www.bundesheer.at

SCHUTZ& HILFE

ÖSTERREICHISCHES BUNDESHEERHeeresgeschichtliches Museum

1030 Wien, Arsenal

Tel: +43 1 79561-0Fax: +43 1 79561-17707Internet: www.hgm.or.at

Republika i dyktaturaAustria w latach 1918 – 1945Po pierwszej wojnie światowej narody Austro-Węgier nie chciały wspólnego państwa. Dlatego również re-prezentanci Niemców proklamowali własne państwo. Jednakże warunki dyktowali zwycięzcy. Ostatniego cesarza Karola I i jego rodzinę zmuszono do emigracji. Postulowane wówczas przez wszystkie stronnict-wa połączenie Austrii z Niemcami zostało zakazane przez państwa Ententy. O granice państwa walczono środkami dyplomatycznymi, ale także zbrojnie. Szczególne kontrowersje wzbudzały południowa granica Ka-ryntii i przyłączenie Burgenlandu. Nadzwyczaj trudne było także stworzenie stabilnych podstaw ekonomicz-nych.

Siły polityczne w Austrii spoglądały na siebie z coraz większą wrogością. Przemoc stała się codziennością w polityce. Tworzyły się organizacje paramilitarne, wśród których największe znaczenie miała uznawana za bliską obozowi mieszczańskiemu „Heimwehr”, radykalnie prawicowi „Frontkämpfer”, następnie „Ost-märkische Sturmscharen” oraz związany z partią socjaldemokratyczną „Republikanischer Schutzbund”. Do tego dochodziły formacje paramilitarne narodowych socjalistów. Łącznie bojówki przewyższały liczebnością regularną austriacką armię zawodową (Bundesheer), której wielkość i kształt określone zostały w traktacie pokojowym z St. Germain. Od 1927 r. sytuacja w Austrii graniczyła z wojną domową. Rząd popieranego przez Partię Chrześcijańsko-Społeczną kanclerza Engelberta Dollfußa coraz wyraźniej zmierzał do auto-rytaryzmu. W 1933 r. rząd wykorzystał sytuację patową w parlamencie i nie dopuścił do wznowienia jego obrad, a w końcu zastąpił dotychczasową konstytucję demokratyczną konstytucją „stanową”. Kulminacja wojny domowej nastąpiła w 1934 r. W lutym miała miejsce rebelia zdelegalizowanej socjaldemokratycznej or-ganizacji paramilitarnej „Republikanischer Schutzbund” a czerwcu tego samego roku członkowie nielegalnej jednostki SS zamordowali kanclerza Dollfußa. Doszło również do walk ulicznych w Wiedniu i innych krajach związkowych. Szukanie oparcia w faszystowskich Włoszech doprowadziło do całkowitej izolacji Austrii w momencie gdy Mussolini został sojusznikiem Hitlera. W Berchtesgaden Hitler naciskał na kanclerza Kurta Schuschnigga, który zdecydował się wyznaczyć na 13 marca 1938 r. referendum w sprawie niepodległości Austrii. Hitler zagroził interwencją militarną, na co Schuschnigg zareagował dymisją 11 marca 1938 r. Niedługo później do dymisji podał się prezydent Miklas. 12 kwietnia niemiecki Wehrmacht wkroczył do Austrii, radośnie wi-tany przez część ludności. Dzień później narodowosocjalistyczny rząd austriacki, utworzony już 11 marca, „zalegalizował” przyłączenie Austrii do rzeszy Niemieckiej (tzw. Anschluss). Austria przestała istnieć jako państwo.

Dyktatura narodowosocjalistyczna nie tylko doprowadziła do wymiany elit, przymusowej emigracji i prześladowań, ale również w krótkim czasie postawiła kraj w gotowości bojowej. Żołnierze pochodzący z Aus-trii walczyli na wszystkich frontach. Szczególnie wielu walczyło ich pod Stalingradem. Austriacy wstępowali również do armii alianckich. Od r. 1943 r. Austria określana teraz mianem „Alpen- und Donaureichsgaue” stała się celem nalotów i areną wojny partyzanckiej, prowadzonej przede wszystkim z terenu Jugosławii. W tym czasie prześladowanie Żydów i przeciwników reżimu nazistowskiego osiągnęło punkt szczytowy. Mimo rozwijającego się stopniowo ruchu oporu i mimo udziału Austriaków w nieudanym zamachu na Hitlera z 20 lipca 1944, kraj pozostał częścią politycznych i militarnych struktur III Rzeszy. Udziałem Austrii stała się od marca do maja 1945 r. wojna na własnym terytorium, oswobodzenie przez aliantów i kapitulacja Wehr-machtu. W połowie kwietnia Karlowi Rennerowi udało się uformować nowy rząd austriacki i proklamować niepodległość kraju a tym samym umożliwić nowy początek.

Dru

ck: B

MLV

S/H

eere

sdru

cker

ei R

10-

0640

www.bundesheer.at

SCHUTZ& HILFE

Witryny i obiekty wolnostojąceWitryna pod ścianą po lewej od wejścia: eksponaty związane z utworzeniem Republiki, demokratyczną konstytucją i parlamentem oraz siłami zbrojnymi (Volkswehr, Bundesheer) a także z walką o granice państwa. Pośrodku sali słup ogłoszeniowy z plakatami politycznymi.

Nieco po prawej od wejścia witryna i obiekty pod oknami: eksponaty dotyczące osoby cesarza Karola I, ekstremalnie trudnej sytuacji gospodarczej i dużego znaczenia kolei dla zaopatrzenia ludności i utrzymania kontaktów z zagranicą.

Trzy ukośnie ustawione witryny pod oknem: eksponaty związane z paramilitarnymi bojówkami, nasilaniem się przemocy w polityce i wojną domową. Za nimi, wolno stojące lub zawieszone pośrodku sali: blokady policyjne, 8 cm armata polowa M18 używana przez wojsko, na wprost od wejścia obraz olejny M. Floriana „Rewolucja”; na tylnej ścianie pierwszej salki wideo: portrety austriackich prezydentów i kanclerzy.

Dwie witryny po prawej, pod oknem, za działem 8 cm: umundurowanie, uzbrojenie i wyposażenie armii (Bun-desherr), Ochotniczego Korpusu Strzelców i Milicji Frontowej.

W witrynie pod ścianą po lewej, za pierwszą salką wideo upamiętnieni zostali kanclerze Ignaz Seipel, En-gelbert Dollfuß i Kurt Schuschnigg; zawiera ona również eksponaty demonstrujące bezskuteczne zabiegi o zachowanie niepodległości Austrii, eksponaty związane z „Referendum w sprawie Anschlussu” 10 kwietnia 1938 r. oraz rozpoczynającą się glajchszaltyzacją, wcieleniu armii austriackiej do Wehrmachtu a także rozbi-ciem i częściową aneksją Czechosłowacji. Pośrodku, za salką wideo: tablica pamiątkowa o wprowadzeniu konstytucji „stanowej”; słup ogłoszeniowy z odezwami i plakatami reklamowymi Frontu Ojczyźnianego (Va-terländsiche Front) i narodowych socjalistów; na ścianie po lewej, ukośnie od słupa ogłoszeniowego rzeźba F. Liebermanna przedstawiająca popiersie Hitlera.

Witryna po lewej pod ścianą, za popiersiem Hitlera: „kult führera”; uzbrojenie, umundurowanie i wyposażenie Wehrmachtu, hufców Służby Pracy Rzeszy i Hitlerjugend; hełmy i nakrycia głowy członków armii zwyciężonych państw.Witryna pośrodku sali: manekin przedstawiający niemieckiego spadochroniarza; jego uzbrojenie i wyposażenie. Nad nią lekki samolot rozpoznawczy Fi 156 C-trop („Fieseler Storch” = „Bocian Fieselera”); przy oknach: niemiecki samochód terenowy VW typ 82; niemiecka armata przeciwpancerna (PAK) 40; nie-miecki pojazd gąsienicowy NSU.Witryna pośrodku sali, za witryną ze spadochroniarzem: manekin oficera radzieckiej artylerii; radziecka broń i elementy wyposażenia a także „wojenne śmieci” czyli przedmioty znalezione na polu bitwy pod Stalingradem.Trzy witryny pod oknem: instalacja C. Stenverta „Stalingad albo Rachunek rentowności tyrańskiego mordu”. Na tylnej ścianie drugiej salki wideo i na ścianie: obrazy i zdjęcia dotyczące różnych aspektów wojny; po stronie okien: niemieckie działo przeciwlotnicze 8,8 cm wz. 36 oraz niemiecki 60 cm reflektor przeciwlotniczy.Witryna za działkiem 8,8 cm: manekin amerykańskiego pilota bombowego. Za nią, podwieszone pod sufitem: dwie amerykańskie bomby lotnicze; pod nimi: wieżyczka karabinu maszynowego z amerykańskiego bom-bowca.Witryna przyścienna po lewej, za drugą salką wideo: obrona przeciwlotnicza; faksymile „Deklaracji Mos-kiewskiej”; niemiecka bomba samobieżna „Goliath”; eksponaty dotyczące ruchu oporu, wojny partyzanckiej, Austriaków w armiach alianckich, obozów koncentracyjnych, pracy przymusowej i przemysłu zbrojeniowego; pośrodku sali słup ogłoszeniowy z hasłami propagandowymi nazistowskiego reżimu wzywającymi do dalszej walki; dalej obraz H. Froniusa: „Rozstrzelanie”.Ostatnia witryna przyścienna po lewej: eksponaty dotyczące duszpasterstwa wojskowego i opieki medycznej a także wojny na terytorium Austrii, kapitulacji wojsk niemieckich, jeńców wojennych, odtworzenia austria-ckiej państwowości oraz alianckiej administracji wojskowej.Witryna pośrodku sali: mundury, broń, wyposażenie i ulotki Armii Czerwonej. Za nią, wzdłuż ściany przy-okiennej: ciągnik gąsienicowy Raupeschlepper Ost, fragment zapory przeciwczołgowej; radzieckie działo przeciwpancerne 7,62 cm M 42; kulisty bunkier, amerykański pojazd terenowy MB Willy’s Jeep; na ścianie po stronie okien: obraz M. Floriana: „Pożar katedry św. Szczepana”; na tylnej ścianie sali po prawej: obraz olejny H. Wulza: „Powrót do domu”; po lewej G. Ambrosi: popiersie prezydenta Karla Rennera, nad przejściem do sali „Austria jako potęga morska”: R. Hammerstiel, tryptyk „Wieczór, Noc i Poranek”.

W salkach wideo: filmy dokumentalne o Pierwszej Republice i drugiej wojnie światowej.