áfqy BkU…kÞk ykih økkr÷çk økwBkk™ ni fu ŒõçkehU fn fh RBkkBk fku Áfqy BkU …k÷uøkk Œku ¾zu ¾zu ŒõçkehU fnu rVh Áfqy BkU òyu ðh™k fn



316

Lk{kÍ fu ynfk{


5

fh Áfqy BkU òyu ykih Áfqy BkU ŒõçkehU fnu rVh yøkh RMk ™u ÁfqyBkU ŒõçkehU …qhe ™ fe Úkª fu RBkkBk ™u Mkh WXk r÷Þk Œku çkkfe MkkrfŒnku øk# (Þk’™e çkrfGÞk ŒõçkehU yçk ™ fnu) ykih yøkh RBkkBk fu ÁfqyMku WX™u fu çkk’Ë ~kkrBk÷ nwðk Œku yçk ŒõçkehU ™ fnu çkÕfu (RBkkBk fuMk÷kBk Vih™u fu çkk’Ë) sçk y…™e (çkrfGÞk) …Zu WMk ðõŒ fnu ykihÁfqy BkU snkt Œõçkeh fn™k çkŒkÞk økÞk WMk BkU nkÚk ™ WXkyu ykihyøkh ËqMkhe hõyŒ BkU ~kkrBk÷ nwðk Œku …n÷e hõyŒ fe ŒõçkehUyçk ™ fnu çkÕfu sçk y…™e VkiŒ ~kwËk …Z™u ¾zk nku WMk ðõŒ fnu.ËqMkhe hõyŒ fe ŒõçkehU yøkh RBkkBk fu MkkÚk …k òyu Vrçknk (Þk’™eŒku çkunŒh). ðh™k RMk BkU Çke ðkune Œ^Mke÷ ni òu …n÷e hõyŒ fuçkkhu BkU BkÍfqh nwE.

(çknkhu ~kheyŒ, rs. 1, Mk. 782, )EË fe sBkkyŒ ™ rBk÷e Œku õÞk fhu ?

RBkkBk ™u ™BkkÍ …Z ÷e ykih fkuE ~kÏMk çkkfe hn økÞk Ïðknðkun ~kkrBk÷ ne ™ nwðk Úkk Þk ~kkrBk÷ Œku nwðk Bkøkh WMk fe ™BkkÍVkrMkË nku økE Œku yøkh ËqMkhe søkn rBk÷ òyu …Z ÷u ðh™k (rçkøkihsBkkyŒ fu) ™nª …Z MkfŒk. nkt çkunŒh Þun ni fu Þun ~kÏMk åkkhhõyŒ åkk~Œ fe ™BkkÍ …Zu.

EË fu ¾wíçku fu ynfkBk™BkkÍ fu çkk’Ë RBkkBk Ëku ¾wíçku …Zu ykih ¾wíçkyu swBkwyk BkU òu åkeÍU

MkwL™Œ nI RMk BkU Çke MkwL™Œ nI ykih òu ðnkt BkõYn Þnkt Çke BkõYn.rMkVo Ëku çkkŒkU BkU Vfo ni yuf Þun fu swBkwyk fu …n÷u ¾wíçku Mku …u~Œh



317

Lk{kÍ fu ynfk{


6

¾Œeçk fk çkiX™k MkwL™Œ Úkk ykih RMk BkU ™ çkiX™k MkwL™Œ ni. ËqMkhuÞun fu RMk BkU …n÷u ¾wíçku Mku …u~Œh 9 çkkh ykih ËqMkhu fu …n÷u 7 çkkhykih rBkBçkh Mku WŒh™u fu …n÷u 14 çkkh fn™k MkwL™Œ niykih swBkwyk BkU ™nª.

(çknkhu ~kheyŒ, rs. 1, Mk. 783, )RMk Bkwçkkhf rBkMhy, “Ëu Ëku EËe {U øk{ {ËeLku fk”

fu çkeMk nwYV fe r™MçkŒ Mku EË fu 20 ykËkçkEË fu rË™ Þun WBkqh BkwMŒnçk nI :

nòBkŒ çk™ðk™k (Bkøkh ÍwÕVU çk™ðkRÞu ™ fu $økúuÍe çkk÷) ™k¾w™ Œh~ðk™k økwM÷ fh™k rBkMðkf fh™k (Þun WMk fuR÷kðk ni òu ðwÍq BkU fe òŒe ni) yåAu f…zu …n™™k, ™yu nkU Œku™yu ðh™k Äw÷u nwyu ¾w~çkq ÷økk™k ytøkqXe …n™™k (sçk fÇkeytøkqXe …nr™Þu Œku RMk çkkŒ fk ¾kMk ¾Þk÷ hr¾Þu fu rMkVo MkkZu åkkh Bkk~ku MkufBk ðÍT™ åkktËe fe yuf ne ytøkqXe …nr™Þu. yuf Mku rÍÞkËk ™ …nr™Þu ykihWMk yuf ytøkqXe BkU Çke ™øke™k yuf ne nku, yuf Mku rÍÞkËk ™øke™u ™ nkU,rçkøkih ™øke™u fe Çke BkŒ …nr™Þu. ™øke™u fu ðÍT™ fe fkuE fiË ™nª. åkktËe fkAÕ÷k Þk åkktËe fu çkÞk™ fËko ðÍT™ ðøkihk fu R÷kðk rfMke Çke ÄkŒ fe ytøkqXeÞk AÕ÷k BkËo ™nª …n™ MkfŒk) ™BkkÍu V@ BkÂMsËu BknÕ÷k BkU …Z™k EËw÷ rVºk fe ™BkkÍ fku ò™u Mku …n÷u åkLË ¾sqhU ¾k ÷u™k, Œe™,…ktåk, MkkŒ Þk fBkkuçku~k Bkøkh Œkf nkU. ¾sqhU ™ nkU Œku fkuE BkeXe åkeÍ¾k ÷ersÞu. yøkh ™BkkÍ Mku …n÷u fwA Çke ™ ¾kÞk Œku økw™kn ™nwðk Bkøkh R~kk Œf ™ ¾kÞk Œku RŒkçk (Bk÷kBkŒ) rfÞk òyuøkk



318

Lk{kÍ fu ynfk{


7

™BkkÍu EË, EËøkkn BkU yËk fh™k EËøkkn …iË÷ åk÷™k Mkwðkhe …h Çke ò™u BkU nhs ™nª Bkøkh rsMk fku …iË÷ ò™u …hfwËhŒ nku WMk fu r÷Þu …iË÷ ò™k y^Í÷ ni ykih ðk…Mke …h Mkwðkhe…h yk™u BkU nhs ™nª ™BkkÍu EË fu r÷Þu yuf hkMŒu Mku ò™k ykihËqMkhu hkMŒu Mku ðk…Mk yk™k EË fe ™BkkÍ Mku …n÷u Mk-Ë-fyu rVºkyËk fh™k (y^Í÷ Œku Þune ni Bkøkh EË fe ™BkkÍ Mku fç÷ ™ Ëu Mkfu Œkuçkk’Ë BkU Ëu ËersÞu) ¾w~ke Íkrnh fh™k fMkhŒ Mku Mk-Ëfk Ëu™k EËøkkn fku RíBke™k™ ð ðfkh ykih ™eåke r™økkn rfÞu ò™k yk…Mk BkU Bkwçkkhf çkkË Ëu™k çkk’Ëu ™BkkÍu EË BkwMkk-Vnk (Þk’™enkÚk rBk÷k™k) ykih Bkwyk-™fk (Þk’™e øk÷u rBk÷™k) siMkk fu WBkqBk™BkwMkÕBkk™kU BkU hkRs ni çkunŒh ni fu RMk BkU RÍnkhu BkMkhoŒ ni. BkøkhyBhË Ïkqçk MkqhŒ Mku øk÷u rBk÷™k BknÕ÷u rVŒ™k ni EËw÷ rVºk

(Þk’™e BkeXe EË) fe ™BkkÍ fu r÷Þu òŒu nwyu hkMŒu BkU ykrnMŒk MkuŒõçkeh fnU ykih ™BkkÍu EËu yÍTnk fu r÷Þu òŒu nwyu hkMŒu BkU çkw÷LËykðkÍ Mku Œõçkeh fnU. Œõçkeh Þun ni :

ŒhsBkk : yÕ÷kn Mkçk Mku çkzk ni, yÕ÷kn Mkçk Mku çkzk ni,yÕ÷kn fu rMkðk fkuE RçkkËŒ fu ÷kRf ™nª ykih yÕ÷kn MkçkMku çkzk ni, yÕ÷kn Mkçk Mku çkzk ni ykih yÕ÷kn ne f u r÷ÞuŒBkkBk ÏkqrçkÞkt nI.

(çknkhu ~kheyŒ, rs. 1, Mk. 779 Œk 781, ðøkihk)



319

Lk{kÍ fu ynfk{


8

çkfh EË fk yuf BkwMŒnçkEËu yÍTnk (Þk’™e çkfh EË) ŒBkkBk ynfkBk BkU EËw÷ rVºk

(Þk’™e BkeXe EË) fe Œhn ni. rMkVo çkk’Í çkkŒkU {U Vfo ni, Bk-Mk÷™RMk BkU (Þk’™e çkfh EË BkU) BkwMŒnçk Þun ni fu ™BkkÍ Mku …n÷u fwA ™¾kyu åkknu fwhçkk™e fhu Þk ™ fhu ykih yøkh ¾k r÷Þk Œku fhknŒÇke ™nª.

“ ” fu ykX nwYV fe r™MçkŒ MkuŒõçkehu Œ~hef fu 8 Bk-Ë™e Vq÷

™ðª Íw÷ rnßsrŒ÷ nhkBk fe V@ Mku Œuhnðª fe yMh Œf …ktåkkUðõŒ fe VÍo ™BkkÍU òu BkÂMsË fe sBkkyŒu BkwMŒnççkk fu MkkÚk yËk feøk# W™ BkU yuf çkkh çkw÷LË ykðkÍ Mku Œõçkeh fn™k ðkrsçk ni ykihŒe™ çkkh y^Í÷ RMku Œõçkehu Œ~hef fnŒu nI. ykih ðkun Þun ni :

(çknkhu ~kheyŒ, rs. 1, Mk. 779 Œk 785, ) Œõçkehu Œ~hef Mk÷kBk Vih™u fu çkk’Ë Vkih™ fn™k ðkrsçk ni. Þk’™esçk Œf fkuE yiMkk Vu’÷ ™ rfÞk nku fu WMk …h ™BkkÍ fe rçk™k ™ fhMkfu Bk-Mk÷™ yøkh BkÂMsË Mku çkknh nku økÞk Þk fMË™ ðwÍq Œkuz rËÞkÞk åkknu Çkq÷ fh ne f÷kBk rfÞk Œku Œõçkeh MkkrfŒ nku økE ykihrçk÷k fMË ðwÍq xqx økÞk Œku fn ÷u. Œõçkehu Œ~hef WMk …h ðkrsçk ni òu ~knTh BkU BkwfeBk nku Þk rsMk ™uRMk BkwfeBk fe RÂõíkËk fe. ðkun RÂõíkËk fh™u ðk÷k åkknu BkwMkkrVh nkuÞk økkWt fk hn™u ðk÷k ykih yøkh WMk fe RÂõíkËk ™ fhU Œku W™ …h



320

Lk{kÍ fu ynfk{


9

(Þk’™e BkwMkkrVh ykih økkWt fu hn™u ðk÷u …h) ðkrsçk ™nª. BkwfeBk ™u yøkh BkwMkkrVh fe RÂõíkËk fe Œku BkwfeBk …h ðkrsçk niyøkåkuo RMk BkwMkkrVh RBkkBk …h ðkrsçk ™nª. ™^÷, MkwL™Œ ykih rðºk fu çkk’Ë Œõçkeh ðkrsçk ™nª.

(çknkhu ~kheyŒ, rs. 1, Mk. 785, ) swBkwyk fu çkk’Ë ðkrsçk ni ykih ™BkkÍu (çkfh) EË fu çkk’Ë Çkefn ÷u. (yiÍ™) BkMçkqf (rsMk fe yuf Þk ÍkRË hõyŒU VkiŒ nwE nkU) …h Œõçkeh ðkrsçkni Bkøkh sçk ¾wË Mk÷kBk Vihu WMk ðõŒ fnu. BkwLVrhË (Þk’™e ŒLnk ™BkkÍ …Z™u ðk÷u) …h ðkrsçk ™nª.

Bkøkh fn ÷u, fu Mkkrnçki™ (Þk’™e RBkkBk yçkq ÞqMkwVykih RBkkBk BkwnBBkË ) fu LkÍËef RMk …h Çke ðkrsçk ni.

(çknkhu ~kheyŒ, rs. 1, Mk. 786)(EË fu VÍkR÷ ðøkihk fe Œ^Mke÷e Bkk’÷qBkkŒ fu r÷Þu ViÍk™u MkwL™Œ fu çkkçk“ViÍk™u h-BkÍk™” Mku ViÍk™u RËw÷ rVºk fk BkwŒk-÷yk VhBkkRÞu)

yi nBkkhu ÃÞkhu yÕ÷kn nBkU EËu MkEË fe ¾wr~kÞkt MkwL™Œfu BkwŒkrçkf Bk™k™u fe ŒkiVef yŒk VhBkk. ykih nBkU ns ~kheV ykihrËÞkhu BkËe™k ð ŒksËkhu BkËe™k fe ËeË fe nfefeEË çkkh çkkh ™Mkeçk VhBkk.

Œuhe sçk fu ËeË nkuøke sÇke Bkuhe EË nkuøke

Bkuhu Ïðkçk BkU Œq yk™k Bk-Ë™e BkËe™u ðk÷u



321

Lk{kÍ fu ynfk{

Finel File

Vh{kLku {wMíkVk : rsMk Lku {wÍ Ãkh ËMk {híkçkk ËwYËu Ãkkf ÃkZk yÕ÷kn WMk Ãkh Mkku

hn{íkU LkkrÍ÷ Vh{kíkk ni.

ðhf W÷rxÞu....

RMk rhMkk÷u {U....

ykihík fku fVLk ÃknLkkLku fk íkhefk

{Ëo fku fVLk ÃknLkkLku fk íkhefk

íkhefyu íkßneÍ ð íkõVeLk

ðrMkGÞík çkkRMku {ÂøVhík

{ËeLkyu {wLkÔðhn Mku [k÷eMk ðrMkGÞíkU


{y fVLk ð Ë^Lk fu ynfk{kík


322

Lk{kÍ fu ynfk{ {-ËLke ðrMkGÞík Lkk{k


ËwYË ~kheV fe VÍe÷ŒBknçkqçku hççkw÷ yk-÷Bke™, s™kçku MkkrËfku yBke™

™u VhBkkÞk : BkwÍ …h ËwYË ~kheV …Zku, yÕ÷kn

ŒwBk …h hnBkŒ Çkusuøkk.

RMk ðõŒ ™BkkÍu V@ fu çkk’ËBkÂMsËwL™-çkrðÂGÞ~~kheV BkU çkiX fh

(Þk’™e BkËe™yu Bkw™Ôðhn Mku åkk÷eMk40

ðrMkGÞŒU) Œnheh fh™u fe MkykËŒ nkrMk÷ fh hnk nqt, ykn ! MkË ykn !yks Bkuhe BkËe™Œw÷ Bkw™Ôðhn fe nkrÍhe fe

ykr¾he Mkwçn ni, Mkqhs hkiÍyu Bknçkqçk …h yÍuoMk÷kBk fu r÷Þu nkrÍh nwðk åkknŒk ni, ykn ! yks hkŒ Œf yøkhsL™Œw÷ çkfey BkU BkËV™ rBk÷™u fe MkqhŒ ™ nwE Œku BkËe™u Mku swËknku™k …z òyuøkk. ykt¾ y~fçkkh ni, rË÷ çku fhkh ni, nkyu !

y^MkkuMk åkLË ÎkrzÞkt ŒÞçkk fe hn økE nI

rË÷ BkU swËkE fk økBk íkqVkt Bkåkk hnk ni

(Bky fV™ Ë^™ fu ynfkBkkŒ)~kiŒk™ ÷k¾ MkwMŒe rË÷kyu Þun …whMkkuÍ rhMkk÷k (15 MkVnkŒ)

BkwfBBk÷ …Z ÷ersÞu yk… y…™u fÕçk BkU rh¬Œ ðn÷åk÷ BknMkqMk fhUøku.

1


323

Lk{kÍ fu ynfk{


ykn ! rË÷ økBk BkU zqçkk nwðk ni, rnßhu BkËe™k fe òt MkkuÍrV¢ ™u Mkhk…k ŒMðehu økBk çk™k fh h¾ rËÞk ni, yiMkk ÷økŒk niøkkuÞk nkUxkU fk ŒçkMMkwBk rfMke ™u Ae™ r÷Þk nku, ykn ! yLfheçkBkËe™k Aqx òyuøkk, rË÷ xqx òyuøkk, ykn ! BkËe™u Mku Mkqyu ðŒ™hðk™øke fu ÷BnkŒ yiMku òt økwÍk nkuŒu nI økkuÞk,rfMke ~keh Ïðkh çkååku fku WMk fe Bkkt fe økkuË Mku Ae™ r÷Þk økÞk nku ykih

ðkun hkuŒk nwðk r™nkÞŒ ne nMkhŒ fu MkkÚk çkkh çkkh Bkwz fh y…™e Bkkt

fe ŒhV Ëu¾Œk nku fu ~kkÞË Bkkt yuf çkkh rVh çkw÷k ÷uøke...... ykih ~k^fŒ

fu MkkÚk økkuË BkU Aw…k ÷uøke...... y…™u Mke™u Mku råkBkxk ÷uøke...... BkwÍu ÷kuhe

Mkw™k fh y…™e BkkBkŒk Çkhe økkuË BkU BkeXe ™ªË Mkw÷k Ëuøke...... ykn !

BkI r~kfMŒk rË÷ r÷Þu çkkuÍ÷ fËBk h¾Œk nwðk

åk÷ …zk nqt Þk ~knL~kknu BkËe™k y÷ ðËky

yçk r~kfMŒk rË÷ fu MkkÚk “åkk÷eMk ðMkkÞk” yÍo fhŒk nqt,Bkuhu Þun ðMkkÞk “Ëk’ðŒu RM÷kBke” Mku ðkçkMŒk ŒBkkBk RM÷kBke ÇkkRÞkUykih RM÷kBke çkn™kU fe ŒhV Çke nI ™eÍ Bkuhe yki÷kË ykih Ëeøkhyn÷u ¾k™k Çke R™ ðMkkÞk …h ÍYh Œðßòun h¾U.

Ínu rfMBkŒ ! BkwÍ …k…e ð çkËfkh fku BkËe™yu …wh yLðkhBkU, ðkun Çke MkkÞyu MkçÍ MkçÍ økwBçkËku Bke™kh BkU, yi fk~k ! sÕðyuMkhfkhu ™kBkËkh, ~knL~kknu yçkhkh, ~kVeyu hkuÍu ~kwBkkh, Bknçkqçku…hðh Ëøkkh, ynBkËu BkwÏŒkh BkU ~knkËŒ ™Mkeçknku òyu ykih sL™Œw÷ çkfey BkU Ëku2 økÍ ÍBke™ BkwÞMMkh ykyu

2 {-ËLke ðrMkGÞík Lkk{k


324

Lk{kÍ fu ynfk{


yøkh yiMkk nku òyu Œku Ëku™kU snkt fe MkykËŒU ne MkykËŒU nI.ykn ! ðh™k snkt BkwfÆh......1 yøkh yk÷Bku ™ÍTy BkU …kyU Œku WMk ðõŒ fk nh fkBk MkwL™Œ

fu BkwŒkrçkf fhU, BkwÂBf™k MkqhŒ BkU MkeÄe fhðx r÷xk fh åkunhkrfç÷k Y fhU. ÞkMke™ ~kheV Çke Mkw™kyU ykih fr÷Bkyu ŒÂGÞçkkMke™u …h ËBk yk™u Œf BkwMkÕMk÷ çk ykðkÍ …Zk òyu.

2 çkk’Ëu fçÍu Yn Çke nh nh Bkwyk-Bk÷u BkU MkwL™ŒkU fk r÷nkÍh¾U, Bk-Mk÷™ ŒßneÍku ŒõVe™ ðøkihk BkU Œk’S÷ (Þk’™esÕËe) ykih rÍÞkËk yðkBk Rfêe fh™u fu ~kkif BkU Œk¾ehfh™k MkwL™Œ ™nª. çknkhu ~kheyŒ rnMMkk 4 BkU çkÞk™ rfÞunwyu ynfkBk …h yBk÷ rfÞk òyu. ¾wMkqMk™ ŒkfeË y~kËŒkfeË ni fu nhrøkÍ ™kink ™ rfÞk òyu õÞqtfu Þun nhkBk ykihsnL™Bk BkU ÷u ò™u ðk÷k fkBk ni.

3 fçkú fk MkkRÍ ðøkihk MkwL™Œ fu BkwŒkrçkf nku ykih ÷nTË çk™kyUfu MkwL™Œ ni.1

4 yLËY™u fçkú ËeðkhU ðøkihk fååke rBkèe fe nkU, ykøk fe …¬enwE #xU RÂMŒ’Bkk÷ ™ fe òyU, yøkh yLËh BkU …¬e nwE#x fe ËeðkhU ÍYhe nkU Œku rVh yLËY™e rnMMkk rBkèe fu økkhuMku yåAe Œhn ÷e… rËÞk òyu.

1 : fçkú fe Ëku rfMBkU nI (1) MkLËqf (2) ÷nTË : ÷nTË çk™k™u fk Œhefk Þun ni fu fçkú ¾kuË™ufu çkk’Ë BkÂGÞŒ h¾™u fu r÷Þu òr™çku rfç÷k søkn ¾kuËe òŒe ni. ÷nTË MkwL™Œ ni yøkhÍBke™ RMk fkrçk÷ nku Œku Þune fhU ykih yøkh ÍBke™ ™Bko nku Œku MkLËqf BkU BkwÍk-Þfk™nª. nku MkfŒk ni økkuhf™ ðøkihk Bk~ðhk ËU fu M÷uçk yLËY™e rnMMku BkU rŒhAe fh fu÷økk ÷ku Bkøkh WMk fe çkkŒ ™ Bkk™e òyu.



325

Lk{kÍ fu ynfk{


5 {wÂBf™ nku Œku yLËY™e ŒÏŒkU …h ÞkMke™ ~kheV, Mkq-hŒw÷BkwÕf ykih ËwYËu Œks …Z fh ËBk fh rËÞk òyu.

6 fV™u BkM™q™ ¾wË Mkøku BkËe™k fu …iMkkU Mku nku. nk÷ŒuVõh fe MkqhŒ BkU rfMke Mknenw÷ yfeËk MkwL™e fu Bkk÷u n÷k÷ Mkur÷Þk òyu.

7 økwM÷ çkk he~k, çkk RBkkBkk ð …kçkLËu MkwL™Œ RM÷kBke ÇkkE yi™MkwL™Œ fu BkwŒkrçkf ËU (MkkËkŒu rfhkBk yøkh økLËu ðwsqË fku økwM÷ ËUŒku Mkøku BkËe™k RMku y…™u r÷Þu çku y-Ëçke ŒMkÔðwh fhŒk ni)

8 økwM÷ fu Ëkihk™ Mkºku ykihŒ fe BkwfBBk÷ rnVkÍŒ fe òyuyøkh ™kV Mku ÷u fh Îkwx™kU MkBkuŒ fÚÚkE Þk rfMke øknhu htøk feËku2 Bkkuxe åkkËhU WZk Ëe òyU Œku økkr÷çk™ Mkºk åkBkõ™u fkyunrŒBkk÷ òŒk hnuøkk. nkt …k™e Íkrnhe rsMBk fu nh rnMMkuçkÕfu YyU YyU fe sz Mku ÷u fh ™kuf …h çkn™k ÷krÍBke ni.

9 fV™ yøkh ykçku ÍBkÍBk Þk ykçku BkËe™k çkÕfu Ëku™kU Mku ŒhrfÞk nwðk nku Œku MkykËŒ ni. fk~k ! fkuE MkÂGÞË Mkkrnçk Mkh…h MkçÍ RBkkBkk ~kheV Mkò ËU.1

10 çkk’Ëu økwM÷u BkÂGÞŒ, fV™ BkU åkunhk Aw…k™u Mku fç÷, …n÷u…u~kk™e …h ytøkw~Œu ~knkËŒ Mku r÷r¾Þu.

11 RMke Œhn Mke™u …h : 12 rË÷ fe søkn …h : Þk hMkq÷Õ÷kn 13 ™kV ykih Mke™u fu ËhrBkÞk™e rnMMkyu fV™ …h : Þk økkiMku

1 : rMkVo W-÷Bkk ð Bk~kkR¾ fku çkk RBkkBkk Ë^™ rfÞk ò MkfŒk ni, ykBk ÷kuøkkU feBkÂGÞŒ fku Bky RBkkBkk Ë^™k™k BkLy ni.



326

Lk{kÍ fu ynfk{


yk’ÍBk ËMŒ økeh Þk RBkkBk yçkq n™eVk Þk RBkkBk ynBkË hÍk Þk ~ki¾

rÍÞkWÆe™ ~knkËŒ fe ôøk÷e Mku r÷¾U.14 ™eÍ ™kV fu Q…h Mku ÷u fh Mkh Œf ŒBkkBk rnMMkyu fV™ …h

(R÷kðk …w~Œ fu) “BkËe™k BkËe™k” r÷¾k òyu. ÞkË hnu !Þun Mkçk fwA hku~™kE Mku ™nª rMkVo ytøkw~Œu ~knkËŒ Mku r÷¾™kni ykih Ínu ™Mkeçk fkuE MkÂGÞË Mkkrnçk r÷¾U.

15 Ëku™kU2 ykt¾kU …h BkËe™Œw÷ Bkw™Ôðhn fe¾sqhkU fe økwXr÷Þkt h¾ Ëe òyU.

16 s™kÍk ÷u fh åk÷Œu ðõŒ Çke ŒBkkBk MkwL™ŒU BkÕnqÍ hr¾Þu.17 s™kÍu fu sw÷qMk BkU Mkçk RM÷kBke ÇkkE rBk÷ fh RBkkBku yn÷u

MkwL™Œ fk fMkeËyu ËwYË “fk’çku fu çkËÁÆwò ŒwBk…u fhkuzkU ËwYË” …ZU. (RMk fu R÷kðk Çke ™k’ŒU ðøkihk …ZU BkøkhrMkVo ykih rMkVo W-÷Bkkyu yn÷u MkwL™Œ ne fk f÷kBk …Zk òyu)

18 s™kÍk fkuE Mknenw÷ yfeËk MkwL™e ykr÷Bku çkk yBk÷ Þk fkuEMkwL™ŒkU fu …kçkLË RM÷kBke ÇkkE Þk ynT÷ nkU Œku yki÷kË BkU Mku fkuE…Zk ËU Bkøkh Ïðkrn~k ni fu MkkËkŒu rfhkBk fku VkirfGÞŒ Ëe òyu.

19 Ínu ™Mkeçk ! MkkËkŒu rfhkBk y…™u hnBkŒ Çkhu nkÚkkU fçkú BkUWŒkh fh yh-nBkwhkornBke™ fu rMk…wËo fh ËU.

20 åkunhu fe ŒhV Ëeðkhu rfç÷k BkU Œkf çk™k fh WMk BkU rfMke…kçkLËu MkwL™Œ RM÷kBke ÇkkE fu nkÚk fk r÷¾k nwðk ynTË™kBkk, ™õ~ku ™k’÷u ~kheV, MkçÍ økwBçkË ~kheV fk ™õ~kk,~k-shk ~kheV, ™õ~ku nhfkhk ðøkihk ŒçkhwofkŒ hr¾Þu.



327

Lk{kÍ fu ynfk{


21 sL™Œw÷ çkfey BkU søkn rBk÷ òyu Œku Ínu rfMBkŒ ! ðh™krfMke ðr÷GÞwÕ÷kn fu fwçko BkU, Þun Çke ™ nku Mkfu Œku snktRM÷kBke ÇkkE åkknU rMk…wËuo ¾kf fhU Bkøkh òyu økMçk …hË^™ ™ fhU, fu nhkBk ni.

22 fçkú …h yÍk™ ËersÞu.23 Ínu ™Mkeçk ! fkuE MkÂGÞË Mkkrnçk ŒÕfe™ VhBkk ËU.1

24 nku Mkfu Œku Bkuhu yn÷u BknççkŒ Bkuhe ŒËVe™ fu çkk’Ë 12 hkuÍŒf, Þun ™ nku Mkfu Œku fBk yÍ fBk 12 ÎkLxu ne Mkne Bkuhe fçkú…h nÕfk rfÞu hnU ykih rÍ¢ku ËwYË ykih rŒ÷kðŒ ð ™k’Œ MkuBkuhk rË÷ çkn÷kŒu hnU ™E søkn BkU rË÷ ÷øk

1 : ŒÕfe™ fe VÍe÷Œ : Mkhfkhu BkËe™k, fhkhu fÕçkku Mke™k fkVhBkk™u yk÷e~kk™ ni : sçk ŒwBnkhk fkuE BkwMkÕBkk™ ÇkkE Bkhu ykih WMk fku rBkèe Ëuåkwfku Œku ŒwBk BkU yuf ~kÏMk fçkú fu rMkhnk™u ¾zk nku fh fnu : Þk Vw÷kt rçk™ Vw÷k™k !ðkun Mkw™uøkk ykih sðkçk ™ Ëuøkk. rVh fnu : Þk Vw÷kt rçk™ Vw÷k™k ! ðkun MkeÄk nku fhçkiX òyuøkk, rVh fnu : Þk Vw÷kt rçk™ Vw÷k™k ! ðkun fnuøkk : “nBkU R~kkoË fh yÕ÷kn

ŒwÍ …h hnTBk VhBkkyu.” Bkøkh ŒwBnU WMk fu fn™u fe ¾çkh ™nª nkuŒe. rVh fnu :

ŒhsBkk : “Œq WMku ÞkË fh rsMk …h Œq ËwLÞk Mku r™f÷k Þk’™e Þunøkðkne, fu yÕ÷kn fu rMkðk fkuE Bkk’çkqË ™nª ykih BkwnBBkË WMk fuçkLËu ykih hMkq÷ nI ykih Þun fu Œq yÕ÷kn fu hçk ykih RM÷kBk fu Ëe™ ykihBkwnBBkË fu ™çke ykih fwhyk™ fu RBkkBk nku™u …h hkÍe Úkk.” BkwLfh™feh yuf ËqMkhu fk nkÚk …fz fh fnUøku åk÷ku nBk WMk fu …kMk õÞk çkiXU rsMku ÷kuøk WMkfe nwßsŒ rMk¾k åkwfu. RMk …h rfMke ™u Mkhfkhu BkËe™k Mku yÍo fe :yøkh WMk fe Bkkt fk ™kBk Bkk’÷qBk ™ nku ? VhBkkÞk : nÔðk ( ) fe ŒhVr™MçkŒ fhu. ÞkË hnu ! Vw÷kt rçk™ Vw÷k™k fe søkn BkÂGÞŒ ykihWMk fe Bkkt fk ™kBk ÷u, Bk-Mk÷™ Þk BkwnBBkË RÕÞkMk rçk™ yBke™k. yøkh BkÂGÞŒ feBkkt fk ™kBk Bkk’÷qBk ™ nku Œku Bkkt fu ™kBk fe søkn nÔðk ( ) fk ™kBk ÷u.ŒÕfe™ rMkVo y-hçke BkU …rZÞu.



328

Lk{kÍ fu ynfk{


ne òyuøkk RMk Ëkihk™ Çke ykih nBku~kk ™BkkÍu çkk sBkkyŒfk yunrŒBkkBk h¾U.

25 Bkuhu rÍBBku yøkh fÍo ðøkihk nku Œku Bkuhu Bkk÷ Mku ykih yøkh Bkk÷ ™nku Œku Ëh-ÏðkMŒ ni fu Bkuhe yki÷kË yøkh rÍLËk nku Œku ðkun ÞkfkuE ykih RM÷kBke ÇkkE yunMkk™™ y…™u …Õ÷u Mku yËk VhBkkËU. yÕ÷kn yßhu yÍeBk yŒk VhBkkyuøkk. (BkwÏŒr÷VRsríkBkkykŒ BkU yu’÷k™ rfÞk òyu fu rsMk rfMke fe Çke rË÷ ykÍkhe Þknf Œ-÷Ve nwE nku ðkun BkwnBBkË RÕÞkMk y¥kkh fkrËhe fku BkwykV VhBkkËU yøkh fÍo ðøkihk nku Œku Vkih™ ðw-hMkk Mku Ásqy fhU Þk BkwykV fh ËU)

26 BkwÍu fMkhŒ fu ‚kÚk EMkk÷u Mkðkçk ð Ëwykyu BkÂøVhŒ Mku ™ðkÍŒuhnU Œku yunMkk™u yÍeBk nkuøkk.

27 Mkçk fu Mkçk BkM÷fu yk’÷k nÍhŒ Þk’™e BkÍTnçku yn÷u MkwL™Œ…h RBkkBku yn÷u MkwL™Œ Bkki÷k™k ~kkn RBkkBk ynBkË hÍk¾k™ fe Mknen RM÷kBke Œk’÷eBkkŒ fu BkwŒkrçkffkRBk hnU.

28 çkË BkÍTnçkkU fe MkkunçkŒ Mku fkuMkkU Ëqh ÇkkrøkÞu, fu R™ feMkkunçkŒ ¾krŒBkk rçk÷¾ih BkU çknwŒ çkze Áfkðx ykih MkçkçkuçkhçkkrËÞu ykr¾hŒ ni.

29 ŒksËkhu BkËe™k, hknŒu fÕçkku Mke™k feBknççkŒ ykih MkwL™Œ …h BkÍçkqŒe Mku fkRBk hrnÞu.

30 ™BkkÍu …Lsøkk™k, hkuÍyu h-BkÍk™, ÍfkŒ, ns ðøkihkVhkRÍ (ð Ëeøkh ðkrsçkkŒ ð Mkw™™) fu Bkwyk-Bk÷u BkU rfMkerfMBk fe fkuŒkne ™ rfÞk fhU.



329

Lk{kÍ fu ynfk{


31 ðrMkGÞŒ ÍYhe ðrMkGÞŒ : Ëk’ðŒu RM÷kBke fe BkfoÍe Bksr÷Mku~kqhk fu MkkÚk nh ËBk ðVkËkh hrnÞu, RMk fu nh Áõ™ ykihy…™u nh r™økhk™ fu nh WMk nwõBk fe RŒkyŒ fersÞu òu~kheyŒ fu BkwŒkrçkf nku ~kqhk Þk Ëk’ðŒu RM÷kBke fu rfMke ÇkerÍBBkuËkh fe rçk÷k RòÍŒu ~kh-E Bkw¾k-÷VŒ fh™u ðk÷u MkuBkI çkuÍkh nqt, Ïðkn ðkun Bkuhk fiMkk ne fheçke yÍeÍ nku.

32 nh RM÷kBke ÇkkE n^Œu BkU fBk yÍ fBk yuf çkkh y÷kfkEËkihk çkhkyu ™ufe fe Ëk’ðŒ BkU yÔð÷ Œk ykr¾h r~kfoŒ fhuykih nh Bkkn fBk yÍ fBk Œe™ rË™, çkkhn Bkkn BkU 30 rË™ykih rÍLËøke BkU Þf Bkw~Œ fBk yÍ fBk çkkhn Bkkn fu r÷ÞuBk-Ë™e fkrV÷u BkU MkVh fhu. nh RM÷kBke ÇkkE ykih nh RM÷kBkeçkn™ y…™u rfhËkh fe RM÷kn …h RÂMíkfkBkŒ …k™u fu r÷ÞuhkuÍk™k rV¢u BkËe™k fh fu “Bk-Ë™e RLykBkkŒ” fk rhMkk÷k…wh fhu ykih nh Bkkn y…™u rÍBBkuËkh fku sBy fhðkyu.

33 ŒksËkhu BkËe™k, MkwYhu fÕçkku Mke™k feBknççkŒ ð MkwL™Œ fk …iøkkBk ËwLÞk BkU ykBk fhŒu hrnÞu.

34 çkË yfe-ËrøkÞkU ykih çkË yk’Bkkr÷ÞkU ™eÍ ËwLÞk fe çku òBknççkŒ, Bkk÷u nhkBk ykih ™k òRÍ Vu~k™ ðøkihk fu r¾÷kVy…™e rsÆku snTË òhe hr¾Þu. nwM™u yÏ÷kf ykih Bk-Ë™erBkXkMk fu MkkÚk ™ufe fe Ëk’ðŒ fe ÄqBkU BkåkkŒu hrnÞu.

35 økwMMkk ykih råkzråkzk …™ fku fheçk Çke BkŒ Vxõ™u ËersÞuðh™k Ëe™ fk fkBk Ëw~ðkh nku òyuøkk.

36 Bkuhe Œk÷eVkŒ ykih Bkuhu çkÞk™ fe furMkxkU Mku Bkuhu ðw-hMkk fku



330

Lk{kÍ fu ynfk{


ËwLÞk fe Ëki÷Œ fBkk™u Mku çkåk™u fe Bk-Ë™e RÂÕíkò ni.37 Bkuhu “Œfuo” ðøkihk fu Bkwyk-Bk÷u BkU nwõBku ~kheyŒ …h yBk÷

rfÞk òyu.38 BkwÍu òu fkuE økk÷e Ëu, çkwhk Çk÷k fnu, ÍÏBke fh Ëu Þk rfMke

Œhn Çke rË÷ ykÍkhe fk Mkçkçk çk™u BkI WMku yÕ÷kn fur÷Þu …u~køke BkwykV fh åkwfk nqt.

39 BkwÍu MkŒk™u ðk÷kU Mku fkuE RÂLíkfkBk ™ ÷u.40 rçk÷VÍo fkuE BkwÍu ~kneË fh Ëu Œku Bkuhe ŒhV Mku WMku Bkuhu nwfqf

BkwykV nI. ðw-hMkk Mku Çke Ëh-ÏðkMŒ ni fu W‚u y…™k nfBkwykV fh ËU. yøkh Mkhfkhu BkËe™k fe~kVkyŒ fu MkËfu Bkn~kh BkU ¾wMkqMke fhBk nku økÞk Œku

y…™u fkrŒ÷ Þk’™e BkwÍu ~knkËŒ fk òBk r…÷k™uðk÷u fku Çke sL™Œ BkU ÷uŒk òŸøkk çk~kŒuo fu WMk fk ¾krŒBkkEBkk™ …h nwðk nku. (yøkh Bkuhe ~knkËŒ yBk÷ BkU ykyu Œku RMkfe ðßn Mku rfMke rfMBk fu ntøkkBku ykih nzŒk÷U ™ fe òyU. yøkh“nzŒk÷” RMk fk ™kBk ni fu Íçkh ËMŒe fkhkuçkkh çkLË fhðkÞkòyu, Ëwfk™kU ykih økkrzÞkU …h …Úkhkð ðøkihk rfÞk òyu Œku çkLËkUfe yiMke nf Œ-÷rVÞkt fh™k fkuE Çke BkwÂ^íkÞu RM÷kBk òRÍ ™nªfn MkfŒk, RMk Œhn fe nzŒk÷ nhkBk ykih snL™Bk BkU ÷u ò™uðk÷k fkBk ni.)fk~k ! økw™kn çkÏ~k™u ðk÷k ¾wËkyu øk^Vkh BkwÍ

økw™nøkkh fku y…™u ÃÞkhu Bknçkqçk fu ŒwVi÷ BkwykVVhBkk Ëu. yi Bkuhu ÃÞkhu ÃÞkhu yÕ÷kn ! sçk Œf rÍLËk hnqt R~fu



331

Lk{kÍ fu ynfk{


hMkq÷ BkU økwBk hnqt, rÍ¢u BkËe™k fhŒk hnqt, ™ufefe Ëk’ðŒ fu r÷Þu fku~kkt hnqt, Bknçkqçk fe ~kVkyŒ…kŸ ykih çku rnMkkçk çkÏ~kk òŸ. sL™Œw÷ rVhËkiMk BkU ÃÞkhu nçkeçk

fk …zkuMk ™Mkeçk nku. ykn ! fk~k ! nh ðõŒ™ÍTÍkhyu Bknçkqçk BkU økwBk hnqt. yi yÕ÷kn ! y…™u nçkeçk …hçku ~kwBkkh ËwYËku Mk÷kBk Çkus, R™ fe ŒBkkBk WBBkŒ fe BkÂøVhŒ VhBkk.

Þk R÷kne sçk hÍk Ïðkçku røkhkt Mku Mkh WXkyu

Ëki÷Œu çkuËkh R~fu BkwMŒVk fk MkkÚk nku

“Bk-Ë™e ðrMkGÞŒ ™kBkk” …n÷e çkkhBkwnhoBkw÷ nhkBk 1411 rMk.rn. BkwŒkrçkf 1990

E. BkËe™yu Bkw™Ôðhn Mkuòhe rfÞk Úkk rVh fÇke fÇke Úkkuze çknwŒ ŒhBkeBkfe økE Úke, yçk BkÍeË çkk’Í ŒhkBkeBk fu MkkÚknkrÍh rfÞk ni.

ðrMkGÞŒ çkkRMku BkÂøVhŒVhBkk™u BkwMŒVk : “òu ðrMkGÞŒ fh™u fu

çkk’Ë VkiŒ nwðk ðkun MkeÄu hkMŒu ykih MkwL™Œ …h VkiŒ nwðk ykih WMkfe BkkiŒ Œõðk ykih ~knkËŒ …h nwE ykih RMk nk÷Œ BkU Bkhk fu WMk feBkÂøVhŒ nku økE.”

10 sw{kË÷ Q÷k 1434 rMk.rn23-3-2013




332

Lk{kÍ fu ynfk{


fV™ Ë^™ fk ŒhefkBkËo fk BkM™q™ fV™

(1) r÷VkVk (2) RÍkh (3) fBkeMk

ykihŒ fk BkM™q™ fV™BkwLËrhsyu çkk÷k Œe™ ykih Ëku BkÍeË (4) Mke™k çkLË (5) ykuZ™e.¾wLMkk BkwÂ~f÷ fku ykihŒ fe Œhn …ktåk f…zu rËÞu òyU Bkøkh fwMkwBk ÞkÍk’Vhk™ fk htøkk nwðk ykih hu~kBke fV™ RMku ™k òRÍ ni.

(Bkw÷Ï¾Mk yÍ çknkhu ~kheyŒ, rs. 1, Mk. 817, 819, )

fV™ fe Œ^Mke÷1 r÷VkVk : Þk’™e åkkËh BkÂGÞŒ fu fË Mku RŒ™e çkze nku fu Ëku™kUŒhV çkktÄ MkfU 2 RÍkh : (Þk’™e ŒnçkLË) åkkuxe (Þk’™e Mkh fu rMkhu)Mku fËBk Œf Þk’™e r÷VkVu Mku RŒ™k Akuxk òu çkÂLË~k fu r÷Þu ÍkRËÚkk 3 fBkeMk (Þk’™e f^™e) : økhË™ Mku Îkwx™kU fu ™eåku Œf ykih Þunykøku ykih …eAu Ëku™kU ŒhV çkhkçkh nku RMk BkU åkkf ykih ykMŒe™U ™nkU. BkËo fe f^™e fLÄkU …h åkehU ykih ykihŒ fu r÷Þu Mke™u fe ŒhV4 Mke™k çkLË : r…MŒk™ Mku ™kV Œf ykih çkunŒh Þun ni fu hk™ Œfnku.1 (Bkw÷Ï¾Mk yÍ çknkhu ~kheyŒ, rs. 1, Mk. 818)


1 : WBkqBk™ ŒGÞkh fV™ ¾heË r÷Þk òŒk ni WMk fk BkÂGÞŒ fu fË fu BkwŒkrçkf BkM™q™MkkRÍ fk nku™k ÍYhe ™nª Þun Çke nku MkfŒk ni fu RŒ™k rÍÞkËk nku fu RMkhkV BkU Ëkr¾÷nku òyu, r÷nkÍk yunrŒÞkŒ RMke BkU ni fu Úkk™ BkU Mku nMçku ÍYhŒ f…zk fkxk òyu.


333

Lk{kÍ fu ynfk{


økwM÷u BkÂGÞŒ fk Œhefkyøkhçkr¥kÞkt Þk ÷qçkk™ s÷k fh Œe™, …ktåk Þk MkkŒ çkkh

økwM÷ fu ŒÏŒu fku Äq™e ËU Þk’™e RŒ™e çkkh ŒÏŒu fu røkËo rVhkyU, ŒÏŒu…h BkÂGÞŒ fku RMk Œhn r÷xkyU siMku fçkú BkU r÷xkŒu nI, ™kV Mku Îkwx™kUMkBkuŒ f…zu Mku Aw…k ËU. (yks f÷ økwM÷ fu Ëkihk™ MkVuË f…zk WZkŒu nI ykihWMk …h …k™e ÷øk™u Mku BkÂGÞŒ fu Mkºk fe çku …Ëoøke nkuŒe ni r÷nkÍk fÚÚkE Þkøknhu htøk fk RŒ™k Bkkuxk f…zk nku, fu …k™e …z™u Mku Mkºk ™ åkBkfu, f…zu fe ËkuŒnU fh ÷U Œku rÍÞkËk çkunŒh) yçk ™n÷k™u ðk÷k y…™u nkÚk …h f…zk÷…ux fh …n÷u Ëku™kU2 ŒhV RÂMíkLò fhðkyu (Þk’™e …k™e Mku Äkuyu)rVh ™BkkÍ siMkk ðwÍq fhðkyU Þk’™e Œe™ çkkh Bkwtn rVh fkunr™ÞkUMkBkuŒ Ëku™kU nkÚk Œe™ Œe™ çkkh Äw÷kyU, rVh Mkh fk BkMn fhU, rVhŒe™ çkkh Ëku™kU2 …kWt Äw÷kyU. BkÂGÞŒ fu ðwÍq BkU …n÷u røkèkU Œf nkÚkÄku™k, fwÕ÷e fh™k ykih ™kf BkU …k™e zk÷™k ™nª ni, y÷çk¥kk f…zuÞk YE fe Vwhuhe rÇkøkku fh ËktŒkU, BkMkqZkU, nkUxkU ykih ™Úk™kU …h Vuh ËU.rVh Mkh Þk ËkZe fu çkk÷ nkU Œku ÄkuyU. yçk çkk# (Þk’™e W÷xe) fhðx…h r÷xk fh çkuhe fu …¥kkU fk òu~k rËÞk nwðk (òu yçk ™eBk økBko hn økÞknku) ykih Þun ™ nku Œku ¾kr÷Mk …k™e ™eBk økBko Mkh Mku …kWt ŒfçknkyU fu ŒÏŒu Œf ÃknkU[ òyu. rVh MkeÄe fhðx r÷xk fh Çke RMkeŒhn fhU rVh xuf ÷økk fh rçkXkyU ykih ™hBke fu MkkÚk …ux fu r™åk÷urnMMku …h nkÚk VuhU ykih fwA r™f÷u Œku Äku zk÷U. Ëkuçkkhk ðwÍq ykihøkwM÷ fe nksŒ ™nª rVh ykr¾h BkU Mkh Mku …kWt Œf Œe™ çkkh fkVqhfk …k™e çknkyU. rVh rfMke …kf f…zu Mku çkË™ ykrnMŒk Mku …kUA ËU.



334

Lk{kÍ fu ynfk{


yuf çkkh Mkkhu çkË™ …h …k™e çknk™k VÍo ni ykih Œe™ çkkh MkwL™Œ.(økwM÷u BkÂGÞŒ BkU çku Œnk~kk …k™e ™ çknkyU ykr¾hŒ BkU yuf fŒhu fŒhu fkrnMkkçk ni Þun ÞkË h¾U)

BkËo fku fV™ …n™k™u fk ŒhefkfV™ fku yuf Þk Œe™ Þk …ktåk Þk MkkŒ çkkh Äq™e Ëu ËU. rVh

RMk Œhn rçkAkyU fu …n÷u r÷VkVk Þk’™e çkze åkkËh WMk …h ŒnçkLËykih WMk fu Q…h fV™e h¾U, yçk BkÂGÞŒ fku RMk …h r÷xkyU ykihf^™e …n™kyU, yçk ËkZe (™ nku Œku Xkuze …h) ykih ŒBkkBk rsMBk …h¾w~çkq Bk÷U, ðkun yk’Ík rs™ …h MkßËk rfÞk òŒk ni Þk’™e …u~kk™e,™kf, nkÚkkU, Îkwx™kU ykih fËBkkU …h fkVqh ÷økkyU. rVh ŒnçkLË W÷xeòr™çk Mku rVh MkeÄe òr™çk Mku ÷…uxU. yçk ykr¾h BkU r÷VkVk ÇkeRMke Œhn …n÷u W÷xe òr™çk Mku rVh MkeÄe òr™çk Mku ÷…uxU ŒkfuMkeÄk Q…h hnu. Mkh ykih …kWt fe ŒhV çkktÄ ËU.

ykihŒ fku fV™ …n™k™u fk Œhefkf^™e …n™k fh WMk fu çkk÷kU fu Ëku2 rnMMku fh fu f^™e fu Q…h

Mke™u …h zk÷ ËU ykih ykuZ™e fku ykÄe …eX fu ™eåku rçkAk fh Mkh …h÷k fh Bkwtn …h r™fkçk fe Œhn zk÷ ËU, fu Mke™u …h hnu. RMk fk íkq÷ykÄe …w~Œ Mku ™eåku Œf ykih yÍo yuf fk™ fe ÷ki Mku ËqMkhu fk™ fe ÷kiŒf nku. çkk’Í ÷kuøk ykuZ™e RMk Œhn WZkŒu nI rsMk Œhn ykihŒUrÍLËøke BkU Mkh …h ykuZŒe nI Þun r¾÷kVu MkwL™Œ ni. rVh çk ËMŒqhŒnçkLË ð r÷VkVk Þk’™e åkkËh ÷…uxU. rVh ykr¾h BkU Mke™kçkLË



335

Lk{kÍ fu ynfk{


r…MŒk™ fu Q…h ðk÷u rnMMku Mku hk™ Œf ÷k fh rfMke zkuhe Mku çkktÄU.1

çkk’Ë ™BkkÍu s™kÍk ŒËVe™2

1 s™kÍk fçkú Mku rfç÷u fe òr™çk h¾™k BkwMŒnçk ni ŒkfuBkÂGÞŒ rfç÷u fe ŒhV Mku fçkú BkU WŒkhe òyu. fçkú fe …k$Œe (Þk’™e…kWt fe òr™çk ðk÷e søkn) h¾ fh Mkh fe ŒhV Mku ™ ÷kyU3 2 nMçkuÍYhŒ Ëku Þk Œe™ (çkunŒh Þun ni fu fðe ykih ™uf) ykËBke fçkú BkUWŒhU. ykihŒ fe BkÂGÞŒ BknkrhBk WŒkhU Þun ™ nkU Œku Ëeøkh rh~ŒuËkhÞun Çke ™ nkU Œku …hnuÍ økkhkU Mku WŒhðkyU4 3 ykihŒ fe BkÂGÞŒfku WŒkh™u Mku ÷u fh ŒÏŒu ÷økk™u Œf rfMke f…zu Mku Aw…kyu h¾U 4fçkú BkU WŒkhŒu ðõŒ Þun Ëwyk …ZU : 5

5 BkÂGÞŒ fku MkeÄe fhðx …h r÷xkyU ykih WMk fk Bkwtn rfç÷u feŒhV fh ËU ykih fV™ fe çkÂLË~k ¾ku÷ ËU fu yçk ÍYhŒ ™nª, ™¾ku÷e Œku Çke nhs ™nª6 6 fçkú fååke #xkU7 Mku çkLË fh ËU yøkhÍBke™ ™Bko nku Œku (÷fze fu) ŒÏŒu ÷økk™k Çke òRÍ ni8 7 yçkrBkèe Ëe òyu, BkwMŒnçk Þun ni fu rMkhnk™u fe ŒhV Mku Ëku™kU2 nkÚkkU Mku

1 : yks f÷ ykihŒkU fu fV™ BkU Çke r÷VkVk ne ykr¾h BkU h¾k òŒk ni Œku yøkhfV™e fu çkk’Ë Mke™kçkLË h¾k òyu Œku Çke fkuE BkwÍk-Þfk ™nª Bkøkh y^Í÷ ni fuMke™kçkLË Mkçk Mku ykr¾h BkU nku. 2 : s™kÍk WXk™u ykih RMk fe ™BkkÍ fk Œhefk“™BkkÍu sLkkÍk fk íkhefk fu ynfkBk” BkU Bkw÷k-nÍk VhBkkRÞu. 3 : çknkhu ~kheyŒ,rs. 1, Mk. 844 . 4 : 5 : 6 : ,

7 : fçkú fu yLËY™e rnMMku BkU ykøk fe …¬e nwE #xU ÷økk™k BkLyni Bkøkh yõMkh yçk rMkBkuLx fe ËeðkhkU ykih MÕkuçk fk hðks ni r÷nkÍk rMkBkuLx feËeðkhkU ykih rMkBkuLx fu ŒÏŒkU fk ðkun rnMMkk òu yLËh fe ŒhV h¾™k ni fååke rBkèefu økkhu Mku ÷e… ËU. yÕ÷kn BkwMkÕBkk™kU fku ykøk fu yMkh Mku BknVqÍ h¾u.

8 : çknkhu ~kheyŒ, rs. 1, Mk. 844.



336

Lk{kÍ fu ynfk{


Œe™ çkkh rBkèe zk÷U. …n÷e çkkh fnU 1 ËqMkhe çkkh 2

ŒeMkhe çkkh 3 fnU. yçk çkkfe rBkèe Vkðzu ðøkihk Mkuzk÷ ËU4 8 rsŒ™e rBkèe fçkú Mku r™f÷e ni WMk Mku rÍÞkËk zk÷™kBkõYn ni5 9 fçkú Ÿx fu fkunk™ fe Œhn Zk÷ ðk÷e çk™kyU åkki¾wtxe(Þk’™e åkkh fku™kU ðk÷e siMkk fu yks f÷ ŒËVe™ fu fwA hkuÍ çkk’Ë yõMkh#xkU ðøkihk Mku çk™kŒu nI) ™ çk™kyU6 10 fçkú yuf çkkr÷~Œ Ÿåke nkuÞk RMk Mku Bkk’Bkq÷e rÍÞkËk7 11 çkk’Ëu Ë^™ fçkú …h …k™e rAzõ™kBkM™q™ ni8 12 RMk fu R÷kðk çkk’Ë BkU …kiËu ðøkihk fku …k™e Ëu™u feøkhÍ Mku rAzfU Œku òRÍ ni 13 çkk’Í ÷kuøk y…™u yÍeÍ fe fçk ú…h rçk÷k BkõMkËu Mknen BknTÍ hMBke Œkih …h …k™e rAzõŒu nI ÞunRMkhkV ð ™k òRÍ ni, VŒkðk h-ÍrðGÞk ~kheV rsÕË 9 MkVnk373 …h ni : çku nksŒ (fçkú …h) …k™e fk zk÷™k Íkyuy fh™k niykih …k™e Íkyuy fh™k òRÍ ™nª 14 Ë^™ fu çkk’Ë rMkhnk™u

Œk ykih fËBkkU fe ŒhV Mku ¾íBk Mkqhn Œf…Z™k BkwMŒnçk ni9 15 ŒÕfe™ fersÞu. (Œhefk MkVnk 327 fu nkr~kÞu…h Bkw÷k-nÍk VhBkkRÞu) 16 fçkú …h Vq÷ zk÷™k çkunŒh ni fu sçkŒf Œh hnUøku ŒMçken fhUøku ykih BkÂGÞŒ fk rË÷ çkn÷uøkk10 17

fçkú fu rMkhnk™u rfç÷k Y ¾zu nku fh yÍk™ ËersÞu.11

1 : nBk ™u ÍBke™ ne Mku ŒwBnU çk™kÞk. 2 : ykih RMke BkU ŒwBnU rVh ÷u òyUøku. 3 : ykihRMke Mku ŒwBnU Ëkuçkkhk r™fk÷Uøku. 4 : 5 : 6 : 7 : 8 : VŒkðk h-ÍrðGÞk Bkw¾hoò, rs. 9, Mk. 373. 9 : , çknkhu~kheyŒ, rs. 1, Mk. 846 10 : 11 : BkkÏkqÍ yÍ VŒkðk h-ÍrðGÞkBkw¾hoò, rs. 5, Mk. 370



337

Lk{kÍ fu ynfk{

Finel File


Lku sVk fe.

ðhf W÷rxÞu....

RMk rhMkk÷u {U....

VkrŒnk ykih EMkk÷u

Mkðkçk fk Œhefk

{Íkh Ãkh nkrÍhe fk íkhefk

EMkk÷u Mkðkçk fk íkhefk

Mkqhyu RÏ÷kMk fk Mkðkçk

yhçkkU LkurfÞkt f{kLku fk ykMkkLk LkwM¾k

{ÂøVhík fe VÍe÷ík

{õçkq÷ ns fk Mkðkçk


338

Lk{kÍ fu ynfk{


VkrŒnk ykih EMkk÷u Mkðkçk fk Œhefk~kiŒk™ ÷k¾ hkufu Bkøkh Þun rhMkk÷k (27 MkVnkŒ) BkwfBBk÷ …Z

fh y…™e ykr¾hŒ fk Çk÷k fersÞu.

BknqoBk rh~ŒuËkh fku Ïðkçk BkU Ëu¾™u fk Œhefk

nÍhŒu yÕ÷kBkk yçkq yçËwÕ÷kn BkwnBBkË rçk™ ynBkËBkkr÷fe fwhŒwçke ™õ÷ fhŒu nI : nÍhŒu MkÂGÞËw™knMk™ çkMkhe fe r¾ËBkŒu çkk çk-h-fŒ BkU nkrÍh nkufh yuf ykihŒ ™u yÍo fe : Bkuhe sðk™ çkuxe VkiŒ nku økE ni, fkuEŒhefk R~kkoË nku fu BkI WMku Ïðkçk BkU Ëu¾ ÷qt. yk… ™uWMku yBk÷ çkŒkÞk. WMk ™u y…™e BknqoBkk çkuxe fku Ïðkçk BkU ŒkuËu¾k, Bkøkh RMk nk÷ BkU Ëu¾k fu WMk fu çkË™ …h Œkhfku÷ (Þk’™e

zkBkh) fk r÷çkkMk, økhË™ BkU ÍLSh ykih …kWt BkU çkurzÞkt nI ! ÞunniçkŒ ™kf BkLÍh Ëu¾ fh ðkun ykihŒ fkt… WXe ! WMk ™u ËqMkhu rË™nÍhŒu MkÂGÞËw™k nMk™ çkMkhe fku Ïðkçk Mkw™kÞk,Mkw™ fh yk… çknwŒ BkøkBkqBk nwyu. fwA yMkuo çkk’ËnÍhŒu MkÂGÞËw™k nMk™ çkMkhe ™u Ïðkçk BkU yuf ÷zfe

VkrŒnk ykih EMkk÷u Mkðkçk fk Œhefk1


339

Lk{kÍ fu ynfk{


fku Ëu¾k, òu sL™Œ BkU yuf ŒÏŒ …h y…™u Mkh …h Œks MkòyuçkiXe ni. yk… fku Ëu¾ fh ðkun fn™u ÷øke : “BkI WMke¾kŒq™ fe çkuxe nqt, rsMk ™u yk… fku Bkuhe nk÷Œ çkŒkE Úke.” yk…

™u VhBkkÞk : WMk fu çkfki÷ Œku Œq yÍkçk BkU Úke,ykr¾h Þun RÂLf÷kçk rfMk Œhn ykÞk ? BknqoBkk çkku÷e : frçkúMŒk™fu fheçk Mku yuf ~kÏMk økwÍhk ykih WMk ™u BkwMŒVk ò™u hnBkŒ, ~kByuçkÍBku rnËkÞŒ, ™ku~kyu çkÍBku sL™Œ, BkBçkyu sqËku Mk¾kðŒ, Mkhk…kVÍ÷ku hnBkŒ …h ËwYË Çkuò, WMk fu ËwYË ~kheV

…Z™u fe çk-h-fŒ Mku yÕ÷kn ™u nBk 560 fçkú ðk÷kU Mku yÍkçk

WXk r÷Þk. yÕ÷kn fe

W™ …h hnBkŒ nku ykih W™ fu MkËfu nBkkhe çku rnMkkçk BkÂøVhŒ nku.

BkeXu BkeXu RM÷kBke ÇkkRÞku ! RMk rnfkÞŒ Mku Bkk’÷qBk nwðk fu…n÷u fu BkwMkÕBkk™kU fk çkwÍwøkko™u Ëe™ fe ŒhV Ïkqçk ÁsqyÚkk, W™ fe çk-h-fŒkU Mku ÷kuøkkU fu fkBk Çke çk™ òÞk fhŒu Úku, Þun ÇkeBkk’÷qBk nwðk fu BknqoBk yÍeÍkU fku Ïðkçk BkU Ëu¾™u fk BkwŒk-÷çkk fh™uBkU MkÏŒ RÂBíknk™ Çke ni fu yøkh BknqoBk fku yÍkçk BkU Ëu¾ r÷Þk Œku…hu~kk™e fk MkkBk™k nkuøkk. RMk rnfkÞŒ Mku EMkk÷u Mkðkçk fe ÍçkhËMŒ çk-h-fŒ Çke ò™™u fku rBk÷e ykih Þun Çke …Œk åk÷k fu rMkVo yuf

2 VkrŒnk ykih EMkk÷u Mkðkçk fk Œhefk


340

Lk{kÍ fu ynfk{


çkkh ËwYË ~kheV …Z fh Çke EMkk÷u Mkðkçk rfÞk ò MkfŒk ni. yÕ÷kn fe çku …kÞkt hnBkŒkU fu Çke õÞk fn™u ! fu yøkh ðkun yuf ËwYË

~kheV ne fku fçkq÷ VhBkk ÷u Œku WMk fu EMkk÷u Mkðkçk fe çk-h-fŒ MkuMkkhu fu Mkkhu frçkúMŒk™ ðk÷kU …h Çke yøkh yÍkçk nku Œku WXk ÷u ykihW™ Mkçk fku RLykBkku RõhkBk Mku Bkk÷kBkk÷ VhBkk Ëu.

÷ks h¾ ÷u økw™knøkkhkU fe ™kBk hnBkk™ ni Œuhk Þk hçk !

çku Mkçkçk çkÏ~k Ëu ™ …qA yBk÷ ™kBk øk^Vkh ni Œuhk Þk hçk !

Œq fheBk ykih fheBk Çke yiMkk

fu ™nª rsMk fk ËqMkhk Þk hçk

BkeXu BkeXu RM÷kBke ÇkkRÞku ! rs™ fu ðkr÷Ëi™ Þk W™ BkU fkuEyuf VkiŒ nku økÞk nku Œku W™ fku åkkrnÞu fu W™ fe ŒhV Mku øk^÷Œ ™fhU, W™ fe fçkúkU …h nkrÍhe Çke ËuŒu hnU ykih EMkk÷u Mkðkçk Çke fhŒuhnU. RMk rÍB™ BkU 5 VhkBke™u BkwMŒVk Bkw÷k-nÍkVhBkkRÞu :

1 Bkõçkq÷ ns fk Mkðkçkòu çk r™GÞŒu Mkðkçk y…™u ðkr÷Ëi™ Ëku™kU Þk yuf fe fçkú fe

rÍÞkhŒ fhu, nßsu Bkõçkq÷ fu çkhkçkh Mkðkçk …kyu ykih òu çk fMkhŒR™ fe fçkú fe rÍÞkhŒ fhŒk nku, rVrh~Œu WMk fe fçkú fe (Þk’™e sçk Þun

VkiŒ nkuøkk) rÍÞkhŒ fku ykyU.



341

Lk{kÍ fu ynfk{


2 ËMk ns fk Mkðkçkòu y…™e Bkkt Þk çkk… fe ŒhV Mku ns fhu W™ (Þk’™e Bkkt Þk çkk…)

fe ŒhV Mku ns yËk nku òyu, RMku (Þk’™e ns fh™u ðk÷u fku) BkÍeË ËMk

ns fk Mkðkçk rBk÷u. ! sçk fÇke ™^÷e ns fe MkykËŒ nkrMk÷ nku Œku

VkiŒ ~kwËk Bkkt Þk çkk… fe r™GÞŒ fh ÷ersÞu íkkfu W™ fku Çke ns fk MkðkçkrBk÷u, yk… fk Çke ns nku òyu çkÕfu BkÍeË ËMk ns fk Mkðkçk nkÚkykyu. yøkh Bkkt çkk… BkU Mku fkuE RMk nk÷ BkU VkiŒ nku økÞk fu W™ …h nsVÍo nku åkwf™u fu çkk ðwsqË ðkun ™ fh …kyu Úku Œku yçk yki÷kË fku nßsu

çkË÷ fk ~khV nkrMk÷ fh™k åkkrnÞu. “nßsu çkË÷” fu Œ^Mke÷e ynfkBkfu r÷Þu Ëk’ðŒu RM÷kBke fu R~kkyŒe RËkhu Bkf-Œ-çkŒw÷ BkËe™k fe BkíçkqykrfŒkçk “hVefw÷ n-hBki™” fk MkVnk 208 Œk 214 fk BkwŒk-÷yk VhBkkRÞu.

3 ðkr÷Ëi™ fe ŒhV Mku ¾ihkŒsçk ŒwBk BkU Mku fkuE fwA ™^÷ ¾ihkŒ fhu Œku åkkrnÞu fu WMku y…™u Bkkt

çkk… fe ŒhV Mku fhu fu RMk fk Mkðkçk WLnU rBk÷uøkk ykih RMk fu (Þk’™e ¾ihkŒ

fh™u ðk÷u fu) Mkðkçk BkU fkuE fBke Çke ™nª ykyuøke.

4 hkuÍe BkU çku çk-h-fŒe fe ðßnçkLËk sçk Bkkt çkk… fu r÷Þu Ëwyk Œfo fh ËuŒk ni WMk fk rhÍTf fíy

nku òŒk ni.



342

Lk{kÍ fu ynfk{

5 swBkwyk fku rÍÞkhŒu fçkú fe VÍe÷Œòu ~kÏMk swBkwyk fu hkuÍ y…™u ðkr÷Ëi™ Þk R™ BkU Mku rfMke yuf fe

fçkú fe rÍÞkhŒ fhu ykih WMk fu …kMk Mkqhyu ÞkMke™ …Zu çkÏ~k rËÞk òyu.

÷ks h¾ ÷u økw™knøkkhkU fe ™kBk hnBkk™ ni Œuhk Þk hçk

fV™ Vx økyu !BkeXu BkeXu RM÷kBke ÇkkRÞku ! yÕ÷kn fe hnBkŒ çknwŒ

çkze ni, òu BkwMkÕBkk™ ËwLÞk Mku ÁÏMkŒ nku òŒu nI W™ fu r÷Þu Çke WMk™u y…™u VÍ÷ku fhBk fu ËhðkÍu ¾w÷u ne h¾u nI. yÕ÷kn fehnBkŒu çku …kÞkt Mku Bkw-ŒyÂÕ÷f yuf EBkk™ y^hkuÍ rnfkÞŒ …rZÞuykih ÍqrBkÞu ! åkw™kLåku yÕ÷kn fu ™çke nÍhŒu MkÂGÞËw™kyhrBkÞk fwA yiMke fçkúkU fu …kMk Mku økwÍhurs™ BkU yÍkçk nku hnk Úkk. yuf Mkk÷ çkk’Ë sçk rVh ðnª Mku økwÍhnwðk Œku yÍkçk ¾íBk nku åkwfk Úkk. yk… ™uçkkhøkknu ¾wËk ðLËe BkU yÍo fe : Þk yÕ÷kn ! õÞkðßn ni fu …n÷u R™ fku yÍkçk nku hnk Úkk yçk ¾íBk nku økÞk ?ykðkÍ ykE : “yi yhrBkÞk ! R™ fu fV™ Vx økyu, çkk÷ rçk¾høkyu ykih fçkúU rBkx øk# Œku BkI ™u R™ …h hnTBk rfÞk ykih yiMku÷kuøkkU …h BkI hnTBk rfÞk ne fhŒk nqt.”




343

Lk{kÍ fu ynfk{

yÕ÷kn fe hnBkŒ Mku Œku sL™Œ ne rBk÷uøke

yi fk~k ! BknÕ÷u BkU søkn W™ fu rBk÷e nku

(ðMkkR÷u çkÂÏþ~k, Mk. 193)

“fh{” fu íkeLk nwYV fe rLkMçkík MkuEMkk÷u Mkðkçk fu 3 E{kLk yVhkuÍ VÍkR÷

(1) ËwykykU fe çk-h-fŒBkËe™u fu MkwÕŒk™ fk VhBkk™u BkÂøVhŒ

r™~kk™ ni : Bkuhe WBBkŒ økw™kn MkBkuŒ fçkú BkU Ëkr¾÷ nkuøke ykih sçk r™f÷uøkeŒku çku økw™kn nkuøke õÞqtfu ðkun BkwyrBk™e™ fe ËwykykU Mku çkÏ~k Ëe òŒe ni.

(2) EMkk÷u Mkðkçk fk RÂLíkÍkh !Mkhfkhu ™kBkËkh fk R~kkoËu Bkw~fçkkh ni :

BkwËuo fk nk÷ fçkú BkU zqçkŒu nwyu RLMkk™ fe Bkkr™LË ni fu ðkun r~kÆŒ Mku RÂLíkÍkhfhŒk ni fu çkk… Þk Bkkt Þk ÇkkE Þk rfMke ËkuMŒ fe Ëwyk RMk fku ÃknkU[u ykih sçkrfMke fe Ëwyk WMku ÃknkU[Œe ni Œku WMk fu ™ÍËef ðkun ËwLÞk ð Bkk Venk (Þk’™eËwLÞk ykih RMk BkU òu fwA ni) Mku çkunŒh nkuŒe ni. yÕ÷kn fçkú ðk÷kU fkuW™ fu rÍLËk Bkw-ŒyÂÕ÷fe™ fe ŒhV Mku nrËGÞk rfÞk nwðk Mkðkçk …nkzkU feBkkr™LË yŒk VhBkkŒk ni, rÍLËkU fk nrËGÞk (Þk’™e ŒkunVk) BkwËkuO fu r÷ÞuËwykyu BkÂøVhŒ fh™k ni.




344

Lk{kÍ fu ynfk{

YnU ÎkhkU …h yk fh EMkk÷u Mkðkçk fk BkwŒk-÷çkk fhŒe nIBkeXu BkeXu RM÷kBke ÇkkRÞku ! Bkk’÷qBk nwðk Bkh™u ðk÷u y…™e

fçkúkU …h yk™u ò™u ðk÷kU fku …nåkk™Œu nI ykih WLnU rÍLËkU feËwykykU Mku VkyuËk ÃknkU[Œk ni, sçk rÍLËk ÷kuøkkU fe ŒhV MkuEMkk÷u Mkðkçk fu ŒkunVu yk™k çkLË nkuŒu nI, Œku W™ fku ykøkknenkrMk÷ nku òŒe ni ykih yÕ÷kn WLnU RòÍŒ ËuŒk ni ŒkuÎkhkU …h ò fh EMkk÷u Mkðkçk fk BkwŒk-÷çkk Çke fhŒu nI. Bkuhu

ykfk yk’÷k nÍhŒ RBkkBku yn÷u MkwL™Œ BkwsrÆËu Ëe™ku rBkÕ÷ŒBkki÷k™k ~kkn RBkkBk ynBkË hÍk ¾k™ VŒkðk

h-ÍrðGÞk (Bkw¾hoò) rsÕË 9 MkVnk 650 …h ™õ÷ fhŒu nI :“økhkRçk” ykih “¾Ík™k” BkU BkLfq÷ ni fu BkwyrBk™e™ fe YnU nh

~kçku swBkwyk (Þk’™e swBkk’hkŒ ykih swBkwyk fe ËhrBkÞk™e hkŒ) hkuÍu

EË, hkuÍu yk~kqhk ykih ~kçku çkhkyŒ fku y…™u Îkh yk fh çkknh

¾ze hnŒe nI ykih nh Yn økBk™kf çkw÷LË ykðkÍ Mku r™Ëk fhŒe(Þk’™e …wfkh fh fnŒe) ni fu yi Bkuhu Îkh ðk÷ku ! yi Bkuhe yki÷kË !yi Bkuhu fhkçkŒ Ëkhku ! (nBkkhu EMkk÷u Mkðkçk fe r™GÞŒ Mku) Mk-Ëfk(¾ihkŒ) fh fu nBk …h BkunThçkk™e fhku.

ni fki™ fu røkÞko fhu Þk VkrŒnk fku ykyu

çkufMk fu WXkyu Œuhe hnBkŒ fu Çkh™ Vq÷

(nËkRfu çkÂÏþ~k ~kheV)




345

Lk{kÍ fu ynfk{

(3) ËqMkhkU fu r÷Þu Ëwykyu BkÂøVhŒ fh™u fe VÍe÷ŒVhBkk™u BkwMŒVk : òu fkuE ŒBkkBk BkkurBk™

BkËkuO ykih ykihŒkU fu r÷Þu Ëwykyu BkÂøVhŒ fhŒk ni, yÕ÷kn WMk fu r÷Þu nh BkkurBk™ BkËo ð ykihŒ fu RðÍ yuf ™ufe r÷¾ ËuŒk ni.

yhçkkU ™urfÞkt fBkk™u fk ykMkk™ ™wM¾k rBk÷ økÞk !BkeXu BkeXu RM÷kBke ÇkkRÞku ! ÍqBk òRÞu ! yhçkkU, ¾hçkkU

™urfÞkt fBkk™u fk ykMkk™ ™wM¾k nkÚk yk økÞk ! Íkrnh ni RMk ðõŒYyu ÍBke™ …h fhkuzkU BkwMkÕBkk™ BkkisqË nI ykih fhkuzkU çkÕfu yhçkkUËwLÞk Mku åk÷ çkMku nI. yøkh nBk Mkkhe WBBkŒ fe BkÂøVhŒ fu r÷Þu ËwykfhUøku Œku nBkU yhçkkU, ¾hçkkU ™urfÞkU fk ¾Ík™k rBk÷òyuøkk. BkI y…™u r÷Þu ykih ŒBkkBk BkwyrBk™e™ ð BkwyrBk™kŒ fur÷Þu Ëwyk Œnheh fh ËuŒk nqt. (yÔð÷ ykr¾h ËwYË ~kheV …Z ÷ersÞu)

ZuhkU ™urfÞkt nkÚk ykyUøke. Þk’™e yi yÕ÷kn ! Bkuhe ykih

nh BkkurBk™ ð BkkurBk™k fe BkÂøVhŒ VhBkk.

yk… Çke Q…h Ëe nwE Ëwyk fku y-hçke Þk WËqo Þk Ëku™kU Íçkk™kU BkUyÇke ykih nku Mkfu Œku hkuÍk™k …ktåkkU ™BkkÍkU fu çkk’Ë Çke …Z™u feykËŒ çk™k ÷ersÞu.




346

Lk{kÍ fu ynfk{

çku Mkçkçk çkÏ~k Ëu ™ …qA yBk÷

™kBk øk^Vkh ni Œuhk Þk hçk !

(Íkifu ™k’Œ)

™qhk™e r÷çkkMkyuf çkwÍwøko ™u y…™u BknqoBk ÇkkE fku Ïðkçk BkU Ëu¾ fh …qAk :

õÞk rÍLËk ÷kuøkkU fe Ëwyk ŒwBk ÷kuøkkU fku ÃknkU[Œe ni ? BknqoBk ™u sðkçkrËÞk : “nkt yÕ÷kn fe fMkBk ! ðkun ™qhk™e r÷çkkMk fe MkqhŒ BkUykŒe ni WMku nBk …n™ ÷uŒu nI.”

sÕðyu Þkh Mku nku fçkú ykçkkË ðnT~kŒu fçkú Mku çkåkk Þk hçk !

™qhk™e ŒçkkfBkLfq÷ ni : sçk fkuE ~kÏMk BkÂGÞŒ fku EMkk÷u Mkðkçk fhŒk ni

Œku nÍhŒu rsçkúE÷ WMku ™qhk™e Œçkkf BkU h¾ fh fçkú fu f™khu¾zu nku òŒu nI ykih fnŒu nI : “yi fçkú ðk÷u ! Þun nrËGÞk (Þk’™eŒkunVk) Œuhu Îkh ðk÷kU ™u Çkuò ni fçkq÷ fh.” Þun Mkw™ fh ðkun ¾w~knkuŒk ni ykih WMk fu …zkuMke y…™e BknYBke …h økBkøke™ nkuŒu nI.

fçkú BkU ykn ! Îkw… ytÄuhk ni

VÍT÷ Mku fh Ëu åkk tË™k Þk hçk !

(ðMkkR÷u çkÂÏþ~k, Mk. 88)




347

Lk{kÍ fu ynfk{

BkwËkuO fe Œk’ËkË fu çkhkçkh y@VhBkk™u BkwMŒVk : òu frçkúMŒk™ BkU øÞkhn

çkkh Mkq-hŒw÷ RÏ÷kMk …Z fh BkwËkuO fku RMk fk EMkk÷u Mkðkçk fhu Œku BkwËkuO feŒk’ËkË fu çkhkçkh EMkk÷u Mkðkçk fh™u ðk÷u fku RMk fk y@ rBk÷uøkk.

Mkçk fçkú ðk÷kU fku rMkVkrh~ke çk™k™u fk yBk÷MkwÕŒk™u Ëku snk™, ~kVeyu BkwsrhBkk™ fk

VhBkk™u ~kVkyŒ r™~kk™ ni : “òu ~kÏMk frçkúMŒk™ BkU Ëkr¾÷ nwðk rVhWMk ™u Mkq-hŒw÷ VkrŒnk, Mkq-hŒw÷ RÏ÷kMk ykih Mkq-hŒw¥kfkMkwh …Ze rVhÞun Ëwyk Bkktøke : Þk yÕ÷kn ! BkI ™u òu fwA fwhyk™ …Zk WMk fkMkðkçk RMk frçkúMŒk™ fu BkkurBk™ BkËkuO ykih BkkurBk™ ykihŒkU fku ÃknkU[k. Œkuðkun Mkçk fu Mkçk rfÞkBkŒ fu hkuÍ RMk (Þk’™e EMkk÷u Mkðkçk fh™u ðk÷u) furMkVkrh~ke nkUøku.”

nh Çk÷u fe Çk÷kE fk MkËfk

RMk çkwhu fku Çke fh Çk÷k Þk hçk

(Íkifu ™k’Œ)

Mkqhyu RÏ÷kMk fu EMkk÷u Mkðkçk fe rnfkÞŒnÍhŒu MkÂGÞËw™k nBBkkË Bk¬e VhBkkŒu nI : BkI

yuf hkŒ Bk¬yu BkwfhoBkk fu frçkúMŒk™ BkU Mkk u




348

Lk{kÍ fu ynfk{

økÞk. õÞk Ëu¾Œk nqt fu fçkú ðk÷u nÕfk Ëh nÕfk ¾zu nI, BkI ™uW™ Mku RÂMík^Mkkh rfÞk (Þk’™e …qAk) : õÞk rfÞkBkŒ fkRBknku økE ? WLnkU ™u fnk : ™nª, çkkŒ Ëh yM÷ Þun ni fu yufBkwMkÕBkk™ ÇkkE ™u Mkq-hŒw÷ RÏ÷kMk …Z fh nBk fku EMkk÷u Mkðkçk rfÞkŒku ðkun Mkðkçk nBk yuf Mkk÷ Mku ŒõMkeBk fh hnu nI.

Œq™u sçk Mku Mkw™k rËÞk Þk hçk !

ykMkhk nBk økw™knøkkhkU fk ykih BkÍçkqŒ nku økÞk Þk hçk !

(Íkifu ™k’Œ)

WBBku Mkk’Ë fu r÷Þu fqtyktnÍhŒu MkÂGÞËw™k Mkk’Ë rçk™ WçkkËk ™u yÍo fe :

Þk hMkq÷Õ÷kn ! Bkuhe Bkkt RrLŒfk÷ fh økE nI (BkIW™ fe ŒhV Mku Mk-Ëfk (Þk’™e ¾ihkŒ) fh™k åkknŒk nqt) fki™ Mkk Mk-Ëfky^Í÷ hnuøkk ? Mkhfkh ™u VhBkkÞk : “…k™e.”åkw™kLåku WLnkU ™u yuf fqtykt ¾wËðkÞk ykih fnk : Þk’™e“Þun WBBku Mkk’Ë fu r÷Þu ni.”

økkiMk …kf fk çkfhk fn™k fiMkk ?BkeXu BkeXu RM÷kBke ÇkkRÞku ! MkÂGÞËw™k Mkk’Ë

fu RMk R~kkoË : “Þun WBBku Mkk’Ë ( ) fu r÷Þu ni” fuBkk’™k Þun nI fu Þun fqtykt Mkk’Ë fe Bkkt fu EMkk÷u




349

Lk{kÍ fu ynfk{

Mkðkçk fu r÷Þu ni. RMk Mku Þun Çke Bkk’÷qBk nwðk fu BkwMkÕBkk™kU fkøkkÞ Þk çkfhu ðøkihk fku çkwÍwøkkuO fe ŒhV BkLMkqçk fh™k Bk-Mk÷™Þun fn™k fu “Þun MkÂGÞËw™k økkiMku …kf fk çkfhk ni”

RMk BkU fkuE nhs ™nª fu RMk Mku BkwhkË Çke Þune ni fu Þun çkfhk økkiMku…kf fu EMkk÷u Mkðkçk fu r÷Þu ni. fwhçkk™e fu ò™ðh fku ÇkeŒku ÷kuøk yuf ËqMkhu ne fe ŒhV BkLMkqçk fhŒu nI, Bk-Mk÷™ fkuE y…™efwhçkk™e fk çkfhk r÷Þu åk÷k yk hnk nku ykih yøkh yk… WMk Mku …qAUfu rfMk fk çkfhk ni ? Œku WMk ™u fwA RMk Œhn sðkçk Ëu™k ni, “Bkuhkçkfhk ni” Þk “Bkuhu BkkBkqt fk çkfhk ni.” sçk Þun fn™u ðk÷u …hyu’rŒhkÍ ™nª Œku “økkiMku …kf fk çkfhk” fn™u ðk÷u …h Çke fkuEyu’rŒhkÍ ™nª nku MkfŒk. nfefŒ BkU nh ~ki fk Bkkr÷f yÕ÷kn ne ni ykih fwhçkk™e fk çkfhk nku Þk økkiMku …kf fk çkfhk, Íçn fu ðõŒnh Íçkenk …h yÕ÷kn fk ne ™kBk r÷Þk òŒk ni. yÕ÷kn

ðMðMkkU Mku ™òŒ çkÏ~ku.

“yÕ÷kn fe hn{ík fu õÞk fnLku !” fu WL™eMk nwYV fer™MçkŒ Mku EMkk÷u Mkðkçk fu 19 Bk-Ë™e Vq÷

1 EMkk÷u Mkðkçk fu ÷^Íe Bkk’™k nI : “Mkðkçk ÃknkU[k™k” RMk fku“Mkðkçk çkÏ~k™k” Çke fnŒu nI Bkøkh çkwÍwøkkuO fu r÷Þu “Mkðkçk çkÏ~k™k”fn™k Bkw™krMkçk ™nª, “Mkðkçk ™ÍTh fh™k” fn™k yËçk fu rÍÞkËkfheçk ni. RBkkBk ynBkË hÍk ¾k™ VhBkkŒu nI : nwÍqhu




350

Lk{kÍ fu ynfk{

yõËMk Ïðkn ykih ™çke Þk ð÷e fku “Mkðkçk çkÏ~k™k”fn™k çku y-Ëçke ni çkÏ~k™k çkzu fe ŒhV Mku Akuxu fku nkuŒk ni çkÕfu ™ÍThfh™k Þk nrËGÞk fh™k fnu. (VŒkðk h-ÍrðGÞk, rs. 26, Mk. 609)

2 VÍo, ðkrsçk, MkwL™Œ, ™^÷, ™BkkÍ, hkuÍk, ÍfkŒ, ns, rŒ÷kðŒ,™k’Œ ~kheV, rÍ¢wÕ÷kn, ËwYË ~kheV, çkÞk™, ËMko, Bk-Ë™e fkrV÷u BkUMkVh, Bk-Ë™e RLykBkkŒ, y÷kfkE Ëkihk çkhkyu ™ufe fe Ëk’ðŒ,Ëe™e rfŒkçk fk BkwŒk-÷yk, Bk-Ë™e fkBkkU fu r÷Þu RÂLVhkËe fkur~k~kðøkihk nh ™uf fkBk fk EMkk÷u Mkðkçk fh MkfŒu nI.3 BkÂGÞŒ fk Œeò, ËMkðkt, åkk÷eMkðkt ykih çkhMke fh™k çknwŒyåAu fkBk nI fu Þun EMkk÷u Mkðkçk fu ne Íhkyuy nI. ~kheyŒ BkU Œesuðøkihk fu y-ËBku sðkÍ (Þk’™e ™k òRÍ nku™u) fe Ë÷e÷ ™ nku™k ¾wËË÷e÷u sðkÍ ni ykih BkÂGÞŒ fu r÷Þu rÍLËkU fk Ëwyk fh™k fwhyk™ufheBk Mku MkkrçkŒ ni òu fu “EMkk÷u Mkðkçk” fe yM÷ ni. åkw™kLåku …khn28 Mkq-hŒw÷ n~h ykÞŒ 10 BkU R~kkoËu hççkw÷ RçkkË ni :

Œh-s-Bkyu fLÍw÷ EBkk™ : ykih ðkunòu W™ fu çkk’Ë ykyu yÍo fhŒu nI : yinBkkhu hçk ( ) ! nBkU çkÏ~k Ëu ykihnBkkhu ÇkkRÞkU fku òu nBk Mku …n÷uEBkk™ ÷kyu.

4 Œesu ðøkihk fk ¾k™k rMkVo RMke MkqhŒ BkU BkÂGÞŒ fu Akuzu nwyu Bkk÷Mku fh MkfŒu nI sçk fu Mkkhu ðw-hMkk çkkr÷øk nkU ykih Mkçk fu Mkçk




351

Lk{kÍ fu ynfk{

RòÍŒ Çke ËU yøkh yuf Çke ðkrhMk ™k çkkr÷øk ni Œku MkÏŒ nhkBk

ni. nkt çkkr÷øk y…™u rnMMku Mku fh MkfŒk ni.(Bkw÷Ï¾Mk yÍ çknkhu ~kheyŒ, rs. 1, rnMMkk : 4, Mk. 822)

5 Œesu fk ¾k™k [qtfu WBkqBk™ Ëk’ðŒ fe MkqhŒ BkU nkuŒk ni RMk r÷ÞuyÂøLkÞk fu r÷Þu òRÍ ™nª rMkVo økw-hçkk ð BkMkkfe™ ¾kyU, Œe™rË™ fu çkk’Ë Çke BkÂGÞŒ fu ¾k™u Mku yÂøLkÞk (Þk’™e òu Vfeh ™ nkUW™) fku çkåk™k åkkrnÞu. VŒkðk h-ÍrðGÞk rsÕË 9 MkVnk 667 MkuBkÂGÞŒ fu ¾k™u Mku Bkw-ŒyÂÕ÷f yuf BkwVeË Mkwðk÷ sðkçk Bkw÷k-nÍk nkU,Mkwðk÷ : Bkfq÷k (BkÂGÞŒ fk ¾k™k rË÷ fku BkwËko fhËuŒk ni.) BkwMŒ™Ë fki÷ ni, yøkh BkwMŒ™Ë ni Œku RMk fu õÞk Bkk’™k nI ?sðkçk : Þun Œsrhçku fe çkkŒ ni ykih RMk fu Bkk’™k Þun nI fu òu ŒykBkuBkÂGÞŒ fu Bkw-ŒBkL™e hnŒu nI W™ fk rË÷ Bkh òŒk ni, rÍ¢ ð ŒkyŒuR÷kne fu r÷Þu nÞkŒ ð åkwMŒe WMk BkU ™nª fu ðkun y…™u …ux fu ÷wõBkufu r÷Þu BkkiŒu {wÂM÷Bke™ fu BkwLŒrÍh hnŒu nI ykih ¾k™k ¾kŒu ðõŒBkkiŒ Mku økkrV÷ ykih WMk fe ÷ÍTÍŒ BkU ~kkrøk÷.


6 BkÂGÞŒ fu Îkh ðk÷u yøkh Œesu fk ¾k™k …fkyU Œku (Bkk÷Ëkh ™¾kyU) rMkVo Vw-fhk fku r¾÷kyU siMkk fu Bkf-Œ-çkŒw÷ BkËe™k fe Bkíçkqykçknkhu ~kheyŒ rsÕË yÔð÷ MkVnk 853 …h ni : BkÂGÞŒ fu Îkh ðk÷uŒesu ðøkihk fu rË™ Ëk’ðŒ fhU Œku ™k òRÍ ð rçkËTyŒu fçkenk ni, fuËk’ðŒ Œku ¾w~ke fu ðõŒ Bk~Yy (Þk’™e ~kh-y fu BkwðkrVf) ni ™ fu økBk




352

Lk{kÍ fu ynfk{

fu ðõŒ ykih yøkh Vw-fhk fku r¾÷kyU Œku çkunŒh ni. (yiÍ™, Mk. 853)

7 yk’÷k nÍhŒ RBkkBk ynBkË hÍk ¾k™ VhBkkŒu nI :“Þqtne åkun÷wBk Þk çkhMke Þk ~k~Bkkne …h ¾k™k çku r™GÞŒu EMkk÷u MkðkçkBknTÍ yuf hMBke Œkih …h …fkŒu ykih “~kkrËÞkU fe ÇkkS” fe Œhn çkhkËheBkU çkktxŒu nI, ðkun Çke çku yM÷ ni, rsMk Mku yunrŒhkÍ (Þk’™e yunrŒÞkŒfh™e) åkkrnÞu.” (VŒkðk h-ÍrðGÞk Bkw¾hoò, rs. 9, Mk. 671) çkÕfu Þun¾k™k EMkk÷u Mkðkçk ykih Ëeøkh yåAe yåAe r™GÞŒkU fu MkkÚk nku™kåkkrnÞu ykih yøkh fkuE EMkk÷u Mkðkçk fu r÷Þu ¾k™u fk yunrŒBkkBk ™Çke fhu Œçk Çke fkuE nhs ™nª.8 yuf rË™ fu çkååku fku Çke EMkk÷u Mkðkçk fh MkfŒu nI, WMk fk Œeò

ðøkihk Çke fh™u BkU nhs ™nª. ykih òu rÍLËk nI W™ fku Çke EMkk÷u

Mkðkçk rfÞk ò MkfŒk ni.9 yÂBçkÞk ð Bkwh-Mk÷e™ ykih rVrh~ŒkU ykihBkwMkÕBkk™ rsL™kŒ fku Çke EMkk÷u Mkðkçk fh MkfŒu nI.10 øÞkhnðª ~kheV ykih h-sçke ~kheV (Þk’™e 22 h-sçkw÷ Bkwhßsçkfku MkÂGÞËw™k RBkkBk ò’Vhu MkkrËf fu fqtzu fh™k) ðøkihk òRÍni. fqtzu ne BkU ¾eh r¾÷k™k ÍYhe ™nª ËqMkhu çkhŒ™ BkU Çke r¾÷kMkfŒu nI, RMk fku Îkh Mku çkknh Çke ÷u ò MkfŒu nI, RMk Bkkify …h òu“fnk™e” …Ze òŒe ni ðkun çku yM÷ ni, ÞkMke™ ~kheV …Z fh 10

fwhyk™u fheBk ¾íBk fh™u fk Mkðkçk fBkkRÞu ykih fqtzkU fu MkkÚk MkkÚkRMk fk Çke EMkk÷u Mkðkçk fh ËersÞu.




353

Lk{kÍ fu ynfk{

11 ËkMŒk™u ySçk, ~knÍkËu fk Mkh, ËMk çkerçkÞkU fe fnk™e ykihs™kçku MkÂGÞËn fe fnk™e ðøkihk Mkçk Bk™ ÎkzŒ rfMMku nI, RLnU nhrøkÍ™ …Zk fhU. RMke Œhn yuf …uBV÷ux çk™kBk “ðrMkGÞŒ ™kBkk” ÷kuøkŒõMkeBk fhŒu nI rsMk BkU rfMke “~ki¾ ynBkË” fk Ïðkçk Ëso ni ÞunÇke ò’÷e (Þk’™e ™õ÷e) ni RMk fu ™eåku BkÏMkqMk Œk’ËkË BkU A…ðk fhçkktx™u fe VÍe÷Œ ykih ™ ŒõMkeBk fh™u fu ™wõMkk™kŒ ðøkihk r÷¾u nIW™ fk Çke yu’rŒçkkh BkŒ fersÞu.12 ykir÷Þkyu rfhkBk fe VkrŒnk fu ¾k™u fku Œk’ÍeBk™“™ÍThku r™ÞkÍ” fnŒu nI ykih Þun Œçkhwof ni, RMku yBkeh ð økheçkMkçk ¾k MkfŒu nI.13 r™ÞkÍ ykih EMkk÷u Mkðkçk fu ¾k™u …h VkrŒnk …Zk™u fu r÷ÞurfMke fku çkw÷ðk™k Þk çkknh fu BkunBkk™ fku r¾÷k™k ~kŒo ™nª, Îkh fuy^hkË yøkh ¾wË ne VkrŒnk …Z fh ¾k ÷U sçk Çke fkuE nhs ™nª.14 hkuÍk™k rsŒ™e çkkh Çke ¾k™k nMçku nk÷ yåAe yåAe r™GÞŒkUfu MkkÚk ¾kyU, WMk BkU yøkh rfMke ™ rfMke çkwÍwøko fu EMkk÷u Mkðkçk fer™GÞŒ fh ÷U Œku Ïkqçk ni. Bk-Mk÷™ ™k~Œu BkU r™GÞŒ fersÞu : yks fu™k~Œu fk Mkðkçk Mkhfkhu BkËe™k ykih yk… fu ÍheyuŒBkkBk yÂBçkÞkyu rfhkBk fku ÃknkU[u. Ëku …nh fku r™GÞŒfersÞu : yÇke òu ¾k™k ¾kyUøku (Þk ¾kÞk) WMk fk Mkðkçk Mkhfkhu økkiMku

yk’ÍBk ykih ŒBkkBk ykir÷Þkyu rfhkBk fku ÃknkU[u, hkŒ fkur™GÞŒ fersÞu : yÇke òu ¾kyUøku WMk fk Mkðkçk RBkkBku yn÷u MkwL™Œ




354

Lk{kÍ fu ynfk{

RBkkBk ynBkË hÍk ¾k™ ykih nh BkwMkÕBkk™ BkËo ð ykihŒfku ÃknkU[u Þk nh çkkh MkÇke fku EMkk÷u Mkðkçk rfÞk òyu ykih ÞuneyLMkçk (Þk’™e rÍÞkËk Bkw™krMkçk) ni. ÞkË hnu ! EMkk÷u Mkðkçk rMkVo WMkeMkqhŒ BkU nku Mkfuøkk sçk fu ðkun ¾k™k rfMke yåAe r™GÞŒ Mku ¾kÞk òyuBk-Mk÷™ RçkkËŒ …h fwÔðŒ nkrMk÷ fh™u fe r™GÞŒ Mku ¾kÞk Œku Þun¾k™k ¾k™k fkhu Mkðkçk nwðk ykih WMk fk EMkk÷u Mkðkçk nku MkfŒk ni.yøkh yuf Çke yåAe r™GÞŒ ™ nku Œku ¾k™k ¾k™k Bkwçkkn, fu RMk…h ™ Mkðkçk ™ økw™kn, Œku sçk Mkðkçk ne ™ rBk÷k Œku EMkk÷u MkðkçkfiMkk ! y÷çk¥kk ËqMkhkU fku çk r™GÞŒu Mkðkçk r¾÷kÞk nku Œku WMkr¾÷k™u fk Mkðkçk EMkk÷ nku MkfŒk ni.15 yåAe yåAe r™GÞŒkU fu MkkÚk ¾kyu ò™u ðk÷u ¾k™u Mku …n÷uEMkk÷u Mkðkçk fhU Þk ¾k™u fu çkk’Ë, Ëku™kU Œhn ËwÁMŒ ni.16 nku Mkfu Œku nh hkuÍ (™^y …h ™nª çkÕfu) y…™e rçkfhe (Sale)

fk åkkiÚkkE VeMkË (Þk’™e åkkh Mkku Á…i …h yuf Ár…Þk) ykih Bkw÷k-ÍBkŒfh™u ðk÷u Œ™-Ïðkn fk Bkknk™k fBk yÍ fBk yuf VeMkË MkhfkhuøkkiMku yk’ÍBk fe r™ÞkÍ fu r÷Þu r™fk÷ r÷Þk fhU,EMkk÷u Mkðkçk fe r™GÞŒ Mku RMk hfBk Mku Ëe™e rfŒkçkU ŒõMkeBk fhUÞk rfMke Çke ™uf fkBk BkU ¾åko fhU RMk fe çk-h-fŒU ¾wËne Ëu¾ ÷Uøku.17 BkÂMsË Þk BkÿMku fk rfÞkBk Mk-Ë-fyu òrhGÞk ykih EMkk÷u

Mkðkçk fk çkunŒhe™ Íheyk ni.




355

Lk{kÍ fu ynfk{

18 rsŒ™kU fku Çke EMkk÷u Mkðkçk fhU yÕ÷kn fe hnBkŒ MkuWBBkeË ni fu Mkçk fku …qhk rBk÷uøkk, Þun ™nª fu Mkðkçk ŒõMkeBk nkufh xwfzu xwfzu rBk÷u. EMkk÷u Mkðkçk fh™u ðk÷u fu Mkðkçk BkU fkuE fBkeðkfuy ™nª nkuŒe çkÕfu Þun WBBkeË ni fu WMk ™u rsŒ™kU fkuEMkk÷u Mkðkçk rfÞk W™ Mkçk fu BkßBkqyu fu çkhkçkh RMk (EMkk÷uMkðkçk fh™u ðk÷u) fku Mkðkçk rBk÷u. Bk-Mk÷™ fkuE ™uf fkBk rfÞkrsMk …h RMk fku ËMk ™urfÞkt rBk÷ª yçk RMk ™u ËMk BkwËkuO fku EMkk÷u

Mkðkçk rfÞk Œku nh yuf fku ËMk ËMk ™urfÞkt ÃknkU[Uøke sçk fu EMkk÷uMkðkçk fh™u ðk÷u fku yuf Mkku ËMk ykih yøkh yuf nÍkh fku EMkk÷uMkðkçk rfÞk Œku RMk fku ËMk nÍkh ËMk. (ykih RMkerfÞkMk …h) (çknkhu ~kheyŒ, rs. 1, rnMMkk : 4, Mk. 850)

19 EMkk÷u Mkðkçk rMkVo BkwMkÕBkk™ fku fh MkfŒu nI. fkrVh Þk BkwhŒËfku EMkk÷u Mkðkçk fh™k Þk WMk fku “BknqoBk”, sL™Œe, ¾wÕË ykr~kÞkt,çkUfX çkkMke, Mðøko çkkMke fn™k fw£ ni.

EMkk÷u Mkðkçk fk ŒhefkEMkk÷u Mkðkçk (Þk’™e Mkðkçk ÃknkU[k™u) fu r÷Þu rË÷ BkU r™GÞŒ

fh ÷u™k fkVe ni, Bk-Mk÷™ yk… ™u rfMke fku yuf Ár…Þk ¾ihkŒrËÞk Þk yuf çkkh ËwYË ~kheV …Zk Þk rfMke fku yuf MkwL™Œ çkŒkEÞk rfMke …h RÂLVhkËe fkur~k~k fhŒu nwyu ™ufe fe Ëk’ðŒ Ëe ÞkMkwL™ŒkU Çkhk çkÞk™ rfÞk. y÷ økhÍ fkuE Çke ™uf fkBk rfÞkyk… rË÷ ne rË÷ BkU RMk Œhn r™GÞŒ fh ÷ersÞu Bk-Mk÷™ :




356

Lk{kÍ fu ynfk{

“yÇke BkI ™u òu MkwL™Œ çkŒkE RMk fk Mkðkçk Mkhfkhu BkËe™k fk u Ã knk U[ u.” Mkðkçk Ãknk U[

òyuøkk. BkÍeË rs™ rs™ fe r™GÞŒ fhUøku W™ fku Çke ÃknkU[uøkk.rË÷ BkU r™GÞŒ nku™u fu MkkÚk MkkÚk Íçkk™ Mku fn ÷u™k Çke yåAk nifu Þun Mknkçke Mku MkkrçkŒ ni siMkk fu nËeMku Mkk’Ë

BkU økwÍhk fu WLnkU ™u fqtykt ¾wËðk fh VhBkkÞk Þk’™e “Þun WBBku Mkk’Ë fu r÷Þu ni.”

EMkk÷u Mkðkçk fk BkwhÔðò Œhefkyks f÷ BkwMkÕBkk™kU BkU ¾wMkqMk™ ¾k™u …h òu VkrŒnk fk Œhefk

hkRs ni ðkun Çke çknwŒ yåAk ni. rs™ ¾k™kU fk EMkk÷u Mkðkçk fh™kni ðkun Mkkhu Þk Mkçk BkU Mku Úkkuzk Úkkuzk ¾k™k ™eÍ yuf røk÷kMk BkU …k™eÇkh fh Mkçk fwA MkkBk™u h¾ ÷ersÞu.yçk :

…Z fh yuf çkkh :




357

Lk{kÍ fu ynfk{

Œe™ çkkh :

yuf çkkh :

yuf çkkh :




358

Lk{kÍ fu ynfk{

yuf çkkh :

yuf çkkh :




359

Lk{kÍ fu ynfk{

…Z™u fu çkk’Ë Þun …ktåk ykÞkŒ …rZÞu :

yçk ËwYË ~kheV …rZÞu :




360

Lk{kÍ fu ynfk{

RMk fu çkk’Ë Þun ykÞkŒ …rZÞu :

yçk VkrŒnk …Zk™u ðk÷k nkÚk WXk fh çkw÷LË ykðkÍ Mku“y÷ VkrŒnk” fnu. Mkçk ÷kuøk ykrnMŒk Mku Þk’™e RŒ™e ykðkÍ Mkufu rMkVo ¾wË Mkw™U ‚q-hŒw÷ VkrŒnk …ZU. yçk VkrŒnk …Zk™u ðk÷k RMkŒhn yu’÷k™ fhu : “BkeXu BkeXu RM÷kBke ÇkkRÞku ! yk… ™u òu fwA …Zkni WMk fk Mkðkçk BkwÍu Ëu ËersÞu.” ŒBkkBk nkrÍhe™ fn ËU : “yk… fkurËÞk.” yçk VkrŒnk …Zk™u ðk÷k EMkk÷u Mkðkçk fh Ëu.

yk’÷k nÍhŒ fk VkrŒnk fk ŒhefkEMkk÷u Mkðkçk fu yÕVkÍ r÷¾™u Mku fç÷ RBkkBku yn÷u MkwL™Œ

yk’÷k nÍhŒ Bkki÷k™k ~kkn ynBkË hÍk ¾k™ VkrŒnkMku fç÷ òu MkqhŒU ðøkihk …ZŒu Úku ðkun Çke Œnheh fe òŒe nI :yuf çkkh :




361

Lk{kÍ fu ynfk{

yuf çkkh :

Œe™ çkkh :

EMkk÷u Mkðkçk fu r÷Þu Ëwyk fk ŒhefkÞk yÕ÷kn ! òu fwA …Zk økÞk (yøkh ¾k™k ðøkihk

ni Œku RMk Œhn Mku Çke frnÞu) ykih òu fwA ¾k™k ðøkihk …u~k rfÞkøkÞk ni WMk fk Mkðkçk nBkkhu ™krfMk yBk÷ fu ÷kRf ™nª çkÕfu




362

Lk{kÍ fu ynfk{

y…™u fhBk fu ~kkÞk™u ~kk™ BknoBkŒ VhBkk. ykih RMku nBkkheòr™çk Mku y…™u ÃÞkhu Bknçkqçk, Ëk™kyu økwÞqçk fe çkkhøkkn BkU ™ÍTh ÃknkU[k. Mkhfkhu BkËe™k fu ŒðMMkwŒ Mku ŒBkkBk yÂBçkÞkyu rfhkBk ŒBkkBk MknkçkyurfhkBk ŒBkkBk ykir÷Þkyu RÍkBk fe s™kçkBkU ™ÍTh ÃknkU[k. Mkhfkhu BkËe™k fu ŒðMMkwŒMku MkÂGÞËw™k ykËBk MkrVGÞwÕ÷kn Mku ÷u fhyçk Œf rsŒ™u RLMkk™ ð rsL™kŒ BkwMkÕBkk™ nwyu Þk rfÞkBkŒŒf nkUøku Mkçk fku ÃknkU[k. RMk Ëkihk™ çkunŒh Þun ni fu rs™ rs™çkwÍwøkkuO fku ¾wMkqMk™ EMkk÷u Mkðkçk fh™k ni W™ fk ™kBk Çke ÷uŒuòRÞu. y…™u Bkkt çkk… ykih Ëeøkh rh~ŒuËkhkU ykih y…™u …ehkuBkwŠ~kË fku Çke ™kBk çk ™kBk EMkk÷u Mkðkçk fersÞu. (VkiŒ ~kw-Ëøkk™

BkU Mku rs™ rs™ fk ™kBk ÷uŒu nI W™ fku ¾w~ke nkrMk÷ nkuŒe ni yøkh rfMke

fk Çke ™kBk ™ ÷U rMkVo RŒ™k ne fn ÷U, fu Þk yÕ÷kn ! RMk fk Mkðkçk

yks Œf rsŒ™u Çke yn÷u EBkk™ nwyu W™ Mkçk fku ÃknkU[k Œçk Çke nh

yuf fku ÃknkU[ òyuøkk. )

yçk nMçku Bkk’Bkq÷ Ëwyk ¾íBk fh ËersÞu. (yøkh Úkkuzk Úkkuzk ¾k™k ykih

…k™e r™fk÷k Úkk Œku ðkun ËqMkhu ¾k™kU ykih …k™e BkU zk÷ ËersÞu)




363

Lk{kÍ fu ynfk{

¾k™u fe Ëk’ðŒ fe ynBk yunrŒÞkŒsçk Çke yk… fu Þnkt r™ÞkÍ Þk rfMke rfMBk fe Œõheçk nku,

sBkkyŒ fk ðõŒ nkuŒu ne fkuE Bkk™uyu ~kh-E ™ nku Œku RÂLVhkËefkur~k~k fu Íheyu ŒBkkBk BkunBkk™kU MkBkuŒ ™BkkÍu çkk sBkkyŒ fu r÷ÞuBkÂMsË fk Á¾ fersÞu. çkÕfu yiMku yðfkŒ BkU Ëk’ðŒ ne BkŒ hr¾Þufu çkeåk BkU ™BkkÍ ykyu ykih MkwMŒe fu çkkRMk sBkkyŒVkiŒ nku òyu. Ëku …nh fu ¾k™u fu r÷Þu çkk’Ë ™BkkÍu ÍkunTh ykih~kkBk fu ¾k™u fu r÷Þu çkk’Ë ™BkkÍu R~kk BkunBkk™kU fku çkw÷k™u BkUøkkr÷çk™ çkk sBkkyŒ ™BkkÍkU fu r÷Þu ykMkk™e ni. BkuÍçkk™,çkkðåkeo, ¾k™k ŒõMkeBk fh™u ðk÷u ðøkihk MkÇke fku åkkrnÞu fu sqt ne™BkkÍ fk ðõŒ nku, Mkkhk fkBk Akuz fh çkk sBkkyŒ ™BkkÍ fkyunrŒBkkBk fhU. çkwÍwøkkuO fe “r™ÞkÍ fe Ëk’ðŒ” fe BkMkYrVGÞŒ BkUyÕ÷kn fe “™BkkÍu çkk sBkkyŒ” BkU fkuŒkne çknwŒ çkzeBkk’rMkÞŒ ni.

BkÍkh …h nkrÍhe fk ŒhefkçkwÍwøkkuO fe Íkrnhe rÍLËøke BkU Çke fËBkkU fe ŒhV Mku Þk’™e

åkunhu fu MkkBk™u Mku nkrÍh nku™k åkkrnÞu, …eAu Mku yk™u fe MkqhŒ BkU WLnUBkwz fh Ëu¾™u fe ÍnBkŒ nkuŒe ni. r÷nkÍk çkwÍwøkko™u Ëe™ fu BkÍkhkŒ…h Çke …kRtŒe (Þk’™e fËBkkU) fe ŒhV Mku nkrÍh nku fh rVh rfç÷u fku




364

Lk{kÍ fu ynfk{

…eX ykih Mkkrnçku BkÍkh fu åkunhu fe ŒhV Á¾ fh fu fBk yÍ fBkåkkh nkÚk (Þk’™e Œõheçk™ Ëku økÍ) Ëqh ¾zk nku ykih RMk ŒhnMk÷kBk yÍo fhu :

yuf çkkh Mkq-hŒw÷ VkrŒnk ykih 11 çkkh Mkq-hŒw÷ RÏ÷kMk (yÔð÷

ykr¾h yuf Þk Œe™ çkkh ËwYË ~kheV) …Z fh nkÚk WXk fh Q…h rËÞunwyu Œhefu fu BkwŒkrçkf (Mkkrnçku BkÍkh fk ™kBk ÷u fh Çke) EMkk÷uMkðkçk fhu ykih Ëwyk Bkktøku. “ynTMk™w÷ rðyky” BkU ni : ð÷e fuBkÍkh fu …kMk Ëwyk fçkq÷ nkuŒe ni.

(BkkÏkqÍ yÍ ynTMk™w÷ rðyky, Mk. 140)

R÷kne ðkrMkŒk fw÷ ykir÷Þk fk Bkuhk nh yuf …qhk BkwÆyk nku

yuf [wÃk Mkku Mkw¾100



28 hçkeW÷ ykr¾h 1434 rMk.rn.11-3-2013



365

Lk{kÍ fu ynfk{

WLkðkLk WLkðkLkMkVnk MkVnk

ÞkË Ëk~ík

ËkihkLku {wíkk-÷yk ÍYhíkLk yLzh ÷kRLk fersÞu, Rþkhkík r÷¾ fhMkVnk LkBçkh Lkkux Vh{k ÷ersÞu RÕ{ {U íkh¬e nkuøke


366

Lk{kÍ fu ynfk{WLkðkLk WLkðkLkMkVnk MkVnk


367



368



rfíkkçk ÃkZLku fe Ëwyk€¦ · MO. 9374031409 E-mail : [email protected]...

Documents

Transcript of rfíkkçk ÃkZLku fe Ëwyk€¦ · MO. 9374031409 E-mail : [email protected]...