REGIONALNE ZRÓŻNICOWANIE WARTOŚCI KAPITAŁU … · Jak podaje Raport o kapitale intelektualnym,...

Wycena kapitału ludzkiego w regionach Polski w latach 1999-2007 1

Łukasz Michta

REGIONALNE ZRÓŻNICOWANIE WARTOŚCI KAPITAŁU

LUDZKIEGO W LATACH 1999- 20071

1. Wprowadzenie

Analiza pojęcia kapitał ludzki daje nowe możliwości badania wzrostu ekonomicznego,

dystrybucji dochodów, miejsca i roli oświaty w produkcji społecznej, sensu procesu pracy.

Wysokość wydatków na zdrowie i edukację odzwierciedla proces tworzenia kapitału

ludzkiego. Wydatki przekładają się na poziom kształcenia, opieki zdrowotnej i w ten sposób

powiększają zasób kapitału ludzkiego w społeczeństwie.

Istniejące w literaturze koncepcje wskazują na zależność poziomu kształcenia

i wyników społeczno-ekonomicznych takich jak wysokie dochody, wzrost gospodarczy,

niskie bezrobocie, czy wyższa oczekiwana długość życia (Becker, Mincer, Schultz)2.

Rolę kapitału ludzkiego w gospodarce i przedsiębiorstwie przedstawia tabela 1.

Tabela 1. Rola kapitału ludzkiego w przedsiębiorstwie i gospodarce Rola kapitału ludzkiego

poziom mikro poziom makro

1) Kształcenie na poziomie szkolnym determinuje poziom uzyskiwanych dochodów oraz status obywateli na rynku pracy – każdy dodatkowy rok kształcenia zwiększa poziom wynagrodzeń w krajach UE o ok. 6,5%. 2) Szkolenia zawodowe pozytywnie wpływają na poziom wynagrodzeń – każdy dodatkowy rok szkoleń zawodowych zwiększa poziom wynagrodzeń o ok. 5%. 3) Wiedza uosobiona w pracownikach zwiększa produktywność przedsiębiorstw, gdyż stanowi źródło dla innowacji oraz konkurencyjności firm w długim okresie. 5) Wykwalifikowany pracownik stanowi częściowy substytut dla zasobów materialnych firmy.

1) Kapitał ludzki pozytywnie wpływa na tempo wzrostu gospodarczego. 2) Kapitał ludzki pozytywnie wpływa na wzrost produktywności – każdy dodatkowy rok kształcenia zwiększa produktywność o ok. 5%. 3) Kapitał ludzki przyspiesza tempo zmian i dyfuzji technologii. 4) Kapitał ludzki może być częściowym substytutem kapitału rzeczowego. 5) Polityka wspierająca akumulację kapitału ludzkiego sprzyja spójności społecznej. 6) Akumulacja kapitału ludzkiego ogranicza nierówności dochodowe.

Źródło: M. G. Woźniak, Ł. Jabłoński, Kapitał ludzki w procesie konwergencji gospodarki. Wnioski dla Polski, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie nr 707, Katedra Ekonomii Stosowanej, Kraków 2006, s. 2.

W opracowaniu scharakteryzowano najważniejsze czynniki jakościowe 1 Opracowanie jest fragmentem pracy magisterskiej: Wycena kapitału ludzkiego w regionach Polski w latach

1999-2007, obronionej w 2009 r. na Wydziale Zarządzania i Komunikacji Społecznej Uniwersytetu Jagiellońskiego. 2 T. Tkacz, Składniki socjalno- psychologiczne kapitału ludzkiego w warunkach przestrzeni oświatowej, [w:]

M.G. Woźniak, Nierówności społeczne a wzrost gospodarczy, Kapitał intelektualny część I, Uniwersytet Rzeszowski, Katedra Teorii Ekonomii, Rzeszów 2005, s. 246.

Łukasz Michta 2

i ilościowe kapitału ludzkiego. W rozdziale 2 omówiono zasoby demograficzne regionów:

liczba ludności, przyrost naturalny, migracje zagraniczne i wewnątrz kraju.

W rozdziałach 3-5 omówiono: regionalne zróżnicowanie szkolnictwa wyższego

i sektora B+R, poziom i struktura zasobów pracy w polskiej gospodarce, inwestycje w kapitał

ludzki związane ze zdrowiem. Przyjęto okres badań na lata 1999-2007, który wynika z

dostępności danych statystycznych. W rozdziale 6 przedstawiono wyniki obliczeń wydajności

pracy, technicznego uzbrojenia pracy, łącznej produktywności czynników produkcji. Wyniki

obliczeń obejmują lata 1999-2005 co wynika z dostępności oszacowań parametrów funkcji.

Opracowanie kończy podsumowanie przeprowadzonych analiz. Dane wykorzystywane w

opracowaniu pochodzą z Banku Danych Regionalnych, GUS, Roczników Statystycznych

Województw.

2. Zasoby demograficzne regionów

Wskaźniki demograficzne są traktowane jako element uwarunkowań procesów

i zjawisk związanych z kapitałem ludzkim. Zaprezentowane zostaną standardowe

charakterystyki: liczba ludności w regionach, przyrost naturalny, saldo migracji

zagranicznych, saldo migracji wewnątrz kraju.

Pod względem liczby ludności najbardziej zaludnione są województwa: mazowieckie

(5 188 488), śląskie (4 654 115), i małopolskie (3 279 036). Największą powierzchnię mają

odpowiednio województwa: mazowieckie (35 558,14 km²), wielkopolskie (29 826,51 km²),

lubelskie (25 122,50 km²), warmińsko- mazurskie (24 174,32 km²). Tabela 2 przedstawia

liczbę ludności w regionach w Polsce.

Tabela 2. Liczba ludności w regionach Polski w latach 1999-2007 Jednostka terytorialna 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007

DOLNOŚLĄSKIE 2917139 2912195 2909622 2904694 2898313 2893055 2888232 2882317 2878410KUJAWSKO-POMORSKIE 2068864 2067817 2069747 2069166 2068142 2068258 2068253 2066371 2066136LUBELSKIE 2209083 2206200 2201720 2196992 2191172 2185156 2179611 2172766 2166213LUBUSKIE 1007967 1008472 1008983 1008196 1008786 1009168 1009198 1008520 1008481ŁÓDZKIE 2637438 2627824 2617318 2607380 2597094 2587702 2577465 2566198 2555898MAŁOPOLSKIE 3217865 3229139 3236268 3237217 3252949 3260201 3266187 3271206 3279036MAZOWIECKIE 5112652 5115010 5121681 5128623 5135732 5145997 5157729 5171702 5188488OPOLSKIE 1074205 1070598 1066438 1061009 1055667 1051531 1047407 1041941 1037088PODKARPACKIE 2098771 2101375 2104138 2105050 2097248 2097975 2098263 2097564 2097338PODLASKIE 1212269 1210688 1209439 1207704 1205117 1202425 1199689 1196101 1192660POMORSKIE 2166230 2172284 2178337 2183636 2188918 2194041 2199043 2203595 2210920ŚLĄSKIE 4776856 4758944 4741816 4731533 4714982 4700771 4685775 4669137 4654115ŚWIĘTOKRZYSKIE 1302518 1302650 1299382 1295885 1291598 1288693 1285007 1279838 1275550WARMIŃSKO-MAZURSKIE 1424772 1427508 1428469 1428449 1428885 1428714 1428601 1426883 1426155WIELKOPOLSKIE 3339749 3345316 3350437 3355279 3359932 3365283 3372417 3378502 3386882ZACHODNIOPOMORSKIE 1696925 1697935 1698402 1697718 1696073 1694865 1694178 1692838 1692271 Źródło: www.stat.gov.pl.


Liczba ludności danego regionu determinuje podaż pracy oraz popyt na dobra i usługi

co pociąga za sobą rozwój gospodarczy i kulturalny regionu. Warunkiem wzrostu

gospodarczego jest zaspokojenie popytu na ludzką pracę. Aby taka sytuacja miała miejsce w

dłuższej perspektywie potrzebna jest odpowiednia polityka przyrostu naturalnego oraz

ruchów migracyjnych. Polityka przyrostu naturalnego w roku 2008 inaczej polityka

prorodzinna zakłada: wydłużenie urlopów macierzyńskich, wprowadzenie ulgi na dzieci w

podatku dochodowym itp. Jak podaje Raport o kapitale intelektualnym, polski system

podatkowy pomimo zmian wciąż traktuje dzieci jak luksusową konsumpcję, co w

konsekwencji prowadzi do osłabienia pozycji ekonomicznej rodzin. Nie docenia się faktu, że

wychowanie dzieci jest inwestycją w kapitał ludzki3.

Tabela 3 przedstawia przyrost naturalny w latach 1999-2007.

Tempo przyrostu ludności jest zróżnicowane w poszczególnych regionach kraju.

W roku 2007 w województwach: małopolskim, mazowieckim, podkarpackim, pomorskim,

wielkopolskim, zachodniopomorskim, kujawsko-pomorskim, lubuskim i warmińsko-

mazurskim odnotowano dodatni przyrost ludności. Z kolei w województwach: łódzkim,

śląskim, lubelskim, podlaskim, świętokrzyskim, dolnośląskim, opolskim obserwowany jest

stopniowy spadek liczby ludności, tempo ubytku rzeczywistego zwiększa się z roku na rok.

Województwa, w których liczba ludności maleje najszybciej to łódzkie i śląskie.

Tabela 3. Przyrost naturalny w latach 1999-2007 w promilach Jednostka terytorialna

DOLNOŚLĄSKIE -2,90 -2,23 -1,78 -3,02 -4,01 -3,49 -2,88 -2,53 -2,22KUJAWSKO-POMORSKIE 1,76 1,78 1,88 1,11 0,89 0,94 1,05 1,52 1,49LUBELSKIE -0,23 -0,12 -0,38 -1,90 -1,55 -2,00 -1,84 -1,18 -1,53LUBUSKIE 1,19 1,12 1,42 0,79 0,25 0,93 0,78 1,15 1,34ŁÓDZKIE -9,60 -8,49 -8,94 -8,44 -9,09 -7,99 -8,67 -7,95 -8,13MAŁOPOLSKIE 5,36 6,62 5,18 4,50 3,16 3,76 3,51 3,96 4,64MAZOWIECKIE -6,61 -3,91 -4,23 -4,67 -5,93 -2,94 -1,76 0,70 2,30OPOLSKIE 0,19 -0,01 -0,21 -0,84 -1,30 -0,99 -0,98 -0,96 -1,13PODKARPACKIE 5,41 5,46 4,10 3,34 2,60 2,57 2,24 2,72 3,06PODLASKIE -0,02 0,28 -0,04 -0,18 -0,94 -1,04 -0,85 -0,83 -0,55POMORSKIE 5,20 5,34 5,61 4,39 4,32 4,52 4,93 5,49 5,91ŚLĄSKIE -5,93 -3,76 -5,28 -5,43 -6,42 -5,46 -5,55 -3,88 -3,88ŚWIĘTOKRZYSKIE -1,52 -0,77 -1,09 -1,70 -2,11 -2,08 -2,14 -2,45 -1,74WARMIŃSKO-MAZURSKIE 3,93 3,84 3,35 2,80 2,47 2,24 2,36 2,49 2,70WIELKOPOLSKIE 2,65 3,31 3,49 2,64 2,70 2,95 5,07 5,57 7,10ZACHODNIOPOMORSKIE 1,71 1,86 1,89 0,88 0,79 0,68 0,84 0,75 1,29

20072001 2002 2003 2004 2005 20061999 2000

Źródło: opracowanie własne na podstawie: Bank Danych Regionalnych wg klasyfikacji NTS w układzie 66 podregionów.

Kolejnym czynnikiem wpływającym na kapitał ludzki jest mobilność przestrzenna

ludności. Migracje, odzwierciedlają to zjawisko i związane są na ogół z przemieszczaniem się

ludności w celu znalezienia lepszej pracy, polepszenia warunków mieszkaniowych,

3 Raport o Kapitale intelektualnym Polski, Zespół doradców strategicznych premiera, Warszawa 2008, s. 33-34.

Łukasz Michta 4

z powodów zdrowotnych, podnoszenia kwalifikacji zawodowych4. Klasyczne

makroekonomiczne teorie migracji głoszą, że migrant dążąc do maksymalizacji swojego

dochodu decyduje się na wyjazd ze swojego kraju w celu poszukiwania lepiej płatnej pracy.

Teorie znajdują potwierdzenie w wynikach analiz prowadzonych w Ośrodku Badań nad

Migracjami, które wskazują na motyw ekonomiczny, jako najważniejszy powód współczesnej

mobilności Polaków5. Najnowsze ekonomiczne teorie migracji zachowując założenia

racjonalizmu wyboru poddają rozważaniom nie pojedynczą jednostkę, lecz gospodarstwo

domowe. Zakładają, że jedną z najistotniejszych determinant migracji jest otoczenie,

stanowiące dla gospodarstwa domowego punkt odniesienia. Im lepiej przedstawia się sytuacja

analizowanego gospodarstwa na tle otoczenia, tym mniejszą skłonność do migracji będą

wykazywały jego członkowie6.

Tabela 4 i 5 przedstawiają saldo migracji zagranicznych i wewnątrzwojewódzkich na

1000 mieszkańców w latach 1999-2007. Dane zostały zilustrowane na wykresach 1 i 2.

Tabela 4. Saldo migracji zagranicznych w latach 1999- 2007 na 1000 mieszkańców Jednostka terytorialna

DOLNOŚLĄSKIE -1190 -1399 -1192 -1418 -1038 -516 -919 -4030 -1917KUJAWSKO-POMORSKIE -577 -661 -558 -500 -306 -257 -530 -1964 -908LUBELSKIE -85 -113 -79 -76 6 91 4 -1433 -608LUBUSKIE -147 -139 -243 -201 -184 -23 -211 -1067 -736ŁÓDZKIE -110 -188 -160 -198 -173 -29 -201 -1138 -475MAŁOPOLSKIE -284 -332 -57 113 254 -51 30 -2017 -608MAZOWIECKIE 313 297 304 275 457 832 565 -823 -112OPOLSKIE -2161 -3644 -3518 -3936 -3695 -2976 -2552 -3961 -3317PODKARPACKIE -51 -250 -493 -576 -286 -85 -384 -2083 -984PODLASKIE -92 -337 -364 -322 -305 -147 -103 -844 -346POMORSKIE -992 -1233 -1223 -1300 -988 -400 -1197 -3275 -1343ŚLĄSKIE -7770 -10557 -7794 -8170 -6510 -5009 -5623 -8521 -6312ŚWIĘTOKRZYSKIE -83 -55 -98 -87 -69 32 -15 -688 -287WARMIŃSKO-MAZURSKIE -352 -459 -596 -894 -603 -542 -837 -1927 -1051WIELKOPOLSKIE -64 -151 -182 -255 -135 0 -222 -1889 -1254ZACHODNIOPOMORSKIE -366 -447 -490 -400 -190 -302 -683 -474 -227

1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007

Źródło: opracowanie własne na podstawie: Bank Danych Regionalnych wg klasyfikacji NTS w układzie 66 podregionów. Ogólny wzrost mobilności zagranicznej nastąpił w latach 1999-2006, zmalał

nieznacznie w 2007 r., co było spowodowane powrotem ludzi z emigracji. Lata 90 XX w.

charakteryzowały się migracjami pracowników do prac sezonowych, otwarcie granic w 2004

r. poszerzyło pule potencjalnych migrantów.

4 S. Roszkowska, Kapitał ludzki a wzrost gospodarczy w Polsce w ujęciu regionalnym…, op.cit., s. 308. 5 P. Kaczmarczyk, Współczesne migracje zagraniczne Polaków- skala, struktura oraz potencjalne skutki dla

rynku pracy, Ośrodek Badań nad Migracjami, Wydział Nauk Ekonomicznych Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2006, s. 6. 6 W. Janicki, Przegląd teorii migracji ludności, Zakład Geografii Ekonomicznej, INoZ UMCS, Lublin 2007, s. 289-290.


Wykres 1. Saldo migracji zagranicznych w latach 1999- 2007 na 1000 mieszkańców

-1190

-577

-85 -147 -110-284

313

-2161

-51-92

-992

-7770

-83-352 -64 -366

-919

-530

4

-211 -201

30

565

-2552

-384-103

-1197

-5623

-15

-837 -222 -683

-1917

-908

-608-736 -475

-608

-112

-3317

-984-346

-1343

-6312

-287-1051

-1254

-227

-9000

-8000

-7000

-6000

-5000

-4000

-3000

-2000

-1000

0

1000

1999

2005

2007

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z tabeli 6.

Po wejściu w struktury Unii Europejskiej nie zmieniła się znacząco struktura krajów

docelowych dla migrujących Polaków, zmianie uległy dominujące kierunki migracji na

korzyść Wielkiej Brytanii7. Szacuje się, że w okresie 3 kwartałów 2007 r. ujemne saldo

migracji zagranicznych tzw. definitywnych (na pobyt stały) wyniosło ok. 16 tys. i było

o ponad 40% mniejsze niż w analogicznym okresie ub. roku. W 2007 r. najwięcej ludzi

wyjechało z województwa śląskiego (25% mniej emigrantów w stosunku do roku 2006)

i województwa opolskiego (16% mniej emigrantów w stosunku do roku poprzedniego).

W badanym przedziale lat województwo lubelskie (-4202) charakteryzowało się największym

ujemnym saldem migracji zewnętrznych, na drugim miejscu znalazło się województwo

śląskie (-2539). Największym saldem dodatnim charakteryzowało się województwo

małopolskie (2902).

Wewnątrzwojewódzkie migracje mają związek z zaszłościami historycznymi oraz

tradycjami migracyjnymi (sytuacja wysiedleńców zamieszkujących głównie rejon Śląska

i część Ziem Odzyskanych), które zaowocowały wykształceniem bardzo silnych sieci

powiązań. Największe ujemne saldo migracji wewnątrzwojewódzkich w badanym okresie ma

województwo lubelskie (w 2007 r. – 5143), największe salda dodatnie mają województwa

mazowieckie (14926) i małopolskie (3323).

7 P. Kaczmarczyk, Współczesne migracje zagraniczne Polaków…, op.cit., s. 7.

Łukasz Michta 6

Tabela 5. Saldo migracji wewnątrzwojewódzkich w latach 1999- 2007 na 1000 mieszkańców Jednostka terytorialna

DOLNOŚLĄSKIE -283 -573 177 -684 -1 219 -890 -930 404 347KUJAWSKO-POMORSKIE -244 -407 -868 -1 021 -1 057 -1 094 -1 550 -1 623 -1 464LUBELSKIE -3 034 -2 969 -3 643 -3 840 -4 576 -4 551 -4 905 -5 160 -5 143LUBUSKIE -259 -440 -812 -795 -435 -370 -435 -527 -479ŁÓDZKIE -1214 -1107 -1339 -1407 -915 -1479 -1564 -1771 -1653MAŁOPOLSKIE 1944 2376 2644 2986 3298 3255 3153 3309 3323MAZOWIECKIE 6 727 8 825 9 866 12166 13328 13326 14520 16268 14946OPOLSKIE -22 -88 -247 -682 -540 -421 -633 -837 -745PODKARPACKIE -1 528 -1 730 -1 791 -2 431 -2 192 -2 073 -2 001 -1 907 -2 169PODLASKIE -882 -1 255 -1 100 -1 481 -1 589 -1 508 -1 838 -1 994 -2 182POMORSKIE 2 120 1 651 2 074 1 982 2 000 2 316 2 270 2 341 2 586ŚLĄSKIE -394 -1652 -2353 -1639 -2 909 -3 583 -3 075 -3 668 -3 578ŚWIĘTOKRZYSKIE -2 295 -2 061 -2 304 -2 372 -2 467 -2 315 -2 234 -2 795 -2 629WARMIŃSKO-MAZURSKIE -1 995 -2 002 -2 176 -2 136 -1 580 -1 976 -2 261 -3 128 -2 741WIELKOPOLSKIE 1 792 1 595 2 430 2 306 2 239 2 453 2 523 2 416 3 126ZACHODNIOPOMORSKIE -433 -163 -558 -952 -1 386 -1 090 -1 040 -1 328 -1 545

1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007

Źródło: opracowanie własne na podstawie: Bank Danych Regionalnych wg klasyfikacji NTS w układzie 66 podregionów.

Wykres 2. Saldo migracji wewnątrzwojewódzkich w latach 1999- 2007 na 1000 mieszkańców

-283 -244

-3034

-259-1214

1944

6727

-22-1528

-882

2120

-394-2295 -1995

1792

-433

-930

-1550

-4905

-435-1564

3153

14520

-633

-2001 -1838

2270

-3075 -2234-2261

2523

-1040

347

-1464

-5143

-479-1653

3323

14946

-745

-2169-2182

2586

-3578-2629 -2741

3126

-1545

-10000

-5000

0

5000

10000

15000

20000

1999

2005

2007


Wzrost mobilności jest związany z dominującymi migracjami czasowymi, 60-70%

ludzi migruje z kraju na krócej niż 12 miesięcy. Większą chęć na zmianę miejsca

zamieszkania wykazują ludzie młodzi, aktywni zawodowo8. Mobilność ta odgrywa ważną

rolę w kształtowaniu regionalnego zróżnicowania bezrobocia i rozmiarów bezrobocia

strukturalnego w gospodarce. Mobilność regionalna może przyczyniać się do zmniejszenia

różnic w sytuacji na rynku pracy między regionami.

8 Ł. Mamica, Kapitał ludzki jako podstawowy element konkurencyjności regionów, Zeszyty Naukowe Akademii Ekonomicznej w Krakowie nr 580, Katedra Gospodarki i Administracji Publicznej, Kraków 2001, s. 3.


3. Regionalne zróżnicowanie szkolnictwa wyższego i sektora B+R

Dużą rolę w kształtowaniu kapitału ludzkiego odgrywa szeroko rozumiana edukacja.

Badania nad wpływem edukacji na długookresowy wzrost gospodarczy sięgają początków w

latach 60 i 70. Postulowano pozytywny wpływ edukacji na wzrost gospodarczy poprzez

zwiększenie umiejętności siły roboczej, konsekwentnie wzrost produktywności krańcowej.

Lata 70 skierowały zainteresowanie ekonomistów na zagadnienia związane z postępem

technologicznym w gospodarce. W latach 80 analizą objęto oba zagadnienia łącznie,

podkreślano przy tym, że technologia nie może być analizowana w oderwaniu od ludzi,

którzy ją tworzą. Debatę nad rolą kapitału ludzkiego toczą ekonomiści i socjologowie,

ujawniając przy tym duży stopień skorelowania edukacji z poziomem zamożności9. Znaczenie

edukacji w rozwoju gospodarczym krajów członkowskich OECD zostało kompleksowo

przedstawione w badaniach w 2003 r. przeprowadzonych na zlecenie Banku Światowego10.

Tabela 6 przedstawia znaczenie edukacji w realizacji celu: zwiększania skali

inwestowania w zasoby ludzkie przy jednoczesnym zapewnianiu sprawiedliwej i skutecznej

dystrybucji dostępnych środków.

Efektem kilkudziesięciu lat badań nad kapitałem ludzkim jest koncepcja rozwoju

regionalnego, w której podstawowe znaczenie ma człowiek dysponujący odpowiednim

poziomem wiedzy i umiejętności. Gospodarka oparta na kreatywności, rozszerzaniu

i wykorzystywaniu wiedzy będzie jedną z podstawowych cech XXI w. tym bardziej istotnym

jest wskazanie poziomu rozwoju szkolnictwa wyższego w regionach w Polsce, co wskaże

słabe i mocne strony regionu i określi obszary, w które należy inwestować, a także wyznaczy

kierunki polityki regionu czy kraju11.

9 E. Mikuła, Edukacja wobec sprzężeń wzrost gospodarczy- nierówności społeczne, Katedra Teorii Ekonomii Uniwersytetu Rzeszowskiego, s. 196- 197, [w:] M. G. Woźniak, Nierówności społeczne a wzrost gospodarczy,

Kapitał ludzki i intelektualny, część 1, Zeszyt nr 6, Uniwersytet Rzeszowski Katedra Teorii Ekonomii, Rzeszów 2005. 10 Skuteczne inwestowanie w kapitał ludzki: imperatyw dla Europy, Komisja Wspólnot Europejskich, Bruksela 10.01.2003, Warszawa 2003. 11 S. Roszkowska, Kapitał ludzki a wzrost gospodarczy…, op.cit., s. 304.

Łukasz Michta 8

Tabela 6. Znaczenie edukacji w realizacji celu OECD: zwiększania skali inwestowania w

zasoby ludzkie przy sprawiedliwej i skutecznej dystrybucji dostępnych środków

Dziedzina Rola edukacji Wzrost gospodarczy Inwestowanie w edukację prowadzi korzyści społecznych i prywatnych.

Atrakcyjna forma inwestowania na poziomie makroekonomicznym i społecznym. Dla krajów OECD oszacowano, że jeden dodatkowy rok nauki z przeciętnymi osiągnięciami zwiększa tempo wzrostu gospodarczego bezpośrednio o około 5% i o dodatkowe 2,5% w dalszej perspektywie.

Konkurencyjność i

dynamizm

Edukacja powinna odgrywać kluczową rolę w przyciąganiu talentów do Europy. Edukacja przyczynia się również do rozwoju przedsiębiorczości poprzez promowanie samozatrudnienia jak i naukę umiejętności niezbędnych do prowadzenia własnej działalności gospodarczej.

Gospodarka oparta na

wiedzy i społeczeństwo

wiedzy

Wielkość i jakość zasobów ludzkich są głównymi wyznacznikami zarówno tworzenia, jak i upowszechniania nowej wiedzy. Kluczowymi czynnikami przy tym są: zapewnienie odpowiedniej liczby naukowców i inżynierów, wspieranie badań prowadzonych na poziomie uczelni, promowanie działań związanych z uczeniem się przez całe życie.

Zwiększanie możliwości

zatrudnienia i poprawa

jakości miejsc pracy

Poziom wykształcenia ma bezpośredni wpływ na wielkość dochodów i pozycję na rynku pracy. Poziom bezrobocia maleje wraz ze wzrostem wykształcenia, stopień zatrudnienia wzrasta ze wzrostem kwalifikacji na kolejnych etapach kształcenia. Edukacja stanowi czynnik mający wpływ na poprawę jakości pracy.

Włączanie do

społeczeństwa/zapobieganie

marginalizacji społecznej i

aktywne postawy

obywatelskie

Wzrost znaczenia kompetencji prowadzi do podziału społeczeństwa na osoby bogate w wiedzę i ubogie w wiedzę, co może naruszyć spójność społeczną. Osoby wykształcone mają dostęp do szkoleń finansowanych przez pracodawców, pozostałe grupy osób są pozbawione możliwości doskonalenia zawodowego, w konsekwencji czego stale pozostają na niskim szczeblu rynku pracy. Inwestowanie w edukację jest elementem aktywizacji społecznej.

Polityka regionalne Wysokiej jakości edukacja jest istotnym elementem polityki regionalnej. Edukacja jest instrumentem służącym likwidacji różnic pomiędzy bardziej a mniej rozwiniętymi regionami poprzez dostarczanie zasobów ludzkich niezbędnych dla gospodarczego i społecznego rozwoju.

Źródło: opracowanie własne na podstawie: Skuteczne inwestowanie w kapitał ludzki: imperatyw dla Europy, Komisja Wspólnot Europejskich, Bruksela 10.01.2003, Warszawa 2003, s. 4-6.

Potencjał polskich regionów w aspekcie szkolnictwa wyższego utworzony został na

podstawie takich cech jak:

• liczba nauczycieli akademickich w regionie na 1000 mieszkańców;

• liczba studentów w regionie na 1000 mieszkańców.

Tabela 7 przedstawia liczbę studentów w przeliczeniu na tysiąc mieszkańców, dane

zostały zilustrowane na rysunku 1.

Najwięcej studentów na 1000 mieszkańców przypada na województwa będące

największymi ośrodkami akademickimi w Polsce: małopolskie (26,08), dolnośląskie (24,39),

zachodniopomorskie (22,96), mazowieckie (20,17). Wysoki poziom tego wskaźnika notowały

także województwa: wielkopolskie (19,32), pomorskie (19,27). W pozostałych

województwach wskaźnik przyjmował wartości pomiędzy 15-16. Najniższe wartości

wskaźnika liczby studentów na 1000 mieszkańców notowały województwa: podkarpackie

(13,78) i świętokrzyskie (10,43).


Tabela 7. Liczba studentów studiów stacjonarnych uczelni publicznych na 1000 mieszkańców

w latach 1999-2007

Jednostka terytorialna

DOLNOŚLĄSKIE 17,97 19,48 21,5 23,78 25,8 26,86 27,67 28,15 28,29KUJAWSKO-POMORSKIE 12,88 13,79 15,16 16,64 17,54 18,21 18,49 18,1 18,05LUBELSKIE 12,99 13,41 14,38 15,67 17,11 18,55 19,6 20,37 20,72LUBUSKIE 10,9 12,94 14,74 16,77 18,36 18,84 18,9 17,21 16,27ŁÓDZKIE 12,97 13,86 14,88 15,81 16,16 16,67 17,35 17,51 17,95MAŁOPOLSKIE 19,37 21,21 23,55 25,67 27,04 28,29 29,07 29,89 30,61MAZOWIECKIE 16,64 17,46 18,54 19,52 20,77 21,54 22,39 22,37 22,27OPOLSKIE 9,89 10,68 13 14,78 16,75 18,07 18,57 18,33 18,95PODKARPACKIE 8,33 9,73 12,06 14,62 15,72 16,64 16,27 15,67 14,94PODLASKIE 11,42 12,62 14,24 15,65 15,38 15,34 15,34 16,2 17,04POMORSKIE 16,62 17,29 18,28 19,01 19,59 20,42 20,49 20,83 20,89ŚLĄSKIE 11,85 13,02 14,48 16,04 17,29 17,96 18,17 17,75 17,1ŚWIĘTOKRZYSKIE 7,05 8,01 9,23 10,43 11,37 12,05 11,95 11,94 11,83WARMIŃSKO-MAZURSKIE 11,03 12,91 15,05 17,03 18,38 19,1 19,24 19,69 19,68WIELKOPOLSKIE 14,8 16,07 17,37 18,87 20,08 21,04 21,92 21,86 21,86ZACHODNIOPOMORSKIE 19,44 20,41 21,92 23,16 24,01 25,43 25,06 24,33 22,91

1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007

Źródło: www.stat.gov.pl. Rysunek 1. Liczba studentów na 1000 mieszkańców w latach 1999- 2007

11,73 - 15,25

15,25 - 18,77

18,77 - 22,3

22,3 - 25,82

25,82 - 29,34


Podobnie kształtowało się zróżnicowanie regionalne nauczycieli (tabela 8, rysunek 2).

Najwyższe wartości wskaźnika liczby nauczycieli akademickich na 1000 mieszkańców

notowały województwa: małopolskie (3,81), mazowieckie (3,32), dolnośląskie (3,04),

pomorskie (2,79), wielkopolskie (2,78), łódzkie (2,30). W pozostałych województwach liczba

Łukasz Michta 10

nauczycieli akademickich na 1000 mieszkańców nie przekraczała 2 osób. Najniższym

wskaźnikiem liczby nauczycieli akademickich przypadających na 1000 mieszkańców

charakteryzowały się województwa: świętokrzyskie (1,41), podkarpackie (1,30).

Tabela 8. Nauczyciele akademiccy na 1000 mieszkańców w latach 1999-2007 Jednostka terytorialna

DOLNOŚLĄSKIE 2,27 2,35 2,49 2,57 2,67 2,82 3,05 3,05 3,04KUJAWSKO-POMORSKIE 1,51 1,57 1,68 1,72 1,84 1,67 2,03 2,12 2,15LUBELSKIE 2,25 2,29 2,46 2,5 2,59 2,71 2,87 2,95 2,99LUBUSKIE 1,18 1,21 1,48 1,48 1,48 1,53 1,67 1,64 1,59ŁÓDZKIE 2,07 2,21 2,22 2,34 2,47 2,57 2,79 2,82 3,03MAŁOPOLSKIE 2,97 3,03 3,23 3,33 3,35 3,51 3,64 3,7 3,73MAZOWIECKIE 2,54 2,56 2,85 2,95 3,04 3,04 3,18 3,16 3,17OPOLSKIE 1,07 1,09 1,22 1,3 1,4 1,47 1,56 1,56 1,58PODKARPACKIE 0,78 0,86 1,16 1,29 1,41 1,48 1,61 1,54 1,53PODLASKIE 1,97 2,04 2,13 2,23 2,21 2,4 2,51 2,54 2,58POMORSKIE 2,24 2,25 2,37 2,44 2,45 2,61 2,65 2,65 2,67ŚLĄSKIE 1,46 1,52 1,76 1,83 1,93 1,96 2,12 2,13 2,1ŚWIĘTOKRZYSKIE 1,28 1,26 1,45 1,44 1,56 1,43 1,42 1,43 1,41WARMIŃSKO-MAZURSKIE 1,27 1,28 1,37 1,45 1,6 1,65 1,85 1,86 1,88WIELKOPOLSKIE 2,14 2,18 2,4 2,49 2,56 2,4 2,62 2,68 2,74ZACHODNIOPOMORSKIE 2,19 2,24 2,26 2,26 2,22 2,36 2,5 2,47 2,44

1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007

Źródło: www.stat.gov.pl.

Najwyższy poziom rozwoju szkolnictwa wyższego dominował w latach 60. W latach

70 idea została skorygowana pod wpływem kryzysu ekonomicznego, którego objawem było

zmniejszenie zapotrzebowania na kadry posiadające wyższe wykształcenie. Zapotrzebowanie

zostało skierowane na pracowników fizycznych. W latach 80 wzrosła rola państwa w

kreowaniu polityki edukacyjnej. Początek lat 80 związany był z rosnącym zapotrzebowaniem

na wykwalifikowanych specjalistów, w związku z dużym postępem technologicznym. Zmiana

gospodarki z interwencyjnej do wolnorynkowej spowodowało, że uczelnie wyższe otrzymały

większą swobodę w kształtowaniu własnej polityki i musiały podjąć się w szerszym zakresie

pełnienia funkcji menedżerskich. Szkolnictwo wyższe oprócz kształcenia wysoko

wykwalifikowanych kadr, jest także źródłem innowacji dla przemysłu. Obie te cechy dają

podstawę do traktowania sieci szkolnictwa wyższego jako ważnej determinanty

konkurencyjności, zarówno na poziomie regionalnym i krajowym12. Ponadto różne poziomy

edukacji mają zróżnicowany wpływ na wzrost- uzależniony od etapu rozwoju gospodarczego

osiągniętego przez poszczególne kraje, jak również, od jakości edukacji. Zatem uczelnie

wyższe odgrywają istotna rolę w rozwoju gospodarczym, muszą odpowiednio szybko

reagować na zapotrzebowania rynku i oferować społeczeństwu kierunki studiów, które

zapewnią im w przyszłości znalezienie satysfakcjonującej ich pracy, zmniejszając tym samym

bezrobocie. Duża rola w rozwoju ekonomicznym kraju przypada także niższym szczeblom

12 E. Mikuła, Edukacja wobec sprzężeń…, op.cit., s. 196- 197.


edukacji, szkoły średnie powinny mieć dostosowany program nauczania, który pozwoli

przyszłym studentom wybrać kierunek studiów w oparciu o ich predyspozycje, co też

ograniczy bezrobocie.

Jak podaje raport o kapitale ludzkim „W Polsce nie brakuje statystyk żeby pokazać to,

co za nami, ale jak opisać to, co przed nami? Jak opisać nasz potencjał rozwojowy?”.

Niezbędne są zatem cykliczne badania efektywności kształcenia i popytu gospodarki na

wykwalifikowanych specjalistów, co pozwoli dokonać prognoz rozwoju edukacji

i zapotrzebowania na poszczególne kwalifikacje.

Rysunek 2. Nauczyciele akademiccy na 1000 mieszkańców w latach 1999- 2007

1,46 - 1,93

1,93 - 2,4

2,4 - 2,87

2,87 - 3,34

3,34 - 3,81


Kolejnym analizowanym wskaźnikiem jest zatrudnienie w sektorze B+R,

informującym o poziomie innowacyjności gospodarki regionalnej. Działalność B+R obok

pracy i kapitału jest traktowana jako jeden z najważniejszych czynników rozwoju

gospodarczego. Innowacja to zastosowanie w działalności produkcyjnej i usługowej wyników

Łukasz Michta 12

badań naukowych, które poprzez zmiany w technologii i technice przynoszą określone

korzyści ekonomiczne. Innowacje mogą usprawnić metody wytwarzania, wprowadzania

nowych produktów i usług. Innowacja to proces, obejmuje efekt końcowy oraz działania

poprzedzające powstanie innowacji. Nośnikami innowacji są: nakłady na badania i rozwój,

licencje, patenty, wynalazki i inwestycje. Potencjał sektora B+R uzależniony jest od jakości

kadry naukowo-technicznej, jej wiedzy i doświadczenia zawodowego oraz od stanu

infrastruktury. Zapotrzebowanie na pracowników z sektora B+R jest determinowane

poziomem rozwoju kraju czy regionu. Zatrudnienie w sektorze B+R przedstawia tabela 9,

zróżnicowanie regionalne zatrudnienia w sektorze B+R przedstawia rysunek 3.

Tabela 9. Zatrudnienie w sektorze B+R w pełnym wymiarze godzin na 1000 mieszkańców w

latach 1999-2007


DOLNOŚLĄSKIE 3,24 3,26 3,22 3,27 3,33 3,16 3,06 2,98 3,24KUJAWSKO-POMORSKIE 2,35 2,35 2,4 2,2 2,28 2,29 2,33 2,25 2,35LUBELSKIE 3,07 3,11 3,15 3,01 3,16 3,25 3,3 3,19 3,07LUBUSKIE 1,27 1,39 1,37 1,26 1,31 1,32 1,04 1,09 1,27ŁÓDZKIE 3,26 3,36 3,14 2,96 2,99 3,01 3 3,22 3,26MAŁOPOLSKIE 4,69 4,83 4,5 5,2 5,22 4,76 4,1 4,21 4,69MAZOWIECKIE 7,06 6,89 6,62 6,66 6,74 6,54 6,48 6,49 7,06OPOLSKIE 1,69 1,58 1,55 1,46 1,47 1,45 1,46 1,5 1,69PODKARPACKIE 1,59 1,45 1,66 1,57 1,42 1,49 1,49 1,49 1,59PODLASKIE 1,98 1,94 1,98 1,91 2 1,99 1,97 1,94 1,98POMORSKIE 3,13 3,17 2,95 3 3,03 2,99 3,12 2,99 3,13ŚLĄSKIE 2,2 2,26 2,48 2,73 2,7 2,47 2,47 2,35 2,2ŚWIĘTOKRZYSKIE 1,03 0,91 0,99 1,02 0,87 1,05 0,97 1,06 1,03WARMIŃSKO-MAZURSKIE 1,5 1,42 1,44 1,6 1,59 1,61 1,47 1,63 1,5WIELKOPOLSKIE 3,49 3,48 3,49 3,58 3,61 3,48 3,71 3,74 3,49ZACHODNIOPOMORSKIE 2,28 2,19 2,19 1,95 2,09 2,1 2,1 2,27 2,28

1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007


Najwięcej zatrudnionych w sektorze B+R na 1000 mieszkańców jest w

województwach: mazowieckim (6,7), małopolskim (4,7), wielkopolskim (3,6), dolnośląskim

(3,2). Wysoki wskaźnik zatrudnienia w sektorze B+R na 1000 mieszkańców uzyskiwały

województwa: łódzkie (3,12), pomorskie (3,05). W województwach: śląskim,

zachodniopomorskim, kujawsko-pomorskim wskaźnik nieznacznie przekraczał 2 os. Niskim

wskaźnikiem zatrudnienia w sektorze B+R na 1000 mieszkańców charakteryzowały się

województwa: podlaskie (1,97), podkarpackie (1,52), opolskie (1,52), lubuskie (1,26).

Najniższy poziom wskaźnika uzyskało województwo świętokrzyskie (0,99).


Rysunek 3. Zatrudnienie w sektorze B+R w pełnym wymiarze godzin na 1000 mieszkańców

w latach 1999- 2007

0,99 - 2,13

2,13 - 3,27

3,27 - 4,41

4,41 - 5,55

5,55 - 6,69


4. Poziom i struktura zasobów pracy w polskiej gospodarce

Dynamicznie rozwijający się rynek pracy wymusza zdobywanie wyższego

wykształcenia, doświadczenia i nowych umiejętności. Decyduje to w dużej mierze o

możliwości znalezienia dobrej i perspektywicznej pracy. Główną barierą absorpcji, czyli

wykorzystania kapitału ludzkiego na rynku pracy w formie zatrudnienia osób, w którym ten

kapitał jest nagromadzony, jest stopa bezrobocia13.

Stopa bezrobocia informuje o zakresie i stopniu niedopasowania podażowej

i popytowej strony rynku pracy. Stopa bezrobocia zależy od stosunku stopy napływu do

bezrobocia i stopy odpływu z bezrobocia. Strumień napływu do zasobu bezrobocia można

13 G. Wronowska, Bariery rozwoju i absorpcji kapitału ludzkiego w Polsce w kontekście rozwoju gospodarki

opartej na wiedzy, [w:] E. Okoń-Horodyńska, K. Piech, UE w kontekście strategii lizbońskiej oraz gospodarki i

społeczeństwa wiedzy w Polsce, Instytut Wiedzy i Innowacji, Warszawa 2006, s.327.

Łukasz Michta 14

podzielić na: osoby zwolnione z pracy w ramach zwolnień grupowych, w trybie

indywidualnym, dobrowolnie, osoby wchodzące na rynek pracy po raz pierwszy, ponownie

wchodzące na rynek pracy. Strumień odpływu z zasobu bezrobocia można podzielić na:

bezrobotni otrzymujący pracę; bezrobotni odchodzący z zasobu siły roboczej14.

Drugim analizowanym wskaźnikiem charakteryzującym strukturę zasobów pracy jest

liczba zarejestrowanych podmiotów gospodarczych na 1000 mieszkańców. Stan i zmiany

wymienionych elementów zostały przedstawione w tabelach 10 i 11.

Stopę bezrobocia rejestrowanego obliczono jako stosunek liczby bezrobotnych

zarejestrowanych do liczby cywilnej ludności aktywnej zawodowo, tj. bez osób

odbywających czynną służbę wojskową oraz pracowników jednostek budżetowych

prowadzących działalność w zakresie obrony narodowej i bezpieczeństwa publicznego.

Tabela 10 prezentuje wyniki obliczeń stóp bezrobocia rejestrowanego w Polsce w latach

1999- 2007, zróżnicowanie regionalne stopy bezrobocia przedstawia rysunek 4.

Tabela 10. Stopa bezrobocia rejestrowanego wg regionów Polski w latach 1999- 2007(w %)

Źródło: opracowanie własne na podstawie: Województwa w latach 1995-2005, GUS, Warszawa 2007; Liczba

Bezrobotnych oraz Stopa Bezrobocia wg Województw, Podregionów i Powiatów, GUS, Warszawa 2006.

Najwyższym poziomem stóp bezrobocia w latach 1999-2007 charakteryzowały się

województwa: warmińsko-mazurskie (26%), zachodniopomorskie (23%), lubuskie (22%),

kujawsko-pomorskie (20%). Najniższym poziomem stóp bezrobocia charakteryzowały się

województwa: małopolskie (12,7%), mazowieckie (12%). W województwach: wielkopolskim

(13%), śląskim (14%), podlaskim (14%) stopy bezrobocia były nieco niższe od przeciętnej

stopy bezrobocia w skali całej gospodarki (17,5%). Pozostałe województwa notowały stopę

bezrobocia rzędu 15-17%.

14

E. Milewski, E. Kwiatkowski, Podstawy Ekonomii, PWN, Warszawa 2006, s. 392.


DOLNOŚLĄSKIE 16,0 18,4 21,5 22,4 23,8 22,4 20,6 16,6 11,4KUJAWSKO-POMORSKIE 16,9 19,2 21,9 22,5 24,6 23,6 22,3 19,2 14,9LUBELSKIE 12,9 14,0 15,7 15,7 18,7 17,8 17,0 15,5 13,0LUBUSKIE 17,5 21,3 24,4 26,0 27,5 25,6 23,0 19,0 14,0ŁÓDZKIE 14,3 16,3 18,1 18,4 20,7 19,5 17,9 14,7 11,2

MAŁOPOLSKIE 10,2 12,2 14,1 13,8 16,0 15,0 13,8 11,3 8,7MAZOWIECKIE 9,5 10,8 13,0 13,8 15,4 14,7 13,8 11,8 9,0OPOLSKIE 13,2 15,7 18,2 19,4 21,4 20,0 18,7 16,2 11,9PODKARPACKIE 14,5 16,2 17,4 16,9 20,2 19,1 18,5 16,4 14,2PODLASKIE 12,5 13,8 15,1 15,1 16,9 16,1 15,6 13,3 10,4

POMORSKIE 13,8 16,6 19,6 21,3 22,4 21,4 19,2 15,3 10,7ŚLĄSKIE 10,4 12,9 15,7 16,5 17,6 16,9 15,5 12,7 9,2ŚWIĘTOKRZYSKIE 15,1 16,6 18,4 18,5 22,0 22,0 20,6 17,7 14,9WARMIŃSKO-MAZURSKIE 22,4 25,8 28,9 28,9 30,3 29,2 27,2 23,6 18,7WIELKOPOLSKIE 10,5 12,5 15,4 15,9 17,1 15,9 14,6 11,7 7,8ZACHODNIOPOMORSKIE 18,1 20,8 24,7 26,6 28,4 27,5 25,6 21,5 16,4

1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007


Rysunek 4. Stopa bezrobocia rejestrowanego wg regionów Polski w latach 1999- 2007(w %)

12,42 - 15,16

15,16 - 17,9

17,9 - 20,64

20,64 - 23,37

23,37 - 26,11


Wskaźnik przedsiębiorczości w województwach (tabela 11) jest mierzony jako liczba

zarejestrowanych przedsiębiorstw przypadająca na 1000 mieszkańców danego województwa.

Wskaźnik przedsiębiorczości jest miarą pewnych pomysłów i umiejętności ludzkich.

Przedsiębiorczość zasadniczo różni się od innych form kapitału. Podczas gdy

inwestycje w kapitał fizyczny mogą być sposobem powiększania możliwości produkcyjnych,

to sam fakt inwestowania oraz utworzenia tych dodatkowych możliwości produkcyjnych jest

z natury zależny od przedsiębiorczego rozpoznania możliwości działania, za które mają

odpowiadać inwestycje. W tym sensie przedsiębiorstwo jest kluczową formą kapitału

ludzkiego i podstawowym warunkiem wstępnym wzrostu gospodarczego. Regionalne

zróżnicowanie wskaźnika przedsiębiorczości zilustrowane jest na rys. 515.

15

S. Roszkowska, Kapitał ludzki a wzrost gospodarczy…, op.cit., s. 309.

Łukasz Michta 16

Tabela 11. Wskaźnik przedsiębiorczości mierzony liczbą zarejestrowanych podmiotów na

1000 mieszkańców regionu w latach 1999-2007

Jednostka terytorialna 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007

DOLNOŚLĄSKIE 90,34 92,59 96,88 101,58 105,54 105,24 104,78 105,14 107,11KUJAWSKO-POMORSKIE 76,43 81,61 84,96 89,20 92,37 89,53 90,53 90,47 91,25LUBELSKIE 58,46 60,74 64,81 68,01 70,67 68,41 68,37 69,30 69,94LUBUSKIE 84,12 87,20 91,93 94,85 96,47 98,13 101,14 104,67 105,55ŁÓDZKIE 76,74 80,46 84,96 89,10 92,97 94,57 96,78 94,00 94,24MAŁOPOLSKIE 75,45 77,98 82,19 85,93 88,48 88,58 88,70 88,46 89,61MAZOWIECKIE 98,30 101,79 103,02 108,04 112,08 113,78 116,66 117,87 120,90OPOLSKIE 67,52 71,87 76,75 80,08 82,80 84,09 86,50 89,11 91,54PODKARPACKIE 59,07 61,15 63,61 65,90 68,03 66,51 66,27 67,06 67,73PODLASKIE 66,05 70,95 74,85 78,27 80,44 75,67 74,12 74,35 74,34POMORSKIE 85,41 91,77 96,73 99,05 103,40 101,66 102,96 103,93 105,30ŚLĄSKIE 77,74 81,01 84,99 88,33 89,93 91,30 90,97 91,13 91,84ŚWIĘTOKRZYSKIE 62,31 68,46 72,80 76,81 80,27 80,02 81,26 83,07 83,81WARMIŃSKO-MAZURSKIE 67,91 71,96 73,04 75,53 77,26 76,23 77,06 78,01 79,27WIELKOPOLSKIE 83,92 87,99 92,29 96,50 99,87 99,40 101,19 102,31 104,00ZACHODNIOPOMORSKIE 98,37 106,01 110,88 115,03 118,29 119,16 122,05 123,74 124,54 Źródło: opracowanie własne na podstawie: Bank Danych Regionalnych wg klasyfikacji NTS w układzie 66 podregionów.

Rysunek 5. Wskaźnik przedsiębiorczości mierzony liczbą zarejestrowanych podmiotów na

1000 mieszkańców regionu w latach 1999-2007

65,04 - 75,1

75,1 - 85,16

85,16 - 95,22

95,22 - 105,28

105,28 - 115,34


Ryzyko prowadzenia działalności gospodarczej jest chętniej podejmowane w Polsce


zachodniej. Najwyższym wskaźnikiem przedsiębiorczości charakteryzowały się

województwa: zachodniopomorskie (115,3), mazowieckie (110), dolnośląskie (101).

Najniższym wskaźnikiem przedsiębiorczości charakteryzowały się województwa:

podkarpackie (65), lubelskie (66,5), warmińsko-mazurskie (75). W pozostałych

województwach wskaźnik przedsiębiorczości zawierał się w przedziale (81-96) przy średniej

w całej gospodarce 87,9.

5. Inwestycje w kapitał ludzki związane ze zdrowiem

Miernikiem zasobu kapitału ludzkiego jest również zdrowie. Lepsza kondycja

fizyczna i psychiczna ludzi prowadzi do spadku stopy śmiertelności, a tym samym liczba

dzieci, które dożywają wieku aktywności zawodowej może wzrosnąć, średni czas pracy może

być wydłużony. Zdrowie i dobra kondycja fizyczna jest podstawową determinantą sprawnego

wykorzystania zgromadzonych zasobów kapitału ludzkiego. Miernikiem, odzwierciedlającym

w pewien sposób poziom zdrowia w społeczeństwie jest liczba zgonów niemowląt na 1000

mieszkańców16 będącym jednocześnie wskaźnikiem dobrobytu społeczeństwa. Wskaźnik

śmiertelności niemowląt w latach 1999-2007 przedstawia tabela 12. Dane z tabeli zostały

zilustrowane na rysunku 6.

Tabela 12. Zgony niemowląt na 1000 mieszkańców w latach 1999-2007


DOLNOŚLĄSKIE 0,100 0,086 0,088 0,082 0,068 0,070 0,062 0,063 0,066KUJAWSKO-POMORSKIE 0,097 0,090 0,084 0,083 0,077 0,072 0,066 0,058 0,064LUBELSKIE 0,096 0,084 0,081 0,074 0,075 0,076 0,072 0,064 0,062LUBUSKIE 0,099 0,085 0,072 0,069 0,075 0,081 0,060 0,067 0,064ŁÓDZKIE 0,080 0,069 0,060 0,068 0,059 0,048 0,054 0,050 0,045MAŁOPOLSKIE 0,085 0,080 0,073 0,068 0,053 0,059 0,058 0,054 0,067MAZOWIECKIE 0,084 0,068 0,067 0,058 0,061 0,057 0,058 0,051 0,052OPOLSKIE 0,074 0,052 0,056 0,042 0,040 0,033 0,040 0,044 0,036PODKARPACKIE 0,090 0,080 0,071 0,070 0,075 0,071 0,071 0,067 0,060PODLASKIE 0,075 0,073 0,061 0,067 0,056 0,063 0,052 0,057 0,047POMORSKIE 0,087 0,083 0,076 0,081 0,074 0,069 0,064 0,061 0,074ŚLĄSKIE 0,093 0,090 0,077 0,078 0,065 0,068 0,065 0,066 0,063ŚWIĘTOKRZYSKIE 0,088 0,083 0,075 0,073 0,058 0,048 0,053 0,045 0,047WARMIŃSKO-MAZURSKIE 0,063 0,082 0,080 0,053 0,064 0,046 0,066 0,053 0,059WIELKOPOLSKIE 0,090 0,082 0,070 0,069 0,062 0,071 0,061 0,066 0,075ZACHODNIOPOMORSKIE 0,099 0,090 0,086 0,062 0,072 0,074 0,067 0,064 0,074

1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007


W większości województw w badanym czasookresie obserwuje się malejący poziom

umieralności niemowląt. Zgodnie z teorią ludnościową sformułowaną przez Dirk van de Kaa,

kraje rozwinięte wchodzą w etap drugiego przejścia demograficznego charakteryzującego się

niskim bądź ujemnym przyrostem naturalnym, przy jednoczesnym niskim poziomie

16

S. Roszkowska, Kapitał ludzki a wzrost gospodarczy…, op.cit., s. 305.

Łukasz Michta 18

umieralności. Cechą charakterystyczną jest dążenie obojga rodziców do osiągnięcia własnych

źródeł dochodów z pracy oraz odpowiedniego wykształcenia i zadowolenia życia17.

Najwyższym wskaźnikiem umieralności niemowląt na 1000 mieszkańców

charakteryzowały się województwa: kujawsko- pomorskie (0,0768), zachodniopomorskie

(0,0765), dolnośląskie (0,0761), lubelskie (0,0758), lubuskie (0,0750). Wysoki wskaźnik

umieralności niemowląt uzyskiwały także województwa: śląskie (0,0738), pomorskie

(0,0743), podkarpackie (0,0728), wielkopolskie (0,0718). W pozostałych województwach

wskaźnik zawierał się w przedziale (0,0592-0,0662). Najniższy poziom wskaźnika notowało

województwo opolskie (0,0464).

Rysunek 6. Zgony niemowląt na 1000 mieszkańców w latach 1999-2007

0,05 - 0,06

0,06 - 0,07

0,07 - 0,07

0,07 - 0,08

0,08 - 0,09


17

www.portal.wsiz.rzeszow.pl.


6. Łączna produktywność czynników produkcji w ujęciu regionalnym w Polsce

W opracowaniu podjęto próbę statystycznej analizy wydajności pracy, technicznego

uzbrojenia pracy, łącznej produktywności czynników produkcji. Rozważania dotyczą lat

1999-2005 co wynika z dostępności odpowiednich danych. Szacunki oparte są na funkcji

produkcji Cobba-Douglasa, szerzej omówionej w rozdziale drugim.

Przez techniczne uzbrojenie pracy rozumiany jest majątek trwały brutto na

pracującego. Wydajność pracy utożsamiana jest jako PKB na pracującego. Tabela 13

przedstawia obliczenia wydajności pracy w regionach Polski w latach 1999-2005, tabela 14

techniczne uzbrojenie pracy w regionach Polski.

Tabela 13. Wydajność pracy w regionach Polski (PKB/prac) tys. PLN, ceny 2005 r. w latach 1999-2005

Jedsnostka terytorialna 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005

ŁÓDZKIE 58,32 69,06 72,36 74,02 77,71 78,17 80,82

MAZOWIECKIE 49,06 53,44 53,79 54,08 55,40 59,10 62,21

MAŁOPOLSKIE 36,01 34,36 36,93 37,56 40,88 42,88 40,49

ŚLĄSKIE 53,29 56,06 53,90 57,40 58,45 59,55 62,38

LUBELSKIE 44,62 43,67 46,28 50,21 52,86 55,95 55,05

PODKARPACKIE 45,68 45,94 45,16 51,24 54,49 57,66 58,28

PODLASKIE 75,44 81,15 87,29 92,54 101,51 101,40 110,82

ŚWIĘTOKRZYSKIE 51,13 48,00 49,62 55,97 63,97 72,17 87,52

LUBUSKIE 40,41 40,19 42,63 42,89 45,49 50,71 51,05

WIELKOPOLSKIE 37,90 44,70 42,51 46,32 48,11 52,84 52,79

ZACHODNIOPOMORSKIE 61,51 71,07 68,80 66,59 70,74 78,74 85,94

DOLNOŚLĄSKIE 64,34 86,13 76,53 76,18 80,10 79,67 75,79

OPOLSKIE 40,25 42,48 46,93 46,77 47,87 51,60 49,10

KUJAWSKO-POM ORSKIE 49,77 46,76 49,02 57,99 60,22 63,68 59,39

POMORSKIE 56,21 54,99 61,76 63,15 61,53 68,86 72,91

WARMIŃSKO-MAZURSKIE 57,68 66,20 66,02 70,16 70,60 72,89 74,65

Polska 54,57 58,41 60,09 62,82 66,00 69,38 71,02

Źródło: opracowanie własne na podstawie oszacowań parametrów funkcji wydajności pracy.

Najwyższym poziomem wydajności pracy charakteryzowało się województwo

mazowieckie (92,88). Wysoki poziom wskaźnika notowały województwa: śląskie (76,96),

dolnośląskie (72,92), pomorskie (71,91). W województwach opolskim, wielkopolskim,

zachodniopomorskim wydajność przyjmowała wartości od 61-68. Niskim poziomem

wydajności pracy charakteryzowały się województwa: kujawsko- pomorskie (55,30), lubuskie

(57,29), łódzkie (49,81), małopolskie (51,21), warmińsko mazurskie (55,26),

świętokrzyskie (46,34), podkarpackie (44,77). Najniższa była wydajność pracy w

województwie lubelskim (38,45). Dane z tabeli 13 przedstawiono na rysunku 7.

Łukasz Michta 20

Rysunek 7. Wydajność pracy w regionach Polski (PKB/prac) tys. PLN, ceny 2005 r w latach 1999-2005

38,45 - 49,33

49,33 - 60,22

60,22 - 71,1

71,1 - 81,99

81,99 - 92,88


Tabela 14. Techniczne uzbrojenie pracy w regionach Polski (majątek trwały brutto/prac) tys.

PLN, ceny 2005 r. w latach 1999-2005


ŁÓDZKIE 103,71 124,67 135,32 138,93 147,22 145,51 148,28

MAZOWIECKIE 87,44 89,91 92,82 95,70 98,32 100,43 103,63

MAŁOPOLSKIE 83,62 79,28 82,33 83,60 88,94 92,08 86,92

ŚLĄSKIE 99,38 103,23 102,00 112,65 113,60 110,56 114,62

LUBELSKIE 83,31 80,76 87,62 93,53 96,94 99,96 99,49

PODKARPACKIE 83,53 84,46 88,90 100,80 104,91 106,75 106,45

PODLASKIE 140,86 159,79 174,49 188,62 204,00 202,22 209,12

ŚWIĘTOKRZYSKIE 130,73 116,63 126,76 147,77 165,02 161,87 201,74

LUBUSKIE 80,50 81,56 87,27 90,22 93,30 105,25 105,39

WIELKOPOLSKIE 87,03 98,41 92,05 102,46 106,91 115,91 115,01


DOLNOŚLĄSKIE 124,09 162,77 141,20 138,40 140,52 129,98 126,22

OPOLSKIE 86,42 89,28 101,47 104,86 100,33 104,96 101,84

KUJAWSKO-POMORSKIE 103,47 97,58 105,88 122,62 121,28 127,44 119,57

POMORSKIE 100,17 96,58 108,39 113,33 110,12 120,36 127,93


Polska 104,85 112,44 117,62 124,06 127,81 130,42 131,95 Źródło: opracowanie własne na podstawie oszacowań parametrów równania technicznego uzbrojenia pracy.


Zróżnicowanie regionalne technicznego uzbrojenia pracy w regionach Polski

przedstawia rysunek 8.

Rysunek 8. Techniczne uzbrojenie pracy w regionach Polski (majątek trwały brutto/prac) tys.

PLN, ceny 2005 r. w latach 1999-2005

85,25 - 104,75

104,75 - 124,24

124,24 - 143,74

143,74 - 163,23

163,23 - 182,73


Najwyższy przeciętny poziom technicznego uzbrojenia pracy notowały województwa:

mazowieckie (182,73), opolskie (150,). Województwa: śląskie, dolnośląskie, pomorskie,

zachodniopomorskie uzyskiwały poziom technicznego uzbrojenia pracy pomiędzy (134-137).

Niski poziom technicznego uzbrojenia pracy uzyskiwały wojwództwa: warmiśko-mazurskie

(113,98), wielkopolskie (110,98), świętokrzyskie (98,45), lubuskie (91,66), najniższy poziom

technicznego uzbrojenia pracy występował w województwie lubelskim (85,25). Średnie

techniczne uzbrojenie pracy dla całej gospodarki wynosi (121,31).

Najwyższy poziom TFP notowały województwa: mazowieckie (3,11) i śląskie (3,10).

Wysokim poziomem TFP charakteryzowały się województwa: dolnośląskie (2,98), pomorskie

(2,94), wielkopolskie (2,91), kujawsko-pomorskie (2,83), zachodniopomorskie (2,77).

Łukasz Michta 22

W pozostałych województwach TFP notował wartości w przedziale (2,1- 2,6). Najniższym

poziomem TFP charakteryzowało się województwo lubelskie (2,11). TFP w regionach Polski

prezentuje tabela 15, dane z obliczeń zostały przedstawione na rysunku 9.

Tabela 15. TFP w regionach Polski w latach 1999-2005


ŁÓDZKIE 2,831367 2,973641 2,953573 2,969933 3,002511 3,043671 3,108325

MAZOWIECKIE 2,662075 2,847642 2,807286 2,766641 2,784552 2,930119 3,021614

MAŁOPOLSKIE 2,011548 1,98728 2,084087 2,098638 2,193647 2,249677 2,205693

ŚLĄSKIE 2,659942 2,730048 2,645527 2,64034 2,674271 2,773159 2,837356

LUBELSKIE 2,498926 2,495535 2,507715 2,607237 2,681542 2,782322 2,74611

PODKARPACKIE 2,553857 2,549553 2,424019 2,534122 2,625539 2,747266 2,781933

PODLASKIE 2,999953 2,97251 3,01913 3,042217 3,170867 3,185636 3,406219

ŚWIĘTOKRZYSKIE 2,134463 2,158791 2,113731 2,157193 2,294463 2,621124 2,753886

LUBUSKIE 2,314177 2,28202 2,315782 2,28037 2,36602 2,43824 2,452729

WIELKOPOLSKIE 2,06257 2,245713 2,230815 2,266808 2,289769 2,385841 2,395604


DOLNOŚLĄSKIE 2,779098 3,117105 3,038665 3,064261 3,190489 3,338474 3,237571

OPOLSKIE 2,200539 2,274089 2,310869 2,254382 2,374874 2,485906 2,412024

KUJAWSKO-POMORSKIE 2,419831 2,362411 2,348068 2,5242 2,64014 2,703181 2,628116

POMORSKIE 2,791297 2,796499 2,913252 2,893557 2,87277 3,0341 3,087109


Polska 2,630586 2,690263 2,687515 2,713781 2,79601 2,901108 2,947117 Źródło: opracowanie własne na podstawie oszacowań parametrów równania TFP.

Ekonomiści regionalne zróżnicowanie technicznego uzbrojenia pracy, wydajności

pracy i łącznej produkcyjności pracy wiążą z regionalnym zróżnicowaniem sektorowej

struktury zatrudnienia.

Województwa o stosunkowo niskim technicznym uzbrojeniu pracy to województwa o

wysokim odsetku pracujących w rolnictwie (województwo lubelskie). Wyjątkiem jest

województwo mazowieckie o stosunkowo wysokim odsetku pracujących w rolnictwie, i

wysokim technicznym uzbrojeniu pracy, jest to związane z bardzo wysokim rozwojem

pozarolnicznych sektorów gospodarki w województwie mazowieckim18. Wysoki poziom

technicznego uzbrojenia pracy, wydajności pracy, TFP notowały województwa z

dominującym sektorem usługowym. Zestawiając regionalne zróżnicowanie wydajności pracy

ze zróżnicowaniem technicznego uzbrojenia pracy, okazuje się że wyższemu technicznemu

uzbrojeniu pracy odpowiada wyższy poziom wydajności pracy.

18 T. Tokarski, S. Roszkowska, P. Gajewski, Regionalne zróżnicowanie łącznej produktywności czynników

produkcji, Ekonomista nr 2/2005, s. 45.


Rysunek 9. TFP w regionach Polski w latach 1999-2005

2,21 - 2,45

2,45 - 2,69

2,69 - 2,93

2,93 - 3,17

3,17 - 3,41


7. Podsumowanie

Regiony w Polsce są silnie zróżnicowane pod względem podstawowych zmiennych

makroekonomicznych opisujących gospodarkę oraz czynników jakościowych i ilościowych

kapitału ludzkiego. W oparciu o wyniki analiz podjęto próbę określenia wartości kapitału

ludzkiego w regionach Polski. Rozważania prowadzone w rozdziale trzecim można

podsumować następująco:

• Analiza regionalna przeprowadzona w oparciu o województwa w latach 1999- 2007

pozwala stwierdzić, że regiony: małopolskie, mazowieckie, dolnośląskie, wykazują

największy potencjał w aspekcie szkolnictwa wyższego w Polsce, wymienione regiony

charakteryzują się również największym potencjałem sektora B+R, najmniejszy potencjał

wykazują województwa świętokrzyskie i podkarpackie.

Łukasz Michta 24

• Województwa o najbardziej rozwiniętym sektorze szkolnictwa wyższego charakteryzują

się najniższym poziomem stopy bezrobocia, najwyższa stopa bezrobocia występuje w

województwach warmińsko-mazurskim i lubuskim.

• Wysoki wskaźnik przedsiębiorczości notowany jest w województwach: mazowieckim,

zachodniopomorskim, dolnośląskim w porównaniu do pozostałych regionów polski.

• Obliczenia wskaźnika umieralności niemowląt- charakteryzującego poziom zdrowia

społeczeństwa przyjmują wysokie wartości w województwach kujawsko-pomorskim

i zachodniopomorskim, najniższy w województwie opolskim;

• Regionalne zróżnicowanie wydajności pracy jest uwarunkowane zróżnicowaniem

technicznego uzbrojenia pracy oraz zróżnicowaniem łącznej produkcyjności czynników

produkcji. Najwyższe wartości wskaźników notowały województwa mazowieckie

i dolnośląskie, co należy łączyć z najbardziej rozwiniętym sektorem usługowym.

Z analizy wynika, że najbardziej zasobne w kapitał ludzki w wąskim i szerokim

znaczeniu tego pojęcia są województwa mazowieckie, dolnośląskie i małopolskie. W ocenie

tej analizy mogą występować rozbieżności w związku z przyjętymi wagami dla

poszczególnych wskaźników charakteryzujących kapitał ludzki. Autor przyjął iż największy

wpływ na wzrost gospodarczy ma szkolnictwo wyższe, sektor B+R, poziom zdrowia

społeczeństwa, przedsiębiorczość. Analizy przeprowadzone w pracy wskazują na dodatni

wpływ kapitału ludzkiego na wzrost gospodarczy.

Na podstawie przeprowadzonej analizy można wskazać obszary, których poprawa

wpłynie na wyższą efektywność gospodarowania i wyższe tempo wzrostu gospodarczego:

• inwestycje w szkolnictwo;

• ułatwienia związane z zakładaniem i prowadzeniem działalności gospodarczej;

• poprawa ochrony zdrowia.

Bibliografia

1. Bank Danych Regionalnych wg klasyfikacji NTS w układzie 66 podregionów.

2. Blaug M., Metodologia ekonomii, PWN, Warszawa 1995.

3. Cichy K., Kapitał ludzki w modelach i teorii wzrostu gospodarczego, Zeszyty Studiów

Doktoranckich nr 23, Akademia Ekonomiczna w Poznaniu, Wydział Ekonomiczny,

Poznań 2005.

4. Domański S.R., Kapitał ludzki i wzrost gospodarczy, PWN, Warszawa 1993.


5. Florczak W., Mikro- i makroekonomiczne korzyści związane z kapitałem ludzkim,

Ekonomista nr 5/2007.

6. Gabryjelska A., Gadomski P., Miary i konwergencja kapitału ludzkiego w krajach OECD,

Ekonomista nr 5/2004.

7. Jabłoński Ł., Kapitał ludzki a tempo wzrostu polskiej gospodarki, [w:] M.G. Woźniak,

Nierówności społeczne a wzrost gospodarczy: Kapitał ludzki i intelektualny część 1,

Zeszyt 6, Uniwersytet Rzeszowski, Katedra Teorii Ekonomii, Rzeszów 2005.

8. Janicki W., Przegląd teorii migracji ludności, Zakład Geografii Ekonomicznej, INoZ

UMCS, Lublin 2007.

9. Kaczmarczyk P., Współczesne migracje zagraniczne Polaków- skala, struktura oraz

potencjalne skutki dla rynku pracy, Ośrodek Badań nad Migracjami, Wydział Nauk

Ekonomicznych UW, Warszawa 2006.

10. Kawa P., Rola państwa w stymulowaniu wzrostu gospodarczego w świetle nowych

modeli wzrostu [w:] D. Kopycińska, Problemy wzrostu gospodarczego we współczesnych

gospodarkach, Printgroup, Szczecin 2006.

11. Klimczak K., Inwestycje w kapitał ludzki i społeczny a wzrost gospodarczy Polski,

Uniwersytet Łódzki 2002.

12. Kruszewski R., O pewnym modelu wzrostu gospodarczego z kapitałem ludzkim i

endogenicznym postępie wiedzy, [w:] D. Kopycińska, Problemy wzrostu gospodarczego

we współczesnych gospodarkach, Printgroup, Szczecin 2006.

13. Kunasz M., Teoria kapitału ludzkiego na tle dorobku myśli ekonomicznej, Unifikacja

gospodarek europejskich: szanse i zagrożenia, Uniwersytet Warszawski, Warszawa 2004.

14. Mamica Ł., Kapitał ludzki jako podstawowy element konkurencyjności regionów,

Zeszyty Naukowe UEK nr 580, Katedra Gospodarki i Administracji Publicznej, 2001.

15. Mikuła E., Edukacja wobec sprzężeń wzrost gospodarczy- nierówności społeczne,

Katedra Teorii Ekonomii Uniwersytetu Rzeszowskiego, s. 196- 197, [w:] M. G. Woźniak,

Nierówności społeczne a wzrost gospodarczy, Kapitał ludzki i intelektualny, część 1,

Zeszyt nr 6, Uniwersytet Rzeszowski Katedra Teorii Ekonomii, Rzeszów 2005.

16. Milewski E., Kwiatkowski E., Podstawy Ekonomii, PWN, Warszawa 2006.

17. Miś W., Kapitał ludzki w gospodarce rynkowej: Podstawy koncepcji kapitału ludzkiego w

historii myśli ekonomicznej, WSZiP w Warszawie, Warszawa 2007.

18. Przybyszewski R., Kapitał ludzki w procesie kształtowania gospodarki opartej na wiedzy,

Wydawnictwo DIFIN, Warszawa 2007.

Łukasz Michta 26

19. Raport o Kapitale intelektualnym Polski, Zespół doradców strategicznych premiera,

Warszawa 2008.

20. Roszkowska S., Kapitał ludzki a wzrost gospodarczy w Polsce w ujęciu regionalnym, [w:]

E. Okoń-Horodyńska, K. Piech, Unia Europejska w kontekście strategii lizbońskiej oraz

gospodarki i społeczeństwa wiedzy w Polsce, 2006.

21. Skuteczne inwestowanie w kapitał ludzki: imperatyw dla Europy, Komisja Wspólnot

Europejskich, Bruksela 10.01.2003, Warszawa 2003.

22. Smith A., Bogactwo Narodów. Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów,

PWN, Warszawa 1954.

23. Spychalski G.B., Zarys historii myśli ekonomicznej, PWN, Warszawa 1999.

24. Stankiewicz W., Historia myśli ekonomicznej, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne,

Warszawa 1987.

25. Tkacz T., Składniki socjalno- psychologiczne kapitału ludzkiego w warunkach przestrzeni

oświatowej, pod. red. M. G. Woźniak, Nierówności społeczne a wzrost gospodarczy,

Kapitał intelektualny część I, Uniwersytet Rzeszowski Katedra Teorii Ekonomii, Rzeszów

2005.

26. Tokarski T., Determinanty wzrostu Determinanty wzrostu gospodarczego w warunkach

stałych efektów skali, Katedra Ekonomii Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2001.

27. Tokarski T., Statystyczna analiza regionalnego zróżnicowania wydajności pracy,

zatrudnienia i bezrobocia w Polsce, Polskie Towarzystwo Ekonomiczne, Warszawa 2005.

28. Tokarski T., Roszkowska S., Gajewski P., Regionalne zróżnicowanie łącznej produktywności czynników produkcji, Ekonomista nr 2/2005.

29. Woźniak M. G., Jabłoński Ł., Kapitał ludzki w procesie konwergencji gospodarki.

Wnioski dla Polski, Zeszyty naukowe UEK nr 707, Katedra Ekonomii Stosowanej, 2006.

30. Woźniak M.G., Wzrost gospodarczy. Podstawy teoretyczne, Akademia Ekonomiczna w

Krakowie, Kraków 2004.

31. Wronowska G., Bariery rozwoju i absorpcji kapitału ludzkiego w Polsce w kontekście

rozwoju gospodarki opartej na wiedzy, [w:] E.Okoń-Horodyńska, K.Piech, UE w

kontekście strategii lizbońskiej oraz gospodarki i społeczeństwa wiedzy w Polsce, Instytut

Wiedzy i Innowacji, Warszawa 2006.

32. Wronowska G., Koncepcja kapitału ludzkiego- ujęcie historyczne [w:] D. Kopycińska,

Teoretyczne aspekty gospodarowania, Katedra Mikroekonomii US, Szczecin 2005.

33. www.portal.wsiz.rzeszow.pl.

34. www.stat.gov.pl.

REGIONALNE ZRÓŻNICOWANIE WARTOŚCI KAPITAŁU … · Jak podaje Raport o kapitale intelektualnym,...

Documents

Transcript of REGIONALNE ZRÓŻNICOWANIE WARTOŚCI KAPITAŁU … · Jak podaje Raport o kapitale intelektualnym,...