Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Białymstoku ... › › ... › 03 ›...

1

Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej

w Białymstoku

Obserwatorium Integracji Społecznej

Stres wśród dzieci i młodzieży

- skala zjawiska

w województwie podlaskim

Białystok 2011

2

SPIS TREŚCI

Wstęp ……………………………………………………………………………………….. 3

Rozdział I Stres – definicja zjawiska……………………………………………… 4

Rozdział II Założenia metodologiczne badania…………………………………... 7

2.1 Opis badania ………………………………………………………. 7

2.2 Cel badania………………………………………………………… 7

2.3 Charakterystyka próby i procedura badawcza………………… 8

2.4 Narzędzie badawcze……………………………………………… 9

Rozdział III Skala zjawiska stresu w opinii dzieci i młodzieży z terenu

województwa podlaskiego - prezentacja wyników badań własnych ….. 10

3.1 Przyczyny stresu wśród młodzieży szkolnej z terenu

województwa podlaskiego……………………………………….. 10

3.2 Miejsca, w których najczęściej dochodzi do sytuacji

stresujących………………………………………………………… 11

3.3 Sposoby radzenia ze stresem wśród uczniów szkół

podlaskich………………………………………………………….. 13

Rozdział IV Skala zjawiska stresu wśród dzieci i młodzieży z terenu województwa podlaskiego w opinii pedagogów szkolnych - prezentacja wyników badań własnych………………………………. 16

Zakończenie…. …………………………………………………………………………….. 22

Spis wykresów……………………………………………………………………………… 24

Kwestionariusze ankiet……………………………………………………………………. 25

3

WSTĘP

Jednym z większych problemów naszej codzienności jest stres. Z roku na rok

życie staje się coraz bardziej intensywne, jego tempo systematycznie wzrasta.

Współczesny świat i związany z nim dynamiczny rozwój cywilizacyjny, globalizacja

kultury i tzw. „wyścig szczurów” dostarczają człowiekowi różnych szkodliwych

bodźców. Niestety oprócz efektów postępu cywilizacyjnego rosną też jego skutki

uboczne. Każdego dnia podlegamy różnym naciskom, wymaganiom, ograniczeniom.

Nie zawsze potrafimy im sprostać, a ceną jaką płacimy jest stan naszego zdrowia.

Przemęczenie, pospiech, hałas, współzawodnictwo to czynniki najczęściej powodujące

stres w dzisiejszym życiu. Młodzież i dzieci są szczególnie narażone na destrukcyjne

działanie stresu. Istotną rolę w kreowaniu odporności młodego człowieka wobec

sytuacji stresujących odgrywa rodzina i szkoła. Środowisko rodzinne odgrywa

znaczącą rolę dla kwestii normalnego rozwoju młodego człowieka. Zdrowa atmosfera

domu rodzinnego decydująco wpływa na budowanie naturalnej odporności młodego

człowieka na stres. Również ważną funkcję w procesie kreowania odporności młodych

osób wobec sytuacji stresujących pełni szkoła. Sukcesywne podejmowanie działań

w sytuacjach trudnych w szkole niweluje atmosferę stresu wśród uczniów.

4

ROZDZIAŁ I. STRES – DEFINICJA ZJAWISKA

Stres należy do kluczowych problemów współczesności. Rozumiany jest na

wiele sposobów. W potocznym znaczeniu oznacza coś negatywnego, niemiłego a nawet

groźnego, coś co przytrafia się człowiekowi w różnych sytuacjach życiowych, na co

dzień - w pracy, domu, szkole, w kontaktach z bliskimi i obcymi, zarówno

w warunkach całkowitej samotności, jak i obcowania ze światem we wszystkich jego

przejawach. Podejście naukowe definiuje stres jako: „stan mobilizacji sił organizmu

będący reakcją na negatywne bodźce fizyczne i psychiczne, mogący doprowadzić do

zaburzeń czynnościowych”.1

Twórcą pojęcia „stres” jest Hans Selye. Według niego jest on: „nieswoistą reakcją

organizmu na wszelkie stawiane mu żądanie”.2 Salye założył istnienie określonych

czynników tak zwanych stresorów, które z powodu swego charakteru i intensywności

wywołują u większości ludzi takie same reakcje. „Stres może oznaczać przyczynę

jakiegoś zła, dyskomfortu, dysfunkcji czy wręcz choroby, może być postrzegany jako

jakiś skutek - zazwyczaj fatalne następstwo pewnego ciągu zdarzeń”.3 Według

R. Kretschmanna: „typowe sposoby reagowania w sytuacji stresu to normalne procesy

przygotowujące organizm psychicznie i fizycznie do reakcji obronnych,

poszukiwawczych, do ucieczki lub ataku. Organizm mobilizuje siły do odparcia lub

uniknięcia zagrożeń, względnie pokonania istniejących przeszkód”.4

Stres w socjologii przedstawiany jest jako: „zakłócenie równowagi pomiędzy

wymaganiami środowiska a cechami i reakcjami jednostki”.5 W ostatnich latach

największe zainteresowanie wzbudza podejście do stresu w ujęciu psychologicznym.

J. Strelau „przez stres psychologiczny rozumie stan charakteryzujący się negatywnymi

emocjami o dużym natężeniu (jak np. lęk, złość, wrogość lub inne stany określane jako

dyskomfort psychiczny), któremu towarzyszą zmiany fizjologiczne i biochemiczne.”6

1 E. Sobol, popularny Słownik języka polskiego, PWN, Warszawa 2001, s. 966 2 G. Seyve, Stres okiełznany, PIW, Warszawa, s.25 3 R. Zawadzki, Stres – sztuka życia, WSiP, Warszawa 2007, s. 5 4 R. Kretschmann, stres w zawodzie nauczyciela, GWP 5 A. Titkow, Stres i życie społeczne, Polskie doświadczenia, PIW, Warszawa 1993, s. 104 6 I. Heszen –Niejodek, Stres i radzenie sobie – główne kontrowersje, Wyd. Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2000, s. 17

5

A. Borowska dzieli stres na:

„fizyczny – kiedy to reakcje stresowe są automatycznymi, przewidywalnymi,

„wbudowanymi” reakcjami, nad którymi jednostka nie ma świadomej kontroli np.

bladość, przyspieszone bicie serca, napięcie mięśni, dyszenie, zmiany ciśnienia krwi,

suchość w ustach i gardle, bezsenność, bóle głowy itp.,

psychologiczny – który jest stanem organizmu, wywołanym raczej ciągiem zdarzeń niż

zdarzeniem jednostkowym, jego siła zależy od zdolności jednostki do radzenia sobie ze

stresem, reakcje psychiczne są wyuczone,

organizacyjny – sieci wsparcia, styl radzenia sobie w życiu, pojęcie własnej osoby,

samoocena.7

W każdym z tych trzech rodzajów stres powoduje zmiany w organizmie

człowieka. I tak na poziomie funkcji psychicznych nadmierny lub przewlekły stres

może powodować lęk i depresję. Na poziomie fizjologicznym może doprowadzić do

chorób psychomotorycznym lub innych problemów zdrowotnych. Jeśli chodzi

o poziom organizacyjny, to stres wpływa na komunikację interpersonalną, efekty pracy,

motywację może powodować wypalenie zawodowe.8

W. Szewczyk rozróżnia dwa rodzaje stresu:

stres psychiczny – wywołany przez silny bodziec zewnętrzny i wewnętrzny (stresor),

wzrost napięcia emocjonalnego prowadzący do ogólnej mobilizacji sił organizmu, mogący

przy długotrwałym działaniu doprowadzić do zaburzeń w funkcjonowaniu organizmu,

wyczerpania i chorób psychosomatycznych,

stres fizjologiczny – całokształt zmian, którymi organizm odpowiada na różnorakie

czynniki uszkadzające, jak zranienie, oziębienie, przegrzanie itp.9

W sytuacje stresowe popadamy niemal nieustannie, zazwyczaj bez wyraźnej

przyczyny, nawet wtedy, kiedy nie istnieje najmniejsze zagrożenie, w naszych myślach

pojawiają się obawy, troski, strach przed niepowodzeniem. Jednakże w sytuacjach

nietypowych organizm wykazuje także stałą mobilizację i gotowość do

7 A. Borowska, Kształcenie dla przyszłości, Wydawnictwo Akademickie „Żak”, Warszawa 2004, s.116 8 A. Borowska, Kształcenie dla przyszłości, Wydawnictwo Akademickie „Żak”, Warszawa 2004, s.117 9 W. Szewczuk, Słownik psychologiczny, WP, Warszawa 1985, s. 297

6

interwencyjnego działania. Oprócz przykrych przypadków, stres pojawia się podczas

stanów emocjonalnych towarzyszących miłym wydarzeniom życiowym.10

Kolejny podział stresu to podział dokonany przez A.D. Harta, który wyróżnia:

pozytywny (mobilizujący)

negatywny (destrukcyjny).

Stres mobilizujący pomaga nam tylko dlatego, że nie doświadczamy go bez przerwy.

Jest siłą napędową do podejmowania wyzwań i szybszego rozwiązywania trudnych

zadań. Stres pozytywny mobilizuje, zwiększa koncentrację, wzmacnia refleks, wyostrza

uwagę, zwiększa wydajność mózgu. Jest zatem czymś pomocnym w codziennym życiu.

Dzięki niemu człowiek uczy się radzić w trudnych sytuacjach. Kiedy jednak

zapotrzebowanie na adrenalinę nie maleje ani przez chwilę, mimo iż trwamy w euforii,

dobry stres przekształci się w negatywny, który może wywoływać apatię, problemy ze

snem, płaczliwość, niecierpliwość, nagłe kołatanie serca, bóle głowy, przesadne reakcje

emocjonalne, gniew, depresję.11

W sensie fizjologicznym stres dobry i zły nie różnią się od siebie, jeśli chodzi

o pobudzenie (aktywację) organizmu do walki z nim. Natomiast w sensie

psychologicznym pojawia się zróżnicowanie: stres zły (dystres) rozumiany jest jako

niosący cierpienie i dezintegrację, natomiast stres dobry (eustres) rozumiany jest przez

jako czynnik motywujący do wysiłku mimo trudności i prowadzący do rozwoju

własnej osobowości i osiągnięć życiowych. Wszystko zależy od oceny poznawczej, od

tego, jaki sens nadajemy stresowi.

10 A. Sieradzki, Pokonaj stres, Wydawnictwo Astrum, Wrocław 2004, s. 15 11 A. D. Hart, Adrenalina a stres, Wydawnictwo W drodze, Poznań 2005, s. 25

7

ROZDZIAŁ II. ZAŁOŻENIA METODOLOGICZNE BADANIA

2.1 OPIS BADANIA

Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Białymstoku w 2009 roku

przeprowadził badanie potrzeb informacyjnych z obszaru polityki społecznej. Jednym

z głównych obszarów społecznych wymagających zdiagnozowania okazał się być

problem dzieci i młodzieży. Uwzględniając powyższe w 2010 i na początku 2011 roku

w ramach funkcjonowania Obserwatorium Integracji Społecznej przeprowadzono

badanie na temat „Problemy dzieci i młodzieży w kontekście wykluczenia społecznego

w województwie podlaskim”.

2.2 CEL BADANIA

Głównym celem przedmiotowego badania jest diagnoza skali i przyczyn

problemów dzieci i młodzieży w powiatach i gminach województwa podlaskiego

w kontekście wykluczenia społecznego. Zapotrzebowanie informacyjne odnosi się do

zjawisk wieloaspektowych, w tym zachowań ryzykownych (używki, uzależnienie od

komputera i internetu), eurosieroctwa i przemocy, zarówno w środowisku

rówieśniczym jak i rodzinnym.

Przed przeprowadzeniem badania i opracowaniem raportu z obszaru stresu

wśród uczniów opracowano następujące cele szczegółowe:

1) Określenie czynników/sytuacji, które są przyczyną stresu

2) Określenie miejsc, gdzie najczęściej dochodzi do sytuacji stresujących

3) Określenie sposobów radzenia ze stresem przez młodzież szkolną z terenu

województwa podlaskiego

8

2.3 CHARAKTERYSTYKA PRÓBY I PROCEDURA BADAWCZA

Badanie skierowane było do uczniów szkół z terenu województwa podlaskiego.

Przeprowadzono je za pomocą ankiety skierowanej do uczniów klas: VI szkół

podstawowych, II gimnazjum, I szkół ponadgimnazjalnych. Pierwsza kohorta

dotyczyła młodzieży urodzonej w 1998 roku (12 lat w momencie badania), druga –

w 1996 roku (14 lat w momencie badania) oraz 1994 (16 lat

w momencie badania). W badaniu udział wzięło 1648 uczniów.

Próba badawcza została wybrana w sposób losowy. Zastosowano metodę

doboru dwustopniowego. Najpierw wylosowano szkoły, a następnie klasy. Klasy

dobierano w losowaniu prostym, po jednej z każdej z wylosowanych szkół. Badaniu

poddani zostali wszyscy obecni w tym czasie uczniowie wytypowanych klas.

Losowanie przeprowadzono na podstawie wykazu szkół i placówek oświatowych

województwa podlaskiego zamieszczonego na stronach Centrum Informacji

Edukacyjnej (stan na 15.01.2009 rok).

Badanie odbyło się w 80 losowo wytypowanych szkołach województwa

podlaskiego, w tym 40 szkołach podstawowych, 20 gimnazjach i 20 szkołach średnich.

Badanie ankietowe nt. „Stres wśród dzieci i młodzieży - skala zjawiska

w województwie podlaskim”, przeprowadzone wśród uczniów szkół podstawowych,

gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych zostało pogłębione zasobem wiedzy oraz opinią

pedagogów szkolnych zatrudnionych w szkołach z terenu Podlasia.

Badaniem objęto dwie grupy badawcze. Pierwsza liczyła 40 pedagogów. Były to

osoby zatrudnione w szkołach na terenie województwa podlaskiego, biorące udział

w wojewódzkiej konferencji pod nazwą „Dziecko krzywdzone – pomoc

i interwencja” organizowanej przez Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej. Badanie

zrealizowano wśród docelowej grupy za pomocą kwestionariusza ankiety audytoryjnej.

Jest to jedna z technik badawczych, która polega na zebraniu

w pewnej przestrzeni, zazwyczaj w pomieszczeniu, które w jakiś sposób związane jest

z badaną kategorią (w tym przypadku była to sala konferencyjna) wybranej grupy osób

i rozdaniu im do wypełnienia ankiet. Ankieter w takiej sytuacji nie przeprowadza

wywiadu osobiście z każdym z respondentów, jego rola ogranicza się do podania celu

http://pl.wikipedia.org/wiki/Ankieter

http://pl.wikipedia.org/wiki/Respondent

9

prowadzonego badania oraz omówienia instrukcji wypełnienia ankiety. Ta technika

badawcza została wybrana w związku z niemal całkowitą zwrotnością materiału.

Drugą grupą badawczą byli pedagodzy zatrudnieni w szkołach, które zostały

wylosowane i wzięły udział w badaniu „Problemy dzieci i młodzieży w kontekście

wykluczenia społecznego w województwie podlaskim”, które skierowane było do

uczniów VI klas szkół podstawowych, II klas gimnazjum i I klas szkół

ponadgimnazjalnych. Kwestionariusz został wysłany droga elektroniczną do 80 szkół

z terenu Podlasia. Wysłanie ankiety zostało poprzedzone rozmową telefoniczną

z każdym z pedagogów i objaśnieniem szczegółów badania. Pomimo to zwrot ankiet

wyniósł tylko 46% próby przewidzianej w badaniu.

2.4 NARZĘDZIE BADAWCZE

Badanie zostało przeprowadzone przy zastosowaniu dwóch ankiet

kwestionariuszowych skierowanych do uczniów i pedagogów. Dzięki stworzeniu

narzędzi badawczych możliwe było przeprowadzenie analizy ilościowej w celu

dokładnego zbadania interesującego problemu. Pytania badawcze dotyczyły czterech

bloków tematycznych:

1) Zachowań ryzykownych (uzależnienie od alkoholu, papierosów, narkotyków,

uzależnienie od komputera i Internetu);

2) Stresu wśród młodzieży szkolnej;

3) Przemocy w środowisku rówieśniczym i w rodzinie;

4) Eurosieroctwa.

10

3. SKALA ZJAWISKA STRESU W OPINII DZIECI I MŁODZIEŻY Z TERENU

WOJEWODZTWA PODLASKIEGO - PREZENTACJA WYNIKÓW BADAŃ

WŁASNYCH

3.1 PRZYCZYNY STRESU WŚRÓD MŁODZIEŻY SZKOLNEJ Z TERENU

WOJEWÓDZTWA PODLASKIEGO

Analiza badania wykazała, że głównym czynnikiem stresogennym dla

wszystkich uczniów biorących udział w badaniu są niepowodzenia w nauce.

Zdecydowana większość przyznaje, że niepomyślne wyniki w nauce są przyczyną

stresu i negatywnych emocji.

Wykres 1. Jakie wg ciebie czynniki/sytuacje są przyczyną stresu?

* respondent miał do wyboru maksymalnie 3 odpowiedzi

Źródło: opracowanie własne

35,8%

26,4%

36,0%

50,8%

34,8%

11,0%

18,1%

14,1%

42,5%

27,4%

45,7%

56,6%

35,6%

22,3%

21,2%

10,2%

49,3%

29,4%

51,2%

60,8%

36,9%

20,5%

26,9%

6,6%

0,0% 50,0% 100,0%

brak akceptacji rówieśników

wygląd zewnętrzny

wymagania nauczycieli

niepowodzenia w nauce

niesprawiedliwepotraktowanie przez

nauczyciela

oczekiwania rodziców

relacje z rodzicami

niepowodzenia w grachkomputerowych

I klasa szkołyponadgimnazjalnej

II klasa gimnazjum

VI klasa szkołypodstawowej

11

Czynnikiem wywołującym wśród ankietowanych negatywne emocje (stres) jest

również brak akceptacji rówieśników. Wraz z wiekiem rośnie potrzeba uznania przez

towarzystwo. Połowa badanych szesnastolatków wyznaje, że brak akceptacji ze strony

kolegów i koleżanek wywołuje u nich stres. U młodszych osób brak akceptacji

rówieśników rzadziej wywołuje w nich napięcie.

Z badania wynika, że sytuacje stresogenne wśród uczniów wywoływane są

ponadto z niesprawiedliwego traktowania przez nauczycieli a także wymagań przez

nich stawianych.

3.2 MIEJSCA, W KTÓRYCH NAJCZĘŚCIEJ DOCHODZI DO SYTUACJI STRESUJĄCYCH

Z przeprowadzonego badania wynika, że uczniowie z terenu województwa

podlaskiego biorący udział w badaniu najczęściej przeżywają sytuacje stresogenne

w szkole. Szóstoklasiści podkreślają, że z sytuacjami stresującymi mają do czynienia

najczęściej na terenie szkoły i w klasie. Dla 8% respondentów uczęszczających do VI

klasy podstawowej na ternie szkół województwa podlaskiego do stresujących sytuacji

dochodzi najczęściej w domu. Nieliczne jednostki twierdzą, że sytuacje w jakich się

stresują to: spotkania z rówieśnikami i podczas korzystania z komputera.

Wykres 2. Gdzie/kiedy najczęściej spotykasz się z sytuacjami stresującymi?


68%

12%

8%

6% 6%

VI klasa szkoły podstawowej

w szkole

w klasie

w domu

podczas spotkań zrówieśnikami

w trakcie korzystania zkomputera

12

Gimnazjaliści uczestniczący w badaniu w większości podkreślali, że szkoła

wywołuje w nich stres. 7% czternastolatków stresuje się w domu, 7% w klasie.

Niektórzy respondenci odczuwają stres podczas spotkań towarzyskich z kolegami lub

w momencie korzystania z komputera.



Uczniowie szkół ponadgimnazjalnych podobnie jak ich młodsi koledzy

najczęściej z sytuacjami stresującymi mają do czynienia w szkole, 83% uczniów

udzieliło takiej odpowiedzi.

78%

7%

7% 4%

4%

II klasa gimnazjum

w szkole

w klasie

w domu



13



Najrzadziej sytuacje stresujące mają miejsce podczas korzystania z komputera, tylko

1% ankietowanych udzieliło takiej odpowiedzi. Podobnie spotkania towarzyskie nie

wywołują wśród uczniów klas ponadgimnazjalnych sytuacji stresogennych. 7%

uczniów przyznaje w badaniu, że do sytuacji stresujących dochodzi w domu.

3.3 SPOSOBY RADZENIA ZE STRESEM WŚRÓD UCZNIÓW SZKOŁ PODLASKICH

Zdecydowana większość ankietowych stwierdza, że najlepszym sposobem na

radzenie sobie ze stresem są kontakty z kolegami i innymi znajomymi osobami.

Obecność bliskich, serdecznych osób odstresowuje i leczy jak najlepsze lekarstwo.

Dzieje się tak dlatego, że mamy poczucie bezpieczeństwa, czujemy, że jesteśmy komuś

potrzebni i że inni nas wspierają. To działa jak najlepszy wentyl bezpieczeństwa

i niweluje napięcie, pozwala z dystansem spojrzeć na problemy.

Uczniowie szkół ponadgimnazjalnych w 76,8% uważają, że spotkania

towarzyskie z osobami, które nas akceptują rozładowują stres. Znaczna część

szesnastolatków stwierdza, że nadmierny stres można rozładować poprzez jak

83%

7%

7%

2% 1%

I klasa szkoły ponadgimnazjalnej

w szkole

w klasie

w domu



14

najszybszą poprawę złych ocen. Z analizy wynika także, że dobre relacje z rodzicami

wpływają w znacznym stopniu na stan samopoczucia. Dobry kontakt z rodziną,

zaufanie, ciepło rodzinne, życzliwość i otwartość w relacjach rodzice – dzieci odgrywają

znaczną rolę w radzeniu dziecka ze stresem. Na podstawie poniższych danych można

wyciągnąć wnioski, że jednym z ważniejszych sposobów rozładowywania stresu przez

uczniów klas ponadgimnazjalnych jest sport. Aktywność sportowa eliminuje

negatywne emocje. 5,3% uczniów przyznaje się do tego, że nie radzi sobie ze stresem.

Wykres 5. W jaki sposób radzisz sobie ze stresem?

* respondent miał do wyboru kilka odpowiedzi


48,2%

64,1%

17,9%

12,2%

51,5%

44,1%

3,3%

2,6%

42,3%

65,0%

11,6%

16,3%

47,7%

41,6%

2,0%

4,0%

40,9%

76,8%

10,2%

20,3%

47,1%

41,6%

0,6%

5,3%

0% 20% 40% 60% 80% 100%

jestem aktywny sportowo

utrzymuję kontakty zkoleżankami/kolegami,którzy mnie akceptują

zawsze przygotowuję siędobrze do lekcji

nie przejmuję się wynikamiw nauce

staram się jak najszybciejpoprawić złą ocenę

mam dobre relacje zrodzicami

korzystam z pomocypedagoga

nie radzę sobie ze stresem

I klasa szkołyponadgimnazjalnej

II klasa gimnazjum

VI klasa szkoły podstawowej

15

Wśród młodzieży gimnazjalnej i uczniów szkół podstawowych najczęstszym

sposobem rozładowywania stresu są kontakty z kolegami i koleżankami oraz poprawa

złych ocen za wyniki w nauce. Najrzadszym sposobem radzenia sobie ze stresem jest

współpraca z pedagogiem szkolnym. Nieliczni stwierdzają, ze sami nie potrafią

poradzić sobie z sytuacjami, które wywołują w nich stres.

16

4. SKALA ZJAWISKA STRESU WŚRÓD DZIECI I MŁODZIEŻY Z TERENU

WOJEWODZTWA PODLASKIEGO W OPINIII PEDAGOGÓW SZKOLNYCH -

PREZENTACJA WYNIKÓW BADAŃ WŁASNYCH

Opinia uczniów (beneficjentów badania) została pogłębiona zasobem wiedzy

pedagogów szkolnych. Zostali oni zapytani, o to, jakie według nich są główne powody

stresu wśród uczniów. Najczęściej wskazywaną odpowiedzią było „brak akceptacji

rówieśników”. Każdy młody człowiek dąży do tego, aby być akceptowanym przez

najbliższe otoczenie. Niejednokrotnie jednak młodzi ludzie mają trudności

w odnalezieniu się w grupie. Wówczas pojawia się stres i frustracja. Kolejną najbardziej

powszechną, według badanych pedagogów przyczyną stresu są niepowodzenia

w nauce. W dobie charakterystycznego dla naszego społeczeństwa „wyścigu szczurów”

młodzież jest szczególnie narażona na głębokie, destrukcyjne działanie stresu. Niskie

wyniki w nauce powodują, że młody człowiek przeżywa negatywne emocje, które

zostawiają swój ślad w procesie kreowania rozwoju emocjonalnego młodego człowieka.

Wyniki badania wskazują na fakt, że stres u młodych osób może również wynikać

z relacji, jakie dziecko utrzymuje z rodzicami oraz z oczekiwać dorosłych im

stawianych.

Wykres 6. Przyczyny stresu wśród uczniów w opinii pedagogów szkolnych (N=77)


73

29

34

50

21

37

45

3

4

0 10 20 30 40 50 60 70 80

brak akceptacji rówieśników

wygląd zewnętrzny

wymagania nauczycieli

niepowodzenia w nauce

niesprawiedliwe potraktowanie przez nauczyciela

oczekiwania rodziców

relacje z rodzicami

niepowodzenia w grach komputerowych

inne czynniki

17

Częstym problemem, z jakim borykają się dzieci w środowisku rodzinnym

okazują się być nadmierne wymagania, stawiane im przez rodziców. Dorośli chcąc

zapewnić dzieciom jak najlepszy start w przyszłość, obarczają swoje pociechy zbyt

dużą ilością dodatkowych zajęć, nie zawsze zgodnych z preferencjami czy

zainteresowaniami dziecka. Dzieci i młodzież często nie są w stanie sprostać stawianym

przed nimi wymaganiom i oczekiwaniom. Dziecko, które czuje na sobie zbyt dużą

presję środowiska rodzinnego, często staje się zamknięte w sobie, przygnębione,

a zarazem pragnie zaspokoić pokładane w nim nadzieje i oczekiwania. Może to być

przyczyną dużych frustracji i stresów, szczególnie wtedy, gdy dziecko nie potrafi

wywiązać się ze stawianych przed nim obowiązków.

Kolejna kwestia poruszona w badaniu pedagogów dotyczyła miejsc, gdzie

uczniowie najczęściej spotykają się ze stresem. Nauczyciele podobnie jak uczniowie

uważają, ze do sytuacji stresujących najczęściej dochodzi w klasie i w szkole. Na

poniższym wykresie widzimy, że pedagodzy również zauważają problem stresu

w środowisku rodzinnym. Prawie, co czwarty badany pedagog wymienia, że miejscem,

gdzie uczniowie najczęściej spotykają się ze stresem jest dom.

Wykres 7. Miejsca, gdzie uczniowie spotykają się z sytuacjami stresującymi w opinii

pedagogów szkolnych (N=77)


24

35

20

13

0 1

0

5

10

15

20

25

30

35

40

w szkole w klasie w domu podczasspotkań z

rówieśnikami

w trakciekorzystania zkomputera

Inne

18

Kolejnym zagadnieniem poruszonym w badaniu jest zgłaszanie przez uczniów

pedagogom szkolnym problemów związanych ze stresem. 61 pedagogów, którzy wzięli

udział w badaniu przyznaje, że uczniowie zgłaszają im problemy, których skutkiem

ubocznym jest stres. 31 ankietowanych z 77 badanych nie otrzymuje takich informacji

od uczniów, prawie co 10 pedagog nie udzielił odpowiedzi na to pytanie.

Wykres 8. Zgłaszanie przez uczniów pedagogom szkolnym problemów wywołanych

stresem (N=77)


Pedagodzy biorący udział w badaniu uważają, że najczęściej zgłaszanymi dla nich

problemami wywołującymi stres są:

Niepowodzenia szkolne: niskie wyniki w nauce, wagary (niska frekwencja), problemy

z wyborem szkoły średniej, problemy związane z pisaniem klasówek, sprawdzianów,

obawa przed egzaminami, niechęć chodzenia do szkoły, stres przed klasówkami, uwagi

nauczyciela, niepowodzenia związane z osiąganiem dobrych wyników w nauce

(zagrożenia, słabe oceny);

Konflikty z rówieśnikami i dokuczanie, brak akceptacji w grupie rówieśniczej,

zastraszanie ze strony starszych uczniów na przerwach i po wyjściu ze szkoły. Dzieci

zastraszane są również przez rówieśników przez telefon, alienacja społeczna, izolowanie

przez kolegów, odrzucenie prze grupę rówieśniczą, strach przed rówieśnikami, brak

więzi, kontaktów;

61

31

8

tak

nie

brak odpowiedźi

19

Wygórowane oczekiwania rodziców w stosunku do możliwości ucznia, ciągłe

krytykowanie przez dorosłych, niezrozumienie przez rodzica, nadmierne wymagania

rodziców;

Złe samopoczucie tj. bóle i zawroty głowy, bóle brzucha, wymioty, problemy gastryczne,

zasłabnięcia, brak apetytu, bezsenność, nerwowość, problemy z koncentracją, jąkanie się,

nadwrażliwość, problemy z opanowanie emocji, wycofanie, zaburzenia odżywiania,

objawy wegetatywne, depresyjne zaburzenia zachowania, stosowanie używek,

samookaleczenia.

Konflikty w domu, problemy rodzinne, alkoholizm rodzica lub rodziców, nieobecność

rodzica, przemoc w rodzinie, kłótnie, stres przed powrotem ojca pijanego do domu,

rozwód, problemy finansowe - trudna sytuacja materialna, współuzależnienie

w rodzinie, rodziny niepełne, wolne związki, rodziny zastępcze, mikrodeficyty

i dysfunkcje tkwiące w samych dzieciach;

Przemoc psychiczna (agresja słowna) i fizyczna;

Brak sympatii, problemy z dziewczyną/chłopakiem.

Powyższej wymienione problemy są dowodem na to, że stres w życiu młodych

osób jest powszechny i dotyczy niemal wszystkich sfer ich życia tj. rodzinnego,

szkolnego, społecznego itp. Aby zniwelować skutki problemów dotykających młode

osoby oraz ograniczyć stres wywoływany tymi problemami, szkoły podejmują różnego

rodzaju działania zapobiegawcze. Stosunkowo większa część (61 beneficjentów

badania) twierdzi, że na terenie ich szkoły podejmowane są działania zapobiegające

skutkom stresu.

20

Wykres 9. Liczba pedagogów, którzy zgłosili w badaniu, że w ich szkole

podejmowane są działania zapobiegające skutkom stresu (N=77)


Najczęstszą formą tego typu działań są zajęcia edukacyjno – profilaktyczne

i psychoedukacyjne tj. „Zdrowy styl życia”, „Aktywność fizyczna warunkiem dobrego

samopoczucia psychicznego”, „Stres pod kontrolą”, „Jak radzić sobie ze stresem?”,

zajęcia z zakresu prawidłowej komunikacji „Jak porozumiewać się z innymi”,

„Oswajam lęk przed sprawdzianem końcowo rocznym”. Zajęcia te przybierają różne

formy. Zazwyczaj są to prelekcje, pogadanki, treningi, warsztaty edukacyjne, filmy itp.

Informacje na temat skutków radzenia sobie ze stresem umieszczane są również

w szkolnych gazetkach informacyjnych. Pedagodzy wymieniają, że na terenie ich szkół

prowadzi się także zajęcia odstresowujące, ćwiczenia relaksacyjne czy też zajęcia

wychowawcze nt. rozwijania umiejętności interpersonalnych, propagowania

aktywnego spędzania czasu wolnego, lekcje pedagogiczne przedstawiające zasady

wzajemnej tolerancji, akceptacji zasad współżycia koleżeńskiego, promujące zdrowie.

Ponadto prowadzone jest wsparcie psychologiczne indywidualne oraz grupowe.

Przeprowadzane są rozmowy z samymi uczniami oraz rodzicami. Uczniowie otaczani

są opieką pedagogów, psychologów czy też terapeutów. Nieliczni respondenci

wymieniają szkolenia dla nauczycieli: „Wpływ stresu na dziecko”, „Zdrowie

psychiczne dziecka”. Innymi formami działań zapobiegającymi skutkom stresu są:

rozpoznanie sytuacji rodzinnej - wywiady w domach rodzinnych, współpraca

61

13 3

tak nie brak odpowiedźi

21

z instytucjami wspierającymi dzieci i rodzinę, szkolenia nauczycieli i wychowawców,

kontakt z poradniami specjalistycznymi, szkolenia: ”Przeciwdziałanie przemocy

w rodzinie na poziomie gminy z uwzględnieniem funkcji i roli zespołów

interdyscyplinarnych”, zajęcia z zakresu socjoterapii, zajęcia relaksacyjne - metodą

Dennisona.

22

ZAKOŃCZENIE

Przeprowadzone badanie wykazało, że szkoła jest środowiskiem stresogennym.

Zarówno uczniowie jak i pedagodzy podkreślali, że sytuacje stresogenne najczęściej

maja miejsce w szkole i w klasie. Respondenci biorący udział w badaniu ukazali

przygnębiający obraz szkoły, w której dominują negatywne emocje.

Na podstawie analizy danych uzyskanych od dwóch grup badawczych (uczniów

i pedagogów) dowiadujemy się, że najczęstszymi źródłami stresu wśród badanej

społeczności są niepowodzenia w nauce i brak akceptacji ze strony rówieśników.

Według uczniów najczęściej stosowanymi sposobami i metodami rozładowywania

negatywnych napięć jest utrzymywanie pozytywnych kontaktów z rówieśnikami

i poprawa złych ocen.

Szkoła jest miejscem występowania wielu reakcji stresowych, dlatego też

znajomość zagadnień wiążących się ze stresem ma olbrzymie znaczenie zarówno dla

uczniów, jak i dla nauczycieli. Szkoła dla wielu uczniów jest źródłem negatywnych

stanów emocjonalnych - stresów, lęków, uczuć zagrożenia i braku bezpieczeństwa.

Sytuacje szkolne są dla nich sytuacjami trudnymi, odczuwają oni stan wewnętrznego

napięcia, które muszą odpowiednio rozładować. Szczególną rolę w przezwyciężaniu

i rozładowywaniu sytuacji emocjonalnych wśród uczniów pełni nauczyciel. Ważnym

elementem w pracy nauczyciela jest przede wszystkim rozumienie swoich

wychowanków. Uczeń oczekuje od swojego wychowawcy serdeczności,

bezpośredniości w kontaktach, partnerskiego i sprawiedliwego traktowania,

opanowania, poczucia humoru, umiejętnego wyjaśniania nauczanego przedmiotu.

Młodzież oczekuje ponadto właściwego traktowania polegającego na zrozumieniu,

zainteresowaniu się jego kłopotami czy przeżywanymi aktualnie trudnościami,

szanowaniu jego indywidualności.

Stworzenie takiego poziomu bezpieczeństwa psychologicznego sprawia, że uczeń

czuje się bezpiecznie, nie postrzega nauczyciela jako osoby zagrażającej, surowo

oceniającej, ale jako osobę przyjazną, jako kogoś, komu można w pełni zaufać.

W sytuacji, w której uczeń zwraca się do nauczyciela o pomoc, ważne jest, aby

23

nauczyciel uważnie go wysłuchał, okazał zainteresowanie. Bardzo ważnym czynnikiem

w szkole jest sposób kształtowania odporności psychicznej człowieka.

Z badań prowadzonych w obszarze problematyki stresu wśród uczniów wynika,

że najskuteczniejszym sposobem opanowania lęku jest wytworzenie silnych emocji

pozytywnych. Kształtują się one dzięki identyfikacji jednostki z określoną grupą

społeczną. Ważne jest też, aby uczniowie potrafili się ze sobą komunikować, wymieniać

poglądy, korzystać wzajemnie ze swoich doświadczeń, przezwyciężać podstawowe

stereotypy reakcji emocjonalnych, odreagowywać napięcia, wspierać się i współdziałać.

Szczególny nacisk kładzie się również na rozwijanie i wzmacnianie poczucia własnej

wartości u ucznia, a także budowanie pozytywnego obrazu samego siebie, co

uodpornia w znacznym stopniu na sytuacje stresowe. Konkretna wiedza na temat

zjawiska stresu, rozwaga, wzajemna tolerancja wsparta dobrą znajomością uczniów

pozwolą uniknąć negatywnych skutków stresu w szkole.

Z badania pedagogów wynika, że szkoła pełni znaczną rolę w zapobieganiu

skutkom stresu wśród uczniów. Respondenci wymieniają szereg działań, które

prowadzone są na terenie ich szkół. Wiadomym jest, że nie da się w pełni zniwelować

konsekwencji wywołanych negatywnymi emocjami, jednak szczególnie istotne jest to,

żeby je w jak największym stopniu wyeliminować.

Wspólna inicjatywa zarówno kadry pedagogicznej jak i młodzieży polegająca na

ograniczaniu negatywnych skutków wywołanych zjawiskiem stresu, pozwoli na

wypracowanie wśród uczniów praktycznego zastosowania mechanizmów radzenia

sobie z negatywnymi emocjami - stresem. Dzięki nim funkcjonowanie w środowisku

szkolnym będzie nie tylko smutnym obowiązkiem, ale również wykształci wśród

młodzieży potrzebę oraz nieprzymuszona wolę w zdobywaniu wiedzy i doświadczeń.

Umiejętność radzenia sobie ze stresem wypracowana podczas procesu edukacji

z pewnością uodporni młodego człowieka na sytuacje stresogenne, bowiem są one

przykrym, ale nieuniknionym elementem w dorosłym życiu każdej jednostki.

24

SPIS WYKRESÓW

Wykres 1. Jakie wg ciebie czynniki/sytuacje są przyczyną stresu? ................................... 10

Wykres 2. Gdzie/kiedy najczęściej spotykasz się z sytuacjami stresującymi? ................. 11



Wykres 5. W jaki sposób radzisz sobie ze stresem? .............................................................. 14

Wykres 6. Przyczyny stresu wśród uczniów w opinii pedagogów szkolnych (N=77) ... 16

Wykres 7. Miejsca, gdzie uczniowie spotykają się z sytuacjami stresującymi w opinii

pedagogów szkolnych (N=77) ............................................................................... 17

Wykres 8. Zgłaszanie przez uczniów pedagogom szkolnym problemów wywołanych

stresem (N=77) ......................................................................................................... 18

Wykres 9. Liczba pedagogów, którzy zgłosili w badaniu, że w ich szkole podejmowane

są działania zapobiegające skutkom stresu (N=77) ............................................ 20

25

ANKIETA SKIEROWANA DO UCZNIÓW

1. Jakie wg Ciebie czynniki/sytuacje są przyczyną stresu? (zaznacz max 3 odpowiedzi)

a) brak akceptacji rówieśników

b) wygląd zewnętrzny

c) wymagania nauczycieli

d) niepowodzenia w nauce

e) niesprawiedliwe potraktowanie przez nauczyciela

f) oczekiwania rodziców

g) relacje z rodzicami

h) niepowodzenia w grach komputerowych

i) inne czynniki/sytuacje, jakie?......................................................................

2. Gdzie/kiedy najczęściej spotykasz się z sytuacjami stresującymi? (zaznacz tylko jedną odpowiedź)

a) w szkole

b) w klasie

c) w domu

d) podczas spotkań z rówieśnikami

e) w trakcie korzystania z komputera

3. W jaki sposób radzisz sobie ze stresem? (można zaznaczyć kilka odpowiedzi)

a) jestem aktywny sportowo

b) utrzymuję kontakty z koleżankami/kolegami, którzy mnie akceptują

c) zawsze przygotowuję się dobrze do lekcji

d) nie przejmuję się wynikami w nauce

e) staram się jak najszybciej poprawić złą ocenę

f) mam dobre relacje z rodzicami

g) korzystam z pomocy pedagoga

h) inny sposób, jaki?............................................................................................

i) nie radzę sobie ze stresem

26

ANKIETA DO PEDAGOGÓW SZKOLNYCH

1. Jakie według Pani/Pana najczęstrze przyczyny stresu występują wśród uczniów?

(prosimy o zaznaczenie max. 3 odpowiedzi)

a) brak akceptacji rówieśników

b) wygląd zewnętrzny

c) wymagania nauczycieli

d) niepowodzenia w nauce

e) niesprawiedliwe potraktowanie przez nauczyciela

f) oczekiwania rodziców

g) relacje z rodzicami

h) niepowodzenia w grach komputerowych

i) inne czynniki/sytuacje,

jakie?.............................................................................................

2. Jak Pani/Pan uważa, gdzie najczęściej uczniowie spotykają się z sytuacjami stresującymi?

(prosimy o zaznaczenie 1 odpowiedzi)

a) w szkole

b) w klasie

c) w domu

d) podczas spotkań z rówieśnikami

e) w trakcie korzystania z komputera

f) Inne……………………………………………………………

…………………………………………………………………

3. Czy uczniowie zgłaszają Państwu problemy wywołane stresem?

(jeśli w pyt. 30 odpowiedziała/ł Pan/i „nie” to proszę przejść do pytania 31)

a) tak

b) nie

3a) Proszę wymienić jakie to problemy?

……………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………

4. Czy były podejmowane w Pani/Pana szkole działania zapobiegające skutkom stresu?

a) tak

b) nie

……………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………

4a) Jakie to działania?

……………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………

Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Białymstoku ... › › ... › 03 ›...

Documents

Transcript of Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Białymstoku ... › › ... › 03 ›...