1

Razem uratujemy pszczoly!ScenariuSz zajęć czytelniczych dla nauczyciela

autorka scenariusza: Daniela Grzesińska

Przed przeczytaniem scenariusza, zapoznaj się z książką Justyny Kierat Pszczoły miodne i niemiodne. Celem zajęć jest wprowadzenie grupy uczniów z klubu czytelniczego w tematykę związaną z pszczołami, z naciskiem na zagadnienia takie jak: bogactwo gatunkowe pszczół, rola owadów w funkcjonowaniu eko-systemu, zagrożenia spowodowane działalnością człowieka oraz metody pomocy pszczołom. Finałem zajęć będzie wspólne założenie trzech Miejsc Przyjaznych Pszczołom przy szkole. Wybrana tematyka pozwoli uczniom i uczennicom z klubu czytelniczego poznać i zrozumieć poruszane zagadnienia, ale także dostarczy im umiejętności i narzędzi do aktywnego pomagania tym zagrożonym owadom.

Czas trwania: 90 min (I część: 45 min, II część: 25 min, III część w terenie: 20 min)

Liczba osób uczestniczących: 5–10 osób

Wiek osób uczestniczących: 10–14 lat

Cele w języku osób uczestniczących:

poznasz bogactwo gatunkowe pszczół występujących w Polsce;

poznasz rolę pszczół w funkcjonowaniu ekosystemu;

dowiesz się, jakie są główne zagrożenia dla pszczół związane z działalnością człowieka;

wymienisz gatunki roślin dających pokarm pszczołom;

opowiesz rodzicom i przyjaciołom, czym są Miejsca Przyjazne Pszczołom i jak je stworzyć.

Metody pracy:

praca z książką pogadanka zabawa burza mózgów praca

w terenie

Materiały:

egzemplarz książki Pszczoły miodne i niemodne, Justyna Kierat, wyd. Multico

kartki z hasłami do gry kalambury: pokaż: PYŁEK, narysuj: NEKTAR oraz kwiat lub kwitnąca gałązka drzewa owocowego

stoper lub zegarek z sekundnikiem

2

2-5 egzemplarzy wydrukowanych kart pracy (załącznik 11)

przedmioty związane z pracą pszczół np. koszulka bawełniana, spodnie dżinsowe, lniana chusta, butelka oleju (np. słonecznikowego lub rzepakowego), pudełko kakao, paczka lub toreb-ka herbaty, kosz/miska z owocami i warzywami zapylanymi przez pszczoły (np. owoce: borówki, brzoskwinie, jabłka, morele, poziomki, wiśnie, truskawki; warzywa: bób, cebula, cukinia, fasola, papryka, pomidory, ogórki)

informacje z załącznika 22

9 sadzonek roślin miododajnych (np. aksamitka, bazylia pospolita, cynia, jeżówka purpurowa, lawenda wąskolistna, mięta pieprzowa, nagietek lekarski, onętek, słonecznik zwyczajny, wrzos zwyczajny)3

atlasy roślin ogrodowych i ziół wypożyczone ze szkolnej biblioteki np. atlas kwiatów ogro-dowych, Agnieszka Gawłowska, wyd. SBM; Katalog ozdobnych roślin ogrodowych, opra-cowanie zbiorowe, wyd. Multico; atlas roślin leczniczych, Małgorzata Maderska, wyd. SBM

informacje ze stron:

z Kujawskim pomagamy pszczołom www.pomagamypszczolom.pl/baza-wiedzyrejonowe Koło Pszczelarzy nr 2 w Łodzi www.kolo-pszczelarzy.pl/rosliny-miododajne rośliny ozdobne i uprawne www.atlas-roslin.pl/ogrod.htmWirtualny atlas roślin www.atlas.roslin.pl/miododajne

(jeżeli macie możliwość, to udostępnijcie te informacje uczniom online – będziecie potrzebować komputera/tabletu/telefonu komórkowego)

9 drewnianych lub plastikowych tabliczek/znaczników do opisania roślin

kilka cienkopisów wodoodpornych

kilka łopatek

rękawice - po parze dla każdego uczestnika

20 l ziemi ogrodowej

1 Zob. strona 18.2 Zob. strona 19.3 Listę roślin przyjaznych pszczołom możesz znaleźć na stronie www.pomagamypszczolom.pl/baza-wiedzy.

zWiązeK z PodStaWą ProgramoWą:

Treści z podstawy programowej kształcenia ogólnego dla klas V-VIII,

w przedmiocie biologia:

VII. eKologia.Uczeń:

1. wskazuje żywe i nieożywione elementy ekosystemu;

wykazuje, że są one powiązane różnorodnymi zależnościami,

VIII. zagrożenia różnorodności biologicznej.

Uczeń:

2. przedstawia wpływ człowieka na różnorodność biologiczną,

3. uzasadnia konieczność ochrony różnorodności biologicznej oraz podaje

przykłady sposobów gospodarczego użytkowania ekosystemów,

sprzyjających zachowaniu tej różnorodności.

3

część i — 45 MInUT w SALI LeKcyJneJ

Przywitaj uczniów i uczennice oraz zaprezentuj książkę, której poświęcone będzie dzisiejsze spotkanie.

Zapytaj uczniów, czy ich zdaniem wszystkie pszczoły dają miód? Możesz zapisać to pytanie na tablicy i przedzielić tablicę kredą na pół. następnie poproś uczniów i uczennice, aby po kolei podchodząc do tablicy postawili znak + po lewej (TAK) lub po prawej (nIe) stronie tablicy zgodnie z ich zdaniem. nie wyjaśniając odpowiedzi, zapytaj osoby uczestniczące, ile, ich zdaniem, żyje w Polsce gatunków pszczół? Odpowiedzi również zapisz na tablicy.

Usiądźcie w kręgu i przeczytaj na głos (Ty lub chętny uczeń/chętna uczennica) fragment z książki Pszczoły miodne i niemodne ze strony 6. Pozwoli wam on zweryfikować odpowiedzi na dwa zadane przez ciebie pytania. Zakreśl na tablicy właściwe odpowiedzi oraz zapisz 450 gatunków. w przeczytanej części pojawiają się różne nazwy gatunków pszczół, takie jak: trzmiele, lepiarki, pszczolinki, murarki, miesierki, koczownice. Zaprezentuj uczniom i uczennicom grafiki z książki obrazujące wymienione gatunki wraz z poniższymi opisami:

pszczoła miodna (str. 16) — gatunek pszczoły, która ma zdolność wytwarzania miodu z nek-taru pobranego z kwiatów, zmieszanego ze śliną; miód stanowi dla pszczół pożywienie, dlatego gromadzą go w ulach; rodzina pszczoły miodnej składa się królowej, robotnic i trutnia;

trzmiel (str. 20) — charakterystyczną cechą trzmieli jest gęste futerko, które pokrywa ich ciało; dzięki niemu, może być aktywny od wczesnych godzin porannych do późnych godzin popołudniowych, by przez to zapylić więcej kwiatów; najbardziej znanym gatunkiem jest trzmiel ziemny, który jak sama nazwa wskazuje zakłada gniazda pod ziemią; w Polsce żyje ok. 30 gatunków trzmieli; podobnie jak pszczoła miodna jest to gatunek społeczny – two-rzy rodziny.

Powiedz uczniom i uczennicom, że pszczoły żyjące w społeczeństwach, rodzinach stanowią mniejszość, większa część pszczół to pszczoły samotne, np.:

lepiarki (str. 26) — wykopują gniazda w ziemi, a ich cechą charakterystyczną jest to, że pokrywają ścianki komórek w gnieździe „tapetą” – wodoodporną błonką, która chroni ich dom przed zamoknięciem;

murarki (str. 32) — jedne z najczęściej spotykanych pszczół samotnych; gniazdo zakłada w pustych łodygach np. trzciny, dlatego w łatwy sposób można jej pomóc, wykonując samodzielnie dom dla murarki.

Powiedz uczniom i uczennicom, że kolejnym elementem zajęć będzie krótka gra w kalambury. Poproś na ochotnika pierwszą osobę i wręcz jej karteczkę z napisem pokaż: PYŁEK oraz kwiat lub kwitnącą gałązkę drzewa owocowego i rozpocznij grę. Pilnuj czasu (np. za pomocą stopera), jeśli po 30 sekundach nie pojawi się dobra odpowiedź, wówczas podaj podpowiedź pszczoły, po minucie zapylanie. Po pojawieniu się dobrej odpowiedzi, pogratuluj ochotnikowi oraz osobie,

4

3

Przebieg zajęć

1

2

4

która udzieliła poprawnej odpowiedzi i poproś kolejnego ochotnika. wręcz karteczkę z napisem narysuj: NEKTAR. Tutaj podpowiedziami mogą być wabi zapylacze, zawiera dużo cukrów, a przez to - daje dużo energii oraz powstaje z niego miód.

Po skończonej zabawie zapisz te dwa hasła z gry na tablicy i zapytaj uczniów i uczennice, czy i co mają one ze sobą wspólnego. w celu zweryfikowania odpowiedzi przeczytajcie na głos fragment co jedzą pszczoły? i Specjaliści od transportu pyłku ze strony 34 oraz 36–37 (nie czytajcie tekstu z ramki trzmiel-cwaniak).

Podziel uczniów i uczennice na trzy- lub czteroosobowe grupy. Rozdaj grupom karty pracy nr 1 (załącznik 14). Zadaniem grup uczniów i uczennic jest zastanowienie się, w jaki sposób działalność pszczół wpływa na inne grupy organizmów żyjących na Ziemi (ludzi, zwierząt, roślin). Przeznacz na pracę ok. 7 minut. następnie omów z poszczególnymi grupami ich odpowiedzi. Możesz na tablicy narysować schemat z karty pracy i od myślników zapisywać przemyślenia uczniów. Dla uświadomienia uczniom i uczennicom roli zapylania roślin przez pszczoły pokaż przyniesione przez ciebie rekwizyty.

Spróbujcie wspólnie ustalić powiązania pomiędzy przedmiotami a pszczołami:

koszulka bawełniana

spodnie dżinsowe

lniana chusta

butelka oleju np. słonecznikowego

pudełko kawy

paczuszka lub torebka herbaty

kosz/miska z owocami i warzywami zapylanymi przez pszczoły, np.owoce: borówki, brzoskwinie, jabłka, morele, poziomki, wiśnie, truskawkiwarzywa: bób, cebula, cukinia, fasola, papryka, pomidory, ogórki

Jako podsumowanie tej części możesz przytoczyć dzieciom dane:

Prawie 80 procent roślin występujących w Polsce jest zapylana przez owady. Gdyby nie pszczoły, te rośliny nie mogłyby się rozmnażać. Czy wyobrażasz sobie, co by się wtedy stało? Spośród 100 gatunków roślin uprawnych, które zapewniają 90 procent żywności na świecie, aż 71 jest zapylanych przez pszczoły.5

Co więcej gdyby przeliczyć wartość pracy pszczół na złotówki - to wyszłoby, że wartość rocznych plonów roślin zapylonych dzięki pszczołom to około 4 mld złotych, a w Europie około 15 miliardów euro, a na całym świecie - ponad 150 mld euro.

4 Znajdziesz go na stronie 18.

5 Zob. www.pomagamypszczolom.pl/glowna.

5

5

7

8

część ii — 25 MInUT w SALI LeKcyJneJ

Omówcie zagrożenia, z jakimi borykają się pszczoły. Powiedz uczniom i uczennicom, że w Polsce żyje ok. 450 gatunków pszczół, ale niestety prawie połowa z nich jest zagrożona wyginięciem. Przeczytaj (Ty lub chętny uczeń/chętna uczennica) ramkę jakie są zagrożenia? ze strony 60 oraz punkty co mogę zrobić dla pszczół? ze strony 61.

Zapytaj uczniów i uczennice, czy mają jakiś pomysł na działanie, które moglibyście wspólnie realizować, aby pomóc pszczołom? nakieruj rozmowę na Miejsce Przyjazne Pszczołom (MPP). Opowiedz uczestnikom o tym, czym jest MPP.1

następnie poinformuj uczestników zajęć, iż masz dla nich niespodziankę, którą będzie wspólne założenie trzech Miejsc Przyjaznych Pszczołom. Każde MPP to trzy rośliny (zatem przygotuj na zajęcia dziewięć sadzonek roślin miododajnych). Rozdaj uczniom i uczennicom atlasy roślin ogrodowych i ziół (np. atlas kwiatów ogrodowych, Katalog ozdobnych roślin ogrodowych, atlas roślin leczniczych). Jeżeli nie macie dostępu do publikacji drukowanych, możecie skorzystać ze stron internetowych z atlasami roślin, które umożliwią ich rozpoznanie (np. www.florapolski.eu, www.kolo-pszczelarzy.pl/rosliny-miododajne, www.atlas-roslin.pl/ogrod.htm, www.atlas.roslin.pl/miododajne).

Pokaż uczestnikom i uczestniczkom przygotowane sadzonki (najlepiej, aby każdy okaz stanowił inny gatunek) i poproś, aby spróbowali i spróbowały rozpoznać wybrane przez ciebie rośli-ny. Proponujemy, aby rośliny te były popularne i łatwo rozpoznawalne, np. aksamitka, bazylia pospolita, cynia, jeżówka purpurowa, lawenda wąskolistna, mięta pieprzowa, nagietek lekarski, onętek, słonecznik zwyczajny, wrzos zwyczajny.

1 Skorzystaj z załącznika 2 na stronie 19.

6

6

Materiał powstał w ramach akcji Poczytajmy o pszczołach prowadzonej wraz z Kujawskim pomagamy pszczołom.

Redakcja i korekta: Martyna SędekSkład graficzny: Joanna Kamińska

część iii — 20 MInUT w terenie

wyjdźcie na dwór, poszukajcie miejsc, które mogą zostać obsadzone i stwórzcie trzy MPP. Do tego zadania potrzebne będą łopatki i rękawice. następnie omów z uczniami i uczennicami warunki opieki nad roślinami i ustalcie harmonogram podlewania MPP do czasu kolejnego spot- kania klubu czytelniczego. Kolejnym waszym zadaniem będzie zorganizowanie akcji lokalnej – pikniku dla uczniów ze szkoły i rodziców, podczas którego założycie kolejne MPP.

9

Odpowiednie miejsce musi spełniać kryteria takie jak:

nasłonecznienie,

oddalenie od głównych miejsc ruchu uczniów i uczennic podczas przerw,

dostępność dla osób pielęgnujących rośliny,

odległość pozwalająca na podlewanie roślin (np. w zasięgu węża ogrodowego).

Przed posadzeniem roślin wykopcie dołek, tak aby zmieściły się korzenie rośliny.

Dołek zaprawcie ziemią, czyli na dno wysypcie nieco świeżej ziemi.

Roślinę delikatnie wyjmijcie z doniczki i przełóżcie do dołka.

Zasypcie dołek ziemią, tak aby zrównać poziom ziemi z otoczeniem.

Kolejne rośliny posadźcie w odpowiedniej odległości tak, aby się ze sobą nie stykały (pamiętając, iż sadzonki będą się rozrastać: krzewy co 0,5–1 m, a kwiaty – ok. 20-30 cm).

Po posadzeniu podlejcie rośliny (najlepiej wieczorem, nie w pełnym słońcu, ma to znaczenie dla roślin, ponieważ woda wolniej paruje, ale też pszczół, bo nie zbie-rają pokarmu z mokrych kwiatów).

zaSady WyKonania mPP

Pokrótce przedstaw zasady wykonania MPP:

7

Razem stwórzmy Miejsca Przyjazne Pszczolom

Przedmiotem działania jest akcja lokalna – piknik sąsiedzki, mający na celu zaangażowanie społeczno-ści szkolnej oraz rodziców i dziadków do włączenia się w podejmowanie działań sprzyjających tworzeniu Miejsc Przyjaznych Pszczołom (MPP). Jeżeli macie taką możliwość, warto również poinformować i zaprosić sąsiadów do udziału w wydarzeniu. Dzięki zwiększaniu kręgu osób świadomych roli owadów zapylających w naszym życiu, a także zdających sobie sprawę z zagrożeń, na jakie narażone są owady, możemy, poprzez małe codzienne działania, wspólnie wpłynąć na poprawę ich sytuacji. Akcja polega na realizacji szkolnego pikniku poświęconego pszczołom, który będzie przestrzenią do wzajemnej edukacji i podejmowania wspól-nych inicjatyw związanych z sadzeniem roślin pyłko- i nektarodajnych. Oprócz akcji sadzenia, proponujemy Wam organizację kilku stanowisk edukacyjno-aktywizujących uczestników i uczestniczki, tak aby piknik był atrakcyjny i dał długotrwały efekt w postaci zaangażowanej społeczności lokalnej działającej na rzecz ochrony pszczół. Akcja rozpocznie proces zakładania MPP w Waszej okolicy, których docelowo powinniście założyć minimum 50.

Czas trwania: czas trwania akcji zależy od wyboru liczby aktywności (z zaproponowanych działań), ale średnio wyniesie ok. 2 godzin.

Liczba osób prowadzących: Do zorganizowania i poprowadzenia pikniku potrzebujecie co najmniej 7 osób. Jeśli nie macie tyle osób w klubie, spróbujcie zaprosić do działania wasze koleżanki i kole-gów ze szkoły. w niektóre działania możecie włączyć również nauczycieli przyrody czy biologii oraz rodziców i dziadków.

Wiek osób uczestniczących/odbiorców akcji: Odbiorcami akcji mogą być osoby w każdym wie-ku. Możecie zaprosić zarówno uczniów i uczennice ze szkoły, jak ich rodzeństwo, a także rodziców i dziadków. Możecie zaproponować udział również sąsiadów, mieszkających obok szkoły.

Cele akcji:

zdobycie wiedzy o roślinach przyjaznych pszczołom;

zdobycie wiedzy o pszczołach i ich znaczeniu dla człowieka;

stworzenie co najmniej 50 Miejsc Przyjaznych Pszczołom (MPP)1 na terenie szkoły i w sąsiedztwie;

zachęcanie uczestników i uczestniczek akcji do zakładania MPP we własnych ogródkach i na balkonach;

1 Jedno MPP to 3 sadzonki.

ScenariuSz aKcji loKalnejautorka scenariusza: Daniela Grzesińska

8

integracja społeczności szkolnej i sąsiedzkiej;

zachęcenie mieszkańców do opieki nad ogrodem szkolnym w okresie wakacyjnym.

Planując spotkanie pamiętajcie o…

…zgromadzeniu wystarczającej liczby osób – zobaczcie, czy jako klub jesteście w stanie podołać temu zadaniu, czy potrzebujecie zaprosić do współpracy np. samorząd uczniowski.

…wyborze działań z poniższego scenariusza.

…podzieleniu zadań między sobą.

…ustaleniu daty wydarzenia i harmonogramu przygotowań.2

….dokładnym przyjrzeniu się terenowi, na którym chcecie organizować akcję.

…zorganizowaniu sadzonek i innych akcesoriów potrzebnych do stworzenia Miejsca Przyjazne-go Pszczołom.

…promocji wydarzenia w szkole i w sąsiedztwie.3

…regularnych spotkaniach klubu, żebyście mogli nawzajem się motywować i sprawdzać postępy pracy.

PRZeBIeG wyDARZenIA

Podstawowym celem planowanej akcji jest zainaugurowanie zakładania MPP i promowanie podej-mowania tych działań wśród rodziców, dziadków i okolicznych mieszkańców. Z tego względu obowiązkowym elementem programu waszego pikniku powinna być akcja sadzenia – tworzenia MPP. chcemy wam także zaproponować kilka elementów dodatkowych, których realizacja przyczyni się do urozmaicenia akcji, ułatwi edukację uczestników i uczestniczek oraz pomoże osiągnąć trwalszy efekt waszej pracy.

Poniżej prezentujemy wam możliwe do realizacji elementy pikniku. Proponujemy wam, aby podczas wydarzenia, równolegle odbywały się różne aktywności na kilku stoiskach. Jako stoisko możecie wykorzystać stół i kilka krzeseł lub koc (zależy to od rodzaju aktywności i wygody, zarówno osób prowadzących jak i uczestników). Dobrze byłoby, gdyby punktem kulminacyjnym była wspólna akcja tworzenia MPP.

Kolorem żółtym oznaczone zostały elementy pikniku obowiązkowe do realizacji, natomiast różowym elementy dodatkowe, których organizacja uatrakcyjni wasze wydarzenie.

2 Proponujemy wam, aby był to dzień lub okolice dnia związanego ze świętem przyrody np. Dzień Różnorodności Biologicz- nej (22 maja), Dzień Ochrony Środowiska (5 czerwca), Dzień Dzikiej Fauny, Flory i naturalnych Siedlisk (19 września) itp.3 np. poprzez plakat.

SPiS dziaŁań

9

Punkt zbiórki roślin miododajnych

Jednym z elementów pikniku może być organizacja zbiórki roślin do tworzenia MPP od uczestni-ków akcji. Jeżeli na waszym plakacie promocyjno-informacyjnym o akcji znalazła się informacja na temat zbiórki roślin miododajnych, to konieczne będzie utworzenie punktu odbioru darów od uczestników i uczestniczek pikniku.4 Realizacja tego działania pozwoli wam na zaoszczę-dzenie funduszy, posadzenie większej ilości roślin w MPP oraz, co najważniejsze, zaktywizuje społeczność szkolną i lokalną do wspólnego działania. Jeżeli chcecie podziękować za otrzymane rośliny, możecie przygotować drobne upominki dla osób, które je przyniosą np. pszczele opaski z czułkami lub owoce, które powstały dzięki zapyleniu przez pszczoły. na stoisku możecie umieś- cić wydrukowaną tablicę edukacyjną lista roślin przyjaznych pszczołom, którą znajdziecie na stronie: www.pomagamypszczolom.pl/baza-wiedzy.

Potrzebne materiaŁy:

stół

krzesła

tabliczka z napisem „zbiórka roślin dla pszczół” lub „zbiórka roślin miododajnych” do oznaczenia stoiska

tablica edukacyjna lista roślin przyjaznych pszczołom

upominki

w tym punkcie zgromadźcie również materiały potrzebne do akcji zakładania MPP: rękawice (ok. 40 sztuk), łopatki (ok. 15 szt.), ziemia (ok. 10 litrów/1 MPP), rośliny (3 rośliny/1 MPP).

ProWadzenie: do obsługi stoiska potrzebne są 1 lub 2 osoby.

Punkt edukacyjny

Jednym z ważniejszych elementów pikniku jest punkt edukacyjny, w którym uczestnicy i uczest-niczki akcji będą mogli zdobyć wiedzę na temat pszczół. Bądźcie solidnie przygotowani, to was osoby uczestniczące w pikniku zadadzą o nurtujące ich pytania dotyczące pszczół. Przy stoisku przygotujcie losowane zagadki (załącznik 35), a dla najmłodszych kartki do rysowania pszczół i kwiatów zapylanych przez te owady. Zaproponujcie również wspólne czytanie na głos książki Pszczoły miodne i niemodne.

Proponujemy, aby na stoisku znalazły się różne materiały edukacyjne:

plansze edukacyjne na temat roślin zapylanych przez pszczoły np. dostępne na stronie: www.pomagamypszczolom.pl/baza-wiedzy, m.in. okres kwitnienia roślin przyjaznych pszczołom, lista roślin przyjaznych pszczołom

książki o pszczołach np. Pszczoły miodne i niemodne, Justyna Kierat, wyd. Multico; Pszczoły moje hobby, Irmgard Diemer, wyd. Multico; Pszczoły, Piotr Socha, wyd. Dwie Siostry; Wszystko pszczołach, Jack Guichard, carole Xenard, wyd. Dragon

4 Pamiętajcie, aby na plakacie umieścić kilka przykładowych roślin przyjaznych pszczołom.5 Zob. strony 20–22.

2

1

10

Dobrym pomysłem jest przygotowanie kosza/miski z owocami i warzywami6, których kwiaty zapylane są przez pszczoły i oznaczyć je napisem np. „jesz mnie dzięki pszczołom”.

Potrzebne materiaŁy:

stół

2 krzesła

duży koc

tabliczka z napisem np. „Punkt wiedzy” lub „Wiedza o pszczołach” do oznaczenia stoiska

wydrukowane i wycięte pojedynczo zagadki i miseczka lub kapelusz do losowania zagadek (załącznik 37)

czyste kartki, kredki, flamastry

plansze edukacyjne

książki na temat pszczół

kosz lub miska z owocami i warzywami oraz tabliczka „jesz mnie dzięki pszczołom”

ProWadzenie: do obsługi stoiska edukacyjnego potrzebne są 2 osoby.

Punkt zbiórki informacji o okolicznych MPP

Zaangażujcie uczestników i uczestniczki pikniku do dzielenia się z wami informacjami na temat swoich MPP. wydrukujcie kartę pracy moje mPP (załącznik 58) z przykładowymi roślinami przyjaznymi pszczołom i zaproście osoby uczestniczące w akcji do zapoznania się z roślinami z karty. Jeśli znajdą na niej minimum trzy gatunki, które rosną na ich balkonie lub w ogrodzie, to poproście o wpisanie tej informacji na karcie w tabelce lista naszych mPP. Takie dane przydadzą wam się w podsumowaniu realizacji akcji.

na tym stoisku warto prowadzić edukację na temat możliwości tworzenia Miejsc Przyjaznych Pszczołom na własnych parapetach, balkonach i w ogródkach. Jednym z elementów może być wspólne sianie roślin miododajnych do doniczek, tak aby uczestnicy warsztatów mogli wziąć przygotowane siewki do domu i wysadzić je w docelowym miejscu. w celu minimalizacji kosz-tów możecie ogłosić w szkole zbiórkę używanych plastikowych małych doniczek oraz wytłoczek po jajkach, w których będą sadzone nasiona. nasiona i ziemię możecie spróbować pozyskać od lokalnego sklepu ogrodniczego lub supermarketu. Możecie w zamian zaproponować usta-wienie roll-upu firmy podczas pikniku lub umieszczenie logo na waszych plakatach.

Dodatkowo, warto edukować uczestników i uczestniczki na temat działań przyjaznych dla pszczół, które każdy może prowadzić na balkonach i ogrodach. Możecie przygotować hasła na brystolach lub tabliczkach np. „Sadź rośliny miododajne – pomóż pszczołom”, „Łąka kwiet-na zamiast trawnika w ogrodzie”, „Sadź gatunki rodzime, przyjazne pszczołom”, „nie wypalaj

6 Listę roślin i warzyw odnajdziesz w załączniku 4 na stronie 23.7 Zob. strony 20–22.8 Zob. strony 24–27.

3

11

pól ani łąk – to zagrożenie dla pszczół”. Możecie również rozdać ulotki przekazane szkołom przez partnera akcji Z Kujawskim pomagamy pszczołom.

Stanowisko możecie zorganizować przy stole albo na dużym kocu.

Potrzebne materiaŁy:

stół

5 krzeseł

tabliczka z napisem np. „nasze mPP” do oznaczenia stoiska

materiały edukacyjne dla uczestników i uczestniczek przekazane przez Z Kujawskim poma-gamy pszczołom

tabliczki z hasłami promującymi działania przyjazne pszczołom

doniczki z recyklingu (ok. 20 sztuk), ziemia (ok. 10 litrów), nasiona (ok. 10–15 paczuszek różnych gatunków), łopatki (3 sztuki), rękawice (10 sztuk)

klucze i przewodniki do rozpoznawania roślin łąkowych i kwiatów np. rośliny łąkowe, Zbigniew nawara, wyd. Multico; Wielki atlas roślin miododajnych, Zbigniew Kołtowski, wyd. Przedsiębiorstwo wydawnicze „Rzeczpospolita” S.A; Kwiaty polne i leśne, Bertram Münker, wyd. Świat Książki

Zarówno książki, jak i przewodniki powinniście znaleźć w bibliotece szkolnej lub osiedlowej. Zapytajcie również rodziców i dziadków, czy nie mają w domowych zbiorach publikacji w tej tematyce. Jeżeli nie macie dostępu do publikacji drukowanych, możecie skorzystać ze stron internetowych z atlasami roślin, które umożliwią zapoznanie się z roślinami(np. rośliny Polski i europy www.florapolski.eu, rejonowe Koło Pszczelarzy nr 2 w Łodzi www.kolo-pszczelarzy.pl/rosliny-miododajne, rośliny ozdobne i uprawnewww.atlas-roslin.pl/ogrod.htm, Wirtualny atlas roślin www.atlas.roslin.pl/miododajne)

tablice edukacyjne okres kwitnienia roślin przyjaznych pszczołom czy lista roślin przyjaznych pszczołom (które znajdziecie na stronie: www.pomagamypszczolom.pl/baza-wiedzy)

ProWadzenie: do obsługi stoiska edukacyjnego potrzebne są 2 osoby.

Wspólne tworzenie Miejsc Przyjaznych Pszczołom

to główny punkt pikniku!

część pracy wykonaliście już na etapie przygotowań, tj. znaleźliście i oznaczyliście miejsca do wykonania MPP na terenie otaczającym szkołę. Dzięki zaangażowaniu mieszkańców, a może również lokalnych przedsiębiorców udało wam się zdobyć wiele roślin, które posłużą do stwo-rzenia kwietnych oaz.

warto, aby w pikniku wzięli udział przedstawiciele dyrekcji szkoły i aby te najważniejsze osoby uroczyście posadziły pierwsze rośliny – w obecności wszystkich uczestników i uczestniczek pikniku. Będzie to również okazja do powiedzenia kilku słów na temat uczestnictwa szkoły

4

12

w akcji Poczytajmy o pszczołach i projekcie zakładania Miejsc Przyjaznym Pszczołom oraz zachęcenia sąsiadów do naśladowania tych działań.

Przykładowa treść informacji dla uczestników i uczestniczek pikniku na temat MPP:

MPP, czyli Miejsce Przyjazne Pszczołom, to przestrzeń na której rosną rośliny przyjazne pszczołom – dające pyłek i nektar. Sadząc rośliny warto zadbać o to, aby miały one różny okres kwitnienia, zapewniając tym samym dostęp owadom do pokarmu przez długi czas. Owady zapylają wiele roślin, zatem do wyboru mamy mnóstwo gatunków, zarówno krzewów i drzew (np. agrest, dereń, grusza, jabłoń, malina, pigwowiec, śliwa), kwiatów (np. aksamitka, cynia, jeżówka purpurowa, lawenda wąsko-listna, malwa różowa, wrzos zwyczajny), a nawet ziół (np. bazylia pospolita, mięta pieprzowa, melisa lekarska, rozmaryn lekarski).

Każdy z nas może założyć MPP na swoim balkonie, tarasie, czy w ogrodzie. Ważne, aby w pielęgnacji roślin nie stosować środków chemicznych i sadzić rośliny rodzime, które będą służyć tym pożytecznym owadom. Pamiętajmy, że ponad połowa gatunków pszczół jest zagrożona, a my możemy im pomóc dostarczając pożywienie.

W programie PoczytajMy o pszczołach jedno MPP tworzymy poprzez posadzenie trzech sadzonek roślin.

następnie zachęćcie osoby uczestniczące w pikniku do włączenia się w akcję sadzenia. Zorgani-zujcie kilkuosobowe drużyny, składające się z uczniów i uczennic ze szkoły, rodziców, dziadków i sąsiadów. Sugerujemy, żeby kapitanem każdej drużyny został klubowicz lub klubowiczka – doskonale zna on/ona wyznaczone do sadzenia miejsca oraz wcześniej brał/brała udział w two-rzeniu MPP, a także objaśni grupie, jak ma wyglądać MPP i jakimi kryteriami kierowaliście się przy wyborze miejsca. Każda drużyna powinna otrzymać 3 sadzonki oraz odpowiedni sprzęt do sadzenia: ziemię, łopatki i rękawice dostępne w „Punkcie zbiórki roślin”. Załóżmy, iż na terenie szkoły udało was się znaleźć 15 odpowiednich miejsc do sadzenia. Aby sprawnie przeprowadzić akcję potrzebujecie 5 drużyn: każda drużyna obsadzi 3 miejsca (1 MPP = 3 rośliny), czyli łącznie posadzi 9 roślin. warto przygotować także aparat fotograficzny, aby uwiecznić działania.

wskażcie wyznaczone przez was miejsca i skierujcie do nich grupy.

wykopcie dołek, tak aby zmieściły się korzenie rośliny i zaprawcie go ziemią.

wyjmijcie roślinę z doniczki i przełóżcie ją do dołka.

Zasypcie dołek ziemią, tak aby zrównać poziom ziemi z otoczeniem.

Kolejne rośliny sadźcie w odpowiedniej odległości, tak aby się ze sobą nie stykały (pamiętając, iż sadzonki będą się rozrastać, tj. krzewy co 0,5–1 metr, a kwiaty — ok. 20–30 cm).

Po posadzeniu podlejcie rośliny (najlepiej wieczorem, nie w pełnym słońcu).

JaK będzie Przebiegać Sadzenie?

13

Dodatkowo warto poprosić osoby z drużyny, aby zaangażowały się w opiekę nad posadzonymi roślinami w okresie wakacyjnym np. poprzez podlewanie ich w upalne dni. Można poprosić rodziców i dziadków o pomoc i wpisanie swoich kontaktów telefonicznych w celu ułożenia grafiku wakacyjnego (przykładowy harmonogram znajdziecie w załączniku 69). część uczniów zapewne chętnie będzie opiekować się MPP z pomocą dorosłych.

Potrzebne materiaŁy:

rośliny (3 rośliny/ 1 MPP)

ziemia (ok. 10 litrów/ 1 MPP)

łopatki (3 łopatki/ 1 drużynę)

rękawice (5 par/ 1 drużynę)

aparat fotograficzny

ewentualnie mikrofon i głośnik

harmonogramy opieki nad MPP (załącznik 610)

ProWadzenie: do prowadzenia każdej kilkuosobowej drużyny potrzebna jest 1 lub 2 osoby, warto również zaangażować przedstawicieli dyrekcji szkoły i nauczycieli.

Tworzenie oznaczeń MPP – warsztat

celem warsztatu jest przygotowanie trwałych oznaczeń MPP. Tabliczki możecie wykonać z drewnia-nych listewek lub gotowych elementów do oznaczania roślin (np. plastikowych znaczników), możecie opisać je markerami lub oznaczyć w inny sposób (np. narysowaną sylwetką pszczoły lub wizerunkiem roślin posadzonych w danym miejscu). warto, aby do prowadzenia warsztatu zaangażowani zostali rodzice i dziadkowie, którzy będą służyć pomocą w cięższych pracach technicznych. Jeżeli uda was się włączyć dorosłych, wówczas waszym źródłem desek może być stara drewniana paleta lub skrzynka.

Po wykonaniu tabliczek, wspólnie z uczestnikami akcji umieśćcie je w terenie, w odpowiednich miejscach.

Potrzebne materiaŁy:

kilka stołów

kilka krzeseł

materiały techniczne takie jak: deseczki, paleta lub skrzynka drewniana, gwoździe, młotek

pistolet do kleju na gorąco

markery, flamastry

ProWadzenie: do obsługi stoiska potrzebne są minimum 2 osoby; warto, aby zaangażowani zostali rodzice lub dziadkowie ze smykałką do prac technicznych.

9 Zob. strona 28.10 Zob. tamże.

5

14

Pszczela stołówka – stoisko edukacyjne

Działanie to poświęcone jest edukacji uczestników i uczestniczek pikniku w temacie poszukiwa-nia przez pszczoły pokarmu w roślinach. Dzięki temu odbiorcy będą mogli zrozumieć jak ważne jest pomaganie pszczołom i jak łatwo można się do tego dołączyć. Możecie skorzystać z tablic edukacyjnych okres kwitnienia roślin przyjaznych pszczołom, lista roślin przyjaznych pszczołom11. Zachęcamy was również do przygotowania doniczek z popularnymi roślinami, które stanowią pokarm pszczół, np. aksamitka, bazylia pospolita, jeżówka purpurowa, onętek, lawenda, mięta pieprzowa. w celu minimalizacji nakładów finansowych możecie wykorzystać doniczki z recyklingu czyli np. plastikowe małe doniczki, w których zazwyczaj kupuje się sadzon-ki. Zapytajcie rodziców i dziadków, z pewnością część z nich będzie posiadać niepotrzebne egzemplarze w domach. Jeśli macie wystarczająco dużo czasu możecie przygotować siewki wybranych gatunków nasion w wytłoczkach po jajkach. Z roślin łatwiejszych w uprawie propo-nujemy: miętę pieprzową, szałwię (różne gatunki), bazylię pospolitą, melisę lekarską, miodunkę plamistą, nagietek lekarski, aksamitkę (różne gatunki). Bardzo dobrym pomysłem jest wysianie w większej doniczce mieszanki „łąki kwietnej”, czyli gotowego zestawu kwiatów łąkowych. Kwia-ty, które urosną z takiego wysiewu najlepiej będą oddawać naturalne zbiorowiska roślin, którymi żywią się pszczoły. Jeśli posiadacie większe fundusze możecie zakupić gotowe sadzonki kwiatów. Spróbujcie oznaczyć własnoręcznie przygotowanymi tabliczkami nazwy wyhodowanych gatun-ków (w łatwy sposób można je przygotować z wykorzystaniem długiej wykałaczki lub patyczka do szaszłyków i kawałka kartki, na którym piszemy nazwę gatunku; za pomocą taśmy klejącej lub dwustronnej mocujemy kartkę do patyczka i wtykamy w doniczkę z ziemią).

Potrzebne materiaŁy:

stół

2 krzesła

tablice edukacyjne okres kwitnienia roślin przyjaznych pszczołom, lista roślin przyjaznych pszczołom

doniczki z wysianymi roślinami stanowiącymi pokarm pszczół

tabliczki do oznaczenia gatunków

ProWadzenie: do obsługi stoiska edukacyjnego potrzebne są 2 osoby.

Taniec pszczół miodnych – przedstawienie

nie każdy wie, iż pszczoły miodne komunikują się ze sobą m.in. za pomocą tańca. w sytuacji, gdy pszczoła robotnica znajdzie miejsce obfitujące w pokarm, wówczas wraca do ula i za pomocą określonych ruchów ciała, przekazuje innych robotnicom położenie znaleziska. Zachęcamy was do organizacji krótkiego przedstawienia edukacyjnego, podczas którego opowiecie słuchaczom kilka słów na temat komunikacji pszczół oraz wykonacie własny układ taneczny. najprostszy do wykonania będzie taniec obrazujący pszczołom robotnicom fakt, iż znalezione kwiaty poży-teczne dla pszczół znajdują się blisko ula. Taniec ten jest nieskomplikowany i wygląda w ten

11 Znajdziecie je na stronie: www.pomagamypszczolom.pl/baza-wiedzy.

7

6

15

8

sposób, iż pszczoła robotnica chodzi po plastrze, tworząc okręgi, a przy kolejnych okrążeniach zmienia kierunek spaceru. na koniec tańca wręcza innym robotnicom próbkę nektaru i pyłku, który zebrała. następnie pozostałe robotnice lecą w określone miejsce szukając znaleziska. Aktorzy i aktorki mogą wystąpić w przebraniach, np. w opaskach w paski z czułkami i w żółto-czarnych ubraniach. Możecie także wykonać „podłogę” do tańca w kształcie plastrów miodu. Przykładowe tańce pszczół znajdziecie w książce Pszczoły miodne i niemodne na stronach 38–39.

Potrzebne materiaŁy:

scenariusz przedstawienia

przebrania np. opaski z czułkami (do samodzielnego wykonania)

ProWadzenie: do realizacji przedstawienia niezbędny jest reżyser oraz aktorzy i aktorki (ich ilość zależy od przygotowanego scenariusza, ale zalecamy wam aby były to min. 4 osoby – robotnice). Możecie również utworzyć rolę narratora/narratorki opowieści.

Zbuduj dom dla pszczoły – warsztaty

Podczas tych warsztatów przedstawicie uczestnikom i uczestniczkom pikniku, jak w prosty sposób można przygotować miejsce do zamieszkania dla pszczół samotnic. Jednym z bardziej znanych gatunków tej grupy jest murarka ogrodowa, która chętnie zasiedla konstrukcje przygo-towane przez ludzi i co ważne, nie jest dla nas groźna.

Do wykonania gniazda dla pszczoły możecie wykorzystać puste łodygi trzciny lub bambusa. Aby przygotować jedną konstrukcję potrzebujecie kilkudziesięciu ok. 20 cm rurek, otwartych z jednej strony i zamkniętych z drugiej. Aby z rurek stworzyć gniazdo, musicie je połączyć w całość: ułożyć ściśle jedną obok drugiej, tak aby razem stworzyły jedną konstrukcję. Ułóżcie rurki w ten sposób, aby z jednej strony znajdowały się wszystkie otwory, a z drugiej części zamknięte. Tak przygotowany zestaw należy związać sznurkiem i okleić taśmą, aby rurki były ze sobą trwale połączone. Dodatkowo przygotowaną konstrukcję możecie umieścić w kartonie (np. po mleku lub soku). Karton należy dokładnie umyć, odciąć górną część z zakrętką i cały pakiet rurek umieścić wewnątrz. Pamiętajcie, aby wloty do rurek znajdowały się z przodu kartonu.

Gniazdo wiesza się wiosną. Można umieścić je na drzewie lub zawiesić na balkonie. Instrukcję wykonania konstrukcji znajdziecie w książce Pszczoły miodne i niemodne na stronach 58–59.

Potrzebne materiaŁy:

stół

kilka krzeseł

puste rurki

sznurek

taśma klejąca

nożyk

16

deska do krojenia

kartony po mleku lub soku

ProWadzenie: do obsługi warsztatów potrzebne są 2 osoby, warto również zaangażować osobę dorosłą do pomocy np. rodzica lub dziadka.

Stolik degustacyjny

Aby umilić wspólnie spędzany czas, możecie poinformować na plakacie uczestników i uczestnicz-ki pikniku o możliwości przyniesienia poczęstunku np. własnoręcznie wykonanych ciasteczek, owoców czy lemoniady. Dobrze gdyby te produkty były zapylane przez pszczoły np. ciasta z jabłkami, śliwki czy lemoniada truskawkowa (warto umieścić o tym informacje na plakacie albo na winietkach, które stałyby obok smakołyków). Jeśli zdecydujecie się na takie rozwiązanie, wówczas przygotujcie stół na poczęstunek. Możecie wokół rozłożyć koce.

Potrzebne materiaŁy:

stół, koce

plastikowe lub papierowe talerzyki, tacki i kubeczki

ProWadzenie: do obsługi stoiska potrzebna jest 1 lub 2 osoby.

wydarzenie obejmuje dwie grupy odbiorów: społeczność szkolną i sąsiedzką, zatem działania informa-cyjne i promocyjne muszą być skierowane do każdej z nich z wykorzystaniem odpowiednich metod. celem działania jest poinformowanie i zachęcenie odbiorców do włączenia się w akcję oraz zbiórka sadzonek roślin przyjaznych pszczołom.

Do promocji wydarzenia na terenie szkoły można wykorzystać wewnętrzne środki komunikacji, takie jak radiowęzeł czy gazetkę szkolną. Dodatkowo, warto przygotować plakat i tekst, który członkowie klubu mogą zaprezentować w innych klasach i zaprosić uczniów i nauczycieli do wzięcia udziału w akcji. Planując promocję wydarzenia wśród społeczności lokalnej, warto wyposażyć się w większą ilość powielonych plakatów i rozwiesić je (po uzyskaniu zgody) w okolicznych sklepach, na poczcie, przychodni zdrowia, urzędzie, czy na klatkach schodowych. Jeśli zdecydujecie się na zbiórkę roślin podczas pikniku, to koniecznie umieśćcie na plakacie ta informację, wraz z kilkoma przykładami roślin przyjaznych pszczołom.

więcej o sposobach promocji wydarzenia dowiesz się, czytając:

Promocja akcji. jak nagłośnić wydarzenie? [w:] PoczytajMy. Przewodnik dla klubów czytelni-czych, centrum edukacji Obywatelskiej: www.bit.ly/poczytajmy_publikacja;

Współpraca z mediami lokalnymi [w:] Kolejny krok na szlaku współpracy, centrum edukacji Obywatelskiej: www.bit.ly/kolejny-krok-na-szlaku-wspolpracy.

Jak PromoWać Wydarzenie?

9

17

Po realizacji pikniku proponujemy wam przeprowadzenie krótkiego podsumowania waszych działań i osiągnięć:

Co udało nam zrobić dla pszczół?

Policzcie, ile udało wam się założyć MPP na terenie szkoły.

Policzcie, ile miejsc, które są MPP udało wam się zidentyfikować np. na terenie szkoły czy na balkonach i ogródkach w domach waszych oraz uczestników i uczestniczek pikniku.

Podsumowanie pikniku

Przeanalizujcie realizację pikniku i zastanówcie się, czy wszystko udało się wam przeprowadzić zgodnie z założeniami i wyobrażeniami. Przedyskutujcie wrażenia i wnioski na spotkaniu klubu czytelniczego. Możecie sięgnąć do pakietu ćwiczeń ewaluacyjnych:

młody obywatel. Warsztatowe metody ewaluacji, centrum edukacji Obywatelskiej: www.bit.ly/ceo-mob-ewaluacja;

liderzy samorządów uczniowskich, centrum edukacji Obywatelskiej: www.bit.ly/ceo-warsztatowe-metody-ewaluacji;

ewaluacja w pracy metodą projektu, Fundacja Rozwoju Systemu edukacji, narodowa Agencja Programu „Młodzież w działaniu”, pod. red. Marty Brzezińskiej-Hubert, warszawa 2008: www.bit.ly/w-pracy-metoda-projektow.

PodSumoWanie

a)

b)

Materiał powstał w ramach akcji Poczytajmy o pszczołach prowadzonej wraz z Kujawskim pomagamy pszczołom.

Redakcja i korekta: Martyna SędekSkład graficzny: Joanna Kamińska

18

Załącznik 1. Karta Pracy nr 1. nIeOcenIOne PSZcZOły.

Zastanówcie się, w jaki sposób pszczoły, poprzez swoją działalność, wpływają na wymienione grupy organizmów żyjących na Ziemi, na ludzi, zwierzęta, rośliny. Odpowiedzi zapiszcie w odpowiednich plastrach miodu.

ludzie

rośliny

zWierzęta

zWierzęta

PSzczoŁy

ludzi

ero

ślin

y

19

Załącznik 2. miejSce Przyjazne PSzczoŁom

Miejsce Przyjazne Pszczołom to kwietna „stołówka” dla pszczół, czyli przestrzeń, w której przynaj-mniej część zasadzonych roślin jest pyłko- i nektarodajna. Mogą znajdować się w takich miejscach jak:

klomby lub trawniki miejskie z nieskoszonym fragmentem, co pozwoli zakwitnąć roślinom dają-cym pożytek pszczołom, takim jak: mniszek lekarski, różne rodzaje koniczyn, lucerna, nostrzyk, chabry, żmijowiec czy farbownik.

rabaty kwietne zasadzone bezpośrednio do gruntu lub skrzyń czy donic znajdujących się w przestrzeni miejskiej i przy budynkach użyteczności publicznej, typu przedszkole, urząd, biblioteka;

parki, skwery oraz aleje drzew z nasadzonymi krzewami lub drzewami przyjaznymi pszczołom;

ogrody przydomowe, w tym także wykorzystanie przestrzeni przy wejściach do budynków, bloków, a nawet ogrody na dachach czy ścianach budynków;

ogródki działkowe;

doniczki na parapecie okiennym, balkonie lub tarasie.

warto pamiętać, że niektóre gatunki roślin, często spotykanie na rabatach miejskich, w ogrodach czy na balkonach, np. bratki, pelargonie, tulipany, nie dają pożywienia pszczołom. Są za to pięk-ne i łatwe w uprawie. Aby z nich nie rezygnować, proponujemy dosadzić do nich również rośliny przyjazne pszczołom, np. aksamitki, dalie czy cynie. Pięknie ukwiecą nasze otoczenie, nie są zbyt wymagające w pielęgnacji i z pewnością spodobają się pszczołom. Rośliny przyjazne pszczołom to nie tylko kwiaty. Krzewy i drzewa także dostarczają pszczołom pożywienia. Szczególnie pożyteczne po tym względem są takie gatunki jak: mahonia ostrolistna, śnieguliczka biała, wierzba iwa czy lipa szerokolistna lub drobnolistna.

Aby stworzyć Miejsce Przyjazne Pszczołom, nie musisz go zakładać od nowa. wystarczy, że zagospo-darujesz już istniejącą rabatę, klomb czy trawnik dosadzając rośliny przyjazne pszczołom.

Listę takich roślin znajdziesz na: www.pomagamypszczolom.pl/baza-wiedzy.

20

Załącznik 3. PrzyKŁadoWe zagadKi zWiązane z KSiążKą Pszczoły miodne i niemodne juStyny Kierat.

1. czy wszystkie pszczoły wytwarzają miód?

2. Ile gatunków pszczół żyje w Polsce? a) 5 b) 100 c) 450

3. Dlaczego życie pszczół jest zagrożone?

4. czy „osa” to gatunek pszczoły?

5. czy „murarka” to gatunek pszczoły?

6. w jaki sposób trzmiel zbiera pyłek? a) osadza się on na skrzydłach b) przenosi do w aparacie gębowym c) gromadzi go w specjalnym koszyczku na tylnych odnóżach

7. czy pszczoły posiadają żądło? a) nie b) tak, ale tylko samice c) tak, ale tylko samce

8. w której części rośliny znajduje się nektar? a) w kwiecie b) w łodydze c) w korzeniu

wytnij

21

9. Który z wymienionych gatunków należy do pszczół samotnic: a) pszczoła miodna b) trzmiel ziemny c) murarka ogrodowa

10. Który z wymienionych gatunków najchętniej zakłada gniazda w pustych łodygach roślin, trzcinie i w szczelinach pod korą?: a) pszczoła miodna b) murarka ogrodowa c) pszczolinka napiaskowa

11. Z jakiej rośliny najczęściej zbiera pokarm lepiarka wrzosowa? a) wrzosem b) lawendą c) nagietkami

12. Które z wymienionych roślin zapylane są przez pszczoły? a) jabłoń, agrest i malina b) wiśnia, bazylia i mięta c) wszystkie wcześniej wymienione

13. Jak nazywają się naukowcy zajmujący się badaniem owadów, w tym pszczół? a) entomolodzy b) ornitolodzy c) ichtiolodzy

14. Które działania człowieka stanowią zagrożenie dla pszczół? a) częste koszenie trawnika b) wypalanie łąk kwietnych c) sadzenie w ogrodach roślin, które nie kwitną, np. tuje

15. co każdy z nas może robić, aby ratować pszczoły? a) sadzić rośliny dające pokarm b) zrobić domek dla pszczół c) oba powyższe

22

1. nie 2. c 3. tak 4. nie 5. tak 6. c 7. b 8. a 9. a 10. a

11. c 12. b 13. a 14. c 15. b 16. c 17. a 18. c 19. c 20. b

Odpowiedzi:

16. czy pszczoły są zagrożone? a) tak, ale tylko kilka gatunków b) tak, ponad połowa wszystkich gatunków c) nie

23

Załącznik 4. liSta PoPularnych oWocóW i WarzyW zaPylanych Przez PSzczoŁy

OwOce:

agrest, borówka, brzoskwinie, czereśnie, gruszki, jabłka, jeżyny, maliny, morele, porzeczki, poziomki, śliwki, truskawki, winogrono, wiśnie, żurawina

wARZywA:

brokuł, brukselka, bób, cebula, cukinia, czosnek, dynia, fasola, kapusta, marchew, ogórek, papryka, pietruszka, pomidor, szczypiorek, rzodkiewka

ROŚLIny, Z KTÓRycH wyTwARZA SIĘ OLeJe:

len, konopie, rzepak, słonecznik

ROŚLIny, Z KTÓRycH wyTwARZA SIĘ nAPOJe:

herbata, kawa

24

Załącznik 5. Karta Pracy MOJe MPP

Poniżej znajdziesz popularne i lubiane rośliny1, które są przyjazne dla pszczół – stanowią dla nich bazę pokarmową. Jeśli rozpoznasz wśród nich trzy, które rosną na Twoim balkonie lub w ogrodzie, będzie to oznaczało iż posiadasz Miejsce Przyjazne Pszczołom (MPP). Możesz wówczas na kartce lista naszych mPP wpisać taką informację i wspólnie z nami stworzyć lokalną mapę MPP.

1 wszystkie grafiki pochodzą ze strony www.pixabay.com/pl.

Fot.1. malina właściwa Fot.2. aksamitka

Fot.3. cykoria podróżnik Fot.4. dzwonek ogrodowy

Fot.5. dalia Fot.6. Krokus (szafran spiski)

25

Fot.7. lawenda wąskolistna Fot.8. malwa różowa

Fot.9. nagietek lekarski Fot.10. mniszek lekarski

Fot.13. Wrzos zwyczajny Fot.14. bazylia pospolita

Fot.11 onętek (kosmos podwójnie pierzasty)

Fot.12. Słonecznik zwyczajny

26

Fot.15. lubczyk ogrodowy Fot.16. melisa lekarska

Fot.17. mięta pieprzowa Fot.18. rozmaryn lekarski

Fot.19. Szałwia

Fot.21. żeniszek Fot.22. niezapominajka

Fot.20. Przetacznik kłosowy

27

liSt

a n

aSz

ych

mPP

Imię

Gdz

ie z

najd

uje

się

MPP

(B

– b

alko

n, O

– o

gród

)?Ile

rośl

in p

rzyj

azny

ch

pszc

zoło

m ta

m ro

śnie

?Ja

kie

gatu

nki r

oślin

ta

m ro

sną?

czy

wid

ujes

z w

sw

oim

MPP

psz

czoł

y?

28

Imię

i na

zwis

kon

umer

tele

fonu

Adr

es e

-mai

lPr

efer

owan

e dn

i pom

ocy

w o

grod

zie

Pref

erow

ane

godz

iny

pom

ocy

w o

grod

zie

Pref

erow

ane

mie

siąc

e po

moc

y w

ogr

odzi

e

CZ

– cz

erw

iec

L

– li

piec

S

– s

ierp

ień

Pref

erow

ane

prac

e

P

– p

odle

wan

ieCH

– p

iele

nie,

wyr

ywan

iech

was

tów

S

– s

adze

nie

Załą

czni

k 6.

h

arm

on

og

ram

oPi

eKi n

ad

mPP