RAPORT KOŃCOWY Z BADANIA EWALUACYJNEGO · Raport Końcowy: Badanie „Analiza aktualnej struktury...

RAPORT KOŃCOWY Z BADANIA EWALUACYJNEGO

Analiza aktualnej struktury instytucji rynku pracy i instytucji pomocy społecznej w kontekście zakresu ich wzajemnej

współpracy, a także głównych obszarów styku

Zamawiający Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej

Wykonawca Konsorcjum

IBC GROUP Central Europe Holding S.A. &

SMG/KRC POLAND MEDIA S.A.

Warszawa, lipiec 2009

____________________________________________________________________________

Raport Końcowy: Badanie „Analiza aktualnej struktury instytucji rynku pracy i instytucji pomocy społecznej w kontekście zakresu ich wzajemnej współpracy, a także głównych obszarów styku”

2

Prezentowany raport jest raportem końcowym z badania „Analiza aktualnej struktury instytucji rynku pracy i instytucji pomocy społecznej w kontekście zakresu ich wzajemnej współpracy, a także głównych obszarów styku” przeprowadzonego w miesiącach kwiecień-czerwiec 2009 roku. Badanie zostało zrealizowane przez konsorcjum IBC Group Central Europe Holding S.A. oraz SMG/KRC Poland Media S.A. na zlecenie Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej.

Autorami raportu są:

Beata Ciężka

Katarzyna Puchalska

Piotr Błędowski

Izabela Kowalska-Żakieta

Ewa Kapilewicz

Zespół odpowiedzialny za analizę prawną:

Marek Czarnigowski (opracowanie analizy, koordynator prac)

Konsultacje prawne:

Przemysław Rajchel

Paweł Błażejczyk

Grzegorz Sokołowski


3

STRESZCZENIE Prezentowany raport jest raportem końcowym z badania „Analiza aktualnej struktury instytucji rynku pracy i instytucji pomocy społecznej w kontekście zakresu ich wzajemnej współpracy, a także głównych obszarów styku”, przeprowadzonego w miesiącach kwiecień-czerwiec 2009 roku. Badanie zostało zrealizowane przez konsorcjum IBC Group Central Europe Holding S.A. oraz SMG/KRC Poland Media S.A. na zlecenie Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej.

Nadrzędnym celem badania było przeprowadzenie diagnozy oraz zidentyfikowanie możliwych płaszczyzn oraz form współpracy między instytucjami rynku pracy, a instytucjami pomocy i integracji społecznej. Badanie objęło zasięgiem poziomy:

1. Systemu instytucjonalnego rynku pracy i pomocy społecznej;

2. Rozwiązań legislacyjnych;

3. Poszczególnych instytucji, w tym pracowników instytucji rynku pracy i instytucji pomocy społecznej;

4. Programowania PO KL na lata 2007-2013.

Wyniki przeprowadzonego badania mogą mieć zasadnicze znaczenie nie tylko dla właściwego doboru i realizacji projektów systemowych w ramach PO KL, ale również dla identyfikacji i wdrożenia optymalnych rozwiązań w zakresie polityki zatrudnienia oraz polityki pomocy i integracji społecznej oraz służących im systemów organizacyjno - prawnych w ich rutynowych działaniach - niezwiązanych bezpośrednio z projektami finansowanymi z funduszy strukturalnych.

W przeprowadzonym badaniu uwzględnione zostały zarówno rozwiązania na poziomie centralnym (ogólnopolskim), jak i szczegółowe rozwiązania oraz praktyki dnia codziennego na poziomie regionalnym i lokalnym. Badaniem objęto instytucje i organizacje społeczne1 oraz podmioty prywatne związane z rynkiem pracy i pomocą społeczną na poziomie centralnym i regionalnym (również – lokalnym).

Zakres tematyczny badania skupiał się na diagnozie i ocenie płaszczyzn oraz form współpracy między instytucjami rynku pracy, a instytucjami pomocy i integracji społecznej. W założeniu PO KL działania obu typów instytucji powinny wzajemnie się uzupełniać, by stworzyć kompleksowy pakiet usług dla klientów korzystających z ich wsparcia. W procesie analizy funkcjonowania ww. instytucji oraz ich wzajemnych relacji, konieczne więc było wzięcie pod uwagę m.in. takich istotnych obszarów współpracy, jak stosowanie aktywnych form wsparcia oraz opracowywanie kompleksowych diagnoz sytuacji na rynku pracy i w zakresie wykluczenia społecznego na poziomie lokalnym.

W trakcie realizacji badania odwoływano się do aktualnego stanu prawnego oraz wprowadzonych nowelizacji.

W badaniu zastosowano kilka metod badawczych oraz korzystano z wielu źródeł informacji:

• Przeprowadzono analizę dokumentów, w której zostały wykorzystane dostępne wyniki badań, analiz, studiów i innych dokumentów, publikowane w formie raportów, opracowań,

1 Wg definicji zawartych w ustawie o promocji zatrudnienia (Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. 2008, Nr 69, poz. 415)


4

artykułów, a także not informacyjnych zamieszczonych na stronach internetowych instytucji rynku pracy oraz instytucji pomocy i integracji społecznej, dotyczące bieżących problemów zatrudnienia, rynku pracy, integracji oraz pomocy społecznej w Polsce. Dokumentami wykorzystanymi w analizie i ocenie stanu prawnego były akty i rozporządzenia w zakresie publicznych służb zatrudnienia, rynku pracy i promocji zatrudnienia oraz w zakresie pomocy społecznej.

• W celu poznania szczegółowych opinii przedstawicieli instytucji rynku pracy oraz instytucji pomocy i integracji społecznej nt. kluczowych kwestii dotyczących współpracy obu typów instytucji, zastosowano technikę indywidualnego wywiadu pogłębionego. W ramach badania przeprowadzono 32 pogłębione wywiady indywidualne z przedstawicielami poszczególnych typów instytucji w całej Polsce.

• W celu identyfikacji obszarów współpracy i poznania opinii pracowników instytucji rynku pracy oraz instytucji pomocy i integracji społecznej z obszaru całej Polski zrealizowano 225 wywiadów telefonicznych wspomaganych komputerowo (CATI). Ankieta telefoniczna prowadzona była z pracownikami, którzy współpracują z instytucjami rynku pracy/pomocy społecznej w ankietowanej organizacji.

• W ramach realizowanego badania przeprowadzone zostawały 2 zogniskowane wywiady grupowe (FGI) w dwóch lokalizacjach – Olsztyn i Wrocław. Celem badania było wskazanie czynników, które gwarantują/sprzyjają budowaniu współpracy. Badanie posłużyło przeanalizowaniu mechanizmów istniejących dobrych praktyk współpracy w oparciu o doświadczenia i konkretne przykłady zrealizowanej z powodzeniem współpracy.

• Na zakończenie procesu badawczego przeprowadzono panel ekspercki, który pozwolił przede wszystkim lepiej zrozumieć i zinterpretować wyniki badania oraz poddać je dodatkowej weryfikacji. Wstępnej weryfikacji zostały poddane również rekomendacje oraz propozycje sposobu ich wdrażania. Do udziału w panelu ekspertów zostali zaproszeni doświadczeni praktycy i teoretycy specjalizujących się w zagadnieniach objętych przedmiotem badania.

Kluczowe dla analizy aktualnej struktury instytucji rynku pracy i instytucji pomocy społecznej w kontekście zakresu ich wzajemnej współpracy, a także głównych obszarów styku są przepisy dwóch ustaw, będących podstawą funkcjonowania instytucji rynku pracy oraz instytucji pomocy i integracji społecznej, tj. ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. 2008, Nr 69, poz. 415) oraz ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. 2008, nr 115, poz. 728).

Ustawa o pomocy społecznej nie przewiduje szeroko pojętej współpracy pomiędzy instytucjami rynku pracy i pomocy społecznej. Jedyną formalnoprawną podstawą współpracy instytucji rynku pracy i instytucji pomocy i integracji społecznej stanowi obecnie tylko art. 50 ust. 3 ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. Nakłada on obowiązek po stronie PUP informowania ośrodków pomocy społecznej o planowanych działaniach wobec bezrobotnych w trybie zawartym w porozumieniu pomiędzy PUP, a ośrodkami pomocy społecznej. Płaszczyznę porozumienia stanowi możliwość skierowania bezrobotnego korzystającego ze środków pomocy społecznej, określonego w art. 49 ustawy, na wniosek ośrodka pomocy społecznej, do uczestnictwa w kontrakcie socjalnym, indywidualnym programie usamodzielnienia, lokalnym programie pomocy społecznej lub uczestnictwa w indywidualnym programie zatrudnienia socjalnego. Przywołany art.


5

50, dodany do ustawy nowelizacją z 19 grudnia 2008 r. i obowiązujący od 1 lutego 2009 r., miał dać podstawy prawne współpracy omawianych obszarów oraz włączyć instytucje pomocy społecznej do polityki rynku pracy i odwrotnie – zapoznać publiczne służby zatrudnienia ze specyfiką środowiska pomocy społecznej. W praktyce jednak uregulowanie to wywołało liczne problemy interpretacyjne i wpłynęło na sformułowanie licznych zarzutów co do treści przepisu i ram współpracy, które nakłada on na publiczne służby zatrudnienia i instytucje pomocy i integracji społecznej.

Pomimo tego, że obowiązujące przepisy niezbyt precyzyjnie definiują obszary współpracy pomiędzy instytucjami rynku pracy a instytucjami pomocy i integracji społecznej, możemy mówić o dużej skuteczności podejmowania działań opartych o formułę współpracy, gdyż trudno znaleźć instytucję, która nie prowadziłaby żadnej współpracy, co więcej, świadomość konieczności podejmowania wspólnych działań pojawia się w deklaracjach zarówno pracowników instytucji rynku pracy, jak instytucji pomocy i integracji społecznej.

Istniejące obecnie rozwiązania instytucjonalne, w szczególności ustawa o promocji zatrudnienia oraz PO KL są na tyle trafne, że dostarczają bodźców do współdziałania, a oferowane w ramach Programu Operacyjnego instrumenty mogą w znaczący sposób przyczynić się do wzrostu liczby wspólnie podejmowanych inicjatyw. Ostatni rok pokazał, że w zakresie wspólnie podejmowanych inicjatyw wiele zaczyna się zmieniać i pracownicy obu typów instytucji chętniej podejmują się prowadzenia wspólnych inicjatyw. Wcześniejsze, pozytywne doświadczenia, z realizacji projektów w partnerstwie lub kooperacji, są czynnikiem zdecydowanie zachęcającym do kontynuowania współpracy z dotychczasowymi partnerami oraz rozszerzania kręgu instytucji, które zaprasza się do współpracy.

Warto jednak zaznaczyć, że współpraca pomiędzy instytucjami rynku pracy a instytucjami pomocy i integracji społecznej, jak pokazały badania, w zasadzie zaczyna się i kończy na poziomie lokalnym, czyli gminnych ośrodków pomocy społecznej i powiatowych centrów pomocy rodzinie oraz powiatowych urzędów pracy. Na tym poziomie faktycznie możemy mówić o pojawianiu się „kultury współpracy”. W porównaniu z wynikami wcześniej przeprowadzonych badań, obecnie można mówić o tym, że za deklaracjami idą konkretne, wspólnie podejmowane działania. Warto jednak podkreślić, że nieuprawnione są tu jednowymiarowe uogólnienia, gdyż natężenie, a w szczególności efekty tej współpracy na poziomie lokalnym zależą od bardzo wielu czynników i są mocno zindywidualizowane.

Obszarem, który najczęściej wskazywany jest jako rodzaj współpracy, jest wymiana informacji pomiędzy instytucjami. Wzajemne informowanie się może dotyczyć różnych kwestii: są to informacje na temat konkretnych klientów, ich losów i potrzeb oraz zakresu uzyskanego wsparcia w poszczególnych instytucjach, informacje na temat aktualnej oferty szkoleniowej, ale również wymiana doświadczeń na temat efektywności działań interwencyjnych czy planów szkoleniowo-doradczych. Respondenci badania podkreślają jednak, że znaczącą barierą w skutecznej pracy z klientem jest brak zintegrowanej i dostępnej wszystkim instytucjom bazy danych klientów korzystających z usług aktywizacji zawodowej i pomocy społecznej. Wymiana informacji na temat klientów ogranicza się niejednokrotnie do wystawiania zaświadczeń przedkładanych kolejnej instytucji, i tutaj wspólna baza mogłaby znacząco ograniczyć konieczność dostarczania sobie wzajemnie dokumentacji dot. statusu klienta.

Jednym z często pojawiających się przykładów wspólnych działań jest prowadzenie szkoleń i innych, często kompleksowych rodzajów wsparcia np. doradztwa i warsztatów motywacyjnych dla klientów obu typów instytucji. Respondenci badania mówiąc „wspólne realizowanie szkoleń”


6

mają na myśli nie tylko prowadzenie sesji szkoleniowych, ale również rekrutację czy informowanie klientów o możliwości skorzystania z takiej oferty. Bywa jednak, że wyłącznie do informowania o ofercie szkoleń.

Wśród działań podejmowanych wspólnie warto zwrócić uwagę na uczestnictwo w realizacji wspólnych badań i diagnoz na potrzeby opracowywania różnych strategii i planów działań, a także współpracy przy opracowywaniu tychże strategii i planów działań.

Przekonanie o konieczności podejmowania współpracy budowana jest na poczuciu, że oba typy instytucji pracują na rzecz tego samego klienta, gdyż główną podstawą do korzystania z pomocy społecznej jest pozostawanie bez pracy. Takie przekonanie jest mocnym filarem dla wspólnie podejmowanych działań międzyinstytucjonalnych. Jednak pewne zapisy ustaw oraz praktyka działań instytucji rynku pracy i pomocy społecznej wskazują na dublowanie się obowiązków i zadań organów polityki pracy i pomocy społecznej. Główne problemy pojawiają się na etapie możliwości pracy z tym samym klientem w tym samym czasie przez publiczne służby zatrudnienia i ośrodki pomocy społecznej. Nakładanie się kręgu osób korzystających z usług opisywanych instytucji ma również znaczenie w sytuacjach organizacji szkoleń, poradnictwa zawodowego i pośrednictwa pracy. Ośrodki pomocy społecznej zostały wyposażone w podobne narzędzia, jakimi dysponują PUP, w zakresie instrumentów edukacyjnych, kursów i szkoleń, doradztwa zawodowego. Stwarza to sytuację, w której PUP i ośrodek pomocy społecznej organizują szkolenia, kursy o podobnym lub tym samym zakresie, co z punktu widzenia postulatu zacieśniania współpracy jest nieefektywne.

Istnieje również obawa, że oddziaływanie stosowanych obecnie modeli współpracy, w szczególności opartych obecnie o realizację wspólnych działań projektowych, będzie ograniczone do czasu trwania realizacji PO KL, jeżeli nie zostaną sprawdzone trwałe mechanizmy ustawowe obligujące oba typu instytucji do prowadzenia wspólnych działań na rzecz klientów obu typów instytucji.

Brak jest uregulowań nakazujących współpracę instytucji rynku pracy i instytucji integracji i pomocy społecznej na szczeblu regionalnym i centralnym, stąd zapewne niewiele aktywności realizowanych jest w obszarze regionalnym, chociaż pojawiają się przykłady współpracy pomiędzy WUP a ROPS np. w obszarze prowadzenia wspólnych analiz i diagnoz lokalnego rynku pracy i problemów społecznych, natomiast współpraca na szczeblu centralnym sprowadza się jedynie do sporządzania wspólnych analiz w ramach jednego resortu (pracy i polityki społecznej).

Publiczne służby zatrudnienia i instytucje pomocy i integracji społecznej, w świetle istniejących uregulowań prawnych, napotykają na liczne problemy podczas prób zinstytucjonalizowania współpracy, brak jest bowiem obowiązku stworzenia systemowych ram współpracy na szczeblu regionalnym.

Wskazać również należy brak wystarczającej współpracy z agencjami zatrudnienia. Agencja zatrudnienia jako jeden z podmiotów instytucji rynku pracy ma za zadanie wspierać aktywizację osób bezrobotnych. Na podstawie przepisów ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy kompetencje agencji zatrudnienia pokrywają się z kompetencjami PUP. W zamyśle ustawodawcy agencje zatrudnienia zapewne miały wspomagać działalność PUP, ale na gruncie działalności komercyjnej.

Kwestią, którą warto jest podnieść podsumowując wyniki przeprowadzonego badania jest niedoceniana rola pomocnicza organizacji pozarządowych. Chociaż organizacje pozarządowe często postrzegane są jako partner słaby, to jednak wydaje się, że ten sektor, odpowiednio wspierany przez administrację publiczną, byłby w stanie udźwignąć wiele zadań, których administracja nie jest


7

w stanie zrealizować samodzielnie, gdyż wymagają długotrwałego i mocno zindywidualizowanego wsparcia, w szczególności trzeci sektor mógłby zapełnić lukę w zakresie kompleksowej pracy z najtrudniejszymi klientami, którzy z racji swoich deficytów, praktycznie nigdy nie będą mieli szansy powrócić na otwarty rynek pracy. W tym kontekście warto również wskazać na potrzebę, a nawet konieczność systemowego wsparcia ekonomii społecznej, co prawda w ramach PO KL realizowane jest Działanie 7.2 Przeciwdziałanie wykluczeniu i wzmocnienie sektora ekonomii społecznej, to jednak w jego ramach będą realizowane jedynie projekty konkursowe, a to może być za mało, by na stałe wprowadzić do systemu reintegracji zawodowej rozwiązania oparte o tą ideę.

Pomimo nakreślonych barier i problemów, instytucje realizujące wspólne inicjatywy są zadowolone z przebiegu tej współpracy. Pozytywne doświadczenia w jednym przedsięwzięciu zachęcają do sięgania po takie rozwianie również w kolejnych. Pojawiają się już inicjatywy, które można upowszechniać jako przykłady dobrych praktyk. Podstawowym warunkiem jednak ich powodzenia jest wola współpracy, dzielenia się doświadczeniami i wspólnego poszukiwania rozwiązań. Argumentem, który z pewnością może zachęcić przedstawicieli instytucji do podejmowania wspólnych działań jest upowszechnianie przykładów udanych inicjatyw i pokazywanie „wartości dodanej”, jaka wynika z realizacji wspólnych przedsięwzięć.

Dodatkową korzyścią z takich przedsięwzięć jest budowanie sieci wzajemnych powiązań i kontaktów, co przekłada się na skuteczność pracy na rzecz klienta. Zaletą instytucji osadzonych lokalnie, a wchodzących w skład współpracującego zespołu jest przede wszystkim znajomość specyfiki lokalnej społeczności i dobre rozeznanie w ich potrzebach - przy współpracy wiedza ta się kumuluje.

Podstawowymi przesłankami do „dobrej współpracy”, które wymieniają sami respondenci jest: zaufanie między partnerami i wspólnota celów, dobrowolność w podejmowaniu współpracy uzasadniona działaniami przewidzianymi w projekcie/inicjatywie, racjonalny podział prac, zasobów, władzy i odpowiedzialności.

Kolejną przesłanką sukcesu wspólnych przedsięwzięć jest życzliwość władz lokalnych, które w miarę swoich możliwości powinny wspierać takie inicjatywy, chociażby poprzez udostępnienie lokalu do wspólnych spotkań czy też ich promocję.

Doświadczenia projektów SPO RZL oraz PIW EQUAL pokazują, że projektodawcy nie zawsze chętnie podejmują się realizacji projektów w partnerstwie, gdyż postrzegają je jako trudniejsze i bardziej kłopotliwe w realizacji. Mając w pamięci te doświadczenia warto w PO KL zadbać o to, jeżeli chcemy nadal promować współpracę partnerską przy realizacji projektów, by w procesie ich oceny i selekcji odpowiednio takie partnerstwa premiować, na wzór rozwiązań stosowanych w poprzednim okresie programowania.


8

SUMMARY This report is the final report from the research project entitled „The Analysis of the Current Structure of the Institutions of the Labour Market and the Institutions of Social Assistance in the Context of the Scope of their Mutual Cooperation and the Main Areas of their Contact”. The research was commissioned by the Polish Ministry of Labour and Social Policy and was conducted in April-June 2009 by the IBC Group Central Europe Holding S.A. and SMG/KRC Poland Media S.A.

The overriding aim of the research was to diagnose and identify the possible areas and forms of cooperation between the institutions of the labour market and the institutions of social assistance and integration.

The research included the following levels:

1. The institutional system of the labour market and social assistance;

2. Legislative solutions;

3. Particular institutions, including the employees of labour market and social assistance instiutions;

4. Human Capital Operational Programme (HC OP) programming for the years 2007–2013.

The results of the research may have crucial significance not only for the proper selection and realization of system projects within HC OP, but also for the identification and implementation of optimal solutions in terms of employment policy and social integration policy, as well as for supporting legal and organizational systems in their everyday tasks which are not directly connected with the projects financed from the structural funds.

The research took into consideration both the solutions on the central (national) level and the particular solutions and everyday practices on the regional and local level. The research encompassed both social institutions and organizations1, as well as private entities connected with the labour market and social assistance on the central and regional (and local) levels.

The subject matter of the research focused around the diagnosis and evaluation of the areas and forms of cooperation between the institutions of the labour market and the institutions of social integration and assistance. HC OP assumes that the actions of both these types of institutions should complement each other so as to create a comprehensive package of services for clients benefiting from their support. Therefore, in the process of analysing the above-mentioned institutions and the relations between them, it was necessary to take into consideration such essential areas of cooperation as using active forms of support and designing comprehensive diagnoses of the situation on the labour market and in terms of social exclusion on the local level.

Current legal regulations and their amendments were referred to in the course of the research.

The research used several research methods and a number of information sources:

• Analysis of documents took place, with the use of available results of research projects, analyses, studies and other documents, published in the form of reports, articles and information notes on webpages of the institutions of the labour market and the institutions of social assistance and integration, and relating to the current employment problems, the labour market, social integration and assistance in Poland. Documents used in the analysis and evaluation of the legislation in force included acts and ordinances regarding public


9

employments services, the labour market and the promotion of employment, and social assistance.

• In order to find out about the detailed opinions of the representatives of the institutions of the labour market and the institutions of social integration and assistance on the subject of key issues regarding the cooperation of both types of institutions, the technique of individual in-depth interview was used. The research included 32 individual in-depth interviews with the representatives of particular types of institutions in the whole of Poland.

• In order to identify the areas of cooperation and to find out about the opinions of the employees of the institutions of the labour market and the intitutions of social assistance and integration from the whole territory of Poland, 225 computer-aided telephone interviews (CATI) were conducted. The telephone interviews were conducted on employees of given organizations who cooperate with the institutions of labour market/social assistance.

• 2 focused group interviews (FGI) in two localizations (Olsztyn and Wrocław) were conducted as part of the research. The aim was to indicate the factors that guarantee/enhance cooperation. The interviews helped to analyse the existing mechanisms of good practices of cooperation based on experience and particular examples of successful cooperation.

• A panel of experts was held at the end of the research process. This enabled a better understanding and interpretation, as well as additional verification, of the results. The preliminary verification of the recommendations and the proposed method of their implementation was also conducted. Experienced theoreticians and practicians specializing in the fields covered by the research were invited to take part in the panel.

The provisions of two acts, i.e. the Act of 20 April 2004 on the Promotion of Employment and on the Institutions of the Labour Market (Dz. U. 2008, Nr 69, poz. 415) and the Act of 12 March 2004 on Social Assistance (Dz. U. 2008, nr 115, poz. 728), which constitute the basis of the functioning of the institutions of the labour market and the institutions of social assistance and integration, are crucial for the analysis of the current structure of the institutions of the labour market and the institutions of social assistance in the context of their mutual cooperation, as well as their main areas of contact.

The Act on Social Assistance does not provide for broadly understood cooperation between the institutions of the labour market and social assistance. The only formal basis for such cooperation is Art. 50 paragraph 3 of the Act on the Promotion of Employment and on the Institutions of the Labour Market. This paragraph obligates the Poviat Labour Offices (PUPs - Polish abbr.) to inform the centres for social assistance about the planned actions directed at the unemployed, in accordance with the procedure agreed on by PUPs and the centres for social assistance. The area of cooperation is the possibility of directing an unemplyed person benefiting from social assistance, defined in Art. 49 of the Act, upon request from the centre for social assistance, to take part in a social contract, an individual programme of becoming independent, a local prorgamme of social assistance or to take part in an individual programme of social employment. The mentioned Art. 50, introduced in the amendment of 19 December 2008, which came into force on 1 February 2009, was to give legal bases for the cooperation of the discussed areas and was to incorporate the institutions of social assistance into the labour market policy, and vice versa – to familiarize public employment services with the specificity of the social assistance environment. In practice, this regulation caused numerous


10

interpretation problems, which resulted in numerous charges regarding the content of the regulation and the scope of cooperation imposed on public employment services and institutions of social integration and assistance.

In spite of the fact that the regulations in force do not clearly define the area of cooperation between the institutions of the labour market and the institutions of social integration and assistance, we have to agree there are many effective activities based on the cooperation principle. It is hard to find any uncooperative institutions. Moreover, the consciousness of the need to undertake common activities appears in the declarations of the employees of the institutions of both the labour market and the institutions of social integration and assistance and assistance. The present institutional solutions, in particular the Act on the Promotion of Employment and HC OP are well-aimed and provide stimuli to cooperation. The instruments offered by Operational Programme may significantly contribute to an increase in common activities. Last year showed that in terms of common initiatives a lot is beginning to change and the employees of both types of institutions are more likely to take up the running of common initiatives. However, it is worth remarking that the cooperation between the institutions of the labour market and the institutions of social assistance and integration actually – according to the research – begins and end at the local level, i.e. communal centres for social assistance, communal centres for family help and district employment agencies. On this level we can actually speak of a „cooperation culture”. Compared to the results of previous research projects, it can be said that declarations are followed by actual, mutual actions. However, it should be emphasized that one-dimensional generalisations cannot be made, as the intensity, and in particular the effects, of such cooperation on the local level depend on a great number of factor and are higly individualized.

The area which is most often indicated as a form of cooperation is the exchange of information between institutions. This can relate to various issues: particular clients, their lot and needs, as well as the amount of assistance received in particular institutions, information on current trainings, but also the exchange of experience on the effectiveness of intervention actions and plans regarding training and couselling. The respondents in the interviews stressed the fact that the lack of integrated and commonly available database of clients receiving employment mobilization and social assistance services is a major obstacle in effective work with the client.

One of the frequent examples of mutual actions is the offering of trainings and other, often comprehensive types of support, e.g. counselling and motivational workshops for clients of both types of institutions. By „mutual realisation of training”, the respondents mean not only running training sessions, but also recruitment or informing the clients about the possibility of taking part in such trainings. It happens, though, that informing about the offered tranings is the only area of cooperation.

Among the mutual actions, the participation in the realization of common research projects and diagnoses with the aim of preparing various strategies and plans, as well as cooperation in preparing these strategies and plans, should be emphasized.

The conviction that there is the need to cooperate is based on the fact that the two types of institutions work for the same client, because the main reason to turn to the social assistance institution is being unemployed. This conviction is a strong base for carrying out mutual arrangements on the transinstitutional level. However, some of the statutes, acts and the practice of the labour market and social assistance institutions seem to cause duplications of the tasks and duties of the labour market and social assistance executives. Main problems start when the same


11

customer is due to cooperate with both public labour institution and social assistance institution at the very same time. Services provided by the two types of institutions is simultaneously used by similar types of customers, which becomes important in the light of organizing scholarships, advising services and helping to find a job. Since social assistance institutions were granted the similar tools to provide education and advice as the PUP institutions do, it has led to the situation when both PUP and social assistance institutions organize similar scholarships and courses about very similar issues. This shows how ineffective the postulate on better cooperation really is in practice. There is also an anxiety that impact of nowadays models of cooperation – especially based on the projects carried out jointly – would be limited till the time of HC OP realization if the permanent statutory regulations relates two types of institutions aren’t verified.

There are no regulations making the labour market and social assistance institutions cooperate on the regional and central level, hence there is probably so little activities on the regional level at all. However there are some examples of cooperation between Regional Labour Office (WUP – Polish abbr.) and Regional Centre of Social Policy (ROPS – Polish abbr.), for instance in the area of analyzing and diagnosing the local labour market and social problems. However the cooperation on the central level is only down to carrying out the common analysis for the ministry (of labour and social policy).

Public employment services and institutions of integration and social assistance, in the light of current law, come to many obstacles when trying to cooperate on the institutional level because there is no obligation to create the systematic frames of cooperation on the regional level.

It is also important to point out the lack of sufficient cooperation between the job agencies. A job agency as one of the labour market policy executives is supposed to help activate the unemployed. Based on the rules of the act of promoting the employment and the labour market institutions, agency’s competences are similar to the PUP’s ones. In theory the job agencies were supposed to support the PUP but on the commercial level.

To sum up the survey’s conclusions another issue is worth mentioning: underestimating the non-governmental organizations’ supporting role. However the non-governmental organizations are often viewed as a weak partner it seems that they should be supported more sufficiently by the public administration in order to help them deal with the problems impossible to be solved otherwise. Sometimes the public administration is not able to find a solution on its own because it requires a long term personal commitment into the matter. This is where the third sector could help, especially working with most demanding customers who (due to their own deficits) are not able to return to the open labour market. In this context it is important, or even necessary, to point out the need of systematic support of the social economy, as well on HC OP is carrying out the Major 7.2 Fighting against social exclusion and strengthening social economy sector, but there will be realized only the contest projects, however this is not enough to introduce into vocational reintegration system solutions based on that idea.

Despite the described problems and barriers, institutions that work on the same initiatives are satisfied with their cooperation. Positive experience in one task encourages looking for the same solutions while working on the next project. There are already some initiatives that can be examples of these good practices. The foundation for their success is the will to cooperate and share experiences and mutual looking for solutions. The point that is definitely going to encourage the representatives of the various institutions to look for the mutual solutions is showing off the examples


12

of the successful cases, making them more common and highlighting the “added value” that is the result of such actions.

An additional profit of such an undertaking is building a net of mutual connections and contacts, which positively influences the efficiency of work for such client. The advantages of local based institutions that are a part of the cooperating team are, above all, the knowledge of the local society and good understanding of its needs. When cooperating, this knowledge tends to accumulate.

The main premises of “good cooperation” that respondents themselves enumerate are: trust among partners and community of aims, voluntariness of starting the cooperation justified by actions planned for the project/initiative, rational division of labour, resources, power and responsibility. Another foundation of success in joint endeavours is goodwill of the local authorities, who, to the extent of their power, should support such initiatives, if only through providing a place for meetings or promoting them.

The experiences of SOP HRD and EQUAL CI show that the originators are not eager to work in cooperation, because they consider it more difficult and troublesome to execute. Having these experiences in mind, if we still want to promote partner cooperation during the execution of projects, it is worthwhile to make an effort while working on the HC OP to promote such partnerships in the process of evaluation and selection, using solutions mirroring the ones applied in the previous programming period.


13

SPIS TREŚCI STRESZCZENIE ........................................................................................................................... 3

SUMMARY ................................................................................................................................... 8

SPIS TREŚCI ............................................................................................................................... 13

WYKAZ SKRÓTÓW UŻYTYCH W RAPORCIE .................................................................... 16

1. WPROWADZENIE ............................................................................................................ 17

1.1. Główne założenia i cele badania ......................................................................................... 18

1.2. Zagadnienia i pytania badawcze ......................................................................................... 20

2. OPIS ZASTOSOWANYCH METOD BADAWCZYCH .................................................. 24

2.1. Analiza dokumentów .......................................................................................................... 24

2.2. Indywidualne wywiady pogłębione (IDI) ........................................................................... 25

2.3. Ankieta telefoniczna nadzorowana przez system komputerowy (CATI) ........................... 27

2.4. Zogniskowany wywiad grupowy (FGI) .............................................................................. 31

2.5. Studia przypadku ................................................................................................................. 32

2.6. Panel ekspertów .................................................................................................................. 32

3. WYNIKI BADANIA .......................................................................................................... 33

3.1. INSTYTUCJE RYNKU PRACY ORAZ INSTYTUCJE POMOCY I INTEGRACJI SPOŁECZNEJ - WPROWADZENIE ................................................................................ 33

3.1.1. Instytucje rynku pracy ......................................................................................................... 33

3.1.2. Instytucje pomocy społecznej ............................................................................................. 36

3.1.3. Publiczne służby zatrudnienia a instytucje pomocy i integracji społecznej – wykluczenie społeczne jako główny obszar styku ................................................................................... 39

3.1.4. Programy z zakresu rozwoju zasobów ludzkich finansowane ze środków UE w perspektywie finansowej 2004-2006 adresowane do instytucji rynku pracy oraz instytucji pomocy i integracji społecznej ............................................................................................ 43

3.1.5. Program Operacyjny Kapitał Ludzki - perspektywa finansowa 2007-2013 ....................... 49

3.2. OCENA STANU PRAWNEGO ......................................................................................... 61

3.2.1. Wprowadzenie .................................................................................................................... 61

3.2.2. Instytucje rynku pracy oraz instytucje pomocy i integracji społecznej – wspólne obszary 61

3.2.3. Zatrudnienie socjalne i spółdzielczość socjalna - stan obecny i pożądany ......................... 71

3.2.4. Polityka pracy i pomocy społecznej - zrozumienie i współpraca ....................................... 79

3.2.5. Ocena stanu prawnego w opinii badanych przedstawicieli instytucji rynku pracy oraz instytucji pomocy i integracji społecznej ............................................................................ 84


14

3.2.6. Podsumowanie i wnioski cząstkowe ................................................................................... 88

3.3. WSPÓŁPRACA MIĘDZY INSTYTUCJAMI RYNKU PRACY A INSTYTUCJAMI POMOCY I INTEGRACJI SPOŁECZNEJ ........................................................................ 92

3.3.1. Skuteczność podejmowania współpracy instytucji rynku pracy z instytucjami pomocy i integracji społecznej ............................................................................................................ 92

3.3.2. Obszary współpracy instytucji rynku pracy z instytucjami pomocy społecznej ................ 95

3.3.3. Współpraca w zakresie prowadzenia wspólnych diagnoz obejmujących lokalny rynek pracy oraz sytuację społeczną ....................................................................................................... 97

3.3.4. Realizacja wspólnych szkoleń dla bezrobotnych i/lub osób zagrożonych wykluczeniem społecznym ........................................................................................................................ 102

3.3.5. Współuczestnictwo w projektach dofinansowanych ze środków UE ............................... 105

3.3.6. Partnerzy publicznych służb zatrudnienia ......................................................................... 112

3.3.7. Współpraca z samorządem lokalnym ............................................................................... 117

3.3.8. Formy współpracy instytucji publicznych z niepublicznymi ........................................... 120

3.3.9. Współpraca w zakresie ekonomii społecznej .................................................................... 125

3.3.10. Główne bariery współpracy instytucji rynku pracy z instytucjami pomocy i integracji społecznej .......................................................................................................... 127

3.3.11. Czynniki sprzyjające współpracy.......................................................................... 130

3.3.12. Podsumowanie i wnioski cząstkowe ..................................................................... 131

3.4. DOBRE PRAKTYKI WSPÓŁPRACY ............................................................................ 134

3.4.1. Udane inicjatywy współpracy w opinii badanych przedstawicieli instytucji rynku pracy oraz instytucji pomocy i integracji społecznej .......................................................................... 134

3.4.2. Współpraca MOPS i PUP w Suwałkach ........................................................................... 147

3.4.3. Współpraca MOPR oraz Centrum Edukacji i Kultury „Zenit” (instytucja szkoleniowa) we Włocławku ........................................................................................................................ 150

3.4.4. Współpraca MOPR, PUP oraz pracodawców w Bytomiu ................................................ 151

3.4.5. Podsumowanie i wnioski cząstkowe ................................................................................. 154

3.5. ANALIZA MODELI ZAGRANICZNYCH ..................................................................... 157

3.5.1. Wprowadzenie .................................................................................................................. 157

3.5.2. Przykład pierwszy: Dania ................................................................................................. 162

3.5.2.1. Polityka flexicurity jako próba rozwiązania problemów rynku pracy .................. 163

3.5.2.2. Świadczenia dla bezrobotnych. Współpraca z samorządem lokalnym ................. 165

3.5.2.3. Przykłady dobrych praktyk ................................................................................... 167

3.5.3. Przykład drugi: Szwecja ................................................................................................... 169

3.5.3.1. Główne cechy polityki rynku pracy w Szwecji .................................................... 169


15

3.5.3.2. Świadczenia dla bezrobotnych. Współpraca z samorządem lokalnym ................. 171


3.5.4. Przykład trzeci: Wielka Brytania ...................................................................................... 177

3.5.4.1. Świadczenia dla bezrobotnych .............................................................................. 177


3.5.5. Przykład czwarty: Niemcy ................................................................................................ 180

3.5.5.1. Reformy komisji Hartza ........................................................................................ 180


3.5.6. Podsumowanie i wnioski .................................................................................................. 184

3.5.7. Bibliografia ....................................................................................................................... 188

3.6. WNIOSKI Z DOTYCHCZASOWYCH BADAŃ EWALUACYJNYCH DOTYCZĄCYCH INSTYTUCJI RYNKU PRACY I POMOCY SPOŁECZNEJ ......................................... 191

3.6.1. Wprowadzenie .................................................................................................................. 191

3.6.2. Ewaluacja działań podejmowanych na rzecz wsparcia systemu instytucjonalnego rynku pracy oraz pomocy społecznej w ramach EFS .................................................................. 192

3.6.3. Ewaluacja zdolności absorpcyjnych systemu integracji zawodowej osób niepełnosprawnych 194

3.6.4. Badanie potencjału instytucji realizujących zadania Polityki Społecznej w województwie warmińsko-mazurskim ...................................................................................................... 196

3.6.5. Podsumowanie i wnioski cząstkowe ................................................................................. 199

4. WNIOSKI I REKOMENDACJE ...................................................................................... 202

4.1. Podsumowanie wyników badania ..................................................................................... 202

4.2. Rekomendacje ..................................................................................................................... 205

4.3. Rozwiązania systemowe oraz scenariusz koordynacji przedsięwzięć dla wypracowania wspólnych metod działania w obszarze zatrudnienia i integracji społecznej ................... 218

4.4. Rekomendacje dla opracowania promocji wyników badań oraz „dobrych praktyk” ......... 228

5. ANEKSY .......................................................................................................................... 230

5.1. Zestawienia danych ........................................................................................................... 230

5.2. Lista przeanalizowanych dokumentów ............................................................................. 265

5.2.1. Akty prawne ...................................................................................................................... 265

5.2.2. Analizy i raporty ............................................................................................................... 266

5.2.3. Raporty z badań ewaluacyjnych ....................................................................................... 268


16

WYKAZ SKRÓTÓW UŻYTYCH W RAPORCIE

Tabela 1. Wykaz skrótów użytych w raporcie cząstkowym

Skrót / Oznaczenie Znaczenie CATI – (ang. Computer-Assisted Telephone Interviewing)

Ankieta telefoniczna nadzorowana przez system komputerowy

DPS Departament Pomocy i Integracji Społecznej MPiPS DRP Departament Rynku Pracy MPiPS

DWF Departament Wdrażania Europejskiego Funduszu Społecznego MPiPS

EFS Europejski Fundusz Społeczny ESZ Europejska Strategia Zatrudnienia FGI (ang. Focus Group Interview) Zogniskowany wywiad grupowy IDI (ang. Individual In-Depth Interview) Indywidualny Wywiad Pogłębiony

MPiPS Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej MRR Ministerstwo Rozwoju Regionalnego PIW EQUAL Program Inicjatywa Wspólnotowa EQUAL PO KL Program Operacyjny Kapitał Ludzki SIWZ Specyfikacja Istotnych Warunków Zamówienia

SPO RZL Sektorowy Program Operacyjny Rozwój Zasobów Ludzkich

UE Unia Europejska

Wykonawca Konsorcjum IBC Group Central Europe Holding S.A. & SMG/KRC POLAND MEDIA S.A.

Zamawiający Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej (MPiPS)

ZPORR Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego


17

1. WPROWADZENIE Doświadczenia wynikające z realizacji SPO RZL oraz PIW EQUAL, a także praktyka funkcjonowania instytucji rynku pracy i instytucji pomocy i integracji społecznej wskazują wyraźnie, że właściwe powiązanie zagadnień dotyczących zatrudnienia i pomocy oraz integracji społecznej jest kwestią kluczową dla skutecznego rozwiązywania obu problemów nakreślonych w celach strategicznych PO KL takich jak: (1) kwestia podniesienia poziomu aktywności zawodowej oraz zdolności do zatrudnienia osób bezrobotnych i biernych zawodowo; (2) zmniejszanie obszarów wykluczenia społecznego.

Na poziomie regionalnym (i lokalnym) priorytety i działania związane z pierwszym celem strategicznym PO KL zostały określone oddzielnie dla celu 1. Podniesienie poziomu aktywności zawodowej oraz zdolności do zatrudnienia osób bezrobotnych i biernych zawodowo i dla celu 2. Zmniejszanie obszarów wykluczenia społecznego. Jednak dobór i opisy działań wskazują wyraźnie, że również na poziomie regionalnym cele te są ze sobą ściśle powiązane. Świadczy o tym m.in. uwzględnienie Działania 6.3 Inicjatywy lokalne na rzecz podnoszenia poziomu aktywności zawodowej na obszarach wiejskich, które służy promocji zatrudnienia na obszarach wiejskich - szczególnie zagrożonych problemem ubóstwa i wykluczenia społecznego. Jednocześnie wszystkie działania w ramach Priorytetu VII, którym jest Promocja integracji społecznej odwołują się bezpośrednio do aktywizacji zawodowej, a część z nich również do promocji integracji społecznej. Również opis Priorytetu VII w Szczegółowym opisie priorytetów PO KL 2007-2013 zaczyna się od stwierdzenia, że w ramach Priorytetu VII podejmowane będą przede wszystkim działania zmierzające do ułatwienia dostępu do rynku pracy osobom zagrożonym wykluczeniem społecznym oraz rozwijania instytucji ekonomii społecznej, jako skutecznej formy integracji społeczno-zawodowej.

Kwestia właściwej współpracy i koordynacji zadań pomiędzy instytucjami rynku pracy i instytucjami pomocy i integracji społecznej jest uwzględniona także w ramach Celu 5 PO KL Zwiększenie potencjału administracji publicznej w zakresie opracowywania prawa i polityk, świadczenia usług wysokiej jakości oraz wzmocnienie mechanizmów partnerstwa oraz związanego z nim Priorytetu V Dobre rządzenie. Szczególnie istotne w tym kontekście są działania mające na celu rozwój trzeciego sektora i wzmocnienie dialogu społecznego.

Podstawowe cele i zasady wdrażania PO KL zostały określone, przede wszystkim w ramach programu operacyjnego oraz w jego uszczegółowieniu. Jednak praktyczna realizacja PO KL oraz jego efekty, skuteczność, efektywność, trwałość rezultatów i oddziaływanie będą bardzo silnie zależały od szczegółowych rozstrzygnięć dotyczących powiązań pomiędzy zatrudnieniem i integracją społeczną oraz od specyfiki poszczególnych projektów.

Wyniki przeprowadzonego badania będą miały zasadnicze znaczenie nie tylko dla właściwego doboru i realizacji projektów systemowych w ramach PO KL, ale również dla identyfikacji i wdrożenia optymalnych rozwiązań w zakresie polityki zatrudnienia i polityki integracji społecznej oraz służących im systemów organizacyjno - prawnych w ich rutynowych działaniach - niezwiązanych bezpośrednio z projektami finansowanymi z funduszy strukturalnych.


18

1.1. Główne założenia i cele badania Nadrzędnym celem badania było przeprowadzenie diagnozy oraz zidentyfikowanie możliwych płaszczyzn oraz form współpracy między instytucjami rynku pracy, a instytucjami pomocy i integracji społecznej. Cele cząstkowe badania to przede wszystkim:

1. Identyfikacja istniejących dobrych praktyk w zakresie współpracy i partnerstwa instytucji funkcjonujących w obszarze rynku pracy oraz pomocy i integracji społecznej.

2. Określenie kierunków rozwoju współpracy (w zakresie partnerstwa, współpracy projektowej oraz wspólnych działań niemających charakteru sformalizowanego porozumienia o partnerstwie) obu typów instytucji.

3. Określenie scenariusza interwencji, który stanie się podstawą dla wypracowania wspólnych metod działania w obszarze zatrudnienia i integracji społecznej, i pozwoli na racjonalizację systemu aktywizacji zawodowej osób bezrobotnych oraz osób zagrożonych wykluczeniem społecznym.

Badanie objęło zasięgiem poziomy:

1. Systemu instytucjonalnego rynku pracy i pomocy społecznej;

2. Rozwiązań legislacyjnych;

3. Poszczególnych instytucji, w tym pracowników instytucji rynku pracy i instytucji pomocy społecznej;

4. Programowania PO KL na lata 2007-2013.

Uwzględnione zostały zarówno rozwiązania na poziomie centralnym (ogólnopolskim), jak i szczegółowe rozwiązania oraz praktyka dnia codziennego na poziomie regionalnym i lokalnym.

Badaniem objęto instytucje i organizacje społeczne2 oraz podmioty prywatne związane z rynkiem pracy i pomocą społeczną na poziomie centralnym i regionalnym (również – lokalnym). Podstawowe podmioty, których dotyczyło badanie zostały wskazane w Tabeli 2. Respondenci do poszczególnych typów badań zostali wybrani w ramach poszczególnych kategorii zgodnie z założeniami opisanymi w rozdziale opisującym zastosowaną metodologię badania.

2 Wg definicji zawartych w ustawie o promocji zatrudnienia.


19

Tabela 2. Instytucje publiczne, organizacje społeczne i podmioty prywatne związane z zatrudnieniem oraz pomocą i integracja społeczną

Źródło: opracowanie własne.

Instytucje rynku pracy Instytucje działające w obszarze pomocy i integracji społecznej

Instytucje publiczne

• Wojewódzkie Urzędy Pracy (16) • Powiatowe Urzędy Pracy (341) • OHP - Ochotnicze Hufce Pracy (ok. 300

jednostek w tym 49 centrów Edukacji i Pracy, 200 Młodzieżowych Biur Pracy, filie i Kluby Pracy, Centra szkolenia, kształcenia i wychowania)

• Regionalne Ośrodki Polityki Społecznej, ROPS (16) (pełnią zadania pomocy społecznej na poziomie województwa)

• Powiatowe Centra Pomocy Rodzinie, PCPR (370) inaczej Miejskie Ośrodki Pomocy Rodzinie (na poziomie powiatu) Ośrodki Pomocy Społecznej, wiejskie i miejskie (2495 łącznie z filiami) (na poziomie gminy)

Instytucje prowadzące aktywizację społeczno-zawodową: • Centra integracji społecznej, CIS (53) • Kluby integracji społecznej, KIS (około 90)

Instytucje niepubliczne

• ZDZ – Zakłady Doskonalenia Zawodowego (sieć obejmuje 24 zakłady, 278 placówek kształcenia zawodowego)

• Instytucje dialogu społecznego - związki zawodowe lub organizacje związków zawodowych, organizacje pracodawców, organizacje bezrobotnych, organizacje pozarządowe (łącznie około 32 350 organizacji)

• Instytucje partnerstwa lokalnego (brak danych) • Instytucje szkoleniowe (7 138 źródło: baza

Syriusz)

Instytucje prowadzące aktywizację społeczno-zawodową: • Warsztaty terapii zajęciowej WTZ (571) • Zakłady aktywności zawodowej (29) • Spółdzielnie socjalne (około 70) • Organizacje społeczne (około 10 000) • Pozarządowe ośrodki wsparcia (około 430)

Podmioty prywatne

- Wg stanu prawnego obowiązującego od 01.02.2009 agencje zatrudnienia (3 811) - Wg stanu prawnego obowiązującego do 01.02.2009 • Agencje pośrednictwa pracy na terenie Polski (2

578) • Agencje pośrednictwa pracy za granicą (2 305) • Agencje pracy tymczasowej (2 166) • Agencje poradnictwa zawodowego (1 094) • Agencje doradztwa personalnego (1 782)


20

Badanie objęło analizę możliwych płaszczyzn oraz form współpracy między instytucjami rynku pracy a instytucjami pomocy i integracji społecznej z uwzględnieniem następujących kryteriów ewaluacyjnych:

• trafności dotychczasowych rozwiązań;

• efektywności współpracy obu typów instytucji;

• skuteczności;

oraz zaproponowanym przez wykonawcę kryterium oddziaływania analizowanych rozwiązań (ewaluacja ex-ante).

Zakres tematyczny badania skupiał się na diagnozie i ocenie płaszczyzn oraz form współpracy między instytucjami rynku pracy, a instytucjami pomocy i integracji społecznej. W założeniu działania obu typów instytucji powinny wzajemnie się uzupełniać, by stworzyć kompleksowy pakiet usług dla klientów korzystających z ich wsparcia. W procesie analizy funkcjonowania ww. instytucji oraz ich wzajemnych relacji, konieczne więc było wzięcie pod uwagę m.in. takich istotnych obszarów współpracy, jak stosowanie aktywnych form wsparcia oraz opracowywanie kompleksowych diagnoz sytuacji na rynku pracy i w zakresie wykluczenia społecznego na poziomie lokalnym.

W trakcie realizacji badania odwoływano się do aktualnego stanu prawnego oraz wprowadzonych nowelizacji.

Zakłada się, iż rekomendacje wynikające z prowadzonego badania posłużą ewentualnemu ukierunkowywaniu zmian systemowych.

1.2. Zagadnienia i pytania badawcze Poniżej zaprezentowane zostały obszary problemowe, które poruszało niniejsze badanie oraz pytania badawcze postawione dla każdego ze wskazanych zagadnień.

Ocena stanu prawnego Pytania wskazane w SIWZ:

1. W jakim zakresie przy obecnym stanie prawnym możliwa jest współpraca instytucji rynku pracy oraz instytucji pomocy i integracji społecznej, w jakich obszarach?

2. Czy obecnie przyjęte rozwiązania prawne, systemowe, organizacyjne sprzyjają modernizacji obu typów instytucji oraz podejmowaniu współpracy pomiędzy tymi instytucjami w celu lepszego dopasowania swojej oferty do specyfiki klientów?

3. Jakie zmiany legislacyjne powinny zostać wprowadzone w celu zwiększenia efektywności współpracy instytucji obu badanych obszarów?

4. Jakie są możliwości wsparcia rozwoju współpracy instytucji rynku pracy oraz instytucji pomocy i integracji społecznej poprzez wprowadzenie zmian w obowiązującym prawie?

Dodatkowe pytania badawcze zaproponowane przez Wykonawcę:

5. Jakie dodatkowe rozwiązania prawne lub modyfikacje w istniejących rozwiązaniach prawnych powinny być wprowadzone w celu zwiększenia lub udoskonalenia zasobu narzędzi


21

dostępnych dla obu rodzajów instytucji w ich wspólnych działaniach na rzecz zatrudnienia i integracji społecznej oraz ich skuteczności, efektywności i szerokiego oddziaływania?

Diagnoza sytuacji zastanej i ocena efektywności współpracy między instytucjami rynku pracy a instytucjami pomocy i integracji społecznej Pytania wskazane w SIWZ:

1. W jaki sposób przebiega współpraca pomiędzy instytucjami obu obszarów? Na czym opiera się ta współpraca?

2. Jakie są główne bariery i problemy hamujące dotychczas rozwój tego typu współpracy (np. prawne, systemowe, instytucjonalne, społeczne, kulturowe) oraz jakie czynniki sprzyjające daje się zaobserwować? W jaki sposób można ją usprawnić?

3. W jakich obszarach jest podejmowana współpraca i jakie działania w jej ramach są prowadzone (np. dotyczące aktywnych form wsparcia, ekonomii społecznej)? Czy można wyróżnić obszary, w których takiej współpracy brakuje lub jest ona zbyt słaba?

4. Czy są prowadzone wspólne działania mające na celu opracowanie kompleksowej diagnozy sytuacji na rynku pracy i w zakresie wykluczenia społecznego na poziomie lokalnym?

5. Czy można zidentyfikować działania i rozwiązania w ramach partnerstwa obu sektorów instytucji, które odznaczają się wysoką skutecznością?

6. Jakie mechanizmy i formy zachęty do współpracy dla samych instytucji, jak również dla pracowników można/należy zastosować?

7. Na czym powinno polegać systemowe wzmacnianie współpracy (przede wszystkim na poziomie regionalnym i lokalnym) pomiędzy sektorem pomocy i integracji społecznej a instytucjami rynku pracy?

8. Jaki scenariusz interwencji na poziomie wdrażania funduszy strukturalnych oraz na poziomie systemowym powinien zostać przyjęty w celu zapewnienia wysokiego poziomu koordynacji i spójności podejmowanych działań, rozbudowy systemu wymiany informacji i doświadczeń oraz wypracowywaniu wspólnych metod działania w obszarze zatrudnienia i integracji społecznej?

9. Jaki jest stopień komplementarności działań skierowanych do obu typów instytucji w ramach wdrażania PO KL, na poziomie centralnym i regionalnym?

10. Jakie rozwiązania w zakresie współpracy pomiędzy instytucjami obu obszarów możliwe będą do wprowadzenia w ramach działań realizowanych na poziomie centralnym i regionalnym w ramach realizacji PO KL?


11. Jakie rozwiązania w zakresie współpracy dotyczącej jednocześnie zatrudnienia oraz pomocy i integracji społecznej funkcjonują obecnie z udziałem podmiotów niepublicznych, a szczególnie - organizacji społecznych, partnerstw oraz instytucji zatrudnienia socjalnego?

12. Jakie nowe lub zmodyfikowane rozwiązania w zakresie współpracy z udziałem podmiotów niepublicznych, mogą lub powinny być wprowadzone w celu zwiększenia skuteczności, efektywności i oddziaływania współpracy (tj. wpływu dobrych doświadczeń ze współpracy


22

na pojawianie się nowych, podobnych inicjatyw opartych na współpracy między tymi samymi i/lub nowymi instytucjami) w zakresie zatrudnienia oraz pomocy i integracji społecznej?

13. Jaki jest wpływ samorządów i sytuacji w samorządach na poziom i jakość współpracy różnych podmiotów w zakresie zatrudnienia oraz pomocy i integracji społecznej? Jakie zmiany i działania są potrzebne, aby ten wpływ był pozytywny i znaczący?

Identyfikacja i analiza dobrych praktyk współpracy Pytania wskazane w SIWZ:

1. Czy w ramach istniejącego systemu można zidentyfikować dobre praktyki w zakresie partnerstwa i współpracy instytucji rynku pracy i instytucji pomocy i integracji społecznej (lokalne, regionalne lub na poziomie krajowym)?

2. Na czym polegał i z jakich przesłanek wynikał sukces udanych inicjatyw współpracy (np. rola kapitału społecznego i sieci współpracy, przyjęte rozwiązania)?

3. W ramach, których projektów realizowanych w ramach poprzedniej perspektywy finansowej w ramach Sektorowego Programu Operacyjnego Rozwój Zasobów Ludzkich 2004-2006 oraz Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL miało miejsce stymulowanie takiej współpracy między instytucjami rynku pracy a instytucjami pomocy i integracji społecznej poprzez efektywne zarządzanie partnerstwem w projekcie? Na czym polegały zastosowane rozwiązania? Czy daje się zidentyfikować inne czynniki wpływające na nawiązanie współpracy między instytucjami z obu obszarów?

4. Jakie są doświadczenia związane z poszczególnymi aspektami współpracy obu typów instytucji (np. jak przebiega komunikacja w partnerstwie, zarządzanie partnerstwem, jakie są dostępne zasoby)? Jakie są możliwości rozwoju oraz zwiększenia efektywności w poszczególnych obszarach w współpracy?

5. Które przedsięwzięcia/projekty nakierowane na rozwój współpracy obu typów instytucji powinny zostać upowszechniane, jako dobre praktyki współpracy i dlaczego?


6. Jakie są przykłady dobrych praktyk w zakresie współpracy dotyczącej jednocześnie zatrudnienia oraz pomocy i integracji społecznej ze wspólnym udziałem podmiotów publicznych i niepublicznych? Jakie cechy zidentyfikowanych przypadków tego typu współpracy miały decydujące znaczenie dla ich powodzenia?

7. Jakie są przykłady dobrych praktyk w zakresie współpracy dotyczącej jednocześnie zatrudnienia oraz pomocy i integracji społecznej, w których istotna rolę odgrywał samorząd? Jakie cechy zidentyfikowanych przypadków tego typu współpracy miały decydujące znaczenie dla ich powodzenia?

8. Jakie są przykłady dobrych praktyk w zakresie współpracy dotyczącej jednocześnie zatrudnienia oraz pomocy i integracji społecznej, w których wykorzystywano koncepcje narzędzia ekonomii społecznej? Jakie cechy zidentyfikowanych przypadków tego typu współpracy miały decydujące znaczenie dla ich powodzenia?


23

Wnioski z analizy modeli zagranicznych Pytania wskazane w SIWZ:

1. Czy można zidentyfikować zagraniczne przykłady dobrych praktyk współpracy pomiędzy instytucjami rynku pracy a instytucjami pomocy i integracji społecznej?

2. Jakie są możliwe scenariusze jej prowadzenia i w jaki sposób powinna być wzmacniana? Jakiego typu czynniki sprzyjają lub hamują jej rozwój?

3. Jakie rozwiązania prawne stosowane za granicą skutecznie wzmacniają współpracę pomiędzy instytucjami rynku pracy a instytucjami pomocy i integracji społecznej?

4. Które rozwiązania mogą być wprowadzone na grunt polski przy obecnym stanie prawnym lub jakich zmian prawnych to wymaga?

5. Jakie przykłady rozwiązań instytucjonalnych skutecznie wzmacniają współpracę pomiędzy oboma typami instytucji? Które z tych rozwiązań są możliwe do zastosowania w Polsce i jakich zmian to wymaga (instytucjonalnych oraz legislacyjnych)?


6. Jakie są przykłady skutecznej promocji rozwiązań służących współpracy pomiędzy oboma typami instytucji? Czy mogą być zastosowane w warunkach polskich? W jaki sposób rozwiązania te musiałyby być ewentualnie zmodyfikowane w celu dostosowania do polskich realiów?

7. Jaką rolę w zagranicznych przykładach dobrych praktyk odgrywają podmioty niepubliczne oraz samorządy. Jakie warunki muszą być spełnione, aby wpływ samorządów i podmiotów niepublicznych na współpracę w zakresie zatrudnienia oraz pomocy i integracji społecznej był pozytywny i znaczący?

8. Czy istnieją zagraniczne przykłady dobrych praktyk w zakresie wdrażania koncepcji i narzędzi ekonomii społecznej, w których podstawowym czynnikiem sukcesu była współpraca pomiędzy oboma typami instytucji. Czy podobne rozwiązania mogą być zastosowane w warunkach polskich? W jaki sposób rozwiązania te musiałyby być ewentualnie zmodyfikowane w celu dostosowania do polskich realiów?

Analiza wniosków z dotychczasowych badań ewaluacyjnych dotyczących instytucji rynku pracy i pomocy społecznej Pytania wskazane w SIWZ:

1. Jakie wnioski z dotychczasowych badań ewaluacyjnych w danym obszarze powinny być uwzględnione przy planowaniu systemowego wzmocnienia współpracy pomiędzy publicznymi służbami zatrudnienia a instytucjami rynku pracy?

2. Czy rekomendacje płynące z realizacji projektów dotyczących obu typów instytucji, w tym projektów realizowanych w ramach SPO RZL 2004-2006 oraz IW EQUAL są wdrażane i wykorzystywane w obecnym okresie programowania? Jaka jest możliwość ich wdrożenia w ramach realizacji PO KL na poziomie centralnym i regionalnym?

Dodatkowe pytania badawcze proponowane przez Wykonawcę:


24

3. Jakie są podstawowe przyczyny (diagnoza) niedostatecznej współpracy obu typów instytucji wskazywane w dotychczasowych badaniach ewaluacyjnych?

4. Czy wnioski i rekomendacje z dotychczasowych badań ewaluacyjnych uwzględniają wszystkie zidentyfikowane przyczyny niedostatecznej współpracy? Czy nieuwzględnione przyczyny mogą być wyeliminowane lub i ograniczone, a jeśli tak - to, w jaki sposób?

W rozdziale prezentującym wyniki badania przedstawione wyżej pytania badawcze zostały nieco przegrupowane, zgodnie z logiką prezentacji wyników oraz z uwzględnieniem kluczowych kwestii poruszanych przez respondentów.

2. OPIS ZASTOSOWANYCH METOD BADAWCZYCH W badaniu zastosowano kilka metod badawczych oraz korzystano z wielu źródeł informacji. Poniżej przestawiono opis zastosowanych metod wraz z informacją o realizacji badania oraz opisem trudności, na jakie napotkali badacze w trakcie gromadzenia danych.

2.1. Analiza dokumentów W przeprowadzonej analizie dokumentów zostały wykorzystane dostępne wyniki badań, analiz, studiów i innych dokumentów, publikowane w formie raportów, opracowań, artykułów, a także not informacyjnych zamieszczonych na stronach internetowych instytucji rynku pracy oraz instytucji pomocy i integracji społecznej, dotyczące bieżących problemów zatrudnienia, rynku pracy, integracji oraz pomocy społecznej w Polsce. Można je zasadniczo podzielić na następujące kategorie:

1. zamawiane przez administrację publiczną, głównie w związku z realizacją EFS w Polsce (przede wszystkim badania ewaluacyjne ex-ante, on-going i ex-post) oraz opracowywaniem strategii na poziomie krajowym;

2. będące rezultatem projektów badawczych i innych, realizowanych przez organizacje pozarządowe i instytucje badawcze, zasadniczo finansowane w całości lub dofinansowywane częściowo ze środków funduszy wspólnotowych, środków fundacji zagranicznych i innych środków zewnętrznych;

3. będące rezultatem projektów badawczych realizowanych przez szkoły wyższe i placówki naukowe.

Najszerzej analizowaną problematyką jest obszar współpracy/styku PSZ z innymi instytucjami rynku pracy, przede wszystkim z instytucjami szkoleniowymi i instytucjami dialogu społecznego. Wydaje się, że wynika to wprost z potrzeb związanych z przygotowaniem i wdrożeniem SPO RZL w latach 2004-2006, a następnie przygotowaniem PO KL do perspektywy finansowej 2007-2013. Tematyka partnerstw dominuje z kolei w publikacjach związanych z realizacją PIW EQUAL, która promowała tę właśnie formę realizacji projektów.

Coraz więcej publikacji poświęconych jest zagadnieniom ekonomii społecznej w różnych ujęciach badawczych. Jednak niewiele z dostępnych badań poświęconych jest problemom funkcjonowania pomocy społecznej, mimo dużej liczby chociażby projektów PIW EQUAL zrealizowanych w grupach społecznych zagrożonych wykluczeniem (publikacje dotyczą przede wszystkim konkretnych projektów, dobrych praktyk i współpracy w ramach partnerstw).


25

Na niezbyt dużą liczbę dostępnych publikacji oraz ich ograniczony zakres tematyczny niewątpliwy wpływ ma również stosunkowo krótki okres, jaki minął od przekazania zadań polityki rynku pracy i pomocy społecznej w gestię samorządów oraz ustawowego zobowiązania administracji publicznej do współpracy z „trzecim sektorem” w realizacji tych zadań. Obecnie w analizach dominuje próba podsumowania tych pierwszych lat, ze szczególnym uwzględnieniem styku zdecentralizowanej administracji publicznej z szeroko pojętymi partnerami społecznymi, przede wszystkim w kontekście zatrudnienia i problemów rynku pracy oraz wdrażania funduszy wspólnotowych. Znacznie mniej uwagi badaczy przyciągał dotąd problem współpracy instytucji rynku pracy z instytucjami pomocy i integracji społecznej, poruszony fragmentarycznie w zaledwie kilku publikacjach3.

Dostępny (wyżej opisany) materiał opisowy, mieszczący się w obszarze zainteresowania prowadzonego badania został wykorzystany w niniejszym raporcie i jest cytowany z podaniem źródła. Dokładna lista dokumentów znajduje się w załączniku do raportu w pkt 5.2.2.

Dokumentami wykorzystanymi w analizie i ocenie stanu prawnego są akty i rozporządzenia w zakresie publicznych służb zatrudnienia, rynku pracy i promocji zatrudnienia oraz w zakresie pomocy społecznej. Lista przeanalizowanych regulacji prawnych znajduje się w rozdziale poświęconym ocenie stanu prawnego oraz w załączniku do raportu w pkt 5.2.1.

2.2. Indywidualne wywiady pogłębione (IDI) W celu poznania szczegółowych opinii przedstawicieli instytucji rynku pracy oraz instytucji pomocy i integracji społecznej nt. kluczowych kwestii dotyczących współpracy obu typów instytucji, zastosowano technikę indywidualnego wywiadu pogłębionego.

W badaniu wykorzystano skonsultowaną z Zamawiającym listę zagadnień/pytań, które w miarę potrzeb były uszczegóławiane.

Wśród poruszanych zagadnień znalazły się następujące tematy:

• Identyfikacja obszarów współpracy obu typów instytucji: instytucji rynku pracy i instytucji pomocy społecznej;

• Czynniki decydujące o nawiązaniu współpracy; • Rola samorządu w zakresie inicjowania współpracy; • Ocena jakości współpracy; • Przyczyny braku współpracy; • Perspektywy na przyszłość; • Współpraca w obrębie projektów europejskich; • Przykłady dobrych praktyk współpracy/partnerstwa; • Ocena stanu prawnego.

W okresie od 28 kwietnia do 24 czerwca 2009 r. przeprowadzono 32 pogłębione wywiady indywidualne z przedstawicielami poszczególnych typów instytucji w całej Polsce w lokalizacjach przedstawionych w tabeli 3.

3 Zagadnienie to jednak budzi coraz większe zainteresowanie, np. w konkursie z Priorytetu V PO KL „Tworzenie i wdrażanie programów z zakresu społecznego nadzoru nad funkcjonowaniem administracji publicznej” przyjęto do realizacji projekt Centrum Rozwoju Inicjatyw Społecznych CRIS w Rybniku „Bliźniaki czy rywale. Współpraca PUP i OPS w powiatach grodzkich w obszarze zatrudnienia i integracji społecznej” (maj 2009).


26

Tabela 3. Wykaz instytucji, z przedstawicielami których przeprowadzono indywidualne wywiady pogłębione

Lp. Nazwa/typ Instytucji Miejscowość Rodzaj

publiczne/ niepubliczne

Województwo

Obszar wiejski/wiejsko- miejski, miejski (duże miasto)

1. Ośrodek Pomocy Społecznej Zakroczym publiczne mazowieckie miejsko-wiejski

2. Powiatowy Urząd Pracy Nowy Dwór Mazowiecki publiczne mazowieckie miejski

3. Fundacja Nadzieja Warszawa niepubliczne mazowieckie miejski

4. Wojewódzki Urząd Pracy Warszawa publiczne mazowieckie miejski

5. Stowarzyszenie Otwarte Drzwi Warszawa niepubliczne mazowieckie miejski

6. Ruch na rzecz Inicjatyw Społecznych BORIS Warszawa niepubliczne mazowieckie miejski

7. Ośrodek Pomocy Społecznej Targówek Warszawa publiczne mazowieckie miejski

8. Ośrodek Pomocy Społecznej Praga-Południe Warszawa publiczne mazowieckie miejski

9. Ośrodek Pomocy Społecznej Olsztyn publiczne warmińsko-mazurskie miejski

10. Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej Łódź publiczne łódzkie miejski

11. Miejski Ośrodek Pomocy Rodzinie Białystok publiczne podlaskie miejski

12. Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie Olsztyn publiczne warmińsko-mazurskie miejski

13. Ośrodek Pomocy Społecznej Prostki publiczne warmińsko-mazurskie wiejski

14. Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej Zduńska Wola publiczne łódzkie miejski

15. Ośrodek Pomocy Społecznej Nidzica publiczne warmińsko-mazurskie miejski

16. Wojewódzki Urząd Pracy Olsztyn publiczne warmińsko-mazurskie miejski

17. Wojewódzki Urząd Pracy Białystok publiczne podlaskie miejski

18. Powiatowy Urząd Pracy Wałbrzych publiczne dolnośląskie miejski

19. Powiatowy Urząd Pracy Rybnik publiczne śląskie miejski

20. Powiatowy Urząd Pracy Kielce publiczne świętokrzyskie miejski

21. Centrum Integracji Społecznej Wrocław publiczne dolnośląskie miejski

22. Spółdzielnia Socjalna "Red Chet" Bytom niepubliczne śląskie miejski

23. Spółdzielnia Socjalna "Tęcza" Wrocław/ Wałbrzych* niepubliczne dolnośląskie miejski

24. Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej Kraków publiczne małopolskie miejski

25. Ochotniczy Hufiec Pracy Kraków publiczne małopolskie miejski

26. Powiatowy Urząd Pracy Cieszyn publiczne śląskie miejski


27

Lp. Nazwa/typ Instytucji Miejscowość Rodzaj

publiczne/ niepubliczne

Województwo

Obszar wiejski/wiejsko- miejski, miejski (duże miasto)

27. Ochotniczy Hufiec Pracy Toruń publiczne kujawsko-pomorskie miejski

28. Wojewódzki Urząd Pracy Toruń publiczne kujawsko-pomorskie miejski

29. Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej Toruń publiczne kujawsko-pomorskie miejski

30. Centrum Integracji Społecznej Toruń publiczne kujawsko-pomorskie miejski

31. Powiatowy Urząd Pracy Lublin publiczne lubelskie miejski

32. Fundacja Fuga Mundi Lublin niepubliczne lubelskie miejski

*Spółdzielnia zarejestrowana jest w Wałbrzychu, ale działa we Wrocławiu i tam prowadzony był wywiad.

2.3. Ankieta telefoniczna nadzorowana przez system komputerowy (CATI)

Celem badania CATI było pozyskanie danych o charakterze ilościowym od stosunkowo dużej grupy respondentów z obszaru całej Polski.

Prowadzone wywiady telefoniczne posłużyły zidentyfikowaniu i zbadaniu istniejących praktyk współpracy, z uwzględnieniem terenów wiejskich, miejskich i miejsko-wiejskich oraz różnych typów instytucji.

W okresie od 11.05.2009 r. do 5.06.2009 r. (w tym badanie właściwe od 18.05.2009 r.) zrealizowano 225 wywiadów telefonicznych wspomaganych komputerowo. Badanie właściwe zostało poprzedzone pilotażem zrealizowanym z pracownikami dwóch instytucji reprezentujących instytucję rynku pracy oraz instytucję pomocy i integracji społecznej.

Kontakt telefoniczny poprzedzony był przesłaniem listu zapowiadającego wraz z listem polecającym wystawionym przez Departament Wdrażania Europejskiego Funduszu Społecznego MPiPS. Dzięki temu zabiegowi instytucje miały możliwość wytypowania pracownika, który najlepiej orientuje się w przedmiocie badania, jak również zyskały czas niezbędny do merytorycznego przygotowania się do odpowiedzi na pytania.

Ankieta telefoniczna prowadzona była z pracownikami, którzy współpracują z instytucjami rynku pracy/pomocy społecznej w ankietowanej organizacji. Niejednokrotnie, w trakcie przeprowadzania badania, okazywało się, że wiedza na temat działań podejmowanych przez daną instytucje na polu współpracy jest rozproszona i wyznaczona osoba nie zawsze potrafiła udzielić wyczerpującej i precyzyjnej odpowiedzi. Na ogół jednak, fakt pisemnego uprzedzenia o zamiarze realizacji badania pomagał respondentom przygotować się do odpowiedzi na pytania zawarte w kwestionariuszu. Część respondentów zgodziła się dodatkowo przesłać drogą elektroniczną listę zrealizowanych inicjatyw/projektów wraz z krótkim opisem.

Jednym z istotnych problemów w trakcie realizacji badania okazała się dostępność wyznaczonych przez poszczególne instytucje osób. Bardzo często wywiady były kilkukrotnie przekładane z uwagi na brak dyspozycyjności respondenta w umówionym wcześniej terminie. Stanowiło to dość istotny


28

problem w kontekście ograniczeń czasowych badania i konieczności dostarczenia wyników w określonym terminie.

Przekładanie terminu przeprowadzenia wywiadu przez respondentów wynikało z licznych obowiązków służbowych jakie wypełniają z racji piastowanych stanowisk. Należy podkreślić, że najczęściej respondentem w badaniu była kadra kierownicza instytucji, czyli osoby zajmujące stanowisko dyrektora/zastępcy dyrektora jednostki/wydziału/oddziału, kierownika/zastępcy kierownika jednostki/wydziału/oddziału, prezesa, komendanta, a także specjaliści w wybranym obszarze. Odmowy udziału w badaniu były pojedyncze i wbrew pozorom nie dotyczyły najliczniej reprezentowanych instytucji (PUP i OPS), ale instytucji działających na szczeblu wojewódzkim.

Należy podkreślić, że pomimo tych trudności udało się w niemal 100% procentach zrealizować założoną próbę badawczą ściśle według przyjętego schematu reprezentacji poszczególnych typów instytucji (biorąc pod uwagę rozkład regionalny oraz reprezentacje powiatów grodzkich i ziemskich). Jedynie w przypadku instytucji działających na poziomie województwa, czyli Wojewódzkich Urzędów Pracy i Regionalnych Ośrodków Polityki Społecznej, w założonym terminie zrealizowano odpowiednio 65% i 75%. Należy jednakowoż podkreślić, że 100% dotarcie do respondentów jest sytuacją idealną i w standardowym procesie badawczym (przy ograniczeniu czasowym) należy liczyć się z kilkuprocentowymi odstępstwami. Nie wpływa to jednak na trafność wnioskowania przyjętą w tym przypadku, czyli na poziomie ogólnym, jak i na poziomie instytucji rynku pracy i instytucji pomocy i integracji społecznej.

Tabela 4. Próba badawcza – założenia i faktyczna realizacja

Typ instytucji Zrealizowana wielkość próby

Zakładana wielkość próby

Instytucje Rynku Pracy 104 107

Powiatowe Urzędy Pracy 70 70

Wojewódzkie Urzędy Pracy 7 11

Ochotnicze Hufce Pracy 18 16

Zakłady Doskonalenia Zawodowego 9 10 Instytucje/jednostki organizacyjne pomocy i integracji społecznej 121 119

Regionalne Ośrodki Polityki Społecznej 8 11

Ośrodki Pomocy Społecznej, wiejskie i miejskie 77 75

Powiatowe Centra Pomocy Rodzinie 25 22

Centra i Kluby Integracji Społecznej (CIS + KIS) 11 11

SUMA 225 226


29

Wykres 1. Typy badanych instytucji w ankiecie telefonicznej

Regionalne Ośrodki Polityki Społecznej

ROPSZakłady

Doskonalenia Zawodowego ZDZ

Wojewódzkie Urzędy Pracy WUP

Centra i Kluby Integracji

Społecznej CIS, KIS

Ochotnicze Hufce Pracy OHP

Ośrodki Pomocy Społecznej, wiejskie

i miejskie OPS

Powiatowe Urzędy Pracy PUP

Powiatowe Centra Pomocy Rodzinie

PCPR

N=225

34%

31%

11%

8%

5%

4%4%

3%

Rysunek 1. Reprezentacja regionów w badaniu CATI

Dolnośląskie Lubelskie

Lubuskie

Łódzkie

Małopolskie

Mazowieckie

Opolskie

Podkarpackie

Podlaskie

Pomorskie

Śląskie

Świętokrzyskie

Warmińsko-Mazurskie

Wielkopolskie

Zachodnio pomorskie

Kujawsko-Pomorskie

Polska Wschodnia26%

Polska Północna18%

Polska Centralna 12%

Polska Zachodnia18%

Polska Południowa26%

N=225


30

Wykres 2. Rozkład instytucji według województw

6%

5%

7%

6%

5%

7%

7%

5%

7%

7%

7%

8%

6%

7%

6%

6%

dolnośląskie

kujawsko-pomorskie

lubelskie

lubuskie

łódzkie

małopolskie

mazowieckie

opolskie

podkarpackie

podlaskie

pomorskie

śląskie

świętokrzyskie

warmińsko-…

wielkopolskie

zachodniopomorskie

N=225

Wykres 3. Zakres działania badanych instytucji

ogólnopolskilokalny (w

obrębie dzielnicy,

miejscowości, gminy, powiatu,

regionalny (w obrębie jednego województwa)

ponadregionalny (kilka

województw)

N=225

86%

12%

1%

1%


31

2.4. Zogniskowany wywiad grupowy (FGI) Pogłębione dane o charakterze jakościowym uzyskiwano również dzięki zastosowaniu wywiadów FGI. Wywiady grupowe posłużyły: (1) do zebrania danych pierwotnych oraz (2) do właściwiej interpretacji i pogłębienia wyników badań terenowych.

W ramach realizowanego badania przeprowadzone zostawały 2 FGI, w dwóch lokalizacjach – Olsztyn i Wrocław. Przebieg dyskusji w ramach FGI był rejestrowany na nośnikach cyfrowych.

W FGI wzięli udział przedstawiciele różnych instytucji i podmiotów niepublicznych współpracujących w zakresie zatrudnienia oraz pomocy i integracji społecznej.

Tabela 5. Wykaz instytucji, z przedstawicielami których przeprowadzono FGI

Lp. Nazwa/typ Instytucji Miejscowość

Olsztyn

1. Federacja Organizacji Socjalnych w województwie Warmińsko- Mazurskim Olsztyn

2. Miejski Urząd Pracy Olsztyn 3. Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie Ostróda 4. Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej Olsztyn 5. Urząd Marszałkowski Olsztyn

Wrocław

1. Centrum Informacji i Rozwoju Społecznego Wrocław 2. Centrum Integracji Społecznej Wrocław 3. Dolnośląski Wojewódzki Urząd Pracy Wałbrzych 4. Fundacja Wspierania Inicjatyw Pozarządowych Wrocław 5. Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej Wrocław 6. Ośrodek Wsparcia Spółdzielni Socjalnych Dolny Śląsk Wałbrzych 7. Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie Kłodzko 8. Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie Polkowice 9. Powiatowy Urząd Pracy Strzelina 10. Powiatowy Urząd Pracy Ząbkowice Śląskie 11. Spółdzielnia Socjalna W-Promotion Wrocław


32

2.5. Studia przypadku Celem badania było wskazanie czynników, które gwarantują/sprzyjają budowaniu współpracy. Badanie posłużyło przeanalizowaniu mechanizmów istniejących dobrych praktyk współpracy w oparciu o doświadczenia i konkretne przykłady zrealizowanej z powodzeniem współpracy.

W wyniku analizy dokumentów oraz wywiadów przeprowadzonych w ramach badania wybrano dwa zupełnie różne obszary, zarówno pod względem rozwoju gospodarczego, jak i poziomu bezrobocia - Województwo Mazursko-Warmińskie oraz Województwo Dolnośląskie, a w nich dwie lokalizacje: Olsztyn i Wrocław. W lokalizacjach tych przeprowadzono wywiady grupowe z przedstawicielami różnych instytucji (wg schematu zaprezentowanego w Tabeli 5). Dzięki temu pozyskano informacje, które pozwoliły opisać mechanizmy i przykłady dobrej współpracy pomiędzy instytucjami objętymi badaniem.

Jednocześnie, by móc dokonać opisu i podać przykłady konkretnych inicjatyw opartych o współpracę, w ramach prowadzonych wywiadów telefonicznych proszono respondentów o identyfikację „dobrych praktyk” współpracy, której doświadczyli. Dzięki temu w raporcie zaprezentowane są opisy konkretnych inicjatyw opartych o współpracę realizowanych w Suwałkach, Bytomiu i Włocławku.

2.6. Panel ekspertów Na zakończenie procesu badawczego przeprowadzono panel ekspercki, który pozwolił przede wszystkim lepiej zrozumieć i zinterpretować wyniki badania oraz poddać je dodatkowej weryfikacji. Wstępnej weryfikacji zostały poddane również rekomendacje oraz propozycje sposobu ich wdrażania.

Do udziału w panelu ekspertów zostali zaproszeni doświadczeni praktycy i teoretycy specjalizujących się w zagadnieniach objętych przedmiotem badania reprezentujący instytucje, których wykaz prezentuje poniższa tabela.

Tabela 6. Wykaz instytucji, których przedstawiciele wzięli udział w panelu ekspertów

Lp. Nazwa/typ Instytucji Miejscowość

1. Ochotniczy Hufiec Pracy Warszawa 2. Urząd Pracy Miasta Stołecznego Warszawy Warszawa 3. Powiatowy Urząd Pracy Lublin 4. Instytut Gospodarstwa Społecznego Szkoły Głównej Handlowej Warszawa

5. Szkoła Główna Handlowa Warszawa 6. Stowarzyszenie Habitat for Humanity Warszawa


33

3. WYNIKI BADANIA

3.1. INSTYTUCJE RYNKU PRACY ORAZ INSTYTUCJE POMOCY I INTEGRACJI SPOŁECZNEJ - WPROWADZENIE

3.1.1. Instytucje rynku pracy Instytucje rynku pracy4 dzielą się na sześć podstawowych kategorii:

• Publiczne Służby Zatrudnienia;

• Ochotnicze Hufce Pracy;

• agencje zatrudnienia;

• instytucje szkoleniowe;

• instytucje dialogu społecznego;

• instytucje partnerstwa lokalnego.

Obecnie funkcjonuje w sektorze publicznym (Publiczne Służby Zatrudnienia - PSZ5):

• 16 Wojewódzkich Urzędów Pracy;

• 341 Powiatowych Urzędów Pracy;

• ok. 300 jednostek Ochotniczych Hufców Pracy.

W sektorze niepublicznym zarejestrowanych jest:

• 3 811 agencji zatrudnienia;

• ok. 2 300 organizacji pozarządowych zajmujących się problematyką rynku pracy6.

Dostępne statystyki prezentują precyzyjnie poziom zatrudnienia jedynie w służbach publicznych. W dniu 31 grudnia 2008 r. w wojewódzkich i powiatowych urzędach pracy zatrudnione były 22 362 osoby (w tym 817 osoby w niepełnym wymiarze czasu pracy, co stanowiło 3,7% zatrudnionych):

• WUP – 3038 osób (13,5%);

• PUP – 19 324 osób (86,5%)7.

4 Instytucje rynku pracy – zgodnie z art. 6 ust. 1 Ustawy o promocji zatrudnienia instytucjami rynku pracy są publiczne służby zatrudnienia, Ochotnicze Hufce Pracy, agencje zatrudnienia, instytucje szkoleniowe, instytucje dialogu społecznego, instytucje partnerstwa lokalnego. 5 Publiczne Służby Zatrudnienia – zgodnie z art. 6 ust. 2 Ustawy o promocji zatrudnienia publiczne służby zatrudnienia tworzą organy zatrudnienia wraz z powiatowymi i wojewódzkimi urzędami pracy, urzędem obsługującym ministra właściwego do spraw pracy oraz urzędami wojewódzkimi, realizującymi zadania określone Ustawą o promocji zatrudnienia. 6 Za: www.bazy.ngo.pl – kategoria organizacje działające na rzecz osób bezrobotnych i rynku pracy.


34

W porównaniu do stanu z końca 2007 r. liczba pracowników urzędów pracy wzrosła o 1980 osób, tj. o 9,7%. W tym samym czasie liczba pracowników zatrudnionych w niepełnym wymiarze czasu pracy zwiększyła się z 564 osób do 817, czyli wzrosła o 253 osoby, tj. o 44,9%.

Biorąc pod uwagę przekrój wojewódzki w końcu 2008 roku najwięcej pracowników zatrudniały łącznie powiatowe i wojewódzkie urzędy pracy w województwach:

• śląskim - 2 370 osób (10,6% ogółu zatrudnionych w urzędach pracy w kraju) • mazowieckim - 2 285 osób (10,2%); • dolnośląskim - 1 908 osób (8,5%); • łódzkim - 1 766 osób (7,9%).

Najmniej pracowników zatrudniały urzędy pracy w województwach: • opolskim - 671 osób (3,0% ogółu zatrudnionych w urzędach pracy w kraju); • podlaskim - 738 osób (3,3%); • lubuskim - 764 osoby (3,4%); • świętokrzyskim - 846 osób (3,8%)8.

Zgodnie z powyższymi danymi, zdecydowaną większość pracowników urzędów pracy stanowią zatrudnieni w PUP, działających w powiatach i tzw. miastach na prawach powiatu. Zazwyczaj przyjmuje się, że poziom zatrudnienia w poszczególnych województwach można ocenić, analizując liczbę pracowników w stosunku do liczby bezrobotnych zarejestrowanych w PUP. Poziom zatrudnienia w urzędach pracy w końcu 2008 r. był najwyższy od 2000 r. Równocześnie liczba zarejestrowanych bezrobotnych (porównując dane z końca roku 2008) była najniższa od ponad 15 lat. Obserwowanemu od 2003 r. systematycznemu spadkowi bezrobocia z roku na rok towarzyszył wzrost zatrudnienia w urzędach pracy. Liczba bezrobotnych zarejestrowanych w końcu 2008 r. była o ponad połowę niższa niż w latach 2001-2003. W tym samym czasie poziom zatrudnienia w wojewódzkich urzędach pracy zwiększył ponad 2-krotnie, a w powiatowych urzędach wzrósł o ok. ¼. Powodowało to, że dynamicznie zmniejszała się liczba bezrobotnych przypadających na 1 pracownika. W końcu 2008 r. na 1 pracownika powiatowego urzędu pracy przypadało 76 bezrobotnych, wobec 99 w końcu 2007 r. i ponad 200 osób w latach 2001 – 20029. Szczegółowe dane przedstawia poniższa tabela:

Tabela 7. Liczba bezrobotnych przypadających na jednego pracownika powiatowego urzędu pracy w 2008 r.

Województwo

Zatrudnieni w PUP w końcu 2008 r. w liczbach bezwzględnych

Zatrudnieni w PUP w końcu 2008 r. w %

Liczba zarejestrowanych bezrobotnych w końcu 2008 r. w liczbach bezwzględnych

Liczba zarejestrowanych bezrobotnych w końcu 2008 r. w %

Liczba bezrobotnych przypadająca na jednego pracownika

Polska 19324 100,0 1 473 752 100,0 76Dolnośląskie 1 654 8,6 113 890 7,7 69

7 Informacja o instytucjonalnej obsłudze rynku pracy, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, s. 2, za www.mpips.gov.pl. 8Informacja o stanie i strukturze zatrudnienia w wojewódzkich i powiatowych urzędach pracy w 2008 roku, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Departament Rynku Pracy, maj 2009 r., s. 9. 9 Ibidem, s. 9.


35

Województwo

Zatrudnieni w PUP w końcu 2008 r. w liczbach bezwzględnych

Zatrudnieni w PUP w końcu 2008 r. w %

Liczba zarejestrowanych bezrobotnych w końcu 2008 r. w liczbach bezwzględnych

Liczba zarejestrowanych bezrobotnych w końcu 2008 r. w %

Liczba bezrobotnych przypadająca na jednego pracownika

Kujawsko-Pomorskie

1 242 6,4 110 256 7,5 89

Lubelskie 1 078 5,6 101 561 6,9 94 Lubuskie 649 3,4 46 311 3,1 71 Łódzkie 1 542 8,0 99 191 6,7 64 Małopolskie 1 365 7,1 97 813 6,6 72 Mazowieckie 1 990 10,3 178 028 12,1 89 Opolskie 534 2,8 35 698 2,4 67 Podkarpackie 1 221 6,3 115 567 7,8 95 Podlaskie 606 3,1 45 821 3,1 76 Pomorskie 1 087 5,6 67 771 4,6 62 Śląskie 2 146 11,1 122 748 8,3 57 Świętokrzyskie 740 3,8 77 716 5,3 105 Warmińsko-Mazurskie

967 5,0 87 420 5,9 90

Wielkopolskie 1 472 7,6 91 441 6,2 62 Zachodnio-pomorskie

1 031 5,3 82 520 5,6 80

Źródło: Informacja o stanie i strukturze zatrudnienia w wojewódzkich i powiatowych urzędach pracy w 2008 roku, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Departament Rynku Pracy, maj 2009 r., s. 11.

Z danych przedstawionych w tabeli wynika, że procentowy udział zatrudnionych w powiatowych urzędach pracy w poszczególnych województwach nie wynikał wprost z poziomu bezrobocia w województwie. Jedynie w podlaskim odsetek zatrudnionych w powiatowych urzędach pracy w województwie w stosunku do ogółu zatrudnionych w kraju był identyczny, jak odsetek bezrobotnych w województwie w stosunku do ogółu zarejestrowanych w kraju (3,1%). Tym samym średnia liczba bezrobotnych przypadających na 1 pracownika PUP była taka sama jak w kraju i wyniosła 76 osób. W 7 województwach (kujawsko-pomorskie, lubelskie, mazowieckie, podkarpackie, świętokrzyskie, warmińsko-mazurskie i zachodniopomorskie) udział zatrudnionych w danym województwie w stosunku do zatrudnionych w kraju był niższy niż odsetek bezrobotnych w tych województwach w liczbie ogółem zarejestrowanych w Polsce. Powodowało to, że w województwach tych liczba bezrobotnych przypadających na 1 pracownika PUP zdecydowanie przewyższała średnią krajową. Najwięcej, bo aż 105 bezrobotnych, przypadało średnio na 1 pracownika powiatowych urzędów w świętokrzyskim. Najkorzystniej wyglądała sytuacja w województwie śląskim, w którym osoby zatrudnione w powiatowych urzędach pracy stanowiły aż 11,1% zatrudnionych w kraju, podczas gdy bezrobotni w województwie stanowili 8,3% zarejestrowanych w kraju. W województwie tym na 1 pracownika PUP przypadało 57 bezrobotnych, czyli niemal 2-razy mniej niż w świętokrzyskim10.

10 Ibidem, s. 11-12.


36

Według danych MPiPS w ostatnich latach zatrudnienie w Urzędach Pracy stale rośnie, szczególnie na stanowiskach kluczowych dla aktywnego zwalczania bezrobocia, jak doradcy zawodowi i pośrednicy pracy. I tak liczba osób zatrudnionych w Powiatowych Urzędach Pracy na stanowiskach doradców zawodowych w 2008 r. wyniosła 1 445 osób i była o 684 osoby wyższa niż w 2007 r., liczba osób zatrudnionych w Powiatowych Urzędach Pracy na stanowiskach pośredników pracy w końcu 2008 r. wyniosła 3 379 osób i była o 1 098 osób wyższa niż w końcu 2007 roku11.

Przy dynamicznym spadku bezrobocia i wzroście zatrudnienia w Urzędach Pracy, w tym przede wszystkim na ww. stanowiskach kluczowych, notowano systematyczny spadek liczby bezrobotnych przypadających na jednego pośrednika czy doradcę zawodowego. W końcu 2008 r. na 1 pośrednika pracy przypadało 436 bezrobotnych, wobec 766 osób w końcu 2007 r. i 1 637 w końcu 2000 r. Natomiast na 1 doradcę przypadało 1 020 bezrobotnych, podczas gdy rok wcześniej liczba ta była 2-krotnie wyższa, a w końcu 2000 r. ponad 5-krotnie wyższa12.

Należy jednak wziąć również pod uwagę, że zachodzące w 2009 r. zmiany w gospodarce polskiej, spowodowane kryzysem światowym, niewątpliwie wpłyną na wzrost stopy bezrobocia i opisany wyżej proces zmniejszania się liczby bezrobotnych przypadających na jednego pracownika PUP może ulec zahamowaniu.

3.1.2. Instytucje pomocy społecznej Działania z zakresu pomocy społecznej z mocy ustawy wykonują organy administracji rządowej i samorządowej (uregulowania prawne zostały szczegółowo omówione w kolejnym rozdziale). Współpracują one w tym zakresie z organizacjami społecznymi, Kościołem katolickim, innymi kościołami, związkami wyznaniowymi, fundacjami, stowarzyszeniami, pracodawcami oraz osobami fizycznymi i prawnymi.

Do jednostek organizacyjnych pomocy społecznej należą:

• Regionalne Ośrodki Polityki Społecznej;

• Powiatowe Centra Pomocy Rodzinie;

• Ośrodki Pomocy Społecznej;

• Domy Pomocy Społecznej;

• placówki specjalistycznego poradnictwa, w tym rodzinnego;

• placówki opiekuńczo-wychowawcze;

• ośrodki adopcyjno- opiekuńcze;

• ośrodki wsparcia;

• ośrodki interwencji kryzysowej.

Obecnie funkcjonuje w sektorze publicznym:

• 16 ROPS;

11 Informacja… op. cit., s. 19. 12 Ibidem s. 21.


37

• 370 PCPR;

• 2 49513 OPS (wiejskie i miejskie);

• ok. 1 000 samorządowych ośrodków wsparcia;

W sektorze niepublicznym lub publiczno-społecznym działa:

• ok. 140 Centrów Integracji Społecznej i Klubów Integracji Społecznej;

• 571 Warsztatów Terapii Zajęciowej;

• 29 Zakładów Aktywności Zawodowej;

• ok. 70 spółdzielni socjalnych;

• ok. 10 000 organizacji pozarządowych14;

• ok. 430 pozarządowych ośrodków wsparcia.

Łącznie w 2008 r. publiczne instytucje pomocy społecznej zatrudniały w całym kraju ponad 123 000 pracowników. Strukturę zatrudnienia pod względem instytucji w podziale na województwa przedstawia poniższa tabela:

Tabela 8. Zatrudnienie w jednostkach organizacyjnych pomocy społecznej w 2008 r.

Województwo

Łącznie pracownicy wszystkich jednostek pomocy społecznej w województwie w 2007 r.


W tym m.in.: Służby wojewody realizujące zadania z zakresu pomocy społecznej

Pracownicy ROPS

Pracownicy PCPR

Pracownicy OPS

Polska 119 922 123 592 377 420 4 674 44 971 Dolnośląskie 9 474 9 467 14 35 416 3 440 Kujawsko-Pomorskie 6 071 6 433 15 45 174 2 709

Lubelskie 7 283 7 058 28 17 256 2 570 Lubuskie 3 488 3 577 12 29 143 1 134 Łódzkie 8 214 8 816 38 15 332 2 745 Małopolskie 9 874 10 141 37 13 253 2 947 Mazowieckie 13 659 14 067 51 30 524 5 435 Opolskie 3 267 3 392 12 8 145 1 190 Podkarpackie 6 853 7 133 35 22 231 2 528 Podlaskie 3 518 3 562 15 23 100 1 465 Pomorskie 6 585 6 749 14 18 354 2 759 13 Podana liczba obejmuje OPS-y łącznie z filiami. 14 W ogólnopolskiej bazie www.bazy.ngo.pl figuruje ponad 18 000 organizacji i instytucji szeroko definiowanych jako działające na polu organizacji pomocy społecznej, z których jednak część się pokrywa lub stanowi filie lokalne organizacji o ponadlokalnym charakterze rejestrowane jako samodzielne podmioty, co pomnaża ich liczbę.


38

Województwo



W tym m.in.: Służby wojewody realizujące zadania z zakresu pomocy społecznej

Pracownicy ROPS

Pracownicy PCPR

Pracownicy OPS

Śląskie 14 185 14 656 37 45 282 5 749 Świętokrzyskie 4 782 4 964 15 12 177 1 879 Warmińsko- Mazurskie 6 183 6 286 16 34 241 2 465

Wielkopolskie 10 510 10 892 22 50 816 3 336 Zachodniopomorskie 5 976 6 399 16 24 230 2 620

Źródło: Sprawozdanie MPiPS – 03, I-XII 2008, Dział 1. Zatrudnienie w jednostkach organizacyjnych pomocy społecznej, www.mpips.gov.pl oraz Sprawozdanie MPiPS – 03, I-XII 2007, Dział 1. Zatrudnienie w jednostkach organizacyjnych pomocy społecznej, www.mpips.gov.pl.

Porównując w poszczególnych województwach poziom zatrudnienia w jednostkach pomocy społecznej widać duże dysproporcje. Najwięcej pracowników zatrudnionych jest w województwach śląskim, mazowieckim i wielkopolskim po ponad 10 000, natomiast w województwie podlaskim, lubuskim czy opolskim jest po ok. 3 500 pracowników. Jednocześnie w stosunku do 2007 r. w 2008 r. w jednostkach pomocy społecznej zatrudnienie wzrosło w skali kraju o 3 670 osób (z 19 922 do 123 592). Wzrost zanotowały też prawie wszystkie województwa, z wyjątkiem lubelskiego i dolnośląskiego, gdzie zatrudnienie w instytucjach pomocy społecznej spadło.

Wśród 123 592 osób zatrudnionych 2008 r. w publicznych instytucjach pomocy społecznej, 18 746 wykonywało obowiązki pracowników socjalnych, w tym 1 397 w PCPR i 17 394 w OPS15. Najwięcej pracowników socjalnych funkcjonowało w województwie śląskim – 2 399, najmniej zaś w opolskim – 426. Liczbę mieszkańców przypadających na jednego pracownika socjalnego w poszczególnych województwach pokazuje poniższa tabela:

Tabela 9. Liczba mieszkańców przypadających na jednego pracownika socjalnego w poszczególnych województwach w 2008 r. Województwo Liczba mieszkańców Pracownicy socjalni

(zatrudnieni w PCPR i OPS)

Liczba mieszkańców na 1 pracownika socjalnego

Polska 38 136 000 18 746 2 034 Dolnośląskie 2 877 100 1 407 2 052 Kujawsko-Pomorskie 2 067 900 1 134 1 824 15 Sprawozdanie MPiPS – 03, I-XII 2008, Dział 1. Zatrudnienie w jednostkach organizacyjnych pomocy społecznej, www.mpips.gov.pl.


39

Lubelskie 2 161 800 1 172 1 845 Lubuskie 1 008 962 501 2 014 Łódzkie 2 548 861 1 267 2 012 Małopolskie 3 287 100 1 507 2 181 Mazowieckie 5 204 500 2 236 2 328 Opolskie 1 033 000 426 2 425 Podkarpackie 2 099 495 1 075 1 953 Podlaskie 1 191 470 606 1 966 Pomorskie 2 219 512 1 061 2 092 Śląskie 4 645 700 2 399 1 937 Świętokrzyskie 1 272 800 634 2 008 Warmińsko- Mazurskie 1 427 100 848 1 683 Wielkopolskie 3 397 617 1 541 2 205 Zachodniopomorskie 1 693 000 932 1 817 Źródło: opracowanie własne na podstawie: Biuletyn statystyczny nr 1/2009 (GUS) tab. 9 oraz statystyka regionalna GUS z www.stat.gov.pl (stan i ruch naturalny ludności w województwie (…) w 2008 r.), a także Sprawozdanie MPiPS – 03, I-XII 2008, Dział 1. Zatrudnienie w jednostkach organizacyjnych pomocy społecznej, www.mpips.gov.pl.

W skali kraju na jednego pracownika socjalnego przypadały 2 034 osoby, najwięcej w województwie opolskim – 2 425, najmniej zaś w warmińsko-mazurskim, 1 683. Średni poziom krajowy notowały w przybliżeniu województwa: dolnośląskie, lubuskie, ludzkie, pomorskie i świętokrzyskie.

3.1.3. Publiczne służby zatrudnienia a instytucje pomocy i integracji społecznej – wykluczenie społeczne jako główny obszar styku

Kwestie polityki zatrudnienia oraz pomocy i integracji społecznej administracyjnie przynależą do tych samych organów publicznych. Usytuowanie instytucji na poszczególnych szczeblach administracji ilustruje poniższa tabela:

Tabela 10. Usytuowanie badanych typów instytucji (PSZ i publiczne instytucje pomocy i integracji społecznej) na szczeblach administracji państwowej

Szczebel administracyjny Publiczne służby zatrudnienia Publiczne instytucje

pomocy i integracji społecznej

Centralny MPiPS – Departament Rynku Pracy

MPiPS – Departament Pomocy i Integracji Społecznej

Wojewódzki Samorząd wojewódzki – WUP Wojewoda – Urząd Wojewódzki – Wydział Polityki Społecznej

Samorząd wojewódzki – Regionalne Ośrodki Polityki Społecznej (ROPS) Wojewoda – Urząd Wojewódzki – Wydział Polityki Społecznej

Powiatowy Samorząd powiatowy – PUP

Samorząd powiatowy – Powiatowe Centra Pomocy Rodzinie


40

Szczebel administracyjny Publiczne służby zatrudnienia Publiczne instytucje

pomocy i integracji społecznej

Gminny Zadania realizowane są przez PUP Samorząd gminny – Ośrodki Pomocy Społecznej


Podstawowym ogniwem systemu na poziomie gminy są ośrodki pomocy społecznej, mające wśród swoich zadań m.in. doprowadzenie do uniezależniania się od pomocy społecznej, prowadzenie aktywizacji społecznej, a także integrowanie ze środowiskiem lokalnym osób i grup doświadczających wykluczenia społecznego.

Instytucje PSZ (szczególnie PUP) oraz pomocy i integracji społecznej łączy działanie w dużej mierze w tym samym obszarze społecznym. Około 80% bezrobotnych wymaga bowiem długotrwałej pomocy, która i tak nie zawsze prowadzi do uzyskania zatrudnienia16. Skalę pomocy przyznanej w 2008 r. z powodu bezrobocia przedstawia poniższa tabela.

Tabela 11. Bezrobocie jako przyczyna przyznania pomocy w 2008 r.

Województwo liczba rodzin ogółem

w tym rodziny na terenach wiejskich

liczba osób w rodzinach

Polska 566 736 253 359 1 818 313 Dolnośląskie 42 758 15 480 121 194 Kujawsko-Pomorskie 50 055 23 395 159 588 Lubelskie 33 650 19 812 117 206 Lubuskie 21 696 10 576 68 582 Łódzkie 43 436 13 644 118 653 Małopolskie 27 221 14 202 96 412 Mazowieckie 60 422 25 866 190 341 Opolskie 13 694 6 219 40 853 Podkarpackie 36 984 24 898 144 834 Podlaskie 18 286 6 524 54 024 Pomorskie 29 436 15 425 99 875 Śląskie 53 480 8 070 159 550 Świętokrzyskie 24 074 14 046 80 731 Warmińsko- mazurskie 39 922 21 954 132 507 Wielkopolskie 38 386 17 722 126 996 Zachodniopomorskie 33 236 15 526 106 967 Źródło: Sprawozdanie MPiPS – 03, I-XII 2008, Dział 4. Powody przyznania pomocy, z www.mpips.gov.pl.

16 MPiPS, Analiza… op.cit., s 19.


41

Analizując powyższe zestawienie, należy pamiętać, że nie jest to statystyka zamknięta. Jako że bezrobocie dotyka szczególnie grup zagrożonych wykluczeniem społecznym, część z nich dostaje pomoc formalnie z innej przyczyny niż brak zatrudnienia, choć de facto przyczyną ich trudnej sytuacji życiowej jest w znacznym stopniu brak dochodów z pracy. Należy więc wziąć również pod uwagę, że w skali kraju w 2008 r.:

• 694 818 rodzin otrzymało pomoc z powodu ubóstwa (w tym 308 210 na wsi, łączna liczba osób w rodzinach – 2 095 614);

• 398 025 rodzin otrzymało pomoc z powodu niepełnosprawności (w tym 145 794 na wsi, a łączna liczba osób w rodzinach – 938 014);

• 12 984 rodzin otrzymało pomoc z powodu trudności przystosowania się do życia po zwolnieniu z zakładu karnego (w tym 3 910 na wsi, a łączna liczba osób w rodzinach – 21 858);

• 3 314 rodzin otrzymało pomoc z powodu braku umiejętności przystosowania do życia młodzieży opuszczającej placówki opiekuńczo-wychowawcze (w tym na wsi 514, a łączna liczba osób w rodzinach – 5 336)17.

Z powyższego zestawienia wynika więc, że w 2008 r. w sumie prawie 3 500 000 osób otrzymało wsparcie ze środków pomocy społecznej z powodów bezpośrednio lub pośrednio związanych z problemami zatrudnienia i integracji społecznej, co wytycza znaczny wspólny obszar dla działań instytucji rynku pracy oraz instytucji pomocy i integracji społecznej.

17 Sprawozdanie MPiPS – 03, I-XII 2008, Dział 4. Powody przyznania pomocy, z www.mpips.gov.pl.


42

Rysunek 2. Obszar wspólnego działania instytucji rynku pracy oraz pomocy i integracji społecznej


Zarówno instytucje runku pracy, jak i instytucje pomocy społecznej pracują na rzecz przeciwdziałania tzw. wykluczeniu społecznemu (obszar wspólnego działania obrazuje powyższy schemat).

Wykluczenie społeczne według definicji przyjętej w 2004 r. przez przedstawicieli administracji rządowej, samorządowej, partnerów społecznych oraz organizacji obywatelskich Narodowej Strategii Integracji Społecznej, rozumie się jako18: brak lub ograniczone możliwości uczestnictwa, wpływania, korzystania osób i grup z podstawowych praw, instytucji publicznych, usług, rynków, które powinny być dostępne dla każdego. Pojęcie wykluczenia społecznego jest często utożsamiane z ubóstwem, choć odróżnia je od tej kategorii jego dynamiczny i szerszy charakter, łączący się ze złożonością czynników powodujących wykluczenie społeczne.

Wśród czynników strukturalnych, które w największym stopniu determinują trudną sytuację wielu osób w Polsce wskazuje się najczęściej:

• pozycję na rynku pracy – bezrobocie, niskie zarobki, długotrwała choroba i niepełnosprawność;

• stan rodzinny – wielodzietność, samotne wychowywanie dziecka (lub dzieci);

• poziom edukacyjny – niski poziom wykształcenia, kwalifikacje nieadekwatne do potrzeb rynku pracy;

• miejsce zamieszkania – zamieszkiwanie na wsi, w małej miejscowości lub na terenie o słabym poziomie rozwoju.

18 Program Operacyjny Kapitał Ludzki, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa 7 września 2007 r., 1.3 Przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu, s. 38.


43

Na czynniki strukturalne nakładają się czynniki instytucjonalne, wśród których do najistotniejszych należy nierówny dostęp lub brak dostępu obywateli do podstawowych usług społecznych w dziedzinach: edukacji, zdrowia, mieszkalnictwa i kultury. Trzeci obszar czynników związany jest z kształtowaniem się niekorzystnych warunków indywidualnych, wynikających z różnych sytuacji życiowych: bezdomności, niepełnosprawności, sieroctwa, uzależnień czy imigracji19.

Grupy zagrożone wykluczeniem społecznym to przede wszystkim: osoby długotrwale bezrobotne, osoby niepełnosprawne, dzieci i młodzież, więźniowie i osoby opuszczające zakłady karne, uchodźcy i migranci, Romowie oraz inne grupy etniczne20.

Tam gdzie pojawia się współistnienie czynników strukturalnych z pozostawaniem bez pracy, szczególnie długotrwałym, możemy mówić o obszarze styku działania instytucji rynku pracy oraz instytucji pomocy i integracji społecznej.

3.1.4. Programy z zakresu rozwoju zasobów ludzkich finansowane ze

środków UE w perspektywie finansowej 2004-2006 adresowane do instytucji rynku pracy oraz instytucji pomocy i integracji społecznej

W latach 2004-2006 wsparcie funduszy strukturalnych UE dla rozwoju zasobów ludzkich w Polsce realizowane było głównie w ramach Sektorowego Programu Operacyjnego Rozwój Zasobów Ludzkich (SPO RZL), Programu Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL oraz Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego (ZPORR).

1. Sektorowy Program Operacyjny Rozwój Zasobów Ludzkich (SPO RZL) 2004-2006 Cele Sektorowego Programu Operacyjnego Rozwój Zasobów Ludzkich21 były realizowane poprzez trzy Priorytety:

• Priorytet 1: Aktywna polityka rynku pracy oraz integracji zawodowej i społecznej, którego celem było wzmocnienie potencjału instytucjonalnej obsługi klientów służb zatrudnienia, pomocy społecznej i innych instytucji działających na rzecz rynku pracy. Miał on służyć również działaniom na rzecz bezrobotnych oraz osób z grup szczególnego ryzyka. Celem priorytetu było też wyrównywanie szans kobiet w dostępie do rynku pracy i zatrudnienia.

• Priorytet 2: Rozwój społeczeństwa opartego na wiedzy. Celem priorytetu było rozszerzanie dostępu do edukacji i poprawa jej poziomu. Istotne było również włączanie w proces edukacji technologii informacyjnych i komunikacyjnych. Kolejne cele priorytetu to podnoszenie kwalifikacji pracowników, promocja edukacji w zakresie przedsiębiorczości i promocja elastycznych form pracy. Priorytet ten miał wreszcie na celu poprawę jakości pracy administracji publicznej poprzez zapewnienie odpowiednich szkoleń.

• Priorytet 3: Pomoc techniczna. Celem tego priorytetu było wsparcie instytucji zajmujących się wdrażaniem SPO RZL, tak aby mogły efektywnie i zgodnie z politykami wspólnotowymi dysponować środkami unijnymi.

19 Program Operacyjny Kapitał Ludzki, op.cit. s. 38. 20 Program Operacyjny Kapitał Ludzki, op.cit. s. 40-45. 21 Sektorowy Program Operacyjny Rozwój Zasobów Ludzkich 2004-2006, Załącznik do Rozporządzenia Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 1 lipca 2004 r. (poz. 1743), Dz. U. Nr 166.


44

Z omówionych powyżej Priorytetów SPO RZL, dla potrzeb niniejszego badania znaczenie ma przede wszystkim Priorytet 1, w ramach którego podpisano 2 676 umów o dofinansowanie projektów. Cele Priorytetu 1 są bezpośrednio związane z rynkiem pracy i dostępem do niego grup defaworyzowanych, a więc z polem działalności instytucji rynku pracy oraz instytucji. W jego ramach realizowano następujące Działania:

1.1 Rozwój i modernizacja instrumentów i instytucji rynku pracy

1.2 Perspektywy dla młodzieży

1.3 Przeciwdziałanie i zwalczanie długotrwałego bezrobocia

1.4 Integracja zawodowa i społeczna osób niepełnosprawnych

1.5 Promocja aktywnej polityki społecznej poprzez wsparcie grup szczególnego ryzyka

1.6 Integracja i reintegracja zawodowa kobiet.

Zagadnienie współpracy instytucji rynku pracy z instytucjami pomocy i integracji społecznej w ramach SPO RZL stanowiło przedmiot badania Ewaluacja działań podejmowanych na rzecz wsparcia systemu instytucjonalnego rynku pracy oraz pomocy społecznej w ramach EFS (zrealizowanego w 2008 r. przez Instytut Badań Strukturalnych), w ramach którego przeanalizowano 383 projekty, z których 62 zostały zrealizowane w partnerstwie (ok. 16%). Zasadniczo nawiązywaniu partnerstwa służyły Działania 1.1 oraz Działania 1.522, przy czym, o ile w Działaniu 1.5 partnerstwo zawiązywano w celu realizacji konkretnego projektu, to w Działaniu 1.1 podstawowym celem projektów było „rozwijanie dialogu społecznego i włączanie partnerów społecznych do działań na rynku pracy” (zgodnie z typem zapisanym we wniosku o dofinansowanie). W badaniu IBS zwrócono uwagę na to, w jakim stopniu realizowane wsparcie przyczyniło się do zwiększenia współdziałania poszczególnych rodzajów instytucji rynku pracy i pomocy społecznej, trwałości współpracy oraz jej zasięgu. Wyniki tych badań można podsumować następująco:

• Najczęstszym wnioskodawcą w projektach prowadzonych w partnerstwie były instytucje dialogu społecznego, aktywne były również przedsiębiorstwa i placówki naukowo-badawcze. Publiczne Służby Zatrudnienia wykazały się mniej niż przeciętną aktywnością pod tym względem, a Ośrodki Pomocy Społecznej były wnioskodawcami tylko w jednym partnerstwie, mimo że zrealizowały łącznie 19 projektów (na 63 poddane badaniu). Również OHP nie zaangażowały partnera w żadnym z 12 przedsięwzięć, których były wnioskodawcami.

• Najczęściej kooperowały ze sobą organizacje niepubliczne, szczególnie aktywne były organizacje pozarządowe. Instytucje publiczne rzadko były partnerami, a jeśli już, to najczęściej w projektach organizowanych przez inne podmioty publiczne. Wśród instytucji publicznych najbardziej nastawione na współdziałanie były jednostki samorządu terytorialnego, a najmniej Ośrodki Pomocy Społecznej.

• Rolę inicjatorów współpracy najczęściej brały na siebie instytucje niepubliczne, mimo że to instytucje publiczne częściej były jej beneficjentami. Ta prawidłowość dotyczy w większym stopniu instytucji pomocy społecznej, w ramach której to grupy instytucje niepubliczne najczęściej kooperują same ze sobą. W sferze rynku pracy widoczna w inicjowaniu

22 Ewaluacja działań podejmowanych na rzecz wsparcia systemu instytucjonalnego rynku pracy oraz pomocy społecznej w ramach EFS, Raport końcowy, Instytut Badań Strukturalnych, czerwiec 2008, rodz. 3.5, s. 91-104


45

partnerstwa była rola publicznych służb zatrudnienia. Ważną rolę w tym względzie w ramach Działania 1.1 oraz Działania 1.5 odgrywały jednostki samorządu terytorialnego. Motywy współpracy różnią się między instytucjami rynku pracy i pomocy społecznej. Te pierwsze w partnerach szukały wsparcia merytorycznego, a te drugie raczej ułatwienia w dotarciu do szerszego grona beneficjentów ostatecznych.

• Większość partnerstw była zawiązywana na potrzeby jednego projektu, ale połowa instytucji, które wcześniej nie uczestniczyły we współdziałaniu, potwierdziła współpracę z partnerem również po zakończeniu projektu.

• Wpływ SPO RZL na współpracę instytucji pomocy społecznej z instytucjami rynku pracy był postrzegany jako istotniejszy przez badane organizacje pomocy społecznej niż przez te działające w obszarze rynku pracy. Około 25% Ośrodków Pomocy Społecznej uznało oddziaływanie SPO RZL na współpracę z organizacjami rynku pracy za duże lub bardzo duże, a tylko co dziesiąty badany Powiatowy Urząd Pracy tak pozytywnie oceniał wpływ wsparcia na kooperację z instytucjami pomocy społecznej. Można podsumować, że SPO RZL wpłynęło na współpracę instytucji z publicznymi instytucjami rynku mocniej i bardziej powszechnie niż z instytucjami pomocy społecznej. Mimo potwierdzonej współpracy między instytucjami z tych dwóch obszarów, rzadko przybierała ona charakter formalny23.

Niemniej jednak w ramach SPO RZL zrealizowano wiele wspólnych projektów zasługujących na miano „dobrej praktyki”. Przykładami udanej współpracy instytucji rynku oraz instytucji pomocy i integracji społecznej mogą być projekty zrealizowane w ramach Działania 1.5 SPO RZL, takie jak:

• Projekt Ośrodka Pomocy Społecznej Dzielnicy Bemowo m.st. Warszawy „Bemowski Program Wspierania Zatrudnienia”, który miał na celu aktywizację zawodową osób długotrwale bezrobotnych poprzez warsztaty psychologiczne, szkolenia zawodowe i przygotowanie zawodowe w miejscu pracy, a przy jego realizacji współpracował m.in. Urząd Pracy m.st. Warszawy i Urząd Dzielnicy Bemowo24.

• Projekt Ośrodka Pomocy Społecznej Dzielnicy Żoliborz m.st. Warszawy, realizowany w partnerstwie z Urzędem Pracy – „Projekt Reintegracji Zawodowej Bezrobotnych Mieszkańców Żoliborza EFEKT”, który miał na celu aktywizację zawodową i powrót na rynek pracy osób dotkniętych wykluczeniem społecznym25.

• Projekt Centrum Integracji Społecznej CISTOR w Toruniu (jednego z pierwszych CIS w Polsce) „Stokrotkowy Dom – reintegracja prowadzona w CISTOR w Toruniu”, realizowany m.in. we współpracy (formalne partnerstwo nie było zawarte) z PUP, MOPR, ROPS i in. instytucjami lokalnymi. Zasadniczym celem projektu było przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu osób długotrwale bezrobotnych przez połączenie terapii, integracji społecznej i zawodowej26.

23 Ewaluacja działań podejmowanych na rzecz wsparcia…, op. cit. s. 104. 24 Przegląd projektów ośrodków pomocy społecznej rekomendowanych do finansowania z Europejskiego Funduszu Społecznego. Działanie 1.5 i 1.6 Sektorowego Programu Operacyjnego Rozwój Zasobów Ludzkich, Ministerstwo Gospodarki i Pracy, s. 6. 25 Przegląd projektów ośrodków pomocy społecznej rekomendowanych do finansowania z Europejskiego Funduszu Społecznego…, op. cit. s. 8. 26 Dobre praktyki EFS w Polsce – pierwsze doświadczenia, Fundacja Instytut Studiów Strategicznych, Kraków 2006, s. 57-67.


46

Również realizatorzy badania pt. Ewaluacja działań podejmowanych na rzecz wsparcia systemu instytucjonalnego rynku pracy oraz pomocy społecznej w ramach EFS zidentyfikowali przykłady efektywnych i trwałych rozwiązań powstałych w wyniku współpracy kilku instytucji rynku pracy, głównie na poziomie regionalnym, mniej zaś lokalnym. Działania te obejmowały wypracowywanie wspólnych standardów działania oraz budowy sieci informatycznych i portali internetowych, mających przyczynić się do zwiększenia koordynacji działań organizacji. Efektem tych projektów jest poprawa jakości zarządzania oraz zwiększenie dopasowania podejmowanych działań do potrzeb beneficjentów.

Podsumowując rolę SPO RZL w budowaniu praktyki współpracy pomiędzy instytucjami rynku pracy a instytucjami pomocy społecznej, można ocenić ten instrument jako trafny w swojej formule, jednakże mający ograniczone zastosowanie, stąd i oddziaływanie tego instrumentu nie miało charakteru systemowego.

2. Program Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL Wdrażanie Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL27 rozpoczęto w UE w 2001 r., a w 2004 r., po rozszerzeniu, objęto nim wszystkie 25 krajów członkowskich (druga runda 2004-2006). W Polsce zakres działań IW EQUAL objął pięć tematów (wybranych z 9 obszarów tematycznych obowiązujących w krajach członkowskich):

• Temat A: Ułatwianie wchodzenia i powrotu na rynek pracy osobom mającym trudności z integracją lub reintegracją, celem promowania rynku pracy otwartego dla wszystkich;

• Temat D: Wzmocnienie krajowej gospodarki społecznej (trzeciego sektora), a w szczególności usług na rzecz społeczności lokalnej oraz poprawa jakości miejsc pracy;

• Temat F: Wspieranie zdolności dostosowania się firm i pracowników do strukturalnych zmian gospodarczych oraz wspieranie wykorzystania technologii informacyjnych i innych nowych technologii;

• Temat G: Godzenie życia rodzinnego i zawodowego, oraz ponowna integracja kobiet i mężczyzn, którzy opuścili rynek pracy, poprzez rozwój bardziej elastycznych i efektywnych form organizacji pracy oraz działań towarzyszących;

• Temat I: Wsparcie integracji społecznej i zawodowej osób ubiegających się o status uchodźcy.

PIW EQUAL był wdrażany w Polsce w formie projektów realizowanych w partnerstwie, wybieranych w drodze konkursu. W sumie zakwalifikowano do realizacji 107 z 751 przedstawionych projektów. Podpisano 99 umów na realizację projektów Partnerstw na rzecz Rozwoju – utworzonych specjalnie w tym celu porozumień różnych podmiotów zainteresowanych rozwiązaniem określonego problemu rynku pracy28. Z tego w: Temacie A - 37; Temacie D - 24; Temacie F - 24; Temacie G - 11; Temacie I - 329.

Partnerstwa na rzecz Rozwoju, zawiązywane dla realizacji projektów finansowanych w ramach PIW EQUAL, składały się z instytucji różnego typu:

• instytucji publicznych wszystkich szczebli;

27 EQUAL Projekty i ich realizacja, Krajowa Struktura Wsparcia PIW EQUAL, Warszawa 2007 s. 6. 28 EQUAL Projekty i ich realizacja, op. cit. s. 6. 29 Efekty wdrażania EFS w ramach perspektywy finansowej 2004-2006, op. cit. s. 61.


47

• jednostek samorządu terytorialnego;

• organizacji pozarządowych;

• placówek naukowo-badawczych;

• innych instytucji działających w sferze społecznej.

Zasadą była współpraca instytucji publicznych z niepublicznymi, w tym szczególnie organizacjami pozarządowymi oraz placówkami naukowo-badawczymi.

W ramach badania przeanalizowano partnerstwa, w skład których wchodziły jednocześnie Publiczne Służby Zatrudnienia oraz publiczne instytucje pomocy i integracji społecznej. W poniższym zestawieniu wymieniono jedynie te właśnie instytucje, z tym że należy pamiętać, że były one jednymi z wielu uczestników poszczególnych partnerstw30.

• Temat A: Ułatwianie wchodzenia i powrotu na rynek pracy osobom mającym trudności z integracją lub reintegracją, celem promowania rynku pracy otwartego dla wszystkich

1. Projekt „Odziedzicz prace”: 2 OSP oraz PUP;

2. Projekt „Wchodzenie, utrzymanie, powrót na rynek pracy osób po chorobie psychicznej”: PCPR, PUP;

3. Projekt „Iris – reintegracja społeczna i zawodowa kobiet – ofiar handlu ludźmi”: MPiPS, OPS, miejski UP;

4. Projekt „Twarzą w twarz z rynkiem pracy – model zatrudnienia przejściowego”: MOPS, OPS, PUP, miejski UP.

• Temat D: Wzmocnienie krajowej gospodarki społecznej (trzeciego sektora), a w szczególności usług na rzecz społeczności lokalnej, z akcentem na podnoszenie jakości miejsc pracy

1. „Partnerstwo Inicjatyw Nowohuckich”: grodzki UP, MOPS;

2. „Partnerstwo Muflon”: ROPS, MOPS, PUP;

3. Projekt „Akademia Przedsiębiorczości – rozwój alternatywnych form zatrudnienia”: ROPS (administrator), WUP;

4. Projekt „W stronę polskiego modelu gospodarki społecznej – budujemy nowy Lisków”: 5 OSP, 2 PCPR, 5 PUP.

• Temat G: Godzenie życia rodzinnego i zawodowego, oraz ponowna integracja kobiet i mężczyzn, którzy opuścili rynek pracy, poprzez rozwój bardziej elastycznych i efektywnych form organizacji pracy oraz działań towarzyszących

1. Projekt „@lterEgo”: MOPS, WUP.

• Temat I: Wsparcie integracji społecznej i zawodowej osób ubiegających się o status uchodźcy

30 Informacje o projektach wykorzystane do zestawienia i następującej po nim analizy zaczerpnięto z EQUAL Projekty i ich realizacja, op. cit.


48

1. Projekt „Praca i godne życie dla kobiet – ofiar przemocy”: MOPS, 2 OPS, PUP, WUP.

W żadnym z partnerstw realizowanych w ramach Tematu F (Wspieranie zdolności dostosowania się firm i pracowników do strukturalnych zmian gospodarczych oraz wspieranie wykorzystania technologii informacyjnych i innych nowych technologii) nie uczestniczyły jednocześnie PSZ oraz publiczne instytucje pomocy i integracji społecznej.

Z powyższego zestawienia wynika, że tylko w 10 na 99 projektów (czyli w 10% projektów) PSZ oraz publiczne instytucje pomocy i integracji społecznej współdziałały ze sobą w ramach partnerstw z innymi organizacjami i instytucjami, zarówno publicznymi, jak i niepublicznymi.

PSZ uczestniczyły również jako partnerzy w kolejnych 29 projektach, w których nie uczestniczyły publiczne instytucje pomocy i integracji społecznej (choć w kilku jednymi z pozostałych partnerów były organizacje pozarządowe zajmujące się pomocą społeczną), w tym w 5 przypadkach było to MPiPS, a w pozostałych urzędy pracy różnych szczebli. Publiczne instytucje pomocy i integracji społecznej uczestniczyły w 6 projektach z innymi niż PSZ partnerami.

PSZ oraz instytucje pomocy i integracji społecznej rzadko występowały w roli administratora partnerstw. Zaledwie jeden WUP, jeden ROPS i jeden PCPR wzięły na siebie to zadanie. Aktywniejsze były samorządy (5 administrowanych projektów), ale dominowały w tej roli instytucje dialogu społecznego, przede wszystkim organizacje pozarządowe, a także placówki naukowo-badawcze.

Z powyższej analizy wynika więc, że w ramach PIW EQUAL aktywność PSZ była znacznie większa niż publicznych instytucji pomocy i integracji społecznej, w sumie brały one udział w 39 projektach (39% wszystkich projektów) przy 16 pomocy społecznej (16% wszystkich projektów). Jednak fakt, że zaledwie jeden projekt był administrowany przez WUP, wskazuje, że ich aktywność w zawiązywaniu i koordynowaniu partnerstw była znikoma31.

Podobnie jak w przypadku SPO RZL, również rola PIW EQUAL w budowaniu partnerstw, w których brały udział jednocześnie instytucje rynku pracy oraz instytucje pomocy społecznej była ograniczona, chociaż ten instrument proponował trafne, i jak pokazały efekty Programu, również skuteczne formy realizacji projektów partnerskich. Tutaj również brak jest wskazań, aby oddziaływanie projektów Equal-owych miało charakter systemowy, jednakże, co ważne, pojawiają się przykłady, w których projekty Equal zainicjowały kontynuowaną do dnia dzisiejszego i z powodzeniem realizowana współpracę partnerską (patrz przykład „dobrej praktyki” z Suwałk, Rozdział 3.4.2).

3. Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego

Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego (ZPORR) to największy i najbardziej zróżnicowany program operacyjny realizowany w Polsce w ramach perspektywy finansowej 2004-2006. Składały się na niego 4 Priorytety, w tym 3 realizowane ze wsparciem Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego – Priorytety 1, 3 i 4 – i jeden ze wsparciem Europejskiego Funduszu Społecznego – Priorytet 2 Wzmocnienie rozwoju zasobów ludzkich w regionach. Program realizowany był na poziomie województw, a o wyborze projektów decydowały samorządy.

31 Prawdopodobnie więcej PSZ i OPS wzięło udział w konkursie o dofinansowanie projektów, ale nie dostało dofinansowanie w ramach PIW EQUAL.


49

W Priorytecie 2 dominowały projekty polegające na organizowaniu szkoleń dla beneficjentów ostatecznych, zgłaszających chęć podwyższenia kwalifikacji zawodowych oraz programy stypendialne. Liczną grupę stanowiły projekty z zakresu usług doradczych w zakresie wyboru nowego zawodu. Ze względu na ww. dominujące grupy projektów, do głównych grup beneficjentów ostatecznych wsparcia w ramach tego Priorytetu należą przede wszystkim instytucje szkoleniowe, szkoły wyższe oraz jednostki naukowe, a także instytucje rynku pracy i jednostki samorządu terytorialnego32. Zasadniczo projekty partnerskie instytucji rynku pracy z instytucjami pomocy społecznej nie były realizowane w ramach tego Priorytetu, a więc realizacja Priorytetu 2 ZPORR wydaje się nie mieć istotnego wpływu na kwestie współpracy instytucji rynku pracy z instytucjami pomocy i integracji społecznej.

3.1.5. Program Operacyjny Kapitał Ludzki - perspektywa finansowa 2007-2013

Celem głównym Programu jest wzrost zatrudnienia i spójności społecznej, a do jego osiągnięcia ma przyczynić się realizacja sześciu celów strategicznych:

• Podniesienie poziomu aktywności zawodowej oraz zdolności do zatrudnienia osób bezrobotnych i biernych zawodowo;

• Zmniejszenie obszarów wykluczenia społecznego;

• Poprawa zdolności adaptacyjnych pracowników i przedsiębiorstw do zmian zachodzących w gospodarce;

• Upowszechnienie edukacji społeczeństwa na każdym etapie kształcenia przy równoczesnym zwiększeniu jakości usług edukacyjnych i ich silniejszym powiązaniu z potrzebami gospodarki opartej na wiedzy;

• Zwiększenie potencjału administracji publicznej w zakresie opracowywania polityk i świadczenia usług wysokiej jakości oraz wzmocnienie mechanizmów partnerstwa;

• Wzrost spójności terytorialnej.

PO KL składa się z 9 Priorytetów, realizowanych równolegle na poziomie centralnym i regionalnym.

Priorytety realizowane centralnie to:

• Priorytet I: Zatrudnienie i integracja społeczna;

• Priorytet II: Rozwój zasobów ludzkich i potencjału adaptacyjnego przedsiębiorstw oraz poprawa stanu zdrowia osób pracujących;

• Priorytet III: Wysoka jakość systemu oświaty;

• Priorytet IV: Szkolnictwo wyższe i nauka;

• Priorytet V: Dobre rządzenie.

Priorytety realizowane na szczeblu regionalnym to:

• Priorytet VI: Rynek pracy otwarty dla wszystkich; 32 Efekty wdrażania EFS w ramach perspektywy finansowej 2004-2006, op. cit., s. 35.


50

• Priorytet VII: Promocja integracji społecznej;

• Priorytet VIII: Regionalne kadry gospodarki;

• Priorytet IX: Rozwój wykształcenia i kompetencji w regionach.

Ponadto realizowany jest Priorytet X Pomoc techniczna, którego celem jest zapewnienie właściwego zarządzania PO KL, wdrażania oraz promocji EFS.

Realizacja projektów odbywa się w dwóch głównych trybach: systemowym i konkursowym. W trybie systemowym projekty są realizowane przez beneficjentów imiennie wskazanych w Programie lub dodatkowych dokumentach stanowiących jego uszczegółowienie. Natomiast w trybie konkursowym projekty będą mogły realizować wszystkie podmioty m.in.: instytucje rynku pracy, instytucje szkoleniowe, jednostki administracji rządowej i samorządowej, przedsiębiorcy, instytucje otoczenia biznesu, organizacje pozarządowe, instytucje systemu oświaty i szkolnictwa wyższego, a także inne podmioty.

Dla współpracy instytucji rynku pracy z instytucjami pomocy i integracji społecznej zasadnicze są następujące Priorytety i Działania PO KL: Priorytety realizowane centralnie:

Priorytet I – Zatrudnienie i integracja społeczna Działanie 1.1 Wsparcie systemowe instytucji rynku pracy;

Działanie 1.2 Wsparcie systemowe instytucji pomocy i integracji społecznej;

Działanie 1.3 Ogólnopolskie programy integracji i aktywizacji zawodowej;

Działanie 5.4 Rozwój potencjału trzeciego sektora;

Działanie 5.5 Rozwój dialogu społecznego.

Priorytety realizowane regionalnie:

Priorytet VI – Rynek pracy otwarty dla wszystkich

Działanie 6.1 Poprawa dostępu do zatrudnienia oraz wspieranie aktywności zawodowej w regionie;

Działanie 6.2 Wsparcie oraz promocja przedsiębiorczości i samozatrudnienia;

Działanie 6.3 Inicjatywy lokalne na rzecz podnoszenia poziomu aktywności zawodowej na obszarach wiejskich.

Priorytet VII – Promocja integracji społecznej Działanie 7.1 Rozwój i upowszechnienie aktywnej integracji;

Działanie 7.2 Przeciwdziałanie wykluczeniu i wzmocnienie sektora ekonomii społecznej;

Działanie 7.3 Inicjatywy lokalne na rzecz aktywnej integracji33.

Poza działaniami systemowymi na poziomie krajowym, zasadnicza część wsparcia inicjatyw z sektorów rynku pracy oraz integracji i polityki społecznej pozostaje w gestii regionów i jest ukierunkowana na realizowanie inicjatyw regionalnych i lokalnych.

33 Szczegółowy Opis Priorytetów Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007-2013, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa, 13 marca 2008 r.


51

W zasadniczych dla obszarów rynku pracy i pomocy społecznej VI i VII Priorytetach PO KL, realizowanych w układzie regionalnym, do maja 2009 r. przyjęto do realizacji 6 925 wniosków na łączną kwotę ok. 4,6 mld zł. Szczegółowy rozkład przyjętych wniosków w podziale na województwa przedstawia poniższa tabela:

Tabela 12. Liczba wniosków zatwierdzonych i kwota wsparcia w Priorytecie VI i Priorytecie VII PO KL w komponencie regionalnym wg stanu w dniu 4 maja 2009 r.

Województwo

Priorytet VI Rynek pracy otwarty dla wszystkich

Priorytet VII Promocja integracji społecznej

liczba wniosków zatwierdzonych

stan w dniu 4.05.2009 r.

kwota wsparcia w PLN

liczba wniosków zatwierdzonych

stan w dniu 4.05.2009 r.

kwota wsparcia w PLN

Dolnośląskie 235 284 371 649 210 87 346 289 Kujawsko-Pomorskie 193 231 641 398 27 42 302 239 Lubelskie 191 202 723 674 269 45 542 867 Lubuskie 78 77 265 072 86 17 508 150 Łódzkie 215 228 324 635 445 112 414 922 Małopolskie 104 208 051 557 353 84 015 206 Mazowieckie 268 200 529 100 364 125 666 205 Opolskie 82 99 116 392 119 38 745 279 Podkarpackie 148 250 048 229 278 82 919 281 Podlaskie 176 193 159 732 173 64 697 224 Pomorskie 272 257 530 668 207 53 373 759 Śląskie 421 435 181 839 455 214 426 433 Świętokrzyskie 101 181 986 947 126 34 642 933 Warmińsko- Mazurskie 212 281 840 803 217 69 935 505

Wielkopolskie 168 158 630 321 223 48 233 276 Zachodniopomorskie 140 205 397 213 121 50 694 110 Łącznie 3 004 3 495 799 231 3 921 1 172 463 738 Źródło: Stan realizacji PO KL - na podst. KSI SIMIK 07-13 wg stanu na dzień 4 maja 2009 r. I. Proces naboru wniosków, Załącznik do Informacji miesięcznej z realizacji Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007-2013, stan na dzień 4 maja 2009, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, z www.efs.gov.pl/AnalizyRaportyPodsumowania/Poziom.

Biorąc pod uwagę zagadnienie współpracy instytucji rynku pracy oraz instytucji pomocy i integracji społecznej w PO KL, szczególnie istotne dla wzmacniania współpracy międzyinstytucjonalnej wydają się:

• w realizowanym centralnie Priorytecie I: Działanie 1.1, 1.2 oraz 1.3 (Poddziałania 1.3.4-1.3.6);

• w komponencie regionalnym w Priorytecie VI: Poddziałanie 6.1.1, Działanie 6.2 i 6.3;

• w komponencie regionalnym w Priorytecie VII: Podziałanie 7.1.3, Działanie 7.2.


52

Priorytet I – Zatrudnienie i integracja społeczna34

W ramach Priorytetu I, należącego do komponentu centralnego PO KL, wyłoniono trzy Działania, z których pierwsze dwa realizowane są poprzez projekty systemowe, a trzeci, zależnie od Poddziałania, zarówno przez projekty konkursowe, jak i systemowe.

Działanie 1.1 Wsparcie systemowe instytucji rynku pracy ma na celu podniesienie efektywności funkcjonowania instytucji rynku pracy oraz poprawę jakości świadczonych przez nie usług. Beneficjentem jest Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich, a grupami docelowymi: instytucje rynku pracy, pracownicy rynku pracy w zakresie systemu szkoleń i doskonalenia kadr, instytucje pomocy i integracji społecznej i ich pracownicy (w zakresie projektów wspólnych z instytucjami rynku pracy).

Działanie 1.2 Wsparcie systemowe instytucji pomocy i integracji społecznej – jego cel to podniesienie jakości i efektywności funkcjonowania instytucji działających w obszarze pomocy i integracji społecznej, poprzez rozszerzanie realizowanych przez nie usług, poprawę systemu monitorowania i oceny efektywności podejmowanych działań oraz inwestycje w rozwój kwalifikacji i kompetencji. Wśród typów projektów, które mogą być realizowane w trybie systemowym w tym Działaniu, w zakresie współpracy instytucji rynku pracy oraz instytucji pomocy i integracji społecznej, najważniejsze wydają się: realizacja wspólnych szkoleń oraz programów szkoleniowych dla kadr pomocy społecznej i instytucji rynku pracy, poszerzanie oferty instytucji pomocy i integracji społecznej w zakresie usług na rzecz aktywizacji zawodowej i społecznej (w tym m.in. budowa krajowego systemu doradztwa na rzecz inicjatyw lokalnych w sferze integracji społecznej oraz systemu doradztwa na rzecz ekonomii społecznej), rozwój narzędzi i systemów informatycznych (dla instytucji pomocy społecznej oraz zintegrowanych systemów dla publicznych służb zatrudnienia i instytucji pomocy społecznej), upowszechnianie systemów informatycznych zwiększających dostęp do informacji o instrumentach i usługach systemu pomocy i integracji społecznej (w tym również dostęp dla osób niepełnosprawnych), budowa i ulepszanie systemu koordynacji oraz przekazywania informacji i danych między instytucjami działającymi w obszarze polityki społecznej i rynku pracy.

Wśród grup docelowych przewidziano: instytucje pomocy i integracji społecznej i ich pracowników, instytucje rynku pracy i ich pracowników (w zakresie projektów wspólnych z podmiotami pomocy i integracji społecznej), organizacje pozarządowe i instytucje ekonomii społecznej zajmujące się statutowo problematyką pomocy i integracji społecznej i ich pracowników, pracowników administracji publicznej działający bezpośrednio w obszarze pomocy i integracji społecznej.

Celem Działania 1.3 Ogólnopolskie programy integracji i aktywizacji zawodowej jest opracowywanie, wdrażanie i promocja ogólnopolskich i ponadregionalnych rozwiązań z zakresu aktywizacji zawodowej i integracji społecznej, skierowanych do grup znajdujących się w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy, w tym w szczególności: młodzieży zagrożonej wykluczeniem społecznym, osób pozbawionych wolności, osób niepełnosprawnych oraz członków społeczności romskiej, a także upowszechnianie rozwiązań na rzecz godzenia życia zawodowego i rodzinnego oraz wyrównywania szans kobiet i mężczyzn w dostępie do zatrudnienia. W ramach Działania wyłoniono 7 Poddziałań:

• Poddziałanie 1.3.1. Projekty na rzecz społeczności romskiej – projekty konkursowe;

34 Opisy Priorytetów, Działań i Poddziałań wg. Szczegółowego Opisu Priorytetów Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007-2013, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa, 1 czerwca 2009 r.


53

• Poddziałanie 1.3.2. Projekty na rzecz promocji równych szans kobiet i mężczyzn oraz godzenia życia zawodowego i rodzinnego - projekty konkursowe;

• Poddziałanie 1.3.3 OHP – projekty systemowe;

• Poddziałanie 1.3.4 Centralny Zarząd Służby Więziennej – projekty systemowe;

• Poddziałanie 1.3.5 Ministerstwo Sprawiedliwości – projekty systemowe;

• Poddziałanie 1.3.6 PFRON – projekty systemowe;

• Poddziałanie 1.3.7 Projekty skierowane do pracowników migrujących – projekty systemowe.

Z wyjątkiem Poddziałania 1.3.1 skierowanego do społeczności romskiej oraz Poddziałania 1.3.2 skupiającego się na wyrównywaniu szans kobiet i mężczyzn na rynku pracy (oba w trybie konkursowym), a także Poddziałania 1.3.7 skierowanego do pracowników migrujących (tryb systemowy), pozostałe zakładają lub umożliwiają (poprzez określenie zakresu merytorycznego projektów) współpracę instytucji rynku pracy oraz instytucji pomocy i integracji społecznej dla rozwiązywania m.in. problemów zatrudnienia i integracji społecznej konkretnych grup zagrożonych wykluczeniem, więźniów, młodzieży, młodzieży z zakładów poprawczych i schronisk oraz niepełnosprawnych.

Tylko w Poddziałaniu 1.3.3 projekty systemowe OHP nie uwzględniają wprost współpracy z instytucjami pomocy społecznej, choć wydaje się, że ta współpraca mogłaby być prowadzona chociażby w aspekcie informacyjnym.

Zarówno w Poddziałaniu 1.3.4, którego beneficjentem jest Centralny Zarząd Służby Więziennej, jak i Poddziałaniu 1.3.5, którego beneficjentem jest Ministerstwo Sprawiedliwości uwzględniono wśród grup docelowych – poza określoną grupą społeczną zagrożoną wykluczeniem (więźniami i młodzieżą z zakładów poprawczych i schronisk dla nieletnich) – w zakresie projektów współpracy również partnerów społeczno-gospodarczych, instytucje i organizacje działające w obszarze zatrudnienia i integracji społecznej, instytucje rynku pracy i pomocy społecznej.

Priorytet VI – Rynek pracy otwarty dla wszystkich W Priorytecie VI, realizowanym w ramach komponentu regionalnego, wyodrębniono trzy Działania, z których jedno realizowane jest – zależnie od Poddziałania – w trybie konkursowym, konkursowym tylko dla PUP i WUP oraz systemowym, a pozostałe dwa w trybie konkursowym.

Działanie 6.1 Poprawa dostępu do zatrudnienia oraz wspieranie aktywności zawodowej w regionie – jego celem jest podniesienie poziomu aktywności zawodowej oraz zdolności do zatrudnienia osób pozostających bez zatrudnienia oraz stworzenie warunków dla rozwoju aktywności zawodowej w regionie. W ramach Działania wyznaczono trzy Poddziałania:

• Poddziałanie 6.1.1 Wsparcie osób pozostających bez zatrudnienia na regionalnym rynku pracy – projekty konkursowe. Beneficjentami mogą być wszystkie podmioty z wyłączeniem PUP oraz osób fizycznych35, a wśród grup docelowych uwzględniono m.in. osoby pozostające bez zatrudnienia (w tym np. kobiety powracające na rynek pracy, osoby powyżej 45 lat, osoby niepełnosprawne itd.), instytucje runku pracy, a także podmioty działające na rzecz rozwoju zasobów ludzkich oraz upowszechniania dialogu oraz partnerstwa publiczno-społecznego na poziomie regionalnym i lokalnym. Wśród typów projektów przewidziano m.in. doradztwo, diagnozy potrzeb szkoleniowych w regionie, programy aktywizacji

35 Nie dotyczy osób prowadzących działalność gospodarczą lub oświatową na podstawie przepisów odrębnych.


54

zawodowej, kampanie promocyjne, wspieranie wolontariatu i różnych form zatrudnienia, a także rozwój dialogu, partnerstwa publiczno-społecznego i współpracy na rzecz rozwoju zasobów ludzkich na poziomie regionalnym i lokalnym;

• Poddziałanie 6.1.2 Wsparcie powiatowych i wojewódzkich urzędów pracy w realizacji zadań na rzecz aktywizacji zawodowej osób bezrobotnych w regionie - projekty konkursowe wyłącznie dla powiatowych i wojewódzkich urzędów pracy, które mają przede wszystkim służyć wzmocnieniu i rozwojowi PSZ w regionie, a także prowadzeniu badań i analiz dotyczących lokalnego rynku pracy;

• Poddziałanie 6.1.3 Poprawa zdolności do zatrudnienia oraz podnoszenie poziomu aktywności zawodowej osób bezrobotnych – projekty systemowe, których beneficjentami są PUP, a grupami docelowymi zarejestrowani bezrobotni. Projekty mogą dotyczyć m.in. szkoleń, staży, prac interwencyjnych, przygotowania zawodowego dorosłych, wyposażenia i doposażenia stanowiska pracy, a także przyznania jednorazowych środków na podjęcie działalności gospodarczej, w tym pomocy prawnej, konsultacji i doradztwa związanych z podjęciem działalności gospodarczej.

Działanie 6.2 Wsparcie oraz promocja przedsiębiorczości i samozatrudnienia ma na celu promocję oraz wspieranie inicjatyw i rozwiązań zmierzających do tworzenia nowych miejsc pracy oraz budowy postaw kreatywnych, służących rozwojowi przedsiębiorczości i samozatrudnienia.

Beneficjentami mogą być wszystkie podmioty z wyłączeniem PUP oraz osób fizycznych36, a projekty mogą wspierać m.in. osoby zakładające działalność gospodarczą, doradztwo i szkolenia, przyznanie środków finansowych na rozwój przedsiębiorczości (w tym w formie spółdzielni lub spółdzielni socjalnej, promocję przedsiębiorczości i inne. Działanie 6.3 Inicjatywy lokalne na rzecz podnoszenia poziomu aktywności zawodowej na obszarach wiejskich – jego celem jest podniesienie zdolności do zatrudnienia oraz mobilności przestrzennej i zawodowej osób zamieszkujących na obszarach wiejskich poprzez przygotowanie ich do podjęcia pracy w zawodach pozarolniczych oraz wykorzystania szans związanych z powstawaniem nowych miejsc pracy na obszarach wiejskich. Realizowane projekty mogą m.in. przyczyniać się do aktywizacji zawodowej mieszkańców obszarów wiejskich, poprawy zdolności do zatrudnienia, wsparcia lokalnych inicjatyw informacyjnych, szkoleniowych i doradczych, a także rozwój dialogu i partnerstwa publiczno-społecznego i współpracy na rzecz rozwoju zasobów ludzkich na szczeblu lokalnym.

W żadnym z Działań i Poddziałań Priorytetu VI nie są wymienione wprost instytucje pomocy społecznej ani jako beneficjent, ani grupa docelowa. Nie jest również bezpośrednio wskazana współpraca instytucji rynku pracy z instytucjami pomocy społecznej. Jednakże z uwagi na określone grupy docelowe (m.in. osoby długotrwałe bezrobotne, w tym z niektórych grup szczególnie zagrożonych wykluczeniem społecznym), a także określenie szerokiego grona potencjalnych beneficjentów w Poddziałaniu 6.1.1 oraz Działaniach 6.2 i 6.3 można założyć, że w ramach konkursów mogą również być realizowane projekty przez współpracujące instytucje rynku pracy i pomocy społecznej, szczególnie sektora niepublicznego. Dodatkowo w ramach Działania 6.2 wsparcie mogą otrzymać spółdzielnie socjalne.

36 Nie dotyczy osób prowadzących działalność gospodarczą lub oświatową na podstawie przepisów odrębnych.


55

Priorytet VII – Promocja integracji społecznej W ramach Priorytetu VII, należącego do komponentu regionalnego PO KL, realizowane są trzy działania, z których pierwsze realizowane jest poprzez projekty systemowe, a pozostałe dwa poprzez projekty konkursowe.

Projekty systemowe realizowane są poprzez Działanie 7.1 Rozwój i upowszechnienie aktywnej integracji, na które składają się trzy Poddziałania:

• Poddziałanie 7.1.1 Rozwój i upowszechnianie aktywnej integracji przez ośrodki pomocy społecznej;

• Poddziałanie 7.1.2 Rozwój i upowszechnianie aktywnej integracji przez powiatowe centra pomocy rodzinie;

• Poddziałanie 7.1.3 Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej.

Celem Działania 7.1 jest rozwijanie aktywnych form integracji społecznej i umożliwianie dostępu do nich osobom zagrożonym wykluczeniem społecznym, a także poprawa skuteczności funkcjonowania instytucji pomocy społecznej w regionie. Trzy wydzielone Poddziałania skierowane są trzech typów instytucji pomocy społecznej poszczególnych szczebli: ośrodków pomocy społecznej, powiatowych centrów pomocy rodzinie i regionalnych ośrodków pomocy społecznej. O ile grupami docelowymi Poddziałań 7.1.1 i 7.1.2 przede wszystkim są osoby korzystające ze świadczeń pomocy społecznej oraz otoczenie osób wykluczonych społecznie, o tyle grupą docelową Poddziałania 7.1.3 są pracownicy instytucji pomocy społecznej.

W Poddziałaniu 7.1.3 beneficjentem są Regionalne Ośrodki Polityki Społecznej. Realizowane projekty obejmują szkolenia pracowników i wolontariuszy instytucji pomocy i integracji społecznej oraz specjalistyczne doradztwo dla ośrodków pomocy społecznej i powiatowych centrów pomocy rodzinie, powiązane bezpośrednio z potrzebami oraz ze specyfiką realizowanych zadań. W projektach realizowanych w ramach Poddziałania 7.1.3 możliwa jest również realizacja wspólnych szkoleń z zakresu tworzenia i funkcjonowania zespołów interdyscyplinarnych z udziałem przedstawicieli innych służb społecznych w regionie (np. kuratorzy sądowi, policjanci, pedagodzy, pielęgniarki środowiskowe), a także spotkań z udziałem przedstawicieli publicznych służb zatrudnienia, dotyczących rozwoju współpracy i budowania partnerstw na rzecz rozwiązywania problemów społecznych. Szczególną rolą ROPS jest przygotowanie bilansu potrzeb w zakresie pomocy społecznej, który stanowi podstawę projektów systemowych. Można więc przyjąć, że ROPS mają szczególne znaczenie w podejmowaniu inicjatyw systemowych obejmujących współpracę publicznych służb zatrudnienia oraz pomocy i integracji społecznej w regionach. Celem projektów realizowanych w Poddziałaniu 7.1.3 jest szkolenie i doradztwo dla pracowników i wolontariuszy pomocy i integracji społecznej oraz udzielanie im wsparcia merytorycznego i metodycznego w zakresie rozwoju form aktywnej integracji, kierunków rozwoju pracy socjalnej, metod i sposobów aktywizacji klientów pomocy społecznej, nowych form i narzędzi wsparcia indywidualnego i środowiskowego, poprawy systemów zarządzania jednostkami pomocy i integracji społecznej, budowania zintegrowanej polityki społecznej w regionie (w tym również poprzez regionalne platformy współpracy jednostek organizacyjnych pomocy społecznej), a także w zakresie


56

prawidłowego realizowania zadań przewidzianych dla instytucji pomocy i integracji społecznej w ramach PO KL37.

Projekty konkursowe Priorytetu VII realizowane są w ramach:

Działania 7.2 Przeciwdziałanie wykluczeniu i wzmocnienie sektora ekonomii społecznej, w którym wyłoniono dwa poddziałania:

• Poddziałanie 7.2.1 Aktywizacja zawodowa i społeczna osób zagrożonych wykluczeniem społecznym;

• Poddziałanie 7.2.2 Wsparcie ekonomii społecznej;

oraz Działania 7.3. Inicjatywy lokalne na rzecz aktywnej integracji.

Celem Działania 7.2 jest poprawa dostępu do zatrudnienia osób zagrożonych wykluczeniem społecznym i rozwijanie sektora ekonomii społecznej. Projekty realizowane w ramach Poddziałania 7.2.1 mogą obejmować szerokie spektrum działań na rzecz aktywizacji zawodowej i społecznej osób zagrożonych wykluczeniem m.in. wsparcie dla tworzenia i działalności podmiotów integracji społecznej, kursy i szkolenia, staże, zatrudnienie subsydiowane, poradnictwo, rozwój nowych form i metod wsparcia środowiskowego i zawodowego na rzecz integracji zawodowej i społecznej, organizowanie akcji i kampanii promocyjno-informacyjnych, rozwój dialogu, partnerstwa publiczno-prywatnego, badania i analizy z zakresu integracji społecznej w regionie, a także inne, szczegółowo ujęte w dokumentach programowych. Grono beneficjentów zostało określone szeroko – w konkursach mogą brać udział wszelkie typy podmiotów z wyjątkiem osób fizycznych38.

W ramach Poddziałania 7.2.2 mogą być realizowane projekty mające na cel wsparcie dla utworzenia i/lub funkcjonowania (w tym wzmocnienia potencjału) instytucji otoczenia sektora ekonomii społecznej, świadczących w ramach projektu w sposób komplementarny i łączny: usługi prawne, księgowe, marketingowe, doradztwo (indywidualne i grupowe, m.in. w postaci punktów lub centrów doradztwa, inkubatorów społecznej przedsiębiorczości tworzących wspólną infrastrukturę rozwoju), szkolenia umożliwiające uzyskanie wiedzy i umiejętności potrzebnych do założenia i prowadzenia działalności w sektorze ekonomii społecznej, usługi wspierające rozwój partnerstwa lokalnego na rzecz ekonomii społecznej (m.in. poprzez budowę sieci współpracy lokalnych podmiotów w celu wspierania rozwoju podmiotów ekonomii społecznej), promocję ekonomii społecznej i zatrudnienia w sektorze ekonomii społecznej. W konkursach mogą brać udział wszelkie typy podmiotów z wyjątkiem osób fizycznych39, a grupy docelowe to podmioty ekonomii społecznej, instytucje rynku pracy i instytucje integracji społecznej (w zakresie promocji i rozwoju partnerstwa), osoby fizyczne (w zakresie doradztwa i szkoleń nt. zakładania i/lub prowadzenia działalności w sektorze ekonomii społecznej).

Celem Działania 7.3 jest wsparcie dla rozwoju inicjatyw na rzecz aktywizacji i integracji społeczności lokalnych, przyczyniające się do realizacji strategii rozwoju kapitału ludzkiego na terenach wiejskich. W ramach Działania realizowane jest wsparcie ukierunkowane na zwiększanie uczestnictwa mieszkańców w życiu społecznym swojej miejscowości, zwiększenie mobilności i

37 „Zasady przygotowania, realizacji i rozliczania projektów systemowych Ośrodków Pomocy Społecznej, Powiatowych Centrów Pomocy Rodzinie oraz Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007-2013”, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa 9 marca 2009r., s. 28. 38 Nie dotyczy osób prowadzących działalność gospodarczą lub oświatową na podstawie przepisów odrębnych. 39 Nie dotyczy osób prowadzących działalność gospodarczą lub oświatową na podstawie przepisów odrębnych.


57

aktywności społecznej i rozwój lokalnych inicjatyw na rzecz rozwiązywania problemów społecznych na tych terenach. Wsparcie zostanie skierowane do gmin wiejskich, miejsko-wiejskich oraz miast do 25 tys. mieszkańców. Zgodnie ze specyfiką obszarów wiejskich oraz potencjalnych ostatecznych odbiorców wsparcia, działających na tych obszarach, system wdrażania jest skierowany do podmiotów o mniejszym potencjale organizacyjnym (które nie miałyby możliwości realizacji projektów w ramach pozostałych Działań Priorytetu VII). W szczególności promowane będą inicjatywy partnerskie, wykorzystujące możliwości współpracy partnerów publicznych z organizacjami pozarządowymi na rzecz przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu i marginalizacji.

W ramach PO KL ok. 40% środków jest wdrażanych sektorowo przez odpowiednie resorty, zaś pozostałe ok. 60% alokowanych środków jest przeznaczonych na wsparcie dla regionów. Wdrażanie środków w regionach, przez samorządy województw, w założeniu ma zapewnić odpowiednie dostosowanie instrumentów pomocy przewidzianych w programie do warunków w poszczególnych województwach. Poprzedni okres programowania, 2004-2006, wykazał bowiem, że najlepsze efekty przynosiły projekty realizowane na poziomie regionalnym40. Komponent regionalny jest wdrażany równolegle we wszystkich 16 województwach.

W podziale zadań pomiędzy komponentem centralnym i regionalnym PO KL, jako podstawową zasadę przyjęto, że na poziomie krajowym będą wspierane systemy i struktury, natomiast działania realizowane w regionach będą skierowane do osób i grup społecznych. Z uwagi na konieczność wypracowania standardowych rozwiązań, stosowanych w całym kraju, na poziomie centralnym, przewidziano wzmacnianie w sposób kompleksowy systemów i struktur, a wsparcie skierowane do grup o jednolitych potrzebach w skali kraju cechuje charakter ogólnopolski i ponadregionalny41. Wyspecjalizowane instytucje na szczeblu centralnym realizują zadania wobec konkretnych grup docelowych lub podmiotów, np. PFRON w odniesieniu do niepełnosprawnych (Poddziałanie 1.3.6), OHP w odniesieniu do młodzieży (Poddziałanie 1.3.3), służby penitencjarne – do więźniów (Poddziałanie 1.3.4).

W założeniu więc, Działania podejmowane w ramach Priorytetu I są komplementarne z instrumentami przewidzianymi do realizacji w Priorytetach VI i VII. Podnoszenie kompetencji kadr instytucji rynku pracy oraz instytucji pomocy i integracji społecznej przewidziane w Priorytecie I (m.in. poprzez studia I i II stopnia, studia podyplomowe, doktoranckie, kursy zawodowe w tym: I i II stopień specjalizacji w zawodzie pracownik socjalny) powinny być uzupełniane różnymi formami dokształcania pracowników w systemie pozaszkolnym poprzez kursy, doradztwo czy szkolenia organizowane na poziomie regionalnym. Ponadto rozwój i upowszechnianie instrumentów aktywnej polityki społecznej i zatrudnieniowej oraz wsparcie metodyczno-techniczne dla publicznych służb zatrudnienia i jednostek organizacyjnych pomocy społecznej realizowane w Priorytecie I w założeniu powinny umożliwić lepsze przygotowanie tych służb do realizacji zadań przewidzianych dla nich w komponencie regionalnym42.

Analiza zakresu działań oferowanych w ramach PO KL pokazuje, że Program Operacyjny, oferuje szeroką przestrzeń do podejmowania współpracy, a wyniki badań zaprezentowane poniżej pokazują, że beneficjenci chętnie i z powodzeniem korzystają z tej możliwości i podejmują współpracę w ramach realizowanych przez siebie projektów. 40 Dotyczy to przede wszystkim SPO RZL i II Priorytetu ZPORR – Program Operacyjny Kapitał Ludzki, Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia 2007-2013, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa, 7 września 2007 r., rozdz. 3.6, s. 159. 41 Program Operacyjny Kapitał Ludzki…, op. cit., s. 147. 42 Szczegółowy Opis Priorytetów Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki…, op. cit., s. 22.


58

Najważniejsze formy współpracy instytucji rynku pracy z instytucjami pomocy i integracji społecznej założone w ramach PO KL w kluczowych dla tej współpracy Priorytetach i Działaniach przedstawia poniższe zestawienie43. Tabela 13. Formy współpracy/typ realizowanych operacji/projektów w ramach Priorytetów/Działań/Poddziałań PO KL Priorytet/Działanie/ Poddziałanie

Formy współpracy/typ realizowanych operacji/projektów

Priorytet I – centralnyDziałanie 1.1 • opracowanie i realizacja wspólnych szkoleń oraz programów

szkoleniowych dla kadr instytucji rynku pracy i pomocy społecznej; • rozwój narzędzi i systemów informatycznych (dla PSZ oraz

zintegrowanych systemów dla PSZ i instytucji pomocy społecznej); Działanie 1.2 • realizacja wspólnych szkoleń oraz programów szkoleniowych dla kadr

pomocy społecznej i instytucji rynku pracy; • rozwój narzędzi i systemów informatycznych (dla instytucji pomocy

społecznej oraz zintegrowanych systemów dla PSZ i instytucji pomocy społecznej);

• budowa i ulepszanie systemu koordynacji oraz przekazywania informacji i danych między instytucjami działającymi w obszarze polityki społecznej i rynku pracy;

Działanie 1.3 Poddziałania 1.3.4-1.3.6

• 1.3.4 projekty współpracy jednostek penitencjarnych z instytucjami rynku pracy, pomocy i integracji społecznej, partnerami społeczno-gospodarczymi w celu przygotowania do zatrudnienia i integracji ze społeczeństwem osób odbywających karę pozbawienia wolności;

• 1.3.5 projekty współpracy zakładów poprawczych i schronisk dla nieletnich z instytucjami rynku pracy, pomocy i integracji społecznej, partnerami społeczno-gospodarczymi w celu przygotowania do zatrudnienia i integracji ze społeczeństwem osób przebywających w tych placówkach;

• 1.3.6 ogólnokrajowe i ponadregionalne projekty aktywizacji zawodowej i integracji społecznej, skierowane do osób niepełnosprawnych i ich otoczenia (ze szczególnym uwzględnieniem wykorzystania nowoczesnych technologii oraz projektów promujących elastyczne i innowacyjne formy zatrudnienia);

Priorytet VI – regionalny Działanie 6.1 Poddziałanie 6.1.1

doradztwo, diagnozy potrzeb szkoleniowych w regionie, programy aktywizacji zawodowej, kampanie promocyjne, wspieranie wolontariatu i różnych form zatrudnienia, a także rozwój dialogu, partnerstwa publiczno-społecznego i współpracy na rzecz rozwoju zasobów ludzkich na poziomie regionalnym i lokalnym;

Działanie 6.2 przyznanie środków finansowych na rozwój przedsiębiorczości (w tym w formie spółdzielni lub spółdzielni socjalnej);

Działanie 6.3 aktywizacja zawodowa mieszkańców obszarów wiejskich, poprawa zdolności

43 Wg Szczegółowy Opis Priorytetów Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki…, op. cit.


59

do zatrudnienia, wsparcie lokalnych inicjatyw informacyjnych, szkoleniowych i doradczych, a także rozwój dialogu i partnerstwa publiczno-społecznego i współpracy na rzecz rozwoju zasobów ludzkich na szczeblu lokalnym;

Priorytet VII – regionalny Działanie 7.1 Poddziałanie 7.1.3

wspólne szkolenia z zakresu tworzenia i funkcjonowania zespołów interdyscyplinarnych z udziałem przedstawicieli pomocy społecznej oraz innych służb społecznych w regionie (np. kuratorzy sądowi, policjanci, pedagodzy, pielęgniarki środowiskowe), a także spotkań z udziałem przedstawicieli publicznych służb zatrudnienia, dotyczących rozwoju współpracy i budowania partnerstw na rzecz rozwiązywania problemów społecznych;

Działanie 7.2 Poddziałanie 7.2.1 Poddziałanie 7.2.2

• 7.2.1 szerokie spektrum działań na rzecz aktywizacji zawodowej i społecznej osób zagrożonych wykluczeniem m.in. wsparcie dla tworzenia i działalności podmiotów integracji społecznej, kursy i szkolenia, staże, zatrudnienie subsydiowane, poradnictwo, rozwój nowych form i metod wsparcia środowiskowego i zawodowego na rzecz integracji zawodowej i społecznej, organizowanie akcji i kampanii promocyjno-informacyjnych, rozwój dialogu, partnerstwa publiczno-prywatnego, badania i analizy z zakresu integracji społecznej w regionie, a także inne;

• 7.2.2 wsparcie finansowe dla utworzenia i/lub funkcjonowania (w tym wzmocnienia potencjału) instytucji otoczenia sektora ekonomii społecznej, świadczących w ramach projektu w sposób komplementarny i łączny: usługi prawne, księgowe, marketingowe, doradztwo (indywidualne i grupowe, m.in. w postaci punktów lub centrów doradztwa, inkubatorów społecznej przedsiębiorczości tworzących wspólną infrastrukturę rozwoju), szkolenia umożliwiające uzyskanie wiedzy i umiejętności potrzebnych do założenia i prowadzenia działalności w sektorze ekonomii społecznej, usługi wspierające rozwój partnerstwa lokalnego na rzecz ekonomii społecznej (m.in. poprzez budowę sieci współpracy lokalnych podmiotów w celu wspierania rozwoju podmiotów ekonomii społecznej), promocję ekonomii społecznej i zatrudnienia w sektorze ekonomii społecznej. (skierowane do instytucji rynku pracy oraz pomocy i integracji społecznej w zakresie projektów promocyjnych i partnerskich);

Działanie 7.3 rozwój dialogu, partnerstwa publiczno-społecznego i współpracy na rzecz rozwoju zasobów ludzkich na poziomie lokalnym (promowane będą inicjatywy partnerskie, wykorzystujące możliwości współpracy partnerów publicznych z organizacjami pozarządowymi na rzecz przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu i marginalizacji).

Z powyższego zestawienia wynika, że zasadniczo w PO KL założono dwa typy współpracy instytucji rynku pracy oraz pomocy i integracji społecznej:


60

• współpracę w celu wzmocnienia wzajemnych relacji obu sektorów – przede wszystkim w drodze wspólnych szkoleń, budowania systemu koordynacji oraz zintegrowanych systemów informatycznych i poprawy przepływu informacji – na poziomie centralnym Działania 1.1 i 1.2;

• współpracę w celu rozwiązywania problemów społecznych – na poziomie regionalnym sformułowano w Poddziałaniu 7.1.3 oraz w Poddziałaniu 7.2.2 (w odniesieniu do projektów promocyjnych i partnerskich).

W innych Działaniach i Poddziałaniach określono ewentualny udział obu typów instytucji (zależnie od specyfiki Działania/Poddziałania) jako możliwych beneficjentów lub partnerów poprzez umieszczenie ich w katalogu, bez określenia ich wzajemnej roli, np. w Poddziałaniach na poziomie centralnym 1.3.4, 1.3.5 (jako ew. partnerzy w projektach mających na celu rozwiązywanie problemów konkretnej grupy społecznej). Z kolei w innych, poprzez szerokie zdefiniowanie typów projektów, np. w Priorytecie VI, w 6.1.1 i 6.3 oraz w Działaniu 7.3 przez określenie „rozwój dialogu i partnerstwa publiczno-społecznego i współpracy na rzecz rozwoju zasobów ludzkich na szczeblu lokalnym”, otwarto możliwość podejmowania różnych inicjatyw.

Właściwie tylko w Działaniach 7.1.3, 7.2.2 i 7.3 promuje się wprost budowanie partnerstw z udziałem publicznych i niepublicznych instytucji rynku pracy, instytucji pomocy i integracji społecznej, jak również innych rodzajów partnerów społeczno-gospodarczych. Inicjatywę pozostawiono samym zainteresowanym instytucjom i organizacjom, jednak zważywszy na doświadczenia PIW EQUAL, gdzie aktywność PSZ i publicznych instytucji pomocy i integracji społecznej nie zbyt duża, można by rozważyć wzmocnienie zachęt do uczestnictwa w realizacji projektów partnerskich. Wzmocnienie idei projektów partnerskich z instytucjami integracji i pomocy społecznej warto byłoby w szerszym zakresie uwzględnić również w Działaniach Priorytetu VI, szczególnie tam, gdzie podejmowane inicjatywy dotyczą grup długotrwale bezrobotnych oraz zagrożonych wykluczeniem społecznym.

O ile na poziomie regionalnym, zgodnie z założeniami PO KL, zostawiono znaczny margines na lokalne inicjatywy współpracy i dostosowywanie rozwiązań do specyficznych potrzeb regionów, to na poziomie centralnym, w Działaniu 1.2, wydaje się, że warto by wzmocnić wspólne prace nad systemową koordynacją współpracy instytucji obu sektorów. Zintegrowane systemy informatyczne i przeszkoleni pracownicy powinni działać w jasno sprecyzowanych ramach systemowych.

Jak pokazały badania wśród instytucji rynku pracy i pomocy społecznej, istnieją nadal duże deficyty w wiedzy oraz doświadczenia w podejmowaniu działań projektowych opartych o współpracę, szczególnie wśród instytucji pomocy społecznej, w których doświadczenie w realizacji projektów jest jeszcze niewielkie. Dlatego też duże nadzieje pokładane są w realizacji projektów realizowanych na poziomie centralnym skierowanych na wzmocnienie instytucjonalne obu typów instytucji. W związku z ich realizacją należy zadbać, by tam gdzie to możliwe, działania interwencyjne np. szkolenia, angażowały jednocześnie przedstawicieli obu typów instytucji. Będzie to okazja, nie tylko do podnoszenia kompetencji indywidualnych, ale również wymiany informacji oraz budowania wiedzy o sobie nawzajem, badania pokazały bowiem, że niejednokrotnie barierą we współpracy jest nieznajomość i niezrozumienie specyfiki zadań instytucji partnera.


61

3.2. OCENA STANU PRAWNEGO 3.2.1. Wprowadzenie

Analiza ma na celu kompleksowe przedstawienie instrumentów i rozwiązań prawno – instytucjonalnych w odniesieniu do instytucji rynku pracy i instytucji pomocy i integracji społecznej. Głównym założeniem jest zwrócenie uwagi na przeszkody prawne i faktycznie występujące w obszarze wzajemnej współpracy instytucji zajmujących się rynkiem pracy i pomocą społeczną. Zdefiniowanie problemów i przeszkód w regulacjach prawnych, regulujących obszary działalności instytucji objętych analizą, pozwoli na wyciągnięcie wniosków i będzie stanowić podstawę do wskazania ewentualnych zmian poprzez rekomendacje.

Analiza opracowana została w oparciu o akty prawne regulujące obszary rynku pracy i pomocy społecznej, kierunki proponowanych przez ustawodawcę zmian tych aktów, badania przeprowadzone z przedstawicielami instytucji rynku pracy i instytucji pomocy i integracji społecznej oraz w oparciu o wiedzę i doświadczenie zespołu eksperckiego.

Bazę wyjściową do niniejszej analizy stanowi wykaz aktów prawnych przygotowany przez zespół ekspercki, bezpośrednio regulujących obszary rynku pracy i pomocy i integracji społecznej oraz aktów prawnych pośrednio oddziaływujących na te obszary, zamieszczony w załączniku do raportu.

Ocena aktów prawnych uwzględnia również analizę projektowanych aktów i rozporządzeń w zakresie publicznych służb zatrudnienia, rynku pracy i promocji zatrudnienia oraz w zakresie pomocy społecznej, jak np. projekt ustawy o pomocy społecznej.

Należy podkreślić, iż analiza nie ma na celu omówienia wszystkich instrumentów rynku pracy i pomocy i integracji społecznej, ale wskazania na te, które wymagają zmiany lub udoskonalenia, jak również na te, które sprawdziły się, ale wymagają stałego monitorowania i dostosowywania do dynamiki analizowanych obszarów.

Istotnym dla analizy było również uwzględnienie wypowiedzi badanych przedstawicieli instytucji rynku pracy i instytucji pomocy i integracji społecznej, ponieważ to oni w praktyce stykają się z istniejącymi barierami w przepisach prawnych i ewentualnymi brakami w legislacji.

3.2.2. Instytucje rynku pracy oraz instytucje pomocy i integracji społecznej – wspólne obszary

Przedmiotem tej części opracowania jest analiza przepisów dwóch ustaw, będących podstawą funkcjonowania instytucji rynku pracy oraz instytucji pomocy i integracji społecznej, tj. ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. 2008, Nr 69, poz. 415) oraz ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. 2008, nr 115, poz. 728). Analiza została dokonana z punktu widzenia uregulowań nakazujących podejmowanie współpracy instytucji zajmujących się badanymi obszarami i uregulowań wskazujących na możliwość podjęcia takiej współpracy. Opisane również zostały sytuacje, w których brak jest wyraźnych podstaw prawnych dla współpracy, która faktycznie istnieje.

Ustawa o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (zwana dalej: ustawą) nie zawiera kompleksowych zespołów przepisów, które wprost przewidują współdziałanie z instytucjami


62

pomocy społecznej. Obecna współpraca została poniekąd ,,wymuszona” przez art. 50 ust. 2 ustawy. Kluczowe znaczenie dla próby zdefiniowania tej współpracy ma analiza kompetencji poszczególnych instytucji rynku pracy opisanych w rozdziale 3 ustawy. Ustawodawca zalicza do instytucji rynku pracy następujące podmioty: publiczne służby zatrudnienia, Ochotnicze Hufce Pracy, agencje zatrudnienia, instytucje szkoleniowe, instytucje dialogu społecznego oraz instytucje partnerstwa lokalnego. Katalog instytucji ma charakter zamknięty, co oznacza, że tylko podmioty wymienione w art. 6 ust. 1 ustawy możemy uznać za instytucje rynku pracy. Publicznymi służbami zatrudnienia, w myśl postanowień ustawy, są organy zatrudnienia wraz z powiatowymi i wojewódzkimi urzędami pracy, urzędem obsługującym ministra właściwego do spraw pracy oraz urzędem wojewódzkim realizującym zadania przewidziane w ustawie.

• Wojewódzkie Urzędy Pracy (WUP) realizują zadania samorządu województwa w zakresie polityki rynku pracy. W zakresie swych kompetencji określonych w art. 8 ustawy, nie mają one żadnego obowiązku współpracy z instytucjami pomocy i integracji społecznej. Nie ma ani w ustawie o promocji zatrudnienia, ani w ustawie o pomocy społecznej żadnych przepisów prawnych nakazujących współpracę tych instytucji w obszarze objętym analizą. Wojewódzki Urząd Pracy jest instytucją regionalną i na poziomie regionalnym należałoby doszukiwać się takiej współpracy, a w przypadku jej braku – jaki ma miejsce w obecnym uregulowaniu prawnym – na poziomie regionalnym taką współpracę tworzyć.

• Powiatowe Urzędy Pracy (PUP) realizują zadania w zakresie polityki rynku pracy na obszarze lokalnym. PUP wchodzą w skład powiatowej administracji zespolonej. W zakresie swych kompetencji wskazanych w art. 9 ustawy, PUP nawiązują współpracę z instytucjami pomocy i integracji społecznej. Warto w tym miejscu skupić się na kompetencjach PUP określonych w art. 9 ust. 1 pkt 1, 3, 3a, 7, 12.

Pkt 1, ust. 1, art. 9 ustawy stanowi, iż do zadań PUP należy opracowywanie i realizacja programu promocji zatrudnienia oraz aktywizacji lokalnego rynku pracy stanowiącego część powiatowej strategii rozwiązywania problemów społecznych, o której mowa w odrębnych przepisach. Powiatowa strategia rozwiązywania problemów społecznych (dalej: strategia) jest dokumentem regulowanym przez art. 19 ustawy o pomocy społecznej. Według tego przepisu strategia powinna uwzględniać programy pomocy społecznej, programy wspierania osób niepełnosprawnych, programy których celem jest integracja osób i rodzin z grup szczególnego ryzyka. Niewątpliwie na etapie tworzenia dokumentu strategii konieczna jest współpraca instytucji opisywanych obszarów polityki pracy i pomocy społecznej. Jej zakres powinien odpowiadać potrzebom podmiotów wskazanych jako adresaci strategii.

Pkt 3, ust. 1, art. 9 ustawy stanowi, iż do zadań PUP należy udzielanie pomocy bezrobotnym i poszukującym pracy w znalezieniu pracy przez pośrednictwo pracy, poradnictwo zawodowe i informację zawodową oraz pomoc w aktywnym poszukiwaniu pracy. W zasadzie obowiązek ten jest stricte związany z polityką pracy, ale warto w tym miejscu zwrócić uwagę na adresatów tego obowiązku. Poradnictwo zawodowe i informacja zawodowa powinna być realizowana w ramach działalności tak PUP, jak i ośrodków pomocy społecznej. Klientami PUP w zakresie informacji zawodowej i poradnictwa pracy są głównie osoby bezrobotne, będące jednocześnie klientami ośrodków pomocy społecznej. Zacieśnienie współpracy w tym zakresie powinno polegać na udzielaniu informacji o uprawnieniach zagwarantowanych w ustawie o pomocy społecznej, jak i w ustawie o promocji zatrudnienia i instytucji rynku


63

pracy z naciskiem na te drugie, zwłaszcza biorąc pod uwagę okoliczność, iż kwestie polityki pracy i pomocy społecznej stanowią obszar kompetencji jednego resortu.

Pkt 3a, ust. 1, art. 9 ustawy stanowi, iż do zadań PUP należy udzielanie pomocy pracodawcom w pozyskiwaniu pracowników przez pośrednictwo pracy oraz poradnictwo zawodowe i informację zawodową. Współpraca w zakresie tego zadania może przybrać formę udzielania informacji pracodawcom o uprawnieniach, jakie towarzyszą zatrudnianiu osób bezrobotnych, a szczególnie bezrobotnych określonych w art. 49 ustawy (tzw. bezrobotnych szczególnie narażonych na społeczne wykluczenie), przy czym informacja ta powinna być udzielana przez pracowników ośrodków pomocy społecznej i w zakresie działalności ośrodków pomocy społecznej. Konieczny jest zatem ciągły kontakt ośrodków pomocy społecznej z organizacjami pracodawców w obszarze udzielania takich informacji.

Pkt 7, ust. 1, art. 9 ustawy stanowi, iż do zadań PUP należy inicjowanie i wspieranie metodyczne tworzenia klubów pracy działających w innych niż powiatowy urząd pracy instytucjach i organizacjach. Współpraca w tym obszarze powinna polegać na tworzeniu klubów pracy przy ośrodkach pomocy społecznej lub innych instytucjach pomocy i integracji społecznej, w rozmiarze większym niż obecnie.

Pkt 12, ust. 1, art. 9 ustawy stanowi, iż do zadań PUP należy współpraca z gminami w zakresie upowszechniania ofert pracy, upowszechniania informacji o usługach poradnictwa zawodowego, szkoleniach, przygotowaniu zawodowym dorosłych, stażach, organizacji robót publicznych oraz zatrudniania socjalnego na podstawie odrębnych przepisów. Punkt ten został zmieniony nowelizacją ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. (Dz. U. 2009 r., Nr 6, poz. 33). Współpraca na tym gruncie odnosić się musi do działania ośrodków pomocy społecznej i Centrów Integracji Społecznej. Obecnie, w ocenie badanych pracowników ośrodków pomocy społecznej, kompetencje tych instytucji pokrywają się czyniąc niejasną pozycję Centrów Integracji Społecznej. Instytucja zatrudniania socjalnego została omówiona poniżej.

Bardzo istotnym instrumentem współpracy PUP z instytucjami pomocy społecznej jest przewidziany w art. 50 ust. 2 ustawy obowiązek przedstawienia bezrobotnemu wymienionemu w art. 49, korzystającemu ze świadczeń pomocy społecznej, oferty zatrudnienia, innej pracy zarobkowej, szkolenia, stażu, odbycia przygotowania zawodowego dorosłych lub zatrudnienia w ramach prac interwencyjnych lub robót publicznych albo skierowania, na wniosek ośrodka pomocy społecznej, do uczestnictwa w kontrakcie socjalnym, indywidualnym programie usamodzielniania, lokalnym programie pomocy społecznej, o których mowa w przepisach o pomocy społecznej, lub uczestnictwa w indywidualnym programie zatrudnienia socjalnego, o którym mowa w przepisach o zatrudnieniu socjalnym, w okresie 6 miesięcy od dnia utraty prawa do pobierania zasiłku z powodu upływu okresu jego pobierania. PUP oraz ośrodek pomocy społecznej mają obowiązek informowania się wzajemnie o planowanych działaniach wobec bezrobotnych w trybie określonym w zawartym porozumieniu. Adresatami tego przepisu są osoby wymienione w art. 49 ustawy, tj.: bezrobotni do 25 roku życia, bezrobotni długotrwale albo po zakończeniu realizacji kontraktu socjalnego, o którym mowa w art. 50 ust. 2 pkt 2, albo kobiety, które nie podjęły zatrudnienia po urodzeniu dziecka, bezrobotni powyżej 50 roku życia, bezrobotni bez kwalifikacji zawodowych, bez doświadczenia zawodowego lub bez wykształcenia średniego, bezrobotni samotnie wychowujący co najmniej jedno dziecko do 18


64

roku życia, bezrobotni, którzy po odbyciu kary pozbawienia wolności nie podjęli zatrudnienia, bezrobotni niepełnosprawni.

Art. 50 ust. 2 ustawy w kształcie dzisiejszym jest wynikiem nowelizacji ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. (Dz. U. 2009 r., Nr 6, poz. 33). Poprzedni kształt ust. 2 czynił swoimi adresatami jedynie długotrwale bezrobotnych lub po zakończeniu realizacji kontraktu socjalnego albo kobiety, które nie podjęły zatrudnienia po urodzeniu dziecka. Zatem nowelizacja miała na celu rozszerzenie podmiotów mogących uzyskać wsparcie określone w art. 50 ust. 2 ustawy.

W zasadzie przepis ten jest jedynym jaki nakłada obowiązek współpracy pomiędzy PUP i instytucjami pomocy i integracji społecznej.

• Ochotnicze Hufce Pracy (OHP), agencje zatrudnienia, instytucje szkoleniowe, instytucje dialogu społecznego i instytucje partnerstwa lokalnego nie są w żaden sposób zobligowane przez ustawę do współpracy z ośrodkami pomocy społecznej.

Ustawa o pomocy społecznej (zwana dalej: ustawą), podobnie jak ustawa o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy nie przewiduje szeroko pojętej współpracy pomiędzy instytucjami rynku pracy i pomocy społecznej. Współpraca ta, w zasadzie zaczyna się i kończy na etapie lokalnym, czyli gminnych ośrodków pomocy społecznej i powiatowych centrów pomocy rodzinie i PUP. Brak jest jakiejkolwiek aktywności w obszarze regionalnym natomiast współpraca na szczeblu centralnym sprowadza się jedynie do sporządzania wspólnych analiz w ramach jednego resortu (pracy i polityki społecznej).

Analizując przepisy ustawy pod kątem obszarów współpracy można wskazać kilka odesłań do ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. Brak jest jednak jednoznacznych uregulowań, takiej współpracy wymagających. Obecny stan prawny, w odniesieniu do ustawy, przewiduje możliwość współpracy w następujących sytuacjach:

• Art. 11 ust. 2 ustawy mówi o podstawach odmowy przyznania świadczenia, uchylenia decyzji o przyznaniu świadczenia lub wstrzymania świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej, w przypadku braku współdziałania osoby lub rodziny z pracownikiem socjalnym w rozwiązywaniu trudnej sytuacji życiowej, odmowy zawarcia kontraktu socjalnego, niedotrzymywania jego postanowień, nieuzasadnionej odmowy podjęcia zatrudnienia, innej pracy zarobkowej przez osobę bezrobotną lub wykonywania prac społecznie użytecznych, o których mowa w przepisach o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, lub nieuzasadnionej odmowy podjęcia leczenia odwykowego w zakładzie lecznictwa odwykowego przez osobę uzależnioną. We wskazanym zakresie współpraca jest konieczna i zrozumiała. Ośrodki pomocy społecznej oraz PUP informują się wzajemnie o ewentualnych okolicznościach z art. 11 ust 2 ustawy. Na tym obszarze, w aktualnym stanie prawnym istnieje współpraca.

• Art. 15 ustawy dokonuje przykładowego wyliczenia działalności mogącej uchodzić za pomoc społeczną. Wobec braku jednoznacznych przepisów nakazujących współpracę w analizowanym obszarze, można doszukiwać się w tym katalogu działalności obszarów, gdzie instytucje rynku pracy i pomocy i integracji społecznej mogłyby współdziałać zgodnie z literą prawa i dla potrzeb adresatów tych działań, którzy w znacznym stopniu pokrywają się jeśli chodzi politykę pracy i pomocy społecznej. Warto zwrócić uwagę na zapisy pkt 5 i 6 przywołanego artykułu. Stanowią one, że pomoc społeczna polega w szczególności na:


65

realizacji zadań wynikających z rozeznanych potrzeb społecznych i rozwijaniu nowych form pomocy społecznej i samopomocy w ramach zidentyfikowanych potrzeb. Jest to bardzo ogólne określenie, co może stanowić pomoc społeczną ale w takich szerokich pojęciach należy doszukiwać się możliwości współpracy. Jest ona możliwa z uwagi na fakt, iż celem polityki pracy będzie zawsze zmniejszenie bezrobocia i zapewnienie stabilności rynku pracy poprzez efektywne instrumenty polityki pracy i sprawne instytucje rynku pracy, a celem pomocy społecznej będzie zawsze poprawa bytu obywateli i stworzenie wachlarza socjalnego dla osób rzeczywiście pomocy potrzebujących. Art. 15 w pkt 5 i 6 oddaje pole dla inicjatyw obu obszarów.

• W art. 17 ust. 2 ustawy wskazane zostały fakultatywne zadania własne gminy, a wśród nich wymieniona została w pkt 5 współpraca gminy z PUP w zakresie upowszechniania ofert pracy oraz informacji o wolnych miejscach pracy, upowszechniania informacji o usługach poradnictwa zawodowego i o szkoleniach. Zapis ten jest odpowiednikiem art. 12 ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. Obowiązek PUP z art. 12 jest obowiązkiem gminy z art. 17 ust. 2 ustawy. Jednak o ile w przypadku PUP jest to obowiązek obligatoryjny, to w przypadku gmin jest to tylko obowiązek fakultatywny. Niemniej jednak ustawodawca stworzył możliwość współpracy na gruncie upowszechniania informacji i jest to obszar współdziałania, który może i powinien być wykorzystany.

• Na gruncie ustawy, instytucjonalizacja współpracy istnieje jedynie na obszarze lokalnym w relacji: gminny ośrodek pomocy społecznej → PUP. W obszarze zadań własnych powiatu na uwagę zasługuje fakultatywne zadanie określone w pkt 2 art. 19 ustawy odnoszące się do prowadzenia specjalistycznego poradnictwa. W tym obszarze możliwe jest podjęcie współpracy z instytucjami rynku pracy. Współpraca ta mogłaby przybrać formę udzielania szeregu porad dla osób bezrobotnych, którzy i tak zwykle korzystają z pomocy społecznej. Jakiego rodzaju poradnictwo specjalistyczne ma rację bytu w ujęciu potrzeb osób bezrobotnych i przez pryzmat współpracy instytucji rynku pracy i instytucji pomocy społecznej? Poradnictwo specjalistyczne z zakresu prawa, przedsiębiorczości, rozwoju kariery, szkoleń ustawicznych i podwyższania kwalifikacji. Poradnictwo specjalistyczne z zakresu wskazywania profesji potrzebnych na danym, lokalnym rynku pracy. Rozwój tego fakultatywnego zadania powiatów w zakresie pomocy społecznej, w ujęciu współpracy mogłoby przybrać formę następującego schematu – instytucja rynku pracy przekazuje dane na temat popytu na poszczególne profesje w danym obszarze, informacje na temat wykształcenia i poziomu bezrobocia w danym obszarze do powiatu jako instytucji pomocy społecznej. Powiat, tworząc strukturę poradnictwa specjalistycznego, bierze pod uwagę przede wszystkim informacje uzyskane przez instytucje rynku pracy i dostosowuje poradnictwo do potrzeb przede wszystkim lokalnego rynku pracy. Zależność pomiędzy osobami korzystającymi z usług instytucji rynku pracy i instytucji pomocy społecznej jest oczywista. W większości przypadków osoby bezrobotne, pozostające długotrwale bez pracy, zaczynają korzystać z usług pomocy społecznej. W zakresie niepieniężnych świadczeń pomocy społecznej wyróżniamy właśnie m.in. poradnictwo specjalistyczne. Zwykle przez poradnictwo specjalistyczne w zakresie pomocy społecznej rozumie się porady psychologa bądź innych osób udzielających pomocy członkom rodzin patologicznych. W niniejszej analizie proponuje się rozszerzenie pojęcia poradnictwa specjalistycznego o porady pozwalające na pogłębianie przede wszystkim świadomości osób korzystających z pomocy społecznej. Wypracowywania w nich pewnej wewnętrznej potrzeby aktywizacji, na samym początku, a w późniejszej fazie dostarczanie szkoleń w kierunkach zainteresowań tych osób. W zapisie ust. 2 art. 19 ustawy o


66

pomocy społecznej można dostrzec fundament tworzenia kompleksowych programów poradnictwa. We wstępnych krokach programu porady miałyby charakter psychologicznego zdiagnozowania problemu danej osoby, jej słabych i mocnych stron oraz oczekiwań. W późniejszej części programu, dana osoba zostałaby wyposażana w twarde umiejętności potrzebne do funkcjonowania w społeczeństwie i na rynku pracy. Porady z zakresu podstaw prawa i przedsiębiorczości oraz różnych technik prezentacji, stworzyłoby ludziom korzystającym z tych programów możliwość uwolnienia się ze świadczeń pomocy społecznej, które niekiedy same w sobie stwarzają przyczynę wykluczenia społecznego.

• Art. 21 ustawy odnosi się do zadań samorządu województwa w zakresie pomocy społecznej. W pkt 4 ustawodawca wskazuje na inspirowanie i promowanie nowych rozwiązań w zakresie pomocy społecznej. Na gruncie tego uregulowania również jest możliwa współpraca z instytucjami rynku pracy. Na czym ta współpraca mogłaby polegać? Nowym rozwiązaniem w zakresie pomocy społecznej są chociażby przywołane wyżej programy poradnictwa specjalistycznego. W sytuacji gdy prawo nie daje kompleksowych narzędzi do współpracy, przepisy takie jak art. 21 pkt 4 daje taką możliwość, jednocześnie nakładając na samorząd województwa pewien obowiązek aktywności na tym polu. Programy porad specjalistycznych realizowanych w ramach zadań powiatu, mogłyby być koordynowane na szczeblu wojewódzkim w porozumieniach z WUP. Zakres porad ustalany byłby przez specjalny zespół składający się z przedstawicieli instytucji rynku pracy szczebla lokalnego oraz przedstawicieli pomocy społecznej szczebla powiatowego. Program poradnictwa specjalistycznego, w pierwszej kolejności realizowałby zadania z zakresu pomocy społecznej z jednoczesnym naciskiem na aktywizację zawodową. Koordynacja wojewódzka przy wykonywaniu powiatowym pozwoli trafić do osób, które nie tyle najbardziej potrzebują tego typu pomocy, ile do osób, które najlepiej wykorzystają udział w programie. Poradnictwo specjalistyczne powinno zostać wykorzystane dla wzajemnej współpracy instytucji rynku pracy i pomocy społecznej w ramach art. 21 ustawy o pomocy społecznej. W rozwiązaniu tym chodzi o świadczenie w ramach poradnictwa specjalistycznego, poradnictwa pracy. PCPR pomimo innych zadań mogłyby przejąć część kompetencji PUP w zakresie poradnictwa pracy. W tym kształcie potrzebna by była współpraca z niepublicznymi służbami zatrudnienia oraz z instytucjami szkoleniowymi. Instytucje szkoleniowe, jak już wcześniej wspomniano, posiadają wiedzę systemową na temat popytu na poszczególne profesje na lokalnych rynkach pracy. Wiedza ta może być wykorzystana przez PCPR-y w udzielaniu poradnictwa pracy w ramach swojej działalności.

• Bliźniaczym przepisem do przywołanego wyżej art. 21 jest art. 23 ust. 1 pkt 5 określający zadania ministra właściwego ds. pomocy społecznej. Obliguje on ministra do inspirowania i promowania nowych form i metod działania, w tym szkolenia kadr w zakresie pomocy społecznej. Intencją ustawodawcy było zapewne powielenie niektórych zadań organów pomocy społecznej z podziałem na ich realizację na poszczególnych szczeblach działalności: lokalnym, regionalnym i centralnym. Na gruncie tego uregulowania również możliwa jest współpraca, szczególnie, że polityka pracy i polityka pomocy społecznej realizowane są w ramach tego samego resortu.

• W art. 36 ustawy zdefiniowane zostało pojęcie świadczeń z pomocy społecznej. Na potrzeby analizy należy zwrócić uwagę na pkt 2 lit. g: poradnictwo specjalistyczne. W art. 46 ust. 1 ustawy wskazano, że poradnictwo specjalistyczne obejmuje w szczególności poradnictwo prawne, psychologiczne i rodzinne i przysługuje osobom i rodzinom, które mają


67

trudności lub wykazują potrzebę wsparcia, w rozwiązywaniu swoich problemów życiowych. Ust. 2 tegoż art. wskazuje co wchodzi w zakres poradnictwa prawnego: udzielanie informacji o obowiązujących przepisach z zakresu prawa rodzinnego i opiekuńczego, zabezpieczenia społecznego, ochrony praw lokatorów. Wskazane jest również, aby w zakresie poradnictwa prawnego znalazły się porady dotyczące aktywizacji osób na rynku pracy. Jest to kolejny obszar, w którym można inicjować współpracę, i w którym jest ona możliwa.

• W katalogu świadczeń pomocy społecznej na uwagę zasługuje również, określona w pkt 2 lit. q art. 36 ustawy pomoc w uzyskiwaniu odpowiednich warunków mieszkaniowych, w tym w mieszkaniu chronionym, pomoc w uzyskaniu zatrudnienia, pomoc na zagospodarowanie – w formie rzeczowej dla osób usamodzielnianych. Pomoc w uzyskaniu zatrudnienia jako jedno ze świadczeń pomocy społecznej powinno być realizowane we współpracy z instytucjami rynku pracy. Tym bardziej, że stanowi ona jedno z zadań PUP określonych w art. 9 pkt 3 ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. Na gruncie tego zapisu współpraca wydaje się konieczna.

• Art. 43 ust. 1 ustawy stanowi, że gmina może udzielić osobie lub rodzinie pomoc w formie pieniężnej lub rzeczowej w celu usamodzielnienia. Ust. 5 tego art. natomiast określa, że pomoc rzeczowa w celu ekonomicznego usamodzielnienia następuje poprzez udostępnienie maszyn i narzędzi pracy stwarzających możliwość zorganizowania własnego warsztatu pracy oraz urządzeń ułatwiających pracę niepełnosprawnym. W tym miejscu należy skonfrontować ten przepis z art. 44 pkt 3 ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, który stanowi, że instrumentami rynku pracy wspierającymi podstawowe usługi rynku pracy jest: m.in. dofinansowanie wyposażenia miejsca pracy, podjęcia działalności gospodarczej, kosztów pomocy prawnej, konsultacji i doradztwa. W zakresie wskazanym przez te dwa przepisy możliwa jest współpraca analizowanych obszarów, a w zasadzie nie tyle współpraca co uporządkowanie kompetencji. Mimo, że przywołane wyżej przepisy znajdują się w dwóch odrębnych aktach prawnych, to regulują tą samą kwestię - pomoc w zorganizowaniu miejsca pracy. Zatem to narzędzie stało się zarówno elementem rynku pracy jak i elementem pomocy społecznej. Wobec zbliżonego kręgu adresatów korzystających z pomocy społecznej i pomocy w znalezieniu pracy, nietrafne wydaje się utrzymywanie tych dwóch instrumentów w ramach i pomocy społecznej i promocji zatrudnienia. Analiza tych dwóch przepisów wskazuje na to, iż finansowanie stworzenia miejsca pracy jest raczej domeną polityki pracy, zatem proponuje się pozbawienie gminy możliwości finansowania organizacji własnego warsztatu pracy, a przekazanie tej kompetencji jedynie PUP. Innym rozwiązaniem jest wykreślenie ust. 5 art. 43 ustawy. Rozwiązanie to znajduje swoje usprawiedliwienie w inicjatywie niniejszego raportu. Skoro istnieje konieczność zacieśniania współpracy, to należy doprowadzić do przejrzystości kompetencji poszczególnych instytucji. Usamodzielnienie ekonomiczne poprzez udzielenie pomocy rzeczowej w postaci maszyn i narzędzi pracy jest działaniem tożsamym z dofinansowaniem wyposażenia miejsca pracy. Nawet jeśli ustawodawca miał na myśli inne cele realizowane przez omawiane przepisy, to z punktu widzenia polityki pracy jest to ten sam cel – aktywizacja bezrobotnych i ich samodzielność ekonomiczna oraz całkowita asymilacja ze społeczeństwem.

• Rozdział 5 ustawy dotyczy integracji cudzoziemców, którzy uzyskali w Rzeczypospolitej Polskiej status uchodźcy lub ochronę uzupełniającą. Art. 93 ustawy wskazuje, że pomoc dla cudzoziemca jest realizowana w ramach indywidualnego programu integracji, uzgodnionego między powiatowym centrum pomocy rodzinie, a cudzoziemcem,


68

określającego wysokość, zakres i formy pomocy, w zależności od indywidualnej sytuacji życiowej cudzoziemca i jego rodziny oraz zobowiązania cudzoziemca do: zarejestrowania się w PUP i aktywnego poszukiwania pracy. Natomiast art. 92 ust. 1 ustawy określa okres, w którym świadczona jest cudzoziemcowi pomoc, stanowiąc, że nie może on przekroczyć 12 miesięcy, a obejmuje m.in. udzielania informacji oraz wsparcia w kontaktach z innymi instytucjami, w szczególności z instytucjami rynku pracy, środowiskiem lokalnym oraz organizacjami pozarządowymi. Rozwiązanie na gruncie aktywizacji zawodowej cudzoziemca przybiera postać wzorcowego postępowania aktywizacji osób bezrobotnych na rynku pracy i jako takie powinno być przeniesione na obywateli polskich. Współpraca w tym obszarze jest, w ujęciu regulacji prawnych, rozwiązana wzorcowo.

Na końcu tej części opracowania, dokonując oceny analizowanych aktów prawnych regulujących politykę pracy i pomocy społecznej, należy odnieść się do wskazanych przez ustawodawcę możliwości współpracy analizowanych obszarów. W oparciu o wskazane przepisy należy sformułować następujące wnioski:

1. Brak jest kompleksowych uregulowań (poza art. 50 ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy) nakazujących wprost współpracę instytucji rynku pracy i pomocy i integracji społecznej na szczeblu regionalnym i centralnym.

2. Możliwość współpracy może zostać jedynie wyprowadzona z zapisów dotyczących obowiązków poszczególnych instytucji wskazanych w obu omawianych ustawach i dotyczy tylko PUP, Powiatowych Centrów Pomocy Rodzinie oraz gminnych ośrodków pomocy społecznej. Jej zakres ma charakter lokalny.

3. W aktualnym stanie prawnym jest zaledwie kilka przepisów nakazujących współpracę organom polityki pracy i pomocy społecznej. Jednoznacznie wynika ona jedynie z art. 9 ust. 1 oraz art. 50 ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy.

4. Obszarów wzajemnej współpracy należy poszukiwać w ogólnie określonych zapisach ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy dotyczących kompetencji poszczególnych instytucji rynku pracy. Poradnictwo, szkolenia i informacja, stwarzają idealne pole do wzajemnej współpracy, ale mimo tego nie są w pełni wykorzystywane przez instytucje pracy i polityki społecznej.

5. Brak jest ściślejszej współpracy instytucji pomocy społecznej, a w szczególności Regionalnych Ośrodków Pomocy Społecznej z instytucjami szkoleniowymi, które funkcjonują jedynie na gruncie ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy.

6. Zaobserwować można krzyżowanie się kompetencji gminnych ośrodków pomocy społecznej z Centrami Integracji Społecznej, co jest sygnalizowane przez pracowników gminnych ośrodków pomocy społecznej. Wskazują oni na stwarzanie sobie konkurencji w realizowaniu usług wobec osób bezrobotnych na obszarze lokalnym.

7. Zaobserwować można brak jakiejkolwiek aktywności agencji zatrudnienia w obszarze pomocy społecznej. Aktywność ta mogłaby przybrać formę delegacji ustawowej obowiązków pośredniczenia i informowania bezrobotnych o możliwościach korzystania z kontraktów socjalnych i poszukiwania osób o odpowiednich, lub przynajmniej zbliżonych, kwalifikacjach do robót realizowanych w ramach tych kontraktów.


69

8. Mimo skąpego uregulowania kwestii współpracy instytucji rynku pracy i pomocy i integracji społecznej, pewne zapisy analizowanych ustaw wskazują na dublowanie się obowiązków i zadań organów polityki pracy i pomocy społecznej (vide art. 46 w zw. z art. 36 ustawy o pomocy społecznej c/a art. 36 pkt 2 lit q ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy).

Powyższe obserwacje dają podstawę do sformułowania postulatów i wskazania kierunków intensyfikacji współpracy na obszarach działania właściwych instytucji, wszędzie tam gdzie jest to wskazane i możliwe.

Głównym problemem i barierą we wzajemnej współpracy jest brak instytucjonalnych podstaw do jej inicjowania. Oprócz art. 50 ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy nie ma w zasadzie legalnych podstaw i zobowiązania do stwarzania ram instytucjonalnych budowania współpracy. Inicjatywa ustawodawcy zmierza ku przybliżeniu instytucji realizujących zadania z zakresu polityki pracy i polityki pomocy społecznej, ale przybliżenie to nie jest możliwe w sytuacji braku ram prawnych go inicjujących. Nie można polegać jedynie na pomysłowości i inicjatywach ludzi kierujących regionalnymi ośrodkami pomocy społecznej, czy Wojewódzkimi Urzędami Pracy. Inicjatywy takie dają jedynie dobry przykład, który może stać się podstawą do wprowadzania rozwiązań systemowych, ale jest to za mało, aby oczekiwać rezultatów kompletnej współpracy.

Wskazywany wcześniej zbliżony krąg adresatów osób korzystających z pomocy instytucji rynku pracy i polityki społecznej nijak się ma do wzajemnej współpracy na gruncie informacyjnym. Respondenci badań wskazują duży chaos informacyjny i często brak woli współpracy oraz rzadko, ale jednak, celowe pogłębianie dezinformacji przez pracowników ośrodków pomocy społecznej i instytucji rynku pracy. Aby współpraca mogła być możliwa i przybrać ramy organizacyjne oczekiwane przez ustawodawcę, należy stworzyć wspólny system informacyjny oparty na obszarach współpracy opisywanych instytucji. Jeśli obecnie obszar współpracy o podstawach prawnych to art. 50 ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, to w tym przedmiocie należy tworzyć wspólne bazy danych, zarządzane i obsługiwane przez pracowników instytucji rynku pracy i pomocy społecznej. Analogicznie do poszerzania obszarów współpracy należy poszerzać zakres baz danych lub tworzyć nowe odpowiadające swym zakresem obszarowi współpracy. Gromadzone informacje, wprowadzane do systemu i przetwarzane dla potrzeb zastosowanych na rzecz adresatów narzędzi rynku pracy lub pomocy społecznej pozwoli na efektywne wykorzystanie tych narzędzi i określenie adresatów, którzy najlepiej wykorzystają tą pomoc.

Wspólna informacja i tworzenie baz danych związane jest z kolejnym postulatem intensyfikacji współpracy instytucji rynku pracy i pomocy społecznej. Respondenci badań wskazują na konieczność porozumienia i częstego spotykania w celu koordynowania podejmowanych działań. Problem we współpracy leży po stronie braku zrozumienia istoty świadczonych przez opisywane instytucje usług. Brak zrozumienia powoduje niechęć do współpracy podyktowaną przekonaniem o braku potrzeby takiej współpracy. Dobrym rozwiązaniem wydaje się być organizowanie spotkań konsultacyjnych obejmujących obszary powiatów. Powiat jest obszarem, na którym istnieje duże prawdopodobieństwo, że ludzie pracujący w instytucjach rynku pracy i polityki społecznej się znają i stają się automatycznymi katalizatorami współpracy w obszarach gdzie jest ona możliwa i wskazana. Istotą współpracy jest konsensus i świadomość tego, że tak instytucje rynku pracy jak i instytucje pomocy społecznej działają dla dobra tego samego kręgu osób i mają ten sam cel. Wcześniej podnoszona była również okoliczność, że omawiane instytucje pracują z tymi samymi beneficjentami, zatem w pewnych obszarach dublują się w opiece nad bezrobotnymi. Okoliczność ta jest wskazywana w badaniach i wywiadach, a wynika ona z nieuporządkowania kompetencji


70

poszczególnych instytucji. Często pojawia się również zarzut wśród pracowników instytucji rynku pracy i pomocy społecznej o błędnym podziale obowiązków. Pracownicy rynku pracy mają zastrzeżenia co do niektórych kompetencji przekazanych im do realizacji twierdząc, że powinny one zostać oddane do instytucji pomocy społecznej. To samo możemy zaobserwować po stronie pracowników pomocy społecznej.

Wskazane wyżej zarzuty dają podstawy do wyprowadzenia pewnych postulatów i wyznaczenia kierunków działania dla ustawodawcy, pożądanych przez pracowników instytucji rynku pracy i pomocy społecznej. Zaliczyć można do nich:

1. Ciągła praca nad przepisami prawa regulującymi analizowane obszary. Reakcje ustawodawcy powinny być szybsze i bardziej trafne. Wprowadzanie nowych zapisów i zmian powinno być uzgadniane na szczeblu lokalnym, ponieważ tam najlepiej widać trafność kierunku zmian.

2. Wygenerowanie pewnego lobby społecznego, które mając opiniodawczy głos w procesie legislacyjnym mogłoby w sposób efektywny katalizować i inicjować zmiany legislacyjne w kierunkach realnie umożliwiających współpracę obszarów rynku pracy i polityki społecznej.

3. Ujednolicenie regulacji prawnych i ciągła praca nad ich spójnością, aby wykluczyć zjawisko pokrywania się kompetencji organów i zlikwidować niepotrzebny chaos w oferowaniu usług osobom bezrobotnym korzystającym z pomocy ośrodków pomocy społecznej i urzędów pracy.

4. Spójność interpretacji wydawanych przez Ministerstwo oraz poprawa szybkości wydawania tych interpretacji. Respondenci badań często podnosili brak spójności w interpretacjach Ministerstwa. Zaznaczali też, że interpretacje nie wyjaśniały problemów i nie odpowiadały na pytania zadane w wystąpieniach do Ministerstwa. Problem również pojawia się w terminowości sporządzania interpretacji. Zwykle docierały one do adresatów już po decyzjach podjętych, co doprowadzało do sytuacji sprzeczności podjętych działań i interpretacji.

5. Deficyt pracowników instytucji rynku pracy i pomocy społecznej, który prowadzi do obciążenia obowiązkami i wpływa ujemnie na efektywność wykonywanych zadań. Nie bez znaczenia są również problemy logistyczne ośrodków pomocy społecznej i urzędów pracy. Brak jest pomieszczeń do pracy, a pomieszczenia oddane do użytku instytucjom pracy i pomocy społecznej dalekie są od standardów i absolutnie nie odzwierciedlają powagi świadczonych w nich usług. Postuluje się podjęcie zdecydowanych kroków w celu stworzenia nowej infrastruktury opisywanych instytucji.

6. Zwiększenie roli partnerstwa lokalnego, w celu pozyskiwania środków z Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, jako sprawdzonego sposobu wykorzystania istniejących możliwości współpracy. W zakresie partnerstwa w celu pozyskiwania środków na finansowanie projektów systemowych zaobserwować można kreowanie się prawdziwej współpracy, która mogłaby stanowić wzór dla tworzenia regulacji prawnych odnoszących się do współpracy instytucji rynku pracy i pomocy społecznej. W badaniach wielokrotnie zaznaczano, że współpraca będzie istnieć tak długo, jak funkcjonować będzie Program Operacyjny Kapitał Ludzki. Wspólne projekty systemowe instytucji rynku pracy i pomocy społecznej są jak katalizatory współpracy, i to współpracy nie wymuszonej ustawą (jak np. art. 50 ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy), ale całkowicie dobrowolnej i niejako koniecznej w realiach funkcjonowania tych instytucji.


71

3.2.3. Zatrudnienie socjalne i spółdzielczość socjalna - stan obecny i pożądany

Zgodnie z przepisami ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o zatrudnieniu socjalnym (Dz. U., Nr 122, poz. 1143) zatrudnienie socjalne powinno być realizowane przez centra integracji społecznej, kluby integracji społecznej oraz zatrudnienie wspierane. Celem działania tych instytucji jest niesienie pomocy w znalezieniu zatrudnienia i readaptacji zawodowej, społecznej ale także rodzinnej.

Przepisy ustawy stosuje się do osób, które podlegają wykluczeniu społecznemu i ze względu na swoją sytuację życiową nie są w stanie poprzez własne starania zaspokoić swoich podstawowych potrzeb życiowych i znajdują się w sytuacji powodującej ubóstwo oraz uniemożliwiającej lub ograniczającej uczestnictwo w życiu zawodowym, społecznym i rodzinnym. W szczególności:

1. bezdomnych realizujących indywidualny program wychodzenia z bezdomności, w rozumieniu przepisów o pomocy społecznej;

2. uzależnionych od alkoholu, po zakończeniu programu psychoterapii w zakładzie lecznictwa odwykowego;

3. uzależnionych od narkotyków lub innych środków odurzających, po zakończeniu programu terapeutycznego w zakładzie opieki zdrowotnej;

4. chorych psychicznie, w rozumieniu przepisów o ochronie zdrowia psychicznego;

5. długotrwale bezrobotnych w rozumieniu przepisów o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy;

6. zwalnianych z zakładów karnych, mających trudności w integracji ze środowiskiem, w rozumieniu przepisów o pomocy społecznej;

7. uchodźców realizujących indywidualny program integracji, w rozumieniu przepisów o pomocy społecznej.

8. osób niepełnosprawnych, w rozumieniu przepisów o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz o zatrudnianiu osób niepełnosprawnych.

Centrum Integracji Społecznej Centrum jest jednostką organizacyjną organizacji pozarządowych lub gmin, która ma na celu realizację działań umożliwiających odbudowanie i podtrzymanie u osoby uczestniczącej w zajęciach Centrum, klubie integracji społecznej lub zatrudnionej u pracodawcy, umiejętności uczestniczenia w życiu społeczności lokalnej i pełnienia ról społecznych. Centrum realizuje reintegrację zawodową i społeczną poprzez następujące aktywności:

• kształcenie umiejętności pozwalających na pełnienie ról społecznych i osiąganie pozycji społecznych dostępnych osobom niepodlegającym wykluczeniu społecznemu;

• nabywanie umiejętności zawodowych przez przyuczenie do zawodu, przekwalifikowanie lub podwyższanie kwalifikacji zawodowych;

• naukę planowania życia i zaspokajania potrzeb własnym staraniem, zwłaszcza przez możliwość osiągnięcia własnych dochodów przez zatrudnienie lub działalność gospodarczą;


72

• uczenie umiejętności racjonalnego gospodarowania posiadanymi środkami pieniężnymi.

Centrum może być utworzone przez wójta, burmistrza, prezydenta miasta (działa wówczas w formie gospodarstwa pomocniczego, zgodnie z ustawą o finansach publicznych) lub przez organizacje pozarządowe – stanowi wtedy jednostkę wyodrębnioną organizacyjnie i finansowo, uwzględniając przepisy o rachunkowości.

Do Centrum mogą być skierowane osoby, którym niniejsza ustawa przewiduje nieść pomoc w celu readaptacji zawodowej, społecznej i rodzinnej. Mogą być one skierowane do Centrum na wniosek złożony osobiście lub przez przedstawiciela ustawowego, jak również zakład lecznictwa odwykowego, powiatowe centrum pomocy rodzinie, powiatowy urząd pracy, ośrodek pomocy społecznej, organizację pozarządową lub klub integracji społecznej – za zgodą tej osoby lub jej przedstawiciela ustawowego. Do uczestnictwa w zajęciach prowadzonych przez Centrum kieruje właściwy dla miejsca zamieszkania lub pobytu tej osoby ośrodek pomocy społecznej.

W przypadku osób uzależnionych od alkoholu lub narkotyków, warunkiem przyjęcia do Centrum jest zakończenie programu psychoterapii w zakładzie lecznictwa odwykowego lub programu terapeutycznego w zakładzie opieki zdrowotnej.

Osoba skierowana jest przyjmowana do uczestnictwa w zajęciach Centrum po podpisaniu indywidualnego programu zatrudnienia socjalnego w uzgodnieniu z kierownikiem ośrodka pomocy społecznej właściwego dla miejsca zamieszkania lub pobytu tej osoby. Udział w Centrum ma zatem charakter umowy, którą jest program zatrudnienia socjalnego opracowywany dla każdego uczestnika indywidualnie. Realizacja programu jest warunkiem korzystania przez uczestnika Centrum ze świadczeń z ubezpieczenia zdrowotnego oraz z innych świadczeń. Realizacja programu zaczyna się od okresu próbnego, który trwa 1 miesiąc. W tym czasie uczestnik otrzymuje świadczenie integracyjne w wysokości 50% zasiłku dla bezrobotnych. Po okresie próbnym, kierownik ośrodka pomocy społecznej, na wniosek kierownika Centrum, może kwalifikować uczestnika do uczestnictwa w zajęciach Centrum, które mogą trwać do 11 miesięcy. Okres ten może być przedłużony o kolejne 6 miesięcy.

Na wniosek uczestnika – kierownik Centrum przyznaje świadczenie integracyjne w wysokości zasiłku dla bezrobotnych, które jest wypłacane z dołu w okresach miesięcznych. Świadczenie to ulega zmniejszeniu o 1/20 za każdy dzień nieusprawiedliwionej nieobecności uczestnika na zajęciach integracyjnych w Centrum, trwającej nie dłużej niż 3 dni w miesiącu. Natomiast w razie nieusprawiedliwionej nieobecności trwającej dłużej niż 3 dni w miesiącu – świadczenie integracyjne za dany miesiąc nie przysługuje.

Zakończenie realizacji programu następuje w dniu, w którym uczestnik objęty programem podjął zatrudnienie na zasadach przewidzianych w przepisach prawa pracy lub podjął działalność gospodarczą, albo w dniu, w którym upłynął okres uczestnictwa w zajęciach Centrum lub Klubu.

Wskazuje się na fakt, iż Centra Integracji Społecznej są w stanie pracować ze znacznie większą grupą osób bezrobotnych niż robią to faktycznie. Problem CIS-ów polega na małej liczbie osób korzystających z usług Centrów. Obecnie Centra Integracji Społecznej działają jako gospodarstwa pomocnicze ośrodków pomocy społecznej. Żeby realizować zadania nałożone przez ustawę o zatrudnieniu socjalnym CIS-y są zmuszone do występowania z wnioskami o fundusze unijne, co więcej muszą wygrywać konkursy na przyznanie środków. Powodem takiego stanu rzeczy jest znacznie ograniczony zakres wspomagania CIS-ów przez ośrodki pomocy społecznej, które same znajdują się w niepokojącej kondycji finansowej. Bardzo słabo kształtuje się również kwestia


73

współpracy Miejskich Ośrodków Pomocy Społecznej i CIS-ów w zakresie zlecania i realizacji zamówień publicznych. CIS-y nie są preferencyjnie traktowane w postępowaniach o udzielenie zamówienia co doprowadza do sytuacji, w której pewne zamówienia MOPS-ów, mogące być realizowane przez CIS-y są oddawane do realizacji podmiotom zewnętrznym. W takim razie, jaki jest sens powoływania do życia CIS-ów i dlaczego nie są one traktowane priorytetowo w postępowaniach o udzielnie zamówień? Nie bez znaczenia pozostaje okoliczność, iż PUP i MOPS nie informują osób korzystających z ich usług o istnieniu CIS-ów. Do CIS-ów trafiają zwykle osoby, które nie zostały zakwalifikowane do kontraktu socjalnego i traktują obecność w CIS-ie jako degradację w uzyskaniu zatrudnienia.

Kluby Integracji Społecznej Kluby integracji społecznej mogą być prowadzone przez gminę lub na jej zlecenie przez ośrodek pomocy społecznej lub organizacje pozarządowe prowadzące reintegrację zawodową i społeczną. Kluby mają organizować działania o charakterze terapeutycznym, zatrudnieniowym i samopomocowym. W klubach integracji społecznej można organizować i prowadzić w szczególności:

• programy zatrudnienia tymczasowego mające na celu pomoc w znalezieniu pracy na czas określony lub na czas wykonania określonej pracy, w pełnym lub niepełnym wymiarze czasu pracy, u pracodawców, wykonywania usług na podstawie umów cywilno-prawnych oraz przygotowanie do podjęcia zatrudnienia;

• poradnictwo prawne;

• działalność samopomocową w zakresie zatrudnienia, spraw mieszkaniowych i socjalnych;

• organizowanie prac społecznie użytecznych oraz robót publicznych.

Uczestnictwo w klubach integracji społecznej jest dobrowolne.

Zatrudnienie wspierane Zatrudnienie wspierane oznacza udzielanie pomocy osobie, która jest objęta działaniem ustawy (podlegającej readaptacji zawodowej i społecznej), wyraża się ono w podjęciu pracy na podstawie stosunku pracy lub podjęciu działalności gospodarczej. Zatrudnienie wspierane ma miejsce po zakończeniu uczestnictwa w zajęciach Centrum lub Klubu, czasami w uzasadnionych przypadkach, także przed jego zakończeniem i polega na skierowaniu uczestnika przez powiatowy urząd pracy do pracy u pracodawcy albo w Centrum. Uczestnicy zajęć mogą także podjąć wspólną działalność gospodarczą w formie spółdzielni socjalnych (na zasadach określonych w prawie spółdzielczym oraz w ustawie o spółdzielniach socjalnych). Zatrudnienie wspierane następuje na wniosek kierownika Centrum, pracownika socjalnego lub uczestnika. Skierowanie do pracy u pracodawcy następuje na podstawie umowy zawartej między starostą właściwym dla siedziby Centrum a pracodawcą.

W umowie pracodawca zobowiązuje się do zatrudnienia skierowanego uczestnika, przez okres nie krótszy niż 12 miesięcy, a starosta do refundowania pracodawcy części wypłaconego tej osobie wynagrodzenia przez okres pierwszych 12 miesięcy, w wysokości nieprzekraczającej:

• 100% zasiłku dla bezrobotnych wraz ze składką na ubezpieczenie społeczne, przez okres pierwszych 3 miesięcy;

• 80% zasiłku dla bezrobotnych wraz ze składką na ubezpieczenie społeczne, podczas następnych 3 miesięcy;


74

• 60% zasiłku dla bezrobotnych wraz ze składką na ubezpieczenie społeczne, w następnych 6 miesiącach.

Te same zasady stosuje się odpowiednio w razie skierowania uczestnika Centrum do pracy w Centrum. Jeśli uczestnicy Centrum zatrudniani są na podstawie spółdzielczej umowy o pracę, to część ich wynagrodzenia przeznaczonego na składki na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i chorobowe oraz część kosztów osobowych pracodawcy może podlegać finansowaniu ze środków Funduszu Pracy przez okres 12 miesięcy od dnia zatrudnienia, na podstawie umowy zawartej pomiędzy starostą właściwym dla siedziby spółdzielni a spółdzielnią zatrudniającą uczestnika Centrum.

To syntetyczne przedstawienie istoty zatrudnienia socjalnego miało służyć analizie kontekstu współpracy instytucji rynku pracy i pomocy i integracji społecznej w tym obszarze. Sygnalizowane wcześniej pokrywanie się kompetencji Centrów Integracji Społecznej (CIS) z gminnymi ośrodkami pomocy społecznej, nie jest zjawiskiem pożądanym w kontekście współpracy analizowanych obszarów. Usługi świadczone przez CIS, wymienione w art. 3 ust. 1 ustawy są tożsame z zadaniami gmin w zakresie pomocy społecznej (vide art. 17 ust. 1 pkt 16a i art. 17 ust. 2 pkt 5 ustawy o pomocy społecznej). CIS, w kształcie obecnym, według niektórych pracowników ośrodków pomocy społecznej, zaczynają stanowić konkurencję dla ośrodków pomocy społecznej oraz dla PUP. Nie jest to sytuacja o charakterze ogólnokrajowym, ale sygnały takie pojawiają się wśród respondentów badań, szczególnie na obszarze lokalnym (małe miasteczka i wsie). Wynika z nich, iż kompetencje tych instytucji są bardzo podobne i obecność CIS-ów na rynku pracy powoduje dezorganizację pracy PUP.

Jak wynika z badań, osoby korzystające z pomocy CIS-ów nie czują się docenione i uważają, że skierowanie ich do CIS-u jest reakcją na brak kompetencji lub predyspozycji do aktywizacji danej osoby za pomocą innego instrumentu. Taka sytuacja postrzegana jest przez te osoby jako "krzyżowanie się kompetencji CIS-ów i gmin". Należy jednak podkreślić, iż tylko w kontekście mentalności osób korzystających z pomocy CIS sygnalizowany jest problem krzyżowania się kompetencji, zatem powinny zostać podjęte odpowiednie działania mające na celu informowanie beneficjentów nt. kompetencji danych instytucji.

Zatrudnienie socjalne jest zjawiskiem jak najbardziej wskazanym i potrzebnym, co zresztą wskazywane było w uzasadnieniu do projektu ustawy. Przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu to ważny element europejskiej polityki społecznej, który, zgodnie z art. 136 i 137 Traktatu Amsterdamskiego, Strategią Lizbońską, konkluzjami Rady Europejskiej z Nicei, Sztokholmu, Laeken i Goeteborga, Europejskiej Agendy Społecznej, jest obowiązujący dla Polski.

Ustawodawca jednak, tworząc podstawy prawne zatrudnienia socjalnego, działając zapewne w dobrej wierze, doprowadził do sytuacji krzyżowania się kompetencji instytucji rynku pracy i pomocy społecznej, w wyniku czego sytuacja CIS-ów stała się niejasna poprzez przejęcie niektórych zadań ośrodków pomocy społecznej (co prawda CIS-y są skuteczniejsze w niektórych obszarach ale w takim razie należy zastanowić się nad odebraniem ośrodkom pomocy społecznej prawa do aktywności w obszarach, w których lepiej sprawdzają się CIS-y). Podniesienie tej kwestii ma na celu zwrócenie uwagi na pokrywanie się kompetencji i doprowadzenie do sytuacji, w której role instytucji nie będą się dublować, ale uzupełniać. Poza tym, stanem pożądanym jest obecność sprawnie działających CIS-ów realizujących kompletnie zadania nałożone przez organ czy instytucję, które


75

taką formułę instytucjonalną powołały do życia. Warto również wskazać uwagę na braki kadrowe ośrodków pomocy społecznej w stosunku do ich zadań i co najważniejsze, potrzeb.

Spółdzielnie socjalne44 Spółdzielnia socjalna to związek ludzi, którzy na zasadzie partnerstwa, podejmują inicjatywę w celu osiągnięcia wspólnego celu, jakim jest organizacja pracy i aktywizacja na rynku pracy. Świetnym przykładem powodzenia spółdzielni socjalnych w Europie są Włochy, gdzie w 2001 r. działało już 5 600 spółdzielni socjalnych. Od 1993 r. zauważyć można dynamiczny rozwój spółdzielni socjalnych o charakterze reintegracji społeczno-zawodowej (taki model przyjęła ustawa o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy), których w 2000 r. było już 1 915, spółdzielnie te zatrudniały 33 tys. pracowników, z których 13,5 tys. stanowiły osoby o trwale lub przejściowo obniżonej zdolności do pracy. Te wymierne efekty pozwalają założyć, że wprowadzenie w polskim systemie zabezpieczenia społecznego spółdzielni socjalnych owocować może znacznym wzrostem aktywności zawodowej wśród osób o niższych kwalifikacjach i napotykających poważne bariery w znalezieniu pracy na rynku.

We Włoszech spółdzielnie socjalne korzystają z szeregu przepisów wspierających ich działalność. Jednym z najistotniejszych jest preferencyjne traktowanie spółdzielni socjalnych przy realizacji zamówień publicznych - 20% zamówień realizowanych przez jednostki administracji publicznej powinno być w pierwszym rzędzie powierzone spółdzielniom socjalnym. Kolejnym elementem systemu wspierania spółdzielczości socjalnej są preferencyjne stawki VAT na towary i usługi wytwarzane przez spółdzielnie socjalne.

Fińskie doświadczenia na polu spółdzielczości socjalnej także zasługują na uwagę. Wynikiem funkcjonowania tego instrumentu polityki społecznej jest: a) zapewnienie dochodu osobom bezrobotnym i ich rodzinom; b) utrzymywanie umiejętności zawodowych przede wszystkim przez prowadzenie szkoleń dla potrzeb rynku pracy - co ma olbrzymie znaczenie, gdyż utrata umiejętności zawodowych jest jednym z najistotniejszych zagrożeń związanych z długotrwałym bezrobociem; c) utrzymywanie osób pozbawionych pracy w odpowiedniej kondycji społecznej i fizycznej.

Istotne jest, że podstawowymi zasadami spółdzielczości są demokracja, wzajemna pomoc, kooperacja, zaspokajanie potrzeb członków, aktywne uczestnictwo - a więc jednocześnie są to idee społeczeństwa obywatelskiego. Społeczeństwa, którego członkowie są partnerami, ludźmi kreatywnymi i aktywnymi. Społeczeństwa, w którym nie powinno być wykluczonych i pozbawionych szans. Szczególne znaczenie ma tutaj demokracja spółdzielcza wyrażająca się w zasadzie jeden członek - jeden głos.

Spółdzielnie socjalne, które są odmianą spółdzielni pracy, w pełni wpisują się w dorobek ruchu spółdzielczego, wychodząc nie tylko naprzeciw wymaganiom gospodarki, ale też uwzględniając ideę społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw45.

Ważna rola spółdzielni, w tym zwłaszcza spółdzielni socjalnych, znajduje odbicie w literaturze przedmiotu i publikacjach poświęconych polityce społecznej. Na uwagę zasługują tu zwłaszcza dwie pozycje: Pomoc Społeczna. Od klientelizmu do partycypacji, pod red. Ewy Leś, wydana przez Instytut Polityki Społecznej Uniwersytetu Warszawskiego, oraz W stronę aktywnej polityki społecznej pod red. Tomasza Kaźmierczaka i Marka Rymszy, wydana przez Instytut Spraw

44 Informacje zamieszczone w tym podrozdziale zaczerpnięto z tekstu uzasadnienia do ustawy o spółdzielniach socjalnych z dn. 27 kwietnia 2006 r. 45 Uzasadnienie do rządowego projektu ustawy o spółdzielniach socjalnych, druk sejmowy nr 49.


76

Publicznych. Obie publikacje zwracają uwagę na konieczność tworzenia w polityce społecznej aktywnych instrumentów jej realizacji. Jednym z istotnych elementów takiej polityki są spółdzielnie socjalne.

Ewa Leś w e wspomnianym tekście zwraca uwagę na funkcje przedsiębiorstw społecznych, a takimi wzorcowymi przedsiębiorstwami są w krajach Unii Europejskiej spółdzielnie socjalne. Funkcjami tymi są:

a) reintegracja z rynkiem pracy osób niepełnosprawnych;

b) reintegracja z rynkiem pracy osób długotrwale bezrobotnych lub dotkniętych wykluczeniem społecznym (osoby uzależnione, byli więźniowie, młodzież, która przerwała obowiązek szkolny) i w ten sposób ograniczenia bezrobocia i marginalizacji społecznej;

c) spełnienie roli przejściowych, wspieranych rynków pracy stanowiących etap do otwartego rynku.

Podobne założenia realizuje ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, wprowadzając instytucję spółdzielni socjalnych, które są zaadresowane do grup szczególnego ryzyka wymienionych w ustawie z dnia 13 czerwca 2003 r. o zatrudnieniu socjalnym oraz do bezrobotnych, pozostających bez pracy dłużej niż 24 miesiące.

Autorka przytacza kryteria, według których definiuje się przedsiębiorstwa społeczne:

a) działalność przedsiębiorstw społecznych jest ukierunkowana na wspieranie społeczności lokalnych, odpowiedzialności i aktywności obywateli. Przez działalność ekonomiczną przedsiębiorstwa te wzmacniają struktury społeczne na szczeblu lokalnym;

b) cechą wyróżniającą przedsiębiorstwa społeczne jest to, że ich działalność jest wysiłkiem kolektywnym tworzących ją osób, których łączą wspólne interesy i cele, co ma olbrzymie znaczenie w reintegracji społecznej i wspieraniu więzi międzyludzkich;

c) proces decyzyjny jest w pełni demokratyczny i popiera się na zasadzie jedno miejsce - jeden głos, co wzmacnia poczucie odpowiedzialności członków przedsiębiorstwa za jego los i powodzenie.

Ewa Leś zwraca uwagę, że takie rozwiązania prawne wspierają podniesienie rangi działalności komercyjnej w projektach socjalnych, a także pozwalają na sformalizowanie olbrzymiej ilości inicjatyw społecznych, które bazowały na wielopodmiotowej strukturze udziałowców, pracowników płatnych, wolontariuszy, użytkowników usług - przez zapewnienie wszystkim uczestnikom partycypacji w podejmowaniu decyzji.

Na ważną rolę spółdzielni socjalnych zwraca uwagę Sarah Kelly w tekście Ekonomia społeczna i przedsiębiorczość społeczna w Unii Europejskiej46, akcentując, że w Unii Europejskiej za kościec sektora ekonomii społecznej uważa się organizacje takie jak spółdzielnie, towarzystwa pomocy wzajemnej, stowarzyszenia oraz że dla efektywnego rozwoju tego sektora Komisja Europejska nakreśliła wiele celów dotyczących inicjatyw, prawodawstwa i mechanizmów koordynacyjnych. Na uwagę zasługują dwie Białe Księgi, mające pomóc w realizacji tych celów. Pierwsza z nich dotyczy przedsiębiorczości i spółdzielni w Europie (Enterpreneurship and Cooperatives in Europe) oraz planowanego dokumentu dotyczącego towarzystw pomocy wzajemnej (White Paper on Mutual

46 T. Kaźmierczak, M. Rymsza (red.), W stronę aktywnej polityki społecznej, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2003.


77

societes). Autorka zwraca też uwagę na cechę szczególną przedsiębiorstw społecznych, w tym spółdzielni socjalnych, akcentując, że oprócz działalności gospodarczej, istotnym elementem ich funkcjonowania są zasady ich organizacji oparte na partycypacji, celach społecznych przedsiębiorstwa i wspólnotowym charakterze działalności.

Sarah Kelly zauważa, że przedsiębiorstwa społeczne nie tylko dają zatrudnienie, ale co jeszcze ważniejsze, pokazują jak można pracę znaleźć, tym, którzy napotykają na przeszkody w jej poszukiwaniu lub zaliczają się do grup marginalizowanych.

Przychylną opinię idei wprowadzenia w polskim prawie socjalnym instytucji spółdzielni socjalnych wystawia artykuł Joanny Staręgi-Piasek Ustawa o zatrudnieniu socjalnym. Wyzwania i ograniczenia, gdzie autorka zauważa, że rozwiązania ustawy o zatrudnieniu socjalnym, wprowadzające na grunt polski rozwiązania ekonomii społecznej, w tym szczególnie spółdzielni socjalnych, funkcjonują już we Włoszech, Francji, Grecji, Finlandii, Portugalii i Hiszpanii47.

Spółdzielczość socjalna jest pozytywnym przejawem aktywności samych bezrobotnych i osób należących do tzw. grup zagrożonych wykluczeniem z rynku pracy. Jednym z przykładów takiej działalności jest Fundacja „Barka”, która już bez stworzenia przez państwo ram instytucjonalnych i podstaw prawnych działania spółdzielni socjalnej, realizowała projekty odpowiadające potrzebom bezrobotnych zagrożonych wykluczeniem na podstawie przepisów o stowarzyszeniach. Zatem działania państwa w tym zakresie miały jedynie charakter post factum.

Głównymi barierami rozwoju spółdzielczości socjalnej, a zarazem ekonomii społecznej jest brak wytworzonych systemowych rozwiązań dotyczących wykorzystania środków z Funduszu Pracy na dotowanie nowo powstających spółdzielni socjalnych. Brak jest również wśród projektów systemowych Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki takich, które wspierają spółdzielczość socjalną.

Należy zdać sobie sprawę z faktu, iż ekonomia społeczna i spółdzielnie socjalne są swoistą trzecią drogą dla osób zagrożonych wykluczeniem z rynku pracy, bądź powracających na ten rynek. Nie zawsze osoby po kontraktach socjalnych są w stanie uzyskać pracę na podstawie umowy o pracę jak również nie zawsze odnajdują się w rzeczywistości podmiotu prowadzącego działalność gospodarczą. Spółdzielczość socjalna jest w takich wypadkach sytuacją idealną i rozwiązaniem, które należy pielęgnować i stale ulepszać, traktując je priorytetowo. Respondenci badań wskazują na konieczność ścisłej współpracy spółdzielni socjalnych z urzędnikami. Pomoc urzędników jest nieoceniona w bieżącym prowadzeniu spółdzielni. Osoby chcące założyć spółdzielnie często trafiają na bariery natury prawno – organizacyjnej i tylko szczególna pomoc urzędników może te bariery złagodzić.

Nie można zapominać, że spółdzielczość socjalna jest uzupełnieniem rynku pracy i zjawiskiem, które na stałe weszło w życie gospodarek państw demokratycznych. Doświadczenia zagraniczne wskazują, iż nie można zaniedbywać taj sfery aktywności, szczególnie że podstawy jej funkcjonowania zostały zapisane w ustawie.

Rozwiązaniem zasługującym na uznanie jest wprowadzone do ustawy o spółdzielniach socjalnych poręczenia wydawanego przez gminy dla nowo powstających spółdzielni socjalnych.

Podsumowując, stwierdzić można, że obszarze zatrudnienia socjalnego i spółdzielczości socjalnej najbardziej widoczna jest konieczność współpracy instytucji rynku pracy z instytucjami pomocy i

47 Ibidem.


78

integracji społecznej. Obowiązek wzajemnego informowania się ośrodków pomocy społecznej i PUP, nałożony przez art. 50 ust. 3 ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, odpowiada potrzebom wykonywania zadań nałożonych przez te instytucje w realizacji polityki pracy i pomocy społecznej. Analiza przepisów daje wyraźne wskazanie wzajemnej kooperacji organów na szczeblu lokalnym, bez której realizacja celów ustawy o zatrudnieniu socjalnym i spółdzielniach socjalnych jest niemożliwa. Jednak w praktyce stosowania przepisów tych ustaw powstaje wiele wątpliwości. Główne zarzuty dotyczą niejasnych rozwiązań legislacyjnych, które w znacznym stopniu utrudniają wzajemną współpracę.

Dokonując analizy przepisów należy wskazać na następujące obszary, które wymagają interwencji ustawodawcy:

1. Brak ustawowych obowiązków wzajemnego informowania się instytucji rynku pracy i pomocy społecznej oraz inicjowania współpracy dotyczącej zatrudnienia socjalnego na szczeblu regionalnym;

2. Brak ugruntowanego doświadczenia we współpracy instytucji pomocy społecznej i rynku pracy w obszarze zatrudnienia socjalnego, spowodowane brakiem wymogu takiej współpracy w ustawie o pomocy społecznej;

3. Brak jednoznacznych uregulowań dotyczących tworzenia CIS-ów. Luki dotyczące refundacji świadczeń i opodatkowania;

4. Wątpliwości wśród pracowników ośrodków pomocy społecznej oraz PUP co do ustalenia pozycji bezrobotnych podejmujących zatrudnienie socjalne. Czy taka osoba jest w gotowości do podjęcia pracy w myśl przepisów ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy?;

5. Wąski krąg osób mogących zostać zakwalifikowane do indywidualnego programu zatrudnienia socjalnego. Wymóg uczestniczenia albo w zatrudnieniu socjalnym albo w pracach społecznie użytecznych w sytuacji, gdzie te dwa rodzaje aktywności podmiotów określonych jako osoby uprawnione do włączenia w indywidualne programy zatrudnienia socjalnego, faktycznie ze sobą nie kolidują;

6. Wskazać należy również zapis ustawy o pomocy społecznej mówiący o zatrudnieniu jednego pracownika socjalnego na 2 tys. mieszkańców. Powoduje to przeciążenie obowiązkami co negatywnie wpływa na wykonywanie zadań, które nie są priorytetowe dla pracowników pomocy społecznej;

7. Zarzutami formułowanymi przez respondentów badania wobec rozwiązań zastosowanych w ustawie o spółdzielniach socjalnych jest wymóg ich prowadzenia zgodnie z przepisami ustawy prawo spółdzielcze. Często powoduje to problemy natury proceduralno – prawnej dla osób taką spółdzielnię zakładających i prowadzących, ponieważ następuje zderzenie „chęci” z „formalizmem” i biurokracją. Uwaga ta odnosi się do sytuacji członków spółdzielni socjalnych, nie mających doświadczenia w prowadzeniu podmiotu gospodarczego, co często staje się przeszkodą w rozwoju, a nawet zakładaniu spółdzielni socjalnych. Głównymi barierami rozwoju spółdzielczości socjalnej, a zarazem ekonomii społecznej jest brak wytworzonych systemowych rozwiązań dotyczących wykorzystania środków z Funduszu Pracy na dotowanie nowo powstających spółdzielni socjalnych. Brak jest również wśród projektów systemowych Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki takich, które wspierają spółdzielczość socjalną. Rozwiązaniem zasługującym na uznanie jest wprowadzenie do


79

ustawy o spółdzielniach socjalnych poręczenia wydawanego przez gminy dla nowo powstających spółdzielni socjalnych.

W ostatniej części analizy prawnej zostaną przedstawione propozycje zmian przepisów już obowiązujących, jak również propozycje wprowadzenia nowych, umożliwiających efektywniejsze realizowanie celów ustaw o zatrudnieniu socjalnym i spółdzielniach socjalnych.

3.2.4. Polityka pracy i pomocy społecznej - zrozumienie i współpraca Formalnoprawną podstawą współpracy instytucji rynku pracy i instytucji pomocy i integracji społecznej stanowi obecnie jedynie art. 50 ust. 3 ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. Nakłada on obowiązek po stronie PUP informowania ośrodków pomocy społecznej o planowanych działaniach wobec bezrobotnych w trybie zawartym w porozumieniu pomiędzy PUP, a ośrodkami pomocy społecznej. Płaszczyznę porozumienia stanowi możliwość skierowania bezrobotnego korzystającego ze środków pomocy społecznej, określonego w art. 49 ustawy, na wniosek ośrodka pomocy społecznej, do uczestnictwa w kontrakcie socjalnym, indywidualnym programie usamodzielnienia, lokalnym programie pomocy społecznej lub uczestnictwa w indywidualnym programie zatrudnienia socjalnego. Przywołany art. 50, dodany do ustawy nowelizacją z 19 grudnia 2008 r. i obowiązujący od 1 lutego 2009 r., miał dać podstawy prawne współpracy omawianych obszarów oraz włączyć instytucje pomocy społecznej do polityki rynku pracy i odwrotnie – zapoznać publiczne służby zatrudnienia ze specyfiką środowiska pomocy społecznej. W praktyce jednak uregulowanie to wywołało liczne problemy interpretacyjne i wpłynęło na sformułowanie licznych zarzutów co do treści przepisu i ram współpracy, które nakłada on na publiczne służby zatrudnienia i instytucje pomocy i integracji społecznej.

Główne problemy pojawiają się na etapie możliwości pracy z tym samym klientem w tym samym czasie przez publiczne służby zatrudnienia i ośrodki pomocy społecznej. Chodzi o odpowiedź na pytanie czy osoby bezrobotne biorące udział w kontrakcie socjalnym pozostają w gotowości do podjęcia zatrudnienia? Niejasność przepisów w tej materii polega na tym, że niektóre zajęcia w ramach kontraktów socjalnych są realizowane popołudniami, dwa do trzech razy w tygodniu, a niektóre są realizowane w ciągu dnia po pięć razy w tygodniu. Jak zatem traktować uczestników kontraktów socjalnych? Czy należy przyjąć interpretację ich braku gotowości do podjęcia zatrudnienia i wyrejestrowywać z urzędu pracy oddając ich pod opiekę pomocy społecznej?

Zastrzeżenia budzi również kwestia pokrycia kosztów prac społecznie użytecznych. Refundacja wynagrodzenia za czas pracy w ramach prac społecznie – użytecznych dotyczy bezrobotnych, a osoby będące na kontraktach socjalnych i jednocześnie wykonujące prace społeczno – użyteczne, są wyrejestrowywane z urzędu pracy (bo taki jest wymóg uczestnictwa w kontrakcie socjalnym) i nie figurują jako osoby bezrobotne. W takim razie nie powinna przysługiwać refundacja wynagrodzenia za czas pracy takich osób. W praktyce wynagrodzenie to jest refundowane na podstawie interpretacji ministerstwa. Taki stan rzeczy jest niepożądany i należy go jak najszybciej zalegalizować na poziomie przepisów ustawy. Problem w tym względzie leży w interpretacji przepisów przez pracowników ośrodków pomocy społecznej, którzy w trakcie kierowania bezrobotnych do prac społecznie użytecznych.

Według opinii respondentów badań problemy pojawiają się również w kwestii terminowości kontraktów socjalnych. Realizacja tych kontraktów zwykle odbywa się w ramach projektów systemowych i czas ich trwania zawsze kończy się z upływem roku budżetowego czyli 31 grudnia


80

każdego roku. Jak pokazuje doświadczenie, potrzeba klientów nie trwa do końca roku budżetowego i pojawiają się liczne niedogodności w relacjach organ – klient kontraktu.

Kolejnym zagadnieniem, wzbudzającym wątpliwości, jest kwestia traktowania osób zarejestrowanych w urzędzie pracy i jednocześnie skierowanych na terapię odwykową bądź inną terapię. Skoro jest to osoba zarejestrowana jako bezrobotna należy ją aktywizować co trzy miesiące, zgodnie z obowiązkiem ustawowym. Aby urząd pracy odstąpił od aktywizacji, bezrobotny skierowany na terapię musi przedstawić zwolnienie lekarskie. Należy przy tym mieć na uwadze, że osoba taka może przebywać na zwolnieniu lekarskim przez okres 90 dni. Po upływie tego okresu osoba taka traci status bezrobotnego.

Wątpliwości wzbudza również zapis ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy mówiący o wyrejestrowaniu bezrobotnego skierowanego na kontrakt socjalny. Uzasadnione jest to w przypadku, gdy kontrakt socjalny ma dotyczyć aktywizacji osoby bezrobotnej. Problem pojawia się, gdy kontrakt socjalny ma dotyczyć innego obszaru, np. spraw związanych z trudnościami w rodzinie z tytułu opieki nad dzieckiem, w sprawach opiekuńczo – wychowawczych. Wyrejestrowywanie takiej osoby z urzędu pracy wydaje się w tym przypadku niecelowe.

Należy również wskazać na podmioty uprawnione do korzystania z kontraktów socjalnych. Na podstawie art. 50 ust. 2 są to osoby, które utraciły prawo do pobierania zasiłku z powodu ukończenia okresu uprawniającego do jego pobierania. Celem tego przepisu było wspieranie osób najbardziej zagrożonych wykluczeniem lub długotrwale bezrobotnych. Podmioty określone w ust. 2 do takich osób nie należą. Należy rozważyć, czy osoby te nie powinny zostać wykluczone z możliwości bycia beneficjentem kontraktów socjalnych i zastosować wobec nich inne instrumenty rynku pracy tj. poradnictwo zawodowe, pośrednictwo lub ewentualnie klub pracy.

Publiczne służby zatrudnienia i instytucje pomocy i integracji społecznej, w świetle istniejących uregulowań prawnych, napotykają na liczne problemy podczas prób zinstytucjonalizowania współpracy. Analizując ustawę o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy oraz ustawę o pomocy społecznej widoczny jest brak obowiązku stworzenia systemowych ram współpracy na szczeblu regionalnym. To Wojewódzkie Urzędy Pracy i Regionalne Ośrodki Polityki Społecznej powinny inicjować współpracę. W obliczu braku ustawowego obowiązku współpraca ta istnieje jedynie, gdy jej wola wynika z chęci osób kierujących tymi instytucjami. Sytuacja taka nie może mieć miejsca w świetle postulatów uzupełniania się ról publicznych służb zatrudnienia i instytucji pomocy i integracji społecznej. Należy wyposażyć dyrektorów WUP i dyrektorów ROPS w narzędzia pozwalające na systematyczne pogłębianie współpracy oraz nałożyć na nich obowiązek inicjowania i stymulowania takiej współpracy. Rozwiązaniem tej kwestii wydaje się być wpisanie w obie ustawy, w kompetencjach WUP i ROPS, obowiązkowych, periodycznych spotkań, wymiany informacji i w przyszłości stworzenia wspólnej bazy danych. Potrzeba stworzenia takiej bazy wynika z prawie jednakowego zbioru beneficjentów opisywanych instytucji i pośrednio jest konieczna do wykonywania obowiązków z art. 50 ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. W obecnym stanie prawnym nie występuje obowiązek, który może zagwarantować taką współpracę w przyszłości.

Wspomniane wyżej nakładanie się kręgu osób korzystających z usług opisywanych instytucji ma również znaczenie w sytuacjach organizacji szkoleń, poradnictwa zawodowego i pośrednictwa pracy. Ośrodki pomocy społecznej zostały wyposażone w podobne narzędzia, jakimi dysponują PUP, w zakresie instrumentów edukacyjnych, kursów i szkoleń, doradztwa zawodowego. Stwarza to sytuację, w której PUP i ośrodek pomocy społecznej organizują szkolenia, kursy o podobnym lub


81

tym samym zakresie, co z punktu widzenia postulatu zacieśniania współpracy jest nieekonomiczne. Powielanie zadań, które w swych założeniach mają odnieść ten sam skutek (aktywizacja osób na rynku pracy i reintegracja społeczna), doprowadza do sytuacji, w której ta sama osoba bezrobotna i jednocześnie korzystająca w pewnym zakresie z usług pomocy społecznej, jest w stanie uczestniczyć w kursie o tej samej tematyce organizowanego przez PUP i ośrodki pomocy społecznej. W tym obszarze zaleca się bądź przekazanie instrumentów edukacyjnych w całości publicznym służbom zatrudniania, bądź instytucjom pomocy społecznej, najlepiej jednak, by były one umiejscowione w obszarze kompetencji instytucji pomocy społecznej. Należy w tym miejscu podkreślić, iż wszelkie instrumenty edukacyjne są finansowane ze środków pochodzących z projektów systemowych PO KL oraz ze środków ministerstwa. Obecna sytuacja nie sprzyja efektywnemu wydatkowaniu środków, przez które należy rozumieć pomoc jak największej liczbie osób, będących w kręgu zainteresowań opisywanych instytucji. „Trzecią drogą” może być powołanie do życia specjalnego zespołu, na płaszczyźnie regionalnej, koordynującego i ujednolicającego cały system szkoleń. Zespół składałby się z pracowników WUP i ROPS, którzy przygotowywaliby jednolity dla publicznych służb zatrudnienia i instytucji pomocy i integracji społecznej, harmonogram wdrażania instrumentów edukacyjnych na obszarze swej właściwości, ale z uwzględnieniem specyfiki poszczególnych części tych obszarów. Pozwoli to na właściwą alokację środków przeznaczonych na uruchamianie instrumentów edukacyjnych dla klientów opisywanych instytucji. Przy czym należy pamiętać, iż planowanie i układanie harmonogramu ma następować na etapie zgłaszania zapotrzebowania na środki lub tworzenia projektu systemowego bądź konkursowego. Ważne jest też to, aby harmonogram rzeczywiście powstawał na płaszczyźnie regionalnej, ale był realizowany na płaszczyźnie lokalnej. Ważne jest również, aby zapewnić takiemu zespołowi wyłączność zgłaszania zapotrzebowania na środki na cele przez niego realizowane.

W tym miejscu należy wskazać na ważną rolę instytucji szkoleniowych, która – analizując przepisy ustawy – została potraktowana dosyć pobieżnie. Instytucja szkoleniowa powstaje zwykle jako podmiot mający na celu świadczenie usług edukacyjno – szkoleniowych na wysokim poziomie. Wysoki poziom usług jest konieczny w celu radzenia sobie z konkurencją. Instytucje szkoleniowe w rozumieniu ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, to takie podmioty, które wpisały się do rejestru prowadzonego w Wojewódzkim Urzędzie Pracy. Wpis jest bezpłatny i gwarantuje możliwość otrzymania zlecenia na przeprowadzenie szkolenia lub kursy na potrzeby instytucji rynku pracy. W praktyce instytucje szkoleniowe dokonują wpisu, aby asekuracyjnie zdywersyfikować źródła dochodu i zapewnić sobie ewentualne zlecenie z WUP. Prawdziwą działalność prowadzą obsługując podmioty gospodarcze i urzędy centralne i samorządowe. Jednak oprócz prowadzenia szkoleń firmy takie prowadzą bazę danych i znają specyfikę zapotrzebowania na poszczególne tematyki szkoleń. Wykorzystując ich bazy danych można łatwo zidentyfikować zapotrzebowanie na specjalistów danej profesji w regionie i pod tym kątem układać harmonogram wdrażania instrumentów edukacyjno – szkoleniowych, o którym była mowa powyżej.

Wskazać również należy brak wystarczającej współpracy z agencjami zatrudnienia. Agencja zatrudnienia jako jeden z podmiotów instytucji rynku pracy ma za zadanie wspierać aktywizację osób bezrobotnych. Na podstawie przepisów ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy kompetencje agencji zatrudnienia pokrywają się z kompetencjami PUP. W zamyśle ustawodawcy agencje zatrudnienia zapewne miały wspomagać działalność PUP, ale na gruncie działalności komercyjnej. Należy rozważyć możliwość zlecania agencjom zatrudnienia części kompetencji PUP, w zakresie w jakim się one pokrywają, i zobowiązać je do współpracy z ośrodkami pomocy społecznej w takim zakresie w jakim zobowiązane były do tego PUP, w granicach przekazanych kompetencji. Wówczas doprowadziłoby to do sytuacji, w której agencje zatrudnienia


82

partycypowałyby w środkach przeznaczonych w budżecie na politykę pracy i pomocy społecznej w granicach kompetencji, jakie przejęły od PUP. Sytuacja taka wydaje się korzystna z pewnością z punktu widzenia PUP, które z uwagi na liczne zadania narzucone przez ustawodawcę, nie posiadają odpowiedniej liczby pracowników mogących realizować wszystkie swoje zadania. Jednak rozwiązanie to, chociaż znajduje swoje racjonalne podstawy, wymagałoby znacznych zmian o charakterze systemowym i na pewno napotkałoby na opór różnych środowisk. Nie pozostaje bez znaczenia okoliczność, iż PUP były przekonane o swojej monopolistycznej pozycji w zakresie aktywizacji bezrobotnych. Przekonanie to, leżące raczej po stronie mentalności pracowników niż przeszkód o charakterze prawnym, jest powodem pojawiania się pewnej niechęci do współpracy z ośrodkami pomocy społecznej nawet w zakresie narzuconym przez art. 50 ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. Na taki stan rzeczy wskazują wyniki przeprowadzonego badania, oparte o opinie i deklaracje samych zainteresowanych.

Kolejny problem leżący u podstaw barier współpracy wynika z prostego braku ugruntowanego doświadczenia w takiej współpracy, choć doświadczenia te, jak pokazały badania, są już powoli gromadzone. Są obszary, w których omawiane instytucje współpracują, ale jedynie na zasadzie dobrowolności i w sposób bardzo chaotyczny. Ustawodawca wprowadzając ustawowy wymóg dotyczący wzajemnego porozumienia w obszarach kontraktów socjalnych (które de facto są bardzo dobrym rozwiązaniem), zakładał, że doprowadzi to do sytuacji idealnej symbiozy instytucji rynku pracy i instytucji pomocy i integracji społecznej. Na uwagę również zasługuje fakt braku obowiązku nawiązywania współpracy z PUP leżący po stronie ośrodków pomocy społecznej. Należy wprowadzić bliźniaczy zapis z ustawy o promocji zatrudnienia, wyrażony w art. 50 ust. 3, do ustawy o pomocy społecznej. Zapewni to aktywność ze strony ośrodków pomocy społecznej w nawiązywaniu kontaktów i podpisywaniu porozumień. Obecnie to PUP tworzy porozumienie i wysyła je ośrodkowi pomocy społecznej do podpisania, a ten albo odmawia podpisu albo podpisuje i na tym etapie współpraca się kończy. Brak zrozumienia konieczności wzajemnej współpracy wynika z braku zrozumienia specyfiki działań podejmowanych przez instytucje rynku pracy i instytucje pomocy społecznej. W tym zakresie potrzebna jest wymiana informacji, uświadamianie o wspólnych celach realizowanych w kompetencjach innych instytucji. Ustawowe zapisy jedynie są podstawą prawną współpracy, która może sprowadzać się do wypełnienia dyspozycji przepisów i na tym się kończyć, a w tym obszarze chodzi o rozwiązania systemowe. Katalizatorem może się okazać wspólna działalność na etapie regionalnym, która następnie przełoży się na działalność lokalną. Należy stworzyć podstawy prawne dla wzajemnej współpracy, a potem wyposażyć je w konkretne instrumenty mające na celu wykonanie postanowień organów nadrzędnych.

W tym miejscu należy zwrócić uwagę na potrzebę szkoleń pracowników instytucji rynku pracy i pomocy społecznej. Tylko wykwalifikowany personel gwarantuje świadczenie usług na wysokim poziomie. Z uwagi na wysokość zarobków w sferze budżetowej, pozyskanie wykwalifikowanych pracowników jest znacznie utrudnione. Dlatego należy jak najwięcej uwagi poświęcać pracownikom już zatrudnionym. Należy podnosić ich kompetencje poprzez liczne szkolenia, przede wszystkim o charakterze prawnym. Szkolenia organizowane wspólnie przez publiczne służby zatrudnienia i instytucje pomocy społecznej z zakresu aktów prawnych regulujących politykę pracy i pomocy społecznej pozwolą zrozumieć siebie nawzajem i specyfikę swojej działalności, a także pogłębią zrozumienie dla potrzeby współpracy w tych obszarach.

Kolejnym aspektem działań wspólnych jest tworzenie punktów konsultacyjno – informacyjnych przez urzędy pracy w ośrodkach pomocy społecznej. Ustawa o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy oraz ustawa o pomocy społecznej nie nakładają takiego obowiązku, ale też go nie


83

zabraniają. Analiza wypowiedzi respondentów wskazuje jednak na pewną aktywność w tym obszarze, szczególnie w małych miasteczkach oraz wsiach. Działania takie, które powinny mieć zasięg ogólnokrajowy, będą miały na celu „wyjście do klienta” i będą upodabniały się do wizji „jednego okienka”, jak w przypadku działalności gospodarczej. Celem takiego rozwiązania jest udzielenie klientom publicznych służb zatrudnienia i ośrodków pomocy społecznej kompleksowej pomocy w zakresie uprawnień przysługujących im na podstawie ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy oraz ustawy o pomocy społecznej. Stworzenie siatki punktów konsultacyjno – informacyjnych na obszarze powiatu przyczyni się w znacznym stopniu do pogłębiania współpracy pomiędzy analizowanymi obszarami. Koordynacja ich tworzenia powinna odbywać się w kompetencji WUP i ROPS. Powinny one ustalać liczbę takich punktów w regionie, a potem dobierać świadczone usługi w zależności od specyfiki uwarunkowań lokalnego rynku pracy i pomocy społecznej.

Istotną barierą w tworzeniu szeroko rozumianej współpracy pomiędzy instytucjami rynku pracy i instytucjami pomocy i integracji społecznej jest zapis ustawy o pomocy społecznej dotyczący uzależnienia liczby pracowników ośrodków pomocy społecznej od liczby mieszkańców danej gminy. Pracownicy, którzy mają nawał pracy obligatoryjnej związanej stricte z usługami pomocy społecznej nie mają czasu na czynności fakultatywne, takie jak inicjowanie współpracy z publicznymi służbami zatrudnienia. Jest to istotna bariera faktycznie spowalniająca proces współpracy.

Podsumowując stwierdzić można, że do głównych barier inicjowania współpracy o charakterze systemowym należy zaliczyć:

1. Liczne wątpliwości związane z art. 50 ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, mimo wprowadzenia wytycznych ministerstwa co do postępowania w sprawie dokonywania aktywizacji bezrobotnych na podstawie art. 50 ustawy;

2. Brak obowiązku inicjowania współpracy wyrażonego w ustawie o pomocy społecznej;

3. Brak obowiązku współpracy na płaszczyźnie regionalnej w ujęciu WUP – ROPS;

4. Brak wspólnej bazy danych klientów instytucji rynku pracy i pomocy społecznej;

5. Powielanie kompetencji ośrodków pomocy społecznej i PUP w zakresie instrumentów edukacyjnych;

6. Brak doświadczenia we wzajemnej współpracy obszarów pracy i polityki społecznej;

7. Brak współpracy z niepublicznymi instytucjami rynku pracy (instytucje szkoleniowe);

8. Przewodnia rola PUP w działalności na obszarze aktywizacji zawodowej, co przekłada się na niechęć do współpracy z innymi instytucjami w obszarze aktywizacji zawodowej osób bezrobotnych;

9. Słaba organizacja punktów konsultacyjno – informacyjnych;

10. Ograniczenia kadrowe wymuszone ustawą o pomocy społecznej.


84

3.2.5. Ocena stanu prawnego w opinii badanych przedstawicieli instytucji rynku pracy oraz instytucji pomocy i integracji społecznej

W ramach prowadzonego badania zapytano przedstawicieli instytucji rynku pracy oraz instytucji pomocy i integracji społecznej o ich ocenę uregulowań prawnych w kontekście stymulowania współpracy obu typów instytucji.

Ocena istniejących przepisów kształtuje się na średnim poziomie – w skali szkolnej jest to ocena 3. Mniej niż połowa - 40% respondentów biorących udział w badaniu dobrze ocenia obowiązujące przepisy regulujące ich pracę, nieco lepsze oceny nadają uregulowaniom prawnym przedstawiciele instytucji rynku pracy, przedstawiciele pomocy społecznej są bardziej krytyczni w ocenie obowiązujących ich uregulowań (Wykres 4).

Wykres 4. Ocena istniejących przepisów w zakresie polityki rynku pracy i pomocy społecznej

26% 25%

32% 31% 33%

37% 38% 36%

1%

1% 2%1%4%3%4%

25%

Ogółem Instytucje rynkupracy

Instytucje pomocy iintegracji społecznej

Ani dobrze, ani źle (3)

Zdecydowanie dobrze (5)

Zdecydowanie źle (1)

Raczej źle (2)

W7. Jak ocenia Pan/ Pani istniejące przepisy prawne w zakresie polityki rynku pracy i pomocyspołecznej? Skala 1-5

Nie wiem/trudno powiedzieć

N=225

Raczej dobrze (4)

Średnia ocena: 3,1 3,1 3,0

N=104 N=121

W przeprowadzonym badaniu szczególnie interesująca jest ocena postrzegania uregulowań prawnych w kontekście stymulowania przez nie współpracy pomiędzy oba typami badanych instytucji. Większość respondentów (65%) jest zdania, że obecnie obowiązujące rozwiązania prawne sprzyjają podejmowaniu takiej współpracy i opinie pracowników obu typów badanych instytucji są tutaj zbliżone (Wykres 5). Jednakże cześć respondentów wskazuje, że takie jednoznaczne przepisy adresowane są do powiatowych urzędów pracy i ośrodków pomocy społecznej w zakresie kierowania klientów do kontraktu socjalnego, natomiast pracownicy innych instytucji nie zawsze mają poczucie obligatoryjności podejmowania współpracy, jak mówi pracownik jednego z WUP:

w zasadzie przepisy prawa nie nakazują nam nawiązywania takiej współpracy, ale my bez przepisów prawa moglibyśmy to robić...


85

Wykres 5. Ocena istniejących rozwiązań prawnych w kontekście podejmowaniu współpracy instytucji rynku pracy oraz instytucji pomocy i integracji społecznej

64% 66%

4% 7%2%

27%34%30%

65%



NIE

W8. Czy obecne rozwiązania prawne sprzyjają podejmowaniu współpracyinstytucji rynku pracy oraz instytucji integracji i pomocy społecznej?


N=225

TAK

N=104 N=121

Pytając respondentów, czy uregulowania prawne mogą stanowić podpowiedź, w jaki sposób kreować współpracę, okazuje się, że zdania są tutaj podzielone. Nieco więcej niż 1/3 respondentów uważa, że obecne przepisy w satysfakcjonujący sposób definiują obszary współpracy instytucji rynku pracy i instytucji pomocy społecznej. Niemal w ogólne brak jest odpowiedzi zdecydowanie pozytywnych, 1/3 respondentów zaś nie potrafi jednoznacznie dokonać oceny (Wykres 6). Można przypuszczać, że respondenci nie mają wystarczającej orientacji w przepisach, by takiej jednoznacznej oceny dokonać. Z drugiej jednak strony ustawy faktycznie tych kwestii precyzyjnie nie definiują, jak ocenia jeden z respondentów – pracownik WUP:

Ramy współpracy są stworzone, bo nawet, jak poczytamy czy naszą ustawę [o promocji zatrudnienia], czy ustawę o pomocy społecznej – to jak nie jest napisane expressis verbis – to trzeba się to domyśleć, że ta współpraca musi być.


86

Wykres 6. Ocena istniejących przepisów prawnych – poziom satysfakcji ze sposobu definiowania obszarów współpracy instytucji działających na rzecz zatrudnienia i integracji społecznej

31%31%

22%22%

21%

40% 42%38%

1%

1% 2%7%4%6%

31%



Ani tak, ani nie (3)

Zdecydowanie tak (5)

Zdecydowanie nie (1)

Raczej nie (2)

W9. Czy obecne przepisy w satysfakcjonujący sposób definiują obszary współpracy(wszystkich) instytucji działających na rzecz zatrudnienia i integracji społecznej?


N=225

Raczej tak (4)

Średnia ocena: 3,0 3,1 2,9

N=104 N=121 Chociaż ogólna ocena uregulowań prawnych wyrażana przez samych zainteresowanych jest pozytywna, to jednak przedstawiciele badanych instytucji w większości chętnie widzieliby zmiany w podstawowych ustawach ich obowiązujących tj. ustawie o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy oraz w ustawie o pomocy społecznej (Wykres 7). Ciekawe jest jednak to, że instytucje rynku pracy chętniej niż instytucje pomocy społecznej widziałyby zmiany w ustawie o pomocy społecznej, natomiast instytucje pomocy społecznej częściej domagają się zmian w ustawie o promocji zatrudnienia niż instytucje, których ta ustawa dotyczy.


87

Wykres 7. Przepisy prawne, które powinny ulec zmianie, aby usprawnić współpracę instytucji rynku pracy i instytucji pomocy i integracji społecznej

W10. Czy są jakieś przepisy prawne które powinny ulec zmianie, gdyż blokują lub ograniczają współpracę instytucji rynku pracy i pomocy społecznej?

5%

12%

3%

3%

57%

48%

3%

5%

6%

5%

6%

63%

10%

3%

1%

3%

7%

41%

3%

4%

Ustawa o promocji zatrudnienia i instytucjach rynkupracy

Ustawa o pomocy społecznej

Ustawa o zatrudnieniu socjalnym

Ustawa o rehabilitacji zawodowej i społecznej orazzatrudnianiu osób niepełnosprawnych

Ustawa o o świadczeniach opieki zdrowotnejfinansowanej ze środków publicznych

Ustawa o spółdzielniach socjalnych

Ustawa o ochronie danych osobowych

rozporządzenia wykonawcze

Ustawa o Partnerstwie Publiczno prywatnym

Ustawa o finansach publicznych

instytucje rynku pracy; N=104

instytucje pomocy i integracji społecznej; N=121N=225

Na wykresie pokazano odpowiedzi, które uzyskały co najmniej 3% wskazań

Badani wskazywali na kilka kwestii, które ich zdaniem powinny zostać zmodyfikowane w obowiązujących przepisach prawnych.

W trakcie prowadzenia wywiadów wielokrotnie pojawiały się kwestie dotyczące dostępności usług pomocy społecznej i konieczności rejestrowania się klienta pomocy społecznej w PUP, jak mówi jeden z respondentów - pracowników PUP:

Osoba, która chce korzystać (...) z pomocy społecznej musi być zarejestrowana w Powiatowym Urzędzie Pracy. To powinno być zmienione, że (…) obligatoryjne, jak ktoś kto korzysta z oświaty, to musi być klientem naszego urzędu. Także pomoc społeczna powinna na własną rękę prowadzić (…) wywiady i kwalifikować te osoby do pomocy, a nie powinno to być uzależnione od rejestracji w urzędzie (…).

Kolejną kwestią wielokrotnie podnoszoną przez respondentów są przepisy dotyczące kontraktu socjalnego i brak precyzji w przepisach regulujących status i wymagania w stosunku do osoby zawierającej kontrakt socjalny, ale także utrata przywilejów jakie nadaje mu status osoby bezrobotnej, tak tą sytuację przedstawia jeden z respondentów – pracownik MOPR:

nie wszystkie zmiany z ostatniego czasu są moim zdaniem korzystne, ponieważ kwestie, które zostały rozwiązane na początku tego roku związane z koniecznością uzyskania zgody z Urzędu Pracy na zawarcie kontraktów socjalnych to z jednej strony jest to dobry przepis, ponieważ tam taka osoba, która przejdzie do nas na kontrakt socjalny zostaje wykreślona z listy osób bezrobotnych, ale traci prawo do ubezpieczenia zdrowotnego, a my to ubezpieczenie zdrowotne musimy opłacać. Ale też przepis ten jest za mało precyzyjny i np. w sytuacji kiedy dotyczy to aktywizacji osób bezrobotnych – ja się z tym przepisem zgadzam. Natomiast kiedy dotyczy innego obszaru, mianowicie kontraktu socjalnego z zakresu np. spraw trudności w rodzinie, z tytułu opieki nad dzieckiem, w sprawach


88

opiekuńczo – wychowawczych – to wydaje mi się niecelowe, żeby Urząd Pracy taką osobę wyrejestrowywał z Urzędu Pracy tylko dlatego, że my podpisujemy kontrakt z taką osobą. Nie wszystkie przepisy są tutaj moim zdaniem spójne i dobre dla naszych klientów. Również można dyskutować na temat konieczności wyrejestrowywania, pozbawiania statusu osoby bezrobotnej, która jest na długotrwałym zwolnieniu. Z jednej strony to prawda – taka osoba nie jest gotowa do podjęcia pracy i rozumiem, jaki był cel i intencja, żeby taka osoba straciła status osoby bezrobotnej, ale w tym momencie, jeśli nie ma np. członka rodziny, który jest w stanie ją ubezpieczyć zdrowotnie - ona musi przejść do pomocy społecznej. My tutaj z kolei musimy takiej osobie wydać decyzję na objęcie ubezpieczeniem zdrowotnym. To takie dla mnie trochę sztuczne działanie, żeby ta osoba weszła w system pomocy społecznej.”

Na inną kwestię odnośnie kontraktów socjalnych zwraca uwagę pracownik jednego z GOPS: kwestia (…) ubezpieczenia osób, z którymi zostanie podpisany kontrakt socjalny i później kwestia ubezpieczenia tych osób. Jeśli osoba objęta zostanie (…) kontraktem socjalnym, my musimy zgłosić tę osobę do Urzędu Pracy, wtedy ona tam zostaje skreślona jako osoba bezrobotna. Nie ma już wtedy statusu osoby bezrobotnej. (…) w pewien sposób, to tę osobę ogranicza. Ponieważ my z nią pracujemy, ale ta osoba (…) mając możliwość podjęcia stażu zawodowego nie może tego stażu podjąć, ponieważ nie jest osobą bezrobotną.

Na problem identyfikacji statusu osoby korzystającej z kontraktu socjalnego, a w tym i możliwości korzystania z oferty PUP wielokrotnie zwracali również uwagę pracownicy urzędów pracy:

osoba skierowana do kontraktu socjalnego po podpisanym kontrakcie traci status bezrobotnego. Bezrobotny jest karany za to, że jest aktywny.

Szczególnie problematyczny jest artykuł 49 ustawy o promocji zatrudnienia:

Tam jest taki zapis, że na wniosek Ośrodków Pomocy Społecznej, Powiatowy Urząd Pracy kieruje osoby [do kontraktu socjalnego], którym nie minęło 6 miesięcy od pobierania zasiłku. To by była (…) idealna sytuacja, gdyby nie było tego warunku, że upłynął okres pobierania zasiłku. (…) kontrakt socjalny to jest coś takiego długotrwałego - np. od maja do końca grudnia (…). Te osoby w tym okresie dostają jakieś dodatkowe środki, są objęte wsparciem doradczym, szkoleniowym, itd. (…) Kierujemy do kontraktu i wyrejestrujemy [z PUP]. (…) MOPS przejmuje je i robi z nimi to, co ma założone w projekcie systemowym i jednocześnie zgłasza do ubezpieczenia zdrowotnego. A jest taki zapis w ich ustawie, że oni nie mogą zgłosić do ubezpieczenia zdrowotnego tych osób, jeżeli my nie wydamy tej osobie skierowania. My nie możemy wydać skierowania, bo mamy ściśle określone [standardy]. (…) Z nich wynika, że musimy co 3 miesiące osoby aktywizować. A trudno też winić pracowników pomocy społecznej – bo też mają taki zapis, że nie mogą zgłosić do ubezpieczenia zdrowotnego. I koło się zamyka. (…) I potem jest: „Tego nie ruszajcie” (…). A tu nie ma „nie ruszajcie” – jak przychodzą zapotrzebowania, pracodawca czeka...

3.2.6. Podsumowanie i wnioski cząstkowe Głównym problemem, ale i barierą we wzajemnej współpracy jest brak instytucjonalnych podstaw do jej inicjowania. Oprócz art. 50 ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy nie ma w zasadzie legalnych podstaw i zobowiązania do stwarzania ram instytucjonalnych budowania współpracy.


89

Inicjatywa ustawodawcy zmierza ku przybliżeniu instytucji realizujących zadania z zakresu polityki pracy i polityki pomocy społecznej, ale przybliżenie to nie jest możliwe w sytuacji braku ram prawnych go inicjujących.

Aby współpraca mogła być możliwa i przybrać ramy organizacyjne oczekiwane przez ustawodawcę, należy stworzyć wspólny system informacyjny oparty na obszarach współpracy instytucji rynku pracy oraz instytucji pomocy i integracji społecznej. Jeśli obecnie obszar współpracy o podstawach prawnych to art. 50 ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, to w tym przedmiocie należy tworzyć wspólne bazy danych, zarządzane i obsługiwane przez pracowników instytucji rynku pracy i pomocy społecznej.

Wspólna informacja i tworzenie baz danych związane jest z kolejnym postulatem intensyfikacji współpracy instytucji rynku pracy i pomocy społecznej, gdyż problemem jest brak zrozumienia istoty świadczonych przez opisywane instytucje usług. Brak zrozumienia powoduje niechęć do współpracy podyktowaną przekonaniem o braku potrzeby takiej współpracy. Dobrym rozwiązaniem wydaje się być organizowanie spotkań konsultacyjnych obejmujących obszary powiatów.

Ważną okolicznością w budowaniu systemu współpracy, jest wskazanie, iż w pewnych obszarach oba typy instytucji dublują się w opiece nad bezrobotnymi, wynika to z nieuporządkowania kompetencji poszczególnych instytucji.

Z kolei w obszarze zatrudnienia socjalnego i spółdzielczości socjalnej najbardziej widoczna jest konieczność współpracy instytucji rynku pracy i pomocy i integracji społecznej. Analiza przepisów daje wyraźne wskazanie wzajemnej kooperacji organów na szczeblu lokalnym, bez której realizacja celów ustawy o zatrudnieniu socjalnym i spółdzielniach socjalnych jest niemożliwa. Jednak w praktyce stosowania przepisów tych ustaw powstaje wiele wątpliwości. Główne zarzuty dotyczą niejasnych rozwiązań legislacyjnych, które w znacznym stopniu utrudniają wzajemną współpracę.

Wskazane wyżej problemy dają podstawy do wyprowadzenia pewnych postulatów i wyznaczenia kierunków działania dla ustawodawcy, pożądanych przez pracowników instytucji rynku pracy i pomocy społecznej. Zaliczyć można do nich:

1. Ciągła praca nad przepisami prawa regulującymi analizowane obszary. Reakcje ustawodawcy powinny być szybsze i bardziej trafne. Wprowadzanie nowych zapisów i zmian powinno być uzgadniane na szczeblu lokalnym, ponieważ tam najlepiej widać trafność kierunku zmian.

2. Konieczność utworzenia informatycznej bazy danych ,,dobrych praktyk” oraz bazy danych, które są potrzebne do inicjowania wzajemnej współpracy w obszarach, gdzie została ona nakazana ustawą oraz w obszarach gdzie ustawodawca widziałby zasadność wprowadzenia takiej współpracy. Tworzona baza danych, której koordynacja zostałaby zlecona WUP oraz ROPS, ujawniała by informacje potrzebne do efektywnego wypełniania ustawowych i realnych obowiązków poszczególnych instytucji.

3. Wygenerowanie pewnego lobby społecznego, które mając opiniodawczy głos w procesie legislacyjnym mogłoby w sposób efektywny katalizować i inicjować zmiany legislacyjne w kierunkach realnie umożliwiających współpracę obszarów rynku pracy i polityki społecznej.

4. Ujednolicenie regulacji prawnych i ciągła praca nad ich spójnością, aby wykluczyć zjawisko pokrywania się kompetencji organów i zlikwidować niepotrzebny chaos w oferowaniu usług


90

osobom bezrobotnym korzystającym z pomocy ośrodków pomocy społecznej i urzędów pracy.

5. Spójność interpretacji wydawanych przez Ministerstwo oraz poprawa szybkości wydawania tych interpretacji. Respondenci badań często podnosili brak spójności w interpretacjach Ministerstwa. Zaznaczali też, że interpretacje nie wyjaśniały problemów i nie odpowiadały na pytania zadane w wystąpieniach do Ministerstwa. Problem również pojawia się w terminowości sporządzania interpretacji. Zwykle docierały one do adresatów już po decyzjach podjętych, co doprowadzało do sytuacji sprzeczności podjętych działań i interpretacji.

6. Deficyt pracowników instytucji rynku pracy i pomocy społecznej, który prowadzi do obciążenia obowiązkami i wpływa ujemnie na efektywność wykonywanych zadań. Nie bez znaczenia są również problemy logistyczne ośrodków pomocy społecznej i urzędów pracy. Brak jest pomieszczeń do pracy, a pomieszczenia oddane do użytku instytucjom pracy i pomocy społecznej dalekie są od standardów i absolutnie nie odzwierciedlają powagi świadczonych w nich usług. Postuluje się podjęcie zdecydowanych kroków w celu stworzenia nowej infrastruktury opisywanych instytucji.

7. Zwiększenie roli partnerstwa lokalnego w celu pozyskiwania środków z Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki jako sprawdzonego sposobu wykorzystania istniejących możliwości współpracy. W zakresie partnerstwa w celu pozyskiwania środków na finansowanie projektów systemowych zaobserwować można kreowanie się prawdziwej współpracy, która mogłaby stanowić wzór dla tworzenia regulacji prawnych odnoszących się do współpracy instytucji rynku pracy i pomocy społecznej. W badaniach wielokrotnie zaznaczano, że współpraca będzie istnieć tak długo, jak funkcjonować będzie Program Operacyjny Kapitał Ludzki. Wspólne projekty systemowe instytucji rynku pracy i pomocy społecznej są jak katalizatory współpracy, i to współpracy nie wymuszonej ustawą (jak np. art. 50 ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy), ale całkowicie dobrowolnej i niejako koniecznej w realiach funkcjonowania tych instytucji.

Ponadto należy wskazać na następujące obszary, które wymagają interwencji ustawodawcy:

8. Brak ustawowych obowiązków wzajemnego informowania się instytucji rynku pracy i pomocy społecznej oraz inicjowania współpracy dotyczącej zatrudnienia socjalnego na szczeblu regionalnym;

9. Brak ugruntowanego doświadczenia we współpracy instytucji pomocy społecznej i rynku pracy w obszarze zatrudnienia socjalnego, spowodowane brakiem wymogu takiej współpracy w ustawie o pomocy społecznej;

10. Brak jednoznacznych uregulowań dotyczących tworzenia CIS-ów. Luki dotyczące refundacji świadczeń i opodatkowania;

11. Wątpliwości wśród pracowników ośrodków pomocy społecznej oraz PUP co do ustalenia pozycji bezrobotnych podejmujących zatrudnienie socjalne. Czy taka osoba jest w gotowości do podjęcia pracy w myśl przepisów ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy?;

12. Wąski krąg osób mogących zostać zakwalifikowanych do indywidualnego programu zatrudnienia socjalnego. Wymóg uczestniczenia albo w zatrudnieniu socjalnym albo w pracach społecznie użytecznych w sytuacji, gdzie te dwa rodzaje aktywności podmiotów


91

określonych jako osoby uprawnione do włączenia w indywidualne programy zatrudnienia socjalnego, faktycznie ze sobą nie kolidują;

13. Wskazać należy również zapis ustawy o pomocy społecznej mówiący o zatrudnieniu jednego pracownika socjalnego na 2 tys. mieszkańców. Powoduje to przeciążenie obowiązkami, co negatywnie wpływa na wykonywanie zadań, które nie są priorytetowe dla pracowników pomocy społecznej;

14. Weryfikacja rozwiązań zastosowanych w ustawie o spółdzielniach socjalnych nakładających wymóg ich prowadzenia zgodnie z przepisami ustawy prawo spółdzielcze. Wymóg ten często powoduje problemy natury proceduralno – prawnej dla osób taką spółdzielnię zakładających i prowadzących. Rozwiązaniem zasługującym na uznanie jest wprowadzone do ustawy o spółdzielniach socjalnych poręczenia wydawanego przez gminy dla nowo powstających spółdzielni socjalnych.


92

3.3. WSPÓŁPRACA MIĘDZY INSTYTUCJAMI RYNKU PRACY A INSTYTUCJAMI POMOCY I INTEGRACJI SPOŁECZNEJ

3.3.1. Skuteczność podejmowania współpracy instytucji rynku pracy z instytucjami pomocy i integracji społecznej

Badanie ankietowe przeprowadzone w ramach niniejszej ewaluacji pokazały, że wszystkie instytucje rynku pracy objęte badaniem deklarują podejmowanie współpracy z instytucjami pomocy i integracji społecznej. Na ponad 100 przebadanych instytucji prawie wszystkie (98%) wskazują, że współpracowały w przeszłości i na nadal tą współpracę kontynuują, reszta natomiast (2%) podaje, że w przeszłości współpracowała, natomiast obecnie takiej współpracy nie prowadzi (Wykres 8). Deklaracje respondentów reprezentujących instytucje rynku pracy pokazują zatem, że mamy do czynienia z niemal powszechną praktyką podejmowania wspólnych działań z instytucjami pomocy społecznej.

Wykres 8. Współpraca instytucji rynku pracy z instytucjami pomocy i integracji społecznej

P1. Czy Pana(i) instytucja współpracuje obecnie z instytucjami pomocy i integracji społecznej?

P2. Czy może Pana(i) instytucja współpracowała w przeszłości z instytucjami pomocy i integracji społecznej?

98%

2%

Tak, współpracowaliśmy i nadal współpracujemy

Tak, współpracowaliśmy, ale w tej chwili nie współpracujemy

N=104

Bardzo podobnie sytuacja wygląda z perspektywy instytucji pomocy i integracji społecznej, tutaj również niemal wszystkie badane instytucje deklarują, że współpracowały i nadal współpracują z instytucjami rynku pracy (Wykres 9). Podobnie, jak w przypadku instytucji rynku pracy, możemy


93

mówić po powszechnej praktyce wzajemnych kontaktów i wspólnych przedsięwzięć. Wypowiedzi respondentów badania mówiące o naturze tej współpracy prezentowane są ma kolejnych wykresach.

Wykres 9. Współpraca instytucji pomocy i integracji społecznej z instytucjami rynku pracy

S1. Czy Pana(i) instytucja współpracuje obecnie z instytucjami rynku pracy?

S2. Czy może Pana(i) instytucja współpracowała w przeszłości z instytucjami rynku pracy?

1%98%

1%


Tak, współpracowaliśmy, ale w tej chwili nie współpracujemy

N=121

Nie, nie współpracujemy i nie współpracowaliśmy

Wszystkie badane instytucje rynku pracy współpracowały z ośrodkami pomocy społecznej, a zdecydowana większość spośród nich (96%) nadal taką współpracę prowadzi. Współpraca ta oceniana jest jako dobra (Wykres 10).

Nieco mniejszy odsetek instytucji rynku pracy deklaruje współpracę z powiatowymi centrami pomocy rodzinie, jednakże nadal jest to bardzo wysoki wskaźnik, gdyż aż 90% instytucji rynku pracy podjęło współpracę z PCPR-ami w przeszłości, a 88% nadal taka współpracę prowadzi. Tutaj również pracownicy instytucji rynku pracy wyrażają zadowolenie z jakości tej współpracy.

Podobna sytuacja dotyczy współpracy z organizacjami pozarządowymi. Zdecydowana większość, bo aż 86% instytucji rynku pracy, które wzięły udział w badaniu, deklaruje prowadzenie współpracy z organizacjami pozarządowymi. Ocena współpracy jest tutaj również pozytywna.

Nieco ponad połowa badanych instytucji rynku pracy współpracowała i nadal współpracuje z warsztatami terapii zajęciowej, natomiast dokładnie 50% badanych instytucji wskazuje jako partnera we współpracy również regionalne ośrodki polityki społecznej.


94

Wykres 10. Instytucje pomocy i integracji społecznej, z którymi współpracują instytucje rynku pracy obecnie i w przeszłości

P3. Proszę teraz powiedzieć z jakimi instytucjami pomocy i integracji społecznej współpracowałaPana(i) instytucja?/ P4. A z jakimi instytucjami pomocy i integracji społecznej współpracujeobecnie Pana(i) instytucja?P5. Ocena współpracy z poszczególnymi instytucjami; skala 1-5, 1-w ogóle niezadowolony, 5-bardzo zadowolony

100%

90%

86%

67%

50%

41%

38%

27%

27%

19%

1%

96%

88%

82%

54%

43%

41%

34%

24%

25%

13%

1%

Ośrodek Pomocy Społecznej

Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie

organizacje pozarządowe

Warsztaty Terapii Zajęciowej

Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej

pozarządowe ośrodki wsparcia

Centrum Integracji Społecznej

Klub Integracji Społecznej

Zakład Aktywności Zawodowej

Spółdzielnia Socjalna

inne

4,1

Ocena współpracy

4,2

3,9

3,9

3,9

3,8

3,9

3,9

3,8

2,8Współpraca w przeszłości; N=104

Obecna współpraca; N=104

Z kolei instytucje pomocy społecznej współpracują głównie z powiatowymi urzędami pracy, współpraca ta podejmowana była w przeszłości i nadal jest kontynuowana (Wykres 11). Można wiec uznać, że dla instytucji pomocy społecznej PUP to główny partner wspólnie podejmowanych inicjatyw.

Wysoki odsetek instytucji pomocy społecznej korzysta ze wsparcia instytucji szkoleniowych oraz z organizacji pozarządowych. Jak wynika z deklaracji respondentów biorących udział w wywiadach indywidualnych – współpraca ta często ma długą tradycję i opiera się na dobrych doświadczeniach wcześniejszych inicjatyw realizowanych z powodzeniem, jak podaje jedna z respondentek:

mamy już sprawdzonych partnerów i współpracujemy z nimi np. kierując do nich naszych podopiecznych.

Ponad połowa badanych instytucji współpracuje również z Wojewódzkimi Urzędami Pracy. Współpraca z tymi instytucjami oceniana jest bardzo wysoko. Wśród instytucji, które wymieniane są jako partnerzy współpracy z instytucjami pomocy społecznej znajdują się również ochotnicze hufce pracy i ich różne formy organizacyjne takie jak np. Kluby Pracy czy Centra Edukacji i Pracy Młodzieży. Podobnie jak w przypadku instytucji szkoleniowych czy NGOsów – współpraca ta często oparta jest na, nieraz wieloletnich, dobrych wspólnych doświadczeniach i kontynuowana w kolejnych przedsięwzięciach.


95

Wykres 11. Instytucje rynku pracy, z którymi współpracują instytucje pomocy i integracji społecznej obecnie i w przeszłości

S3. Z jakimi instytucjami rynku pracy współpracowała Pana/Pani instytucja?/ S4. A z jakimi instytucjami rynku pracy współpracuje obecnie Pana/Pani instytucja?

S5. A teraz proszę ocenić zadowolenie ze współpracy z każdą ze wskazanych przez Pana/Panią instytucji w kontekście realizacji Państwa zadań. Proszę posłużyć się szkolną skalą 1-5, gdzie 1 oznacza „w ogóle niezadowolony”, a 5 – „bardzo zadowolony”.

98%

81%

79%

66%

43%

33%

33%

31%

17%

14%

13%

10%

11%

8%

7%

7%

7%

3%

98%

69%

74%

63%

35%

28%

26%

15%

11%

7%

11%

8%

7%

8%

6%

6%

5%

1%

Powiatowy Urząd Pracy

instytucje szkoleniowe


Wojewódzki Urząd Pracy

Kluby Pracy (OHP)

instytucje dialogu społecznego

instytucje partnerstwa społecznego

Wojewódzka Komenda OHP

Centra Edukacji i Pracy Młodzieży (OHP)

Młodzieżowe Centrum Kariery (OHP)

agencja zatrudnienia świadcząca poradnictwo …

agencja zatrudnienia świadcząca pracę tymczasową

Mobilne Centra Informacji Zawodowej (OHP)

Młodzieżowe biura pracy (OHP)

agencja zatrudnienia świadcząca pośrednictwo pracy …

agencja zatrudnienia kierująca do pracy za granicą

agencja zatrudnienia świadcząca doradztwo …

Komenda Główna OHP

4,4

Ocena współpracy

4,2

4,1

4,1

4,0

3,5

4,0

3,7

3,6

3,5

Współpraca w przeszłości; N=121


3,8

4,0

3,8

4,1

3,5

3,3

3,4

4,5

3.3.2. Obszary współpracy instytucji rynku pracy z instytucjami pomocy społecznej

Najbardziej powszechnym obszarem współpracy z instytucjami pomocy społecznej, wskazywanym przez badanie instytucje rynku pracy, jest wymiana informacji i doświadczeń (Wykres 12). Niemal wszystkie badane instytucje (95%) wskazują właśnie na ten obszar współpracy. Jednocześnie jednak w prowadzonych wywiadach pogłębionych pojawia się kwestia wzajemnej nieznajomości zakresu zadań instytucji oraz specyfiki oferty poszczególnych instytucji oraz charakterystyki klientów. Można więc przypuszczać, że wymiana informacji, o której mówią respondenci dotyczy konkretnej oferty wsparcia poszczególnych grup beneficjentów, w mniejszym zaś zakresie ogólnych informacji dotyczących charakteru pracy obu typów instytucji.

Zdecydowana większość (89%) badanych instytucji wskazuje również, że realizuje wspólne działania na rzecz aktywizacji społeczno-zawodowej osób wykluczonych i/lub zagrożonych wykluczeniem społecznym. Podobny odsetek instytucji (84%) prowadzi wspólne działania informacyjne i promocyjne dla klientów swoich instytucji. Jak pokazały rozmowy z respondentami – rośnie świadomość konieczności integrowania wsparcia oferowanego klientowi zarówno instytucji rynku pracy, jak i instytucji pomocy społecznej, by oddziaływanie to rzeczywiście było skuteczne i przyczyniło się do zmiany statusu społeczno zawodowego klienta obu typów instytucji.

Większość (67%) badanych instytucji rynku pracy współuczestniczy w realizacji projektów dofinansowanych ze środków UE, w opinii wielu badanych to właśnie oferta EFS skłoniła wiele instytucji do poszukania partnerów do realizacji wspólnych działań.


96

Ponad połowa (58%) badanych instytucji realizuje wspólnie szkolenia dla bezrobotnych i/lub osób zagrożonych wykluczeniem społecznym. Szkolenia te mają bardzo różny charakter – są to zarówno szkolenia tzw. miękkie dające umiejętności poruszania się na rynku pracy, jak i szkolenia zawodowe np. nadające uprawnienia obsługi maszyn czy wykonywania określonego zawodu.

Wykres 12. Obszary współpracy instytucji rynku pracy z instytucjami pomocy i integracji społecznej

P6. Jakie obszary obejmuje/obejmowała dotychczasowa Państwa współpraca instytucjami

pomocy i integracji społecznej?

67%

58%

53%

46%

45%

27%

84%

89%

95%Wymiana informacji i doświadczeń

Wspólne prowadzenie działań na rzecz aktywizacjispołeczno-zawodowej wykluczonych i\lub zagrożonych

wykluczeniem społecznym Wspólne działania informacyjne i promocyjne dlawykluczonych i\lub zagrożonych wykluczeniem

społecznym

Realizacja i\lub uczestnictwo we wspólnych projektachfinansowanych z funduszy UE

Wspólne szkolenia dla bezrobotnych i\lub zagrożonychwykluczeniem społecznym

Wspólna realizacja diagnoz i analiz dotyczących lokalnegorynku pracy i sytuacji społecznej

Wspólne szkolenia pracowników instytucji rynku pracy ipomocy społecznej

Wspomaganie rozwoju ekonomii społecznej

Prowadzenie zintegrowanych baz danych osóbpobierających świadczenia z obu typów instytucji

N=104

Podobne obszary współpracy z instytucjami rynku pracy wskazują również instytucje pomocy społecznej. Zdecydowana większość badanych instytucji pomocy społecznej prowadzi wymianę informacji z instytucjami rynku pracy oraz realizuje wspólne działania na rzecz aktywizacji społeczno-zawodowej osób wykluczonych i/lub zagrożonych wykluczeniem społecznym (Wykres 13). Podobny odsetek instytucji (86%) prowadzi wspólne działania informacyjne i promocyjne dla klientów swoich instytucji. Ponad połowa badanych instytucji realizuje wspólnie szkolenia dla bezrobotnych i/lub osób zagrożonych wykluczeniem społecznym i współuczestniczy w realizacji projektów dofinansowanych ze środków UE.


97

Wykres 13. Obszary współpracy instytucji pomocy i integracji społecznej z instytucjami rynku pracy

S6. Jakie obszary obejmuje/obejmowała dotychczasowa Państwa współpraca z instytucjami rynku pracy?

61%

58%

56%

55%

37%

31%

1%

86%

88%




społecznym


Realizacja i\lub uczestnictwo we wspólnych projektachfinansowanych z funduszy Unii Europejskiej


Wspólna realizacja diagnoz i analiz dot. lokalnego rynkupracy i sytuacji społecznej


Prowadzenie zintegrowanych baz danych osóbpobierających świadczenia z instytucji rynku pracy i

pomocy społecznej

Inne

N=121

3.3.3. Współpraca w zakresie prowadzenia wspólnych diagnoz obejmujących lokalny rynek pracy oraz sytuację społeczną

Ponad połowa (53%) badanych instytucji rynku pracy prowadziła razem z instytucjami pomocy społecznej diagnozy obejmujące lokalny rynek pracy i sytuację społeczną (Wykres 13). Jak pokazują wyniki zaprezentowane na poniższym wykresie, współpraca ta obejmowała uczestnictwo na wszystkich etapach prowadzenia diagnozy – od przygotowania jej koncepcji do opracowania strategii postępowania po analizę otrzymanych wyników (Wykres 14). Warty podkreślenia jest fakt, że 2/3 instytucji podjęło się współpracy również na etapie opracowywania strategii działań na podstawie wyników diagnozy. Można przypuszczać, że strategie te przewidywały także kontynuowanie współpracy w trakcie realizacji założonych w strategii działań.


98

Wykres 14. Zakres uczestnictwa instytucji rynku pracy w pracach nad diagnozą i analizami dotyczącymi lokalnego rynku pracy i sytuacji społecznej

P7. Powiedział(a) Pan(i) o wspólnej realizacji diagnoz i analiz dotyczących lokalnego rynku pracy i sytuacji społecznej.

W jakich etapach prac nad diagnozą i analizami Państwo uczestniczyli?

53%

9%

4%

62%

64%

67%

Współpraca przy opracowaniu koncepcjidiagnozy społecznej

Współpraca przy realizacji badań i analizw ramach diagnozy

Opracowanie strategii wspólnych działańna podstawie wyników diagnozy

Monitorowanie wdrażania strategii

Inne działania

Żadne z wymienionych

N=55Etapy w porządku chronologicznym

Średnio instytucje brały udział w 2-3 etapach prac nad diagnozą

Podstawa: Instytucje, które wskazały współpracę w obszarze opracowania diagnozy

Ciekawie wygląda również zestawienie typów instytucji, które wzięły udział w opracowywaniu diagnozy dotyczącej lokalnego rynku pracy i sytuacji społecznej (Wykres 15).

Wśród badanych instytucji rynku pracy, oprócz instytucji reprezentowanej przez respondenta w zdecydowanej większości przypadków (87%) przy opracowaniu diagnoz wzięli udział przedstawiciele władz lokalnych. W ¾ przypadków obecni byli przedstawiciele innych niż reprezentowane przez respondenta instytucje rynku pracy i instytucje pomocy społecznej, a w ponad połowie prowadzonych diagnoz uczestniczyli przedstawiciele organizacji pozarządowych działających w obszarze aktywizacji społeczno-zawodowej.

Średnio w opracowywaniu diagnozy brało udział aż 10 instytucji różnego typu, co świadczy o tym, że jeżeli podejmowane są wysiłki realizowania diagnoz we współudziale różnych partnerów, ich wachlarz jest szeroki i kompleksowy.

Taki udział różnych typów instytucji w opracowywaniu diagnoz lokalnych pozwala na wysuniecie przypuszczenia, że zintegrowanie instytucji w identyfikowaniu lokalnych problemów będzie służyło również podjęciu wspólnych działań na rzecz ich rozwiązywania. Pierwszy krok w kierunku skutecznie prowadzonej polityki lokalnej w zakresie rozwiązywania problemów społecznych (w tym zawiązanych z rynkiem pracy i wykluczeniem społecznym) to właściwie dokonane rozeznanie w skali i istocie tych problemów, w kolejnym zaś kroku – opracowanie strategii postępowania. Tam gdzie instytucje podejmują wspólny wysiłek na rzecz diagnozy, będzie można spodziewać się również spójnych działań interwencyjnych.


99

Wykres 15. Instytucje, które wspólnie z instytucjami rynku pracy wzięły udział w opracowaniu diagnozy lokalnego rynku pracy i sytuacji społecznej (kategorie ogólne)

P8. Oprócz Państwa, jakie instytucje wzięły udział w opracowaniu diagnozy?

64%

49%

40%

7%

4%

80%

80%

87%władze lokalne

instytucje\jednostki \organizacje pomocy iintegracji społecznej

instytucje rynku pracy

organizacje pozarządowe działające w obszarzeaktywizacji społeczno-zawodowej

instytucje partnerstwa lokalnego


inne instytucje/organizacje

nie pamiętam

N=55

Średnio 10 instytucji/organizacji brałowspólnie udział w pracy nad diagnozą


Podobnie, jak w badaniu obejmującym instytucje rynku pracy, również ponad połowa badanych instytucji pomocy i integracji społecznej deklaruje, że uczestniczyła w pracach nad diagnozą dotyczącą rynku pracy i sytuacji społecznej, jednakże w porównaniu z instytucjami rynku pracy, badane instytucje pomocy społecznej brały udział w większej liczbie zadań związanych z realizacją diagnozy, częściej również angażowały się we współpracę na etapie opracowywania strategii działań oraz monitorowanie wdrażania strategii (Wykres 16).

Trudno zidentyfikować przyczyny wskazanych różnic pomiędzy instytucjami runku rynku pracy a instytucjami pomocy społecznej w zaangażowaniu się na etapie opracowywania strategii przeciwdziałania zidentyfikowanym w diagnozie problemom. Wysoka aktywność instytucji pomocy społecznej w opracowywaniu strategii działania, a później w monitorowaniu jej wdrażania może jedynie sugerować, że znaczącym elementem diagnozy były problemy leżące w zakresie zainteresowania i kompetencji instytucji pomocy społecznej, stąd zaangażowanie tych instytucji na etapach realizacyjnych.


100

Wykres 16. Zakres uczestnictwa instytucji pomocy i integracji społecznej w pracach nad diagnozą i analizami dotyczącymi lokalnego rynku pracy i sytuacji społecznej

S7. Powiedział(a) Pan(i) o wspólnej realizacji diagnoz i analiz dot. lokalnego rynku pracy i sytuacji społecznej.

W jakich etapach prac nad diagnozą i analizami Państwo uczestniczyli?

77%

2%

6%

71%

62%

79%

Współpraca przy opracowaniu koncepcjidiagnozy społecznej

Współpraca przy realizacji badań i analizw ramach diagnozy

Opracowanie strategii wspólnych działańna podstawie wyników diagnozy

Monitorowanie wdrażania strategii

Inne

Żadne z wymienionych

N=66Etapy w porządku chronologicznym

Średnio instytucje brały udział w 3 etapach prac nad diagnozą


W badaniu instytucji pomocy i integracji społecznej okazało się, że w niemal wszystkich diagnozach, w których uczestniczyły instytucje reprezentowane przez respondentów, brały udział instytucje rynku pracy oraz inne instytucje pomocy społecznej. Odsetek diagnoz przeprowadzanych we współpracy z władzami lokalnymi jest podobny, jak w przypadku badań opisywanych przez instytucje rynku pracy (Wykres 17).

Wyniki badania wśród instytucji rynku pracy i instytucji pomocy społecznej są spójne i wskazują, że mamy do czynienia z budowaniem się „kultury współdziałania” przy identyfikacji lokalnych problemów społecznych. Budowanie się tej kultury może pociągnąć za sobą również efekt synergii w ich rozwiązywaniu, gdzie każda z instytucji może zaoferować swoje zasoby i zakres kompetencji, a efekty tej pracy będą lepsze, aniżeli działania poszczególnych instytucji podejmowane osobno.


101

Wykres 17. Instytucje, które wspólnie z instytucjami pomocy i integracji społecznej wzięły udział w opracowaniu diagnozy lokalnego rynku pracy i sytuacji społecznej (kategorie ogólne)

S8. Oprócz Państwa, jakie instytucje wzięły udział w opracowaniu diagnozy?

73%

55%

33%

3%

89%

91%

95%instytucje rynku pracy


władze lokalne





N=66

Średnio 9 instytucji/organizacji brałowspólnie udział w pracy nad diagnozą


Przykładem wspólnie prowadzonych diagnoz są badania i analizy dotyczące problemów pomocy i integracji społecznej w swoich regionach prowadzone przez regionalne ośrodki polityki społecznej. W skali kraju ich zakres tematyczny jest bardzo zróżnicowany, tak jak i ich dostępność publiczna. Niektóre ROPS dysponują bogatymi stronami internetowymi, na których pojawiają się wspomniane opracowania, inne skromnie prezentują tylko podstawowy zakres informacji. Dostępne analizy to przede wszystkim bilanse potrzeb w zakresie pomocy społecznej w danym regionie na kolejne lata (wymagane przez PO KL do realizacji Poddziałania 7.1.3) oraz regionalne statystyki pomocy społecznej.

Wiele ROPS publikuje jednak również cząstkowe analizy problemów wykluczenia społecznego i inne publikacje dotyczące problemów społecznych w regionie, część z nich jest przygotowywana we współpracy z różnymi partnerami np. organizacjami pozarządowymi czy też placówkami oświatowymi. Na przykład:

• ROPS w Krakowie udostępnia zainteresowanym m.in. następujące opracowania: „Diagnozowanie potrzeb środowiska osób niepełnosprawnych w Małopolsce - raport z badań ankietowych”, „Ubogie dzieci Małopolski: standard życia oraz zagrożenie biedą i marginalizacją społeczną w dorosłości”, „Pomoc w wychodzeniu z bezdomności w Małopolsce. Badanie ankietowe”, „Diagnozowanie przyczyn ubóstwa w województwie małopolskim – raport z badań”48;

48 z www.rops.krakow.pl


102

• ROPS Lublinie opracował m.in. „Raport z badań w województwie lubelskim za 2006 r, część dotycząca narkomanii i narkotyków”, „Raport wojewódzki – problemy związane z narkotykami, ich używaniem, rynkiem oraz realizacją ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii na terenie województwa lubelskiego w 2005 r.” oraz raport „Natężenie problemów społecznych w Województwie Lubelskim – stan na 31.12.2004 r. ”49;

• ROPS w Białymstoku opracował m.in. „Raport na temat narkomanii w 2007 roku - Województwo Podlaskie”, opracowania „Wykluczenie - Rewitalizacja - Spójność społeczna”, „Zapobieganie wykluczeniu społecznemu”50;

• ROPS w Toruniu opracował m.in. następujące diagnozy „Dominujące problemy społeczne województwa kujawsko-pomorskiego w ujęciu pomocy społecznej. Materiał porównawczy lata 1998-2000”, „Zróżnicowane oblicza ubóstwa w województwie kujawsko - pomorskim w opiniach mieszkańców", „Zagrożenie wykluczeniem społecznym w województwem kujawsko-pomorskim – element diagnozy. Perspektywy klubów integracji społecznej w gminach”51.

Wojewódzkie urzędy pracy publikują przede wszystkim statystyki regionalnego rynku pracy oraz analizy sytuacji na lokalnych rynkach pracy, zarówno w ujęciu całościowym, jak i w odniesieniu do konkretnych grup społecznych, np. młodzieży, osób niepełnosprawnych, bezrobotnych.

3.3.4. Realizacja wspólnych szkoleń dla bezrobotnych i/lub osób zagrożonych wykluczeniem społecznym

Jak pokazano powyżej ponad połowa badanych instytucji (58%) realizuje wspólnie szkolenia dla bezrobotnych i/lub osób zagrożonych wykluczeniem społecznym. W przeprowadzonym badaniu zapytano szczegółowo, jak współpraca w tym obszarze wyglądała.

Okazuje się, że najczęściej, w przypadku instytucji rynku pracy, w zakres współpracy wchodzi informowanie o ofercie szkoleniowej potencjalnych beneficjentów oraz wspólne prowadzenie rekrutacji, ¾ instytucji wspólnie prowadzi również diagnozę potrzeb szkoleniowych (Wykres 18). W ponad połowie badanych instytucji rynku pracy mamy do czynienia z korzystaniem ze wspólnych zasobów trenerskich, prowadzeniem diagnoz poszkoleniowych, a nawet wspólnie opracowuje się program szkolenia i materiały szkoleniowe.

49 z www.rops.lubelskie.pl 50 z www.rops.wrotapodlasia.pl 51 z www.ropstorun.pl


103

Wykres 18. Zakres uczestnictwa w organizowaniu szkoleń dla bezrobotnych i/lub zagrożonych wykluczeniem społecznym przez instytucje rynku pracy

P9. Wspomniał(a) Pan(i) o wspólnym organizowaniu szkoleń dla bezrobotnych i/lub zagrożonych wykluczeniem społecznym.

W jakich działaniach związanych z tymi szkoleniami Państwo uczestniczyli?

87%

48%

63%

65%

3%

2%

73%

55%

88%

Diagnoza potrzeb szkoleniowych

Opracowanie programu szkoleń i materiałówszkoleniowych

Informacja i promocja szkoleń

Rekrutacja uczestników

Organizacja zaplecza technicznego - (sala,materiały szkoleniowe, catering)

Przeprowadzenie szkolenia (trenerzy)

Ocena wiedzy\umiejętności zdobytych przezuczestników szkolenia

Inne

nie pamiętam

N=60

Średnio instytucje brały udział w 5 etapach przygotowania szkoleń.

Etapy w porządku chronologicznym

Podstawa: Instytucje, które wskazały współpracę w obszarze organizowania szkoleń

We wspólnej z instytucjami rynku pracy realizacji szkoleń dla bezrobotnych i/lub osób zagrożonych wykluczeniem społecznym najczęściej uczestniczą instytucje pomocy społecznej (głównie OPS i PCPR) oraz inne instytucje rynku pracy (instytucje szkoleniowe, PUP), ale w ponad połowie takich przedsięwzięć uczestniczy organizacja pozarządowa lub organ władzy lokalnej (Wykres 19).

Wywiady indywidualne prowadzenie w różnych instytucjach rynku pracy i instytucjach pomocy społecznej potwierdzają zidentyfikowany w badaniach ilościowych różnorodny zakres zaangażowania we wspólne przedsięwzięcia szkoleniowe, począwszy od jedynie wzajemnego informowania klientów poszczególnych instytucji o możliwości skorzystania ze szkoleń w innej instytucji, aż po pełne współdziałanie w organizacji i realizacji szkoleń. Najczęściej współpraca dotyczy OPS i PUP (również w zakresie ścisłego współdziałania merytorycznego), organizacje pozarządowe zaś oferują głównie swoich trenerów i zaplecze organizacyjne, również organy władzy lokalnej wspomagają realizatorów szkoleń zapleczem organizacyjnym np. lokalem do prowadzenia szkoleń.


104

Wykres 19. Instytucje, które wspólnie wzięły udział w zorganizowaniu szkoleń dla bezrobotnych i/lub zagrożonych wykluczeniem

P10. Wspólnie z jakimi instytucjami/organizacjami realizowali Państwo te szkolenia?

55%

43%

27%

5%

83%

82%

65%

instytucje rynku pracy



lokalne władze




N=60


Podobnie kwestia współpracy w zakresie realizacji szkoleń opisywana jest przez instytucje pomocy i integracji społecznej. Zgodnie z tym co deklarowali powyżej przedstawiciele instytucji rynku pracy, instytucje pomocy społecznej wspomagają niemal wszystkie wspólne przedsięwzięcia prowadząc rekrutację uczestników i prowadząc działania informacyjno-promocyjne. W wielu przypadkach jest to również diagnoza potrzeb szkoleniowych oraz ocena osiągnięć beneficjentów szkoleń.


105

Wykres 20. Zakres uczestnictwa w organizowaniu szkoleń dla bezrobotnych i/lub zagrożonych wykluczeniem społecznym przez instytucje pomocy i integracji społecznej

S9. Wspomniał(a) Pan(i) o wspólnym organizowaniu szkoleń dla bezrobotnych i/lub zagrożonych wykluczeniem społecznym.

W jakich działaniach związanych z tymi szkoleniami Państwo uczestniczyli?

86%

55%

49%

66%

3%

3%

3%

66%

41%

77%

Diagnoza potrzeb szkoleniowych

Opracowanie programu szkoleń i materiałówszkoleniowych

Informacja i promocja szkoleń

Rekrutacja uczestników

Organizacja zaplecza technicznego - (sala,materiały szkoleniowe, catering)

Przeprowadzenie szkolenia (trenerzy)

Ocena wiedzy\umiejętności zdobytych przezuczestników szkolenia

Ogólne podsumowanie działań,przedstawienie efektów szkolenia

Inne

nie pamiętam

N=73

Średnio instytucje brały udział w 5 etapach przygotowania szkoleń.

Etapy w porządku chronologicznym


Przykłady inicjatyw opartych o działania szkoleniowe realizowane wspólnie przez instytucje rynku pracy oraz instytucje pomocy i integracji społecznej przedstawione zostały w rozdziale 3.4.

3.3.5. Współuczestnictwo w projektach dofinansowanych ze środków UE Prowadzenie wspólnych diagnoz lokalnego rynku pracy oraz sytuacji społecznej, a także realizowanie wspólnych działań szkoleniowych może być finansowane zarówno ze środków własnych instytucji, jak i może być współfinansowane ze środków UE, w ramach programów rozwoju zasobów ludzkich tj. w poprzednim okresie programowania - SPO RZL oraz obecnie – PO KL.

Większość (67%) badanych instytucji rynku pracy współuczestniczy w realizacji projektów dofinansowanych ze środków UE. Instytucje mają bardzo zróżnicowany dorobek w realizacji projektów w partnerstwie z instytucjami pomocy społecznej, są takie, które mają na swoim koncie jeden taki projekt, są też i takie, które chwalą się 15 tego typu projektami. Średnio, wśród instytucji deklarujących realizację projektów w partnerstwie, instytucje maja na swoim koncie 5 takich projektów (Wykres 21).


106

Wykres 21. Liczba projektów finansowanych z funduszy unijnych zrealizowanych w partnerstwie z instytucjami pomocy i integracji społecznej

P11. Proszę powiedzieć ile projektów finansowanych z funduszy unijnych zrealizowali Państwo

wspólnie z instytucjami /organizacjami /podmiotami pomocy i integracji społecznej?

7%

7%

7%

6%

10%

9%

17%

11%

13%

13%

1 projekt

2 projekty

3 projekty

4 projekty

5 projektów

6 projektów

8 projektów

10 projektów

15 projektów

tylko uczestnictwo w projektach systemowych

N=70

Instytucje brały średnio udział w 5 wspólnych projektach.

Podstawa: Instytucje, które wskazały współpracę w obszarze uczestnictwa w /realizacji projektów finansowanych z funduszy unijnych

Najczęściej są to projekty realizowane w ramach PO KL, a więc możemy mówić tu o świeżych doświadczeniach współpracy, sięgających perspektywy zaledwie kilkunastu ostatnich miesięcy.

W drugiej kolejności programów, w których pojawiło się doświadczenie współpracy międzyinstytucjonalnej jest SPO RZL, a w jego ramach Działanie 1.4 Integracja zawodowa i społeczna osób niepełnosprawnych (Wykres 22).

Niewiele jest instytucji rynku pracy, które znalazły się w przebadanej próbie i jednocześnie współpracowały przy realizacji projektów w ramach PIW EQUAL, jednak należy pamiętać, że program ten nie miał masowego charakteru. Niewielkie jest również doświadczenie ze współpracy wyniesione z realizacji projektów realizowanych ze środków przedakcesyjnych.

Wskazania dotyczące posiadania praktyki w realizacji projektów partnerskich czy opartych o współpracę międzyinstytucjonalną, akcentujące realizację PO KL, jako programu, gdzie ta współpraca się dokonuje, świadczą o tym, że mamy do czynienia z procesem upowszechniania się współpracy, aczkolwiek doświadczania te, gromadzone na szerszą skalę, są stosunkowo nowe. Można założyć więc, że większość instytucji dopiero uczy się realizować projekty w tej formule i na podstawie tych doświadczeń zbuduje przekonanie o skuteczności, bądź braku, takiego sposobu realizacji swoich zadań ustawowych. Jednocześnie PO KL może stanowić bodziec zmiany instytucjonalnej i systemowej, gdyż swoim zasięgiem powinien objąć większość instytucji rynku pracy i instytucji pomocy społecznej.


107

Wykres 22. Programy finansowane z funduszy publicznych i unijnych, w ramach których realizowano wspólne projekty z instytucjami pomocy i integracji społecznej

P12. W ramach, jakich programów unijnych realizowany/realizowane był(y) te projek(ty)?

Proszę podać nazwę programu, a także konkretnego priorytetu/tematu i działania

3%

2%

2%

17%

67%

38%

5%

PO KL

SPO RZL

(PIW) EQUAL

ZPORR

PHARE SGG 2002

środkiprzedakcesyjne

nie wiem/niepamiętam

N=58

Podstawa: Instytucje, które wskazały współpracę w obszarze realizacji projektów finansowanych z funduszy unijnych Doświadczenia w realizacji wspólnych projektów w ramach PO KL dotyczą głównie, co oczywiste projektów realizowanych w ramach Priorytetu VI i VII (Wykres 23), a w szczególności Poddziałania: 6.1.3 Poprawa zdolności do zatrudnienia oraz podnoszenie poziomu aktywności zawodowej osób bezrobotnych – projekty systemowe oraz 7.1.1 Rozwój i upowszechnianie aktywnej integracji przez ośrodki pomocy społecznej – projekty systemowe; 7.1.2 Rozwój i upowszechnianie aktywnej integracji przez powiatowe centra pomocy rodzinie – projekty systemowe; 7.2.1 Aktywizacja zawodowa i społeczna osób zagrożonych wykluczeniem społecznym – projekty konkursowe.


108

Wykres 23. Programy finansowane z funduszy publicznych i unijnych, w ramach których realizowano wspólne projekty z instytucjami pomocy i integracji społecznej. Kategoria: Program Operacyjny Kapitał Ludzki



17%

31%

5%

5%

33%

26%

10%

24%

7%

3%

67%

3%

12%

PO KL

Priorytet V, Działanie 5.2

Priorytet VI, Poddziałanie 6.1.1



Priorytet VI, Działanie 6.2


Priorytet VII, Poddziałanie 7.1.1


Priorytet VII, Podziałanie 7.1.3



Priorytet VII, Działanie 7.3

N=58

Podstawa: Instytucje, które wskazały współpracę w obszarze realizacji projektów finansowanych z funduszy unijnych

Z kolei w ramach SPO RZL, najwięcej doświadczeń w realizacji wspólnych projektów, instytucje rynku pracy mają dzięki skorzystaniu z instrumentów Działania 1.2 Perspektywy dla młodzieży; Działania 1.3 Przeciwdziałanie i zwalczanie długotrwałego bezrobocia; Działania 1.5 Promocja aktywnej polityki społecznej poprzez wsparcie grup szczególnego ryzyka i Działania 1.6 Integracja i reintegracja zawodowa kobiet.

Zaś w PIW EQUAL są to pojedyncze projekty z Tematu A: Ułatwianie wchodzenia i powrotu na rynek pracy osobom mającym trudności z integracją lub reintegracją, celem promowania rynku pracy otwartego dla wszystkich; Tematu D: Wzmocnienie krajowej gospodarki społecznej (trzeciego sektora), a w szczególności usług na rzecz społeczności lokalnej oraz poprawa jakości miejsc pracy oraz Tematu I: Wsparcie integracji społecznej i zawodowej osób ubiegających się o status uchodźcy.


109

Wykres 24. Programy finansowane z funduszy publicznych i unijnych, w ramach których realizowano wspólne projekty z instytucjami pomocy i integracji społecznej. Kategoria: SPO RZL i PIW EQUAL



26%

7%

19%

21%

5%

3%

2%

2%

38%

10%

19%

SPO RZL

Priorytet I, Działanie 1.1






(PIW) EQUAL

Temat A.

Temat D.

Temat I.

N=58


Instytucje rynku pracy mają duże doświadczenie w realizacji projektów, wiele z nich korzystało ze środków EFS w perspektywie finansowej 2004-2006.

Jednak powyższe wyniki badania pokazują, że rozpoczęcie wdrażania PO KL mocno zdynamizowało sięganie po środki unijne w instytucjach rynku pracy w kooperacji z instytucjami pomocy społecznej. Co prawda przedstawiciele instytucji, z którymi przeprowadzano wywiady deklarowali, że współpraca z instytucjami pomocy społecznej pojawiała się już przed uruchomienia środków z programów operacyjnych (SPO RZL i PO KL), to jednak ostatni rok, w którym rozpoczyna się już realizacja projektów z perspektywy finansowej 2007-2013 stanowi swoisty przełom.

Instytucje pomocy i integracji społecznej mają znacznie mniejsze doświadczenie w realizacji projektów w partnerstwie z innymi instytucjami, aniżeli instytucje rynku pracy (w przeprowadzonym badaniu było takich instytucji 58%). Najczęściej badane instytucje mają na swoim koncie jeden projekt realizowany we współpracy (Wykres 25).

Doświadczenia te są również stosunkowo świeże, gdyż zbierane są najczęściej dopiero w obecnej perspektywie finansowej, w projektach PO KL.


110

Wykres 25. Liczba projektów finansowanych z funduszy unijnych zrealizowanych w partnerstwie z instytucjami rynku pracy

S11. Proszę powiedzieć ile projektów finansowanych z funduszy unijnych zrealizowali Państwo

wspólnie z instytucjami rynku pracy?

3%

1%

11%

43%

26%

16%

1 projekt

2 projekty

3 projekty

4 projekty

10 projektów

tylko uczestnictwow projektachsystemowych

N=70

Instytucje brały średnio udział w 2 wspólnych projektach.

Podstawa: Instytucje, które wskazały współpracę w obszarze uczestnictwa w /realizacji projektów finansowanych z funduszy unijnych

Działaniem, w którym najczęściej uczestniczyły badane instytucje pomocy społecznej z instytucjami rynku pracy jest Poddziałanie 7.1.1 Rozwój i upowszechnianie aktywnej integracji przez ośrodki pomocy społecznej – projekty systemowe oraz, chodź w dużo mniejszym zakresie, 7.1.2 Rozwój i upowszechnianie aktywnej integracji przez powiatowe centra pomocy rodzinie – projekty systemowe; znikomy odsetek instytucji pomocy społecznej sięga po instrumenty konkursowe z 7.2.1 Aktywizacja zawodowa i społeczna osób zagrożonych wykluczeniem społecznym (Wykres 26).

Jak już wspomniano, instytucje pomocy społecznej mogą się pochwalić niewielkimi doświadczeniami w realizacji projektów SPO RZL i PIW EQUAL, w badanej próbie znalazło się ich zaledwie kilka. Oznacza to, że doświadczenie w realizacji projektów w formule współpracy jest nowe i dotyczy głównie realizacji projektów w obecnej perspektywie finansowej i to głównie projektów systemowych.


111

Wykres 26. Programy finansowane z funduszy publicznych i unijnych, w ramach których realizowano wspólne projekty z instytucjami rynku pracy

S12. W ramach, jakich programów unijnych realizowane był(y) ten/te projek(ty)?


2%

48%

26%

5%

15%

10%

2%

10%

5%

5%

2%

16%

2%

2%

77%PO KL






Priorytet VII, Podziałanie 7.1.3


SPO RZL



(PIW) EQUAL

Temat A.

Program Rządowy "Solidarność pokoleń 50+"

nie wiem/nie pamiętam

N=62


W próbie instytucji pomocy społecznej, które deklarują, że obecnie realizują projekty dofinansowane w ramach PO KL we współpracy z instytucjami rynku pracy zapytano, w ramach jakich instrumentów oferowanych przez program projekty te są realizowane.

Okazuje się, że działaniem, w którym najczęściej uczestniczą badane instytucje pomocy społecznej z instytucjami rynku pracy jest Poddziałanie 7.1.1 Rozwój i upowszechnianie aktywnej integracji przez środki pomocy społecznej – projekty systemowe oraz, chodź w prawie połowie mniejszej skali, 7.1.2 Rozwój i upowszechnianie aktywnej integracji przez powiatowe centra pomocy rodzinie – projekty systemowe; niewiele instytucje jest obecnie lub planuje sięgnąć po instrumenty konkursowe z 7.2.1 Aktywizacja zawodowa i społeczna osób zagrożonych wykluczeniem społecznym (Wykres 26).

PO KL daje również możliwość uczestnictwa instytucjom pomocy społecznej w realizacji projektów konkursowych skierowanych na rozwój instrumentów ekonomii społecznej, jak na razie jednak niewiele instytucji pomocy społecznej sięga po te instrumenty (Podziałanie 7.2.1 Aktywizacja zawodowa i społeczna osób zagrożonych wykluczeniem społecznym – projekty konkursowe oraz Podziałanie 7.2.2 Wsparcie ekonomii społecznej – projekty konkursowe). Prawdopodobnie sytuacja ta będzie się zmieniać, wraz z uruchamianiem kolejnych konkursów i nabieraniem doświadczeń w realizacji projektów, takie przypuszczenie potwierdzają respondenci biorący udział w wywiadach indywidualnych.


112

Wykres 27. Instytucje pomocy i integracji społecznej, które realizują lub planują wspólne przedsięwzięcia w ramach PO KL

S13. Czy realizują Państwo obecnie lub planują realizować wspólne przedsięwzięcia

z podmiotami rynku pracy w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki (PO KL)?

49%

27%

20%

6%

4%

10%

2%

2%

2%

Priorytet VI,Poddziałanie 6.1.1

Priorytet VI,Poddziałanie 6.1.3

Priorytet VI, Działanie6.3

Priorytet VII,Poddziałanie 7.1.1




Priorytet VII, Działanie7.3

Nie wiem/nie pamiętam

N=51

Podstawa: Instytucje, które planują/realizują wspólne projekty w ramach PO KL

Realizują/planują wspólne projekty – 82%Nie realizują/ nie planują wspólnych projektów – 18%

3.3.6. Partnerzy publicznych służb zatrudnienia Zgodnie z rozwiązaniami ustawowymi, polityka rynku pracy realizowana przez władze publiczne opiera się na dialogu i współpracy z partnerami społecznymi w ramach rad zatrudnienia, partnerstwa lokalnego oraz w ramach uzupełniania i rozszerzania oferty usług publicznych służb zatrudnienia przez partnerów społecznych i agencje zatrudnienia.

Z przeprowadzonej w 2008 roku Analizy funkcjonowania urzędów pracy po ich włączeniu do administracji samorządowej wynika jednak, że najchętniej współpracującą one z innymi urzędami pracy, PUP lub WUP, w swoim regionie, a główne formy współpracy w przypadku PUP–PUP to organizowanie szkoleń i wymiana ofert pracy (w niewielkim stopniu również wspólne projekty z EFS), zaś w przypadku PUP–WUP to szkolenia, wypracowywanie strategii, a także działalność Centrum Informacji i Planowania Kariery (działalność Centrów nie jest jednak znacząca dla rynku pracy, przyjmują bowiem niewielką liczbę osób, a dostęp do nich utrudnia usytuowanie w miastach wojewódzkich)52.

Zakres i obszar działalności PSZ obejmuje współpracę z innymi instytucjami rynku pracy, agencjami zatrudnienia, instytucjami szkoleniowymi, instytucjami dialogu społecznego oraz instytucjami partnerstwa lokalnego. W praktyce jednak niepubliczne instytucje rynku pracy nie stanowią liczbowo istotnego partnera PSZ, szczególnie w bezpośredniej pracy z bezrobotnymi.

52 Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, 2008, Analiza funkcjonowania urzędów pracy po ich włączeniu do administracji samorządowej, raport z badań przeprowadzonych w ramach projektu współfinansowanego z EFS w ramach SPO RZL na lata 2004-2006, s. 20-24.


113

Z badań prowadzonych w 2005 r. przez Fundację Inicjatyw Społeczno-Ekonomicznych wynika, że zaledwie 25% usług PUP zlecano organizacjom pozarządowym, przy czym dominowały zamówienia dotyczące standardowych szkoleń zawodowych, realizowanych przede wszystkim przez zakłady doskonalenia zawodowego (prawnie klasyfikowanych jako organizacje pozarządowe, merytorycznie odległych jednak od fundacji czy stowarzyszeń). Przedstawiciele organizacji pozarządowych rzadko byli również zapraszani do udziału w ciałach kolegialnych (jak np. rady zatrudnienia) lub uwzględniani w procedurze konsultacyjnej przy opracowywaniu lokalnych strategii. Najczęściej współpraca ograniczała się do umożliwienia udziału w konkursach na realizacje zadań w ramach EFS53.

W ciągu ostatnich trzech lat, wraz z realizacją coraz większej liczby wspólnych projektów dofinansowanych z EFS sytuacja ulegała zmianie.

Z przeprowadzonych w 2008 roku badań na potrzeby Analizy funkcjonowania urzędów pracy po ich włączeniu do administracji samorządowej wynika, że prawie wszystkie PUP i WUP deklarowały różne formy współpracy z gminnymi i powiatowymi ośrodkami pomocy społecznej. Współpraca PUP z miejskimi OPS/gminnymi OPS to przede wszystkim przekazywanie informacji o realizowanych programach, wspólne inicjatywy (Centra Integracji Społecznej, Kluby Integracji Społecznej), wspólne projekty (w tym finansowane ze środków wspólnotowych). W większości przypadków współpraca z PUP obejmuje przekazywanie informacji o bezrobotnych i realizowanych programach. Tylko w mniej niż 50% dochodziło jednak do wspólnej pracy z bezrobotnymi. Nieliczne były też wspólnie podejmowane przedsięwzięcia.

Z kolei WUP współdziałał z ROPS, MOPS/GOPS przy wspólnych projektach (w tym finansowanych ze środków wspólnotowych), opracowywaniu i realizacji strategii zatrudnienia lub innych strategii powiatowych/gminnych dotyczących polityki społecznej, przekazywaniu informacji o realizowanych programach, a także wspólnych inicjatywach (CIS, KIS) oraz przekazywaniu informacji o bezrobotnych. Sytuacja w WUP była lepsza niż w PUP, ponieważ współpraca obejmowała najczęściej podejmowanie wspólnych przedsięwzięć ze środków unijnych i innych54.

Podobne wyniki otrzymano również w rezultacie badania Publicznych Służb Zatrudnienia w ramach niniejszego badania. W badanej próbie (w której dominowały powiatowe urzędy pracy) wszystkie instytucje PSZ deklarowały, że współpracują z podmiotami pomocy społecznej (Wykres 28).

53 Relacje między publicznymi służbami zatrudnienia a organizacjami rynku pracy – wnioski z badania ilościowego, Joanna Tyrowicz, Fundacja Inicjatyw Społeczno-Ekonomicznych, 2006, s. 21. 54 MPiPS, Analiza…, op.cit. s. 29-30.


114

Wykres 28. Współpraca publicznych służb zatrudnienia z instytucjami pomocy i integracji społecznej

P1. Czy Pana(i) instytucja współpracuje obecnie z instytucjami pomocy i integracji społecznej?

P2. Czy może Pana(i) instytucja współpracowała w przeszłości z instytucjami pomocy i integracji społecznej?

100%


N=95

Wszystkie badane instytucje współpracowały, a niemal wszystkie również obecnie współpracują z ośrodkami pomocy społecznej oraz powiatowymi centrami pomocy rodzinie (Wykres 29). Zdecydowana większość współpracuje również z organizacjami pozarządowymi. Ponad połowa badanych PSZ współdziała również z warsztatami terapii zajęciowej.


115

Wykres 29. Instytucje pomocy i integracji społecznej, z którymi publiczne służby zatrudnienia współpracują obecnie i w przeszłości

P3. Proszę teraz powiedzieć z jakimi instytucjami pomocy i integracji społecznej współpracowałaPana/Pani instytucja? / P4. A z jakimi instytucjami pomocy i integracji społecznej współpracuje obecnie Pana/Pani instytucja?

P5. Ocena współpracy z poszczególnymi instytucjami; skala 1-5, 1-w ogóle niezadowolony, 5-bardzo zadowolony

69%

52%

40%

21%

44%

35%

43%

27%

26%

87%

92%

100%

57%

91%

42%

25%

25%

14%

84%

99%ośrodek pomocy społecznej, OPS

Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie, PCPR


warsztaty terapii zajęciowej, WTZ

Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej, ROPS


Centrum Integracji Społecznej, CIS

Klub Integracji Społecznej, KIS

zakład aktywności zawodowej

spółdzielnia socjalna Współpraca w przeszłości; N=95


Nadal najbardziej powszechną formą współpracy jest wymiana informacji – realizują ją niemal wszystkie badane instytucje PSZ (Wykres 30). W porównaniu z wynikami badań z 2008 roku, gdzie realizację wspólnych działań na rzecz bezrobotnych deklarowało mniej niż 50% badanych instytucji, w przeprowadzonym obecnie badaniu zdecydowana większość (89%) deklaruje realizację wspólnych działań aktywizacyjnych.

Zdecydowana większość (87%) badanych PSZ prowadzi wspólnie z instytucjami pomocy społecznej działania informacyjne i promocyjne adresowane dla klientów obu typów instytucji.

Ponad połowa badanych PSZ współpracuje z instytucjami pomocy społecznej przy realizacji wspólnych projektów dofinansowanych z funduszy UE.


116

Wykres 30. Obszary współpracy publicznych służb zatrudnienia i instytucji pomocy i integracji społecznej

P6. Jakie obszary obejmuje/obejmowała dotychczasowa Państwa współpraca instytucjami

pomocy i integracji społecznej?

65%

54%

55%

44%

48%

29%

87%

89%




społecznym

Realizacja i\lub uczestnictwo we wspólnych projektachfinansowanych z funduszy UE


Wspólna realizacja diagnoz i analiz dotyczących lokalnegorynku pracy i sytuacji społecznej



Prowadzenie zintegrowanych baz danych osóbpobierających świadczenia z obu typów instytucji

N=95

Wdrażanie w Polsce programów ze środków EFS wydaje się być najbardziej znaczącym czynnikiem poszerzania współpracy między instytucjami rynku pracy a instytucjami pomocy i integracji społecznej, zarówno publicznymi, jak i niepublicznymi.

Z doświadczeń SPO RZL oraz PIW EQUAL wynika, że w projektach realizowanych w ramach obu programów w perspektywie finansowej 2004-2006 w znacznie większym stopniu uczestniczyły Publiczne Służby Zatrudnienia niż publiczne instytucje pomocy i integracji społecznej.

Szczególne znaczenie miał Program IW EQUAL, który poprzez promowanie projektów partnerskich wymuszał wręcz współdziałanie instytucji z różnych sektorów, w tym publicznych z niepublicznymi. Również realizacja SPO RZL wpłynęła na współpracę instytucji rynku pracy z instytucjami pomocy społecznej, choć, jak wynika z badań, to te ostatnie przykładały do niej większą wagę55, a ogólna liczba partnerstw między instytucjami obu sektorów nie była duża. W kwestii nawiązywania i koordynowania współpracy inicjatywa zdecydowanie leżała po stronie organizacji „trzeciego sektora”, które dominowały w projektach realizowanych przy udziale kilku partnerów.

Należy jednak zaznaczyć, że idea realizowania projektów społecznych w partnerstwach nie ma w Polsce długiej tradycji i znacznym impulsem do jej rozwoju stało się właśnie wdrażanie środków w ramach EFS i przyjęte w tej kwestii rozwiązania prawne promujące współdziałanie.

Jednak, mimo deklarowanej współpracy między instytucjami rynku pracy a instytucjami pomocy i integracji społecznej wiele źródeł podkreśla, iż podstawowym problemem wspólnego

55 Ewaluacja działań podejmowanych na rzecz wsparcia systemu instytucjonalnego rynku pracy oraz pomocy społecznej w ramach EFS, Raport końcowy, Instytut Badań Strukturalnych, czerwiec 2008, s. 103.


117

funkcjonowania tych dwóch obszarów jest brak koordynacji ich działań56. Wyniki przeprowadzonego badania również wskazują na potrzebę uporządkowania kwestii współpracy i obszarów współdziałania obu badanych typów instytucji. Z dużą nadzieją respondenci badania spoglądają w kierunku Regionalnych Ośrodków Polityki Społecznej, jako instytucji, które w obszarze swoich projektów systemowych mają budowanie platformy współpracy pomiędzy instytucjami funkcjonującymi w obszarze rynku pracy i przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu, jak mówi jeden z respondentów:

żeby Dyrektor Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej współpracował z Dyrektorem WUP-u (…) jak zacznie się dobrze na górze dziać, to potem schodzi to na niższe poziomy…

Istniejące obecnie rozwiązania instytucjonalne, w szczególności ustawa o promocji zatrudnienia oraz PO KL dostarczają bodźców do współdziałania, a oferowane w ramach Programu Operacyjnego instrumenty mogą w znaczący sposób przyczynić się do wzrostu wspólnie podejmowanych inicjatyw. Ostatni rok pokazał, że w zakresie wspólnie podejmowanych inicjatyw wiele zaczyna się zmieniać i pracownicy obu typów instytucji chętniej podejmują się prowadzenia wspólnych inicjatyw.

Współpraca postrzegana jest jako ważny element prowadzenia skutecznych działań na rzecz klientów w/w instytucji, chociaż nierzadkie są oczywiście przypadki, że współpraca ta ma charakter „powierzchowny” np. ogranicza się do wymiany informacji na temat rodzajów pomocy z jakich skorzystał klient OPS w Powiatowym Urzędzie Pracy. Pojawiają się jednak przykłady (i nie są one jednostkowe) świadczące, że niektóre PUP-y rozumieją rolę i znaczenia współpracy z instytucjami pomocy społecznej. Jednym z takich pozytywnych przykładów jest PUP w Wałbrzychu, którego pracownik podkreślił podczas wywiadu:

klient instytucji zatrudnienia i instytucji pomocy społecznej to wspólny klient,

w związku z czym działania obu instytucji należy traktować komplementarnie. Wspólnie wiec planowane są działania aktywizacyjne oraz identyfikowane grupy adresatów.

Wcześniejsze badania pokazują, że w wielu przypadkach, jeżeli współpraca była w ogóle prowadzona, miała raczej charakter kontaktów nieformalnych. W przeprowadzonych badaniach okazuje się, że pojawiają się, że coraz częstsze przykłady formalizowania współpracy poprzez np. podpisywanie stosownych porozumień czy deklaracji współpracy. Respondenci podkreślają, że praktyka ta upowszechnia się wraz z pojawianiem się coraz większej liczby wspólnie realizowanych projektów dofinansowanych z funduszy unijnych oraz realizacją tzw. kontraktu socjalnego.

3.3.7. Współpraca z samorządem lokalnym W momencie oddania samorządom znacznej części zadań związanych z lokalnym rynkiem pracy i pomocą społeczną, stanęły one przed szansą aktywnego wpływania na sytuację społeczną na swoim obszarze. Na poziomie powiatu to w kompetencji starosty i zarządu powiatu leży inicjowanie współpracy urzędu pracy np. z organizacjami pozarządowymi. Samorządowi powiatowemu podlegają też PCPR. Na szczeblu gminy właściwie całość zadań z obszaru rynku pracy i pomocy społecznej znajduje się w gestii władz samorządowych. Jasne jest więc, że szeroka współpraca w ramach lokalnych społeczności zacząć się musi od dobrych kontaktów w ramach struktur 56 Ewaluacja działań podejmowanych na rzecz wsparcia systemu instytucjonalnego rynku pracy oraz pomocy społecznej w ramach EFS, Raport końcowy, Instytut Badań Strukturalnych, czerwiec 2008, s. 15.


118

samorządowych57. Z przeprowadzonej w 2008 r. Analizy funkcjonowania urzędów pracy po ich włączeniu do administracji samorządowej wynika jednak, że tylko niecałe 30% urzędników PUP jest zdania, że samorząd lokalny działa na rzecz tworzenia lokalnych paktów zatrudnienia i mobilizacji środowiska lokalnego58. Z drugiej strony jednak, wiele samorządów stara się jak najlepiej wykorzystać posiadane możliwości i aktywnie wspiera wszelkie inicjatywy społeczne na rzecz rynku pracy i pomocy społecznej, na przykład poprzez wspieranie starań o dofinansowanie ze środków wspólnotowych. Niestety, wielokrotnie zdarza się, że po wyczerpaniu finansowania unijnego, inicjatywy obumierają, samorządy nie są bowiem w stanie udźwignąć samodzielnego ich finansowania59.

Obecnie przeprowadzone badania pokazują, że sytuacja współpracy z organami władzy lokalnej może się nieco poprawiać, chociaż nie widać tu daleko idących zmian w stosunku do wyników badania sprzed roku.

Spośród badanych instytucji rynku pracy, nieco ponad 1/3 wskazuje, że na obszarze ich działalności, władze lokalne pomagają organizować współpracę międzyinstytucjonalną, nieco większy jest odsetek instytucji pomocy i integracji społecznej wskazujących na istotną rolę władz lokalnych, choć prawdopodobnie ma to związek z ich obszarem działa i instytucjonalnym umiejscowieniem (Wykres 31).

57 Urzędy pracy w kontekście współpracy z organizacjami rynku pracy, Agata Urbanik, Fundacja Inicjatyw Społeczno-Ekonomicznych, 2008, s. 5-6. 58 MPiPS Analiza…, op. cit. s. 26. 59 Przykładem mogą być Centra Integracji Społecznej, które wyczerpawszy środki EFS, niejednokrotnie zanikają z powodu niewielkich możliwości wspierania pomocy społecznej przez lokalne władze samorządowe (Ewaluacja działań podejmowanych… op. cit.).


119

Wykres 31. Rola władz lokalnych odnośnie współpracy instytucji rynku pracy i instytucji pomocy i integracji społecznej

W3. Jaka jest postawa/rola władz lokalnych odnośnie współpracy obu tych typów instytucji?

11%

11%

2%

2%

38%

26%

20%

5%

7%

9%

9%

40%

16%

9%

5%

10%

8%

20%

5%

21%

Pomagają organizować współpracę między tymiinstytucjami

Inicjują współpracę między instytucjami

Uczestniczą czynnie we współpracy między tymiinstytucjami

Nie uczestniczą we współpracy

Są nastawione pozytywnie, akceptują i popierająinicjatywy/ działania

Pośredniczą w poszukiwaniu partnerów (w tymreprezentujących organizacje niepubliczne

pozarządowe)

Neutralna/obojętna postawa, nie przeszkadzają, nieutrudniają

Zapewnienie współfinansowania projektów\inicjatywlub pomoc w pozyskaniu środków finansowych

koordynacja działań, nadzór, monitoring, promocja

Wspierają działania\inicjatywy inicjowane przezinstytucje rynku pracy i instytucje pomocy społecznej


instytucje pomocy i integracji społecznej; N=121 N=225


+-

+-

-+

Wydaje się, że w skali kraju faktyczna rola samorządów we współpracy instytucji rynku pracy oraz integracji i polityki społecznej jest bardzo zróżnicowana i w dużej mierze zależy od jakości wykonywania swojej pracy przez samorządowców oraz zintegrowania lokalnej społeczności. Oto dwa opisy roli władz, jakie podają respondenci: Jeżeli się ich się zaprosi to przyjdą, to uczestniczą, a jak się nie zaprosi, to nie przyjadą. Nie jest to partner, który inicjuje [kontakty]. Inny zaś wskazuje: [rola władz jest] bardzo pozytywna, chcą żeby rozwijały się partnerstwa, zapewniają środki w budżetach zapewniają środki do projektów systemowych…

Opinie na temat tego, jaką rolę we współpracy pomiędzy instytucjami rynku pracy i pomocy społecznej powinny pełnić władze lokalne, są wśród badanych instytucji podzielone. Niemal co druga (44%) instytucja rynku pracy oczekiwałaby po władzach lokalnych inicjowania współpracy międzyinstytucjonalnej, takich oczekiwań nie mają raczej instytucje pomocy społecznej (tylko co czwarta instytucja pomocy społecznej wyraża takie oczekiwania) (Wykres 32). Zgodność wśród instytucji rynku pracy i pomocy społecznej jest natomiast w kwestii wspomagania organizowania takiej współpracy, co trzecia spośród badanych instytucji oby typów widziałaby taka rolę władz lokalnych. „Wspomaganie współpracy” często rozumiane jest, jako jej koordynacja, jak mówi jeden z respondentów: na poziomie gmin i powiatów koordynować działania instytucji, żeby ich pomoc nie była powielana, albo żeby podejmowane projekty uzupełniały się. Inny respondent dodaje: [władze lokalne] powinny być prowadzącym organem, który wytycza kierunki, koordynuje, wspiera finansowo. Kolejny respondent wyznacza władzom lokalnym rolę lidera współpracy międzyinstytucjonalnej na swoim terenie: [władze lokalne] powinny być liderem podejmowanych działań, dbać o tą współprace, żeby była wymiana informacji, żeby te instytucje się uzupełniały w swoich działaniach, bo bez współpracy te zadania często się powielają…


120

Wykres 32. Oczekiwana rola władz lokalnych odnośnie współpracy instytucji rynku pracy i instytucji pomocy i integracji społecznej

W4. A jaką rolę odnośnie omawianej współpracy powinny pełnić władze lokalne?

22%

13%

4%

6%

44%

38%

24%

4%

6%

11%

8%

24%

17%

6%

5%

11%

11%

36%

20%

10%

Inicjować współpracę między instytucjami

Pomagać w organizowaniu współpracy między tymiinstytucjami

Koordynacja działań, nadzór, monitoring, promocja

Uczestniczyć czynnie we współpracy między tymiinstytucjami

Pośredniczyć w poszukiwaniu partnerów (w tymreprezentujących organizacje niepubliczne

pozarządowe)

Zapewnić współfinansowanie projektów\inicjatyw lubpomoc w pozyskaniu środków finansowych

Neutralną\obojętną, nie przeszkadzać w podejmowaniudziałań

Wspierać i zachęcać do współpracy, wytyczać kierunki,tworzyć odpowiedni klimat dla współpracy

Wspierać inicjatywy i motywować nawet szczególnyminagrodami podjęte działania

Mieć pozytywne nastawienie, akceptować i popieraćinicjatywy\działania




+-

Obszarem, w którym aktywność samorządów wpływałaby na koordynację współpracy instytucji rynku pracy i pomocy społecznej są szeroko rozumiane badania i analizy, zarówno stanu lokalnego rynku pracy, sytuacji bezrobotnych, wykluczonych i innych, ich potrzeb i sposobów ich zaspokojenia, które stałyby się podstawą do opracowywania wspólnych strategii i działań. Ich rezultatem powinno być efektywniejsze adresowanie działań oraz ograniczenie ich rozproszenia, jak mówi jeden z respondentów:

interesować się, patrzeć na co wydają pieniądze, (…) czy ta pomoc adresowana jest właściwie, a inny dodaje: [władze lokalne powinny] ukierunkować realizacje projektów na konkretne potrzebne działania, bo (…) mają największą wiedzę co w danym regionie jest najbardziej potrzebne, na czym należało by się skupić, co należałoby wzmocnić.

3.3.8. Formy współpracy instytucji publicznych z niepublicznymi Współpraca pomiędzy administracją publiczną a organizacjami „trzeciego sektora” może przyjmować różne formy60:

• niefinansowe (takie jak wymiana informacji, praca w radach zatrudnienia, praca nad do-kumentami strategicznymi itp.);

60 Różne formy współpracy z podmiotami ekonomii społecznej, „Podmioty Ekonomii Społecznej”, Ilona Gosk, Agnieszka Pyrka, Fundacja Inicjatyw Ekonomiczno-Społecznych, Warszawa 2008.


121

• finansowe – samorząd może wesprzeć działanie organizacji pozarządowych i spółdzielni socjalnych lub zlecać im zadania. Może też podjąć realizację wspólnego projektu (taką formę promuje Program Operacyjny Kapitał Ludzki, który do roku 2013 będzie głównym źródłem finansowania przedsięwzięć społecznych).

Trzy podstawowe formy współpracy finansowej to:

1. Projekty partnerskie realizowane w ramach funduszy unijnych Programy realizowane z funduszy unijnych umożliwiają, a w niektórych przypadkach premiują, realizację projektów w partnerstwach. Szczególnie istotne jest to przy Europejskim Funduszu Społecznym, który w całości finansuje Program Operacyjny Kapitał Ludzki, w ramach którego realizowane są projekty dotyczące rynku pracy. Skład partnerstwa oraz jego formuła są zwykle definiowane przez warunki konkursów, jednak w przeważającej większości przypadków możliwe jest założenie partnerstwa przez organizacje pozarządowe, spółdzielnie socjalne i jednostki samorządu terytorialnego, publiczne służby zatrudnienia i wszystkie inne podmioty prawne, chyba, że warunki konkursu zawężają listę możliwych beneficjentów. Partnerstwo musi wyłonić lidera, który składa wniosek, podpisuje umowę o dofinansowanie i odpowiada za koordynację działań partnerów i przepływ środków finansowych w projekcie61.

2. Dotacje jednostek samorządu terytorialnego Samorząd terytorialny dzięki zapisom różnych ustaw62 może wspierać działania organizacji pozarządowych i spółdzielni socjalnych, może im też zlecać realizację zadań własnych. We wszystkich przypadkach odbywa się to w drodze konkursu, dzięki któremu wyłania się podmiot, któremu samorząd przyznaje dotację.

• Wspieranie realizacji zadań przez jednostki samorządu terytorialnego Samorządy mają możliwość wspierać te działania społecznie użyteczne organizacji pozarządowych i spółdzielni socjalnych, które uznają za istotne dla lokalnej społeczności. Wsparcie przyznawane jest w formie dotacji na zasadach określonych w ustawie o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, po przeprowadzeniu procedury konkursowej z inicjatywy organu administracji publicznej lub na wniosek organizacji pozarządowej. Dotacja może być przeznaczona wyłącznie na realizację zadań, nie może być to dotacja podmiotowa. Nie może być także przeznaczona na działalność gospodarczą organizacji.

• Kontraktowanie zadań publicznych w formie zlecenia lub powierzenia Samorządy mają możliwość przekazania realizacji zadań własnych w formie zlecenia lub powierzenia ograniczonej grupie podmiotów: organizacjom pozarządowym, organizacjom kościelnym i spółdzielniom socjalnym. Podmiot realizujący zlecenie wybierany jest w drodze konkursu. Środki przekazywane są w formie dotacji.

Publiczne służby zatrudnienia nie mogą same ogłaszać konkursów. Zgodnie z ustawą o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie musi to zrobić Zarząd Powiatu, odpowiedzialny za realizację lokalnej polityki rynku pracy. Ogłaszając konkurs Zarząd może powierzyć przeprowadzenie procedur 61 Szczegóły realizacji projektów partnerskich zostały określone w dokumencie „Zakres realizacji projektów partnerskich określony przez Instytucję Zarządzającą Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki”, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa, 23 kwietnia 2009 r. 62 Przede wszystkim: Ustawa o działalności pożytku publicznego i wolontariacie, Ustawa o pomocy społecznej, Ustawa o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy.


122

konkursowych Powiatowemu Urzędowi Pracy. Również konkursy mające na celu zlecanie zadań w trybie ustawy o pomocy społecznej muszą być ogłaszane przez Zarząd, zaś ich obsługę można powierzyć ośrodkowi pomocy społecznej lub powiatowemu centrum pomocy rodzinie.

• Zlecanie zadań w trybie ustawy o promocji zatrudnienia Marszałek województwa lub starosta może zlecić zadania wynikające z ustawy o promocji zatrudnienia instytucjom rynku pracy zdefiniowanym w ustawie (należą do nich organizacje pozarządowe, nie należą spółdzielnie socjalne) w trybie konkursu otwartego. Zadania, które mogą być zlecone, to: pośrednictwo pracy, poradnictwo zawodowe i informacja zawodowa, pomoc w aktywnym poszukiwaniu pracy, organizacja szkoleń. Środki na realizację zadań przekazywane są w formie dotacji.

3. Udzielanie zamówień publicznych Samorządy oraz publiczne służby zatrudnienia mogą zlecić realizację zadań publicznych lub zakupić wszystkie niezbędne towary i usługi u podmiotów gospodarczych (w tym od organizacji pozarządowych prowadzących działalność gospodarczą i od spółdzielni socjalnych) udzielając zamówień publicznych. Samorządy mogą również zlecić w tej formie instytucjom rynku pracy (w tym organizacjom pozarządowym) zadania zdefiniowane w ustawie o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy63.

Organizacje pozarządowe pełnią istotną rolę w spektrum działań związanych z rynkiem pracy i pomocą społeczną. Jak pokazały wyniki badania przedstawione powyżej, są ważnym partnerem instytucji publicznych w realizacji ich zadań (Wykres 33). Znajdują również swoje miejsce w organizowaniu współpracy pomiędzy oboma typami instytucji. Niemal co trzecia z badanych instytucji wskazuje, że NGOsy pomagają organizować współpracę i same czynnie w tej współpracy uczestniczą. Nieco lepsze wskaźniki zarówno w kwestii organizacji, jak i czynnego udziału we współpracy wskazują instytucje rynku pracy, mniej zaś taką aktywność organizacji pozarządowych identyfikują instytucje pomocy społecznej.

63 Różne formy współpracy z podmiotami ekonomii społecznej…, op. cit. s. 7-25.


123

Wykres 33. Rola organizacji pozarządowych odnośnie współpracy instytucji rynku pracy i instytucji pomocy i integracji społecznej

W5. Jaka jest rzeczywista rola organizacji pozarządowych odnośnie współpracy obu typów instytucji?

10%

9%

3%

29%

30%

13%

4%

4%

8%

5%

26%

14%

6%

3%

6%

20%

7%

10%

Pomagają organizować współpracę między instytucjamirynku pracy oraz pomocy i integracji społecznej

Uczestniczą czynnie we współpracy między instytucjamirynku pracy oraz pomocy i integracji społecznej

Nie uczestniczą we współpracy

Są inicjatorem, pomysłodawcą działań, a także liderem,koordynatorem i motorem napędowym takiej współpracy

wymiana doświadczeń, wspracie działań podejmowanychprzez instytucje publiczne

Marginalna rola - niezadowa- lające angażowanie się wewspółpracę przez tego typu organizacje

Wymiana informacji na temat wspólnych beneficjentów,typowanie beneficjentów do objęcia wsparciem

Mają duże chęci i wiele pomysłów, ale nie mogą sięwłączyć do współpracy z powodu luk w systemie

prawnymUzupełniają działania urzędów publicznych, których ze

względu na ograniczenia ustawowe urzędy nie mogąrealizować




Rola organizacji pozarządowych na danym terenie jest mocno zróżnicowana i zindywidualizowana. Oceny pozytywne pod adresem organizacji pozarządowych wskazują na ich istotną rolę w uzupełnianiu oferty wsparcia udzielanego potrzebującym przez instytucje publiczne, jak mówi jeden z respondentów: uzupełniają działania urzędów publicznych, których ze względu na ograniczenia ustawowe urzędy nie mogą realizować, innych zaś dodaje: [organizacje pozarządowe] pełnią funkcję konsultanta, doradcy i rzecznika interesów konkretnych grup społecznych, a z roku na rok wzrasta rola i zaangażowanie organizacji we wspólne działania.

Bez wsparcia organizacji pozarządowych niektórym instytucjom trudno byłoby realizować swoje pomysły projektowe, jak mów jeden z respondentów – pracowników MOPS: wspólnie łatwiej, można więcej, jest łatwiej realizować działania, bo jest więcej rąk do pracy, [zapewnić] wkłady własne [do projektów]. Czasami są ogłaszane konkursy, gdzie my jako MOPS nie mamy osobowości prawnej, a stowarzyszenie ma i wtedy we współpracy możemy realizować podjęte działania i pozyskiwać też dodatkowe i większe pieniądze.

Respondenci podkreślają również znaczącą rolę organizacji pozarządowych w pracy na rzecz konkretnych grup beneficjentów, szczególnie chodzi tutaj o osoby niepełnosprawne. Często organizacje „specjalizują się” we wspieraniu osób z konkretnymi dysfunkcjami np. ruchowymi i intelektualnymi i wtedy stanowią dla instytucji publicznych znaczące źródło wsparcia merytorycznego: Organizacje zajmujące się osobami niepełnosprawnymi działają prężnie, ich rola jest znacząca.

Pojawia się jednak wiele głosów krytycznych, wskazujących na słabość „trzeciego sektora” i stąd brak możliwości szerokiego włączania się w działania oparte na współpracy partnerskiej, gdyż nie są wystarczająco przygotowani do takiej współpracy merytorycznie i finansowo, a inny respondent


124

dodaje: mają dużo chęci i pomysłów, ale nie mają możliwość z powodu braku środków finansowych (…) i luk w systemie prawnym.

Oczekiwania zwiększenia zaangażowania organizacji pozarządowych we współpracę są duże szczególnie ze strony instytucji rynku pracy. Prawie połowa spośród badanych instytucji widziałaby czynne uczestnictwo NGOsów we współpracy, w której uczestniczą instytucje rynku pracy i instytucje pomocy społecznej (Wykres 34). Mniejsze oczekiwania w stronę organizacji pozarządowych kierowane są z instytucji pomocy społecznej. Ciekawe jest jednak, że większy odsetek badanych instytucji pomocy społecznej aniżeli instytucji rynku pracy oczekiwałoby od tych organizacji wsparcia i widzi organizacje pozarządowe jako równorzędnego partnera.

Wykres 34. Oczekiwana rola organizacji pozarządowych odnośnie współpracy instytucji rynku pracy i instytucji pomocy i integracji społecznej

W6. Jaką rolę we współpracy powinny pełnić organizacje pozarządowe?

9%

6%

10%

51%

29%

23%

3%

3%

3%

44%

14%

2%

6%

28%

3%

16%

Uczestniczyć czynnie we współpracy między instytucjamirynku pracy oraz pomocy i integracji społecznej

Pomagać organizować współpracę między instytucjamirynku pracy oraz pomocy i integracji społecznej

Wychodzić z inicjatywą, pomysłami, propozycjąwspółpracy

Uzupełniać działania instytucji publicznych, których zewzględu na ograniczenia ustawowe urzędy nie mogą

realizować, unikać rywalizacji

Wymiana doświadczeń, wspracie działańpodejmowanych przez instytucje publiczne

Stanowić ciało doradcze, pomagać dobrze skierowaćpomoc, wskazywać obszary gdzie należy już

niezwłocznie skierować pomoc

Rola równorzędnego partnera

Powinny odgrywać pierwsze skrzypce w aktywizacji iintegracji lokalnych środowisk, tworzeniu właściwego

klimatu współpracy




+

+

-

-

Identyfikując obszary, w których organizacje pozarządowe mogłyby współpracować z instytucjami rynku pracy i instytucjami pomocy społecznej, respondenci wskazują, że organizacje pozarządowe powinny:

• uzupełniać działania instytucji publicznych, których ze względu na ograniczenia ustawowe urzędy nie mogą realizować;

• stanowić ciało doradcze, pomagać dobrze skierować pomoc, wskazywać obszary, gdzie należy niezwłocznie skierować pomoc;

• wymieniać informacje na temat wspólnych beneficjentów, typować beneficjentów do objęcia wsparciem;


125

• powinny docierać i działać na obszarach, do których nie docierają instytucje i organizacje finansowane z środków publicznych [obejmować swoim wsparciem] trudne, [specyficzne] grupy beneficjentów).

Jako podsumowanie można przytoczyć cytat z wypowiedzi jednego z respondentów, który bardzo celnie identyfikuje rolę NGOsów i własnej instytucji:

[organizacje pozarządowe powinny] inicjować, prowadzić projekty, a my ich wspierać.

3.3.9. Współpraca w zakresie ekonomii społecznej W ostatnich latach w Polsce wypracowany został w miarę spójny i kompleksowy system prawny64, który stworzył nowe perspektywy dla powstawania podmiotów ekonomii społecznej w dziedzinie integracji społeczno-zawodowej grup wykluczonych społecznie.

Impulsem rozwoju w Polsce podmiotów ekonomii społecznej były również programy finansowane z EFS w perspektywie finansowej 2004-2006. W ramach IW EQUAL powstało w Polsce ok. 68 przedsiębiorstw społecznych, a wsparciem przez podmioty ekonomii społecznej objęto 2 394 osoby, natomiast w Działaniu 1.5 SPO RZL wsparcie otrzymało 29 CIS, w których reintegracja społeczno-zawodową objęto 3 006 osób. Liczba miejsc pracy utworzonych w sektorze ekonomii społecznej przy wsparciu EFS w ramach IW EQUAL wyniosła ok. 250, a w ramach Działania 1.5 SPO RZL – 1 11365. Również w kolejnym okresie programowania, w Programie Operacyjnym Kapitał Ludzki na lata 2007-2013, ekonomia społeczna ujęta została jako ważny instrument przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu, nowe narzędzie umożliwiające tworzenie miejsc pracy w połączeniu z celami społecznymi w postaci przedsiębiorstw społecznych. Wsparciu podmiotów ekonomii społecznej służy m.in. Poddziałanie 7.2.2 w Priorytecie VII Promocja Integracji Społecznej (realizowane w komponencie regionalnym), w którym są one jedną z grup docelowych66.

Według Jana Herbsta, który badał kondycję ekonomii społecznej w Polsce w 2006 r., najważniejsze typy instytucji ekonomii społecznej to67:

• organizacje pozarządowe (stowarzyszenia, fundacje);

• organizacje gospodarcze (otoczenie biznesu, np. cechy, izby gospodarcze, organizacje zawodowe, i in.)68;

• spółdzielnie (m.in. budowlane, mieszkaniowe i in., SKOK, a także różne formy towarzystw pomocy wzajemnej, np. Towarzystwa Ubezpieczeń Wzajemnych; kasy zapomogowo pożyczkowe i in.)69;

64 Na system ten składa się: Ustawa o Działalności Pożytku Publicznego i Wolontariacie, Ustawa o Zatrudnieniu Socjalnym, Ustawa o Promocji Zatrudnienia i Instytucjach Rynku Pracy (w tym zapis o spółdzielniach socjalnych). Ustawa o Spółdzielniach Socjalnych , Ustawa o Finansowym Wsparciu Budowy Schronień i Mieszkań Socjalnych. 65 Program Operacyjny Kapitał Ludzki, 1.3.3, op. cit. s. 63. 66 W ramach PO KL do kategorii podmiotów ekonomii społecznej zaliczono: spółdzielnie socjalne, spółdzielnie pracy, spółdzielnie inwalidów i niewidomych, organizacje pozarządowe oraz podmioty wymienione w art. 3 ust. 3 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o pożytku publicznym i wolontariacie (Dz. U. z dnia 29 maja 2003 r. z późn. zm.), Szczegółowy Opis Priorytetów Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, op. cit., s. 337. 67 Herbst Jan, Kondycja ekonomii społecznej w Polsce 2006, Stowarzyszenie Klon/Jawor, Warszawa 2006, s. 5-6. 68 Ibidem, s. 5. 69 Ibidem, s. 6.


126

• podmioty nowej ekonomii społecznej w Polsce (powstałe w wyniku „ekonomizowania się” trzeciego sektora oraz odgórnego stymulowania, np. przez administrację): spółdzielnie socjalne; zakłady aktywności zawodowej, Centra i Kluby Integracji Społecznej.

Dla celów badania szczególnie istotne wydają się podmioty nowej ekonomii społecznej, których powstanie łączy się ze współpracą z administracją publiczną (w praktyce przede wszystkim na poziomie lokalnym i regionalnym).

Według danych opublikowanych w Krajowym Programie „Zabezpieczenie społeczne i integracja społeczna na lata 2008-2010”, w końcu 2007 r. w kraju funkcjonowało 55 centrów integracji społecznej (CIS), spośród których 60% zostało utworzonych przez organizacje pozarządowe, a 40% było prowadzonych przez samorządy70. W 2007 r. liczba uczestników zajęć reintegracji społecznej i zawodowej w CIS wyniosła około 2,5 tys. osób. Ponadto, w okresie 2006-2007 powstało ponad 300 klubów integracji społecznej (KIS). Natomiast wolniej niż zakładano przebiegał rozwój spółdzielni socjalnych, co było spowodowane głównie trudnościami w procesach reintegracji osób długotrwale bezrobotnych (brak wykwalifikowanej kadry reedukacyjnej i doradczej), jak i nieprzygotowanego otoczenia instytucjonalnego i prawnego, w tym lokalnych partnerstw publiczno - prywatnych (z udziałem biznesu oraz Gminnych i Regionalnych Centrów Ekonomii Społecznej)71. Jeśli chodzi o liczbę funkcjonujących spółdzielni socjalnych, ww. Krajowy Program „Zabezpieczenie społeczne i integracja społeczna na lata 2008-2010” podaje różne dane. Według nich, w końcu 2007 r., w Krajowym Rejestrze Sądowym zarejestrowane były 13472 spółdzielnie socjalne, zaś przy omawianiu form wsparcia ich rozwoju podaje, iż istnieje 149 spółdzielni socjalnych, zrzeszających blisko 1000 osób zagrożonych wykluczeniem społecznym73. W okresie 2006-2007 powstała również sieć podmiotów wspierających proces tworzenia i rozwijania przez osoby bezrobotne własnej działalności w formule spółdzielni socjalnych, do czego przyczyniła się realizacja programu MPiPS „Wspieranie Rozwoju Spółdzielczości Socjalnej”. W roku 2006 i 2007 działało w Polsce 10 Ośrodków Wspierania Spółdzielni Socjalnych74.

Stowarzyszenie Klon/Jawor przeprowadziło w 2008 r. badanie 50 przedsiębiorstw ekonomii społecznej (PES) na terenie całego kraju75. Z obserwacji badaczy wynika, iż jedynie bardzo nieliczne PES mogą pochwalić się działaniami na większą skalę. Badanie potwierdza również kluczową rolę lokalnej administracji publicznej w rozwoju i działalności PES, która w większości przypadków jest de facto warunkiem zasadniczym ich działalności. Oprócz administracji, partnerami PES, choć mniej znaczącymi, są również przedsiębiorstwa prywatne oraz inne organizacje pozarządowe. Ogólnie, analizowany materiał pokazuje, że współpraca układa się dobrze w przypadku tych PES, które nawiązały relacje z administracją jako organizacje pozarządowe nieprowadzące jeszcze przedsiębiorstw społecznych lub w przypadku, gdy PES powstały z inicjatywy lub przy wsparciu samorządu. We wzajemnych relacjach zasadniczą rolę odgrywa stosunek przedstawicieli administracji publicznej do PES. Osobiste przekonania, uprzedzenia, niechęć lub po prostu niewiedza urzędników mają niekorzystny wpływ na ich funkcjonowanie – skutkują nadmiernym systemem kontroli. Ważna jest tu również odmienna kultura organizacyjna PES i JST. Podstawowym grzechem

70 Krajowy Program Zabezpieczenie społeczne i integracja społeczna na lata 2008-2010 , Dokument przyjęty przez Radę Ministrów w dniu 16 grudnia 2008 r., Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Warszawa, grudzień 2008 r. 71 Krajowy Program Zabezpieczenie społeczne i integracja społeczna na lata 2008-2010, op. cit., s. 16. 72 Ibidem, s. 85. 73 Ibidem, s. 30-31. 74 Ibidem., s. 85. 75 Przedsiębiorstwa ekonomii społecznej w środowisku lokalnym, Stowarzyszenie Klon/Jawor 2008.


127

administracji publicznej (z perspektywy PES) jest biurokratyzacja, preferowanie ustawy o zamó-wieniach publicznych w relacjach z PES, obawy przed zlecaniem im zadań (dotyczy to zwłaszcza spółdzielni socjalnych). Z drugiej strony, również niektórym badanym PES można zarzucić brak profesjonalizmu oraz roszczeniowość wobec administracji publicznej76. Jednak pomijając przypadki „outsiderów”, doświadczenia współpracy PES z administracją publiczną i jej instytucjami są ogólnie dobre – taka ocena wystawiana administracji przez przedstawicieli PES wiąże się na ogół z relacjami ocenianymi jako partnerskie. Dobre oceny współpracy uzasadniane są rozmaicie. Głównie podkreśla się ułatwienia w funkcjonowaniu PES oferowane przez samorząd (preferencyjne czynsze, udostępnianie lokali), efektywne działanie przedstawiciela ds. organizacji pozarządowych, współdziałanie w ramach zespołów o charakterze doradczym i inicjatywnym, stałą współpracę finansową77.

Badanie przeprowadzone w ramach niniejszej ewaluacji potwierdzają wyniki przedstawione w raporcie Stowarzyszenia Klon/Jawor, wskazując, że tam, gdzie współpraca została zapoczątkowana przy tworzenia przedsiębiorstwa społecznego/spółdzielni socjalnej, instytucje współpracujące mają nadal poczucie współodpowiedzialności za losy utworzonego podmiotu. Tutaj szczególnie doceniana jest rola organizacji pozarządowych, jak mówi jeden z respondentów:

organizacje pozarządowe zaczynają dobrze wpisywać się w [zagadnienie] ekonomii społecznej, (…) podejmują się pionierskich rozwiązań, (…) podejmują się organizacji spółdzielni socjalnych, form działalności z zakresu ekonomii społecznej.

3.3.10. Główne bariery współpracy instytucji rynku pracy z instytucjami pomocy i integracji społecznej

Przedstawiciele instytucji rynku pracy oraz przedstawiciele instytucji pomocy społecznej jako główną barierę ograniczającą możliwości realizowania wspólnych działań uważają obowiązujące przepisy prawne (wykres 35). Co trzeci pracownik obu typów instytucji wskazuje system prawny, jako wadliwy pod względem przepisów taką współpracę określających. Obszernie komentuje tą sytuację jeden z respondentów:

[brak współpracy to] wina systemu pomocy, jak i powiązania tego systemu z systemem urzędów pracy, a na to nakłada się źle urządzony fundusz ochrony zdrowia; te wszystkie trzy [elementy] wzajemnie [na siebie] oddziałują – [te] elementy warunkują udzielanie pomocy (…) warunek udzielenia pomocy nie ma odzwierciedlenia w rzeczywistej sytuacji klienta.

Propozycje rozwiązań problemów legislacyjnych szeroko omówiono w rozdziale poświeconym analizie prawnej.

Drugą co do ważności barierą wskazywana przez respondentów jest brak woli współpracy ze strony instytucji, co sprowadza się do braku „kultury współpracy”, jako stałego elementu funkcjonowania instytucji i standardowego elementu wpisanego w zadania poszczególnych pracowników.

Ten problem możliwy jest do rozwiązania, poprzez podwyższanie kompetencji pracowników oraz promowanie rozwiązań organizacyjnych i zarządczych opartych na nowoczesnych metodach

76 Tomasz Kasprzak, Marcin Jewdokimow, Administracja publiczna a przedsiębiorstwa ekonomii społecznej w Przedsiębiorstwa ekonomii społecznej w środowisku lokalnym, Stowarzyszenie Klon/Jawor 2008, s. 68. 77Ibidem, s. 65.


128

zarządzania, w których element współpracy i współodpowiedzialności oraz wskazywanie efektu synergii są wskazywane jako kluczowe.

Jako kolejny element utrudniający podejmowanie współpracy wskazać można brak odpowiednich środków finansowych na ten cel. Respondenci bowiem nie widzą możliwości finansowania takich inicjatyw ze środków własnych i/lub nie potrafią zidentyfikować pozainstytucjonalnych źródeł finansowania (np. poprzez wspólną realizację projektów). Zniechęcają ich również procedury biurokratyczne, którym trzeba sprostać taką współpracę podejmując. Tutaj również warto zadbać o właściwą, ujednoliconą informację porządkująca chaos informacyjny oraz pokazanie różnych możliwości finansowania inicjatyw np. poprzez sięganie po środki unijne w kooperacji z różnymi podmiotami oraz inne dostępne instrumenty wsparcia finansowego.

Wykres 35. Bariery związane z podejmowaniem wspólnych działań przez instytucje rynku pracy i instytucje pomocy i integracji społecznej

W2. Jakie są główne bariery/problemy hamujące rozwój współpracy między instytucjami rynku pracy i instytucjami pomocy i integracji społecznej?

10%

10%

5%

5%

4%

4%

11%

2%

7%

10%

7%

6%

14%

15%

35%

5%

3%

2%

7%

12%

7%

2%

2%

5%

12%

36%ograniczenia prawne - brak odpowiednich przepisów

regulujących współpracę

brak woli\brak otwartości ze strony instytucji\organizacji

ograniczenia finansowe - brak środków na finansowaniewspólnych inicjatyw

ograniczenia\braki kadrowe

ograniczenia czasowe - brak czasu na dodatkowe inicjatywypoza obowiązkami statutowymi (ustawowymi)

zbyt wysokie wymagania instytucji rynku pracy do osóbbezrobotnych

formalizm, biurokracja, czasochłonne procedury

brak wspólnego systemu informatycznego, wspólnej bazydanych klientów obu typów instytucji

brak przepływu informacji między instytucjami, trudnościkomunikacyjne

brak wspólnego celu

postrzeganie partnerów lokalnych jako konkurencji

niska motywacja pracowników do angażowania się wdodatkowe inicjatywy

brak inicjatywy\pomysłu na wspólne działanie




W raporcie Ewaluacja działań podejmowanych na rzecz wsparcia systemu instytucjonalnego rynku pracy oraz pomocy społecznej w ramach EFS autorzy wskazują78, że do głównych barier rozwoju współpracy instytucji rynku pracy z instytucjami pomocy i integracji społecznej należy również rozproszenie odpowiedzialności lub kierowanie się poczuciem odpowiedzialność ograniczonej do wykonywania minimalnego zakresu działań leżących w zakresie kompetencji danej instytucji79.

W wywiadach prowadzonych w instytucjach rynku pracy i instytucjach pomocy społecznej przeprowadzonych w ramach niniejszego badania pojawiają się podobne deklaracje, wskazujące 78 Ewaluacja działań podejmowanych na rzecz wsparcia…, op. cit. s. 15. 79 Ibidem, s. 15.


129

pracownicy tych instytucji skupiają się przede wszystkim na wykonywaniu czynności w zakresie nałożonych ustawowo zadań, współpracę z innymi instytucjami traktując jako element „nadobowiązkowy”. Często w tym kontekście przywoływane są ograniczone zasoby kadrowe, jakim dysponuje instytucja, a współpraca jest tu postrzegana, jako dodatkowe zadanie do wykonania, jak mówi jeden z respondentów:

my mamy do wykonania konkretną pracę, nie mamy czasu się spotykać, a inny respondent dodaje: do podejmowania współpracy potrzebna jest dobra wola i motywacja, a tej często brakuje (…)

Dodatkową kwestią, którą podnoszą pracownicy PUP, jest brak dodatkowego wynagrodzenia za realizację projektów dofinansowanych ze środków UE, takie dodatkowe wynagrodzenie pobierają pracownicy innych instytucji, natomiast w stosunku do pracowników PUP przyjęta została argumentacja braku podwójnego finansowania pracy leżącej w zakresie obowiązków pracowniczych.

Jak wynika z przeprowadzonych w ramach badania rozmów w tych instytucjach – jest to czynnik wysoce demotywujący. Rozwiązaniem ten kwestii byłoby wprowadzenie finansowych instrumentów motywacyjnych, by osoby realizujące „ponadstandardowe” zadania, były odpowiednio za ten wysiłek nagradzane.

Widoczny jest również, zdiagnozowany już we wcześniejszych badaniach80, brak instytucjonalnej koordynacji działań służb zatrudnienia i instytucji pomocy i integracji społecznej. W rozdziale 3.3.8. omówiono szczegółowo rolę władz lokalnych, w stosunku do której kierowane są oczekiwania, by takiej koordynacji na poziomie lokalnym się podjęły. Na poziomie regionalnym zaś oczekiwania w tym względzie kierowane są w kierunku ROPS-ów.

W rozdziale 3.3.9. wskazano również na ograniczony zakres wykorzystania potencjału organizacji pozarządowych. Jest to problem zidentyfikowany już we wcześniejszych badaniach81 i jak wynika z przeprowadzonych badań na potrzeby niniejszego raportu, nadal aktualny.

Respondenci badania wymieniają jeszcze szereg innych barier o charakterze zarówno systemowym, jak i społeczno-kulturowym, które warto tu wskazać, chociaż wymieniane są przez pojedyncze osoby:

• brak wspólnego celu i/lub rozbieżne cele, różne priorytety: nie zawsze się rozumiemy, inaczej rozumiemy potrzeby klienta;

• brak przepływu informacji między instytucjami; • postrzeganie partnerów lokalnych jako konkurencji: zabieranie sobie klientów, rywalizacja o

beneficjentów; • brak wspólnego systemu informatycznego, wspólnej bazy danych klientów obu typów

instytucji; • brak inicjatywy \pomysłu na wspólne działanie; • niska znajomość instytucji, organizacji, z którymi można podjąć współpracę; • działanie na różnych szczeblach administracyjnych i wynikająca z tego podległość (np.

gmina, powiat); • brak tradycji współpracy, brak wcześniejszych wspólnych doświadczeń.

80 Ewaluacja działań podejmowanych na rzecz wsparcia…, op. cit., s. 15. 81 Analiza funkcjonowania urzędów pracy…, op. cit., s. 30.


130

3.3.11. Czynniki sprzyjające współpracy Jak pokazano w poprzednim podrozdziale, respondenci wymieniają wiele barier utrudniających podejmowanie współpracy, jednakże wśród obu typów instytucji panuje zgodność, co do korzyści, jakie ta współpraca przenosi.

Najważniejszym czynnikiem sprzyjającym współpracy między instytucjami rynku pracy a instytucjami integracji i pomocy społecznej są w dużej mierze wspólni klienci – grupy długotrwale bezrobotnych, defaworyzowanych, wykluczonych lub zagrożonych wykluczeniem.

Ponad polowa przedstawicieli badanych instytucji jest zdania, że taka współpraca służy przede wszystkim podniesieniu skuteczności działań oferowanych klientom tych instytucji (Wykres 36). Doceniają również możliwość wymiany informacji i wzajemnego uczenia się od siebie. Trzecią w kolejności wymienianą korzyścią ze współpracy jest ułatwienie kontaktu z klientami instytucji, do których oferowane jest wsparcie.

Wykres 36. Korzyści wynikające z podejmowania wspólnych działań przez instytucje rynku pracy i instytucje pomocy i integracji społecznej

W1. Jakie są korzyści wynikające z realizacji wspólnych działań przez instytucje rynku pracy

i instytucje pomocy i integracji społecznej?

27%

16%

13%

20%

10%

17%

12%

6%

30%

37%

63%

20%

38%

18%

4%

7%

19%

55%Wyższa skuteczność działań na rzecz beneficjentów

Możliwość wymiany informacji i wzajemnego uczenia się

Łatwość docierania do beneficjentów\pozyskiwaniabeneficjentów ostatecznych klientów instytucji

Dobre rozeznanie w potrzebach beneficjentów ostatecznych

Ograniczenie zjawiska bezrobocia

Podział zadań pomiędzy partnerów według ich kompetencji

Osadzenie w społeczności lokalnej, lepsza znajomość specyfikilokalnej społeczności

Możliwość realizacji innowacyjnych inicjatyw

Kompleksowe wsparcie dla beneficjentów, większa różnorodnośćinstrumentów i usług




+-

W wywiadach przeprowadzonych zarówno w instytucjach rynku pracy, jak i instytucjach pomocy społecznej, pojawiały się często deklaracje wskazujące na pojawienie się świadomości konieczności podejmowania wspólnych działań o ile pomoc klientom ma być rzeczywiście skuteczna, tj. rzeczywiście wspomagać osoby długotrwale bezrobotne w wychodzeniu z bezrobocia oraz pomagać konkretnym grupom w radzeniu sobie z trudną sytuacją życiową. Pojawia się również świadomość specyfiki odrębności poszczególnych grup klientów np. grup wiekowych (chociażby 45+), czy osób opuszczających zakłady karne. Są to prawdopodobnie echa promowania wsparcia adresowanego do


131

tych grup popularyzowanego w wyniku projektów PIW EQUAL oraz projektów systemowych PO KL. Pamiętać jednak należy, że wyodrębnianie konkretnych grup wsparcia, do których adresowane są specyficzne instrumenty, nie jest rozwianiem w pełni nowym, podobne praktyki realizowane były już wcześniej np. w latach 90-tych Krajowy Urząd Pracy i tym samym urzędy pracy w całym kraju współpracowały z zakładami karnymi w oparciu o podpisane porozumienie o współpracy pomiędzy KUP i Centralnym Zarządem Więziennictwa, odbywały się również cykliczne spotkania robocze na poszczególnych szczeblach co prowadziło do przygotowania więźniów przed opuszczeniem zakładu karnego do wejścia na rynek pracy. Ta dobra praktyka jest z resztą nadal realizowana prze urzędy pracy, które mają na swoim terenie zakłady karne. Podobnie rzecz się ma w odniesieniu do aktywizacji konkretnych grup wiekowych - Program 50+ był realizowany przez urzędy pracy od kilku lat (dofinansowany z rezerwy Ministra Pracy). Obecnie zaś mamy program Solidarność pokoleń, skonstruowany w oparciu o te wieloletnie doświadczenia.

Podsumowując stwierdzić można, że najważniejszymi czynnikami sprzyjającymi współpracy jest:

• budowanie się świadomości pracy na rzecz „wspólnego klienta”;

• docenianie wartości wymiany informacji i wzajemnego uczenia się od siebie;

• obserwowanie skuteczności działań realizowanych wspólnie. Wśród innych czynników sprzyjających podejmowaniu współpracy najistotniejsze wydają się:

• możliwość pozyskiwania środków finansowych z EFS na wspólne projekty (np. umożliwiające poszerzenie działalności lub zwiększenie efektywności dotychczasowych działań) oraz zapisy w PO KL zachęcające do korzystania z jego instrumentów we współpracy z różnymi instytucjami działającymi w obszarze rynku pracy i pomocy społecznej;

• możliwość wykorzystania potencjału instytucji niepublicznych, szczególnie dynamicznie rozwijających się organizacji pozarządowych. Jednym z atutów organizacji pozarządowych w pracy z klientem może być indywidualne podeście do jego potrzeb, relatywnie niski poziom zbiurokratyzowania, łatwość w wykorzystaniu rozwiązań innowacyjnych oraz silne zakorzenienie w lokalnej społeczności82;

• pozytywne doświadczenia wyniesione ze współpracy, z deklaracji respondentów wynika, że powodzenie realizacji wspólnego przedsięwzięcia zachęca do realizacji kolejnych;

• rozwój działań opartych o partnerstwa lokalne i możliwość koordynacji wspólnych działań na poziomie samorządów.

3.3.12. Podsumowanie i wnioski cząstkowe

Jak już powiedziano w rozdziale poświeconym ocenie stanu prawnego, obowiązujące przepisy niezbyt precyzyjnie definiują obszary współpracy pomiędzy instytucjami rynku pracy a instytucjami pomocy i integracji społecznej. Pomimo opisanych barier prawnych trudno znaleźć instytucję, która nie prowadziłaby żadnej współpracy, co więcej świadomość konieczności podejmowania wspólnych działań pojawia się w deklaracjach zarówno pracowników instytucji rynku pracy, jak instytucji

82 Urzędy pracy w kontekście współpracy z organizacjami rynku pracy, Agata Urbanik, Fundacja Inicjatyw Społeczno-Ekonomicznych, Warszawa 2008, s. 6.


132

pomocy i integracji społecznej. W porównaniu z wynikami wcześniej przeprowadzonych badań, obecnie można mówić o tym, że współpraca ta istotnie się coraz częściej pojawia. Opiera się ona z jednej strony na wprowadzeniu instrumentów prawnych, mowa tutaj o ustawie o promocji zatrudnienia, z drugiej zaś strony na realizacji projektów PO KL w komponencie regionalnym.

Warto jednak podkreślić, że nieuprawnione są tu jednowymiarowe uogólnienia, gdyż natężenie, a w szczególności efekty tej współpracy na poziomie lokalnym zależą od bardzo wielu czynników i są mocno zindywidualizowane. Trudno mówić o współpracy opartej o rozwiązania systemowe, o czym była mowa w rozdziale poświęconym podstawom prawnym.

Istniejące obecnie rozwiązania instytucjonalne, w szczególności ustawa o promocji zatrudnienia oraz PO KL dostarczają bodźców do współdziałania, a oferowane w ramach Programu Operacyjnego instrumenty mogą w znaczący sposób przyczynić się do wzrostu wspólnie podejmowanych inicjatyw. Ostatni rok pokazał, że w zakresie wspólnie podejmowanych inicjatyw wiele zaczyna się zmieniać i pracownicy obu typów instytucji chętniej podejmują się prowadzenia wspólnych inicjatyw. Wcześniejsze, pozytywne doświadczenia, z realizacji projektów w partnerstwie lub kooperacji, są czynnikiem zdecydowanie zachęcającym do kontynuowania współpracy z dotychczasowymi partnerami oraz rozszerzania kręgu instytucji, które zaprasza się do współpracy.

Obszarem, który najczęściej wskazywany jest jako rodzaj współpracy - jest wymiana informacji pomiędzy instytucjami. Wzajemne informowanie się może dotyczyć różnych kwestii: są to informacje na temat konkretnych klientów, ich losów i potrzeb oraz zakresu uzyskanego wsparcia w poszczególnych instytucjach, informacje na temat aktualnej oferty szkoleniowej, ale również wymiana doświadczeń na temat efektywności działań interwencyjnych czy planów szkoleniowo-doradczych. Respondenci badania podkreślają jednak, że znaczącą barierą w skutecznej pracy z klientem jest brak zintegrowanej i dostępnej wszystkim instytucjom bazy danych klientów korzystających z usług aktywizacji zawodowej i pomocy społecznej. Wymiana informacji na temat klientów ogranicza się niejednokrotnie do wystawiania zaświadczeń przedkładanych kolejnej instytucji, i tutaj wspólna baza mogłaby znacząco ograniczyć konieczność dostarczania sobie wzajemnie dokumentacji dot. statusu klienta.

Jednym z często pojawiających się przykładów wspólnych działań jest prowadzenie szkoleń i innych, często kompleksowych rodzajów wsparcia np. doradztwa i warsztatów motywacyjnych dla klientów obu typów instytucji. Respondenci badania mówiąc „wspólne realizowanie szkoleń” mają na myśli nie tylko prowadzenie sesji szkoleniowych, ale również rekrutację czy informowanie klientów o możliwości skorzystania z takiej oferty. Czasem z resztą do tego typu aktywności ogranicza się współpraca.

Wśród działań podejmowanych wspólnie warto zwrócić uwagę na uczestnictwo w realizacji wspólnych badań i diagnoz na potrzeby opracowywania różnych strategii i planów działań, a także współpracy przy opracowywaniu tychże strategii i planów działań. Przykładem podjęcia wspólnego wysiłku wielu podmiotów lokalnych, w tym również lokalnych instytucji rynku pracy i instytucji pomocy społecznej na potrzeby opracowywania strategii rozwiązywania problemów społecznych jest powiat polkowicki (województwo dolnośląskie). W powiecie tym odbyły się warsztaty, na których spotkali się przedstawiciele gmin, PUP, PCPR, OPS-ów, organizacji pozarządowych, a nawet policji, straży i sądu. W wyniku wspólnej pracy powstała strategia dopasowana do lokalnych potrzeb, jak to podsumowała uczestniczka tego gremium:

nie chodzi o to, żeby [strategia] była piękna, ale żeby była realna i (…) żeby były w niej (…) oczekiwania mieszkańców z poszczególnych gmin.


133

Przykłady takich praktyk z pewnością warte są upowszechnienia.

Istnieje jednak obawa, że oddziaływanie stosowanych obecnie modeli współpracy będzie ograniczone do czasu trwania realizacji PO KL, jeżeli nie zostaną sprawdzone trwałe mechanizmy ustawowe obligujące oba typu instytucji do prowadzenia wspólnych działań na rzecz klientów obu typów instytucji (szerzej na ten temat poruszony został w rozdziale poświęconym analizie prawnej).

Przekonanie o konieczności podejmowania współpracy budowane jest na poczuciu, że oba typy instytucji pracują na rzecz tego samego klienta, gdyż główną podstawą korzystania z pomocy społecznej jest pozostawanie bez pracy. Takie przekonanie jest mocnym filarem dla wspólnie podejmowanych działań międzyinstytucjonalnych. Tutaj jednak często pojawiają się głosy, szczególnie artykułowane przez przedstawicieli instytucji pomocy społecznej, że klient ich instytucji ma często wiele różnych innych problemów życiowych, a bycie bezrobotnym jest tylko ich pochodną, a nie przyczyną i poprzez skuteczną aktywizację zawodową nie da się ich rozwiązać. W wielu przypadkach zresztą nie da się skutecznie przywrócić bezrobotnego na rynek pracy, bez wcześniejszego rozwiązania tegoż problemu np. wyleczenia uzależnienia czy też skutecznej zmiany postawy życiowej. W tym kontekście pojawiają się rekomendacje, że współpraca pomiędzy instytucjami rynku pracy i pomocy społecznej powinna się raczej opierać na uszczelnieniu systemu pomocy klientowi, który najpierw przechodzi skuteczną resocjalizację, a następnie „przejmowany” jest przez instytucję pomagającą mu odnaleźć się na rynku pracy. Natomiast współpraca między instytucjonalna zakładająca uczestnictwo klienta w obu typach wsparcia jednocześnie jest po pierwsze nieefektywna, a po drugie nieskuteczna, gdyż osoba niezsocjalizowana, nawet gdy otrzyma pracę, nie będzie w stanie tej pracy utrzymać. Rozważania te jednak dotyczą kwestii idei działania pomocy społecznej i zatrudnieniowej i wychodzą poza zakres niniejszego opracowania. Niemniej jednak są ważne w obszarze identyfikacji styku działania obu typów instytucji objętych niniejszym badaniem.

Kwestią, którą warto jest podnieść podsumowując wyniki przeprowadzonego badania jest niedoceniana rola pomocnicza organizacji pozarządowych. Chociaż, jak wspomniano powyżej, organizacje pozarządowe często postrzegane są jako partner słaby, to jednak wydaje się, że ten sektor, odpowiednio wspierany przez administrację publiczną, byłby w stanie udźwignąć wiele zadań, których administracja nie jest w stanie zrealizować samodzielnie. W szczególności III sektor mógłby zapełnić lukę w zakresie mocno zindywidualizowanej pracy z najtrudniejszymi klientami, którzy z racji swoich deficytów, praktycznie nigdy nie będą mieli szansy powrócić na otwarty rynek pracy. W tym kontekście warto również wskazać na potrzebę, a nawet konieczność systemowego wsparcia ekonomii społecznej, co prawda w ramach PO KL realizowane jest Działanie 7.2 Przeciwdziałanie wykluczeniu i wzmocnienie sektora ekonomii społecznej, to jednak w jego ramach będą realizowane jedynie projekty konkursowe, a to może być za mało, by na stałe wprowadzić do systemu reintegracji zawodowej rozwiązania oparte o tą ideę.


134

3.4. DOBRE PRAKTYKI WSPÓŁPRACY

3.4.1. Udane inicjatywy współpracy w opinii badanych przedstawicieli instytucji rynku pracy oraz instytucji pomocy i integracji społecznej

Zdecydowana większość (3/4) badanych instytucji rynku pracy potrafi wskazać w swojej praktyce inicjatywę realizowaną wspólnie z instytucjami pomocy społecznej, którą uważa za szczególnie udaną (Wykres 37). Co piąta badania instytucja rynku pracy nie potrafi jednak podać przykładu szczególnie udanej inicjatywy realizowanej przy współudziale instytucji pomocy społecznej.

Wykres 37. Przykład udanej inicjatywy realizowanej wspólnie przez instytucje rynku pracy i instytucje pomocy i integracji społecznej

P14. Proszę się zastanowić i podać jedną najbardziej udaną/wartościową inicjatywę realizowaną

wspólnie z wymienioną/ wymienionymi instytucjami pomocy i integracji społecznej.

Może być to inicjatywa zakończona lub jeszcze trwająca.

5%

75% 20%

Tak, zrealizowaliśmy/ realizujemy taką udaną inicjatywę

Nie było\ nie ma takiej szczególnie udanej inicjatywy

N=104


Najczęściej wskazywanymi instytucjami, z którymi udało się zrealizować taką udaną inicjatywę jest OPS i/lub, w o połowę mniejszym odsetku PCPR. Jak pokazano w rozdziale 3.3. generalnie współpraca międzyinstytucjonalna oceniana jest pozytywnie. Nie dziwi więc, że i w przykładach udanych inicjatyw pojawiają się właśnie te instytucje. Kolejny raz zatem można przywołać wniosek, iż najbardziej wartościowe inicjatywy pojawiają się na styku wspólnie podejmowanych inicjatyw miedzy PUP a OPS.

Wśród innych instytucji rynku pracy (poza instytucją będącą respondentem badania), biorących udział w inicjatywie ocenionej jako udana, pojawiają się głównie instytucje szkoleniowe, czasem również wojewódzkie urzędy pracy. W połowę „udanych inicjatyw” zaangażowane były władze lokalne.


135

Wykres 38. Instytucje, które wspólnie wzięły/biorą udział w inicjatywie

P15. Proszę wymienić instytucje współpracujące (wspólnie działające) w ramach tej inicjatywy,

z wyłączeniem Państwa instytucji.

15%

15%

14%

13%

10%

3%

56%

45%

28%

12%

5%

4%

54%

36%

15%

12%

1%

42%

81%

95%Instytucje pomocy i integracji społecznej

ośrodek pomocy społecznej, OPS







spółdzielnia socjalna

Instytucje rynku pracy


Wojewódzki Urząd Pracy, WUP

powiatowy urząd pracy, PUP

agencja zatrudnienia

Ochotnicze Hufce Pracy, OHP

władze lokalne organizacje pozarządowe działające w obszarze

aktywizacji społeczno-zawodowej.instytucje partnerstwa społecznego


inne instytucje

N=78


Działania w ramach takiej udanej inicjatywy prawie zawsze opierają się na wymianie informacji między instytucjami i, co cieszy, jest to konkretna praca z klientem obu typów instytucji, zazwyczaj towarzyszą temu działania informacyjne dotyczące prezentacji oferty poszczególnych instytucji (Wykres 39). W większości przypadków mamy również do czynienia ze wspólną realizacją szkoleń.

Z deklaracji tych wyłania się obraz typowej i można powiedzieć modelowej współpracy, gdzie mamy wspólnego klienta i spójną, wspólnie przygotowaną ofertę wsparcia. Przykłady takich wspólnych działań opisane są w kolejnych podrozdziałach.

Za przykład udanej inicjatywy niemal co drugi przedstawiciel badanej instytucji rynku pracy podaje również wspólnie realizowane badania i diagnozy, a co trzeci badany podkreśla fakt wspólnej realizacji inicjatywy skierowanej na rozwój ekonomii społecznej.


136

Wykres 39. Rodzaj działań podejmowanych w ramach inicjatywy

P16. Na czym polegała ta współpraca? Proszę podać rodzaj podejmowanych działań?

69%

62%

47%

32%

27%

3%

1%

91%

81%

81%

wymiana informacji między instytucjami

działania informacyjno-promocyjne dotycząceoferty poszczególnych instytucji

praca z klientem

szkolenia dla bezrobotnych i\ lub zagrożonychwykluczeniem społecznym

szkolenia dla długotrwale bezrobotnychkorzystających z pomocy społecznej

diagnozy, badania i analizy

wspomaganie rozwoju ekonomii społecznej

szkolenia dla pracowników instytucji

finansowanie okresowego zatrudnienia wramach robót publicznych

szkolenia i staże dla osób niepełnosprawnych

N=78

Podstawa: Instytucje, które legitymują się zrealizowaniem udanej/zakończonej sukcesem inicjatywy

Nie dziwi fakt, iż beneficjentem tych wspólnych działań jest osoba bezrobotna, w zdecydowanej większości jest to długotrwale bezrobotny, korzystający z pomocy społecznej (Wykres 40). Jak już wspomniano wcześniej, to właśnie „długotrwale bezrobotny” postrzegany jest jako klient wspólny, dla którego dopiero wysiłki interwencyjne obu typów instytucji mogą przynieś pożądany efekt w postaci skutecznej i trwałej zmiany sytuacji życiowej.


137

Wykres 40. Beneficjent objęty wsparciem w ramach inicjatywy

P17. Kto był/jest beneficjentem tej inicjatywy? Do kogo była/jest ona kierowana?

29%

3%

3%

1%

92%

85%

54%

bezrobotni i\lub zagrożeni wykluczeniemspołecznym

w tym długotrwale bezrobotni i korzystający zpomocy społecznej

ogólnie - społeczność lokalna, opinia publiczna

pracownicy instytucji rynku pracy i\lub pomocyi integracji społecznej

osoby niepełnosprawne

młodzież w wieku 15-18 lat

osoby zagrożone przemocą w rodzinie

N=78


Instytucje rynku pracy wskazując udane inicjatywy w większości takich przypadków figurowały jako formalny partner i były inicjatorem wspólnie podejmowanych działań, chociaż nie zawsze przyjęły na siebie rolę koordynatora (Wykres 41). Można zatem uznać, że instytucje dążą raczej do tego, by formalizować współpracę i podpisywać stosowne porozumienia. Jest to stosunkowo nowa jakość w budowaniu relacji pomiędzy współpracującymi stronami, gdyż, jak pokazywały wcześniejsze badania, do niedawna wiele działań wspólnych opierało się o kontakty nieformalne. Nadal, jak pokazują wywiady indywidualne, wiele zależy od dobrych relacji personalnych, jednak, co zapewne jest pokłosiem realizacji działań w ramach projektów PO KL, współpraca zaczyna nabierać charakteru systemowego.

Identyfikując elementy gwarantujące realizację „udanej inicjatywy” wskazać należy przede wszystkim dobrą jakość komunikacji pomiędzy partnerami. Jak pokazały badania komunikacja w ramach udanej inicjatywy odbywa się zarówno w sposób pośredni, jak i bezpośredni. To co istotne, i wielokrotnie podnoszone przez respondentów, to bezpośredniość i intensywność kontaktów, które służą rzeczywistemu uczestnictwu i byciu na bieżąco, jak mówi jeden z respondentów:

nie mam oporów, jak czegoś nie wiem, to po prostu chwytam za słuchawkę i dzwonię.

Zdecydowana większość udanych inicjatyw, wskazanych przez respondentów realizowana była w ramach różnych projektów pochodzących z PO KL, SPO RZL czy PIW EQUAL (w sumie 92%), w których znaczenie ma również współfinansowanie ze środków własnych.


138

Wykres 41. Podział zadań, kanały komunikacji i źródła finansowania inicjatywy

P18. Jak wyglądał podział zadań między instytucjami w ramach tej inicjatywy?P19. Jak przebiegała komunikacja w ramach tej inicjatywy?S20. Proszę jeszcze powiedzieć z jakich środków była finansowana ta inicjatywa

44%

28%

97%

95%

69%

49%

24%

12%

6%

1%

67%

62%

PODZIAŁ ZADAŃ

nasza instytucja\organizacja była formalnympartnerem

nasza instytucja\organizacja była inicjatoremwspólnych działań

nasza instytucja\organizacja byłakoordynatorem\liderem wspólnych działań

nasza instytucja\organizacja była nieformalnympartnerem

KANAŁY KOMUNIKACJI

komunikacja pośrednia (mail, telefon)

komunikacja bezpośrednia (wspólne spotkania)

ŹRÓDŁA FINANSOWANIA

środki własne instytucji\organizacji

środki z programu PO KL

środki z programu SPO RZL

środki z Funduszu Pracy

środki z programu (PIW) EQUAL

środki z programu Phare

N=78


Udane inicjatywy zdecydowanie zachęcają do kontynuowania współpracy z dotychczasowymi partnerami. Niemal wszystkie instytucje rynku pracy, które wskazały udaną inicjatywę opartą na współpracy z instytucją pomocy społecznej deklarują, że tą współpracę będą kontynuować, a ¾ chce rozszerzyć krąg tych instytucji (Wykres 42). Można więc powiedzieć, że dobre doświadczenia są jednym z podstawowych czynników determinujących upowszechnianie się realizacji wspólnych przedsięwzięć.


139

Wykres 42. Planowana współpraca z instytucjami pomocy i integracji społecznej

99%

1%

P21. Czy planują Państwo kontynuować dotychczasową współpracę z instytucjami pomocy

i integracji społecznej?

P22. A czy planują Państwo nawiązać współpracę z innymi niż dotąd instytucjami pomocy

i integracji społecznej?N=104

1%

73% 26%

Kontynuacja dotychczasowej współpracy

Nawiązanie współpracyz innymi instytucjami

TAK

NIE

NIE

TAK

Nie wiem

Jako najbardziej właściwego partnera do przyszłej współpracy instytucje rynku pracy wskazują ośrodki pomocy społecznej, ale również organizacje pozarządowe i PCPR (Wykres 43). Prawie ¾ badanych instytucji chce podjąć współpracę z warsztatami terapii zajęciowej. Jako partnerów instytucje chętnie widziałyby również ROPS-y oraz pozarządowe ośrodki wsparcia, CIS-y i KIS-y.


140

Wykres 43. Instytucje pomocy i integracji społecznej, z którymi planują współpracę instytucje rynku pracy

P23. Z jakimi instytucjami pomocy i integracji społecznej planuje współpracować

Pana(i) instytucja?

70%

66%

63%

59%

52%

46%

88%

89%

92%ośrodek pomocy społecznej, OPS




Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej,ROPS





N=103

Podstawa: Instytucje, które planują współpracę z instytucjami pomocy i integracji społecznej

Podobnie, jak w przypadku badanych instytucji rynku pracy, również większość badanych instytucji pomocy i integracji społecznej potrafi wskazać w swojej praktyce inicjatywę realizowaną wspólnie z instytucjami rynku pracy, którą uważa za szczególnie udaną (Wykres 44). Odsetek takich instytucji w badanej próbie jest zbliżony do odsetka instytucji rynku pracy, które przebadano.


141

Wykres 44. Przykład udanej inicjatywy realizowanej wspólnie przez instytucje pomocy i integracji społecznej i instytucje rynku pracy

S14. Proszę się zastanowić i podać jedną najbardziej udaną/wartościową inicjatywę

realizowaną wspólnie z wymienioną /wymienionymi instytucjami/organizacjami rynku pracy.

Może być to inicjatywa zakończona lub jeszcze trwająca.

3%

78%19%

Tak, zrealizowaliśmy/ realizujemy taką udaną inicjatywę

Nie było\ nie ma takiej szczególnie udanej inicjatywy

N=121


Najczęściej jako instytucję, z którą udało się instytucji pomocy społecznej zrealizować udaną inicjatywę, wskazywano powiatowy urząd pracy (Wykres 45). Co ciekawe, w wielu takich udanych inicjatywach uczestniczyły władze lokalne, ale też i instytucje szkoleniowe oraz organizacje pozarządowe. Wyniki te są spójne z deklaracjami instytucji rynku pracy. Taki zestaw instytucji, gdzie pojawiają się podmioty reprezentujące rynek pracy (najlepiej lokalny), instytucje pomocy społecznej bezpośrednio świadczące usługi dla klientów (a wiec OPS, PCPS), władze lokalne oraz instytucje mające potencjał merytoryczny i organizacyjny (szkoleniowe, pozarządowe) – to modelowe partnerstwo instytucji, których współpraca może zaowocować efektem synergii, to znaczy przynieść lepsze efekty, aniżeli wysiłki podejmowane samodzielnie przez te instytucje.


142

Wykres 45. Instytucje, które wspólnie wzięły/biorą udział w inicjatywie

S15. Proszę wymienić instytucje współpracujące (wspólnie działające) w ramach tej inicjatywy,

z wyłączeniem Państwa instytucji.

39%

5%

2%

60%

20%

19%

19%

18%

15%

13%

9%

3%

71%

43%

14%

14%

6%

53%

87%

97%Instytucje rynku pracy

powiatowy urząd pracy, PUP




agencja zatrudnienia

Instytucje pomocy i integracji społecznej





ośrodek pomocy społecznej, OPS




władze lokalne




inne instytucje

N=94


Również charakterystyka „udanych inicjatyw” w opinii instytucji pomocy społecznej jest bardzo podobna do opisywanych przez instytucje rynku pracy.

Działania w ramach takiej udanej inicjatywy prawie zawsze opierają się na wymianie informacji między instytucjami i jest to konkretna praca z klientem obu typów instytucji, w większości przypadków mamy również do czynienia ze wspólną realizacją szkoleń (Wykres 46).

Z deklaracji tych wyłania się podobny do opisanego powyżej obraz typowej współpracy, gdzie mamy wspólnego klienta i spójną, wspólnie przygotowaną ofertę wsparcia.

Za przykład udanej inicjatywy niemal co drugi przedstawiciel badanej instytucji pomocy społecznej, podobnie jak to było w przypadku instytucji rynku pracy, podaje również wspólnie realizowane badania i diagnozy, a niemal co trzeci badany podkreśla fakt wspólnej realizacji inicjatywy skierowanej na rozwój ekonomii społecznej.


143

Wykres 46. Rodzaj działań podejmowanych w ramach inicjatywy

S16. Na czym polegała ta współpraca? Proszę podać rodzaj podejmowanych działań?

70%

69%

44%

32%

31%

2%

90%

83%

73%

wymiana informacji między instytucjami

praca z klientem

działania informacyjno-promocyjne dotycząceoferty poszczególnych instytucji

szkolenia dla bezrobotnych i\ lub zagrożonychwykluczeniem społecznym

szkolenia dla długotrwale bezrobotnychkorzystających z pomocy społecznej

diagnozy, badania i analizy

szkolenia dla pracowników instytucji

wspomaganie rozwoju ekonomii społecznej

prace użyteczne społecznie

N=94


Podobnie, jak w przypadku instytucji rynku pracy, za udane inicjatywy instytucje pomocy społecznej uważają takie, gdzie beneficjentem wspólnych działań jest osoba bezrobotna, w zdecydowanej większości - długotrwale bezrobotny, korzystający z pomocy społecznej (Wykres 47). Jak już wspomniano wcześniej, również instytucje pomocy społecznej właśnie „długotrwale bezrobotnego” uważają za „wspólnego klienta”, dla którego warto integrować działania interwencyjne.


144

Wykres 47. Beneficjent objęty wsparciem w ramach inicjatywy

S17. Kto był/jest beneficjentem tej inicjatywy? Do kogo była/jest ona kierowana?

23%

2%

1%

93%

85%

52%

bezrobotni i\lub zagrożeni wykluczeniemspołecznym

długotrwale bezrobotni i korzystający z pomocyspołecznej

ogólnie - społeczność lokalna, opinia publiczna

pracownicy instytucji rynku pracy i\lub pomocyi integracji społecznej

osoby niepełnosprawne

młodzież - pełnoletni wychowankowie domówdziecka zagrożeni wykluczeniem społecznym

N=94


Jak już powiedziano wcześniej, instytucje pomocy społecznej zaktywizowały się we wspólnych działaniach z instytucjami rynku pracy w związku z rozpoczęciem wdrażania PO KL, nie dziwi więc, że większość inicjatyw ocenianych, jako dobre praktyki realizowana była właśnie w oparciu o takie dofinansowanie oraz własne współfinansowanie (Wykres 48). W ¾ przypadków inicjatorami udanej inicjatywy były badane instytucje, a większości przypadków objęły również funkcję koordynatora/lidera. Formuła współpracy w większości takich inicjatyw miała charakter sformalizowany, a tylko ¼ przedsięwzięć opierała się o współpracę nieformalną. Można więc uznać, że, podobnie jak w przypadku instytucji rynku pracy, instytucje pomocy społecznej zaczynają dbać o formalne podstawy wspólnie podejmowanych działań.


145

Wykres 48. Podział zadań, kanały komunikacji i źródła finansowania inicjatywy S18. Jak wyglądał podział zadań między instytucjami w ramach tej inicjatywy?S19. Jak przebiegała komunikacja w ramach tej inicjatywy?S20. Proszę jeszcze powiedzieć z jakich środków była finansowana ta inicjatywa

57%

28%

94%

89%

82%

64%

5%

4%

2%

2%

3%

73%

66%

PODZIAŁ ZADAŃ

nasza instytucja\organizacja była inicjatoremwspólnych działań

nasza instytucja\organizacja byłakoordynatorem\liderem wspólnych działań

nasza instytucja\organizacja była formalnympartnerem

nasza instytucja\organizacja była nieformalnympartnerem

KANAŁY KOMUNIKACJI

komunikacja pośrednia (mail, telefon)

komunikacja bezpośrednia (wspólne spotkania)

ŹRÓDŁA FINANSOWANIA

środki własne instytucji\organizacji

środki z programu PO KL

środki z programu SPO RZL

środki z programu (PIW) EQUAL

środki z Funduszu Pracy

środki z PEFRON-u

inne

N=94


Pozytywne doświadczenia z realizacji wspólnych przedsięwzięć pozwalają na sformułowanie przypuszczenia, że współpraca ta będzie kontynuowana. Potwierdzają to deklaracje samych zainteresowanych, wszystkie bowiem instytucje pomocy społecznej objęte badaniem wyrażają chęć utrzymania dotychczasowej współpracy z instytucjami rynku pracy, z którymi współpracują obecnie (Wykres 49). Większość badanych instytucji pomocy społecznej planuje również rozszerzyć krąg instytucji, z którymi chciałaby podjąć współpracę.


146

Wykres 49. Planowana współpraca z instytucjami pomocy i integracji społecznej

100%

S21. Czy planują Państwo kontynuować dotychczasową współpracę z instytucjami rynku pracy?

S22. A czy planują Państwo nawiązać współpracę z instytucjami rynku pracy?N=121

4%

82%

14%

Kontynuacja dotychczasowej współpracy

Nawiązanie współpracyz innymi instytucjami

TAKNIE

TAK

Nie wiem

Partnerami planowanej przez instytucje pomocy społecznej współpracy będą w większości powiatowe urzędy pracy, instytucje szkoleniowe, oraz organizacje pozarządowe i WUP-y (Wykres 50). Co ciekawe, niemal polowa badanych instytucji chciałaby podjąć współpracę z instytucjami dialogu i partnerstwa społecznego oraz ochotniczymi hufcami pracy. Takie deklaracje są o tyle ważne, że rozszerzają krąg instytucji nie tylko w sensie ilościowym, ale w szczególności jeżeli chodzi o organizacje pozarządowe oraz instytucje dialogu i partnerstwa społecznego, mamy do czynienia ze zmianą jakościową, włączającą trzeci sektor w formułę stałej kooperacji.


147

Wykres 50. Instytucje rynku pracy, z którymi planują współpracę instytucje pomocy i integracji społecznej

S23. Z jakimi instytucjami rynku pracy planuje współpracować Pana(i) instytucja?

Proszę wskazać instytucje.

71%

46%

45%

43%

32%

55%

73%

91%

96%powiatowy urząd pracy, PUP

instytucja szkoleniowa






agencje zatrudnienia


N=121

Podstawa: Instytucje, które planują współpracę z instytucjami pomocy i integracji społecznej

Poniżej zostały zaprezentowane przykłady konkretnych inicjatyw opartych o współpracę, które zidentyfikowano przy okazji realizacji badania CATI. W ramach prowadzonych wywiadów telefonicznych proszono respondentów o identyfikację „dobrych praktyk” współpracy, której doświadczyli. Z pozyskanych informacji wybrano do zaprezentowania w raporcie opisy konkretnych inicjatyw opartych o współpracę realizowanych w Suwałkach, Bytomiu i Włocławku.

3.4.2. Współpraca MOPS i PUP w Suwałkach Przykładem udanej współpracy Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Suwałkach z Powiatowym Urzędem Pracy w Suwałkach jest realizacja w 2008 roku (od 1.06.2008 r. do 31.12.2008 r.). projektu „Od bierności do aktywności”. Był to projekt systemowy realizowany w ramach Poddziałania 7.1.1 PO KL – Rozwój i upowszechnianie aktywnej integracji przez ośrodki pomocy społecznej, współfinansowany ze środków EFS.

Założeniem projektu było przeniesienie aktywności bezrobotnych klientów pomocy społecznej i nieaktywnych jeszcze zawodowo wychowanków zastępczych form opieki z obszaru umiejętności pozyskiwania świadczeń z pomocy społecznej w obszar aktywności własnej, dzięki wzmocnieniu ich umiejętności w funkcjonowaniu społecznym i zawodowym.

Beneficjenci projektu to 70 osób w wieku aktywności zawodowej, bezrobotni - pozostający bez formalnego zatrudnienia powyżej 2 lat, w tym osoby niepełnosprawne oraz 10 wychowanków zastępczych form opieki – ucząca się młodzież w wieku 18-25 lat.


148

Cel ogólny projektu to wzrost aktywności społecznej i zawodowej osób zagrożonych wykluczeniem społecznym poprzez: (1) podniesienie poziomu aktywności zawodowej oraz zdolności do zatrudnienia; (2) doskonalenie kwalifikacji zawodowych i umiejętności sprzyjających mobilności zawodowej; (3) wzmocnienie umiejętności pozwalających na pełnienie ról społecznych; (4) zmniejszenie obszarów wykluczenia społecznego; (4) upowszechnianie pracy socjalnej.

Wyłonioną grupę beneficjentów projektu stanowiły osoby będące jednocześnie klientami e instytucji pomocy społecznej i instytucji rynku pracy. Przeszli oni przez wiele destrukcyjnych doświadczeń, które spowodowały bezradność w codziennym funkcjonowaniu, dezaktywację, obniżenie poczucia własnej wartości, wyobcowanie i zamykanie kontaktów w podobnych kręgach społecznych. Przenikanie się wskazanych cech potęgujących brak wiary we własne siły w konsekwencji utrwala stan bezrobocia i prowadzi do uzależnia od świadczeń pomocy społecznej.

Poprawa jakości życia poprzez przerwanie bierności i podjęcie działań powstrzymujących proces wykluczenia społecznego wymagały udostępnienia kompleksowych, uzupełniających się oddziaływań. Równolegle realizowano więc indywidualną pracę socjalną, udzielano wsparcia w postaci zasiłków pieniężnych i pomocy w naturze umożliwiających zaspokojenie uzasadnionych potrzeb ich rodzin oraz prowadzono działania z zakresu aktywnej integracji obejmujące:

1. aktywizację społeczną: ocenę społeczną i ocenę osobowości, warsztaty kształtowania umiejętności psychospołecznych, warsztaty w zakresie wzrostu kompetencji życiowych, grupy wsparcia, turnus socjoterapeutyczny, poradnictwo specjalistyczne (prawne, psychologiczne, pedagogiczne) wyjazd integracyjny ze zwiedzaniem dóbr kultury;

2. aktywizację zawodową: indywidualne konsultacje i doradztwo zawodowe, warsztaty z zakresu edukacji personalnej i zawodowej, warsztaty z zakresu rozwoju społeczeństwa informacyjnego, warsztaty z samo zatrudnienia i prowadzenia działalności gospodarczej, spotkania informacyjne z doradcą zawodowym PUP;

3. aktywizację edukacyjną: badania w zakresie medycyny pracy przed skierowaniem na szkolenia; szkolenia zawodowe: kucharz, obsługa kas fiskalnych, asystent osoby niepełnosprawnej, kursy prawa jazdy, język angielski;

4. aktywizację zdrowotną: szkolenie z zakresu profilaktyki zdrowotnej i udzielania pierwszej pomocy, wyjazd integracyjny z elementami zdrowego stylu życia.

Działania te realizowano w oparciu o zawarte kontrakty socjalne z osobami bezrobotnymi oraz zmodyfikowane indywidualne programy usamodzielniania wychowanków zastępczych form opieki.

Współpraca wskazanych wyżej jednostek oparta była na porozumieniu na rzecz partnerskiej współpracy przy realizacji projektu systemowego w celu udzielenia skutecznego wsparcia osobom bezrobotnym w zakresie ich aktywizacji i zapobiegania wykluczeniu społecznemu.

Realizatorem projektu systemowego był Ośrodek Pomocy Społecznej odpowiedzialny za jego właściwą realizację zgodnie z obowiązującymi wytycznymi Systemu Realizacji PO KL oraz prowadzenie działań w zakresie aktywnej integracji i upowszechniania pracy socjalnej.

W ramach zadania „aktywna integracja” zrealizowano: warsztaty wspierające rozwój psychospołeczny i zawodowy, indywidualne poradnictwo specjalistyczne w ważnych dla beneficjentów sprawach życiowych, kursy i szkolenia zawodowe (kurs prawa jazdy, obsługa kas fiskalnych, kucharz, asystent osoby niepełnosprawnej, język angielski), turnus socjoterapeutyczny oraz wyjazdy integracyjne.


149

Systematyczną pracę socjalną kompensującą problemy wynikające ze złożonej sytuacji życiowej beneficjentów i ich najbliższego otoczeniem prowadziło 6 pracowników socjalnych – średnio ok. 6 spotkań w miesiącu.

Po stronie Urzędu Pracy leżało współuczestnictwo w akcji promocyjnej, stałe pośrednictwo pracy ułatwiające podjecie zatrudnienia przez uczestników projektu, zapewnienie środków i zorganizowanie szkolenia zawodowego niepełnosprawnym beneficjentom zgodnie z ich predyspozycjami i oczekiwaniami przy wykorzystaniu instrumentów zatrudnienia i rynku pracy.

Dla 6 osób niepełnosprawnych zorganizowany został kurs - pracownik administracyjno-biurowy.

Prowadzona systematycznie współpraca obu instytucji w zakresie aktywizacji zawodowej i wymiany informacji o działaniach podejmowanych na rzecz uczestników projektu przyczyniła się do zrealizowania projektu z sukcesem, mimo iż, jak podaje przedstawiciel realizatora projektu: było to pierwsze tego typu działanie prowadzone na terenie miasta.

W wyniku udziału w projekcie prawie dwukrotnie więcej osób niż zakładano podwyższyło kwalifikacje zawodowe i korzystało z doradztwa zawodowego oraz znacznie wyższy był odsetek korzystających z wsparcia grupowego i zajęć warsztatowych.

W ciągu 2 miesięcy po zakończeniu projektu 9 bezrobotnych beneficjentów podjęło zatrudnienie, w tym 1 osoba niepełnosprawna oraz 1 osoba rozpoczęła prowadzenie własnej działalności gospodarczej. Kolejnych 9 osób kontynuuje aktywizacje zawodową w ramach prac społecznie użytecznych na postawie skierowania z Powiatowego Urzędu Pracy. Wszyscy wychowankowie zastępczych form opieki kontynuowali naukę, a 1 z nich podjęła jednocześnie pracę na umowę zlecenie.

Jak podaje przedstawiciel realizatora projektu: dane te potwierdzają, iż wymiernym efektem zintegrowanych działań instytucji pomocy społecznej i instytucji rynku pracy na rzecz osób pozostających w bezpośrednim zainteresowaniu obu instytucji jest istotny wzrost aktywności społecznej i zawodowej osób znajdujących się w najtrudniejszym położeniu społecznym.

Skłoniło to partnerów do realizacji w roku bieżącym drugiej edycji projektu „Od bierności do aktywności” skierowanej do 104 osób bezrobotnych oraz 15 wychowanków placówek opiekuńczo – wychowawczych i rodzin zastępczych.

Przykład projektu suwalskiego można nazwać „dobrą praktyką” również dlatego, że jest pokłosiem wcześniej podjętej współpracy, która zaowocowała podpisaniem dnia 30 stycznia 2008 roku porozumienia o współpracy stron w ramach Lokalnego Systemu Współdziałania Partnerów (LSWP) przez szereg partnerów wywodzących się z lokalnego środowiska. Porozumienie podpisały następujące instytucje i organizacje: Powiat Suwalski; Ośrodek Wsparcia dla Osób z Zaburzeniami Psychicznymi z siedzibą w Lipniaku; Specjalistyczny Psychiatryczny Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej w Suwałkach; Środowiskowy Dom Samopomocy z siedzibą w Olecku; Stowarzyszenie Inicjatyw Społeczno-Gospodarczych im. Króla Zygmunta Augusta w Augustowie; Powiatowy Urząd Pracy w Suwałkach; Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w Suwałkach; Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Suwałkach; Suwalskie Stowarzyszenie Rodzin i Przyjaciół Osób Chorych Psychicznie „NADZIEJA” w Suwałkach; Suwalska Izba Rolniczo-Turystyczna w Suwałkach; Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna w Suwałkach; Fundacja Rozwoju Przedsiębiorczości z siedzibą w Suwałkach; Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie z siedzibą w Sejnach oraz Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych.


150

Sygnatariusze niniejszego porozumienia zadeklarowali, że podejmują współpracę w ramach LSWP. Jest ona kontynuacją działań rozpoczętych przez Partnerstwo na rzecz Rozwoju „Wchodzenie, utrzymanie, powrót na rynek pracy osób po chorobie psychicznej” - projektu realizowanego w ramach Program Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL dla Polski 2004-2006, współfinansowanego z Europejskiego Funduszu Społecznego.

Współpraca ma na celu niesienie skutecznego wsparcia osobom, które doświadczyły kryzysu psychicznego, przede wszystkim z obszaru działań partnerów tworzących LSWP, tj. powiatów: augustowskiego, oleckiego, sejneńskiego, suwalskiego i miasta Suwałki.

3.4.3. Współpraca MOPR oraz Centrum Edukacji i Kultury „Zenit” (instytucja szkoleniowa) we Włocławku

Miejski Ośrodek Pomocy Rodzinie we Włocławku przygotował projekt „Aktywna integracja - Projekt Systemowy MOPR Włocławek”, który realizowany był w ramach PO KL, Poddziałanie 7.1.1 - Rozwój i upowszechnienie aktywnej integracji przez ośrodki pomocy społecznej. W dniu 24 czerwca 2008 r. dyrektor MOPR podpisał z Regionalnym Ośrodkiem Polityki Społecznej w Toruniu umowę ramową w ramach projektu systemowego. Projekt będzie realizowany do 2013 r., a poniższy opis dotyczy okresu maj-grudzień 2008 r.

W ramach projektu realizowane były kompleksowe formy oddziaływania o charakterze indywidualnym: doradztwo zawodowe, pośrednictwo pracy, poradnictwo psychologiczne oraz formy grupowe takie jak: warsztaty socjoterapeutyczne, warsztaty aktywności zawodowej, grupy wsparcia, szkolenia zawodowe, a także działania towarzyszące (opieka nad osobami zależnymi).

Głównym celem projektu był rozwój i upowszechnienie aktywnej integracji wśród osób zagrożonych wykluczeniem społecznym z terenu Włocławka. Działaniami projektu objętych zostało 240 osób (osoby bezrobotne, bezdomne, poszukujące pracy lub nie pozostające w zatrudnieniu, będące w wieku aktywności zawodowej i korzystające ze świadczeń pomocy społecznej).

W ramach projektu zawarto dwa rodzaje kontraktów socjalnych:

• Kontrakt A – zawierający deklarację udziału w zajęciach obejmujących: poradnictwo i wsparcie grupowe w zakresie podnoszenia kompetencji życiowych, poradnictwo i wsparcie grupowe i indywidualne w zakresie podnoszenia umiejętności zawodowych, warsztaty autoprezentacji z elementami wizażu.

Kolejnym etapem był udział uczestników w kursach i szkoleniach podnoszących kompetencje i umiejętności umożliwiające aktywizację zawodową. W związku z możliwością udziału w kursach, szkoleniach lub podjęcia zatrudnienia, przewidziane było skierowanie i sfinansowanie badań profilaktycznych lub specjalistycznych dla uczestników.

• Kontrakt B - zawierający deklarację udziału w grupach samopomocowych, których celem było wzajemne wsparcie emocjonalne, doskonalenie wewnętrzne uczestników, a także wyposażenie w odpowiednią wiedzę i umiejętności. W ramach tych grup zorganizowane i finansowane były: trening kompetencji i umiejętności społecznych, warsztaty z zakresu poradnictwa zawodowego, wsparcie psychologiczne, organizacja alternatywnych form spędzania czasu wolnego - działania realizowane w trakcie trwania programów, w zależności od okoliczności związanych z wdrażaniem programów przygotowanych przez specjalistów, jako ich uzupełnienie i urozmaicenie.


151

Rekrutacja do „Grupy zawodowej” – Kontrakt A została dokonana w oparciu o ankiety uzupełnione przez klientów pomocy społecznej. Na ich podstawie stworzona została lista potencjalnych uczestników, wraz z ich oczekiwaniami dotyczącymi szkoleń i kursów zawodowych. Kolejnym etapem rekrutacji był udział w spotkaniu z doradcą zawodowym. W trakcie spotkania możliwe były konsultacje, podczas których rozpoznane były predyspozycje i kompetencje poszczególnych osób do udziału w wybranym szkoleniu. W oparciu o tę wiedzę osoby bezrobotne i poszukujące pracy mogły dokonać zmian co do rodzaju szkolenia oraz zadeklarowały swój ostateczny udział w projekcie. Stworzona została również lista rezerwowa uczestników, którzy zastępowali osoby przerywające udział w projekcie.

Rekrutacji do „Grup Wsparcia” – Kontrakt B dokonali pracownicy socjalni. Uczestnicy zostali zakwalifikowani do poszczególnych grup na podstawie zebranej dokumentacji i informacji o nich oraz na podstawie oceny dokonanej w wyniku indywidualnych rozmów, w zależności od występujących problemów.

Projekt zrealizowano z powodzeniem, w jego rezultacie: z 252 osobami zawarto kontrakty socjalne z czego 225 osób zakończyło udział w projekcie zgodnie z zaplanowaną dla nich ścieżką edukacyjną w tym 77 osób ukończyło udział w grupach wsparcia i otrzymało certyfikat, a 148 osób nabyło nowe kwalifikacje zawodowe potwierdzone zaświadczeniem ukończenia kursu. Ponadto 35 osób podjęło naukę, 12 osób podjęło zatrudnienie, w tym: 8 w sektorze prywatnym a 4 w sektorze publicznym.

Projekt w zakresie kontraktu „A” realizowany był we współpracy z instytucją szkoleniową Centrum Edukacji i Kultury „Zenit” we Włocławku. MOPR dokonał rekrutacji beneficjentów, a firma szkoleniowa przeprowadziła szkolenia na zlecenie ośrodka jako wykonawca. W skład szkolenia wchodziły: (1) warsztaty w zakresie nabywania, podnoszenia kompetencji społecznych, umiejętności poruszania się na rynku pracy, warsztaty autoprezentacji z elementami wizażu (zajęcia z psychologiem, doradcą zawodowym oraz wizażystą); (2) kursy zawodowe.

Instytucja szkoleniowa dokonała również ostatecznego naboru na poszczególne kursy zawodowe uwzględniając w tym zakresie ustalenia doradcy zawodowego oraz predyspozycje zdrowotne uczestnika. Po zakończeniu etapu szkoleniowego Centrum Edukacji i Kultury „Zenit” przez okres jednego miesiąca wykonywało usługi pośrednictwa pracy w ramach prowadzonej Agencji Pośrednictwa Pracy.

Po zakończeniu realizacji projektu instytucja szkoleniowa zainteresowanym osobom zapewniła w pierwszej kolejności bezpłatną naukę w szkolnym systemie kształcenia ustawicznego na poziomie ponadgimnazjalnym i licealnym. Tak więc: 11 osób podjęło naukę w Zaocznym Liceum na bazie Zasadniczej Szkoły Zawodowej, 17 osób w Zaocznym Liceum na bazie Gimnazjum, 7 osób w Zaocznej Szkole policealnej.

Współpraca z Centrum Edukacji i Kultury „Zenit” we Włocławku trwa nadal – jest to już współpraca „pozaprojektowa”. Osoby korzystające ze świadczeń pomocy społecznej zainteresowane podjęciem nauki w systemie zaocznym na wniosek MOPR są zwalniane z ponoszenia odpłatności za naukę. Dzięki tej współpracy beneficjenci pomocy społecznej mają zwiększony dostęp do edukacji, a w konsekwencji większe szanse znalezienia zatrudnienia.

3.4.4. Współpraca MOPR, PUP oraz pracodawców w Bytomiu Inicjatywa realizowana była przez Miejski Ośrodek Pomocy Rodzinie w Bytomiu, Powiatowy Urząd Pracy oraz organizacje mogące zaoferować zatrudnienie beneficjentom projektu, jak podaje


152

przedstawiciel realizatora projektu: rok 2008 był okresem pierwszych doświadczeń w korzystaniu przez gminę Bytom z programu prac społecznie użytecznych w aktywizowaniu osób zaliczanych do kategorii szczególnego ryzyka wykluczenia społecznego.

Program „Prace Społecznie Użyteczne” ma na celu pobudzanie aktywności osób bezrobotnych oraz rozwijanie umiejętności organizowania dnia codziennego, a w konsekwencji minimalizowanie negatywnych skutków bezrobocia m.in. poprzez rozwijanie zaradności życiowej, zwiększenie możliwości nawiązywania kontaktów społecznych, spowodowanie zmiany dotychczasowego stylu życia, przełamywanie barier psychologiczno-społecznych. Zakłada się, że dzięki programowi zmniejszeniu ulegnie liczba osób długotrwale bezrobotnych.

Prace te organizowane są przez gminę w jednostkach organizacyjnych pomocy społecznej, organizacjach, lub instytucjach statutowo zajmujących się pomocą charytatywną lub na rzecz społeczności lokalnej. Starosta refunduje gminie ze środków Funduszu Pracy do 60% minimalnej kwoty świadczenia przysługującego bezrobotnemu. Gmina przygotowuje plan określający rodzaj i ilość prac niezbędnych dla gminy i przekazuje informacje do powiatowego urzędu pracy i ośrodka pomocy rodzinie. Ośrodek pomocy rodzinie sporządza informację o liczbie osób bezrobotnych korzystających ze świadczeń pomocy społecznej, które mają zostać skierowane do wykonywania prac na terenie gminy. Pomiędzy podmiotem, u którego organizowane są prace społecznie użyteczne a skierowaną osobą bezrobotną nie nawiązuje się stosunku pracy.

Realizatorzy projektu założyli, iż działaniami w ramach programu od stycznia 2008 r. do końca listopada 2008 r. objęta zostanie grupa docelowa 200 osób bezrobotnych, które: (1) zarejestrowane są w Powiatowym Urzędzie Pracy bez prawa do zasiłku dla bezrobotnych, (2) korzystają z pomocy społecznej.

W szczególności Program prac społecznie użytecznych adresowano do: osób z rodzin mających na utrzymaniu małoletnie dzieci; dorosłych dzieci nie uczących się i nie pozostających w zatrudnieniu; matek samotnie wychowujących dzieci pozostających wyłącznie na utrzymaniu MOPR; osób samotnych bez żadnych dochodów stałych; osób, w stosunku do których istnieje domniemanie, że są zatrudnione w szarej strefie, a skierowanie do prac społecznych pozwoli na potwierdzenie tych domniemań i wyłączenie klienta z kręgu świadczeniobiorców; osób po zakończonym leczeniu odwykowym; osób bezdomnych, osób wracających do środowiska po opuszczeniu zakładu karnego.

Jak już wspominano, w realizację projektu zaangażowany był Miejski Ośrodek Pomocy Rodzinie w Bytomiu, Powiatowy Urząd Pracy oraz organizacje mogące zaoferować zatrudnienie beneficjentom projektu. Każdy z partnerów miał przydzielone do realizacji konkretne zadania.

Miejski Ośrodek Pomocy Rodzinie w Bytomiu odpowiedzialny był za: przygotowanie rocznego planu potrzeb w zakresie prac społecznie użytecznych, przedstawienie go Prezydentowi Miasta Bytomia do zatwierdzenia; uzgodnienie z Powiatowym Urzędem Pracy listy osób zakwalifikowanych do programu; przekazanie informacji o spełnieniu warunków do objęcia programem osób wstępnie zakwalifikowanych; przygotowanie kosztorysu i wystąpienie do Prezydenta Miasta Bytomia i Powiatowego Urzędu Pracy o zabezpieczenie środków do realizacji Programu; uzgodnienie z pracodawcami rodzaju prac oraz liczby miejsc, sporządzenie zestawień; przygotowanie porozumień z pracodawcami; przygotowanie i przeprowadzenie szkoleń dla osób kierowanych do prac społecznie użytecznych i dla pracodawców; wydawanie skierowań osobom bezrobotnym zakwalifikowanym do udziału w programie; wydawanie biletów jednorazowych na przejazdy środkami komunikacji miejskiej dla uczestników programu; prowadzenie bieżącej dokumentacji obrazującej przebieg prac; współpraca z pracodawcami oraz PUP, dotycząca zbierania


153

dokumentacji obrazującej przebieg prac w kolejnych miesiącach; przyjmowanie zgłoszeń o nieobecnościach, porzuceniach pracy i innych nieprawidłowościach; przygotowanie dokumentacji do wypłaty świadczeń z tytułu wykonywanych prac społecznie użytecznych; przedkładanie dokumentacji w PUP w celu uzyskania refundacji poniesionych wydatków; prowadzenie na bieżąco współpracy z pracownikami socjalnymi – informowanie o odmowie podjęcia pracy, jej porzuceniu, nagannym stosunku do pracodawcy lub osób nadzorujących, lekceważącym stosunku do pracy, podjęciem stałej pracy; prowadzenie systematycznej oceny realizacji programu i przedkładanie wniosków Prezydentowi Miasta Bytomia; negocjowanie z pracodawcami możliwości zatrudnienia dla niektórych osób objętych programem; prowadzenie bieżącej kontroli w miejscach wykonywania prac społecznie użytecznych w zakresie: równego traktowania z pracownikami własnymi, warunków pracy, przyznawania środków ochrony osobistej zgodnie z przepisami BHP, przeprowadzenie oceny końcowej.

Powiatowy Urząd Pracy odpowiedzialny był za realizację następujących zadań: weryfikacja listy kandydatów do programu; wyznaczenie osoby odpowiedzialnej za współpracę z Miejskim Ośrodkiem Pomocy Rodzinie; zabezpieczenie środków na realizację programu; ustalenie trybu składania wniosku o refundację wydatków na świadczenia; wydawanie skierowań do odbycia prac społecznie użytecznych; współpraca z pracownikami - koordynatorami prowadzącymi program; informowanie o osobach wyrejestrowanych z powodu uzyskania zatrudnienia, utraty statusu bezrobotnego, niestawienia się w terminach, nie przyjęcia oferty zatrudnienia lub innych; dokumentowanie przebiegu prac społecznie użytecznych, przyjmowanie rozliczeń do refundacji wydatków poniesionych przez organizatora; refundowanie wydatków poniesionych przez organizatora, w części przypadającej na Fundusz Pracy, kierowanie na badań specjalne osób zatrudnionych przy pracach tego wymagających; aktywne poszukiwanie ofert pracy dla osób objętych Programem; kierowanie na kursy i szkolenia podnoszące ich kwalifikacje; wyznaczenie doradcy zawodowego pełniącego dyżury w PUP; uczestnictwo w spotkaniach organizowanych dla pracodawców.

W gestii pracodawców zaś było: zgłoszenie akcesu do programu; przygotowanie oferty określającej liczbę miejsc, zakres prac, terminy rozpoczęcia i zakończenia programu; wyznaczenie osoby odpowiedzialnej za nadzór nad osobami skierowanymi do prac społecznie użytecznych; uczestnictwo wyznaczonej osoby w szkoleniu dla pracodawców; przyjmowanie osób skierowanych przez pracowników prowadzących program, potwierdzenie skierowań przedstawianych przez osoby bezrobotne; opracowanie indywidualnych harmonogramów pracy dla osób przyjętych; prowadzenie dokumentacji związanej z ewidencją czasu pracy i nieobecnościami; współpraca z pracownikami w zakresie przedkładania dokumentacji do wypłaty świadczeń (podstawą do rozliczenia jest liczba godzin przepracowanych); bieżące informowanie pracowników prowadzących projekt o: porzuceniach pracy, odmowie wykonywania pracy, nieusprawiedliwionych nieobecnościach, innych zadaniach istotnych dla realizowanego programu, wypadkach przy pracy; wydanie opinii po zakończeniu okresu trwania skierowania osobie realizującej Program; przestrzeganie obowiązujących przepisów w zakresie BHP oraz zasady równego traktowania z pracownikami własnymi; udział w konferencji podsumowującej Program.

Realizatorzy projektu podkreślają, ze wspólna jego realizacja przyniosła wymierne korzyści. Po pierwsze, objęto aktywizującą formą pomocy 365 osób, a z nich 69 osób uzyskało zatrudnienie (w tym 15 w miejscu wykonywania prac społecznie użytecznych). Nastąpiła również poprawa sytuacji socjalno-bytowej osób uczestniczących w programie (i ich rodzin) dzięki świadczeniom finansowym za wykonywanie tych prac.


154

Po drugie, dzięki tak zintegrowanej pracy partnerów wyłoniono wśród klientów Ośrodka oraz Powiatowego Urzędu Pracy osoby pozornie bezrobotne (tj. utrzymujące status osoby bezrobotnej w celu uzyskania świadczeń z pomocy społecznej oraz osób nie zainteresowanych współpracą z pracownikiem socjalnym w celu poprawy sytuacji socjalno – bytowej) i ograniczono pomoc na rzecz tych osób, a nawet wykluczono z systemu pomocy społecznej.

Według organizatorów instrument ten okazał się cennym narzędziem aktywizacji społeczno-zawodowej, jak podaje pracownik MOPS zaangażowany w realizację projektu: pomógł on rozbudzić w osobach długotrwale bezrobotnych, korzystających ze świadczeń pomocy społecznej poczucie, iż wiele zależy od nich samych. Dał okazję uczestnikom programu wdrożyć się w rytm pracy, przeorganizować plan codziennego dnia w taki sposób, aby praca znalazła w nim swoje miejsce. Osoby miały okazję nawiązywać kontakty społeczne ze współpracownikami oraz pracodawcami, miały okazję funkcjonować w roli pracownika oraz w grupie. Pracodawcy mieli również możliwość obserwowania uczestników pod kątem możliwości zatrudnienia we własnej instytucji – wiele osób (a dokładnie 69) uzyskało zatrudnienie (na podstawie umowy o pracę).

Z uwagi na duże zainteresowanie programem Miejski Ośrodek Pomocy Rodzinie w 2009 r. kontynuuje realizację programu „Prace Społecznie Użyteczne” jednocześnie zwiększając grupę docelową z 200 uczestników do 30083.

3.4.5. Podsumowanie i wnioski cząstkowe Pomimo nakreślonych w poprzednich rozdziałach niniejszego opracowania barier i problemów, instytucje realizujące wspólne inicjatywy są zadowolone z przebiegu tej współpracy. Pozytywne doświadczenia w jednym przedsięwzięciu zachęcają do sięgania po takie rozwiązanie również w kolejnych inicjatywach.

Pojawiają się już inicjatywy, które można upowszechniać jako przykłady dobrych praktyk. Podstawowym warunkiem jednak ich powodzenia jest wola współpracy, dzielenia się doświadczeniami i wspólnego poszukiwania rozwiązań, jak powiedział jeden z respondentów:

trzeba chcieć współpracować i żadna ustawa tego nie zagwarantuje.

Tym, co może zachęcić przedstawicieli instytucji do podejmowania wspólnych działań jest upowszechnianie przykładów udanych inicjatyw i pokazywanie „wartości dodanej”, jaka wynika z realizacji wspólnych przedsięwzięć.


Podstawowymi przesłankami do „dobrej współpracy”, które wymieniają sami respondenci jest: zaufanie między partnerami i wspólnota celów, dobrowolność w podejmowaniu współpracy

83 Przykładów prac społecznie użytecznych jest znacznie więcej. Prace społecznie użyteczne na rzecz budownictwa socjalnego to inicjatywa Ministra Pracy i Polityki Społecznej – w 2008 r. zrealizowanych zostało 35 projektów opartych na dobrej współpracy PUP i OPS.


155

uzasadniona działaniami przewidzianymi w projekcie/inicjatywie, racjonalny podział prac, zasobów, władzy i odpowiedzialności.

Doświadczania projektodawców84 z realizacji projektów opartych na współpracy lub partnerstwie wskazują, że każdy projekt, szczególnie realizowany w partnerstwie, powinien mieć dobrze i klarownie określony cel, system zarządzania oraz podział zadań i odpowiedzialności pomiędzy partnerami. Ważne jest również określenie modelu komunikowania się oraz wymiany informacji, a także osób odpowiedzialnych za poszczególne zadania oraz sprawny przepływ informacji. Ważnym aspektem zarządczym jednocześnie warunkującym właściwą realizację projektu jest zachowanie płynności finansowej i terminowe realizowane wszelkich płatności. Kolejną kwestią warunkującą powodzenie realizacji projektu jest przemyślany i celowy dobór partnerów. Partnerzy powinni być, po pierwsze, kompetentni w obszarze objętym projektem, tak by ich obecność w projekcie rzeczywiście stanowiła dodaną wartość merytoryczną. Po drugie zaś, muszą mieć do spełnienia konkretną, precyzyjnie zdefiniowaną rolę, która jest jednoznacznie rozumiana zarówno przez samego zainteresowanego, jak i innych członków partnerstwa.

Doświadczenia Partnerstw PIW EQUAL wskazują, że kluczowe znaczenie dla powodzenia projektu partnerskiego ma przede wszystkim:

• Planowanie tj. konceptualizacja projektu i podziału ról pomiędzy partnerów, w szczególności zdefiniowanie celów projektu, działań, rezultatów, doboru partnerów oraz podziału zobowiązań i odpowiedzialności pomiędzy nimi, wyznaczenie osób odpowiedzialnych za poszczególne zadania, ustalenie harmonogramu, w tym realizacji „kroków milowych” oraz zaplanowanie budżetu;

• Organizacja tj. zarządzanie projektem i jego realizacja zgodnie z założeniami, organizowanie współpracy, spotkań i komunikacji pomiędzy partnerami, zaangażowanie partnerów oraz poczucie odpowiedzialności za własną, ale i wspólną pracę;

• Monitoring i ewaluacja tj. prowadzenie systematycznej oceny realizowanych działań i osiąganych celów oraz szybkie reagowanie w sytuacjach wymagających interwencji.

Na podobne kwestie związane z zarządzaniem projektami zwracali uwagę również realizatorzy obecnie prowadzonych projektów w ramach PO KL, podkreślając, że klarowny podział zadań i odpowiedzialności oraz bieżące kontakty pozwalające szybko reagować na różne sytuacje pojawiające się w projekcie sprzyjają jego sprawnej realizacji.

Wyżej wymienione aspekty zarządzania projektami są uniwersalne i odnoszą się nie tylko do projektów czy przedsięwzięć o charakterze partnerskim. Jednakże to właśnie w tego typu projektach, zaniedbanie któregoś z tych parametrów może mieć istotne znaczenie dla powodzenia całego przedsięwzięcia.


Jak wspomniano wcześniej, szczególnie instytucje pomocy społecznej, nabierają dopiero pierwszych doświadczeń przy realizacji projektów, które jak pokazały badania, mają kluczowe znaczenie, przy podejmowaniu kolejnych przesiedzieć w formule współpracy czy partnerstwa. 84 Na podstawie badań Partnerstw PIW EQUAL zrealizowanych przez Krajową Strukturę Wsparcia, opracowanie Beata Ciężka na zlecenie Fundacji Fundusz Współpracy.


156

Doświadczenia projektów SPO RZL oraz PIW EQUAL pokazują, że projektodawcy nie zawsze chętnie podejmują się realizacji projektów w partnerstwie, gdyż postrzegają je jako trudniejsze i bardziej kłopotliwe w realizacji. Pomysłodawcy wymienionych programów, wychodząc z złożenia, że projekty partnerskie przynoszą wartość dodaną, założyli, że takowe będą dodatkowo premiowane przy ich selekcji (PIW EQUAL – nawet jako warunek sine qua non stawiał realizację projektu w partnerstwie, a jego pierwszy etap, tzw. Działanie 1, był skierowany właśnie na budowanie takiego partnerstwa). Mając w pamięci te doświadczenia warto również w PO KL zadbać o to, jeżeli chcemy nadal promować współpracę partnerską przy realizacji projektów, by w procesie ich oceny i selekcji odpowiednio takie partnerstwa premiować na wzór rozwiązań stosowanych w poprzednim okresie programowania.


157

3.5. ANALIZA MODELI ZAGRANICZNYCH

3.5.1. Wprowadzenie Dokonanie oceny związków polityki pomocy społecznej i polityki rynku pracy wymaga uwzględnienia faktu, iż związki te mogą być poddawane modyfikacjom na skutek doraźnych potrzeb, zwłaszcza występujących po stronie rynku pracy. Z tego względu w raporcie wykorzystane zostaną przede wszystkim dane z lat 2002 – 2005, kiedy bezrobocie w Unii Europejskiej utrzymywało się na względnie stałym poziomie (Wykres 51). Pozwala to na uchwycenie różnic między stosowanymi w poszczególnych krajach rozwiązaniami przy w miarę podobnych warunkach makroekonomicznych i zbliżonej sytuacji na rynku pracy.

Przyjęcie takiego założenia pozwoli na dokonanie oceny wspomnianych w okresie kilku lat relacji bez obawy o duży wpływ czynników doraźnie kształtujących politykę rynku pracy.

W celu dokonania analizy modeli współpracy podmiotów polityki rynku pracy i pomocy społecznej wybrano cztery kraje:

• Danię o najniższej stopie bezrobocia i wysokich wydatkach na aktywną politykę rynku pracy;

• Szwecję o względnie wysokiej stopie bezrobocia i znacznych wydatkach na politykę rynku pracy;

• Wielką Brytanię o niskiej stopie bezrobocia i stosunkowo mocno zdecentralizowanej organizacji publicznych służb zatrudnienia;

• Niemcy jako kraj wprowadzający poważne reformy rynku pracy w następstwie utrzymującego się wysokiego bezrobocia, zwłaszcza w nowych krajach związkowych.


158

Wykres 51. Zarejestrowani bezrobotni w UE-27 i w strefie euro w latach 2000 – 2009 (w mln)

Źródło: Eurostat newsrelease euroindictators 2009, nr 61, s. 4; dostęp w dn. 28.04.2009 http://epp.eurostat.ec.europa.eu/cache/ITY_PUBLIC/3-30042009-BP/EN/3-30042009-BP-EN.PDF.

Jak można odczytać z Wykresu 52, w latach 2002 – 2005 stopa bezrobocia w Niemczech i Szwecji zmieniała się w identyczny sposób, choć należy pamiętać, iż w Szwecji była ona o ponad 1/3 niższa niż w Niemczech. W Danii stopa bezrobocia oscylowała wokół 5,0%, podobnie jak w Wielkiej Brytanii, aczkolwiek zmiany w obu krajach przebiegały naprzemiennie. W żadnym z wymienionych krajów zmiany w rozmiarach stopy bezrobocia nie przebiegały podobnie jak w Polsce, gdzie po okresie bardzo wysokiej stopy bezrobocia nastąpił znaczny jej spadek.


159

Wykres 52. Stopa bezrobocia w wybranych krajach UE w latach 1997 - 2008

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Eurostat, dostępnych na stronie http://epp.eurostat.ec.europa.eu/tgm/table.do?tab=table&init=1&language=en&pcode=tsiem110&plugin=1; dostęp w dn. 30.04.2009.

Jednym z czynników determinujących relacje między polityką rynku pracy i polityką pomocy społecznej jest stopa bezrobocia długookresowego. Szczególnie po upływie okresu 12 miesięcy pozostawania bez zatrudnienia i w przypadku utraty praw do świadczeń z tytułu ubezpieczenia od bezrobocia pomoc społeczna staje się adresatem roszczeń bezrobotnych. Wówczas też pojawia się potrzeba podejmowania działań skłaniających i stymulujących klientów instytucji pomocy społecznej do poszukiwania pracy, podejmowania jej w innych niż wcześniej zawodach, branżach, a wreszcie – formach. Pomoc społeczna spełnia wówczas szczególnie ważną rolę, a mianowicie nie tylko powinna mobilizować przy pomocy odpowiednich form pracy socjalnej do aktywnego poszukiwania pracy, ale równocześnie – w przypadku wydłużania się okresu bezrobocia i związanych z nim niskich dochodów, jakimi dysponuje gospodarstwo domowe – zapobiegać wykluczeniu społecznemu środowisk bezrobotnych.

W krajach objętych analizą stopa bezrobocia długookresowego utrzymywała się w badanym okresie na w miarę wyrównanym poziomie, niewiele przekraczającym 1 procent (Wykres 53). Wyjątkiem były Niemcy, gdzie w tym samym okresie stopa bezrobocia długookresowego wzrosła z 4,0 do 5,7%. Mimo istotnej różnicy między Danią, Szwecja i Wielka Brytanią a Niemcami, długookresowe bezrobocie w tym ostatnim kraju utrzymywało się na poziomie dwukrotnie niższym niż w Polsce.


160

Wykres 53. Stopa bezrobocia długookresowego w wybranych krajach UE w latach 1997 - 2008

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Eurostat, dostępnych na stronie http://epp.eurostat.ec.europa.eu/tgm/table.do?tab=table&init=1&language=en&pcode=tsisc070&plugin=1; dostęp w dn. 30.04.2009.

Analiza wykazuje istotną zależność między skalą bezrobocia i wielkością wydatków na aktywną politykę rynku pracy, mierzonych ich udziałem w produkcie krajowym brutto. Szczególnie konsekwentną w tym zakresie politykę realizuje Dania, gdzie stopa bezrobocia należy do najniższych w Europie, podczas gdy wydatki na aktywną politykę rynku pracy – do najwyższych.

Trudno natomiast o udowodnienie na podstawie danych makrostatystycznych związku między wydatkami na pomoc społeczną (zwłaszcza świadczenia pomocy środowiskowej) a skalą bezrobocia. Pomoc społeczna finansowana jest w znaczniej mierze z budżetów samorządowych i trudno w związku z tym o pełną ocenę tych wydatków, podobnie gdy chodzi o wydatki na zwalczanie wykluczenia społecznego. W rezultacie w tym przypadku należy skoncentrować się na opisie pojedynczych rozwiązań stosowanych w objętych analizą krajach.

Ocena rozwiązań w zakresie współpracy między instytucjami rynku pracy a instytucjami pomocy i integracji społecznej w poddanych analizie krajach prowadzi do kilku generalnych konkluzji:

1. Zmiana struktury świadczeniobiorców korzystających z pomocy pieniężnej wyraża się w systematycznym wzroście odsetka osób w wieku produkcyjnym. Coraz częstszą przyczyną korzystania ze świadczeń pomocny społecznej staje się bezrobocie, natomiast zmniejsza się odsetek osób starszych otrzymujących świadczenia pieniężne. Ta zmiana spowodowana jest rozszerzaniem zakresu podmiotowego i przedmiotowego zabezpieczenia społecznego, a zwłaszcza zabezpieczenia emerytalnego.


161

2. W miarę zwiększania się odsetka osób długotrwale bezrobotnych, w objętych analizą krajach obserwuje się tendencję do silniejszego powiązania decyzji o przyznaniu świadczeń w ramach pomocy społecznej z wykorzystaniem przez potencjalnego świadczeniobiorcę możliwości podjęcia pracy. Jeśli zainteresowany pomocą nie podjął zatrudnienia dostosowanego do swoich kwalifikacji zawodowych mimo takiej możliwości, pomoc społeczna ma prawo odmówić mu świadczenia. Bezpośrednią przyczyną takiego rozwiązania jest dążenie do ograniczenia wydatków pomocy społecznej, ale pośrednio wpływa ono również na sytuacje na rynku pracy.

3. Istotnym elementem relacji między pomocą społeczną a polityką rynku pracy jest wysokość zasiłków pieniężnych wypłacanych z powodu braku możliwości zatrudnienia. Chodzi tu o zasiłki dla bezrobotnych, wypłacane najczęściej w ramach systemu ubezpieczeń społecznych (społeczne ubezpieczenie od bezrobocia, o którym mowa w dalszej części opracowania ) oraz o zasiłki pomocy społecznej. Zasiłki z systemu ubezpieczenia społecznego wypłacane są z reguły przez ograniczony czas, na ogół nie przekraczający 18 miesięcy. Po upływie okresu wypłaty świadczeń ubezpieczeniowych bezrobotni mogą ubiegać się o zasiłki pomocy społecznej (w Niemczech realizowane w ramach współpracy podmiotów polityki rynku pracy i pomocy społecznej na podstawie programu Harz IV). Zbyt duża wysokość tych zasiłków może wpływać demobilizująco na bezrobotnych, obniżając ich aktywność w poszukiwaniu możliwości zatrudnienia.

Mimo wskazanych powyżej trudności można wskazać pewne cechy charakterystyczne dla sytuacji na rynkach pracy w krajach objętych badaniem. Zostały one zebrane w tab. 12.

Tabela 14. Wybrane cechy krajowych rynków pracy w Danii, Niemczech, Szwecji i Wielkiej Brytanii (stan na koniec marca 2009 r.)

Kraj Stopa bezrobocia ogółem

Stopa bezrobocia wśród osób w

wieku do 25 lat

Stopa bezrobocia wśród kobiet

Stopa bezrobocia wśród mężczyzn

dane w procentach Dania 5,7 12,3 4,6 6,6 Niemcy 7,6 10,7 7,1 8,0 Szwecja 8,0 25,2 7,8 8,2 Wielka Brytaniaa 6,6 16,6 7,3 5,8 UE – 27 8,3 18,3 9,5 7,5 Uwagi: a – dane na koniec stycznia 2009 r. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Eurostat, dostępnych na stronie http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/statistics/search_database; dostęp w dn. 05.05.2009.

Niewątpliwie, jedną z najpoważniejszych konsekwencji bezrobocia, zwłaszcza długotrwałego, jest wykluczenie społeczne. Aby mu zapobiegać lub przeciwdziałać mu podejmuje się starania mające na celu współpracę między podmiotami polityki rynku pracy oraz pomocy i integracji społecznej.

Współpraca ta ma za zadania:

• identyfikację środowisk zagrożonych wykluczeniem społecznym na skutek długotrwałego bezrobocia;


162

• identyfikację tych osób długotrwale bezrobotnych, które są w stanie znaleźć i podjąć pracę zawodową (niezależnie od tego, czy powrót na rynek pracy wymaga podniesienia lub zmiany kwalifikacji);

• ustalenie zasad udzielania świadczeń pomocy społecznej dla osób długotrwale bezrobotnych w przypadku ich braku aktywności w poszukiwaniu zatrudnienia i podejmowaniu prób zmiany lub podniesienia kwalifikacji zawodowych;

• ustalenie kompetencji i zadań między podmiotami polityki rynku pracy i polityki pomocy społecznej w zakresie pomocy w poszukiwaniu zatrudnienia, motywowaniu do podjęcia pracy zawodowej i podjęcia wysiłków mających na celu podniesienie kwalifikacji lub przekwalifikowanie zawodowe.

Oceniając politykę finansowania świadczeń dla bezrobotnych z ubezpieczenia od bezrobocia należy zwrócić uwagę na fakt, iż niezależnie od sposobu finansowania zasiłków, są one traktowane jako świadczenie zabezpieczające dochód w minimalnej wysokości, a jego rozmiary i różnica między wysokością a możliwym wynagrodzeniem mają być czynnikiem stymulującym do poszukiwania zatrudnienia. Tabela 15. Podstawowe cechy ubezpieczenia od bezrobocia w Wielkiej Brytanii, Niemczech i

Danii Wielka Brytania Niemcy Dania Szwecja

Członkowstwo obowiązkowe obowiązkowe dobrowolne dobrowolne

Składki zależne od wynagrodzenia

zależne od wynagrodzenia zryczałtowane zależne od

wynagrodzenia

Świadczenia zryczałtowane zależne od wynagrodzenia

zależne od wynagrodzenia

zależne od wynagrodzenia

Źródło: Labour market and social protection reforms in international perspective: Parallel or converging tracks?, red. U.K. Aldershot, V. Burlington, Ashgate 2002, s. 134 i opr. własne.

3.5.2. Przykład pierwszy: Dania Przykład Danii pokazuje, że można realizować politykę rynku pracy przy wykorzystaniu lokalnego potencjału i specyficznych cech całego społeczeństwa, jak i lokalnych społeczności. Jedną z tych cech jest mobilność zawodowa, co przy dużej aktywności podmiotów rynku pracy i znacznych nakładach na politykę rynku pracy, a zwłaszcza na aktywne instrumenty rynku pracy, pozwala na stworzenie własnych rozwiązań. W przypadku Danii mówi się o „duńskim modelu rynku pracy”85.

85 T. Bredgaard, F. Larsen, P.K. Madsen, The Flexible Danish Labour Market – a Review, Centre for Labour Market Research, Aalborg 2005, s. 7; P.K. Madsen, ”Flexicurity” through labour market policies and institutions in Denmark, w: P. Auer, S. Cazes (red.): Employment stability in an age of flexibility. Evidence from industrialized countries, International Labour Office, Geneva 2003, s. 59 i n.


163

3.5.2.1. Polityka flexicurity jako próba rozwiązania problemów rynku pracy

W Danii w roku 2002 zapoczątkowana została kolejna reforma rynku pracy. Była ona realizowana pod hasłem „Zatrudnienie dla większej liczby osób” i zakładała kontynuację strategii nastawionej na utrzymanie wysokiego zatrudnienia i niskiego poziomu wykluczenia społecznego. W tym celu wprowadzony został w życie program określany jako flexicurity, czyli połączenie elastyczności na rynku pracy (flexibility) i wysokiego, ale nie demotywującego do poszukiwania pracy, poziomu bezpieczeństwa socjalnego wyrażającego się w bogatym zakresie świadczeń społecznych w ramach zabezpieczenia społecznego (social security). Powszechne jest w Danii przekonanie, iż w dobie globalizacji i nasilającej się konkurencji utrzymanie wysokiego poziomu zatrudnienia leży w interesie nie tylko poszczególnych grup społecznych, ale i całego państwa, ponieważ istnieje polityczna zgoda na przeznaczanie znacznych środków na aktywną politykę rynku pracy. Elastyczność na omawianym rynku stała się jednym z czynników o największym znaczeniu dla powodzenia działań zmierzających do utrzymania wysokich wskaźników zatrudnienia. Wprowadzony w życie w Danii model fexicurity (Rysunek 3) zyskał sobie uznanie w opiniach polityków rynku pracy i polityków społecznych i jest traktowany w Unii Europejskiej jako jedna z najlepszych propozycji rozwiązania problemów rynku pracy. UE zaleca wzorowanie się na tej koncepcji, zwłaszcza w zakresie ścisłych relacji między podlegającym uelastycznieniu rynkiem pracy a systemem zabezpieczenia społecznego, stymulującym osoby bezrobotne do powrotu na rynek pracy.

Zgoda partii politycznych co do istotnego znaczenia polityki rynku pracy dla zachowania pokoju społecznego oraz zapewnienia pożądanych kierunków i tempa rozwoju społecznego powoduje, że od 1993 w Danii bezrobocie utrzymuje się na niskim poziomie, a wskaźniki zatrudnienia niezmiennie należą do najwyższych w Europie. Począwszy od roku 1999 model współpracy podmiotów polityki rynku pracy określa się mianem „złotego trójkąta”86, w którym główną oś stanowią elastyczny rynek pracy i kompleksowy system zabezpieczenia społecznego.

W Danii około 25% pracobiorców jest w ciągu roku dotkniętych bezrobociem87. Dzięki instrumentom zabezpieczenia społecznego, stymulującym gotowość bezrobotnych do szybkiego podjęcia zatrudnienia, tylko niewielka część bezrobotnych wymaga udziału w formach kształcenia zawodowego, szkoleniach i kursach, ułatwiającym bezrobotnym powrót na rynek pracy. Organizacja takich działań i ich finansowanie to zadanie polityki rynku pracy, która dąży do podniesienia szans na ponowne zatrudnienie bezrobotnych. Elastyczny rynek pracy to rynek, na którym panuje zarówno łatwość zatrudniania pracowników jak i łatwość ich zwalniania. Według danych Banku Światowego, Dania należy do krajów o najwyższym poziomie elastyczności rynku pracy88. Do najważniejszych cech duńskiego rynku pracy należą: krótki okres wypowiedzenia umowy o pracę, relatywnie długi okres zatrudnienia na okres próbny i niskie odprawy w przypadku rozwiązania umowy o pracę przez pracodawcę. Duża elastyczność rynku pracy, która jest warunkiem skutecznej polityki rynku pracy nie byłaby możliwa bez udogodnień podatkowych dla przedsiębiorców. Większość wpływów z 86 P.K. Madsen, The Danish Model of Flexicurity: A Paradise with some snakes, w: Labour market and social protection reforms in international perspective: Parallel or converging tracks?, red. U.K. Aldershot, V. Burlington, Ashgate 2002, s. 243 i n. 87 D. Lang, Duński model elastycznego bezpieczeństwa (flexicurity). Wzór do naśladowania? s. 2; materiał na stronie http://www.ips.uw.edu.pl/rszarf/pdf/lang.pdf dostęp 14.05.2009 88 S.K. Andersen, M. Mailand, “The Danish Flexicurity Model: The Role of the Collective Bargaining System”, Ministry of Labour, Copenhagen 2005.


164

podatków do budżetu pochodzi z dochodów gospodarstw domowych lub dokonywanych przez te gospodarstwa zakupów dóbr i usług. W ten sposób możliwe jest zachowanie przez przedsiębiorców pewnej swobody działania, co pociąga za sobą elastyczność ich zachowań na ryku pracy.

Rysunek 3. Model flexicurity w Danii

Grupy pracowników lub bezrobotnych, korzystających w największym stopniu z działania „złotego trójkąta” to osoby o niskim poziomie kwalifikacji zawodowych oraz osoby starsze89. Obie te grupy charakteryzują się stosunkowo niskim poziomem mobilności zawodowej oraz przestrzennej, więc działania zmierzające do zmiany lub podniesienia ich kwalifikacji są bardzo ważne. Na „złoty trójkąt” składają się: elastyczny rynek pracy, hojne państwo opiekuńcze oraz aktywna polityka rynku pracy. Podstawę modelu stanowi ścisła wzajemna relacja między elastycznym rynkiem pracy, szybko reagującym na zmiany w gospodarce i oczekiwanym popycie na produkowane dobra i usługi a państwem opiekuńczym, gwarantującym taki poziom świadczeń społeczny, który zapewnia poczucie bezpieczeństwa socjalnego. Jedną z ważnych instytucji państwa opiekuńczego jest instytucja pomocy

89 Bredgaard T., Larsen F., Madsen P.K., “The Flexible Danish Labour Market – a Review”, Centre for Labour Market Research, Aalborg 2005, s. 29.

Główna oś modelu flexicurity

Efekt motywacyjny modelu

Efekt edukacyjny modelu

Elastyczny rynek pracy

Hojne państwo opiekuńcze

Aktywna polityka rynku pracy


165

społecznej. Dzięki aktywnej polityce rynku pracy elastyczność zatrudnienia, przejawiająca się m.in. w stosunkowo częstej zmianie miejsca pracy, nie jest powodem do obaw o bezpieczeństwo socjalne, ale czynnikiem mobilizującym i motywującym pracowników do podnoszenia poziomu swoich kwalifikacji. Obok aktywnej polityki rynku pracy i lokalnych placówek pomocy społecznej oraz instytucji ubezpieczenia od bezrobocia, ważną rolę w tym modelu odgrywa system edukacji, w dużej mierze finansowany ze środków publicznych, a zwłaszcza przez państwo.

3.5.2.2. Świadczenia dla bezrobotnych. Współpraca z samorządem lokalnym

W Danii zasiłki dla bezrobotnych wypłacane są przez instytucje ubezpieczeniowe. Ubezpieczenie od bezrobocia nie jest obowiązkowe, ale jest bardzo popularne, gdyż bezrobocie (na ogół krótkookresowe) zdarza się względnie często, a zasady ustalania wysokości świadczenia i okres jego wypłaty są atrakcyjne dla ubezpieczonego. Zgodnie z regulacjami, wprowadzonymi w życie w 1994 r., po upływie 12 miesięcy bezrobocia (w przypadku osób młodszych niż 25 lat – po 6 miesiącach) powstaje obowiązek udziału bezrobotnego w aktywnych programach rynku pracy. Prawo do świadczenia z ubezpieczenia od bezrobocia przysługuje ubezpieczonemu, który przepracował w ciągu ostatnich trzech lat okres 52 tygodni. Te osoby, które nie spełniają tego warunku, otrzymują finansowane z funduszy samorządowych świadczenie z pomocy społecznej. Jego wysokość jest znacznie niższa niż zasiłku ubezpieczeniowego. Pomoc społeczna współuczestniczy również w finansowaniu świadczeń dla tych, którzy trwale pozostają poza rynkiem pracy (mimo wysokiego poziomu wskaźnika aktywności zawodowej, około 25% Duńczyków w wieku produkcyjnym nie pracuje zawodowo).

Jakkolwiek dobra organizacja publicznych służb zatrudnienia, wspierana znacznymi nakładami finansowymi, doprowadziła do istotnej poprawy sytuacji na rynku pracy przez co Dania może zasłużenie szczycić się wysoką pozycją wśród państw Unii Europejskiej jeśli chodzi o niską stopę bezrobocia, zamierzenia dotyczące reintegracji społecznej długotrwale bezrobotnych nie zostały całkowicie spełnione. Zasiłki z ubezpieczenia od bezrobocia otrzymuje ponad 80% zarejestrowanych bezrobotnych90. Pozostała część, niemal 1/5 bezrobotnych nie spełnia wymogu opłacania składki przez okres co najmniej jednego roku albo utraciła prawo do otrzymywania świadczenia, co na ogół następuje po upływie czterech lat pobierania zasiłku (wobec dużej elastyczności rynku pracy ta sytuacja jednak ma miejsce rzadko). Zasiłki pomocy społecznej, które przysługują w takiej sytuacji, są znacznie niższe, co z jednej strony utrudnia walkę z szarą strefą, a z drugiej – powoduje utrwalenie strukturalnego zróżnicowania środowiska bezrobotnych, co sprzyja utrwalaniu się zjawiska społecznego wykluczenia.

Brak jest w tym przypadku współpracy podmiotów polityki rynku pracy i pomocy społecznej. Obowiązek zapewnienia niezbędnych dochodów i walki z wykluczeniem społecznym spoczywa na pomocy społecznej, tymczasem podmioty pomocy nie mają wpływu na decyzje rynku pracy w sprawie zatrudnienia długookresowych bezrobotnych. W rezultacie dochodzi do petryfikacji struktury społecznej osób bezrobotnych i zmniejszania szans tych, którzy od dawna nie pracują zawodowo, na znalezienie i podjęcie pracy zarobkowej. Pewien wpływ na ten proces ma fakt, iż sposób ustalania wysokości zasiłku dla bezrobotnych sprawia, że w przypadku osób otrzymujących

90 Toft Ch., International Labour Market and Social Policy Analysis. Essays of Segmentation, cross-national Variation and European Union regulation, Kassel University Press, Kassel 2004, s. 133.


166

przed utratą pracy stosunkowo niskie wynagrodzenie stopa zastąpienia wynagrodzenia przez zasiłek dla bezrobotnych jest dość wysoka. Wpływa to demotywująco na bezrobotnych i skłania ich do korzystania z zasiłku zamiast aktywnego poszukiwania pracy. Sytuacja ta dotyczy 23% bezrobotnych kobiet i 12% zarejestrowanych jako bezrobotni mężczyzn91.

Odsetek długookresowych bezrobotnych w Danii na ogół nie przekracza 30%92. W tej sytuacji rola pomocy społecznej jako instytucji polityki społecznej, zapobiegającej wykluczeniu społecznemu i motywującej do aktywnego poszukiwania pracy jest stosunkowo ograniczona. Dania należy do tych krajów Unii Europejskiej, w których spójność społeczna osiągnęła najwyższy poziom, a wewnętrzne zróżnicowanie warunków bytu ludności nie stanowi istotnej przeszkody dla realizacji celów polityki społecznej i gospodarczej.

Dotychczasowy model finansowania świadczeń dla zarejestrowanych bezrobotnych, w którym świadczenia dla osób mających roszczenie do świadczenia z ubezpieczenia od bezrobocia wypłacały instytucje rynku pracy, a dla tych, którzy nie byli ubezpieczeni lub nie nabyli prawa do zasiłku – samorządowe instytucje pomocy społecznej, został zastąpiony od 1 stycznia 2007 r. nowym rozwiązaniem93. Zgodnie z nim, utworzone zostały centra pracy, które przejęły wypłatę zasiłków i innych świadczeń dla obu wymienionych grup bezrobotnych. W 71 miastach powstały nowe instytucje partnerstwa między państwem a samorządem terytorialnym. Podział obowiązków zagwarantowania świadczeń dla obu grup bezrobotnych pozostał niezmieniony.

Zgodnie z przepisami prawa, państwo i samorząd lokalny są zobowiązane do podejmowania wspólnych wysiłków na rzecz aktywizacji zawodowej tych osób, które są najbliżej rynku pracy, czyli mają największe szanse na podjęcie pracy zawodowej. Centra pracy mają przy tym wysyłać do społeczeństwa sygnał, iż walka z bezrobociem nie podlega podziałom kompetencyjnym, ale jest wspólnym zadaniem państwa i samorządu terytorialnego. Początkowo powstało 14 pilotażowych centrów pracy. Ich stworzenie oznacza, że państwo przekazuje samorządom część odpowiedzialności za sytuację bezrobotnych. Wprawdzie odpowiedzialność prawna i finansowa spoczywa nadal na administracji rządowej, to gminy (miasta) przejmują organizację bezpośrednich kontaktów, poradnictwo i pośrednictwo pracy. W ciągu kilku najbliższych lat centra pracy mają powstać we wszystkich miastach Danii. Samorządy, najlepiej znające sytuację swoich świadczeniobiorców i warunki na lokalnych rynkach pracy, mogą połączyć wysiłki na rzecz poprawy sytuacji na rynku pracy z innymi zadaniami, np. z walką z wykluczeniem społecznym. Wymaga to spójności w ramach polityki zatrudnienia, polityki gospodarczej, edukacyjnej, społecznej i ochrony zdrowia. Ten szeroki zakres zadań samorządu postrzega się jako jego siłę i przewagę takiego rozwiązania nad innymi, gdzie polityki te koordynowane byłyby przez inne podmioty i/lub na innym poziomie.

Ponieważ rynek pracy ma coraz częściej charakter regionalny, a nie lokalny, samorządy są zobowiązane do spoglądania poza granice swojego terenu i uzgadniania oraz organizowania wspólnych działań z sąsiadującymi władzami lokalnymi. Samorządy są zobowiązane do prowadzenia własnej lokalnej polityki gospodarczej i polityki rynku pracy, polityki edukacyjnej ze szczególnym uwzględnieniem szans zawodowych młodych ludzi, kursów języka duńskiego dla poszukujących pracy imigrantów oraz kompleksowej polityki integracji społecznej (czyli walki z wykluczeniem 91 N. Westergaard-Nielsen, Danish Labour Market Policy. Is it worth it? Centre for Labour Market and Social Research, Working paper No. 10, Aarchus 2001, s. 6. 92 D. Cameron, Unemployment, Job Creation, and Economic and Monetary Union, w: Unemployment in the New Europe, red. N. Bermeo, Cambridge University Press, Cambridge 2001, s. 39. 93 Opracowano na podstawie tekstu Job Centres – the Pivot of the Danish Employment Effort ze strony internetowej http://www.kl.dk/_bin/a7cada57-912e-46fb-84f6-318fd5584671.pdf, dostęp 18.05.2009


167

społecznym). W zakresie zadań centrów pracy pozostają problemy związane z zapewnieniem zatrudnienia. Sprawy socjalne są delegowane do samorządowych urzędów socjalnych i ośrodków pomocy społecznej. Centra pracy mają zadanie rozpoznania, przygotowania zawodowego osoby poszukującej pracy, udzielania jej pomocy w zmianie lub podniesieniu tych kwalifikacji, pośrednictwo pracy, formułowanie ofert zatrudnienia we współpracy z pracodawcami na rynkach lokalnych, kierowanie bezrobotnych do instytucji polityki społecznej celem zaspokojenia ich potrzeb bytowych. Nad sprawnym i efektywnym działaniem centrów czuwają samorządowe rady ds. zatrudnienia, złożone z przedstawicieli stron dialogu społecznego.

Centra pracy pozostają w ścisłej współpracy z podmiotami lokalnej polityki społecznej, odpowiedzialnymi za integrację społeczną, edukację na różnych szczeblach osób z różnych grup wiekowych, pomoc społeczną i ochronę zdrowia. Dowodzi to, że kwestia zatrudnienia jest postrzegana jako wielowymiarowa, wymagająca wysiłków ze strony wszystkich podmiotów samorządowych oraz państwa.

3.5.2.3. Przykłady dobrych praktyk Przykładem działań podejmowanych wspólnie przez publiczne służby zatrudnienia i samorząd terytorialny jest projekt realizowany w ramach programu Project Livorno: a knowledge province for senior at work. Program adresowany jest do seniorów, osób bezrobotnych i zagrożonych wykluczeniem z rynku pracy. Jego celem jest podniesienie kwalifikacji zawodowych osób z wymienionych trzech grup docelowych oraz dostosowanie posiadanych kwalifikacji do zapotrzebowania identyfikowanego na lokalnym rynku pracy. W Danii program realizowany jest pod hasłem Det rummelige arbejdsmarked (Przystępny rynek pracy). Program łączy w sobie elementy polityki rynku pracy i polityki społecznej i jest adresowany głównie do dwóch grup:

• osób zagrożonych utratą pracy na skutek złego stanu zdrowia, wieku lub słabej pozycji zawodowej,

• długotrwale bezrobotnych (zwłaszcza zwolnionych na skutek ograniczonych możliwości wykonywania przez nich pracy – np. osoby niepełnosprawne).

Program Przystępny rynek pracy zakłada osiągnięcie celu, jakim jest ułatwienie wszystkim poszukującym pracy (bez względu na poziom sprawności i okres pozostawania bezrobotnym) jej znalezienie. Program przewiduje zwiększenie liczby osób utrzymujących się z pracy zawodowej i ograniczenie liczby tych, dla których głównym źródłem utrzymania są świadczenia społeczne, łącznie z pomocą społeczną. Trzy główne cele programu to:

• utrzymanie na rynku pracy osób zagrożonych utratą zatrudnienia,

• (re)integracja społeczna długookresowych bezrobotnych,

• zapobieganie dalszemu osłabieniu pozycji na rynku pracy grup pracowniczych szczególnie na to narażonych.

Program realizowany jest na poziomie krajowym (określenie zasad realizacji, zapewnienie środków finansowych), lokalnym (samorządowym) – na tym poziomie następuje pomiar efektów oraz koordynacja działań podmiotów polityki rynku pracy i polityki społecznej, w tym pomocy społecznej, a wreszcie związków zawodowych i przedsiębiorców jako głównych partnerów w realizacji programu.


168

Efekty programu są ściśle związane ze strukturą jego uczestników: im lepiej przygotowani zawodowo, tym większe szanse na sukces. Wykonawcy stali się zatem skupić na tej grupie osób długotrwale bezrobotnych, których szanse zawodowe oceniane są najniżej. W tym przypadku decydującą rolę odgrywały instrumenty aktywnej polityki rynku pracy, a zwłaszcza szkolenia i staże zawodowe, służące z jednej strony podniesieniu szans na rynku pracy poprzez podniesienie kwalifikacji, a z drugiej – ponownemu wykształceniu w osobach bezrobotnych motywacji do pracy.

Innym programem, także realizowanym w ramach programu Project Livorno: a knowledge province for senior at work jest program Seniorpuljen (Krąg seniorów). Program prowadzony jest od 1998 roku i ma na celu aktywizację zawodową seniorów, podtrzymanie kontaktów z rynkiem pracy i utrzymanie gotowości do pracy osób, które z różnych przyczyn opuściły rynek pracy przed osiągnięciem granicy wieku emerytalnego. Podobnie jak w przypadku poprzedniego projektu, realizowany jest on przez publiczne służby zatrudnienia wspólnie z administracja samorządową oraz innymi podmiotami rynku pracy. Rekrutacja do udziału w programie przebiega z udziałem służb społecznych administracji samorządowej, która, wykorzystując informacje pomocy społecznej oraz organizacji pozarządowych działających na rzecz osób starszych, typuje seniorów do udziału w programie. Stwarzana dzięki subsydiowaniu zatrudnienia możliwość pracy zawodowej w firmach publicznych, prywatnych oraz w organizacjach pozarządowych sprzyja nie tylko poprawie ich sytuacji materialnej, ale przede wszystkim pozwala na lepsze wykorzystanie kapitału społecznego w środowisku lokalnym.

Sam fakt, że program – choć w ograniczonej skali terytorialnej – prowadzony był przez kilka lat świadczy o tym, że przynosił pożądane rezultaty. Wyrażały się one w reintegracji zawodowej i społecznej bezrobotnych i podniesieniu poziomu ich mobilności zawodowej. Oceniając, oba przykłady pokazują, że współpraca między publicznymi służbami zatrudnienia a samorządem terytorialnym, którego reprezentantem w tej kooperacji najczęściej jest instytucja pomocy społecznej, jest nie tylko możliwa, ale wręcz wskazana. Nie ulega wątpliwości, że duński przykład w czystej postaci nie jest możliwy do adaptacji w polskich warunkach ze względu na ogromną różnicę wysokości wydatków na politykę rynku pracy. Jednak przykłady świadczące o współpracy publicznych służb zatrudnienia (PSZ) i pomocy społecznej w identyfikacji osób, które powinny uczestniczyć w programach aktywizujących w zakresie wykraczającym poza określony w powszechnie obowiązujących przepisach i wsparcie udzielane w ramach pracy socjalnej bezrobotnym podejmującym wysiłek udziału w programach rekwalifikujących potwierdzają celowość takiej współpracy. Jest ona w interesie samorządu terytorialnego, który finansuje znaczną część wydatków na pomoc społeczną. Zmniejszenie liczby bezrobotnych przekłada się w przypadku samorządu nie tylko na mniejsze wydatki na świadczenia pomocowe, ale i przynosi większe dochody z podatków lokalnych.

Jakkolwiek w Danii nie ma regulacji prawnych, określających wprost zasady współpracy między PSZ a podmiotami polityki pomocy i integracji społecznej, zarówno samorządy, jak i publiczne służby zatrudnienia są zainteresowane prowadzeniem takiej współpracy. Taka gotowość jest efektem powszechnego przekonania, że najważniejszą przyczyną wykluczenia społecznego jest bezrobocie94. Należy jednak podkreślić, że – podobnie jak w innych krajach będących przedmiotem oceny – w Danii większość wydatków na świadczenia pomocy społecznej i walkę z wykluczeniem społecznym jest finansowana z budżetu samorządowego. Oznacza to, iż samorządy są faktycznie zainteresowane

94 B. Halleröd, M. Heikkilä, Poverty and Social Exclusion in the Nordic Countries, w: Nordic Social Policy, red. M. Kautto, M. Heikkilä, B. Hvinden, S. Marklund, N. Ploug, Routledge, London & New York 1999, s. 186 i n.


169

ograniczeniem skali bezrobocia jako potencjalnej przyczyny poszukiwania pomocy społecznej i większego obciążenia wydatków samorządowych świadczeniami pomocy społecznej. Obowiązująca zasada finansowania świadczeń pomocy społecznej w przeważającym stopniu z budżetu samorządowego jest na pewno czynnikiem sprzyjającym współpracy samorządu i PSZ. Współpracę tą hamować może natomiast istniejąca różnica interesów między oboma grupami podmiotów: dla publicznych służb zatrudnienia grupą najłatwiejszą do ponownej aktywizacji zawodowej są ludzie młodzi i bezrobotni stosunkowo krótko pozostający bez pracy, tymczasem samorządy dążą do aktywizacji długookresowych bezrobotnych. Do pewnego stopnia ten potencjalny konflikt rozwiązany jest przez obowiązującą na duńskim rynku pracy wysoką elastyczność, sprawiającą, że ponowne zatrudnienie krótkookresowych bezrobotnych nie wymaga bardzo poważnych wysiłków, toteż służby zatrudnienia mogą się skoncentrować na długookresowych, czy wręcz chronicznych bezrobotnych.

3.5.3. Przykład drugi: Szwecja Wprawdzie poziom wydatków na politykę rynku pracy w Szwecji jest niższy niż w Danii95, a stopa bezrobocia kształtuje się na wyższym poziomie96, ale Szwecja należy do grupy krajów o szczególnie rozwiniętym systemie wsparcia i motywacji osób bezrobotnych. Przyjęte w polityce rynku pracy rozwiązania są konsekwencją realizowanego tam modelu państwa dobrobytu i roli instytucji państwa w zaspokajaniu potrzeb społecznych i indywidualnych. Szczególną rolę w polityce rynku pracy oraz w polityce pomocy i integracji społecznej odgrywa administracja państwowa i samorządowa, przy czym znaczenie tej drugiej w ostatnich latach wyraźnie wzrasta.

3.5.3.1. Główne cechy polityki rynku pracy w Szwecji W szwedzkim modelu polityki rynku pracy instytucja państwa spełnia rolę arbitra i regulatora, podejmującego wysiłek połączenia ważnych społecznie egalitarnych celów z mechanizmem rynku i konsekwencjami działania tego mechanizmu dla osób zatrudnionych i poszukujących pracy. Polityka ta niezmiennie zakłada osiągnięcie takich celów, jak wysoki poziom uczestnictwa w rynku pracy, wysokie (prawie pełne) zatrudnienie i dynamiczny wzrost gospodarczy. W latach pięćdziesiątych XX wieku w dwóch krajach – Niemczech i Szwecji – niezależnie od siebie podjęto próbę zintegrowanego osiągnięcia tych celów. W Niemczech zachodnich (o których będzie mowa w następnym podrozdziale) stało się to za sprawą idei społecznej gospodarki rynkowej, a w Szwecji cele te zostały ujęte w modelu Rehna-Meidnera. Wprawdzie z czasem okazało się, że niektóre z podstawowych właściwości tego modelu tracą na znaczeniu w następstwie rozwoju gospodarczego, ale Szwecja przez długi okres odznaczała się stosunkowo niskim w porównaniu z innymi krajami europejskimi poziomem bezrobocia. Mimo tego, iż obecnie stopa bezrobocia jest tam zbliżona do przeciętnej w Unii Europejskiej, dzięki silnej pozycji związków zawodowych97 i socjalnemu nastawieniu państwa,

95 W 2006 r. udział wydatków na świadczenia dla bezrobotnych w PKB wyniósł w Danii 2,0%, w Niemczech – 1,7%, w Szwecji – 1,6%, w Wielkiej Brytanii i w Polsce po 0,6%. Eurostat, Statistics in Focus 2009, nr 40, s. 6. 96 W stosunku do danych cytowanych w tab. 1, (s. 4), stopa bezrobocia w kwietniu 2009 r. wzrosła zarówno w całej Unii Europejskiej, jak i w trzech spośród omawianych w tej części raportu krajów i wynosiła średnio w UE 8,6%, w Szwecji – 8,5%, w Niemczech 7,7%, w Wielkiej Brytanii – 6,9% (dane z lutego 2009 r.). Jedynie w Danii wskaźnik spadł do poziomu 5,5%. Eurostat newsrelease euroindicators 2009, nr 79, s. 1. 97 Do związków zawodowych należy w Szwecji niemal 80% zatrudnionych.


170

odsetek długotrwale bezrobotnych utrzymuje się w ostatnich latach na poziomie 6–7%98. Prawo do zatrudnienia jest traktowane jako jedno z podstawowych praw obywatelskich, a jego zagwarantowanie jest obowiązkiem państwa i samorządów terytorialnych99.

Wskaźnik zatrudnienia w Szwecji sięga około 74%, jednak rząd szwedzki określił jako docelowy poziom zatrudnienia 80%100. W strukturze grupy osób w wieku produkcyjnym, ale trwale pozostających poza rynkiem pracy, 37,5% stanowią osoby, które uznaje się za trwale wykluczone z rynku pracy (przechodzący na wcześniejszą emeryturę i renciści) i udział tych osób rośnie101. Szwecja jest krajem, w którym odsetek osób długookresowo bezrobotnych w stosunku do ogółu osób zarejestrowanych jako bezrobotne należy do najniższych w Europie. W 2003 r. wyniósł on 17,8%, podczas gdy w EU-15 – 43,4%. Wskazuje to na stosunkowo dużą skuteczność polityki rynku pracy, zapobiegającej utrwalaniu się strukturalnego bezrobocia i charakteryzującej się znaczną fluktuacją bezrobotnych. Potwierdza to pośrednio wspomniana wyżej wysoka stopa zatrudnienia w gospodarce Szwecji.

Istotnym czynnikiem polityki rynku pracy w Szwecji jest stosunkowo wysoki poziom wykształcenia pracujących oraz mobilności zawodowej samych pracowników, jak i osób pracy poszukujących. Wskazuje na to bardzo wysoki odsetek ludności w wieku produkcyjnym uczestniczącej w procesie kształcenia ustawicznego102. Objętym nim jest około 40% ludności Szwecji w przedziale wieku od 25 lat do granicy wieku emerytalnego. W Unii Europejskiej wskaźnik ten wynosi średnio 11%, a w Polsce – zaledwie 5,6%103. Innym ważnym elementem ułatwiającym osiąganie celów aktywnej polityki rynku pracy jest duża elastyczność rynku pracy w Szwecji, wyrażająca się m.in. w wysokim odsetku (zwłaszcza kobiet) zatrudnionych w niepełnym wymiarze czasu, wysokim odsetku zatrudnionych na czas określony oraz w możliwości podejmowania pracy w zmiennych porach dnia. Sprzyja to zatrudnieniu w takim wymiarze, jaki jest dostosowany do możliwości pracobiorcy oraz potrzeb pracodawcy. W rezultacie aktywną polityką rynku pracy są zainteresowani wszyscy aktorzy tej polityki, do których w Szwecji zalicza się także administrację samorządową i podlegające jej służby.

98 http://epp.eurostat.ec.europa.eu/tgm/table.do?tab=table&init=1&language=en&pcode=tsiem110&plugin=1; - dane Eurostat, dostęp w dn. 30.04.2009. 99 Więcej na ten temat zob. P. Błędowski, Efektywność instrumentów aktywnej polityki rynku pracy stosowanych w Szwecji, w: Efektywność usług i instrumentów rynku pracy służących podnoszeniu kwalifikacji bezrobotnych w Polsce i wybranych krajach Unii Europejskiej, red. P. Błędowski, MPiPS, Warszawa 2008, s. 49 i n. 100 Mierzona stosunkiem liczby pracujących w wieku 16–64 lata do ogółu ludności w tej grupie wieku wyniosła w 2003 r. 74,3%, czyli utrzymywała się powyżej wartości celu określonego w Strategii Lizbońskiej na rok 2010. Zob. A. Szymańska, Polityka zwiększania efektywności rynku pracy w Unii Europejskiej: lekcje dla Polski, Centrum Europejskie Natolin, Warszawa 2004, s. 12. 101 Stryjan Y, Socjaldemokracja, rynek pracy i trzeci sektor – przypadek szwedzki, referat na konferencję zamieszczony na stronie ae.katowice.edu.pl/konferencje/rynek/. Dostęp w dn. 10.06.2009. 102 J.W. Albrecht, G.J. van den Berg, S.B. Vroman, The Knowledge Lift: The Swedish Adult Education Program that Aimed to Eliminate Low Worker Skill Levels, Working Paper Nr 4, Institute for Labour Market Policy Evaluation, Uppsala 2004. 103 M. Boni, Elastyczność i sprawność rynku pracy w Polsce, w: Elastyczność i sprawność rynku pracy, „Zeszyty BRE Bank – CASE” nr 87, Warszawa 2006, s. 22.


171

3.5.3.2. Świadczenia dla bezrobotnych. Współpraca z samorządem lokalnym

Całość systemu zabezpieczenia na wypadek bezrobocia składa się z dwóch części: bazowej, która daje prawo do świadczeń wszystkim osobom, które utraciły pracę oraz części dodatkowej, mającej charakter ubezpieczeniowy104. O ile pierwsza administrowana jest przez krajową radę ds. rynku pracy, o tyle druga głównie przez związki zawodowe, a nadzorowana jest przez krajową radę ds. ubezpieczeń. Świadczenia dla osób zarejestrowanych jako bezrobotne są w Szwecji ustalane i wypłacane w zależności od tego, czy bezrobotny jest objęty ubezpieczeniem od bezrobocia, czy też nie. Ubezpieczenie to jest, podobnie jak w Danii, dobrowolne105. Całość systemu ubezpieczenia od bezrobocia zarządzana jest przez związki zawodowe i państwo, przy czym państwo w znacznej mierze partycypuje również w finansowaniu świadczeń. Ubezpieczeniem objętych jest około 90% zatrudnionych. W przypadku utraty pracy, o ile przepracowali przynajmniej 12 miesięcy, otrzymują przez okres pierwszych 200 dni bezrobocia 80% swego przeciętnego wynagrodzenia z ostatniego roku pracy, przez kolejne 100 dni otrzymują natomiast zasiłek w wysokości 70% przeciętnego wynagrodzenia z ostatnich 12 miesięcy. Prawo do zasiłku przez kolejne 150 przysługuje już tylko tym bezrobotnym, którzy mają na utrzymaniu dzieci do lat 18. Po upływie tego okresu bezrobotni tracą prawo do zasiłku i są obejmowani aktywnymi programami rynku pracy.

104 W Szwecji działa 36 funduszy ubezpieczeniowych na wypadek bezrobocia. 105 Ch. Toft, International Labour Market and Social Policy Analysis. Essays of Segmentation, cross-national Variation and European Union regulation, Kassel university Press, Kassel 2004, s. 115.


172

Schemat 1. Czynniki selekcji uczestników programów aktywnej polityki rynku pracy w Szwecji

Źródło: P. Błędowski, Efektywność instrumentów aktywnej polityki rynku pracy stosowanych w Szwecji, w: Efektywność usług i instrumentów rynku pracy służących podnoszeniu kwalifikacji bezrobotnych w Polsce i wybranych krajach Unii Europejskiej, red. P. Błędowski, MPiPS, Warszawa 2008, s. 54.

Zależnie od charakteru programu, bezrobotny otrzymuje zasiłek odpowiadający obowiązującemu w Polsce zasiłkowi szkoleniowemu lub specjalnemu świadczeniu z tytułu odbywania przygotowania zawodowego. Sytuacja rodzinna nie odgrywa w tym przypadku znaczenia, jest ona natomiast istotna dla świadczeń dodatkowych, wypłacanych z funduszy samorządu terytorialnego (niekiedy za pośrednictwem instytucji pomocy społecznej, ale nie jest to uregulowane żadnymi przepisami ogólnokrajowymi). W przypadku bezrobocia trwającego ponad 200 dni świadczenia dla


173

bezrobotnych są szczególnie niskie, gdy chodzi o osoby nie objęte dobrowolnym ubezpieczeniem, One też częściej dodatkowo ubiegają się o pomoc społeczną.

Instytucje samorządowe i pomocy społecznej odgrywają ważną rolę podczas doboru uczestników programów aktywizujących dla bezrobotnych. Świadczy o tym m.in. przedstawiony powyżej schemat 1, w którym nabór uczestników szkoleń i innych aktywnych działań podejmowanych na rynku pracy poprzedzony jest oceną sytuacji środowiskowej, rodzinnej i na lokalnym rynku pracy106.

Zaprezentowany powyżej schemat 1 pochodzi wprawdzie z publikacji mówiącej o aktywnych instrumentach polityki rynku pracy w Szwecji w latach dziewięćdziesiątych XX wieku, ale zachowuje aktualność. Ewentualne zmiany dotyczą rozszerzenia zakresu współdziałania pracowników socjalnych w rozwiązywaniu problemów osób bezrobotnych i motywowaniu ich (a zwłaszcza długookresowych bezrobotnych) do podjęcia zatrudnienia. O ile w Polsce zawód pracownika socjalnego kojarzy się prawie wyłącznie z instytucją pracownika socjalnego, o tyle w krajach Zachodniej Europy i Skandynawii pracownicy socjalni i pedagodzy społeczni pracują również w placówkach ochrony zdrowia i publicznych służbach zatrudnienia. Ich zadaniem jest nie tylko motywowanie bezrobotnych do poszukiwania pracy zarobkowej i podjęcia decyzji o podjęciu pracy, ale i pomoc w doborze najbardziej właściwego rodzaju pracy i formy zatrudnienia. Stąd duże znaczenie, przywiązywane do oceny sytuacji rodzinnej osoby korzystającej ze wsparcia pracownika socjalnego.

Wart podkreślenia jest fakt, iż przy doborze uczestników programów rynku pracy bierze się pod uwagę uwarunkowania na lokalnych rynkach pracy. Ocena sytuacji na tych rynkach dokonywana jest we współpracy publicznych służb zatrudnienia z władzami samorządowymi. Instytucje municypalne uczestniczą nie tylko w ocenie bieżącej sytuacji na rynku pracy, ale i w kształtowaniu celów i zadań polityki rynku pracy na szczeblu lokalnym i regionalnym.

Ponadto kwalifikacja do udziału w programie jest związana ze szczegółową oceną sytuacji bezrobotnego: m.in. jego kwalifikacji zawodowych, potencjalnej mobilności zawodowej, okresu trwania bezrobocia i możliwości podjęcia pracy w ograniczonym wymiarze oraz sytuacji rodzinnej. Taka szczegółowa analiza rynku i sytuacji poszczególnych potencjalnych uczestników programu jest jednym w elementów decydujących o powodzeniu programu. Staranny dobór uczestników, uwzględniający rozmaite czynniki mogące wpłynąć na postawę osób bezrobotnych w trakcie realizacji programu, zmniejsza ryzyko porażki oraz pozwala na bardziej racjonalne gospodarowanie środkami publicznymi. W takiej wszechstronnej ocenie uczestniczą w miarę potrzeb reprezentanci instytucji administracji samorządowej i pomocy społecznej. Wykształcona w tym zakresie praktyka jest różna w poszczególnych regionach i jest raczej efektem dotychczasowych doświadczeń i zwyczajów, a nie regulacji prawnych.

Samorządy terytorialne są współodpowiedzialne za realizację zadań w obszarze polityki rynku pracy. Spoczywa na nich m.in. obowiązek udziału w doborze i stosowaniu najbardziej odpowiednich instrumentów aktywnej polityki rynku pracy, jak szkolenia, kursy zawodowe, staże zawodowe itp. Są one w pierwszej kolejności adresowane do młodzieży z zamiarem uchronienia jej przed jednym z najbardziej demoralizujących społecznie zjawisk, jakim jest długotrwałe bezrobocie. Ze względu na wyższą niż dawniej stopę bezrobocia w Szwecji trudniej o objęcie wszystkich bezrobotnych w wieku do 25 lat programami aktywizującymi. Mimo to czynione są wysiłki, by w możliwie największej 106 Liczne przykłady takich działań pokazują Calmfors L., Forslund A., Hemström M., Does Active Labour Market Policy Work? Lessons from the Swedish Experiences, Center for Economic Studies & Ifo, Institute for Economic Research, Munich 2002, s. 21 i n.


174

liczbie samorządów terytorialnych podjąć takie programy. Ich okres trwania nie przekracza z reguły 12 miesięcy. W 2004 r. 205 z 281 samorządów terytorialnych prowadziło programy aktywizujące młodych bezrobotnych107. W pozostałych gminach młodzi wiekiem bezrobotni mogą brać udział w programach adresowanych do innych grup bezrobotnych. Jak wynika jednak z opisu projektu zawartego w cytowanej publikacji, efektywność tego rodzaju szkoleń i kursów dla młodych ludzi, początkowo stosunkowo wysoka, po upływie kilku lat okazuje się zbliżona do efektywności innych instrumentów. Mimo tego, że uczestnicy programu dobrani zostali przy współudziale służb społecznych samorządu terytorialnego i ewentualnie pomocy społecznej, ich szanse zawodowe w długim okresie nie różnią się istotnie od szans zawodowych innych uczestników podobnych projektów.

Od końca lat dziewięćdziesiątych XX w. w Szwecji prowadzona jest dyskusja na temat nowego sposobu organizacji służb społecznych na wszystkich poziomach administracji. Celem reorganizacji ma być lepsza dostępność usług (przez usługi rozumie się również usługi w ramach polityki rynku pracy), bardziej racjonalne gospodarowanie publicznymi i prywatnymi środkami finansowymi oraz uniknięcie dublowanie niektórych obszarów działania publicznych i prywatnych podmiotów szeroko rozumianej polityki społecznej.

Bezpośrednim powodem podjęcia takiej dyskusji było przekonanie, iż podstawową przyczyną wykluczenia w rynku pracy osób długotrwale bezrobotnych jest brak koordynacji działania lokalnych podmiotów. Kontaktowanie się podmiotów polityki rynku pracy, z podmiotami pomocy społecznej i oświatowej na poziomie lokalnym następowało z reguły za pośrednictwem szczebla nadrzędnego, co nie tylko wydłużało czas reakcji, ale i zakłócało jej skuteczność. Tabela 16 pokazuje, jak na różnych poziomach samorządu terytorialnego kształtuje się struktura podmiotów polityki zatrudnienia oraz pomocy i integracji społecznej. Jak widać, niemal na każdym szczeblu struktur samorządowych istnieją organy kształtujące rozwiązania w zakresie wymienionych polityk. Współpraca między nimi jest warunkiem sukcesu działań w ramach obu polityk. Szczególnie ważny jest w tym przypadku szczebel lokalny, na poziomie którego ujawniają się bezrobocie i ubóstwo. Na tym szczeblu możliwa jest indywidualizacja działań, która odgrywa coraz większą rolę w polityce zatrudnienia oraz w polityce pomocy społecznej.

107 A. Forslund, O. Nordström Skans, Swedish Youth Labour Market Policies Revisited, Working Paper Nr 6, Institute for Labour Market Policy Evaluation, Uppsala 2006.


175

Tabela 16. Podmioty stanowiące w obszarze polityki rynku pracy, pomocy i integracji społecznej oraz ochrony zdrowia w Szwecji na różnych szczeblach administracji

Poziom Rynek pracy Rehabilitacja,

pomoc społeczna, integracja

Ochrona zdrowia Wcześniejsze

emerytury, renty, zasiłki chorobowe

Krajowy Rada ds. Rynku Pracy

Związek samorządów terytorialnych

Związek rad okręgowych

Krajowa rada ubezpieczenia; związek firm ubezpieczeniowych

Regionalny Okręgowe rady zatrudnienia Rady okręgowe Okręgowe rady

ubezpieczenia

Lokalny Biura zatrudnienia Samorządy terytorialne Lokalne urzędy

ubezpieczenia Źródło: Y. Stryjan, Work Integration Social Enterprises in Sweden, Working Paper European Research Network 2002, nr 4, s. 10.

3.5.3.3. Przykłady dobrych praktyk Począwszy od roku 2004 samorządy gminne (odpowiedzialne za służby społeczne i pomoc społeczną), rady okręgowe (odpowiedzialne za organizację świadczeń rehabilitacyjnych), okręgowe rady zatrudnienia i administracja ubezpieczeń społecznych współpracują w skali regionalnej w zakresie rehabilitacji osób niepełnosprawnych i pomocy w ich powrocie na rynek pracy. Przez rehabilitację rozumie się w tym przypadku rehabilitację zawodową i społeczną mającą na celu m.in. zapobieżenie długookresowemu bezrobociu. Wymienione instytucje tworzą centra współpracy, finansowane po 1/4 przez każdego z partnerów108.

Przykładem dobrej praktyki w zakresie tworzenia nowej infrastruktury dla współpracy podmiotów polityki rynku pracy oraz pomocy i integracji społecznej jest rozwiązanie wprowadzone w życie w gminie Nordanstig w północnej Szwecji (tj. w regionie o znacznie wyższej niż przeciętna stopie bezrobocia), gdzie biuro pracy zostało wyodrębnione ze struktur samorządowych. Zostało ono przekonstruowane w ten sposób, by stanowić samorządową spółdzielnię, spełniającą nie tylko funkcje biura pośrednictwa pracy, ale dodatkowo – w kooperacji z długookresowo bezrobotnymi – sprzyjającą zaspokojeniu ich potrzeb socjalnych i ułatwiającą im powrót na rynek pracy109. Samorząd miejski wspólnie ze spółdzielnią jest właścicielem quasi-komercyjnych firm, de facto będących przedsiębiorstwami społecznymi (Samhall). Są one traktowane jako swoiste miejsce treningu dla długookresowych bezrobotnych przed podjęciem przez nich próby powrotu na rynek pracy. Działania służb zatrudnienia są wspierane bezpośrednio przez pracowników pomocy społecznej, nie tylko typujących osoby do zatrudnienia w przedsiębiorstwach społecznych, ale i wspierających je w trakcie okresu przystosowania do nowej sytuacji. W ostatnich latach przedsiębiorstwa społeczne stały się w Szwecji dość popularne, ale rozwiązanie z Nordanstig dopiero od niedawna zaczyna być implementowane w innych gminach.

Nowe nastawienie do kwestii długookresowych bezrobotnych znajdujących się na pograniczu zainteresowania podmiotów polityki rynku pracy i pomocy społecznej zaowocowało powstaniem

108 G.S. Lindquist, Unemployment insurance, social assistance and activation policy in Sweden. 109 Tamże, s. 10.


176

nowych organizacji, jakimi są spółdzielcze agencje rozwoju. Agencje te powstają w wyniku współpracy instytucji rynku pracy, pomocy społecznej i samorządu terytorialnego i są doskonałym dowodem na wzrastające znaczenie ekonomii społecznej w rozwiązywaniu problemów polityki zatrudnienia.

Agencje, działające na poziomie regionów, spełniają rolę pośredników w przekazywaniu wiedzy na temat zachowań wszystkich aktorów na rynku pracy i mają następujące zadania:

• tworzenia i popularyzowanie nowych modeli organizacyjnych, uwzględniających lokalną specyfikę rynków pracy oraz struktury społeczno-zawodowo-demograficznej zarejestrowanych bezrobotnych;

• mobilizowania do działania potencjalnych podmiotów finansujących nowe formy działania na rynku pracy;

• ułatwiania współpracy i partnerstwa między standardowymi a nowymi instytucjami lokalnego rynku pracy;

• współdziałania w zakresie rekrutowania i szkolenia uczestników nowych działań na rynku pracy.

Innymi formami rozwiązywania problemów na rynku pracy są spółdzielnie socjalne i firmy społeczności lokalnych (środowiskowe), których idea została zaczerpnięta z doświadczeń szkockich.

Spółdzielnie socjalne spełniają dwie funkcje: integracji na rynku pracy i integracji społecznej. Według informacji z 2002 roku, w około 90 spółdzielniach prace znalazło 1400 osób. Na kilkunastu zatrudnionych przypada jeden pracownik socjalny, odpowiedzialny nie tylko za wparcie dla zatrudnionych (rekrutujących się głównie spośród długookresowych bezrobotnych), ale i za ich integrację społeczną. W grupie zatrudnionych około 500 osób to osoby stale zatrudnione, pozostali uczestniczą w kursach przygotowania zawodowego i szkoleniach.

Firmy środowiskowe (obecnie jest ich tylko 8) zatrudniają 110 osób, rekrutowanych przy współudziale pracowników pomocy społecznej spośród długookresowych bezrobotnych. Działają one w głownie w północnej Szwecji, w regionach słabiej rozwiniętych, gdzie bezrobocie ma charakter strukturalny. Zadaniem tego rodzaju firm jest reintegracja społeczna osób od dawna przebywających na bezrobociu, w czym ważna rolę odgrywa instytucja pomocy społecznej. To ona odpowiedzialna jest na poziomie lokalnym za wsparcie i motywowanie osób uczestniczących w projekcie, podczas gdy służby zatrudnienia koncentrują się na pomocy w znalezieniu trwałego zatrudnienia.

Oceniając doświadczenia szwedzkie w zakresie współpracy instytucji rynku pracy i instytucji integracji społecznej należy podkreślić, iż zasygnalizowane dobre praktyki nie są efektem obowiązujących w całym kraju regulacji prawnych, ale są wynikiem inicjatyw oddolnych, w których dużą rolę odgrywa samorząd terytorialny, współodpowiedzialny za sytuację na rynku pracy. Trzeba też podkreślić, że budżet samorządowy w nieporównanie większym stopniu niż w Polsce pozwala na takie działania oraz fakt, iż samorządy zainteresowane są programami aktywizacji zawodowej bezrobotnych i ograniczeniem skali wydatków na świadczenia pomocy społecznej, gdyż partycypują w znacznym stopniu w wydatkach na te cele. W Polsce większość tych samych wydatków finansowana jest z Funduszu Pracy, zasilanego przez pracodawców oraz ze środków na pomoc społeczną, pochodzących z dotacji z budżetu państwa. Brak silnego powiązania wydatków na pomoc społeczną z budżetem samorządu przy braku ubezpieczenia od bezrobocia powodują, że


177

zainteresowanie podmiotów polityki rynku pracy i pomocy społecznej wspólnymi działaniami, na dodatek takimi, których czas realizacji wykracza poza kadencje władz samorządowych, jest niewielkie. Istnieje w związku z tym potrzeba wprowadzenia społecznego ubezpieczenia od bezrobocia, a do tego czasu – wprowadzenia społecznej kontroli nad środkami Funduszu Pracy.

3.5.4. Przykład trzeci: Wielka Brytania Mimo niewysokiej stopy bezrobocia w Wielkiej Brytanii realizowana w tym kraju polityka zatrudnienia i polityka rynku pracy w dużej mierze korzysta ze współpracy z instytucjami pomocy społecznej i organizacjami pozarządowymi. Długa tradycja demokracji lokalnej w Wielkiej Brytanii, połączona ze znaczna samodzielnością nie tylko czterech krajów, ale i jednostek regionalnych oraz gmin pozwala na szerszą niż w wielu innych krajach współpracę obu grup podmiotów. Współpraca ta ma na celu utrzymanie stopy bezrobocia na społecznie akceptowalnym poziomie oraz niedopuszczenie do utrwalenia w strukturze bezrobotnych grupy chronicznie narażonej na bezrobocie. Z tej przyczyny w Wielkiej Brytanii zjawisko undelclass jest stosunkowo mocno ograniczone. Utrzymanie niewielkich rozmiarów bezrobocia długookresowego leży nie tylko w interesie państwowych i lokalnych podmiotów polityki rynku pracy, ale i podmiotów pomocy społecznej.

3.5.4.1. Świadczenia dla bezrobotnych Stosunkowo niewysoka stopa bezrobocia w Wielkiej Brytanii jest efektem nie tylko dobrej sytuacji gospodarczej w tym kraju, ale i rezultatem aktywnej polityki rynku pracy. W ramach kolejnych etapów reformy polityki rynku pracy i w konsekwencji wprowadzonego w 1998 r. programu New Deal, w 2002 roku w miejsce dotychczas istniejących służb zatrudnienia powołano nowe, zorganizowane w nowych centrach pracy Jobcentre Plus110. W Wielkiej Brytanii działa ich ponad 1100, co doskonale podkreśla ich lokalny charakter. Centra Zatrudnienia Plus spełniają rolę zbliżoną do duńskich centrów pracy, łącząc w sobie zadania związane z pośrednictwem pracy, poradnictwem zawodowym, działalnością edukacyjną i realizowaniem specjalnych programów krajowych lub lokalnych adresowanych do konkretnych grup ludności. Zwłaszcza w tym przypadku kooperacja pomocy społecznej i centrów pracy ma duże znaczenia dla właściwego doboru uczestników programu i ich motywowania do udziału. O ile bowiem same centra pracy dysponują informacjami na temat samego bezrobotnego, jego kwalifikacji czy gotowości do wykonywania konkretnych prac, o tyle pomoc społeczna w swojej działalności zbiera informacje na temat środowiska osoby bezrobotnej, jej rodziny, sytuacji życiowej i uwarunkowań modyfikujących jego zachowania na rynku pracy w stosunku do oczekiwanych przez podmioty rynku pracy. Dopiero dzięki współpracy obu instytucji możliwe jest uwzględnienie indywidualnej sytuacji bezrobotnego i dostosowanie działań do jego sytuacji życiowej.

Polityka rynku pracy w Wielkiej Brytanii będzie kształtowana w tym właśnie kierunku, bowiem już przygotowywana jest istotna reforma, jaką będzie coraz dalej idąca indywidualizacja działań, to znaczy dostosowanie konkretnych instrumentów do faktycznych potrzeb i możliwości osoby bezrobotnej. Od marca 2011 roku przewiduje się prowadzenie takiej właśnie polityki, przy czym w 110 Zob. M. Fedorczuk, K. Bojadżijewa-Wesołowska, Efektywność instrumentów aktywnej polityki rynku pracy stosowanych w Wielkiej Brytanii, w: Efektywność usług i instrumentów rynku pracy służących podnoszeniu kwalifikacji bezrobotnych w Polsce i wybranych krajach Unii Europejskiej, red. P. Błędowski, MPiPS, Warszawa 2008, s. 31 i n.


178

pierwszej kolejności będą nią objęte osoby otrzymujące zasiłki dla bezrobotnych oraz zasiłki szkoleniowe.

Jednym z obszarów współpracy uwzględnionych w ocenie współpracy będących przedmiotem zainteresowania instytucji jest kwestia gotowości bezrobotnych do podjęcia pracy poza miejscem zamieszkania. Zdaniem wielu obserwatorów polityki rynku pracy w skali europejskiej, bezrobotni i osoby zagrożone utratą pracy w Wielkiej Brytanii charakteryzują się stosunkowo niewielką mobilnością przestrzenną. Ten fakt podnosi znaczenie lokalnych inicjatyw zmierzających do aktywizacji zawodowej wymienionych grup oraz mających na celu ich ochronę socjalną.

Zasiłki dla bezrobotnych wypłacane są w Wielkiej Brytanii przez centra zatrudnienia. Środki na te zasiłki pochodzą z ubezpieczenia od bezrobocia albo z funduszy publicznych. W pierwszym przypadku wysokość zasiłku jest uzależniona od wieku bezrobotnego i wynosi 54,95 £ (dla bezrobotnych w wieku 16 – 24 lata) lub 64,30 £ tygodniowo dla pozostałych osób zarejestrowanych jako bezrobotne. W przypadku zasiłku wypłacanego z funduszy publicznych, zasiłek jest uzależniony od wysokości dochodu oraz składu gospodarstwa domowego i waha się od 50,95 £ do 100,95 £ tygodniowo dla pary, w której jedna osoba jest zarejestrowana jako bezrobotna, a druga nie pracuje zarobkowo. Okres wypłaty świadczenia ubezpieczeniowego jest ograniczony do 12 miesięcy111.

W przypadku bezrobotnych, pozostających bez zatrudnienia przez okres co najmniej sześciu miesięcy, stosowane są dodatkowe świadczenia, polegające na informowaniu o stosowanych i dostępnych działaniach zwiększających szanse na rynku pracy i zmniejszających przez to jednocześnie ryzyko wykluczenia społecznego. Tego rodzaju informacje są najczęściej przygotowywane we współpracy administracji samorządowej, centrów zatrudnienia i placówek świadczących pomoc społeczną w miejscu zamieszkania i stanowią swoisty przewodnik dla bezrobotnych, informujący, jak się poruszać po instytucjach pośredniczących w znalezieniu pracy zawodowej i udzielających wsparcia materialnego i społecznego.

3.5.4.2. Przykłady dobrych praktyk Znaczną rolę w działaniach na styku instytucji rynku pracy oraz instytucji pomocy i integracji społecznej odgrywają samorządy terenowe oraz organizacje pozarządowe. Podobnie, jak w Szwecji, zadanie aktywizacji zawodowej bezrobotnych spoczywa na publicznych służbach zatrudnienia, a gminy są zainteresowane zmniejszeniem liczby długookresowych bezrobotnych, korzystających najczęściej ze świadczeń pomocy społecznej, finansowanych ze źródeł samorządowych.

W Londynie realizowana jest inicjatywa Brent in 2 Work, mająca na celu pomoc długookresowym bezrobotnym w podjęciu pracy. Istotą tej inicjatywy jest bliska partnerska współpraca między służbami zatrudnienia, miejską administracją pomocy społecznej, instytucjami szkolącymi oraz agencją rozwoju miasta. Skoordynowana walka z bezrobociem poprzez aktywizację zawodową bezrobotnych oraz podnoszenie ich kwalifikacji została wpisana do strategii rozwoju miasta. Instytucja pomocy społecznej spełnia podwójną rolę, wskazując te środowiska, z których powinni się rekrutować uczestnicy programu oraz zapewniając wsparcie pracowników socjalnych, znających samych bezrobotnych oraz ich środowisko miejsca zamieszkania.

111 Labour market and social protection reforms in international perspective: Parallel or converging tracks?, red. U.K. Aldershot, V. Burlington, Ashgate 2002, s. 123.


179

Realizowany na terenie zachodniej Kornwalii projekt CPR Works ma do spełnienia podobne zadanie. Lokalne partnerstwo strategiczne na rzecz rynku pracy w Kornwalii ma między innymi na celu pomoc i wsparcie dla długookresowych bezrobotnych, najbardziej zdeprywowanych gospodarstw domowych osób bezrobotnych. Celem tego wsparcia jest pomoc w powrocie najsłabiej wykształconych bezrobotnych do pracy. Istotnym ułatwieniem w realizacji tego programu jest lokalizacja w tym samym budynku obu partnerów, tj. dwóch organizacji pozarządowych realizujących projekt. Wsparciem dla partnerów jest współpraca z samorządem terytorialnym i działającą w jego ramach instytucją pomocy społecznej. Wsparcie to polega przede wszystkim na konsultacjach prawnych dla partnerów programu i pomocy ze strony psychologów, udzielanej bezpośrednio bezrobotnym. Program został poddany ocenie komisji ds. audytu, która bardzo wysoko oceniała jego jakość, zwracając uwagą na bardzo klarowny podział zadań między partnerami, precyzyjnie sformułowane zadania i uprawnienia lidera projektu oraz stosowanie sprawdzonych narzędzi komunikacji z bezrobotnymi oraz z potencjalnymi pracodawcami. Program, któremu towarzyszyła powszechna akceptacja społeczna, był nagłośniony w lokalnych środkach przekazu112.

W innym projekcie, realizowanym w Amber Valley, samorząd terytorialny pozyskał do partnerstwa zarówno pracodawców, jak i organizacje pozarządowe, wspierające bezrobotnych. Funkcję koordynatora spełniały lokalne służby zatrudnienia i instytucja środowiskowej pomocy społecznej. Ewaluatorzy podkreślili jasno sprecyzowane cele projektu, ich realność oraz dobrze dobrane metody ich realizacji113.

Grupy społeczne, korzystające w pierwszej kolejności ze wsparcia udzielanego wspólnie przez instytucje rynku pracy i pomocy społecznej to generalnie osoby zagrożone lub już dotknięte wykluczeniem społecznym:

• osoby, które niechętnie korzystają z pośrednictwa oferowanego przez centra zatrudnienia;

• osoby, mające trudności z pokonywaniem większych odległości lub nie dysponują czasem na dłuższe dojazdy do pracy (niepełnosprawni, osoby nie dysponujące dostatecznym dochodem na sfinansowanie kosztów dojazdu, osoby sprawujące w domu opiekę nad dziećmi lub ludźmi niesamodzielnymi);

• imigranci, którzy na skutek różnych okoliczności, zwłaszcza niedostatecznej znajomości języka, nie są dobrze zapoznani z procedurami rekrutacji pracowników;

• osoby, które na skutek różnic etnicznych i kulturowych nie mogą odnaleźć się w nowej roli pracobiorcy lub poszukującego zatrudnienia w Wielkiej Brytanii;

• osoby, które ze względu na dysfunkcje niechętnie decydują się na wysiłek poszukiwania lub podjęcia pracy poza środowiskiem, w którym stale przebywają;

• osoby, które mają specyficzne problemy (np. osoby karane prawomocnymi wyrokami sądów), utrudniające im znalezienie pracy zawodowej.

W stosunku do osób z tych grup stosuje się w wielu projektach zmodyfikowane, wielowymiarowe podejście, określane w literaturze mianem holistycznego114. Obejmuje ono doradztwo w sprawach

112 Opracowano na podstawie P. Meadows, Local initiatives to help workless people find and keep paid work. Solutions. Lessons for Policy and Practice, Joseph Rowntree Foundation, York 2008, s. 5. 113 Tamże. 114 I. Sanderson, Worklessness in Deprived Neighbourhoods: A Review of the Evidence, Neighbourhood Renewal Unit, Department for Communities and Local Government, 2006.


180

życiowych (realizowane przy wykorzystaniu wyspecjalizowanych kadr pomocy społecznej), doradztwo w zakresie gospodarstwa domowego i gospodarowania dochodami (również jest to zadaniem służb pomocy społecznej lub z nią współpracujących) oraz doradztwo w zakresie wyboru ścieżki zawodowej i poszukiwania pracy (służby zatrudnienia).

W przypadku osób niepełnosprawnych i przewlekle chorych szanse na zatrudnienie mają zostać zwiększone dzięki zastosowaniu rozwiązań przewidzianych w nowym programie na rzecz osób niepełnosprawnych (The New Deal for Disabled People). Program jest w fazie pilotażu, obejmuje zaledwie kilka procent populacji osób niepełnosprawnych, ale stwarza szanse na osiągnięcie w ich przypadku wskaźnika aktywności zawodowej na poziomie 50%. Główną zaletą wprowadzanego w życie rozwiązania jest jego daleko idąca personalizacja. Stwarza to możliwości lepszego rozpoznania możliwości zawodowych osoby niepełnosprawnej, identyfikację czynników utrudniających jej podjęcie pracy zawodowej oraz poznanie uwarunkowań środowiskowo-rodzinnych. Program nakierowany jest zatem nie tylko na zadania leżące po stronie polityki rynku pracy, ale i spoczywające na podmiotach pomocy oraz integracji społecznej oraz na podmiotach ochrony zdrowia. Doświadczenia pilotażu wskazują na potrzebę lepszej integracji i koordynacji działań tych trzech grup podmiotów, a także na zapewnienie kompleksowego podejścia do kwestii pracy zawodowej osób niepełnosprawnych, czyli podejścia uwzględniającego nie tylko ich słabe i mocne strony na rynku pracy, ale i wzięcia pod uwagę czynników środowiskowych i rodzinnych oraz elementów przestrzennych, jak np. możliwości dojazdu do pracy, przystosowania miejsca pracy oraz miejsca szkolenia do potrzeb osoby niepełnosprawnej.

3.5.5. Przykład czwarty: Niemcy Niemcy należą do krajów, w których lokalna polityka społeczna ma najdłuższą historię. Od dawna poszukiwano również możliwości aktywizacji zawodowej długookresowych bezrobotnych i włączania ich do rynku pracy. Jedną z pierwszych prób w tym zakresie było zapoczątkowane w latach osiemdziesiątych tworzenie przez gminy tzw. drugiego rynku pracy. Chociaż przesłanką takiego działania była chęć ograniczenia gminnych wydatków na świadczenia pomocy społecznej, w konsekwencji od kilku do kilkunastu procent długookresowych bezrobotnych podejmowało trwale pracę zawodową. Drugi rynek pracy tworzony był przez instytucje samorządowe dla bezrobotnych, którzy utracili prawo do zasiłku z ubezpieczenia społecznego (ubezpieczenie od bezrobocia jest w Niemczech powszechne i obowiązkowe) i stawali się odbiorcami świadczeń pomocy społecznej. Pomoc była w przeważającej mierze finansowana ze środków lokalnych. Po przepracowaniu jednego roku w instytucjach lub zakładach samorządowych umowa o prace wygasała, a byli pracownicy uzyskiwali prawo do świadczeń ubezpieczeniowych, odciążając tym samych pomocowy budżet gminy. Taki program wymagał ścisłej współpracy pracowników socjalnych, zatrudnionych głównie w placówkach pomocy społecznej z pracownikami urzędów pracy. Zapoczątkowana wówczas kooperacja przetrwała kolejne zmiany struktury instytucji rynku pracy i pomocy społecznej.

3.5.5.1. Reformy komisji Hartza Najbardziej istotną rolę w kształtowaniu obecnych relacji między obiema grupami instytucji odegrały zmiany wprowadzone przez komisję Hartza. Początkowo przyniosły one przekształcenia w strukturze instytucji obsługujących rynek pracy (w miejsce urzędów pracy powstały agencje rynku pracy, które mają o wiele szerszy zakres kompetencji i charakteryzują się o wiele większą niż ich poprzednicy


181

elastycznością działania), a następnie – zmiany w zabezpieczeniu materialnym bezrobotnych115. Poza agencjami pracy powstały centra zatrudnienia (Job Center), które dysponując bliskim i bezpośrednim kontaktem z bezrobotnymi są w stanie lepiej dobrać możliwe zatrudnienie do profilu zawodowego osoby poszukującej pracy lub pomóc bezrobotnemu w dostosowaniu tego profilu do potrzeb i oczekiwań rynku pracy.

Agencje rynku pracy mają o wiele większe możliwości współpracy z partnerami społecznymi, włączając do swoich działań zarówno jednostki samorządu terytorialnego, jak i organizacje pozarządowe. Częściej niż dawniej dochodzi również do outsourcingu niektórych usług i działań w ramach aktywnej polityki rynku pracy.

Ostatni etap reformy podmiotów polityki rynku pracy przyniósł istotne zmiany w zakresie i formach świadczeń dla długookresowych bezrobotnych. Zgodnie z ustaleniami programu znanego powszechnie pod nazwą Hartz IV, nastąpiło połączenie dwóch oddzielnych dotychczas świadczeń, a mianowicie Arbeitslosenhilfe116 i pomocy społecznej. Do roku 2005 bezrobotnemu, który utracił prawo do zasiłku, przysługiwało prawo do korzystania z pomocy adresowanej specjalnie do bezrobotnych. Było to świadczenie niższe niż zasiłek dla bezrobotnych, ale długookresowe i – co równie ważne – uzupełniane do wysokości ustalonego ustawowo dochodu na osobę w gospodarstwie domowym przez świadczenia pomocy społecznej. Zgodnie z założeniami Hartz IV, nastąpiło połączenie obu świadczeń, a ich łączna wysokość, nawet po uwzględnieniu przewidzianych przez reformę licznych dodatków, w praktyce okazała się niższa, niż przed reformą. Miało to być czynnikiem, sprzyjającym większej aktywności długookresowych bezrobotnych poszukujących zatrudnienia.

Ponadto ujednolicona została wysokość zasiłku dla bezrobotnych, niezależnie od wysokości opłacanej składki i okresu jej opłacania. Wprowadzony został obowiązek przyjęcia każdej oferty pracy, którą bezrobotny jest w stanie wykonywać, również tych gorzej wynagradzanych i niewymagających kwalifikacji lub wymagających kwalifikacji na poziomie niższym niż te, którymi legitymuje się zarejestrowany bezrobotny. Wiele kontrowersji wzbudziły obowiązkowe, niskopłatne (ale zwolnione z podatku od dochodów osobistych ludności) prace publiczne, zwane z racji poziomu wynagrodzenia Ein-Euro-Jobs (praca za jedno euro). Dodatkowo, okres wypłaty zasiłku dla bezrobotnych został drastycznie skrócony – z 32 miesięcy do 12 (poza nielicznymi wyjątkami, związanymi z wiekiem bezrobotnego lub jego statusem rodzinnym, np. osoby samotnie wychowujące dziecko/dzieci). Czynnik ten odgrywa istotną rolę w mobilizowaniu bezrobotnych do poszukiwania pracy.

Dzięki wprowadzeniu w życie postanowień programów Hartz I – IV wprowadzone zostały nowe regulacje, pozwalające na szybsze przechodzenie z bezrobocia do zatrudnienia w różnych jego formach. Zasadą stało się odejście od pełnego zatrudnienia na czas nieokreślony jako miary sukcesu polityki rynku pracy. Jakkolwiek krytycy koncepcji Hartza podnoszą, iż wsparcia jest zbyt mało, podczas gdy za dużo wymaga się od bezrobotnych, to trzeba podkreślić, że służby zatrudnienia stały się o wiele bardziej elastyczne, między innymi dzięki wprowadzeniu elementów rynkowych, jak na

115 Zob. Z. Wiśniewski, M. Moszyński, programy doskonalenia zawodowego bezrobotnych w RFN i ich efektywność, w: Efektywność usług i instrumentów rynku pracy służących podnoszeniu kwalifikacji bezrobotnych w Polsce i wybranych krajach Unii Europejskiej, red. P. Błędowski, MPiPS, Warszawa 2008, s. 14 i in. 116 Arbeitslosenhilfe – pomoc dla bezrobotnych – przysługiwała bezrobotnemu po wygaśnięciu prawa do finansowanego z ubezpieczenia społecznego zasiłku dla bezrobotnych. Świadczenie było finansowane ze środków publicznych, głównie z budżetu federalnego.


182

przykład bony przeznaczone na pokrycie kosztów kształcenia i podnoszenia kwalifikacji osób poszukujących pracy.

Sytuacja na rynku pracy w Niemczech jest bardzo zróżnicowana. O ile stopa bezrobocia w starych krajach związkowych (landach) kształtuje się na poziomie nie przekraczającym średniej dla wszystkich krajów UE, o tyle w nowych landach jest nawet dwukrotnie wyższa. Jest to konsekwencją procesów demograficznych i społecznych, ale przede wszystkim – restrukturyzacji gospodarki. Tak poważne zróżnicowanie sprawia, że trudno jest w Niemczech o jednolitą politykę mającą na celu integrację i koordynację działań podmiotów polityki rynku pracy oraz pomocy i integracji społecznej. Właśnie we wschodnich krajach związkowych znaczenia nabierają takie działania podmiotów rynku pracy i pomocy społecznej, które z jednej strony uwzględniają zmiany w strukturze zapotrzebowania na siłę roboczą i potrzebę dostosowania oferty zatrudnienia do oczekiwań gospodarki (praca w niepełnym wymiarze czasu, telepraca, job sharing), a z drugiej – następstwa procesów społeczno-demograficznych, w konsekwencji których na wschodzie Niemiec dochodzi do znacznego zwiększenia średniego wieku osób poszukujących pracy przy generalnie niższym poziomie kwalifikacji.

3.5.5.2. Przykłady dobrych praktyk Jakkolwiek Niemcy już od dawna praktykują współpracę instytucji rynku pracy i pomocy społecznej, w ostatnich latach zagadnienie to zyskało nowego wymiaru. Stało się to za przyczyną pogarszającej się sytuacji na rynku pracy w Niemczech i wzrastającej stopy bezrobocia. W związku z tym na znaczeniu zyskały postulaty tworzenia „społecznych lokalnych rynków pracy”, na których administracja samorządowa i organizacje pozarządowe mogłyby tworzyć nowe miejsca pracy117. W Niemczech akcentowana jest w tym przypadku w szczególny sposób rola organizacji pozarządowych, bowiem są one równocześnie znaczącymi pracodawcami.

W porównaniu do innych prezentowanych w niniejszym opracowaniu krajów, w Niemczech stosowane jest odmienne podejście do zadań, jakie ma wypełnić kooperacja między podmiotami rynku pracy i pomocy społecznej. Na pierwszym miejscu stawiana jest kwestia warunków życia bezrobotnych, a nie ich ponowna aktywizacja zawodowa. Nie oznacza to, oczywiście, że ponowne wejście bezrobotnych na rynek pracy jest sprawą mało istotną, ale w wypowiedziach ekspertów zajmujących się problemami lokalnych społeczności daje się zaobserwować wysoka pozycja poprawy warunków bytu ludności jako zadania lokalnej polityki społecznej118. Tradycja państwa socjalnego zobowiązuje, w odczuciu wielu polityków społecznych, do tego, by w pierwszej kolejności dbać o sytuację życiową, a dopiero potem skupić się na przysłowiowym dostarczeniu wędki, czyli wyposażeniu osób zagrożonych ubóstwem w instrument w postaci kwalifikacji zawodowych i możliwości zatrudnienia.

Wśród dobrych praktyk, pokazujących wspólne działania instytucji rynku pracy, samorządu terytorialnego i pomocy społecznej można wskazać całą paletę programów, przynoszących

117 Zukunft des Sozialstaats – Beschäftigungs- und Arbeitsmarktpolitik, Friedrich-Ebert-Stiftung, Bonn 2007, s. 77. Należy podkreślić, że ta inicjatywa różni się od wspomnianego wyżej „drugiego rynku pracy“. Społeczne rynki pracy to rynki, na których poszukujący zatrudnienia wespół z instytucjami pośredniczącymi i samorządem terytorialnym tworzą nowe miejsca pracy nie z zamysłem zwolnienia pracowników po roku, ale z zamiarem przygotowania ich do samodzielnego poruszania się po rynku pracy. 118 Konle-Seidl R., Eichhorst W., Erwerbslosigkeit, Aktivierung und soziale Ausgrenzung. Deutschland im internationalen Vergleich, Friedrich-Ebert-Stiftung, Bonn 2008, s. 3.


183

pozytywne skutki nie tylko dla bezrobotnych, ale i dla poszczególnych elementów lokalnego systemu. Do tych elementów należą m.in. finanse lokalne, (re)integracja społeczna, pomoc społeczna, lokalna polityka zatrudnienia itd.119.

W Saarbrücken dokonano zmiany w sposobie analizy wydatków na politykę lokalnego rynku pracy, uwzględniając w niej nie tylko wydatki i wpływy instytucji rynku pracy, ale i efekty fiskalne związane z zatrudnieniem oraz zmiany w skali wydatków pomocy społecznej. Pozwoliło to na uzyskanie dobrego narzędzia do analizy krótko- i średniookresowych celów lokalnej polityki społecznej oraz na lepsze, bardziej racjonalne gospodarowanie budżetem samorządowym. Umożliwia to z kolei lepszą koordynację zadań instytucji rynku pracy i pomocy społecznej oraz na ograniczenie tempa wzrostu wydatków na świadczenia dla bezrobotnych. W realizację programu aktywizacji zawodowej ludności włączone zostały instytucje zajmujące się polityką wobec młodzieży i polityka oświatową. Od kilku lat w zakresie zadań niemieckich Jugendamt (urzędów ds. dzieci i młodzieży) znajdują się zadania związane z pomocą w starcie zawodowym młodzieży, szczególnie tej nie legitymującej się szczególnie wysokim poziomem zatrudnienia, pochodzącej z terenów wiejskich lub już pracującej, ale zatrudnionej w branżach schyłkowych.

W Bielefeld miasto założyło w 100% zależną od siebie spółkę, która inwestuje środki z budżetu samorządowego przeznaczone na działania na lokalnym rynku pracy w przedsięwzięcia przynoszące nowe miejsca pracy i aktywizujące klientów pomocy społecznej. Nowe miejsca pracy powstają w sektorze komunalnym, w usługach udzielanych przez instytucje samorządowe. W realizacji programów aktywizacji zawodowej uczestniczą organizacje pozarządowe, po części dostarczające także miejsc pracy. Rada nadzorcza spółki gromadzi przedstawicieli wszystkich ważnych z punktu widzenia rynku pracy instytucji (przedstawiciele izb handlowych i przemysłowych, związków zawodowych itp.).

W Krefeld realizowany jest przy wykorzystaniu środków landowych, federalnych i unijnych projekt renowacji i rozbudowy infrastruktury komunalnej. Uczestniczące w nim firmy budowlane już na etapie przetargu zobowiązały się zatrudnić określoną liczbę bezrobotnych i świadczeniobiorców pomocy społecznej. Pierwsze oceny pozwalają na stwierdzenie, iż część z nich uzyskała w tych firmach trwałe miejsce pracy. W przypadku młodych osób odsetek zatrudnionych na stałe przez firmy wykonujące zlecenie sięgnął 50%. Również w Krefeld podjęto działania, w wyniku których rokrocznie grupa długookresowych bezrobotnych, klientów pomocy społecznej poddawana jest trwającemu 2 lub 2,5 roku programowi szkoleniowemu, którego efektem ma być uzyskanie stałego zatrudnienia. Wyboru uczestników dokonują wspólnie pracownicy pomocy społecznej i służb zatrudnienia, uwzględniając cechy indywidualne bezrobotnych i szanse zatrudnienia. Partnerami w programie są najwięksi pracodawcy w regionie, a sam program szkoleniowy realizowany jest na zlecenie publicznych służb zatrudnienia.

W Kolonii rozwinięto działania w ramach techniki „zarządzania przypadkiem”. Osoby potrzebujące pomocy w znalezieniu zatrudnienia lub rozwiązaniu problemów natury socjalnej albo związanych z funkcjonowaniem gospodarstwa domowego są prowadzone przez jednego wykwalifikowanego pracownika socjalnego, który kontaktuje się z pracownikami odpowiednich instytucji. One-stop-agency ułatwia dostęp do świadczeń pomocy społecznej, ale zarazem okazuje się pomocna w rozwiązywaniu problemów dotyczących zatrudnienia, gdyż pozwala na całościowe podejście do kwestii zatrudnienia, przez co łatwiej o zdiagnozowanie czynników utrudniających zatrudnienie, a

119 Przytoczone niżej przykłady dobrych praktyk zostały zaczerpnięte głównie z opracowania Beschäftigungsorientierte Sozialpolitik in den Kommunen, Bertelsmann-Stiftung, Berlin 2000.


184

leżących poza sferą rynku pracy, czyli takich jak na przykład konieczność sprawowania opieki nad członkiem rodziny, stany depresyjne itp. W Kolonii również pomoc społeczna wspólnie z agencją zatrudnienia organizuje targi pracy, podczas których oferowany jest szereg kursów zawodowych, w których udział klientów pomocy społecznej finansowany jest przez tę instytucję, a zarejestrowanych bezrobotnych – przez agencję rynku pracy.

Powiat Lippe powołał do życia spółkę, której celem jest zapewnienie miejsc pracy dla najsłabszych społecznie (czyli niepełnosprawnych, najmniej wykształconych, obarczonych problemami rodzinnymi itd.) mieszkańców. W spółce uczestniczy 8 z 16 gmin, oba kościoły (tj. katolicki i ewangelicki) oraz szereg organizacji pozarządowych. Do pracy w spółce delegowanych jest po dwoje pracowników pomocy społecznej i służb zatrudnienia. Ich zadaniem jest określenie kwalifikacji niezbędnych, by bezrobotny klient pomocy społecznej uzyskał zatrudnienie i pomoc w zdobyciu niezbędnych umiejętności. Kursy zawodowe organizowane i finansowane są przez obie instytucje prowadzące spółkę. Działanie bliskie jest formule zarządzania przypadkiem, obejmuje bowiem sformułowanie diagnozy, określenie czynników zewnętrznych w stosunku do bezrobotnego, a utrudniających mu podjęcie pracy, analizę słabych i mocnych stron bezrobotnego na lokalnym rynku pracy i ustalenie oraz realizację działań sprzyjających podjęciu przez zainteresowanego pracy zawodowej.

Konkludując, należy zwrócić uwagę, że współpraca instytucji rynku pracy z instytucją pomocy społecznej stała się w Niemczech trwałą praktyką. Współpraca ta odbywa się pod egidą instytucji samorządu terytorialnego, które występują w roli inicjatora i patrona, ale i same aktywnie uczestniczą (także finansowo) w realizacji konkretnych przedsięwzięć. Działania takie nie wymagają najczęściej zmian w obowiązującym prawodawstwie i są możliwe także w Polsce. Ich wspólnym mianownikiem jest odniesienie realizowanych programów do bieżącej sytuacji na lokalnym rynku pracy i podjęcie działań zmierzających do zaspokojenia oczekiwań pracodawców w konkretnym momencie, bez uwzględniania długookresowej strategii zatrudnienia i rozwoju rynku pracy. Celem jest usamodzielnienie osoby bezrobotnej i wyposażenie jej w wiedzę odnośnie instrumentów, z których może lub powinna korzystać by utrzymać swoją pozycję na rynku pracy.

3.5.6. Podsumowanie i wnioski Ocena rozwiązań zagranicznych w zakresie współpracy między instytucjami rynku pracy a instytucjami pomocy i integracji społecznej prowadzi do kilku generalnych konkluzji:

1. Zmiana struktury świadczeniobiorców korzystających z pomocy pieniężnej wyraża się w systematycznym wzroście odsetka osób w wieku produkcyjnym. Coraz częstszą przyczyną korzystania ze świadczeń pomocny społecznej staje się bezrobocie, natomiast zmniejsza się odsetek osób starszych otrzymujących świadczenia pieniężne. Ta zmiana spowodowana jest rozszerzaniem zakresu podmiotowego i przedmiotowego zabezpieczenia społecznego, a zwłaszcza zabezpieczenia emerytalnego.

2. W miarę zwiększania się odsetka długotrwałych bezrobotnych, w objętych analizą krajach obserwuje się tendencję do silniejszego powiązania decyzji o przyznaniu świadczeń w ramach pomocy społecznej od wykorzystania przez potencjalnego świadczeniobiorcę możliwości podjęcia pracy. Jeśli zainteresowany pomocą nie podjął zatrudnienia dostosowanego do swoich kwalifikacji zawodowych mimo takiej możliwości, pomoc społeczna ma prawo odmówić mu świadczenia. Bezpośrednią przyczyną takiego rozwiązania jest dążenie do


185

ograniczenia wydatków pomocy społecznej, ale pośrednio wpływa ono również na sytuacje na rynku pracy.

3. W objętych oceną krajach istotnym instrumentem polityki rynku pracy jest ubezpieczenie od bezrobocia. Jest ono albo dobrowolne (ale w praktyce dość powszechne), albo obowiązkowe. Świadczenia z ubezpieczenia od bezrobocia są często powiązane z obowiązkiem podejmowania przez ubezpieczonego działań zmierzających do zmniejszenia ryzyka utraty pracy zarobkowej lub wysiłków na rzecz jej odzyskania. Moral hazard jako zjawisko dość typowe dla społecznego ubezpieczenia jest w dużej mierze ograniczony, choć nie wyeliminowany całkowicie.

4. Daje się zauważyć tendencja do zredefiniowania roli i zadań publicznych służb zatrudnienia. Zamiast „biur” czy „urzędów” pojawiają się centra lub agencje. Różnica ma charakter nie tylko semantyczny, ale polega na postrzeganiu nowych placówek jako placówki elastyczne, przygotowane do kooperacji z innymi podmiotami lokalnej polityki społecznej i postrzegające bezrobotnego w sposób całościowy (podejście holistyczne).

5. Ważną cechą realizowanych programów jest ich ograniczony terytorialnie charakter. Wynika to ze specyfiki lokalnego rynku pracy, ale wiąże się również z ważną cechą programów, jaką jest ich lokalny charakter. W większych ośrodkach miejskich realizowane programy mają charakter programów miejskich, w środowisku mniej zurbanizowanym są programami subregionalnymi, rzadko kiedy – o zasięgu regionalnym.

6. Powodzenie podejmowanych programów zależne jest w dużym stopniu od kwalifikacji zawodowych pracowników służb zatrudnienia i pomocy społecznej. W grupie tej coraz ważniejszą rolę odgrywają psychologowie i pedagodzy społeczni oraz pracownicy socjalni.

7. Istotnym elementem relacji między pomocą społeczną a polityką rynku pracy jest wysokość zasiłków pieniężnych wypłacanych z powodu braku możliwości zatrudnienia. Chodzi tu o zasiłki dla bezrobotnych, wypłacane najczęściej w ramach systemu ubezpieczeń społecznych (społeczne ubezpieczenie od bezrobocia) oraz o zasiłki pomocy społecznej. Zasiłki z systemu ubezpieczenia społecznego wypłacane są z reguły przez ograniczony czas, na ogół nie przekraczający 18 miesięcy. Po upływie okresu wypłaty świadczeń ubezpieczeniowych bezrobotni mogą ubiegać się o zasiłki pomocy społecznej (w Niemczech realizowane w ramach współpracy podmiotów polityki rynku pracy i pomocy społecznej na podstawie programu Harz IV). Zbyt duża wysokość tych zasiłków może wpływać demobilizująco na bezrobotnych, obniżając ich aktywność w poszukiwaniu możliwości zatrudnienia.

8. Coraz wyraźniej rysuje się konieczność personalizacji (indywidualizacji) podejmowanych działań aktywizujących, to znaczy uwzględniania w programach dotyczących aktywizacji zawodowej konkretnych środowisk ich specyficznych cech, jak poziom przygotowania zawodowego i kwalifikacji, skłonność do udziału w kursach i szkoleniach, sytuacja rodzinna i skład gospodarstwa domowego, możliwości pokonywania dystansu z miejsca zamieszkania do miejsca pracy itd. Taka potrzeba nabiera szczególnego znaczenia w odniesieniu do długookresowych czy wręcz chronicznych bezrobotnych, bowiem w ich przypadku szczególnie trudno o trwały powrót na rynek pracy.

9. Punktem odniesienia przy planowaniu i realizacji działań aktywizujących osoby bezrobotne jest lokalny rynek pracy. Inicjatywy podmiotów polityki rynku pracy i pomocy społecznej dotyczą lokalnej społeczności i mają sprzyjać rozwiązaniu problemów na lokalnym rynku


186

pracy. Ta zasada ułatwia pozyskanie sprzymierzeńców, zwłaszcza samorządu terytorialnego, prac niezbędnych do realizacji programu środków finansowych.

10. Scenariusz współpracy obu pionów powinien zakładać nadrzędność celu lokalnej polityki społecznej, jakim jest zwiększenie zatrudnienia wobec innych celów. W tym kontekście mówi się o zorientowanej na zwiększenie zatrudnienia polityce społecznej. Działania podejmowane przez gminy i ich związki powinny być nakierowane na osiągnięcie następujących celów:

• Diagnoza sytuacji na lokalnym rynku pracy i w obszarze problemów społecznych realizowana wspólnie przez podmioty reprezentujące instytucje rynku pracy, instytucje pomocy społecznej, władze lokalne, sektor pozarządowy oraz pracodawców. W wyniku przeprowadzonej diagnozy zidentyfikowana zostałaby skala problemów oraz potrzeby środowisk najbardziej zagrożonych bezrobociem i wykluczeniem społecznym. Przeprowadzenie diagnozy może zostać zlecone podmiotowi zewnętrznemu (np. placówce badawczej) z zastosowaniem procedur zamówień publicznych.

• Opracowanie strategii postępowania w celu rozwiązania zdiagnozowanych problemów, nakładającej na poszczególne podmioty wymienione powyżej konkretne zadania i zobowiązania. W opracowanie strategii powinien być zaangażowany szeroki krąg interesariuszy, oprócz przedstawicieli instytucji wymienionych powyżej, powinny się tam znaleźć podmioty reprezentujące sektor oświaty, zdrowia i sprawiedliwości.

• Powołanie komórki organizacyjnej (osadzonej w powiecie) koordynującej działania podmiotów polityki rynku pracy i pomocy społecznej oraz partnerów społecznych w odniesieniu do wybranych grup bezrobotnych i wykluczonych na danym terenie. Działania te (zdefiniowane maksymalnie konkretnie, w raz ze wskaźnikami osiągnięcia ich celów) powinny być opisane i zatwierdzone do realizacji w opracowanej wspólnie strategii.

• Komórka organizacyjna powinna wyłonić ciało prowadzące systematyczny monitoring podejmowanych działań, a podmioty będące sygnatariuszami strategii powinny być cyklicznie informowane o osiąganych rezultatach oraz dostarczać informacji o działaniach przez siebie realizowanych.

• Corocznie powinna być prowadzona ewaluacja osiągniętych rezultatów, a w jej wyniku również aktualizacja zadań wskazanych do realizacji w opracowanej strategii.

11. Niewątpliwie czynnikiem najbardziej sprzyjającym kooperacji między oboma grupami podmiotów jest stopniowa integracja podmiotów polityki zatrudnienia i rynku pracy z tymi działami pomocy społecznej, które zajmują się świadczeniami przyznawanymi z powodu braku możliwości zatrudnienia, wynikająca z pełnej i obiektywnej diagnozy społecznej, pozwalającej na ustalenie związków między zachodzącymi procesami społecznymi a sytuacją na lokalnym rynku pracy. Czynnikiem utrudniającym współpracę jest niedoinformowanie aktorów lokalnej polityki zatrudnienia i pomocy społecznej o celach i potencjalnych korzyściach wynikających z realizacji interwencji (inicjatywy/projektu). Dobrym przykładem w tym przypadku są działania polegające na połączeniu placówek pomocy społecznej i biur pracy w zakresie ich działań adresowanych do długookresowych bezrobotnych. Tego rodzaju praktyki obserwuje się zwłaszcza w Niemczech (One-stop-agency), które oparte są na


187

połączeniu świadczeń pomocy społecznej i dla bezrobotnych. Ułatwia to identyfikacje środowisk potencjalnie najbardziej podatnych na działanie instrumentów polityki rynku pracy, a równocześnie pozwala na bardziej elastyczne stosowanie środków pomocy społecznej.

12. Lokalna polityka zatrudnienia i lokalna polityka rynku pracy muszą być ściśle związane z innymi obszarami polityki społecznej na szczeblu lokalnym (zwłaszcza polityka oświatowa, polityka wobec młodzieży, wobec osób starszych, polityka rodzinna). Taka współpraca przynosi, jak to pokazują doświadczenia innych krajów, wymierne rezultaty w postaci zmniejszenia liczby zarejestrowanych bezrobotnych i ograniczenia wydatków na świadczenia pomocy społecznej. Należy jednak pamiętać o tym, że obie instytucje – pomoc społeczna i rynek pracy – muszą w takim przypadku dysponować profesjonalną kadrą, której perspektywa widzenia problemów zawodowych wykracza znacznie poza zakres działania instytucji, w której pracownicy są zatrudnieni. W objętych analizą krajach, w przypadku działań aktywizujących osoby długotrwale bezrobotne, przywiązuje się dużą wagę do struktury pracowników wspierających osoby bezrobotne (są to głównie pracownicy socjalni i pedagodzy społeczni) i ich liczby – w Szwecji na kilkanaście osób długotrwale pozostających bez pracy przypada jeden pracownik biura pracy. Powiązanie z innymi obszarami lokalnej polityki społecznej stwarza możliwość wcześniejszego informowania o ewentualnych zagrożeniach dla realizowanej polityki rynku pracy oraz pozwala na stosowanie takich działań (np. w odniesieniu do struktury kształcenia), które długookresowo będą sprzyjały poprawie sytuacji na rynku pracy.

13. Dopiero w latach dziewięćdziesiątych i na początku bieżącej dekady zwrócono większą uwagę na znaczenie ekonomii społecznej dla lokalnych rynków pracy i uzdrowienia finansów lokalnych. Ta droga ma z pewnością uzasadnienie teoretyczne i praktyczne. Wskazują na to między innymi przykłady przytoczone w niniejszym opracowaniu. Ważnym elementem polityki rynku pracy w skali lokalnej jest wykorzystanie sprawdzonych doświadczeń stosowanych w innych regionach. Służy temu promowanie dobrych praktyk. Jakkolwiek dostęp do tych informacji jest niekiedy utrudniony (brak jest takiej bazy w krajach UE), to większość działań można zidentyfikować na podstawie badań ewaluacyjnych i powstałych na ich podstawie publikacji popularno-naukowych i naukowych. Warto by stworzyć w Polsce tego rodzaju bazę dobrych praktyk z pogranicza pomocy społecznej i rynku pracy.

14. Istniejące w Polsce uwarunkowania prawne stwarzają generalnie możliwość podjęcia niektórych podobnych do realizowanych w opisanych tu krajach inicjatyw. Należą do nich działania pozwalające na skupienie w jednym miejscu służb zatrudnienia i pomocy społecznej, lepsza identyfikacja środowisk gotowych do podjęcia pracy, ściślejsze ustalenie czynników utrudniających bezrobotnym powrót na rynek pracy, lepsza współpraca z organizacjami pozarządowymi w obszarze tworzenia nowych miejsc pracy i motywowania bezrobotnych do zmiany kwalifikacji. Największą wagę należy jednak przywiązywać do systematycznej wymiany informacji między oboma grupami podmiotów i wspólnego monitorowania skuteczności podjętych działań. Skorzystanie z tej możliwości zakłada jednak odejście od ściśle resortowego postrzegania problemów społecznych i nastawienia na współpracę, w której poza samorządem, podmiotami rynku pracy i pomocy społecznej musi być miejsce dla organizacji pozarządowych. Zmian wymagałyby takie regulacje, które nie obligują bezrobotnych do aktywnego poszukiwania pracy. W tym zakresie warto uwzględnić


188

doświadczenia pomocy społecznej, motywującej swoich klientów do poszukiwania zatrudnienia.

15. Należy rozważyć wprowadzenie w Polsce społecznego, powszechnego ubezpieczenia od bezrobocia, poddanego kontroli ubezpieczonych i współpłacących składki. Do tego czasu należałoby przeznaczyć więcej środków Funduszu Pracy na realizację zadań w skali lokalnej.

3.5.7. Bibliografia Adda, J., M. Dias, C. Meghir and B. Sianesi, Labour Market Programmes and Labour Market Outcomes: A Study of the Swedish Active Labour Market Interventions, IFAU Working Paper No. 27, Institute for Labour Market Policy Evaluation, Uppsala 2007.

Albrecht J.W., van den Berg G.J., Vroman S.B., The Knowledge Lift: The Swedish Adult Education Program that Aimed to Eliminate Low Worker Skill Levels, „Working Paper” Nr 4, Institute for Labour Market Policy Evaluation, Uppsala 2004.

Andersen S.K., Mailand M., The Danish Flexicurity Model: The Role of the Collective Bargaining System, Ministry of Labour, Copenhagen 2005.

Andersen, J.G., Citizenship, Unemployment and Welfare Policy, w: The Changing Face of Welfare. Consequences and Outcomes from a Citizenship Perspective, red. J.G. Andersen, A.-M. Guillemard, P.H. Jensen, B. Pfau-Effinger, The Policy Press, Bristol 2005.

Beschäftigungsorientierte Sozialpolitik in den Kommunen, Bertelsmann-Stiftung, Berlin 2000.

Berthold N., von Berchem S., Die Sozialhilfe zwischen Effizienz und Gerechtigkeit – wie kann der Spagat gelingen? Bayerische Julius-Maximilians-Universität, Würzburg 2003.

Boeri T., Labour market policy and poverty, w: Ubóstwo i wykluczenie społeczne. Badania – Metody – Wyniki, red. S. Golinowska, E. Tarkowska, I. Topińska, IPiSS, Warszawa 2005.

Boni M., Elastyczność i sprawność rynku pracy w Polsce, w: Elastyczność i sprawność rynku pracy, „Zeszyty BRE Bank – CASE” nr 87, Warszawa 2006.

Bredgaard T., L. Flemming, The Transitional Danish Labour Market. Understanding a Best Case, and Policy Proposals for Solving Some Paradoxes, Centre for Labour Market Research, Aalborg 2006.

Bredgaard T., Larsen F., Madsen P.K., The Flexible Danish Labour Market – a Review, Centre for Labour Market Research, Aalborg 2005.

Calmfors L., Forslund A., Hemström M., Does Active Labour Market Policy Work? Lessons from the Swedish Experiences, Center for Economic Studies & Ifo, Institute for Economic Research, Munich 2002.

Clasen J., Distribution of Responsibility for Social Security and Labour Market Policy. Country Report: the United Kingdom, Working Paper No. 50, Stirling University, Amsterdam 2007.

Dingeldey I., Activating Labour Market Policies and the Restructuring of ‘Welfare’ and ‘State’. A comparative View on Changing Forms of Governance, ZeS-Arbeitspapier Nr. 01/2009, Zentrum für Sozialpolitik, Universität Bremen 2009.


189

Efektywność usług i instrumentów rynku pracy służących podnoszeniu kwalifikacji bezrobotnych w Polsce i wybranych krajach Unii Europejskiej, red. P. Błędowski, MPiPS, Warszawa 2008. Employment stability in an age of flexibility. Evidence from industrialized countries, red. P. Auer, S. Cazes, International Labour Office, Geneva 2003. Forslund A., Nordström Skans O., Swedish Youth Labour Market Policies Revisited, „Working Paper” Nr 6, Institute for Labour Market Policy Evaluation, Uppsala 2006. Gangl M., Der Arbeitsmarkt als Weg aus der Sozialhilfe. Eine empirische Analyse auf Basis der Bremer Längsschnitt-Stichprobe von Sozialhilfeakten, Arbeitspapiere, Mannheimer Zentrum für Europäische Sozialforschung, Mannheim 1998.

Integrated Approaches to Active Welfare and Employment Policies. Denmark, European Foundation for the Improvement of Living and Working Conditions, Copenhagen 2002.

Job Centres – the Pivot of the Danish Employment Effort, http://www.kl.dk/_bin/a7cada57-912e-46fb-84f6-318fd5584671.pdf.

Knuth M., Implementing the new basic allowance for job seekers in Germany, w: Implementing the news basic allowance for job seekers. Peer view, Berlin 2007.

Konle-Seidl R., Eichhorst W., Erwerbslosigkeit, Aktivierung und soziale Ausgrenzung. Deutschland im internationalen Vergleich, Friedrich-Ebert-Stiftung, Bonn 2008.

Labour market and social protection reforms in international perspective: Parallel or converging tracks?, red. U.K. Aldershot, V. Burlington, Ashgate 2002. Lindquist G.S., Unemployment insurance, social assistance and activation policy in Sweden. Marshall, R., Macfarlane, R., The Intermediate Labour Market: A tool for tackling long-term unemployment, York Publishing Services, York 2001.

McAuley A., Badania nad ubóstwem i wykluczeniem społecznym w Wielkiej Brytanii, w: Ubóstwo i wykluczenie społeczne. Badania – Metody – Wyniki, red. S. Golinowska, E. Tarkowska, I. Topińska, IPiSS, Warszawa 2005.

Meadows P., Local initiatives to help workless people find and keep paid work. Solutions. Lessons for Policy and Practice, Joseph Rowntree Foundation, York 2008.

Muffels R., Wilthagen Y., van den Heuvel N., Labour Market Transitions and Employment Regimes: Evidence on the Flexibility-Security Nexus in Transitional Labour Markets, Discussion Paper FS I 204, Wissenschaftszentrum für Sozialforschung, Berlin 2002.

Nordic Social Policy, red. M. Kautto, M. Heikkilä, B. Hvinden, S. Marklund, N. Ploug, Routledge, London & New York 1999.

Reenen van, J., No More Skivvy Schemes? Active Labour Market Policies and the British New Deal for the Young Unemployed in Context, Institute for Fiscal Studies, Working Paper No. 09, London 2001.

Research Strategy 2005 – 2008, Swedish Council for Working Life and Social Research, Stockholm 2003.


190

Sanderson, I. Worklessness in Deprived Neighbourhoods: A Review of the Evidence, Neighbourhood Renewal Unit, Department for Communities and Local Government, 2006, http://www.communities.gov.uk/documents/communities/pdf/151696. Sickness, Disability and Work: Breaking the Barriers. Sweden: Will the Recent Reforms Make it?, OECD, Paris 2009.

Sjögren Lindquist G., Unemployment insurance, social assistance and activation policy in Sweden, w: Implementing the news basic allowance for job seekers. Peer view, Berlin 2007.

Stryjan Y, Socjaldemokracja, rynek pracy i trzeci sektor – przypadek szwedzki, referat na konferencję zamieszczony na stronie ae.katowice.edu.pl/konferencje/rynek/. Stryjan Y., Work Integration Social Enterprises in Sweden, Working Paper European Research Network 2002, nr 4.

Szymańska A., Polityka zwiększania efektywności rynku pracy w Unii Europejskiej: lekcje dla Polski, Centrum Europejskie Natolin, Warszawa 2004. Tackling Social Exclusion in Europe. The Contribution of the Social Economy, red. R. Spear, J. Defourny, L. Favreau, J.-L. Laville, Ashgate, Aldershot 2001.

Thornton, P., Corden, A., Evaluating the impact of Access to Work: A Case Study Approach, Department for Work and Pensions Research Report no 138, Corporate Document Services, Leeds 2002.

Toft Ch., International Labour Market and Social Policy Analysis. Essays of Segmentation, cross-national Variation and European Union regulation, Kassel university Press, Kassel 2004.

Unemployment in the New Europe, red. N. Bermeo, Cambridge University Press, Cambridge 2001. Westergaard-Nielsen N., Danish Labour Market Policy. Is it worth it? Centre for Labour Market and Social Research, Working paper No. 10, Aarchus 2001.

Zukunft des Sozialstaats – Beschäftigungs- und Arbeitsmarktpolitik, Friedrich-Ebert-Stiftung, Bonn 2007.


191

3.6. WNIOSKI Z DOTYCHCZASOWYCH BADAŃ EWALUACYJNYCH DOTYCZĄCYCH INSTYTUCJI RYNKU PRACY I POMOCY SPOŁECZNEJ

3.6.1. Wprowadzenie W ramach niniejszego badania ewaluacyjnego dokonano przeglądu dotychczasowych wyników badań ewaluacyjnych realizowanych w obszarze rozwoju kapitału ludzkiego. Raporty z tych badań dostępne są w bazie raportów ewaluacyjnych prowadzonych przez Krajową Jednostkę Oceny w MRR. Baza ta jest podstawowym miejscem gromadzenia raportów ewaluacyjnych dotyczących wdrażania Funduszy Strukturalnych w Polsce i obejmuje raporty sporządzone odnośnie perspektywy finansowej 2004-2006 oraz perspektywy 2007-2013, zarówno na poziomie krajowym, jak i regionalnym.

Na 41 raportów zamieszczonych w bazie120 Krajowej Jednostki Oceny w obszarze tematycznym Rozwój Zasobów Ludzkich znalazły się tylko dwa raporty poruszające problematykę współpracy pomiędzy instytucjami rynku pracy, a pomocy społecznej.

Jedno z przeprowadzonych badań w bezpośredni sposób dotyka interesującej problematyki – jest to raport Ewaluacja działań podejmowanych na rzecz wsparcia systemu instytucjonalnego rynku pracy oraz pomocy społecznej w ramach EFS sporządzony przez Instytut Badań Strukturalnych oraz Knowledge Based Decisions121.

Problematykę współpracy instytucji rynku pracy i pomocy społecznej podejmuje również raport Ewaluacja zdolności absorpcyjnych systemu integracji zawodowej osób niepełnosprawnych sporządzony PSDB Sp. z o.o. w konsorcjum z WYG International Sp. z o.o. i Fundacją Centrum Badania Opinii Społecznej (CBOS)122 odnosząc ją głównie do zagadnienia pracy na rzecz integracji społeczno-zawodowej osób niepełnosprawnych.

Kwestie współpracy instytucji rynku pracy i pomocy społecznej pojawiają się niekiedy, chociaż w niewielkim zakresie, w badaniach ewaluacyjnych realizowanych regionalnie. Przykładem takich badań jest badanie potencjału instytucji realizujących zadania Polityki Społecznej w województwie warmińsko-mazurskim realizowane przez Agencję Badania Rynku Opinia na zamówienie Samorządu Województwa Warmińsko-Mazurskiego, pełniącego funkcję Instytucji Pośredniczącej Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki (PO KL)123.

W dalszej części materiału przedstawione zostały najważniejsze wyniki wymienionych badań.

120 Stan na dzień 27 maja 2009, www.ewaluacja.gov.pl. 121 Ewaluacja działań podejmowanych na rzecz wsparcia systemu instytucjonalnego rynku pracy oraz pomocy społecznej w ramach EFS, Raport końcowy, Instytut Badań Strukturalnych i Knowledge Based Decisions, 5 czerwca 2008. 122 Ewaluacja zdolności absorpcyjnych systemu integracji zawodowej osób niepełnosprawnych, PSDB Sp. z o.o. w konsorcjum z WYG International Sp. z o.o. i Fundacją Centrum Badania Opinii Społecznej (CBOS), Warszawa, luty 2008. 123 Raport Końcowy: Badanie potencjału instytucji realizujących zadania Polityki Społecznej w województwie warmińsko-mazurskim, Agencja Badania Rynku Opinia, Warszawa, listopad 2008.


192

3.6.2. Ewaluacja działań podejmowanych na rzecz wsparcia systemu instytucjonalnego rynku pracy oraz pomocy społecznej w ramach EFS

W raporcie Ewaluacja działań podejmowanych na rzecz wsparcia systemu instytucjonalnego rynku pracy oraz pomocy społecznej w ramach EFS autorzy dokonują oceny projektów realizowanych w ramach Działania 1.1 i Działania 1.5 schemat a) SPO RZL, skierowanych do instytucji rynku pracy i instytucji pomocy społecznej. Analizie poddano 383 projekty, z czego 255 z Działania 1.1. oraz 128 z Działania 1.5.

Oprócz oceny wpływu projektów na wzrost kompetencji pracowników i rozwój instytucjonalny, w raporcie omówiono również wpływ projektów dofinansowanych w ramach Działania 1.1 oraz Działania 1.5, w których projektodawcy skoncentrowali się na budowaniu partnerstwa i współpracy między instytucjami rynku pracy oraz instytucjami pomocy społecznej. W szczególności zwrócono uwagę na to, w jakim stopniu realizowane wsparcie przyczyniło się do zwiększenia współdziałania poszczególnych rodzajów instytucji rynku pracy i pomocy społecznej, trwałości współpracy oraz jej zasięgu124.

Autorzy badania wśród ogółu 383 badanych projektów zidentyfikowali 62 (nieco ponad 16%) projekty realizowane w partnerstwie. W zdecydowanej większości było to partnerstwo dwóch rodzajów instytucji, tylko w 15% przedsięwzięć partnerskich zaangażowane było więcej organizacji. Można wiec uznać, że formuła realizacji projektów w partnerstwie nie była w SPO RZL dominująca, jak pokazały jednak badania prowadzone obecnie, dla wielu projektodawców były to doświadczenia na tyle dobre, że współpracę tą kontynuują do dnia dzisiejszego.

Jednocześnie autorzy badania sprzed roku zidentyfikowali, iż najczęściej podnoszonym problemem związanym z funkcjonowaniem instytucji rynku pracy i instytucji pomocy społecznej jest deficyt współpracy pomiędzy tymi instytucjami125. Można więc uznać, że na poziomie „świadomości potrzeby”, potrzeba ta była rozpoznana, gorzej natomiast wyglądała jej realizacja. Ostatni rok, po rozpoczęciu wdrażania PO KL pokazał, że zaczyna dokonywać się tu zmiana, a pierwsze symptomy tej zamiany zanotowali już badacze SPO RZL.

Po pierwsze, wskazali pojawiające się preferencje co do formalizowania współpracy w formule partnerstwa. Obecnie przeprowadzone badania pokazują, że istotnie, instytucje zaczynają doceniać takie rozwiązanie i chętnie podpisują porozumienia, rezygnując ze współpracy „nieformalnej”, choć nadal doceniają wartość dobrych kontaktów personalnych.

Po drugie, dobre doświadczenia współpracy, zachęcają do jej kontynuowania – ta prawidłowość widoczna jest również w aktualnie przeprowadzonych badaniach.

Autorzy raportu podkreślają, że przeprowadzona przez nich analiza rozmiarów wsparcia udzielonego w ramach Działania 1.1. i 1.5. schemat a) SPO RZL pozwala zauważyć większy potencjalny wpływ na instytucje rynku pracy, kosztem instytucji pomocy społecznej. Do instytucji rynku pracy zostało skierowane dwa razy więcej realizowanych projektów126. Wniosek ten odnalazł swoje potwierdzenie w wynikach niniejszego badania, okazało się bowiem, że dla instytucji pomocy społecznej dopiero realizacja PO KL była inicjująca. Podobne są również konkluzje wskazujące, że po zakończeniu 124 Ewaluacja działań podejmowanych na rzecz wsparcia systemu instytucjonalnego rynku pracy oraz pomocy społecznej w ramach EFS, s. 91-105. 125 Ibidem, s. 120. 126 Ibidem, s. 122.


193

znacznej większości projektów polegających na współdziałaniu, współpraca pomiędzy instytucjami była kontynuowana, a projekty partnerskie były generalnie wysoko oceniane.

Autorzy raportu wskazują jednak, że wzmacnianie formalnego współdziałania nie miało jednakże charakteru powszechnego i nie można stwierdzić, że realizacja SPO RZL mała jakiś szczególny wpływ w kontekście całego systemu instytucjonalnego, gdyż tylko niewielka część wszystkich projektów była realizowana w partnerstwie, a najczęściej zaangażowanymi instytucjami były organizacje pozarządowe.

W obecnej perspektywie finansowej i ofercie instrumentów systemowych PO KL możemy mówić już o zmianie systemowej, która z dużym prawdopodobieństwem pociągnie za sobą również przemiany instytucjonalne. Na ile będą one trwałe, okaże się po zakończeniu realizacji PO KL, jednak, jak wskazuje wielu respondentów, o ile rozwiązania te nie zostaną utrwalone decyzjami administracyjnymi i systemowymi, ich oddziaływanie może być ograniczone jedynie do okresu wdrażania programu.

W wyniku przeprowadzonych badań i analiz autorzy raportu sformułowali szereg rekomendacji. Poniżej zaprezentowane zostały te, które w bezpośredni lub pośredni sposób dotykają kwestii współpracy pomiędzy instytucjami rynku pracy a instytucjami pomocy społecznej127:

Rekomendacja 1: Nabór i wybór projektów zakładających wsparcie instytucji w ramach Priorytetu VI i Priorytetu VII PO KL muszą uwzględniać regionalne potrzeby. Konieczny jest znacznie większy, niż w latach 2004-2006, zakres współpracy między instytucjami rynku pracy i instytucjami pomocy społecznej w ramach danego województwa w zakresie formułowania oczekiwań i planowania spójnego i wzajemnie komplementarnego wsparcia. Wnioski ze wspólnej pracy nad określeniem potrzeb powinny znajdować odzwierciedlenie w Planach Działań dla Priorytetu VI i VII, opracowywanych przez poszczególne Instytucje Pośredniczące.

Rekomendacja ta nadal pozostaje aktualna, aczkolwiek zaznaczyć trzeba, że pojawiają się pozytywne przykłady pokazujące, że takie strategie działania na poziomie regionalnym są podejmowane. Przykładem takiej dobrej praktyki są, objęte niniejszym badaniem, województwa warmińsko-mazurskie oraz dolnośląskie.

Rekomendacja 2: Projekty zakładające zmiany organizacyjne w instytucjach będących beneficjentami ostatecznymi oraz poszerzenie lub modyfikację ich oferty w zakresie narzędzi i usług powinny być realizowane co najmniej w partnerstwie z instytucją – beneficjentem ostatecznym.

W niniejszym badaniu nie udało się zidentyfikować informacji, które pozwoliłyby na wskazanie, w jakim stopniu rekomendacja ta jest wdrażana.

Rekomendacja 3: Należy dążyć do intensyfikacji nawiązywania efektywnej współpracy między instytucjami publicznymi i niepublicznymi oraz instytucjami rynku pracy i instytucjami pomocy społecznej, w szczególności na poziomie lokalnym.

Przeprowadzone badanie pokazało, że możemy mówić o rzeczywistym nawiązaniu współpracy pomiędzy instytucjami rynku pracy i instytucjami pomocy społecznej na poziomie lokalnym. Nadal jednak pozostaje aktualny postulat większej współpracy z podmiotami niepublicznymi, aczkolwiek,

127 Numeracja rekomendacji oraz podkreślenia (czcionka bold) kwestii dotyczących współpracy międzyinstytucjonalnej pochodzą od autorów niniejszego raportu.


194

jak pokazały badania, zaczynają być one doceniane, jako wartościowy partner wspólnie podejmowanych inicjatyw.

Na zakończenie autorzy raportu stwierdzają, że istotna jest regionalizacja Priorytetu VI i Priorytetu VII PO KL, może to ich zdaniem wpłynąć na bardziej adekwatne dopasowywanie pomocy do faktycznie występujących potrzeb oraz lepsze jej rozdysponowanie w przekroju geograficznym. Jednoznaczne wyodrębnienie w ramach Działań i Poddziałań wsparcia systemowego oraz czytelny podział na rynek pracy i politykę społeczną również powinien przyczynić się do bardziej zrównoważonego wykorzystania środków. Ogólnie katalog form wsparcia i ich rozpisanie według grup docelowych i procedury wyborów projektów w znacznie większym stopniu oddają specyfikę potrzeb instytucji rynku pracy i instytucji pomocy społecznej niż miało to miejsce w wypadku SPO RZL. Jednocześnie z taką formułą wdrażania wiążą się pewne zagrożenia. Duża elastyczność w uruchamianiu poszczególnych Działań i Poddziałań na poziomie województwa będzie sprzyjać optymalnemu dopasowania struktury wsparcia do potrzeb – ale pod warunkiem uwzględnienia w diagnozie (i zapewne dokumentach kierunkowych województwa), będącej podstawą decyzji w zakresie ogłoszeń konkursowych, potrzeb wszystkich grup podmiotów – potencjalnych beneficjentów ostatecznych. W związku z tym w proces diagnozowania sytuacji w zakresie rynku pracy i wykluczenia społecznego w województwie powinno być zaangażowane możliwie duże grono różnorodnych instytucji, w tym zwłaszcza instytucji niepublicznych. Niespełnienie tego warunku grozi realizacją projektów niedopasowanych co do typu i odbiorców do faktycznych potrzeb (…)128.

Przedstawiony powyżej wniosek, w świetle wyników niniejszego badania, potwierdza swoją trafność i zachowuje nadal aktualność. Istotnie PO KL daje szansę zbudowania „kultury współpracy” międzyinstytucjonalnej oraz dopasowania instrumentów do specyfiki i potrzeb lokalnych. Na obecnym etapie wdrażania trudno jeszcze mówić o skuteczności tych instrumentów w skali kraju, czy nawet regionu. Na poziomie lokalnym jednak pojawiają się już, przedstawione w rozdziale 3.4, przykłady dobrych praktyk inicjatyw opartych właśnie o współpracę różnych typów instytucji.

3.6.3. Ewaluacja zdolności absorpcyjnych systemu integracji zawodowej osób niepełnosprawnych

Raport Ewaluacja zdolności absorpcyjnych systemu integracji zawodowej osób niepełnosprawnych sporządzony PSDB Sp. z o.o. w konsorcjum z WYG International Sp. z o.o. i Fundacją Centrum Badania Opinii Społecznej (CBOS)129 porusza problematykę współpracy instytucji rynku pracy i pomocy społecznej w kontekście pomocy udzielanej osobom niepełnosprawnym.

Autorzy raportu oceniali zdolność do efektywnego wykorzystania środków z komponentu regionalnego Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki (PO KL) dla potrzeb integracji zawodowej i społecznej środowisk osób niepełnosprawnych przez system integracji zawodowej osób niepełnosprawnych (SIZON). W ich ocenie zdolności te są niskie, zaś sam SIZON jest systemem nie w pełni rozwiniętym.

128 Ewaluacja działań podejmowanych na rzecz… op. cit., s. 125-129. 129 Ewaluacja zdolności absorpcyjnych systemu integracji zawodowej osób niepełnosprawnych sporządzony PSDB Sp. z o.o. w konsorcjum z WYG International Sp. z o.o. i Fundacją Centrum Badania Opinii Społecznej (CBOS), Warszawa, luty 2008.


195

W prowadzonym badaniu próbowano zidentyfikować kluczowe przyczyny słabości SIZON oraz bariery stojące na przeszkodzie absorpcji środków PO KL dla potrzeb integracji osób niepełnosprawnych130.

Większość przebadanych instytucji, podobnie jak to miało miejsce w niniejszym badaniu, deklarowała, iż podejmuje wspólne działania i wymienia się informacjami z innymi instytucjami zajmującymi się integracją społeczną lub zawodową. Jednak autorzy raportu zwracają uwagę, współpraca ta występowała stosunkowo rzadko pomiędzy projektodawcami systemowymi stopnia powiatowego a instytucjami wojewódzkimi, takimi jak WUP, Wojewódzką rada ds. osób niepełnosprawnych czy ROPS. Fakt ten, zdaniem autorów raportu, wskazuje na istotną barierę przepływu wiedzy i doświadczeń pomiędzy szczeblem wojewódzkim i lokalnym instytucji publicznych. Autorzy raportu podają, że najczęściej wzajemna współpraca nawiązywana była z Powiatowymi Urzędami Pracy, Państwowymi Centrami Pomocy Rodzinie oraz Ośrodkami Pomocy Społecznej, co jest w pełni spójne z wynikami uzyskanymi w ramach obecnie prowadzonego badania. W badaniu SIZION, podobnie jak w prezentowanym raporcie pokazano, że równie często przedstawiciele badanych instytucji współpracowali z władzami samorządowymi oraz PFRON-em, zaś projektodawcy systemowi znacznie częściej niż przedstawiciele pozostałych instytucji współpracowali z instytucjami szkoleniowymi. Wymiana informacji była najczęstszą formą współpracy z instytucjami szkoleniowymi, WUP, Wojewódzką Radą ds. Osób Niepełnosprawnych, ROPS-ami oraz powiatowymi zespołami ds. orzekania o niepełnosprawności. Z kolei wspólna realizacja działań była najczęstszą formą współpracy z PCPR-ami i PFRON, oraz w przypadku projektodawców systemowych – z organizacjami pozarządowymi, warsztatami terapii zajęciowej i starostwami powiatowymi lub zarządami powiatu 131.

Jak podają autorzy raportu, współpraca ta jednak oparta jest w dużej mierze na kontaktach nieformalnych i nie ma charakteru systematycznie realizowanego rozwiązania systemowego. Jako jedną z kluczowych przyczyn słabości systemu integracji osób niepełnosprawnych autorzy raportu wymieniają brak spójnego systemu współpracy międzyinstytucjonalnej. Przeprowadzone badania skłoniły autorów raportu do sformułowania wniosku, iż efektywna absorpcja i wdrożenie środków PO KL przez SIZON zależy (…) od wydajności SIZON jako systemu współpracujących ze sobą podmiotów.

Badanie pozwoliło sformułować rekomendacje odnośnie wzmocnienia tego systemu, jak piszą autorzy raportu: Współpraca nieformalna miedzy instytucjami SIZON stanowi znaczącą wartość, szczególnie w sytuacji niedoskonałości powiązań formalnych. Obok konieczności zreformowania systemów instytucjonalnej obsługi rynku pracy i pomocy społecznej tak, aby zwiększyć ich komplementarność132, powiązania w ramach SIZON można zwiększyć wykorzystując potencjał lokalnych liderów współpracy i stwarzając warunki dla rozwoju i upowszechnienia dobrych praktyk współpracy.

Rekomendacja ta nadal pozostaje aktualna. W niniejszym badaniu wielokrotnie zwracano uwagę na konieczność uporządkowania systemu kompetencji instytucji rynku pracy i instytucji pomocy społecznej, tak by ich zadania nie nakładały się na siebie, a stanowiły komplementarny i synergiczny system usług skierowanych do beneficjentów o specyficznych potrzebach aktywizacyjnych i socjalizacyjnych. 130 Ewaluacja zdolności absorpcyjnych systemu integracji zawodowej osób niepełnosprawnych, s. 7. 131 Ewaluacja zdolności absorpcyjnych… op. cit., s. 168-171. 132 Podkreślenia (czcionka bold) kwestii dotyczących współpracy międzyinstytucjonalnej pochodzą od autorów niniejszego raportu.


196

W analizowanym raporcie wysoka ranga nadawana jest również zagadnieniu budowania partnerstw na rzecz realizacji projektów adresowanych do osób niepełnosprawnych, jak piszą autorzy: konieczne jest zadbanie (…) o możliwości i przestrzeni dla tworzenia się partnerstw, być może również wsparcia procesu wykuwania się partnerstw poprzez udział w tym procesie profesjonalnego moderatora. Istotną rolę powinna tu odegrać administracja samorządowa z poziomu regionów odpowiedzialna Priorytet VI i VII PO KL. Jedna z kluczowych rekomendacji w raporcie wskazuje na konieczność wspierania przez władze lokalne procesu konstytuowania się struktur partnerskich, zdaniem autorów raportu budowanie partnerstw mogłoby przyjąć formę organizowania powiatowych zespołów projektowych, składających się z przedstawicieli organizacji publicznych i pozarządowych, a wspomaganych przez posiadających większą wiedzę i doświadczenie przedstawicieli organizacji szczebla wojewódzkiego – „szkolenie poprzez praktykę”. Projekty takie mogłyby stanowić element procesu wsparcia powstawania partnerstw i zacieśniania współpracy między instytucjami rożnych sektorów. Istotna jest tutaj rola instytucji wojewódzkich, które mogłyby w ten sposób realizować funkcję koordynatora i moderatora współpracy oraz wymiany doświadczeń133.

Rekomendacja ta jest nadal aktualna, chociaż w kontekście wyników niniejszego badania, można powiedzieć, że przestrzeń, jaką daje PO KL do realizacji wspólnych przedsięwzięć jest rzeczywiście wykorzystywana, szczególnie na poziomie lokalnym. Ciekawy i warty zaaplikowania jest jednak pomysł wspierania instytucji lokalnych przez organy regionalne, które miałyby realizować zadania koordynacyjne i moderujące procesem upowszechniania się inicjatyw partnerskich. Bliski jest ten pomysł zadaniom, jakie stawiane są przed ROPS-ami w Działaniu 7.1.3 PO KL.

3.6.4. Badanie potencjału instytucji realizujących zadania Polityki Społecznej w województwie warmińsko-mazurskim

Badanie potencjału Instytucji Polityki Społecznej w województwie warmińsko-mazurskim zostało wykonane przez Agencję Badania Rynku Opinia na zamówienie Samorządu Województwa Warmińsko-Mazurskiego, pełniącego funkcję Instytucji Pośredniczącej PO KL. Głównym celem badania była ocena potencjału ośrodków pomocy społecznej i powiatowych centrów pomocy rodzinie do aplikowania i realizacji projektów w ramach Priorytetu VII PO KL oraz Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej w Olsztynie do realizacji zadań wynikających z wdrażania Priorytetu VII PO KL. W ramach głównego celu badania zdiagnozowano między innymi rozwiązania organizacyjne, sytuację ekonomiczną, zaplecze techniczne oraz potencjał kadrowy OPS i PCPR w kontekście aplikowania i realizacji projektów PO KL. Badaniu poddano także zdolność organizacyjną, finansową, kadrową i ekonomiczną ROPS do wykonywania działań w zakresie wdrażania Priorytetu VII PO KL134.

Elementem prowadzonego badania był również stosunek badanych do realizowania projektów w partnerstwie135. Autorzy raportu stwierdzili, iż badane pomioty raczej ostrożnie podejmują się tego typu wyzwania. Warto przedstawić tutaj ciekawe wyniki przeprowadzonej analizy, w której autorzy raportu wskazują kluczowe czynniki, od spełnienia których zależy czy OPS lub PCPR podejmie decyzję o realizacji projektu PO KL w partnerstwie oraz jaka instytucja będzie partnerem, które 133 Ewaluacja zdolności absorpcyjnych… op. cit., s. 26. 134 Badanie potencjału instytucji realizujących zadania Polityki Społecznej w województwie warmińsko-mazurskim, Agencja Badania Rynku Opinia, Warszawa, listopad 2008, s. 4. 135 Ibidem, s. 46-60.


197

rzucają nieco światła również na wyniki niniejszego badania. Po pierwsze, OPS lub PCPR ocenia czy posiada odpowiednie doświadczenie w realizowaniu przedsięwzięć analogicznych do tych przewidzianych w ramach PO KL, a tym samym czy będzie w stanie zrealizować projekt bez udziału partnera. Kieruje się także oceną, czy zasoby, którymi dysponuje – takie jak kadra, sprzęt techniczny, warunki lokalowe – wystarczają do zrealizowania projektu samodzielnie. Trzecim czynnikiem jest generalne nastawienie OPS i PCPR do nawiązywania bliższych i sformalizowanych relacji z innym instytucjami. Negatywna ocena posiadanych zdolności do wykonania projektu własnymi siłami oraz ogólne pozytywne nastawienie wobec wchodzenia w partnerstwa powoduje, że instytucja decyduje się na realizację projektu PO KL wspólnie z partnerem, lub przynajmniej poważnie rozważa taką możliwość. Jeśli natomiast ocena własnych zasobów instytucji i jej zdolności do wykonywania zadań wynikających z projektu wypada pozytywnie, wtedy kluczowym czynnikiem decydującym o nawiązaniu partnerstwa jest nastawienie danego OPS lub PCPR do idei wspólnego realizowania projektów. Niedostatek lub brak wcześniejszego doświadczenia instytucji w realizacji przedsięwzięć zbliżonych do tych przewidzianych w PO KL, skłania do poszukiwania partnera wśród instytucji, których aktywność w prowadzeniu różnego rodzaju działań na rzecz wsparcia osób potrzebujących jest większa. Doświadczonych partnerów poszukują zwykle małe jednostki pomocy społecznej, które nie miały dotychczas wystarczających możliwości do wykonywania przedsięwzięć wykraczających poza zadania ustawowe. (…) Niekiedy konieczność nawiązania partnerstwa wynika z niedysponowana przez OPS lub PCPR zasobami pozwalającymi na zrealizowanie wszystkich zaplanowanych w projekcie przedsięwzięć - okoliczność ta skłania projektodawców do poszukiwania partnerów mogących wnieść do projektu „brakujące” zasoby. (…) Podejmując decyzję o tym, z jaką instytucją zrealizować projekt PO KL, OPS i PCPR biorą także pod uwagę przebieg dotychczasowej współpracy z tymi instytucjami. Zdecydowanie częściej chęć nawiązania partnerstwa pojawia się wobec instytucji, z którymi współpracowano już wcześniej, w ramach innych przedsięwzięć (formalnie lub nieformalnie).

Przedstawiony proces decyzyjny pokazuje, w jaki sposób konstruowana jest decyzja o podjęciu się realizacji projektu i potwierdza ogólny wniosek postawiony już wcześniej, iż dobre doświadczenia w realizacji projektów partnerskich, ułatwiają podejmowanie podobnych inicjatyw. Sama decyzja zaś opiera się na racjonalnych przesłankach organizacyjnych i merytorycznych.

Badane w województwie warmińsko-mazurskim OPS-y i PCPR-y, które zdecydowały się zawiązać partnerstwo, generalnie pozytywnie oceniają tą formułę realizacji projektu, podobne oceny otrzymane zostały również w próbie ogólnopolskiej. Jednak stosunek części OPS i PCPR wobec perspektywy realizowania projektów partnerskich jest ambiwalentny, jak podają autorzy raportu - z jednej strony dostrzegana jest duża wartość takich projektów, z drugiej jednak strony, istnieje dużo obaw przed realizowaniem projektów partnerskich. Podobne wypowiedzi zanotowano również w niniejszym badaniu, a wśród czynników, które te obawy uzasadniają pojawiają się w obu badaniach podobne argumenty - takie, jak brak zaufania do potencjalnego partnera i obawy przed nie wywiązaniem się przez partnera z obowiązków. Zawieraniu partnerstw, zdaniem autorów badania, nie sprzyja także brak w otoczeniu OPS i PCPR instytucji, która mogłaby pełnić rolę partnera w projekcie PO KL, szczególnie, że wiele instytucji realizuje własne projekty systemowe i brakuje im czasu i wystarczająco licznej kadry do podjęcia partnerstwa w kolejnych projektach. Zniechęcająca jest także konieczność rozliczania projektu wspólnie z partnerem, co postrzegane jest jako trudny problem zwiany z zarządzaniem finansami i prowadzeniem sprawozdawczości finansowej.

Autorzy raportu poczynili również ciekawe spostrzeżenie dokonane w oparciu o opinie respondentów zebrane w trakcie badania, wskazując że OPS i PCPR, które posiadają wystarczające zasoby do


198

realizacji projektów w ramach PO KL, nie czują potrzeby nawiązywania partnerstw z innymi instytucjami, a realizacja projektu w partnerstwie postrzegana jest jako ujawnienie pomysłu na projekt potencjalnej konkurencji aplikującej o te same środki.

Autorzy raportu wskazują również, że czynnikiem zniechęcającym pracowników OPS i PCPR do podejmowania partnerstw jest także nieznajomość zasad, według których takie partnerstwa mogłyby funkcjonować. Brakuje przykładów „dobrych praktyk” funkcjonowania placówek, szczególnie dotyczących regionu, na których można by się wzorować nawiązując współpracę z innymi instytucjami. Przydatne byłyby zwłaszcza konkretne przykłady funkcjonowania partnerstw, realizowane w przedsięwzięciach analogicznych do projektów prowadzonych w ramach PO KL. Taka rekomendacja wynika również z niniejszego badania, gdzie przykłady dobrych praktyk mogłyby stanowić podpowiedź dla projektodawców, jak taką współpracę zawiązywać i jak realizować projekt przy współudziale partnerów.

Z przeprowadzonego badania wynika, że OPS i PCPR z innymi jednostkami tego typu współpracują raczej nieformalnie i w opinii samych badanych cechują się niewielką zdolnością do nawiązywania trwałej współpracy w celu wspólnego rozwiązywania problemów społecznych. W niniejszym badaniu, prowadzonym na próbie ogólnopolskiej, wyłania się jednak tendencja wskazująca, na wzrost znaczenia formalnych porozumień, a jeden z przykładów dobrych praktyk współpracy opartej o porozumienie wielu podmiotów lokalnych zidentyfikowano w Suwałkach. Nie zmienia to faktu, że barierą, wskazywaną w oby badaniach jest ograniczona liczba pracowników instytucji – sytuacja taka nie sprzyja podejmowaniu dodatkowej aktywności polegającej na wymianie i podtrzymywaniu stałych kontaktów z innymi instytucjami.

Z kolei do głównych powodów nawiązywania kontaktów z innymi OPS i PCPR autorzy raportu zaliczają: potrzebę wykonania diagnozy pojawiających się nowych problemów społecznych w regionie, zainteresowanie wymianą doświadczeń oraz dążenie do koordynacji wsparcia udzielanego klientom. Współpraca między jednostkami pomocy społecznej odbywa się na bieżąco, poprzez codzienne kontakty, zazwyczaj telefoniczne. Zakres takiej współpracy zwykle jest wyznaczany przez zadania zapisane dla poszczególnych jednostek w ustawie o pomocy społecznej. OPS współpracują z innymi OPS w ramach wszystkich zadań, które nakłada na te instytucje ustawa, podobnie jak PCPR z innymi PCPR. Natomiast relacje pomiędzy OPS a PCPR dotyczą przede wszystkich zadań wspólnych dla obu instytucji, na przykład organizacji systemu wsparcia dla ofiar przemocy domowej oraz rodzin zastępczych, pomocy dla osób niepełnosprawnych, rozwiązywania problemów rodzin dysfunkcyjnych. Czynnikiem sprzyjającym nawiązywaniu współpracy pomiędzy jednostkami pomocy społecznej jest bliskość terytorialna potencjalnych partnerów – zwykle współpracują ze sobą instytucje z tego samego powiatu. Obraz współpracy lokalnej wyłaniający się z badania w województwie warmińsko-mazurskim bliski jest wizerunkowi współpracy opisanemu w niniejszym raporcie, który stawia akcent właśnie na współpracę lokalną.

Elementem badania była również współpraca pomiędzy OPS i PCPR a PUP, w tym partnerstwa w ramach PO KL. W przeprowadzonym przez autorów raportu badaniu sondażowym, blisko połowa (46%) OPS i PCPR deklaruje, że współpracuje z PUP formalnie, natomiast sześć na dziesięć (60%) instytucji podejmuje z PUP współpracę nieformalną. Jakość tej współpracy oceniana jest jednak niejednoznacznie: Z jednej strony, przedstawiciele OPS i PCPR oceniają swoje relacje z urzędami pracy jako poprawne lub dobre (…) drugiej zaś strony, zauważalne jest pewne napięcie w relacjach między przedstawicielami OPS i PCPR a PUP, wynikające przede wszystkim z odmiennego charakteru działania tych instytucji. Jak relacjonują respondenci – PUP nie zawsze rozumie specyfikę działania OPS i PCPR, ponieważ jego typowi klienci nie wymagają tak intensywnego


199

wsparcia, jak klienci jednostek pomocy społecznej. Otwartość PUP na rozwiązywanie trudnych problemów jest mniejsza, niż oczekują tego przedstawiciele OPS i PCPR. Przedstawiciele OPS i PCPR uważają, że współpraca z PUP jest niezbędna dla efektywnego i kompleksowego rozwiązywania problemów, z którymi stykają się klienci obu tych instytucji, jednakże nie wszyscy uznają dotychczasowe zasady takiej współpracy za satysfakcjonujące. (…) Przedstawiciele OPS i PCPR dostrzegają, że taka niesymetryczność relacji w trakcie współpracy z PUP pojawia się coraz częściej, zwłaszcza w kontekście przygotowywania i realizacji projektów finansowanych w ramach PO KL. Katalog klientów poszczególnych instytucji nakłada się na siebie, co oznacza, że jednostki realizujące projekty zaczynają mieć problemy z pozyskiwaniem beneficjentów ostatecznych do projektów i następuje swoista rywalizacja o klienta. Opisując tą ciekawą diagnozę sytuacji „rywalizacji o beneficjenta” autorzy raportu podkreślają, że sytuacja konkurowania o klientów nie sprzyja nawiązywaniu współpracy pomiędzy instytucjami pomocy społecznej a PUP, co może negatywnie odbijać się ma możliwości realizacji przez OPS i PCPR projektów w ramach PO KL. Kwestie te były podnoszone również w niniejszym badaniu, co skłoniło do sformułowania rekomendacji dotyczących uporządkowania kwestii kompetencyjnych poszczególnych instytucji oraz komplemetaryzacji ich zadań.

W ramach badania diagnozowano również kwestię współpracy między OPS i PCPR a organizacjami pozarządowymi. W opinii przedstawicieli OPS i PCPR współpraca z organizacjami pozarządowymi nie jest rozwinięta, a stroną inicjującą współpracę jest zwykle organizacja pozarządowa. Podobne opinie zebrano również w niniejszym badaniu, aczkolwiek w próbie ogólnopolskiej wiele instytucji deklaruje, że taką współpracę prowadzi z powodzeniem.

Autorzy raportu oceniali również „kapitał relacyjny” ROPS. Okazuje się, że ROPS w Olsztynie współpracuje w zakresie tworzenia rocznych planów działań oraz planów polityki pracy ze wszystkimi instytucjami na szczeblu wojewódzkim, w tym z Wojewódzkim Urzędem Pracy (WUP), pełniącym funkcję Instytucji Wdrażającej Priorytet VI PO KL oraz części Priorytetu VIII PO KL (Działanie 8.1) w województwie warmińsko-mazurskim. Autorzy raportu oceniają kontakty ROPS z OPS i PCPR z województwa określane są jako „modelowe partnerstwo”.

Przykład ten warty jest upowszechnienia, gdyż pozytywne opinie na temat realizowanego w województwie warmińsko-mazurskim systemu współpracy międzyinstytucjonalnej zebrano również w ramach niniejszego badania.

3.6.5. Podsumowanie i wnioski cząstkowe

Zasób badań i analiz dotyczących rynku pracy oraz pomocy społecznej jest bardzo szeroki, w wielu badaniach odnajdujemy również diagnozę funkcjonowania obu typów instytucji, jednakże jak wskazano we wstępie do rozdziału, zasób badań obejmujących ocenę współpracy instytucji rynku pracy i instytucji pomocy społecznej jest ograniczony. Prowadzone badania, a w szczególności badania ewaluacyjne (czyli mające charakter oceniający, a nie jedynie opisowy i diagnostyczny) dotyczą w głównej mierze różnych aspektów wdrażania pomocy strukturalnej, a zagadnienia współpracy są najczęściej podejmowane w kontekście oceny efektywności realizacji poszczególnych działań czy specyficznych projektów, gdzie współpraca ta przedstawiana jest jako czynnik sprzyjający realizacji projektów dający szansę wzmocnienia trafności i skuteczności wsparcia udzielanego beneficjentom ostatecznym.


200

Podkreślić również należy, że diagnozowana sytuacja jest bardzo dynamiczna, jesteśmy bowiem w okresie realizacji wielu projektów w ramach PO KL oraz zmian wprowadzonych nowelizacją ustawy o promocji zatrudnienia. Można więc uznać, że wyniki przedstawionych wyżej badań mają już w dużej mierze wartość historyczną.

Abstrahując jednak od ograniczonego zakresu prowadzonych analiz i ich częściowej dezaktualizacji (i mając nadzieję, że niniejsze badanie rzuci nieco więcej światła na kwestie dotyczące współpracy pomiędzy interesującymi nas typami instytucji) oraz podsumowując wyniki przedstawionych powyżej badań ewaluacyjnych, stwierdzić można, że deficyt współpracy międzyinstytucjonalnej diagnozowany był powszechnie, szczególnie tam, gdzie w grę wchodziły rożne typy instytucji ulokowane na różnych poziomach administracyjnych. Nie ulega wątpliwości, że wnioski z tych badań powinny być uwzględnione przy planowaniu systemowego wzmocnienia współpracy pomiędzy publicznymi służbami zatrudnienia a instytucjami rynku pracy, gdyż problemy te z pewnością nie zostaną w pełni przezwyciężone dynamizującym się wdrażaniem wspólnych projektów PO KL.

W szczególności dotyczy to kwestii komplementarności działań podejmowanych przez poszczególne instytucje. Badanie zogniskowane na pracy na rzecz aktywizacji społeczno-zawodowej osób niepełnosprawnych mocno akcentowało kwestie konieczności uporządkowania i komplementaryzacji systemu wsparcia udzielanego klientom instytucji rynku pracy i pomocy społecznej. Choć spostrzeżenie to dotyczyło osób niepełnosprawnych, to można je odnieść również do innych klientów obu typów instytucji, w szczególności osób długotrwale bezrobotnych. Na ten aspekt zwracają również uwagę autorzy innych, przedstawionych powyżej badań, podkreślając, że tylko współpraca pozwoli na właściwą diagnozę potrzeb, w tym potrzeb lokalnych oraz opracowanie spójnego, a w konsekwencji, przynoszącego pozytywne efekty, systemu wsparcia.

Ze wszystkich przedstawionych powyżej ewaluacji wynika jeden bardzo ważny w kontekście wdrażania PO KL wniosek, że w obecnym okresie programowania należy położyć nacisk na projekty realizowane we współpracy czy partnerstwie, i to zarówno na poziomie krajowym, jak i regionalnym. Współpraca ta jednak powinna być podejmowana w celu osiągnięcia z niej rzeczywistej „wartości dodanej”, którą projektodawcy powinni opisać we wniosku projektowym. Dlatego też kwestia realizacji współpracy/partnerstwa powinna być oceniana w kategoriach przede wszystkim „jakościowych”. Wprowadzenie jednakże bezwzględnego wymogu realizacji projektu w partnerstwie i/lub przyznawanie dodatkowej punktacji przy ocenie wniosków projektowych za realizowanie projektu w partnerstwie może skutkować zawiązywaniem partnerstw „papierowych”.

Ciekawy aspekt współpracy partnerskiej podnosi badanie realizowane w województwie warmińsko-mazurskim, okazuje się bowiem, że nie wszystkie instytucje, które mogły realizować projekt w partnerstwie chcą się dzielić swoimi pomysłami, wiedzą i doświadczeniem. Wydaje się więc, że działania promocyjne i informacyjne akcentujące wartość współpracy międzyinstytucjonalnej są nieodzowne. Propozycja popularyzacji i upowszechniania dobrych praktyk współpracy oraz prezentowanie korzyści tej współpracy są tu z pewnością właściwym pomysłem.

Podsumowanie efektów i doświadczeń wyniesionych z realizacji projektów realizowanych w ramach SPO RZL 2004-2006 ale też, nie omawianego w niniejszym rozdziale PIW EQUAL, wskazuje, że wiele z tych doświadczeń zostało wykorzystanych, w szczególności dotyczy to kwestii realizowania projektów właśnie w formule partnerstwa. Jak pokazują badania, projektodawcy mający dobre doświadczenia w realizacji projektów w partnerstwie, chętniej (i bez lęku) podejmują się realizacji projektu we współpracy z innymi. Powraca więc tutaj nakreślona już wcześniej rekomendacja, by jak


201

najszerzej promować partnerstwo (czy chociażby mniej sformalizowaną współpracę) i zachęcać do jego tworzenia.

Barierą, jak wskazano w badaniach, może być obawa przed „formalnościami” związanymi z zawiązaniem partnerstwa, zarządzaniem budżetem i prowadzeniem sprawozdawczości. Szkolenia w tym zakresie mogą być tu bardzo pomocne oraz rozwiać wątpliwości tych projektodawców, którzy nie mają doświadczenia w administrowaniu projektami partnerskimi.

Kolejną barierą, o której wspominano już wcześniej, mogą być deficyty kadrowe w instytucjach realizujących projekty – osoby realizujące projekty wskazują bowiem, że realizacja projektu we współpracy z innymi instytucjami wymaga również dodatkowego nakładu pracy i czasu, co przy nadmiernym obciążeniu pracą, zniechęca do podejmowania tego typu zadania.

Przedstawione wyżej wyniki badań ewaluacyjnych nie podejmują wielu kwestii istotnych dla współdziałania instytucji rynku pracy oraz instytucji pomocy społecznej, w szczególności nie odnoszą się do aspektu prawnego, który szeroko omawiany jest w niniejszym raporcie. W wielu aspektach zaś spostrzeżenia poczynione przez realizatorów tych badań współgrają lub nawet pokrywają się z wynikami otrzymanymi w prowadzonym badaniu. Jest to szczególnie ważne, w kontekście identyfikowania barier i problemów, w rozwiązaniu których podobne diagnozy mogą być pomocne.


202

4. WNIOSKI I REKOMENDACJE

4.1. Podsumowanie wyników badania Kluczowe dla analizy aktualnej struktury instytucji rynku pracy i instytucji pomocy społecznej w kontekście zakresu ich wzajemnej współpracy, a także głównych obszarów styku są przepisy dwóch ustaw, będących podstawą funkcjonowania instytucji rynku pracy oraz instytucji pomocy i integracji społecznej, tj. ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. 2008, Nr 69, poz. 415) oraz ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. 2008, nr 115, poz. 728).

Ustawa o pomocy społecznej nie przewiduje szeroko pojętej współpracy pomiędzy instytucjami rynku pracy i pomocy społecznej. Jedyną formalnoprawną podstawą współpracy instytucji rynku pracy i instytucji pomocy i integracji społecznej stanowi obecnie tylko art. 50 ust. 3 ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. Nakłada on obowiązek po stronie PUP informowania ośrodków pomocy społecznej o planowanych działaniach wobec bezrobotnych w trybie zawartym w porozumieniu pomiędzy PUP, a ośrodkami pomocy społecznej. Płaszczyznę porozumienia stanowi możliwość skierowania bezrobotnego korzystającego ze środków pomocy społecznej, określonego w art. 49 ustawy, na wniosek ośrodka pomocy społecznej, do uczestnictwa w kontrakcie socjalnym, indywidualnym programie usamodzielnienia, lokalnym programie pomocy społecznej lub uczestnictwa w indywidualnym programie zatrudnienia socjalnego. Przywołany art. 50, dodany do ustawy nowelizacją z 19 grudnia 2008 r. i obowiązujący od 1 lutego 2009 r., miał dać podstawy prawne współpracy omawianych obszarów oraz włączyć instytucje pomocy społecznej do polityki rynku pracy i odwrotnie – zapoznać publiczne służby zatrudnienia ze specyfiką środowiska pomocy społecznej. W praktyce jednak uregulowanie to wywołało liczne problemy interpretacyjne i wpłynęło na sformułowanie licznych zarzutów co do treści przepisu i ram współpracy, które nakłada on na publiczne służby zatrudnienia i instytucje pomocy i integracji społecznej.

Pomimo tego, że obowiązujące przepisy niezbyt precyzyjnie definiują obszary współpracy pomiędzy instytucjami rynku pracy a instytucjami pomocy i integracji społecznej, możemy mówić o dużej skuteczności podejmowania działań opartych o formułę współpracy, gdyż trudno znaleźć instytucję, która nie prowadziłaby żadnej współpracy, co więcej, świadomość konieczności podejmowania wspólnych działań pojawia się w deklaracjach zarówno pracowników instytucji rynku pracy, jak instytucji pomocy i integracji społecznej.

Istniejące obecnie rozwiązania instytucjonalne, w szczególności ustawa o promocji zatrudnienia oraz PO KL są na tyle trafne, że dostarczają bodźców do współdziałania, a oferowane w ramach Programu Operacyjnego instrumenty mogą w znaczący sposób przyczynić się do wzrostu liczby wspólnie podejmowanych inicjatyw. Ostatni rok pokazał, że w zakresie wspólnie podejmowanych inicjatyw wiele zaczyna się zmieniać i pracownicy obu typów instytucji chętniej podejmują się prowadzenia wspólnych inicjatyw. Wcześniejsze, pozytywne doświadczenia, z realizacji projektów w partnerstwie lub kooperacji, są czynnikiem zdecydowanie zachęcającym do kontynuowania współpracy z dotychczasowymi partnerami oraz rozszerzania kręgu instytucji, które zaprasza się do współpracy.


203

Warto jednak zaznaczyć, że współpraca pomiędzy instytucjami rynku pracy a instytucjami pomocy i integracji społecznej, jak pokazały badania, w zasadzie zaczyna się i kończy na poziomie lokalnym, czyli gminnych ośrodków pomocy społecznej i powiatowych centrów pomocy rodzinie oraz powiatowych urzędów pracy. Na tym poziomie faktycznie możemy mówić o pojawianiu się „kultury współpracy”. W porównaniu z wynikami wcześniej przeprowadzonych badań, obecnie można mówić o tym, że za deklaracjami idą konkretne, wspólnie podejmowane działania. Warto jednak podkreślić, że nieuprawnione są tu jednowymiarowe uogólnienia, gdyż natężenie, a w szczególności efekty tej współpracy na poziomie lokalnym zależą od bardzo wielu czynników i są mocno zindywidualizowane.

Obszarem, który najczęściej wskazywany jest jako rodzaj współpracy, jest wymiana informacji pomiędzy instytucjami. Wzajemne informowanie się może dotyczyć różnych kwestii: są to informacje na temat konkretnych klientów, ich losów i potrzeb oraz zakresu uzyskanego wsparcia w poszczególnych instytucjach, informacje na temat aktualnej oferty szkoleniowej, ale również wymiana doświadczeń na temat efektywności działań interwencyjnych czy planów szkoleniowo-doradczych. Respondenci badania podkreślają jednak, że znaczącą barierą w skutecznej pracy z klientem jest brak zintegrowanej i dostępnej wszystkim instytucjom bazy danych klientów korzystających z usług aktywizacji zawodowej i pomocy społecznej. Wymiana informacji na temat klientów ogranicza się niejednokrotnie do wystawiania zaświadczeń przedkładanych kolejnej instytucji, i tutaj wspólna baza mogłaby znacząco ograniczyć konieczność dostarczania sobie wzajemnie dokumentacji dot. statusu klienta.

Jednym z często pojawiających się przykładów wspólnych działań jest prowadzenie szkoleń i innych, często kompleksowych rodzajów wsparcia np. doradztwa i warsztatów motywacyjnych dla klientów obu typów instytucji. Respondenci badania mówiąc „wspólne realizowanie szkoleń” mają na myśli nie tylko prowadzenie sesji szkoleniowych, ale również rekrutację czy informowanie klientów o możliwości skorzystania z takiej oferty. Bywa jednak, że wyłącznie do informowania o ofercie szkoleń.

Wśród działań podejmowanych wspólnie warto zwrócić uwagę na uczestnictwo w realizacji wspólnych badań i diagnoz na potrzeby opracowywania różnych strategii i planów działań, a także współpracy przy opracowywaniu tychże strategii i planów działań.

Przekonanie o konieczności podejmowania współpracy budowana jest na poczuciu, że oba typy instytucji pracują na rzecz tego samego klienta, gdyż główną podstawą do korzystania z pomocy społecznej jest pozostawanie bez pracy. Takie przekonanie jest mocnym filarem dla wspólnie podejmowanych działań międzyinstytucjonalnych. Jednak pewne zapisy ustaw oraz praktyka działań instytucji rynku pracy i pomocy społecznej wskazują na dublowanie się obowiązków i zadań organów polityki pracy i pomocy społecznej. Główne problemy pojawiają się na etapie możliwości pracy z tym samym klientem w tym samym czasie przez publiczne służby zatrudnienia i ośrodki pomocy społecznej. Nakładanie się kręgu osób korzystających z usług opisywanych instytucji ma również znaczenie w sytuacjach organizacji szkoleń, poradnictwa zawodowego i pośrednictwa pracy. Ośrodki pomocy społecznej zostały wyposażone w podobne narzędzia, jakimi dysponują PUP, w zakresie instrumentów edukacyjnych, kursów i szkoleń, doradztwa zawodowego. Stwarza to sytuację, w której PUP i ośrodek pomocy społecznej organizują szkolenia, kursy o podobnym lub tym samym zakresie, co z punktu widzenia postulatu zacieśniania współpracy jest nieefektywne.

Istnieje również obawa, że oddziaływanie stosowanych obecnie modeli współpracy, w szczególności opartych obecnie o realizację wspólnych działań projektowych, będzie


204

ograniczone do czasu trwania realizacji PO KL, jeżeli nie zostaną sprawdzone trwałe mechanizmy ustawowe obligujące oba typu instytucji do prowadzenia wspólnych działań na rzecz klientów obu typów instytucji.

Brak jest uregulowań nakazujących współpracę instytucji rynku pracy i instytucji integracji i pomocy społecznej na szczeblu regionalnym i centralnym, stąd zapewne niewiele aktywności realizowanych jest w obszarze regionalnym, chociaż pojawiają się przykłady współpracy pomiędzy WUP a ROPS np. w obszarze prowadzenia wspólnych analiz i diagnoz lokalnego rynku pracy i problemów społecznych, natomiast współpraca na szczeblu centralnym sprowadza się jedynie do sporządzania wspólnych analiz w ramach jednego resortu (pracy i polityki społecznej).

Publiczne służby zatrudnienia i instytucje pomocy i integracji społecznej, w świetle istniejących uregulowań prawnych, napotykają na liczne problemy podczas prób zinstytucjonalizowania współpracy, brak jest bowiem obowiązku stworzenia systemowych ram współpracy na szczeblu regionalnym.

Wskazać również należy brak wystarczającej współpracy z agencjami zatrudnienia. Agencja zatrudnienia jako jeden z podmiotów instytucji rynku pracy ma za zadanie wspierać aktywizację osób bezrobotnych. Na podstawie przepisów ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy kompetencje agencji zatrudnienia pokrywają się z kompetencjami PUP. W zamyśle ustawodawcy agencje zatrudnienia zapewne miały wspomagać działalność PUP, ale na gruncie działalności komercyjnej.

Kwestią, którą warto jest podnieść podsumowując wyniki przeprowadzonego badania jest niedoceniana rola pomocnicza organizacji pozarządowych. Chociaż organizacje pozarządowe często postrzegane są jako partner słaby, to jednak wydaje się, że ten sektor, odpowiednio wspierany przez administrację publiczną, byłby w stanie udźwignąć wiele zadań, których administracja nie jest w stanie zrealizować samodzielnie gdyż wymagają długotrwałego i mocno zindywidualizowanego wsparcia, w szczególności trzeci sektor mógłby zapełnić lukę w zakresie kompleksowej pracy z najtrudniejszymi klientami, którzy z racji swoich deficytów, praktycznie nigdy nie będą mieli szansy powrócić na otwarty rynek pracy. W tym kontekście warto również wskazać na potrzebę, a nawet konieczność systemowego wsparcia ekonomii społecznej, co prawda w ramach PO KL realizowane jest Działanie 7.2 Przeciwdziałanie wykluczeniu i wzmocnienie sektora ekonomii społecznej, to jednak w jego ramach będą realizowane jedynie projekty konkursowe, a to może być za mało, by na stałe wprowadzić do systemu reintegracji zawodowej rozwiązania oparte o tą ideę.

Pomimo nakreślonych barier i problemów, instytucje realizujące wspólne inicjatywy są zadowolone z przebiegu tej współpracy. Pozytywne doświadczenia w jednym przedsięwzięciu zachęcają do sięgania po takie rozwianie również w kolejnych. Pojawiają się już inicjatywy, które można upowszechniać jako przykłady dobrych praktyk. Podstawowym warunkiem jednak ich powodzenia jest wola współpracy, dzielenia się doświadczeniami i wspólnego poszukiwania rozwiązań. Argumentem, który z pewnością może zachęcić przedstawicieli instytucji do podejmowania wspólnych działań jest upowszechnianie przykładów udanych inicjatyw i pokazywanie „wartości dodanej”, jaka wynika z realizacji wspólnych przedsięwzięć.



205

Podstawowymi przesłankami do „dobrej współpracy”, które wymieniają sami respondenci jest: zaufanie między partnerami i wspólnota celów, dobrowolność w podejmowaniu współpracy uzasadniona działaniami przewidzianymi w projekcie/inicjatywie, racjonalny podział prac, zasobów, władzy i odpowiedzialności.


Doświadczenia projektów SPO RZL oraz PIW EQUAL pokazują, że projektodawcy nie zawsze chętnie podejmują się realizacji projektów w partnerstwie, gdyż postrzegają je jako trudniejsze i bardziej kłopotliwe w realizacji. Mając w pamięci te doświadczenia warto w PO KL zadbać o to, jeżeli chcemy nadal promować współpracę partnerską przy realizacji projektów, by w procesie ich oceny i selekcji odpowiednio takie partnerstwa premiować, na wzór rozwiązań stosowanych w poprzednim okresie programowania.

4.2. Rekomendacje Wyniki przeprowadzonego badania pozwalają na sformułowanie następujących propozycji działań, które mogą wpłynąć na rozwój współpracy pomiędzy instytucjami rynku pracy a instytucjami pomocy i integracji społecznej:

1. Wprowadzenie bliźniaczego zapisu z ustawy o promocji zatrudnienia, wyrażonego w art. 50 ust. 3, do ustawy o pomocy społecznej. Zapewni to aktywność ze strony ośrodków pomocy społecznej w nawiązywaniu kontaktów i podpisywaniu porozumień. Problem:

obserwacja/wynik Jak powinna wyglądać

rzeczywistość/ Jaka zmiana powinna zostać

dokonana?

Co należy zrobić, aby osiągnąć pożądany stan?/Co należy zrobić,

aby przeprowadzić pożądane zmiany?

Odbiorcy rekomendacji

REKOMENDACJA 1 Brak instrumentów prawnych nakazujących instytucjom pomocy społecznej podejmowanie współpracy z instytucjami runku pracy.

Aktywność ze strony ośrodków pomocy społecznej w nawiązywaniu kontaktów i podpisywaniu porozumień.

Wprowadzenie bliźniaczego zapisu z ustawy o promocji zatrudnienia, wyrażonego w art. 50 ust. 3, do ustawy o pomocy społecznej.

Ustawodawca (MPiPS)

2. Doprowadzenie do stanu, w którym każda instytucja z obszaru rynku pracy i pomocy społecznej będzie wyposażona w kompetencje stanowiące o ich wyłączności co do ustawowo wykonywanych zadań, w taki sposób, aby synteza kompetencji wszystkich instytucji polityki pracy i pomocy społecznej, gwarantowała realizację zadań w obszarze pracy i pomocy społecznej, określonych w ustawach o pomocy społecznej i o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. Konieczne jest zatem uporządkowanie zakresu kompetencji poszczególnych instytucji oraz likwidacja zapisów dotyczących poszczególnych instytucji, które nakładają na rożne typy instytucji te same obowiązki.


206

Problem: obserwacja/wynik

Jak powinna wyglądać rzeczywistość/ Jaka

zmiana powinna zostać dokonana?




REKOMENDACJA 2 Zapisy ustawowe dotyczące poszczególnych instytucji, które nakładają na rożne typy instytucji te same obowiązki.

Doprowadzenie do stanu, w którym każda instytucja z obszaru rynku pracy i pomocy społecznej będzie wyposażona w kompetencje stanowiące o ich wyłączności co do ustawowo wykonywanych zadań, w taki sposób, aby synteza kompetencji wszystkich instytucji polityki pracy i pomocy społecznej gwarantowała realizację zadań w obszarze pracy i pomocy społecznej, określonych w ustawach o pomocy społecznej i o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy.

Uporządkowanie zakresu kompetencji poszczególnych instytucji oraz likwidacja zapisów dotyczących poszczególnych instytucji, które nakładają na rożne typy instytucji te same obowiązki. Głównym założeniem tej rekomendacji jest doprowadzenie do stanu, w którym osoba korzystająca z usług publicznych służb zatrudnienia i instytucji pomocy społecznej otrzyma kompleksową pomoc lub zostanie precyzyjne skierowana do określonej instytucji, w której taką pomoc na pewno otrzyma. Z jednej strony należy pobudzać współpracę obu typów instytucji poprzez udzielanie klientom kompleksowych informacji, ale na etapie udzielania pomocy powinno się dążyć do całkowitej dywersyfikacji funkcji. Jest to o tyle konieczne i ważne o ile występują problemy kadrowe oraz przeciążenie pracą pracowników omawianych instytucji. Jak to wykonać: należy zestawić wszelkie kompetencje wymienione w ustawach odnoszące się do instytucji rynku pracy i pomocy społecznej. Po takim zestawieniu należy przede wszystkim brać pod uwagę jakie kompetencje są fikcją i postulatem a jakie rzeczywiście są wykonywane. Kolejnym krokiem jest rozważenie czy ustawa dokonała właściwego podziału kompetencji pomiędzy poszczególne instytucje. Najlepszym sposobem na wypracowanie pożądanego efektu będzie przeprowadzenie symulacji potrzeb klientów i wyprowadzenie dobrej praktyki w obsługiwaniu takiego klienta.

Ustawodawca (MPiPS)


207

3. Przekazanie instrumentów edukacyjnych w całości publicznym służbom zatrudniania, bądź instytucjom pomocy społecznej, co wpłynie na efektywność wykorzystania środków publicznych. Alternatywnym rozwiązaniem może być powołanie do życia specjalnego zespołu, na płaszczyźnie regionalnej, koordynującego i ujednolicającego cały system szkoleń. Zespół składałby się z pracowników WUP i ROPS, którzy przygotowywaliby jednolity dla publicznych służb zatrudnienia i instytucji pomocy i integracji społecznej harmonogram wdrażania instrumentów edukacyjnych na obszarze swej właściwości, ale z uwzględnieniem specyfiki poszczególnych części tych obszarów. Pozwoliłoby to na właściwą alokację środków przeznaczonych na uruchamianie instrumentów edukacyjnych dla klientów opisywanych instytucji. Przy czym należy pamiętać, iż planowanie i układanie harmonogramu powinno następować na etapie zgłaszania zapotrzebowania na środki lub tworzenia projektu systemowego bądź konkursowego. Ważne jest też to, aby harmonogram rzeczywiście powstawał na płaszczyźnie regionalnej, ale był realizowany na płaszczyźnie lokalnej. Ważne jest również, aby zapewnić takiemu zespołowi wyłączność zgłaszania zapotrzebowania na środki na cele przez niego realizowane. Problem:



dokonana?




REKOMENDACJA 3 Realizacja takich samych zadań o charakterze szkoleniowym zarówno przez instytucje rynku pracy, jak i instytucje pomocy społecznej (dublowanie się działań).

Zwiększenie efektywności wykorzystania środków publicznych.

Przekazanie instrumentów edukacyjnych w całości publicznym służbom zatrudniania, bądź instytucjom pomocy społecznej (preferowane). Przekazanie kompetencji szkoleniowo – edukacyjnych instytucjom pomocy społecznej ma swoje daleko idące uzasadnienie. Instytucje pomocy społecznej powinny być wyposażone we wszystkie możliwe instrumenty edukacyjne, jakie istnieją w obszarze rynku pracy i pomocy społecznej, aby realizować swoje zadania ustawowe w sposób właściwy. Nowelizacja ustaw powinna zakładać delegację kompetencji edukacyjnych. Wówczas powstanie jeden szeroki instrument edukacyjny skupiony w obszarze instytucji pomocy społecznej, który będzie służył edukacji osób bezrobotnych oraz osób znajdujących się pod opieką instytucji pomocy społecznej. Jak pokazują badania, całkiem realne jest odbycie tego samego kursu w ramach urzędu pracy i w ramach ośrodka pomocy społecznej. Zatem pewien element systemu nie funkcjonuje właściwie. Przekazaniu kompetencji edukacyjnych

Ustawodawca (MPiPS)


208

instytucjom pomocy społecznej powinno towarzyszyć tworzenie podmiotowego systemu korzystania z pomocy edukacyjnej. System ten powinien monitorować celowość wnioskowania o skorzystanie z kursu lub szkolenia biorąc pod uwagę obrany profil działalności danego beneficjenta, jego wykształcenie bądź wcześniej wykonywany zawód.

REKOMENDACJA 4Realizacja takich samych zadań o charakterze szkoleniowym zarówno przez instytucje rynku pracy, jak i instytucje pomocy społecznej (dublowanie się działań).

Właściwa alokacja środków przeznaczonych na uruchamianie instrumentów edukacyjnych dla klientów obu typów instytucji.

Powołanie do życia specjalnego zespołu, na płaszczyźnie regionalnej, koordynującego i ujednolicającego cały system szkoleń.

WUP i ROPS

4. Stymulowanie mechanizmów współpracy na poziomie regionalnym (np. poprzez wprowadzenie opisanych wyżej regulacji prawnych; propagowanie współpracy międzyinstytucjonalnej pokazującej, w jaki sposób możliwy jest do osiągnięcia efekt synergii w podwyższaniu skuteczności i efektywności pracy na rzecz klientów obu typów placówek; powołanie organu sterującego i monitorującego na poziomie regionalnym działania oparte o współpracę w celu ich koordynacji i komplementryzacji). Mechanizmy te powinny być wprowadzone przy wykorzystaniu struktury i instrumentów administracyjnych samorządów wojewódzkich. Wojewódzkie Urzędy Pracy i Regionalne Ośrodki Polityki Społecznej powinny być inicjatorami współpracy. W związku z tym należy wyposażyć dyrektorów WUP i dyrektorów ROPS w narzędzia pozwalające na systematyczne pogłębianie współpracy (np. w zakresie powoływania i finansowania pracy organu sterującego i monitorującego) oraz nałożyć na nich obowiązek inicjowania i stymulowania takiej współpracy. Fundamentem dla tych narzędzi wydaje się być wpisanie w obie ustawy, w kompetencjach WUP i ROPS, obowiązkowych, periodycznych spotkań, wymiany informacji i w przyszłości stworzenia wspólnej bazy danych. Można wykorzystać również instrumenty, jakim są projekty systemowe i konkursowe dostępne w Priorytecie VI i VII PO KL. Problem:



dokonana?




REKOMENDACJA 5 Brak koordynacji działań na poziomie regionalnym, brak rozwiązań systemowych stymulujących mechanizmy współpracy na poziomie regionalnym.

Sprawnie działające mechanizmy współpracy na poziomie regionalnym.

Propagowanie współpracy międzyinstytucjonalnej pokazującej, w jaki sposób możliwy jest do osiągnięcia efekt synergii w podwyższaniu skuteczności i efektywności pracy na rzecz klientów obu typów placówek. W tym celu należy cyklicznie, przynajmniej raz w roku, organizować konferencje ogólnopolskie (organ organizujący:

MPiPS, WUP i ROPS


209

MPiPS) oraz cykl konferencji regionalnych poświęconych współpracy (organ organizujący: MPiPS oraz WUP i ROPS). Konferencje te powinny mieć moduł warsztatowo-seminaryjny, by praktycznie i na przykładach pokazać możliwości i korzyści ze współpracy. Takie imprezy można zrealizować w ramach Priorytetu I PO KL.

REKOMENDACJA 6Brak koordynacji działań na poziomie regionalnym, brak rozwiązań systemowych stymulujących mechanizmy współpracy na poziomie regionalnym.


Powołanie organu sterującego i monitorującego, na poziomie regionalnym, działania oparte o współpracę w celu ich koordynacji i komplementryzacji). Organy powinny być powoływane przy współpracy WUP i ROPS. Mechanizmy te powinny być wprowadzone przy wykorzystaniu struktury i instrumentów administracyjnych samorządów wojewódzkich. Wojewódzkie Urzędy Pracy i Regionalne Ośrodki Polityki Społecznej powinny być inicjatorami współpracy.

WUP i ROPS

REKOMENDACJA 7Brak koordynacji działań na poziomie regionalnym, brak rozwiązań systemowych stymulujących mechanizmy współpracy na poziomie regionalnym.


W związku z powołaniem organu sterującego i monitorującego na poziomie regionalnym należy wyposażyć dyrektorów WUP i dyrektorów ROPS w narzędzia pozwalające na systematyczne pogłębianie współpracy (np. w zakresie powoływania i finansowania pracy organu sterującego i monitorującego) oraz nałożyć na nich obowiązek inicjowania i stymulowania takiej współpracy np. poprzez obowiązek organizowania spotkań kwartalnych. Fundamentem dla tych narzędzi wydaje się być wpisanie w obie ustawy, w kompetencjach WUP i ROPS, obowiązkowych, periodycznych spotkań, wymiany informacji i w przyszłości stworzenia wspólnej bazy danych oraz wykorzystanie instrumentów, jakim są projekty systemowe i konkursowe dostępne w Priorytecie VI i VII PO KL.

MPiPS, WUP i ROPS


210

5. Celem wzmocnienia współpracy instytucji rynku pracy oraz instytucji integracji i pomocy społecznej w ramach PO KL, można polecić zwrócenie szczególnej uwagi na promowanie następujących typów projektów:

• Wszelkich projektów realizowanych w partnerstwach: PSZ – publiczne instytucje pomocy i integracji społecznej – niepubliczne instytucje rynku pracy, pomocy i integracji społecznej, organizacje pozarządowe (partnerstwa typu realizowanych w ramach PIW EQUAL), odpowiednio w różnych priorytetach (z naciskiem przede wszystkim na dalsze rozwijanie współpracy partnerskiej jako takiej);

• W komponencie centralnym, w Priorytecie I – projektów szkoleniowych uwzględniających inicjowanie i organizację współpracy pomiędzy publicznymi instytucjami obu sektorów oraz organizacjami pozarządowymi/partnerami społecznymi (w tym przygotowanie kadr do aktywnego uczestnictwa w partnerstwach);

• W komponencie regionalnym, w Priorytecie VII – wspólnych projektów badawczych na poziomie regionalnym i lokalnym w zakresie identyfikowania problemów społecznych, z udziałem instytucji naukowo-badawczych i władz samorządowych;

• W komponencie regionalnym, w Priorytecie VII – projektów koordynujących na poziomie regionalnym i lokalnym działania i inicjatywy w czworokącie: PSZ –publiczne instytucje pomocy i integracji społecznej – władze samorządowe – partnerzy społeczno-gospodarczy; a także promowanie projektów badających dobre praktyki w zakresie takiej współpracy oraz przyczyniających się do opracowania lokalnych strategii społecznych z udziałem wszystkich czterech podmiotów;

• W komponencie regionalnym, w Priorytetach VI i VII, promowanie projektów mających na celu poprawę koordynacji działań PSZ i publicznych instytucji pomocy społecznej na poziomie obsługi klienta urzędu pracy/pomocy społecznej;

• Jednocześnie warto by rozważyć większe otwarcie Priorytetu VI na współpracę PSZ z instytucjami pomocy i integracji społecznej, szczególnie w obszarach grup długotrwale bezrobotnych i zagrożonych wykluczeniem. Wydaje się bowiem, że przypisanie zadań do Priorytetów VI i VII w znacznej mierze odzwierciedla i powiela podział systemowy na zadania dotyczące obszaru rynku pracy oraz zadania dotyczące pomocy społecznej. O ile w Priorytecie VII przewidziano w niektórych Działaniach udział instytucji rynku pracy w projektach, o tyle w Priorytecie VI nie promuje się wprost współpracy z instytucjami pomocy i integracji społecznej.

Problem:



dokonana?




REKOMENDACJA 8 Brak pożądanej skali współpracy instytucji rynku pracy oraz instytucji pomocy i integracji społecznej w ramach PO KL.

Wzmocnienie współpracy instytucji rynku pracy oraz instytucji pomocy i integracji społecznej w ramach PO KL.

Promowanie następujących typów projektów: - Wszelkich projektów realizowanych w partnerstwach: PSZ – publiczne instytucje pomocy i integracji społecznej – niepubliczne instytucje rynku pracy, integracji i pomocy społecznej, organizacje pozarządowe, odpowiednio w różnych priorytetach (z naciskiem przede wszystkim na dalsze rozwijanie współpracy

MPiPS, MRR


211

partnerskiej jako takiej); - W komponencie centralnym, w Priorytecie I – projektów szkoleniowych uwzględniających inicjowanie i organizację współpracy pomiędzy publicznymi instytucjami obu sektorów oraz organizacjami pozarządowymi/ partnerami społecznymi (w tym przygotowanie kadr do aktywnego uczestnictwa w partnerstwach); - W komponencie regionalnym, w Priorytecie VII – wspólnych projektów badawczych na poziomie regionalnym i lokalnym w zakresie identyfikowania problemów społecznych, z udziałem instytucji naukowo-badawczych i władz samorządowych; - W komponencie regionalnym, w Priorytecie VII – projektów koordynujących na poziomie regionalnym i lokalnym działania i inicjatywy w czworokącie: PSZ – publiczne instytucje pomocy i integracji społecznej – władze samorządowe – partnerzy społeczno-gospodarczy; a także promowanie projektów badających dobre praktyki w zakresie takiej współpracy oraz przyczyniających się do opracowania lokalnych strategii społecznych z udziałem wszystkich czterech podmiotów; - W komponencie regionalnym, w Priorytetach VI i VII, promowanie projektów mających na celu poprawę koordynacji działań PSZ i publicznych instytucji pomocy na poziomie obsługi klienta urzędu pracy/pomocy społecznej.

REKOMENDACJA 9Przypisanie zadań do Priorytetów VI i VII w znacznej mierze odzwierciedla i powiela podział systemowy na zadania dotyczące obszaru rynku pracy oraz zadania dotyczące pomocy społecznej. O ile w Priorytecie VII przewidziano w niektórych Działaniach udział instytucji rynku pracy w projektach, o tyle w

Promowanie współpracy zarówno w Priorytecie VI, podobnie, jak to ma miejsce w Priorytecie VII.

Warto by rozważyć większe otwarcie Priorytetu VI na współpracę PSZ z instytucjami pomocy i integracji społecznej, szczególnie w obszarach grup długotrwale bezrobotnych i zagrożonych wykluczeniem. W tym celu należy wprowadzić zapisy w SZOP PO KL.

MPiPS, MRR


212

Priorytecie VI nie promuje się wprost współpracy z instytucjami pomocy integracji społecznej.

6. Zachęcanie poprzez promocję i popularyzację „dobrych praktyk” do współpracy instytucje rynku pracy i pomocy społecznej na szczeblu zarówno regionalnym, jak i lokalnym. Dobrym punktem wyjścia jest pokazanie, iż współpraca jest możliwa już na etapie diagnozy potrzeb oraz identyfikacji regionalnych i lokalnych problemów społecznych. W konsekwencji zaś przekłada się to na opracowanie trafnych strategii rozwiązywania tychże problemów. Tutaj ważną rolę do spełnienia ma MPiPS oraz organy regionalne, takie jak WUP i ROPS, a także wiodące i mające dobre doświadczenia powiaty, które mogłyby służyć „żywym” przykładem inicjatyw realizowanych na poziomie lokalnym (np. pokazując jak pracowały przy opracowywaniu powiatowych strategii rozwiązywania problemów społecznych) i promować tym samym współpracę na poziomie lokalnym w oparciu o kapitał społeczny władz i instytucji lokalnych. MPiPS oraz WUP-y i ROPS-y powinny utworzyć bazę danych „dobrych praktyk”, gdzie zainteresowani mogliby znaleźć wszelkie interesujące ich informacje. Ponadto, warto rozważyć realizację konkursu (zarówno na poziomie centralnym, jak i konkursów regionalnych), w wyniku którego realizatorzy udanych inicjatyw opartych o partnerstwo byliby nagradzani, a ich pomysły upowszechniane, jak wzór do naśladowania. Na podobnych zasadach powinno się promować aktywności oparte o współpracę z pracodawcami i organizacjami pozarządowymi, np. poprzez promowanie projektów i inicjatyw realizowanych w partnerstwach wielosektorowych. Problem:



dokonana?




REKOMENDACJA 10 Brak dostatecznej wiedzy i doświadczeń, szczególnie instytucji pomocy społecznej, w realizacji projektów i inicjatyw opartych o współpracę.

Skutecznie i efektywnie realizowana współpraca instytucji rynku pracy oraz pomocy społecznej.

Zachęcanie poprzez promocję i popularyzację „dobrych praktyk” do współpracy instytucje rynku pracy i pomocy społecznej na szczeblu zarówno regionalnym, jak i lokalnym. Kto i co powinien zrobić opisano w rekomendacji nr 11.

MPiPS, WUP i ROPS oraz powiaty mogące się pochwalić przykładami „dobrych praktyk”

REKOMENDACJA 11Brak dostatecznej wiedzy i doświadczeń, szczególnie instytucji pomocy społecznej, w realizacji projektów i inicjatyw opartych o współpracę.


Utworzenia bazy danych „dobrych praktyk”, gdzie zainteresowani mogliby znaleźć wszelkie interesujące ich informacje. MPiPS powinno zorganizować serię warsztatów z dyrektorami WUP i ROPS. Przedmiotem warsztatów powinna być kwestia dobrych praktyk wzajemnej współpracy. Zaproszone osoby przygotowałby kazusy, które pokazałyby jak można rozwiązywać problemy trudne i wynikające ze wzajemnych kompetencji. Takie przykłady powinny zostać opisane dokładnie i

MPiPS oraz WUP i ROPS


213

wprowadzone do informatycznej bazy danych (stworzonej przez MPiPS) jako swoistego przewodnika dobrych praktyk. Przewodnik taki powinien być dostępny w wersji elektronicznej na stronie MPiPS oraz aktualizowany w miarę potrzeb. W przewodniku znalazłyby się następujące dane: opis stanu faktycznego, opis stanu prawnego w tej sprawie, podjęte działania w ramach współpracy oraz gotowe wzory pism oraz komentarz MPiPS co do oceny sposobu rozwiązania problemu.

REKOMENDACJA 12Brak dostatecznej wiedzy i doświadczeń, szczególnie instytucji pomocy społecznej, w realizacji projektów i inicjatyw opartych o współpracę.


Realizacja konkursu (zarówno na poziomie centralnym, jak i konkursów regionalnych), w wyniku którego realizatorzy udanych inicjatyw opartych o partnerstwo byliby nagradzani, a ich pomysły upowszechniane, jako wzór do naśladowania. Na podobnych zasadach powinno się promować aktywności oparte o współpracę z pracodawcami i organizacjami pozarządowymi, np. poprzez promowanie projektów i inicjatyw realizowanych w partnerstwach wielosektorowych. MPiPS powinno zorganizować pilotażowy konkurs na modele współpracy. Powinno go odpowiednio rozpropagować i przeznaczyć pewne środki na nagrody. Wyniki konkursu będą podstawą tworzenia podręcznika dobrych praktyk, o którym była mowa w rekomendacji nr 11.

MPiPS oraz WUP i ROPS

7. Wspomaganie kadry instytucji rynku pracy, a szczególnie PUP-ów oraz instytucji pomocy społecznej. Wparcie to powinno dotyczyć zarówno kwestii kompetencji i tutaj konieczne są szkolenia, najlepiej takie, na których przedstawiciele obu typów instytucji mogliby wspólnie poszerzać swoja wiedzę i umiejętności, a także stanowić okazję do poznawania się, wymiany doświadczeń i budowania wiedzy o instytucjach, zakresach ich obowiązków oraz specyfice funkcjonowania, badania pokazały bowiem, że niejednokrotnie barierą we współpracy jest nieznajomość i niezrozumienie specyfiki zadań instytucji partnera.

Instrumentem, który ma szansę wzmocnić kompetencje pracowników obu typów instytucji jest Priorytet I PO KL. Realizatorzy projektów realizowanych w jego ramach powinni jednak pamiętać, by swoje działania projektowe kierować do obu typów instytucji jednocześnie, najlepiej i pomimo tego, że Priorytet jest realizowany centralnie, zadbać o to, by uczestnicy


214

szkoleń czy innych form doskonalenia dobierani byli regionalnie, a najlepiej lokalnie. W programie spotkań zawsze powinno się przewidzieć czas na zajęcia integracyjne, zajęcia przewidujące wymianę doświadczeń oraz zajęcia warsztatowe, na których mogą zostać wypracowane strategie współpracy czy też wspólnych działań realizowanych na terenie objętych odpowiedzialnością danych placówek. Chodzi bowiem o to, by czas szkolenia wykorzystać maksymalnie praktycznie i aby uczestnicy szkoleń wyszli z nich z konkretnymi rozwiązaniami dotyczącymi ich samych. Kolejną kwestią, którą warto podpowiedzieć realizatorom projektów nastawionych na wzmacnianie kompetencji pracowników obu typów instytucji jest promowanie podczas szkoleń rozwiązań organizacyjnych i zarządczych opartych na nowoczesnych metodach zarządzania, w których element współpracy i współodpowiedzialności oraz wskazywanie efektu synergii są wskazywane jako kluczowe. Problem:



dokonana?




REKOMENDACJA 13 Brak dostatecznej wiedzy pracowników instytucji na temat kompetencji innych instytucji, brak doświadczeń w realizacji wspólnych przedsięwzięć.

Kompetentni i otwarci na współpracę pracownicy instytucji rynku pracy oraz instytucji pomocy i integracji społecznej.

Wspomaganie kadry instytucji rynku pracy, a szczególnie PUP-ów oraz instytucji pomocy społecznej poprzez szkolenia, najlepiej takie, na których przedstawiciele obu typów instytucji mogliby wspólnie poszerzać swoją wiedzę i umiejętności, a także stanowić okazję do poznawania się, wymiany doświadczeń i budowania wiedzy o instytucjach, zakresach ich obowiązków oraz specyfice funkcjonowania. W tym celu powinien zostać wykorzystany Priorytet I PO KL. Szkolenia te powinny dotyczyć takich kwestii, jak: - ustawodawstwo; - poznanie kompetencji i zakresu pracy poszczególnych instytucji rynku pracy oraz pomocy i integracji społecznej; - pisanie projektów, zarządzanie projektami, źródła finansowania; - budowanie partnerstw i realizacja działań partnerskich. Każde szkolenie powinno mieć również moduł integracyjny, w ramach którego uczestnicy będą mogli się poznać oraz moduł pozwalający na dokonanie projektowania wspólnych przedsięwzięć. Szkolenia te powinny być realizowane lokalnie, tak by ich uczestnikami mogły być instytucje, które mogą podjąć ze sobą rzeczywistą współpracę.

MPiPS, jako instytucja pośrednicząca oraz realizatorzy projektów realizowanych w ramach Priorytet I PO KL.


215

8. Czynnikiem utrudniającym podejmowanie współpracy, który wskazują sami zainteresowani, jest brak identyfikacji odpowiednich środków finansowych na ten cel oraz problemy organizacyjne związane z przeładowaniem pracą. Respondenci nie widzą możliwości finansowania takich inicjatyw ze środków własnych i/lub nie potrafią zidentyfikować pozainstytucjonalnych źródeł finansowania (np. poprzez wspólną realizację projektów) oraz mają poczucie, że nie są za dodatkowe wysiłki odpowiednio nagradzani. Zniechęcają ich również procedury biurokratyczne, którym trzeba sprostać taką współpracę podejmując. Tutaj również warto zadbać o właściwą, ujednoliconą informację porządkującą chaos informacyjny oraz pokazanie różnych możliwości finansowania inicjatyw np. poprzez sięganie po środki unijne w kooperacji z różnymi podmiotami oraz inne dostępne instrumenty wsparcia finansowego. Konieczne jest również wprowadzenie instrumentów motywacyjnych (w tym gratyfikacji finansowych), dla pracowników realizujących ponad standardowe zadania, w szczególności dotyczy to pracowników PUP, którzy jako jedyni w systemie instytucjonalnym nie pobierają dodatkowego wynagrodzenia za zaangażowanie w realizację projektów dofinansowanych z PO KL. Problem:



dokonana?




REKOMENDACJA 14 Brak identyfikacji przez pracowników instytucji rynku pracy oraz instytucji pomocy społecznej odpowiednich środków finansowych na ten cel, jakim jest współpraca.


Zadbanie o właściwą, ujednoliconą informację porządkującą chaos informacyjny oraz pokazanie różnych możliwości finansowania inicjatyw np. poprzez sięganie po środki unijne w kooperacji z różnymi podmiotami oraz inne dostępne instrumenty wsparcia finansowego. Wprowadzić obowiązek wzajemnych spotkań i raportowania w kwestiach wspólnej współpracy na poziomie PUP i GOPS. Obowiązek powinien wynikać z obu opisywanych ustaw.

MPiPS, jako instytucja pośrednicząca oraz WUP i ROPS

REKOMENDACJA 15Problemy organizacyjne związane z przeładowaniem pracą w instytucjach rynku pracy oraz instytucjach pomocy społecznej. Brak motywacji pracowników tych instytucji.


Wprowadzenie instrumentów motywacyjnych (w tym gratyfikacji finansowych), dla pracowników realizujących ponadstandardowe zadania, w szczególności dotyczy to pracowników PUP, którzy jako jedyni w systemie instytucjonalnym nie pobierają dodatkowego wynagrodzenia za zaangażowanie w realizację projektów dofinansowanych z PO KL. Konkurs na przydzielenie gratyfikacji powinien być połączony (ale luźno) z konkursem na modele dobrych praktyk współpracy.

MPiPS, jako ustawodawca oraz instytucja pośrednicząca, IZ


216

9. Należy rozważyć możliwość zlecania agencjom zatrudnienia część zadań PUP, w zakresie w jakim się one pokrywają, i zobowiązać je do współpracy z ośrodkami pomocy społecznej w takim zakresie w jakim zobowiązane były do tego PUP, w granicach zleconych zadań. Wówczas doprowadziłoby to do sytuacji, w której agencje zatrudnienia partycypowałyby w środkach przeznaczonych w budżecie na politykę pracy i pomocy społecznej w granicach zadań, jakie zostały im zlecone przez PUP, w zakresie prowadzenia szkoleń i działalności informacyjnej. Sytuacja taka wydaje się korzystna z pewnością z punktu widzenia PUP-ów, które z uwagi na liczne zadania narzucone przez ustawodawcę, nie posiadają odpowiedniej liczby pracowników mogących realizować wszystkie swoje zadania. Na uwagę również zasługuje kwestia wzmocnienia współpracy, a w zasadzie jej wygenerowanie, w relacji publiczne służby zatrudnienia – niepubliczne służby zatrudnienia (agencje pośrednictwa pracy). Problem:



dokonana?




REKOMENDACJA 16 „Przeładowanie” PUP zadaniami narzucone przez ustawodawcę, które nie posiadają odpowiedniej liczby pracowników mogących realizować wszystkie swoje zadania.

Agencje zatrudnienia partycypowałyby w środkach przeznaczonych w budżecie na politykę pracy i pomocy społecznej w granicach kompetencji, jakie przejęły od PUP.

Rozważenie możliwości zlecania agencjom zatrudnienia części kompetencji PUP, w zakresie, w jakim się one pokrywają, i zobowiązanie ich do współpracy z ośrodkami pomocy społecznej w takim zakresie w jakim zobowiązane były do tego PUP, w granicach kompetencji zleconych zadań. Inicjatywa w dokonaniu tych zmian powinna leżeć po stronie MPiPS.

Ustawodawca (MPiPS)

10. Aby współpraca mogła być możliwa i przybrała ramy organizacyjne oczekiwane przez ustawodawcę, należy stworzyć wspólny system informatyczny obejmujący obszary współpracy opisywanych instytucji. Jeśli obecnie obszar współpracy o podstawach prawnych to art. 50 ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, to w tym przedmiocie należy tworzyć wspólne bazy danych, zarządzane i obsługiwane przez pracowników instytucji rynku pracy i pomocy społecznej. Analogicznie do poszerzania obszarów współpracy należy poszerzać zakres baz danych lub tworzyć nowe odpowiadające swym zakresem obszarowi współpracy. Gromadzone informacje, wprowadzane do systemu i przetwarzane dla potrzeb zastosowanych na rzecz adresatów narzędzi rynku pracy lub pomocy społecznej pozwoli na efektywne wykorzystanie tych narzędzi i określenie adresatów, którzy najlepiej wykorzystają tą pomoc.


217

Problem: obserwacja/wynik

Jak powinna wyglądać rzeczywistość/ Jaka

zmiana powinna zostać dokonana?




REKOMENDACJA 17 Brak wspólnego systemu informatycznego opisywanych instytucji rynku pracy i pomocy społecznej.

Istnienie bazy danych wspólnie prowadzonej przez instytucje rynku pracy i pomocy społecznej na szczeblu lokalnym ale z koordynacją regionalną.

Stworzenie informatycznej bazy danych. Baza danych powinna mieć jednolity charakter dla całego kraju, dlatego powinna być stworzona i zarządzana centralnie i tworzona jednocześnie z bazą danych ,,dobrych praktyk”. Zaprojektowanie i stworzenie bazy danych powinno znajdować się w gestii MPiPS.

Ustawodawca (MPiPS)

11. Brak jest również wśród projektów systemowych Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki takich, które wspierają spółdzielczość socjalną. Rozwiązaniem zasługującym na uznanie jest wprowadzenie do ustawy o spółdzielniach socjalnych poręczenia wydawanego przez gminy dla nowo powstających spółdzielni socjalnych. Problem:



dokonana?




REKOMENDACJA 18 Brak projektów systemowych PO KL skierowanych na rozwój ekonomii społecznej.

Rozwój ekonomii społecznej, jako skutecznego instrumentu przeciwdziałania wykluczeniu.

Opracowanie priorytetów zawierających wspieranie ekonomii społecznej. Wprowadzenie w Priorytecie I lub VII PO KL projektów systemowych skierowanych na rozwój ekonomii społecznej, poprzez zamieszczenie stosowanych zapisów w SzOP PO KL.

Ustawodawca (MRR) na wniosek MPiPS

12. Uzasadniona jest obawa, że oddziaływanie stosowanych obecnie modeli współpracy będzie ograniczone do czasu trwania realizacji PO KL, jeżeli nie zostaną sprawdzone trwałe mechanizmy ustawowe obligujące oba typu instytucji do prowadzenia wspólnych działań na rzecz klientów obu typów instytucji. Problem:



dokonana?




REKOMENDACJA 19 Oddziaływanie stosowanych obecnie modeli współpracy może być ograniczone do czasu trwania realizacji PO KL.

Powstanie trwałych mechanizmów współdziałania instytucji rynku pracy oraz instytucji pomocy i integracji społecznej na szczeblu lokalnym, regionalnym i

Wdrożenie rekomendacji wynikających z niniejszego badania - zamieszczonych powyżej, w szczególności dot. zapisów ustawowych oraz promowania „dobrych praktyk”.

MPiPS


218

centralnym

4.3. Rozwiązania systemowe oraz scenariusz koordynacji przedsięwzięć dla wypracowania wspólnych metod działania w obszarze zatrudnienia i integracji społecznej

Istniejące w Polsce uwarunkowania prawne stwarzają generalnie możliwość zaaplikowania niektórych rozwiązań systemowych stosowanych w innych krajach. Należą do nich działania pozwalające na skupienie w jednym miejscu służb zatrudnienia i pomocy społecznej, lepsza identyfikacja środowisk gotowych do podjęcia pracy, precyzyjne ustalenie czynników utrudniających bezrobotnym powrót na rynek pracy, lepsza współpraca z organizacjami pozarządowymi w zakresie tworzenia nowych miejsc pracy i motywowania bezrobotnych do zmiany kwalifikacji. Największą wagę należy jednak przywiązywać do systematycznej wymiany informacji między oboma grupami podmiotów i wspólnego monitorowania skuteczności podjętych działań. Skorzystanie z tej możliwości zakłada jednak odejście od ściśle resortowego postrzegania problemów społecznych i nastawienia na współpracę, w której poza samorządem, podmiotami rynku pracy i pomocy społecznej musi być miejsce dla organizacji pozarządowych.

W kontekście wyników badania, doświadczeń innych krajów oraz zaprezentowanych wyżej rekomendacji warto rozważyć następujące rozwiązania systemowe, które mogłyby przemodelować i zracjonalizować systemy aktywizacji zawodowej i pomocy społecznej. Propozycje te nie mają charakteru rekomendacji „operacyjnych”, ale mogą stanowić wskazówki dla Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej, w jakim kierunku powinno prowadzić politykę.

1. Należy rozważyć wprowadzenie w Polsce społecznego ubezpieczenia od bezrobocia, poddanego kontroli ubezpieczonych i współpłacących składki pracodawców. Do tego czasu należałoby przeznaczać więcej środków Funduszu Pracy na realizację zadań w skali lokalnej. Wypłata świadczenia z ubezpieczenia społecznego powinna być ograniczona w czasie (np. średnio do 12 miesięcy) i uzależniona od okresu opłacania składki przed utratą zatrudnienia oraz od faktycznego korzystania przez bezrobotnego z instrumentów aktywnej polityki rynku pracy. Służyłoby to zachowaniu wysokości składki na możliwie niskim poziomie przy jednoczesnej aktywizacji zarejestrowanych bezrobotnych.

REKOMENDACJA 1 Problem do rozwiązania

Co konkretnie należy zrobić, aby osiągnąć pożądany stan?/Co należy zrobić, aby wprowadzić pożądane zmiany?


1. Finansowanie świadczeń dla bezrobotnych z ubezpieczenia społecznego; 2. Udzielanie świadczeń pieniężnych osobom faktycznie poszukującym pracy i gotowym do

1. Konsultacje społeczne w zakresie wprowadzenia powszechnego ubezpieczenia od bezrobocia; pozyskanie społecznej akceptacji dla takiego rozwiązania.

MPiPS (Dep. Prawny, Dep.Rynku Pracy, Dep. Ubezpieczeń Społecznych, Dep. Analiz Ekonomicznych)

2. Precyzyjne określenie warunków, jakie muszą być spełnione, by osoba bezrobotna miała prawo do świadczenia pieniężnego (okres opłacania składki, tzn. fakt zatrudnienia w ciągu określonego czasu; korzystanie z instrumentów aktywnej polityki rynku pracy itp.).

3. Analiza finansowa skutków ekonomicznych wprowadzenia społecznego ubezpieczenia od bezrobocia (likwidacja lub ograniczenie zakresu zadań Funduszu Pracy, zmniejszenie lub zniesienie składki opłacanej przez pracodawcę, stworzenie nowej struktury organizacyjnej – niezależnej lub w

MPiPS (Dep. Prawny, Dep. Rynku Pracy, Dep.


219

podjęcia wysiłków w celu jej zdobycia (rozwiązanie łatwie-jsze do zastosowania w przypadku dobro-wolnego ubezpiecze-nia od bezrobocia, ale przykłady niemieckie pokazują, że możliwe jest zastosowanie takich rozwiązań).

powiązaniu z PUP, określenie zasad ustalania wysokości i pobierania składek itp.).

Ubezpieczeń Społecznych)

4. Przyjęcie założeń do określenia wysokości świadczenia (np. zależne od okresu opłacania i wysokości składki, korzystania z instrumentów APRP, jednakowa w całym okresie uprawniającym do korzystania ze świadczenia lub obniżona po upływie np. pierwszych 6 miesięcy, o ile bezrobotny nie korzysta z instrumentów APRP). 5. Wprowadzenie zapisów dot. powszechnego ubezpieczenia, nowelizacja obowiązujących ustaw dotyczących rynku pracy, promocji zatrudnienia i pomocy społecznej.

2. W ramach obecnego systemu wsparcia materialnego dla bezrobotnych wypłata zasiłków dla bezrobotnych powinna być powiązana z udziałem bezrobotnych w szkoleniach lub z korzystaniem z innych instrumentów aktywnej polityki rynku pracy i świadczeń pomocy społecznej, jak np. praca socjalna.




Powiązanie systemu wsparcia materialnego dla bezrobotnych z udziałem bezrobotnych w szkoleniach lub z korzystaniem z innych instrumentów aktywnej polityki rynku pracy i świadczeń pomocy społecznej.

A. diagnoza sytuacji 1. Wspólna ocena PUP i OPS, jaka część zarejestrowanych bezrobotnych w poszczególnych powiatach to osoby faktycznie pozostające bez pracy, nie związane z szarą strefą, identyfikacja tych środowisk.

Terenowe placówki: powiatowe urzędy pracy i ośrodki pomocy społecznej zgodnie z ustaleniami resortowymi i ekspertyzami specjalistów

2. Wspólna ocena PUP i OPS, które z osób bezrobotnych są dostatecznie zmotywowane, by podjąć pracę zarobkową po zakończeniu szkolenia lub po skorzystaniu z innego instrumentu APRP (Szwecja, Dania, Wielka Brytania) 3. Wspólna ocena PUP i OPS, jakie programy szkoleniowe i inne instrumenty APRP są niezbędne, by zaktywizować bezrobotnych (Szwecja, Dania, Wielka Brytania). 4. Wspólna ocena PUP i OPS, jakie działania ze strony pomocy społecznej są potrzebne, by zapewnić bezrobotnemu i jego rodzinie wsparcie niematerialne, które będzie służyło zwiększeniu jego motywacji do korzystania z instrumentów APRP. B. monitoring udzielanych świadczeń i ocena ich skuteczności oraz efektywności 1. Ocena związku między korzystaniem z zasiłku dla bezrobotnych a gotowością bezrobotnego do podjęcia pracy zarobkowej (przykładowe zmienne: wiek, płeć, staż pracy, zajmowane stanowisko, wykształcenie, udział w kursach i szkleniach przed i po utracie pracy, wysokość ostatniego wynagrodzenia, okres pozostawania bez pracy, sytuacja na lokalnym rynku pracy).

MPiPS (Dep. Rynku Pracy, Dep. Prawny, dep. Ubezpieczeń Społecznych)

2. Identyfikacja obszarów krytycznych, mających największy wpływ na niedostateczne angażowanie się bezrobotnego w poszukiwanie pracy rejestrowanej (np. sytuacja na lokalnym rynku pracy, w sektorze tego rynku itp.). 3. Analiza możliwości odejścia od określonego w zależności sytuacji na rynku pracy i sytuacji społecznej bezrobotnego okresu wypłacania zasiłku dla bezrobotnych na rzecz zasiłku, którego wysokość byłaby zróżnicowana zależnie od korzystania przez bezrobotnego z instrumentów APRP. 4. Powiązanie wysokości świadczeń pomocy społecznej z tytułu utraty pracy zarobkowej z podejmowanymi wysiłkami na rzecz podjęcia pracy (Niemcy, Dania).


220

3. W przypadku pozostałych (tj. nieuczestniczących w szkoleniach i nie korzystających z innych instrumentów APRP) bezrobotnych konieczna jest racjonalizacja systemu świadczeń dla zarejestrowanych bezrobotnych poprzez ograniczenie dostępu do nich jedynie do osób znajdujących się rzeczywiście w trudnej sytuacji życiowej. W tym celu niezbędny jest monitoring sytuacji życiowej osób korzystających ze świadczeń, aby uniknąć sytuacji przyznawania świadczeń osobom uporczywie uchylającym się od pracy lub zatrudnionym nielegalnie i nie wykazującym otrzymywania dochodów.




Organizacja monitoringu sytuacji życiowej osób korzystających ze świadczeń, aby uniknąć sytuacji przyznawania świadczeń osobom uchylającym się od pracy lub zatrudnionym nielegalnie

1. Opracowanie założeń systemu monitoringu sytuacji życiowej osób korzystających ze świadczeń (np. przy wykorzystaniu instrumentów Priorytetu I PO KL).

MPiPS (Dep. Rynku Pracy, Dep. Pomocy i Integracji Społecznej)

2. Objęcie monitoringiem (zgodnie z pkt. B rekomendacji 2) zarejestrowanych bezrobotnych w celu ustalenia przyczyn, dla których nie korzystają z instrumentów APRP. 3. Powiązanie wysokości lub / i okresu wypłacania świadczeń z udziałem bezrobotnego w programach aktywizujących i korzystaniem instrumentów APRP (Szwecja).

MPiPS (Dep. Rynku Pracy, Dep. Prawny)

4. Identyfikacja przyczyn leżących po stronie krajowej i lokalnej polityki rynku pracy powodujących, że bezrobotni nie są zainteresowani podejmowaniem pracy rejestrowanej lub pracodawcy nie są zainteresowani oficjalnym zatrudnianiem pracowników.

MPiPS, terenowe placówki: powiatowe urzędy pracy i ośrodki pomocy społecznej zgodnie z ustaleniami resortowymi i ekspertyzami specjalistów

5. Wspólne ustalenie przez PUP i OPS zakresu działań, zmierzających do aktywizacji zawodowej lub podjęcia zatrudnienia zarejestrowanego przez bezrobotnych (Niemcy, Dania, Wielka Brytania).

6. Zwiększenie kontroli ze strony Państwowej Inspekcji Pracy w celu ograniczenia nielegalnego zatrudnienia pracowników (Niemcy, Dania).

MPiPS, powiatowe urzędy pracy, PIP

4. Założeniem przewidywanych zmian i celem współpracy podmiotów polityki pomocy społecznej i rynku pracy jest wprowadzenie większej personalizacji (indywidualizacji) podejmowanych działań aktywizujących, w szczególności w odniesieniu do tzw. trudnego klienta, w oparciu o współdziałanie instytucji rynku pracy i pomocy społecznej oraz organizacji pozarządowych, które mogłyby przejąć na siebie ciężar pracy z beneficjentem wymagającym długotrwałej pracy socjalizacyjnej i aktywizacyjnej oraz klientem, który z racji swoich deficytów, nigdy nie będzie miał szans powrotu na otwarty rynek pracy.




Zapewnienie dosta-tecznego poziomu personalizacji podej-

1. Zwiększenie skali zatrudnienia w PUP, zwłaszcza pracowników zajmujących się doradztwem zawodowym, psychologów, pedagogów społecznych, pracowników socjalnych.

Terenowe służby społeczne i zatrudnienia (w


221

mowanych działań aktywizujących (Dania, Szwecja, Niemcy)

2. Ułatwienie bezrobotnym dostępu do tych grup pracowników i możliwości korzystania z ich porad oraz konsultacji.

obrębie obowiązujących przepisów) 3. Ograniczenie liczy zarejestrowanych bezrobotnych przypadających na

jednego pracownika PUP. 4. W przypadku bezrobotnych bez prawa do zasiłku organizacja wspólnego biura (desk), w którym bezrobotni mogliby skorzystać z pomocy udzielanej wspólnie, regularne dokonywanie wspólnej oceny sytuacji bezrobotnych, korzystających z pomocy desku (Szwecja, Wielka Brytania). Przedmiotem oceny powinna być m.in. sytuacja na lokalnym rynku pracy, przygotowanie zawodowe bezrobotnego, jego motywacja do podjęcia pracy w miejscu zamieszkania i poza nim, sytuacja rodzinna, skład gospodarstwa domowego, struktura potrzeb gospodarstwa domowego i możliwości samodzielnego ich zaspokojenia, obecność czynników motywujących lub demotywujących bezrobotnych do korzystania z instrumentów APRP. 5. Dokonywanie okresowej, wspólnej, wielopłaszczyznowej oceny sytuacji bezrobotnych prawa do zasiłku przez PUP i OPS w przypadku braku wspólnego desku, oferującego usługi bezrobotnym. Przedmiotem oceny powinna być m.in. sytuacja na lokalnym rynku pracy, przygotowanie zawodowe bezrobotnego, jego motywacja do podjęcia pracy w miejscu zamieszkania i poza nim, sytuacja rodzinna, skład gospodarstwa domowego, struktura potrzeb gospodarstwa domowego i możliwości samodzielnego ich zaspokojenia, obecność czynników motywujących lub demotywujących bezrobotnych do korzystania z instrumentów APRP.

5. Zarówno trafne adresowanie świadczeń, jak i celowy dobór bezrobotnych uczestniczących w programach aktywizacji zawodowej wymaga ścisłej współpracy podmiotów polityki rynku pracy z tą grupa podmiotów pomocy społecznej, która zajmuje się udzielaniem świadczeń dla bezrobotnych. W tym celu należałoby stworzyć wspólną bazę świadczeniobiorców pomocy społecznej korzystających ze świadczeń z tytułu braku możliwości zatrudnienia i zarejestrowanych bezrobotnych. Baza powinna obejmować dane dotyczące zarówno sytuacji materialnej i życiowej (opracowane na podstawie wywiadu środowiskowego), jak i o kwalifikacjach, gotowości do udziału w programach aktywizujących oraz o czynnikach utrudniających lub wręcz uniemożliwiających udział w takich programach. Opracowanie takiej bazy powinno stanowić pierwszy etap współpracy obu instytucji – pomocy społecznej i administratora lokalnego rynku pracy.




1. Organizacja i usta-lenie zasad współpra-cy podmiotów poli-tyki lokalnego rynku pracy i zatrudnienia z podmiotami pomocy społecznej 2. Stworzenie wspól-nej bazy świadczenio-biorców zarejestrowa-

1. Identyfikacja środowisk korzystających ze świadczeń pomocy społecznej z tytułu braku możliwości zatrudnienia.

Lokalne podmioty polityki rynku pracy, zatrudnienia i pomocy społecznej w zakresie określonym przez MPiPS

2. Weryfikacja i aktualizacja bazy zawierającej dane o tych środowiskach. 3. Porównanie, scalenie i weryfikacja bazy świadczeniobiorców pomocy społecznej z tytułu braku możliwości zatrudnienia z bazą zarejestrowanych w PUP. 4. Umożliwienie dostępu do bazy on-line pracownikom obu instytucji zajmującym się współpracą z osobami bezrobotnymi. 5. Wspólne wyłonienie, na podstawie informacji z bazy, grupy bezrobotnych najbardziej zmotywowanych do aktywnego poszukiwania zatrudnienia i korzystania z instrumentów APRP.


222

nych jako osoby bez-robotne

6. Ustalenie zasad współpracy z wyłonioną grupą bezrobotnych – zasady komunikacji, podejmowania decyzji, ustalania warunków zmieniających zakres i rozmiary świadczeń, udzielania wsparcia w trakcie trwania programów.

6. Kolejny etap powinna stanowić taka reorganizacja pracy obu podmiotów, która pozwoliłaby na zlokalizowanie pionów zajmujących się wspieraniem materialnym i aktywizowaniem zawodowym osób bezrobotnych w bezpośrednim sąsiedztwie. Ułatwiłoby to nie tylko pracownikom obu pionów kontakt i współpracę, ale i samym bezrobotnym pozwoliłoby na bardziej racjonalne załatwianie swoich spraw.




Zapewnienie łatwości kontaktu na linii służby społeczne – klient (osoba bezrobotna) i pion polityki zatrudnienia – pion pomocy społecznej

1. Konsekwencją ułatwień dla pracowników wynikających z założenia wspólnej bazy powinno być ułatwienie osobie bezrobotnej kontaktu ze służbami zatrudnienia i pomocy społecznej poprzez zapewnienie możliwe bliskiej lokalizacji obu placówek, najlepiej w tym samym budynku (Wielka Brytania).

Lokalne podmioty polityki rynku pracy, zatrudnienia i pomocy społecznej w zakresie określonym przez MPiPS

2. Związane z fizyczną bliskością obu placówek ułatwienia w kontaktach z osobą bezrobotną muszą spełniać warunek pełnej zgodności celów i przyjętych do realizacji instrumentów wobec bezrobotnego. 3. Ponieważ placówki polityki zatrudnienia działają na szczeblu powiatu, a środowiskowej pomocy społecznej – na szczeblu gminy, istnieje potrzeba zlokalizowania w gminach o szczególnie wysokiej stopie bezrobocia filii PUP w bezpośrednim sąsiedztwie OPS, a w powiatach o niskiej stopie bezrobocia część zadań pomocy społecznej wobec bezrobotnych mogłaby być definiowana przez pracowników socjalnych współpracujących z PUP w siedzibie powiatu.

7. Dzięki fizycznej bliskości obu pionów i szybszemu obiegowi informacji łatwiejsze powinno być wspólne opracowanie planów aktywizacji bezrobotnych. Plany takie powinny uwzględniać zarówno elementy związane bezpośrednio z rynkiem pracy (np. kwalifikacje osoby bezrobotnej, przewidywany popyt na pracę na lokalnym rynku, oczekiwane zmiany w strukturze zapotrzebowania na pracę w poszczególnych zawodach i sektorach rynku), jak i sytuację życiową osoby bezrobotnej. Plany takie powinny być przedstawiane wspólnie przez pracowników obu instytucji osobie zainteresowanej i realizowane po uzgodnieniu z nią. Należy podkreślić ważną rolę pracowników socjalnych, przygotowanych zawodowo do wspierania bezrobotnego w realizacji przyjętych przez niego ustaleń.




1. Sformułowanie zakresu kompetencji pracowników obu grup podmiotów 2. Ustalenie zasad odpowiedzialności za pomyślną realizację

1. Sformułowanie wspólnej diagnozy dotyczącej sytuacji życiowej i pozycji na rynku pracy osoby bezrobotnej.

Lokalne podmioty polityki rynku pracy, zatrudnienia i pomocy społecznej w zakresie określonym przez

2. Określenie celów, zadań szczegółowych, harmonogramu działania, zasad współpracy podczas realizacji planu. 3. Uwzględnienie w planie działań pracowników socjalnych (zatrudnionych w OPS i w PUP) wspierających i motywujących bezrobotnego . 4. Uzyskanie akceptacji dla wspólnego planu ze strony bezrobotnego.


223

przygotowanego przez PUP i OPS planu działania w stosunku do osoby bezrobotnej

5. Okresowa kontrola i ocena stanu realizacji planu. MPiPS

8. Zatrudnienie osób, które z uwagi na różne deficyty nie są w stanie poradzić sobie na otwartym rynku pracy, wymaga stosowania mechanizmów wspomagających np. poprzez upowszechnianie mechanizmów zatrudnienia wspomaganego i instrumentów ekonomii społecznej. W tym celu konieczne jest podjęcie przez placówki pomocy społecznej i podmioty rynku pracy stałej współpracy z potencjalnymi pracodawcami, administracją samorządową oraz z działającymi, zwłaszcza w skali lokalnej, organizacjami pozarządowymi. Trzeci sektor jest bowiem zainteresowany upowszechnieniem rozwiązań ekonomii społecznej i w tym sektorze można już w tej chwili odnaleźć przykłady z sukcesem realizowanych inicjatyw w tym zakresie. Warte wykorzystania są w szczególności doświadczenia zebrane przy okazji realizacji projektów Tematu D PIW EQUAL.




Pozyskanie akceptacji opinii publicznej oraz środowisk gospo-darczych dla celów działań instytucji rynku pracy i pomocy społecznej

1. Prowadzenie działalności edukacyjnej w społecznościach lokalnych w celu zmiany odbioru społecznego działania pomocy społecznej i urzędów pracy (Niemcy, Dania, Wielka Brytania, Szwecja).

MPiPS, samorządy lokalne, PUP, OPS 2. Pozyskanie do współpracy w zakresie wspierania i motywowania

środowisk bezrobotnych oraz tworzenia miejsc pracy dla tej grupy organizacji pozarządowych (Szwecja). 3. Popularyzowanie w ramach społecznej odpowiedzialności biznesu idei zatrudniania osób bezrobotnych na czas określony (Szwecja, Dania). 4. Rozbudowa mechanizmu zatrudnienia subwencjonowanego (Dania). MPiPS 5. Organizacja szkoleń zawodowych w uzgodnieniu z przedstawicielami pracodawców lub konkretnymi pracodawcami w ramach porozumień, na mocy których bezrobotni, którzy pomyślnie ukończą szkolenie, zostaną zatrudnieni (Niemcy, Szwecja).

PUP, OPS, samorządy lokalne

9. Podjęcie prób osiągnięcia większej elastyczności na lokalnych rynkach pracy dzięki podjęciu lokalnych inicjatyw zmierzających do zwiększenia zakresu zatrudnienia w nietypowych formach (telepraca, praca w systemie zadaniowym, praca „wypożyczona”). Wymienionym działaniom powinna towarzyszyć praca socjalna, której celem powinno być m.in. uświadomienie osobie bezrobotnej, iż efektem wspólnych działań aktywizujących nie musi być podjęcie zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu albo na czas nieokreślony, ale przygotowanie osoby bezrobotnej do samodzielnego poszukiwania zatrudnienia na otwartym rynku pracy. W związku z tym należałoby w ten sposób ustalić wskaźniki efektywności realizowanych działań, by uwzględniały one przede wszystkim fakt zatrudnienia uczestnika programu po upływie określonego czasu (najbardziej zasadne wydają się pomiary po upływie 6 i 12 miesięcy), niezależnie od tego, czy pracodawca został zmieniony czy też nie.





224

Ekonomiczne usamodzielnienie osoby długookresowo bezrobotnej

1. Zwiększenie liczby osób zatrudnionych w OPS i PUP bezpośrednio kontaktujących się z bezrobotnymi; zmiana struktury zatrudnienia w PUP na rzecz zwiększenia udziału osób z przygotowaniem zawodowym w zakresie pracy socjalnej i psychologii; zmniejszenie liczby bezrobotnych zarejestrowanych w PUP i korzystających ze świadczeń pomocy społecznej przypadających na jednego pracownika; poprawa kontaktu i zwiększenie częstotliwości kontaktów z osobą bezrobotną (Szwecja, Niemcy).

MPiPS, PUP, OPS, samorządy lokalne (gminne i powiatowe)

2. Przygotowanie we współpracy z organizacjami pozarządowymi i podmiotami gospodarczymi (rekomendacja nr 8) informacji o ofercie zatrudnienia na czas określony i nieokreślony w podmiotach działających na terenie PUP lub – gdy lokalny rynek pracy wykracza poza ten teren – na obszarze lokalnego rynku pracy.

PUP we współpracy z podmiotami gospodarczymi, NGO’s i jednostkami samorządu lokalnego

3. Zwiększenie elastyczności na lokalnych rynkach pracy poprzez zawieranie porozumień z pracodawcami dotyczących czasowego zatrudniania osób bezrobotnych; łączenie czasowego zatrudnienia z przygotowaniem zawodowym w miejscu pracy, szkoleniami lub innymi instrumentami APRP (Dania, Szwecja). 4. Współdziałanie na rzecz rozpropagowania wśród pracodawców i bezrobotnych i osób zagrożonych bezrobociem innych niż tradycyjne form zatrudnienia, zwłaszcza pracy w niepełnym wymiarze, w systemie zadaniowym, na podstawie umów zlecenia, telepracy, pracy wypożyczonej itp.

10. Nowy zakres działań lokalnych podmiotów rynku pracy, wykraczający znacznie poza pośrednictwo pracy i realizację rutynowych zadań z zakresu aktywnej polityki rynku pracy, wymaga ponownej definicji roli i zadań publicznych służb zatrudnienia na wzór rozwiązań popularnych w wielu krajach zachodnioeuropejskich. Zamiast „biur” czy „urzędów” pojawiają się tam centra lub agencje, przygotowane do kooperacji z innymi podmiotami lokalnej polityki społecznej i postrzegające bezrobotnego w sposób całościowy (podejście holistyczne). Zakres działania centrów czy agencji jest znacznie rozszerzony w stosunku do istniejących w Polsce urzędów pracy. Konsekwencją tego jest zwiększenie liczby zatrudnionych i rozszerzenie spektrum zawodowego pracowników tych instytucji. Coraz bardziej potrzebni są tu doradcy, psychologowie, a nawet pedagodzy społeczni. Jakakolwiek próba zamiany formuły obecnych urzędów pracy bez znaczącej zmiany w wielkości i strukturze zatrudnienia jest skazana na niepowodzenie.




Przeformułowanie koncepcji działania i celów publicznych instytucji pośrednictwa pracy (służb zatrudnienia) w stronę instytucji aktywnie reagujących na potrzeby wszystkich aktorów występujących na rynku pracy

1. Rozważenie celowości odejścia od koncepcji sztywnych urzędów pośrednictwa pracy na rzecz placówek ściśle związanych z lokalnym samorządem, realizujących lokalną politykę rynku pracy i dysponujących większą samodzielnością. Tego rodzaju placówki powinny być dostosowane zakresem swego oddziaływania do rozmiarów lokalnego rynku pracy i – w miarę potrzeb – dysponować filiami w gminach, w których sytuacja na rynku pracy jest najbardziej newralgiczna.

MPiPS, samorządy lokalne

2. Przekształcenie publicznych służb zatrudnienia w instytucje o charakterze usługowym lub wydzielenie w strukturze PSZ pionu o takim charakterze (agencja a nie urząd) i wyposażenie tego rodzaju placówek w uprawnienia do zawierania kontraktów z aktorami polityki rynku pracy w celu osiągnięcia nadrzędnego celu, jakim jest zwiększenia wskaźnika


225

(podmiotów gospodarczych, pracobiorców, bezrobotnych i wchodzących na rynek pracy absolwentów) (Dania, Niemcy, Szwecja, Wielka Brytania)

zatrudnienia i ograniczenie stopy bezrobocia, zwłaszcza długotrwałego.

3. Dostosowanie struktury zatrudnienia w tego rodzaju placówkach do struktury ich zadań (zwiększenie udziału pracowników socjalnych, psychologów, doradców zawodowych, trenerów itp. w strukturze zatrudnienia) i ograniczenie liczby bezrobotnych przypadających na jednego pracownika poprzez wzrost zatrudnienia na stanowiskach wymagających kontaktu z bezrobotnymi. 4. Uprawnienie tego rodzaju agencji pracy do kreowania polityki rynku pracy poprzez wyposażenie ich w instrumenty umożliwiające śledzenie zmian na rynku pracy, monitorowanie rozmiarów zatrudnienia, ocenę lokalnej sytuacji ekonomicznej analizę struktury popytu i podaży pracy.

11. Wprowadzenie mechanizmów umożliwiających wzmacnianie kapitału ludzkiego w instytucjach rynku pracy, szczególnie publicznych służb zatrudnienia oraz instytucji pomocy i integracji społecznej. Budowanie takiego kapitału powinno być oparte o systemy motywacyjne (oparte o satysfakcjonujący pracowników instytucji system wynagrodzeń i premii za odnoszone sukcesy), systemy szkoleniowe, pozwalające na stałe podnoszenie kwalifikacji pracowników oraz nowoczesne modele zarządzania, w których efekty pracy administracji publicznej są monitorowane i „rozliczane” z osiąganych efektów. Kluczowym elementem tego systemu byłoby zatem wprowadzenie mechanizmów oceny efektywności i trwałości efektów udzielanego klientom wsparcia. Prowadzenie tych rozwiązań wymagałoby z kolei od MPiPS wprowadzenia mechanizmów nadzoru, podobnego rozwiązaniom funkcjonującym w oświacie, gdzie nadzór nad placówkami oświatowymi prowadzony jest przez powołane do tego celu regionalne kuratoria. Obecnie w sektorze oświaty realizowany jest projekt systemowy budowania nowej koncepcji prowadzenia nadzoru opartego o procedury ewaluacyjne i kontrolę realizacji uregulowań prawnych. Podobny, kompleksowy projekt, budujący z jednej strony założenia funkcjonowania zintegrowanego systemu pracy instytucji działających w obszarze rynku pracy i pomocy społecznej, a z drugiej wprowadzający dla niego elementy kontrolne, mógłby zostać zrealizowany w ramach projektów Priorytetu I PO KL.




Opracowanie zasad ewaluacji działania lokalnych publicznych służb zatrudnienia

1. Opracowanie systemu wskaźników pozwalających na ocenę efektywności i trwałości efektów udzielanej bezrobotnym usługi w postaci pośrednictwa pracy, udostępnienia instrumentu APRP i in.

MPiPS, PUP

2. Opracowanie zasad i kryteriów oceny jakości i trwałości wyników pracy osób zatrudnionych w PSZ przy uwzględnieniu sytuacji na lokalnym rynku pracy, osobniczych cech bezrobotnego i czynników warunkujących jego aktywność zawodową. 3. Rozważenie celowości dokonania podziału klientów urzędów pracy (ewentualnie – agencji zatrudnienia lub tp.) na w miarę jednorodne grupy charakteryzujące się podobnymi cechami społecznymi (np. wykształcenie, status społeczny i rodzinny), demograficznymi (np. płać, wiek) i ekonomicznymi (np. poziom dochodów przed utrat a zatrudnienia) w celu wyróżnienia bardziej przejrzystych kryteriów stosowanych w ocenie pracowników.


226

Wzmacnianie kapitału ludzkiego w instytucjach rynku pracy

1. Organizacja szkoleń i stałe podnoszenie kwalifikacji zawodowych; studia przypadków jako instrument służący podnoszeniu kwalifikacji.

PUP

2. Systematyczna informacja o zmianach na lokalnych rynkach pracy i wyprzedzająca informacja o spodziewanych kierunkach zmian dla wszystkich pracowników PSZ jako narzędzie służące doskonaleniu ich działania.

Punktem odniesienia przy planowaniu i realizacji działań aktywizujących osoby bezrobotne powinien być lokalny rynek pracy. Inicjatywy podmiotów polityki rynku pracy i pomocy społecznej powinny być oparte o diagnozę sytuacji lokalnej społeczności i sprzyjać rozwiązaniu problemów na lokalnym rynku pracy.

Scenariusz współpracy obu pionów powinien zakładać nadrzędność celu lokalnej polityki społecznej, jakim jest zwiększenie zatrudnienia wobec innych celów postawionych przed oboma typami instytucji. W tym kontekście mówi się o zorientowanej na zwiększenie zatrudnienia polityce społecznej. Działania powinny być realizowane wg następujących kroków:

1. Diagnoza sytuacji na lokalnym rynku pracy i w obszarze problemów społecznych, opracowana wspólnie przez podmioty reprezentujące instytucje rynku pracy, instytucje pomocy społecznej, władze lokalne, sektor pozarządowy oraz pracodawców. W wyniku przeprowadzonej diagnozy zidentyfikowana zostałaby skala problemów oraz potrzeby środowisk najbardziej zagrożonych bezrobociem i wykluczeniem społecznym. Przeprowadzenie diagnozy może zostać zlecone podmiotowi zewnętrznemu (np. placówce badawczej) z zastosowaniem procedur zamówień publicznych. Obecnie istniejące strategie rozwiązywania problemów społecznych nie uwzględniają szybko zachodzących zmian społecznych i na rynku pracy.




Brak diagnoz sytuacji na lokalnym rynku pracy i w obszarze problemów społecznych, które mogłyby stanowić podstawę strategii rozwiązywania tychże problemów

1. Zainicjowanie prac nad regularnie weryfikowaną diagnozą, w tym przygotowanie listy partnerów do współpracy, zaproszenie wskazanych podmiotów oraz zadbanie o kwestie organizacyjne.

WUP i ROPS (dla diagnoz regionalnych), PUP i OPS dla diagnoz lokalnych

2. Identyfikacja najbardziej wrażliwych obszarów społecznych (np. rynek pracy, ubóstwo, usługi społeczne) i poświęcenie im szczególnej uwagi w pracach nad diagnozą. 3. Wyłonienie komitetu sterującego dla opracowania diagnozy składającego się z szerokiej reprezentacji rożnych środowisk i podmiotów (takich jak instytucje rynku pracy, instytucje pomocy społecznej, władze lokalne, sektor pozarządowy oraz pracodawców). 4. Opracowanie założeń dot. zakresu prowadzonej diagnozy. Komitet sterujący

ds. diagnozy

5. Wybór wykonawcy i zlecenie realizacji badania diagnostycznego. 6. Sformułowanie wniosków wynikających diagnozy i związanych z nimi zadań dla lokalnych podmiotów polityki zatrudnienia i pomocy społecznej. 7. Uwzględnienie wniosków w strategii działania i programach działania podmiotów polityki zatrudnienia i pomocy społecznej.

2. Opracowanie strategii postępowania w celu rozwiązania zdiagnozowanych problemów, nakładającej na poszczególne podmioty wymienione powyżej konkretne zadania i zobowiązania. W opracowanie strategii powinien być zaangażowany szeroki krąg


227

interesariuszy, oprócz przedstawicieli wymienionych instytucji, powinny się tam znaleźć podmioty reprezentujące sektor oświaty, zdrowia i sprawiedliwości.




Brak spójnej strategii rozwiązywania problemów zwianych z lokalnym rynkiem pracy oraz problemów społecznych

1. Zapoznanie wszystkich podmiotów działających w obszarze rynku pracy i pomocy społecznej (w szczególności: PZS, niepubliczne instytucje zajmujące się aktywizacją zawodową na danym obszarze oraz instytucje pomocy i integracji społecznej) z wynikami diagnozy.

Komitet sterujący ds. diagnozy

2. Opracowanie założeń strategii postępowania w celu rozwiązania zdiagnozowanych problemów w możliwie najbardziej operacyjnym charakterze tj. wskazanie jakie instytucje za wdrożenie jakich działań są odpowiedzialne. 3. Poddanie założeń pod dyskusję społeczną w celu uzyskania społecznej aprobaty dla przyjętej hierarchii celów i związanej z tym rekonstrukcji celów finansowanych ze środków samorządowych. 4. Sformułowanie strategii i wskazanie konkretnych zadań dla poszczególnych podmiotów lokalnej polityki społecznej i polityki zatrudnienia.

3. Powołanie komórki organizacyjnej (na poziomie administracji powiatowej) koordynującej działania podmiotów polityki rynku pracy i pomocy społecznej oraz partnerów społecznych w odniesieniu do wybranych grup bezrobotnych i wykluczonych na danym terenie. Działania te (zdefiniowane możliwie konkretnie, wraz ze wskaźnikami osiągnięcia ich celów) powinny być opisane i zatwierdzone do realizacji w opracowanej wspólnie strategii.




Zasada powoływania komórki koordynującej działania podmiotów polityki rynku pracy i pomocy społecznej oraz partnerów społecznych w odniesieniu do wybranych grup bezrobotnych i wykluczonych na danym terenie

1. Przyjęcie zasady, iż każdy obszar lokalnej polityki społecznej wpływa na sytuacje na lokalnym rynku pracy, powinno sprzyjać znalezieniu konsensu w sprawie kompetencji i nadrzędności komórki koordynującej. Przyjęte w innych krajach rozwiązania (Niemcy, Szwecja) pozwalają sądzić, ze najlepszym rozwiązaniem byłoby powołanie komórki pod kierunkiem np. sekretarza gminy z udziałem kierowników PUP i OPS, systematycznie monitorującej cele, zadania i efekty działań pomocy społecznej i polityki zatrudnienia. Koordynacja ta byłaby tym łatwiejsza, im bardziej formuła PUP przesuwałaby się w stronę formuły agencji zatrudnienia (rekomendacja nr 10).

MPiPS, związki samorządowe

4. Prowadzenie monitoringu podejmowanych działań; podmioty będące sygnatariuszami i realizatorami strategii powinny być cyklicznie informowane o osiąganych rezultatach oraz dostarczać informacji wykonywanych o przez siebie działaniach.





228

Narzędzia służące monitorowaniu

1. Opracowanie systemu wskaźników stosowanych podczas monitorowania i umożliwiających porównanie sytuacji na lokalnym rynku pracy z sytuacją na innych rynkach i w całym kraju.

Samorząd lokalny, PUP. OPS

2. Weryfikacja i uwzględnienie wśród stosowanych narzędzi takich, które odzwierciedlają lokalna specyfikę (np. struktura wg płci, wieku, miejsca zamieszkania, tradycyjne zawody i źródła utrzymania).

5. Ewaluacja osiągniętych rezultatów, prowadzona corocznie, a w jej wyniku również aktualizacja zadań wskazanych do realizacji w opracowanej strategii.




Ustalenia kryteriów ewaluacji

1. Zastosowanie próbnych kryteriów ewaluacji, polegających na analizie wskaźników dotyczących m.in. rozmiarów i struktury bezrobocia, ubóstwa w skali lokalnej, migracji zarobkowej; ocenie ponoszonych w związku z realizowanymi działaniami wydatków i korzyści stąd wynikających.

Samorząd lokalny, PUP, OPS

2. Weryfikacja kryteriów ewaluacyjnych z punktu widzenia jednoznaczności interpretacji wyników, dostępności danych i przydatności kryteriów dla określania celów polityki w skali lokalnej. 3. Okresowa (prowadzona co kilka lat) weryfikacja kryteriów polegająca na ocenie ich dopasowania do zmieniającej się sytuacji.

4.4. Rekomendacje dla opracowania promocji wyników badań oraz „dobrych praktyk”

Zgodnie ze wskazówkami IZ w zakresie prowadzenia ewaluacji w ramach PO KL raport z badania powinien zostać opublikowany na stronie internetowej instytucji zamawiającej badanie oraz w formie drukowanej. Można również dokonać prezentacji wyników badania na seminarium lub konferencji, w tym na konferencji prasowej. Wyniki badania mogą być szczególnie interesujące dla instytucji, które wzięły udział w badaniu i których dotyczą rekomendacje. Dlatego też warto zorganizować przynajmniej jedną prezentację, która umożliwi zebranie ewentualnych komentarzy i dyskusję audytorium.

W ramach upowszechniania wyników badania proponujemy zatem:

1. Udostępnienie najważniejszych wyników badania pracownikom wszystkich instytucji zajmujących się badaną problematyką – zamieszczenie prezentacji wyników na stronie MPiPS oraz rozesłanie drogą elektroniczną wyników badania.

2. Przygotowanie skrótu wyników badania dla wszystkich instytucji (blisko 300 jednostek) które wzięły udział w badaniu, np. do zamieszczenia na stronach internetowych.

3. Publikacja najważniejszych wyników badania w biuletynach tematycznym np. Dialog: pismo Dialogu społecznego [Wyd.] Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej; Rynek Pracy. Kwartalnik Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej.

4. We współpracy z instytucjami, których projekty opisano w raporcie jako dobre praktyki, przygotowanie multimedialnej prezentacji zawierającej materiał video w formie wypowiedzi


229

od osób zaangażowanych w opisywane projekty, którzy bezpośrednio przedstawiają własne doświadczenia z podjętej współpracy oraz „własnymi słowami” opowiedzą o jej efektach.

5. Przygotowanie i przeprowadzenie cyklu spotkań w środowiskach naukowych i na wydziałach uczelni, zajmujących się tematyką rynku pracy i polityki społecznej oraz poddanie dyskusji wyniki badania, zaangażowanie środowisk naukowych do wymiany opinii, wiedzy. Zorganizowanie konkursu dla studentów na prowadzenie badań własnych dotyczących badanej problematyki.

6. Przygotowanie prezentacji dobrych praktyk poszczególnych regionów – zaangażowanie instytucji działających na danym obszarze np. z całego województwa do zebrania i przygotowania dobrych praktyk na przykładach własnych doświadczeń i projektów własnych. Przygotowanie konferencji na której prezentowane będą najlepsze praktyki współpracy z danego regionu. Uruchomienie sieci współpracy i wymiany wiedzy regionalnej.

7. Przygotowanie cyklu spotkań w różnych częściach Polski, w których wzięliby udział przedstawiciele instytucji rynku pracy i pomocy społecznej.

8. Realizacja pod patronatem MPiPS serii audycji radiowych w lokalnych rozgłośniach radiowych na terenie całej Polski – opracowanie zagadnień do dyskusji i proponowanego schematu prowadzonej rozmowy. Udział lokalnych przedstawicieli instytucji rynku pracy i pomocy społecznej w spotkaniach. Popularyzacja idei współpracy na terenie mniejszych miejscowości, wymiana doświadczeń, pokazywanie dobrych przykładów udanej współpracy, zachęta do działania i tworzenia wspólnych przedsięwzięć.

9. Stworzenie pod patronatem MPiPS multimedialnej biblioteki zawierającej wszystkie zgromadzone materiały, wyniki badań, opisy dobrych praktyk – wyodrębnienie np. strony internetowej www. współpracujemy.pl, prowadzonej np. przez studentów uczelni, zajmujących się tematyką rynku pracy i polityki społecznej.


230

5. ANEKSY

5.1. Zestawienia danych INSTYTUCJE RYNKU PRACY (MODUŁ I) P1. Czy Pana(i) instytucja współpracuje obecnie z instytucjami pomocy i integracji społecznej?

Total N= %

Tak 102 98 Nie 2 2 Nie wiem\trudno powiedzieć - - Total 104 100 P2. Czy może Pana(i) instytucja współpracowała w przeszłości z instytucjami pomocy i integracji społecznej?

Total N= %

Tak 104 100 Nie - - Nie wiem\trudno powiedzieć - - Total 104 100 P3. Z jakimi instytucjami pomocy i integracji społecznej współpracowała Pana/i instytucja? Total

N= % Ośrodek pomocy społecznej, OPS 104 100% Powiatowe centrum pomocy rodzinie, PCPR 94 90% Regionalny ośrodek polityki społecznej, ROPS 52 50% Centrum integracji społecznej, CIS 40 38% Klub integracji społecznej, KIS 28 27% Warsztaty terapii zajęciowej, WTZ 70 67% Zakład aktywności zawodowej 28 27% Spółdzielnia socjalna 20 19% Pozarządowe ośrodki wsparcia 43 41% Organizacje pozarządowe (np. Stowarzyszenia, fundacje) działające w obszarze aktywizacji społeczno-zawodowej

89 86%

Inne, jakie? - - Brak współpracy - - Total 104 100 ŚREDNIA 5,47 P4. Z jakimi instytucjami pomocy i integracji społecznej współpracuje Pana/Pani instytucja? Total

N= % Ośrodek pomocy społecznej, OPS 100 96% Powiatowe centrum pomocy rodzinie, PCPR 91 88% Regionalny ośrodek polityki społecznej, ROPS 45 43% Centrum integracji społecznej, CIS 35 34% Klub integracji społecznej, KIS 25 24% Warsztaty terapii zajęciowej, WTZ 56 54% Zakład aktywności zawodowej 26 25% Spółdzielnia socjalna 13 13% Pozarządowe ośrodki wsparcia 43 41%


231

P4. Z jakimi instytucjami pomocy i integracji społecznej współpracuje Pana/Pani instytucja? Total N= %

Organizacje pozarządowe (np. Stowarzyszenia, fundacje) działające w obszarze aktywizacji społeczno-zawodowej

85 82%

inne, jakie? - - brak współpracy 2 2% Total 104 100 ŚREDNIA 5,10 P5. Średnie ocena zadowolenia ze współpracy z poszczególnymi typami instytucji (skala 1-5) 1-w ogóle niezadowolony, 5-bardzo zadowolony

Total Średnia N=

Ośrodek pomocy społecznej, OPS 4,13 104 Powiatowe centrum pomocy rodzinie, PCPR 4,22 97 Regionalny ośrodek polityki społecznej, ROPS 3,86 51 Centrum integracji społecznej, CIS 3,90 40 Klub integracji społecznej, KIS 3,86 29 Warsztaty terapii zajęciowej, WTZ 3,93 70 Zakład aktywności zawodowej 3,77 31 Spółdzielnia socjalna 2,80 20 Pozarządowe ośrodki wsparcia 3,76 49 Organizacje pozarządowe (np. stowarzyszenia, fundacje) działające w obszarze aktywizacji społeczno-zawodowej

3,87 90

P6. Jakie obszary obejmuje/obejmowała dotychczasowa Państwa współpraca instytucjami pomocy i integracji społecznej?

Total N= %

Wymiana informacji i doświadczeń (pomiędzy instytucjami rynku pracy i pomocy społecznej) 99 95%

Wspólna realizacja diagnoz i analiz dotyczących lokalnego rynku pracy i sytuacji społecznej 55 53%Prowadzenie zintegrowanych baz danych osób pobierających świadczenia z instytucji rynku pracy i pomocy społecznej

28 27%

Wspólne szkolenia pracowników instytucji rynku pracy i pomocy społecznej 48 46%Wspólne prowadzenie działań na rzecz aktywizacji społeczno-zawodowej wykluczonych i\ lub zagrożonych wykluczeniem społecznym (np. poprzez poradnictwo, doradztwo zawodowe)

93 89%

Wspólne działania informacyjne i promocyjne dla wykluczonych i\ lub zagrożonych wykluczeniem społecznym

87 84%

Wspólne szkolenia dla bezrobotnych i\ lub zagrożonych wykluczeniem społecznym 60 58%Realizacja i\ lub uczestnictwo we wspólnych projektach finansowanych z funduszy Unii Europejskiej 70 67%

Wspomaganie rozwoju ekonomii społecznej 47 45%Inne obszary, jakie? - - Nie wiem\ trudno powiedzieć - - Total 104 100 P7. Powiedział(a) Pan(i) o wspólnej realizacji diagnoz i analiz dotyczących lokalnego rynku pracy i sytuacji społecznej. W jakich etapach prac nad diagnozą i analizami Państwo uczestniczyli?

Total N= %

Współpraca przy opracowaniu koncepcji diagnozy społecznej 34 62%Współpraca przy realizacji badań i analiz w ramach diagnozy 37 67%Opracowanie strategii wspólnych działań na podstawie wyników diagnozy 37 67%Monitorowanie wdrażania strategii 29 53%INNE NET 5 9% organizacja konferencji, seminariów, spotkań panelowych służących wymianie doświadczeń i wiedzy dot. lokalnego rynku pracy w celu wypracowania rozwiązań

2 4%

opracowanie materiałów dla gminy na podstawie przygotowanej strategii 1 2%


232

przygotowywanie narzędzi diagnozowania 1 2% inicjowanie współpracy między dwoma typami instytucji - podpisywanie porozumień, wymiana doświadczeń i dobrych praktyk

1 2%

Żadne z wymienionych 2 4% Total 55 100 Średnia 2,55 P8. Oprócz Państwa, jakie instytucje wzięły udział w opracowaniu diagnozy?

Total N= %

1. Instytucje\ jednostki\ organizacje pomocy i integracji społecznej 44 80%1.1 ośrodek pomocy społecznej, OPS 34 62%1.2 powiatowe centrum pomocy rodzinie, PCPR 34 62%1.3 regionalny ośrodek polityki społecznej, ROPS 15 27%1.4 centrum integracji społecznej, CIS 14 25%1.5 klub integracji społecznej, KIS 5 9% 1.6 warsztaty terapii zajęciowej, WTZ 13 24%1.7 zakład aktywności zawodowej 7 13%1.8 spółdzielnia socjalna 1 2% 2. organizacje pozarządowe(np. stowarzyszenia, fundacje) działające w obszarze aktywizacji społeczno-zawodowej

35 64%

3. instytucje partnerstwa lokalnego 27 49%4. instytucje dialogu społecznego 22 40%4.1 związki zawodowe 13 24%4.2 organizacje pracodawców 17 31%4.3 organizacje bezrobotnych 5 9% 4.4 inne 2 4% 5. lokalne władze 48 87%6. Instytucje rynku pracy 44 80%6.1 powiatowy urząd pracy 36 65%6.2 wojewódzki urząd pracy 24 44%6.3 ochotnicze hufce pracy 24 44%6.4 agencje zatrudnienia 9 16%6.4.1 agencja zatrudnienia świadcząca pośrednictwo pracy na terenie Polski 9 16%6.4.2 agencja zatrudnienia kierująca do pracy za granicą 6 11%6.4.3 agencja zatrudnienia świadcząca pracę tymczasową 7 13%6.4.4 agencja zatrudnienia świadcząca doradztwo personalne 4 7% 6.4.5 agencja zatrudnienia świadcząca poradnictwo zawodowe 6 11%6.5 Instytucje szkoleniowe 22 40%INNE NET 2 4% szkoły 1 2% Ośrodek Szkolno-Wychowawczy 1 2% Państwowa Inspekcja Pracy 1 2% Poradnia Pedagogiczno-Wychowawcza 1 2% Cech Rzemiosł Różnych 1 2% sądy 1 2% 8. Nie pamiętam \trudno powiedzieć 2 4% Total 55 100 Średnia 9,94 P9. Wspomniał(a) Pan(i) o wspólnym organizowaniu szkoleń dla bezrobotnych i/lub zagrożonych wykluczeniem społecznym. W jakich działaniach związanych z tymi szkoleniami Państwo uczestniczyli?

Total N= %


233

Diagnoza potrzeb szkoleniowych 44 73% Opracowanie programu szkoleń i materiałów szkoleniowych 33 55% Informacja i promocja szkoleń 53 88% Rekrutacja uczestników 52 87% Organizacja zaplecza technicznego - (sala, materiały szkoleniowe, catering) 29 48% Przeprowadzenie szkolenia(trenerzy) 38 63% Ocena wiedzy\ umiejętności zdobytych przez uczestników szkolenia 39 65% INNE NET 2 3% punkt informacyjno-doradczy, w którym oferowano pomoc doradcy zawodowego, prawnika i psychologa

- -

organizacja spotkań z doradcą zawodowym w PUP dla młodzieży biorącej udział w szkoleniach 1 2% organizacja szkoleń 1 2% określanie kierunków, w jakich powinny iść szkolenia - - konferencje - - Nie wiem\ nie pamiętam 1 2% Total 60 100 Średnia 4,88 P10. Wspólnie z jakimi instytucjami/organizacjami realizowali Państwo te szkolenia?

Total N= %

1. Instytucje\ jednostki \organizacje pomocy i integracji społecznej 49 82% 1.1 ośrodek pomocy społecznej, OPS 41 68% 1.2 powiatowe centrum pomocy rodzinie, PCPR 30 50% 1.3 regionalny ośrodek polityki społecznej, ROPS 9 15% 1.4 centrum integracji społecznej, CIS 15 25% 1.5 klub integracji społecznej, KIS 8 13% 1.6 warsztaty terapii zajęciowej, WTZ 12 20% 1.7 zakład aktywności zawodowej 7 12% 1.8 spółdzielnia socjalna 1 2% 2. organizacje pozarządowe (np. stowarzyszenia, fundacje) działające w obszarze aktywizacji społeczno-zawodowej

39 65%

3. instytucje partnerstwa lokalnego 26 43% 4. instytucje dialogu społecznego 16 27% 4.1 związki zawodowe 6 10% 4.2 organizacje pracodawców 13 22% 4.3 organizacje bezrobotnych 5 8% 4.4 inne 1 2% 5. lokalne władze 33 55% 6. Instytucje rynku pracy 50 83% 6.1 powiatowy urząd pracy 32 53% 6.2 wojewódzki urząd pracy 27 45% 6.3 ochotnicze hufce pracy 20 33% 6.4 agencje zatrudnienia 8 13% 6.4.1 agencja zatrudnienia świadcząca pośrednictwo pracy na terenie Polski 7 12% 6.4.2 agencja zatrudnienia kierująca do pracy za granicą 3 5% 6.4.3 agencja zatrudnienia świadcząca pracę tymczasową 6 10% 6.4.4 agencja zatrudnienia świadcząca doradztwo personalne 6 10% 6.4.5 agencja zatrudnienia świadcząca poradnictwo zawodowe 8 13% 6.5Instytucje szkoleniowe 41 68% INNE NET 3 5% zakład doskonalenia zawodowego - - Regionalny Ośrodek EFS 1 2%


234

PFRON 1 2% Centrum Edukacji i Pracy Młodzieży 1 2% Urząd Statystyczny 1 2% Agencja Rozwoju Regionalnego 1 2% 8. Nie pamiętam\ trudno powiedzieć - - Total 60 100 Średnia 8,55 P11. P11. Proszę powiedzieć ile projektów finansowanych z funduszy unijnych zrealizowali Państwo wspólnie z instytucjami / organizacjami / podmiotami pomocy i integracji społecznej?

Total

N= % 1 projekt 8 11% 2 projekty 9 13% 3 projekty 9 13% 4 projekty 5 7% 5 projektów 5 7% 6 projektów 5 7% 8 projektów 4 6% 10 projektów 7 10% 15 projektów 6 9% Tylko uczestnictwo w projektach systemowych 12 17% Total 70 100 Średnia 5,52 P12. W ramach, jakich programów unijnych realizowany/realizowane był(y) te projek(ty)? Proszę podać nazwę programu, a także konkretnego priorytetu/tematu i działania - główne grupy projektów

Total

N= % SPO RZL 22 38% (PIW) EQUAL 3 5% PO KL 39 67% INNE 6 10% Nie wiem, trudno powiedzieć 10 17% Total 58 100 P12. W ramach, jakich programów unijnych realizowany/realizowane był(y) te projek(ty)? Proszę podać nazwę programu, a także konkretnego priorytetu/tematu i działania

Total N= %

SPO RZL - Priorytet I - Rozwój i modernizacja instrumentów i instytucji rynku pracy 6 10% SPO RZL - Priorytet I Perspektywy dla młodzieży 11 19% SPO RZL - Priorytet I - Przeciwdziałanie i zwalczanie długotrwałego bezrobocia 15 26% SPO RZL - Priorytet I - Integracja zawodowa i społeczna osób niepełnosprawnych 4 7% SPO RZL - Priorytet I - Promocja aktywnej polityki społecznej poprzez wsparcie grup szczególnego ryzyka

11 19%

SPO RZL - Priorytet I - Integracja i reintegracja zawodowa kobiet 12 21% (PIW) EQUAL Temat A. Ułatwianie wchodzenia i powrotu na rynek pracy osobom mającym trudności z integracją lub reintegracją na rynku pracy, celem promowania rynku pracy otwartego dla wszystkich.

2 3%

(PIW) EQUAL Temat D. Wzmocnienie krajowej gospodarki społecznej (trzeciego sektora), a w szczególności usługa na rzecz społeczności lokalnych oraz poprawa jakości miejsc pracy. - 8

1 2%

(PIW) EQUAL Temat I. Pomoc w społecznej i zawodowej integracji osób ubiegających się o status uchodźcy

1 2%

PO KL - Priorytet VI - Wsparcie osób pozostających bez zatrudnienia na regionalnym rynku pracy

7 12%


235

P12. W ramach, jakich programów unijnych realizowany/realizowane był(y) te projek(ty)? Proszę podać nazwę programu, a także konkretnego priorytetu/tematu i działania

Total N= %

PO KL - Priorytet VI - Wsparcie powiatowych i wojewódzkich urzędów pracy w realizacji zadań na rzecz aktywizacji zawodowej osób bezrobotnych w regionie

10 17%

PO KL - Priorytet VI - Poprawa zdolności do zatrudnienia oraz podnoszenie poziomu zatrudnienia osób bezrobotnych

18 31%

PO KL - Priorytet VI - Wsparcie oraz promocja przedsiębiorczości i samozatrudnienia 3 5% PO KL - Priorytet VI - Inicjatywy lokalne na rzecz podnoszenia poziomu aktywności zawodowej na obszarach wiejskich

3 5%

PO KL - Priorytet VII - Rozwój i upowszechnianie aktywnej integracji przez ośrodki pomocy społecznej

19 33%

PO KL - Priorytet VII - Rozwój i upowszechnianie aktywnej integracji przez powiatowe centra pomocy rodzinie

15 26%

PO KL - Priorytet VII - Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej 6 10% PO KL - Priorytet VII Aktywizacja zawodowa i społeczna osób zagrożonych wykluczeniem społecznym

14 24%

PO KL - Priorytet VII Wsparcie ekonomii społecznej 4 7% PO KL - Priorytet VII - Inicjatywy Lokalne Na Rzecz Aktywnej Integracji 2 3% INNE NET 6 10% Phare SGG 2002 1 2% PO KL, PRIORYTET V, Działanie 5.2 Wzmocnienie potencjału administracji samorządowej 2 3% ZPORR, Działanie 2.5Promocja przedsiębiorczości 2 3% środki przedakcesyjne 1 2% Nie wiem, trudno powiedzieć 10 17% Total 58 100 P13. Czy realizują Państwo obecnie lub planują realizować wspólne przedsięwzięcia z podmiotami pomocy społecznej w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki (PO KL)?

Total

N= % Tak 42 72% Nie 16 28% Total 58 100 P13A. Czy realizują Państwo obecnie lub planują realizować wspólne przedsięwzięcia z podmiotami pomocy społecznej w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki (PO KL)? Jeśli tak, to w ramach jakich priorytetów/działań?

Total

N= % Priorytet I - Wsparcie Systemowe Instytucji Rynku Pracy 1 2% Priorytet I - Wsparcie Systemowe Instytucji Pomocy i Integracji Społecznej 1 2% Priorytet VI - Wsparcie osób pozostających bez zatrudnienia na regionalnym rynku pracy 6 14% Priorytet VI - Wsparcie powiatowych i wojewódzkich urzędów pracy w realizacji zadań na rzecz aktywizacji zawodowej osób bezrobotnych w regionie

6 14%

Priorytet VI - Poprawa zdolności do zatrudnienia oraz podnoszenie poziomu zatrudnienia osób bezrobotnych

8 19%

Priorytet VI - Wsparcie oraz promocja przedsiębiorczości i samozatrudnienia 1 2% Priorytet VI - Inicjatywy lokalne na rzecz podnoszenia poziomu aktywności zawodowej na obszarach wiejskich

4 10%

Priorytet VII - Rozwój i upowszechnianie aktywnej integracji przez ośrodki pomocy społecznej 18 43%

Priorytet VII - Rozwój i upowszechnianie aktywnej integracji przez powiatowe centra pomocy rodzinie

14 33%

Priorytet VII – Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej 5 12% Priorytet VII – Aktywizacja zawodowa i społeczna osób zagrożonych wykluczeniem społecznym

12 29%

Priorytet VII – Wsparcie ekonomii społecznej 3 7%


236

Priorytet VII – Inicjatywy Lokalne Na Rzecz Aktywnej Integracji 1 2% INNE NET 5 12% PO KL, PRIORYTET I, Działanie 1.3 Ogólnopolskie programy integracji i aktywizacji zawodowej, PODDZIAŁANIE1.3.3 OHP projekty systemowe

2 5%

PO KL, PRIORYTET VIII Regionalne Kadry Gospodarki 2 5% PO KL, Priorytet IX Rozwój wykształcenia i kompetencji w regionach, Działanie 9.2Podniesienie atrakcyjności i jakości szkolnictwa zawodowego

2 5%

Nie wiem\ nie pamiętam 6 14% Total 42 100 P14. Proszę się zastanowić i podać jedną najbardziej udaną/wartościową inicjatywę realizowaną wspólnie z wymienioną/ wymienionymi instytucjami pomocy i integracji społecznej. Może być to inicjatywa zakończona lub jeszcze trwająca.

Total

N= % Proszę podać nazwę projektu\ inicjatywy 78 75% Nie było\ nie ma takiej szczególnie udanej inicjatywy 21 20% Nie wiem\ trudno powiedzieć 5 5% Total 104 100 P14Tak. Proszę się zastanowić i podać jedną najbardziej udaną/wartościową inicjatywę realizowaną wspólnie z wymienioną/ wymienionymi instytucjami pomocy i integracji społecznej. Może być to inicjatywa zakończona lub jeszcze trwająca.

Total

N= % Projekt w ramach PO KL, Priorytet VII, działanie7.1.1 3 4% Zamknij drzwi wykluczeniu 1 1% OTWARCI NA POTRZEBY, OTWARCINA INNYCH 1 1% Podnoszenie kwalifikacji osób bezrobotnych zagrożonych wykluczeniem 1 1% Bydgoszczaki na start 1 1% Inicjatywa w zakresie powołania CIS na terenie gmin 1 1% Projekt szkoleniowy w ramach PO KL, Priorytet VII, Działanie 7.1.1 skierowany do osób z pogranicza wykluczenia społecznego

1 1%

Wytypowanie, rekrutacja odpowiednich osób do danego działania 3 4% Wybranie 30 osób z niskimi kwalifikacjami zawodowymi do przeszkolenia w nowych zawodach, dla mężczyzn i kobiet. Po ukończeniu szkolenia te osoby od razu znalazły zatrudnienie.

1 1%

Badaniem tendencji na lokalnym rynku pracy i dostosowanie pod tym kątem systemu kształcenia na tym terenie, aby w efekcie tego projektu np. Szkoły tworzyły nowe kierunki kształcenia na tym terenie osób zgodnie z zapotrzebowaniem pracodawców

1 1%

Aktywizacja, pomoc, szkolenia dla osób zagrożonych wykluczeniem społecznym w ramach PO KL priorytet VII

1 1%

Wspólna organizacja integracyjnych targów pracy (co roku) 1 1% Współpraca na rzecz aktywizacji osób bezrobotnych 1 1% Tworzenie Klubów Integracji Społecznej (KIS) w gminach 1 1% Wspólne przedsięwzięcia z Zakładem Aktywizacji Zawodowej 1 1% Trafne przeszkolenie osób niepełnosprawnych 1 1% Szkolenie, praktyka zatrudnienie rozwój 1 1% Szkolenie osób z zagrożonych wykluczeniem społecznym i długotrwale bezrobotnych, szczególnie dla kobiet

1 1%

Szkolenia osób bezrobotnych 1 1% Szkolenia nabór na szkolenia kurs spawaczy 1 1% Spotkanie z PCPR i regionalnym ośrodkiem w celu podpisania umowy o współpracy 1 1% Spotkania wyjazdowe z pracodawcami oraz osobami bezrobotnymi 1 1% Seminaria prowadzone przez Dolnośląski Ośrodek Polityki Społecznej 1 1% Rok równych szans 1 1% Realizacja wniosków systemowych dla OPS-ów 1 1%


237

Realizacja szkoleń zawodowych w ramach projektu nowy horyzont I odnaleźć siebie 1 1% Realizacja programu autorskiego dla młodzieży zagrożonej marginalizacją i wykluczeniem społecznym

1 1%

Przeszkolenie osób które są klientami ośrodków pomocy społecznej w zakresie autoprezentacji, poszukiwania pracy oraz wspólna realizacja projektu zupełnie osobnego też na rzecz osób zagrożonych wykluczeniem społecznym a będących klientami ośrodków

1 1%

Projekt dotyczący pomocy kobietom bezrobotnych z terenów wiejskich Teraz my młodzież na rynku pracy

1 1%

Projekt w ramach Poddziałania 6.1.3 Poprawa dostępu do zatrudnienia, podnoszenie poziomu aktywności zawodowej osób bezrobotnych

1 1%

Projekt, w ramach którego beneficjenci sami budują sobie domy, remontują mieszkania, a gmina finansuje materiały

1 1%

Projekt Nie jesteś sam - program aktywizacji społecznej wmieście Rypinie 1 1% Programy aktywizacji zawodowej osób 50+ 1 1% Program dla osób z problemem alkoholowym - pomoc w wyjściu z nałogu i pomoc w znalezieniu pracy

1 1%

Program Alpiniści 1 1% Prace społecznie użyteczne, roboty publiczne, szkolenia, praca indywidualna w klubach pracy 1 1% Prace społeczne użyteczne 1 1% Powiat augustowski aktywny na rynku pracy 1 1% Pomoc w realizacji projektów systemowych pomocy społecznej 1 1% Pomoc przy wdrażaniu projektu Szkolenie, praktyka, zatrudnienie, rozwój 1 1% Podnoszenie kwalifikacji osób zagrożonych wykluczeniem społecznym - projekt Absolwent 1 1% Poznać, zrozumieć, wzmocnić przez aktywność do integracji 1 1% Partnerstwo lokalne z pomocą społeczną 1 1% Organizowanie prac społecznie użytecznych 1 1% Nowy start 1 1% Kursy komputerowe dla osób niepełnosprawnych 1 1% Jestem aktywny 1 1% Integracja społeczna bezrobotnych poprzez przysposobienie do zawodu asystent osoby niepełnosprawnej

1 1%

Inicjatywa, która polegała na spotkaniach z doradcą zawodowym, z pośrednikami pracy podopiecznych Warsztatów Terapii Zajęciowej

1 1%

Inicjatywa związana ze wsparciem kobiet zamieszkujących wspólnie z osobami znęcającymi się nad nimi

1 1%

Inicjatywa wspólnotowa EQUAL 1 1% Grupy wsparcia dla osób zagrożonych przemocą w rodzinie 1 1% Ekonomia społeczna sposób na rozwiązywanie problemów społecznych 1 1% Współpraca w zakresie pomocy osobom będącym w trudnej sytuacji na rynku pracy 1 1% Działania na rzecz integracji społeczno-zawodowej osób niepełnosprawnych oraz zagrożonych zjawiskiem wykluczenia społecznego

1 1%

Działania na rzecz integracji społecznej 1 1% Dopracowanie indywidualnych ścieżek integracji społecznej i zawodowej dla wspólnych beneficjentów

1 1%

Dobra praktyki przy organizacji prac społecznie użytecznych w jednostkach gmin 1 1% Inicjatywa dotycząca dłużników alimentacyjnych 1 1% Dla kobiet długotrwale bezrobotnych 1 1% Dla bezdomnych klientów pomocy społecznej 1 1% Czas na samodzielność 1 1% Program dla wykluczonych społecznie 1 1% Bezrobotni dla gospodarki wodnej 1 1% Aktywizowanie osób zagrożonych wykluczeniem społecznym i umożliwienie im powrotu na rynek pracy

1 1%


238

Aktywizacja zawodowa osób niepełnosprawnych 1 1% Aktywizacja na rzecz grup dyspanseryjnych 1 1% Praca w posagu-realizowany w ramach EQUAL 1 1% Postaw na siebie 1 1% Nadzieja 1 1% Kobieta pracująca 1 1% Ekolog 1 1% Aktywna mama 1 1% Inicjatywa dotycząca szkoleń i podnoszenia kwalifikacji osób zagrożonych wykluczeniem społecznym lub wykluczonych, bezrobotnych

1 1%

Total 78 100 P15. Proszę wymienić instytucje współpracujące (wspólnie działające) w ramach tej inicjatywy, z wyłączeniem Państwa instytucji

Total

N= % INSTYTUCJE POMOCY SPOŁECZNEJ 74 95% Ośrodek pomocy społecznej, OPS 63 81% Powiatowe centrum pomocy rodzinie, PCPR 33 42% Regionalny ośrodek polityki społecznej, ROPS 10 13% Centrum integracji społecznej, CIS 12 15% Klub integracji społecznej, KIS 8 10% Warsztaty terapii zajęciowej, WTZ 11 14% Spółdzielnia socjalna 2 3% Pozarządowe ośrodki wsparcia 12 15% Organizacje pozarządowe (np. Stowarzyszenia, fundacje) działające w obszarze aktywizacji społeczno-zawodowej.

28 36%

Instytucje partnerstwa społecznego 12 15% Instytucje dialogu społecznego (związki zawodowe, organizacje pracodawców, organizacje bezrobotnych)

9 12%

Władze lokalne 42 54% Instytucje rynku pracy 44 56% Powiatowy urząd pracy, PUP 9 12% Wojewódzki urząd pracy, WUP 22 28% Ochotnicze hufce pracy, OHP 3 4% Agencja zatrudnienia 4 5% Instytucje szkoleniowe 35 45% Inne instytucje\ organizacje ,jakie? 1 1% Świetlice środowiskowe 1 1% Nie wiem, trudno powiedzieć - - Total 78 100 P16. Na czym polegała ta współpraca? Proszę podać rodzaj podejmowanych działań? Total

N= % Szkolenia dla pracowników instytucji 21 27% Szkolenia dla bezrobotnych i\ lub zagrożonych wykluczeniem społecznym 54 69% Szkolenia dla długotrwale bezrobotnych korzystających z pomocy społecznej 48 62% Wspomaganie rozwoju ekonomii społecznej 25 32% Działania informacyjno - promocyjne dotyczące oferty poszczególnych instytucji 63 81% Diagnozy, badania i analizy 37 47% Wymiana informacji między instytucjami 71 91% Praca z klientem np. Prowadzenie poradnictwa i\ lub doradztwa zawodowego, wsparcie psychologiczne, poradnictwo prawne itd.

63 81%

INNE NET 3 4%


239

Finansowanie okresowego zatrudnienia w ramach robót publicznych 2 3% Szkolenia i staże dla osób pełnosprawnych, które miały opiekować się osobami niepełnosprawnymi

1 1%

Nie wiem, trudno powiedzieć - - Total 78 100 P17. Kto był/jest beneficjentem tej inicjatywy? Do kogo była/jest ona kierowana? Total

N= % Pracownicy instytucji rynku pracy i\lub pomocy integracji społecznej 23 29% Bezrobotni i\lub zagrożeni wykluczeniem społecznym 72 92% W tym długotrwale bezrobotni i korzystający z pomocy społecznej 66 85% Ogólnie – społeczność lokalna, opinia publiczna 42 54% Inne net 5 6% Osoby zagrożone przemocą w rodzinie 1 1% Osoby niepełnosprawne 2 3% Młodzież ucząca się 2 3% Nie wiem, trudno powiedzieć - - Total 78 100 P18. Jak wyglądał podział zadań między instytucjami w ramach tej inicjatywy?

Total N= %

Nasza instytucja\ organizacja była inicjatorem wspólnych działań 48 62% Nasza instytucja\ organizacja była koordynatorem \liderem wspólnych działań 34 44% Nasza instytucja\ organizacja była formalnym partnerem 52 67% Nasza instytucja\ organizacja była nieformalnym partnerem 22 28% Inne, jakie? - - Nie wiem, trudno powiedzieć 1 1% Total 78 100 P19. Jak przebiegała komunikacja w ramach tej inicjatywy?

Total N= %

Komunikacja bezpośrednia(wspólne spotkania) 74 95% Komunikacja pośrednia (mail, telefon) 76 97% Inne - - Nie wiem, trudno powiedzieć - - Total 78 100 S20. Proszę jeszcze powiedzieć, z jakich środków była finansowana ta inicjatywa Total

N= % Środki z programu PO KL 38 49% Środki z programu SPO RZL 19 24% Środki z programu (PIW) EQUAL 5 6% Środki własne instytucji\ organizacji 54 69% INNE NET 10 13% Środki z programu PHARE 2002 1 1% Środki z Funduszu Pracy 9 12% Nie wiem, trudno powiedzieć 1 1% Total 78 100 P21. Czy planują Państwo kontynuować dotychczasową współpracę z instytucjami pomocy i integracji społecznej?

Total N= %

Tak 103 99%


240

Nie 1 1% Nie wiem\ trudno powiedzieć - - Total 104 100 P22. A czy planują Państwo nawiązać współpracę z innymi niż dotąd instytucjami pomocy i integracji społecznej?

Total N= %

Tak 76 73% Nie 27 26% Nie wiem\ trudno powiedzieć 1 1% Total 104 100 P23. Z jakimi instytucjami pomocy i integracji społecznej planuje współpracować Pana(i) instytucja?

Total N= %

Ośrodek pomocy społecznej, OPS 95 92% Powiatowe centrum pomocy rodzinie, PCPR 91 88% Regionalny ośrodek polityki społecznej, ROPS 68 66% Centrum integracji społecznej, CIS 61 59% Klub integracji społecznej, KIS 54 52% Warsztaty terapii zajęciowej, WTZ 72 70% Spółdzielnia socjalna 47 46% Pozarządowe ośrodki wsparcia 65 63% Organizacje pozarządowe (np. Stowarzyszenia, fundacje) działające w obszarze aktywizacji społeczno-zawodowej)

92 89%

Inne - - Nie wiem, trudno powiedzieć - - Total 103 100 INSTYTUCJE POMOCY I INTEGRACJI SPOŁECZNEJ (MODUŁ II) S1. Czy Pana(i) instytucja współpracuje obecnie z instytucjami rynku pracy? Total

N= % Tak 119 98 Nie 2 2 Nie wiem\trudno powiedzieć - - Total 121 100 S2. Czy może Pana(i) instytucja współpracowała w przeszłości z instytucjami rynku pracy?

Total N= %

Tak 1 50 Nie 1 50 Nie wiem\trudno powiedzieć - - Total 2 100 S3. Z jakimi instytucjami rynku pracy współpracowała Pana/Pani instytucja?

Total N= %

Powiatowy urząd pracy, PUP 117 98% Wojewódzki urząd pracy, WUP 79 66% Centra Edukacji i Pracy Młodzieży (OHP) 20 17% Mobilne centra informacji zawodowej (OHP) 13 11% Młodzieżowe centrum kariery(OHP) 17 14% Kluby pracy (OHP) 51 43% Młodzieżowe biura pracy (OHP) 10 8%


241

Wojewódzka komenda OHP 37 31% Komenda główna OHP 3 3% Agencja zatrudnienia świadcząca pośrednictwo pracy na terenie Polski 8 7% Agencja zatrudnienia kierująca do pracy za granicą 8 7% Agencja zatrudnienia świadcząca pracę tymczasową 12 10% Agencja zatrudnienia świadcząca doradztwo personalne 8 7% Agencja zatrudnienia świadcząca poradnictwo zawodowe 15 13% Instytucje szkoleniowe 97 81% Instytucje dialogu społecznego (związki zawodowe, organizacje pracodawców, organizacje bezrobotnych)

39 33%

Instytucje partnerstwa społecznego 40 33% Organizacje pozarządowe (np. Stowarzyszenia, fundacje) działające w obszarze aktywizacji społeczno-zawodowej

95 79%

INNE NET 3 3% ZDZ 1 1% Środowiskowy hufiec pracy OHP 1 1% Młodzieżowe centra kariery OHP 1 1% Nie wiem, trudno powiedzieć - - Total 120 100 Średnia 5,6 S4. A z jakimi instytucjami rynku pracy współpracuje obecnie Pana/Pani instytucja? Total

N= % Powiatowy urząd pracy, PUP 117 98% Wojewódzki urząd pracy, WUP 75 63% Centra Edukacji i Pracy Młodzieży (OHP) 13 11% Mobilne Centra Informacji Zawodowej (OHP) 8 7% Młodzieżowe Centrum Kariery(OHP) 8 7% Kluby Pracy (OHP) 42 35% Młodzieżowe biura pracy (OHP) 9 8% Wojewódzka Komenda OHP 18 15% Komenda Główna OHP 1 1% Agencja zatrudnienia świadcząca pośrednictwo pracy na terenie Polski 7 6% Agencja zatrudnienia kierująca do pracy za granicą 7 6% Agencja zatrudnienia świadcząca pracę tymczasową 9 8% Agencja zatrudnienia świadcząca doradztwo personalne 6 5% Agencja zatrudnienia świadcząca poradnictwo zawodowe 13 11% Instytucje szkoleniowe 83 69% Instytucje dialogu społecznego (związki zawodowe, organizacje pracodawców, organizacje bezrobotnych)

34 28%

Instytucje partnerstwa społecznego 31 26% Organizacje pozarządowe (np. Stowarzyszenia, fundacje) działające w obszarze aktywizacji społeczno-zawodowej

89 74%

Inne, jakie? 4 3% INNE NET 4 3% ZDZ 1 1% Środowiskowy hufiec pracy OHP 1 1% Młodzieżowe centra kariery OHP 1 1% Centrum Informacyjne dla osób bezrobotnych i wykluczonych społecznie 1 1% Nie wiem, trudno powiedzieć - - Total 120 100 Średnia 4,78


242

S5. A teraz proszę ocenić zadowolenie ze współpracy z każdą ze wskazanych przez Pana/Panią instytucji w kontekście realizacji Państwa zadań. Proszę posłużyć się szkolną skalą 1-5, gdzie 1 oznacza „w ogóle niezadowolony”, a 5 – „bardzo zadowolony”.

Total Średnia N=

Powiatowy urząd pracy, PUP 4,35 116 Wojewódzki urząd pracy, WUP 4,05 79 Centra Edukacji i Pracy Młodzieży (OHP) 3,64 22 Mobilne Centra Informacji Zawodowej (OHP) 3,77 13 Młodzieżowe Centrum Kariery(OHP) 3,53 17 Kluby Pracy (OHP) 3,98 52 Młodzieżowe biura pracy (OHP) 4,10 10 Wojewódzka Komenda OHP 3,65 37 Komenda Główna OHP 4,50 2 Agencja zatrudnienia świadcząca pośrednictwo pracy na terenie Polski 3,50 10 Agencja zatrudnienia kierująca do pracy za granicą 3,25 8 Agencja zatrudnienia świadcząca pracę tymczasową 4,00 13 Agencja zatrudnienia świadcząca doradztwo personalne 3,44 9 Agencja zatrudnienia świadcząca poradnictwo zawodowe 3,75 16 Instytucje szkoleniowe 4,23 98 Instytucje dialogu społecznego (związki zawodowe, organizacje pracodawców, organizacje bezrobotnych)

3,52 42

Instytucje partnerstwa społecznego 4,00 42 Organizacje pozarządowe (np. stowarzyszenia, fundacje) działające w obszarze aktywizacji społeczno-zawodowej

4,13 95

Inne 4,80 5 S6. Jakie obszary obejmuje/obejmowała dotychczasowa Państwa współpraca instytucjami rynku pracy?

Total N= %

Wymiana informacji i doświadczeń (pomiędzy instytucjami rynku pracy i pomocy społecznej) 105 88% Wspólna realizacja diagnoz i analiz dot. lokalnego rynku pracy i sytuacji społecznej 66 55% Prowadzenie zintegrowanych baz danych osób pobierających świadczenia z instytucji rynku pracy i pomocy społecznej

37 31%

Wspólne szkolenia pracowników instytucji rynku pracy i pomocy społecznej 67 56% Wspólne prowadzenie działań na rzecz aktywizacji społeczno-zawodowej wykluczonych i\ lub zagrożonych wykluczeniem społecznym (np. poprzez poradnictwo, doradztwo zawodowe)

105 88%

Wspólne działania informacyjne i promocyjne dla wykluczonych i\ lub zagrożonych wykluczeniem społecznym

103 86%

Wspólne szkolenia dla bezrobotnych i\ lub zagrożonych wykluczeniem społecznym 73 61% Realizacja i\ lub uczestnictwo we wspólnych projektach finansowanych z funduszy Unii Europejskiej

70 58%

Wspomaganie rozwoju ekonomii społecznej 44 37% INNE 1 1% Współpraca ogranicza się do wydawania zaświadczeń dla interesariuszy, że są bezrobotni i poszukujący pracy

1 1%

Nie wiem, trudno powiedzieć - - Total 120 100 S7. Powiedział(a) Pan(i) o wspólnej realizacji diagnoz i analiz dot. lokalnego rynku pracy i sytuacji społecznej. W jakich etapach prac nad diagnozą i analizami Państwo uczestniczyli?

Total

N= % Współpraca przy opracowaniu koncepcji diagnozy społecznej 47 71% Współpraca przy realizacji badań i analiz w ramach diagnozy 41 62% Opracowanie strategii wspólnych działań na podstawie wyników diagnozy 52 79% Monitorowanie wdrażania strategii 51 77%


243

INNE NET 1 2% Miejski program wyrównywania szans osób niepełnosprawnych - - Tworzenia lokalnego programu aktywności - - Przygotowanie projektu systemowego w ramach PO KL służącego realizacji strategii 1 2% Żadne z wymienionych 4 6% Total 66 100 Średnia 3,05 S8. Oprócz Państwa, jakie instytucje wzięły udział w opracowaniu diagnozy? Total

N= % 1. Instytucje rynku pracy 63 95% 1.1 powiatowy urząd pracy, PUP 62 94% 1.2 wojewódzki urząd pracy, WUP 16 24% 1.3 ochotnicze hufce pracy, OHP 14 21% 1.4 agencje zatrudnienia 8 12% 1.4.1 agencje zatrudnienia świadcząca pośrednictwo pracy na terenie Polski 5 8% 1.4.2 agencja zatrudnienia kierująca do pracy za granicą 2 3% 1.4.3 agencja zatrudnienia świadcząca pracę tymczasową 4 6% 1.4.4 agencja zatrudnienia świadcząca doradztwo personalne 5 8% 1.4.5 agencja zatrudnienia świadcząca poradnictwo zawodowe 7 11% 1.5 Instytucje szkoleniowe 21 32% 2. instytucje partnerstwa lokalnego 36 55% 3. instytucje dialogu społecznego 22 33% 3.1 związki zawodowe 5 8% 3.2 organizacje pracodawców 8 12% 3.3 organizacje bezrobotnych 12 18% 4. organizacje pozarządowe działające w obszarze aktywizacji społeczno-zawodowej 48 73% 5. lokalne władze 59 89% 6. Instytucje\ jednostki\ organizacje pomocy społecznej 60 91% 6.1 ośrodek pomocy społecznej, OPS 55 83% 6.2 powiatowe centrum pomocy rodzinie, PCPR 44 67% 6.3 regionalny ośrodek polityki społecznej, ROPS 23 35% 6.4 centrum integracji społecznej, CIS 14 21% 6.5 klub integracji społecznej, KIS 20 30% 6.6 inne - - INNE NET 2 3% Powiatowa Komisja do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności 1 2% Urząd Marszałkowski 1 2% 8. Nie pamiętam\ trudno powiedzieć - - Total 66 100 Średnia 9,08 S9. Wspomniał(a) Pan(i) o wspólnym organizowaniu szkoleń dla bezrobotnych i/lub zagrożonych wykluczeniem społecznym. W jakich działaniach związanych z tymi szkoleniami Państwo uczestniczyli?

Total N= %

Diagnoza potrzeb szkoleniowych 48 66% Opracowanie programu szkoleń i materiałów szkoleniowych 30 41% Informacja i promocja szkoleń 56 77% Rekrutacja uczestników 63 86% Organizacja zaplecza technicznego - sala, materiały szkoleniowe, catering 40 55% Przeprowadzenie szkolenia(trenerzy) 36 49%


244

Ocena wiedzy\ umiejętności zdobytych przez uczestników szkolenia 48 66% INNE NET 4 5% Ogólne podsumowanie działań, przedstawienie efektów szkolenia 2 3% Pisanie wniosków aplikacyjnych o fundusze na realizację szkoleń 1 1% Prowadzenie dokumentacji i rozliczeń szkoleń 1 1% Nie wiem\ nie pamiętam 2 3% Total 73 100 Średnia 4,52 S10. Wspólnie z jakimi instytucjami/organizacjami realizowane były te szkolenia?

Total N= %

1. Instytucje rynku pracy 70 96% 1.1 powiatowy urząd pracy, PUP 61 84% 1.2 wojewódzki urząd pracy, WUP 22 30% 1.3 ochotnicze hufce pracy, OHP 7 10% 1.4 agencje zatrudnienia 2 3% 1.4.1 agencje zatrudnienia świadcząca pośrednictwo pracy na terenie Polski 1 1% 1.4.2 agencja zatrudnienia kierująca do pracy za granicą 1 1% 1.4.3 agencja zatrudnienia świadcząca pracę tymczasową 2 3% 1.4.4 agencja zatrudnienia świadcząca doradztwo personalne 2 3% 1.4.5 agencja zatrudnienia świadcząca poradnictwo zawodowe 2 3% 1.5 Instytucje szkoleniowe 37 51% 2. instytucje partnerstwa lokalnego 16 22% 3. instytucje dialogu społecznego 10 14% 3.1 związki zawodowe 3 4% 3.2 organizacje pracodawców 4 5% 3.3 organizacje bezrobotnych 4 5% 4. organizacje pozarządowe działające w obszarze aktywizacji społeczno-zawodowej 45 62% 5. lokalne władze 54 74% 6. Instytucje\ jednostki\ organizacje pomocy społecznej 57 78% 6.1 ośrodek pomocy społecznej, OPS 48 66% 6.2 powiatowe centrum pomocy rodzinie, PCPR 35 48% 6.3 regionalny ośrodek polityki społecznej, ROPS 23 32% 6.4 centrum integracji społecznej, CIS 11 15% 6.5 klub integracji społecznej, KIS 25 34% 6.6 inne 1 1% INNE NET 1 1% Dom Pomocy Społecznej 1 1% Placówki Opiekuńczo-Wychowawcze 1 1% Środowiskowe Domy Pomocy 1 1% 8. Nie pamiętam\ trudno powiedzieć - - Total 73 100 Średnia 7,21 S11. Proszę powiedzieć ile projektów finansowanych z funduszy unijnych zrealizowali Państwo wspólnie z instytucjami rynku pracy?

Total N= %

1 projekt 30 43% 2 projekty 18 26% 3 projekty 11 16% 4 projekty 2 3% 10 projektów 1 1%


245

Żadnego 8 11% Total 70 100 Średnia 1,89 S12. W ramach, jakich programów unijnych realizowane był(y) ten/te projek(ty)? Proszę podać nazwę programu, a także konkretnego priorytetu/tematu i działania – główne kategorie

Total N= %

SPO RZL 6 10% (PIW) EQUAL 3 5% PO KL 48 77% INNE 1 2% Nie wiem, trudno powiedzieć 7 11% no answer 3 5% Total 62 100 S12. W ramach, jakich programów unijnych realizowane był(y) ten/te projek(ty)? Proszę podać nazwę programu, a także konkretnego priorytetu/tematu i działania

Total N= %

SPO RZL - Priorytet I - Rozwój i modernizacja instrumentów i instytucji rynku pracy - - SPO RZL - Priorytet I Perspektywy dla młodzieży - - SPO RZL - Priorytet I - Przeciwdziałanie i zwalczanie długotrwałego bezrobocia 1 2% SPO RZL - Priorytet I - Integracja zawodowa i społeczna osób niepełnosprawnych - - SPO RZL - Priorytet I - Promocja aktywnej polityki społecznej poprzez wsparcie grup szczególnego ryzyka

6 10%

SPO RZL - Priorytet I - Integracja i reintegracja zawodowa kobiet - - (PIW) EQUAL Temat A. Ułatwianie wchodzenia i powrotu na rynek pracy osobom mającym trudności z integracją lub reintegracją na rynku pracy, celem promowania rynku pracy otwartego dla wszystkich.

3 5%

(PIW) EQUAL Temat D. Wzmocnienie krajowej gospodarki społecznej (trzeciego sektora), a w szczególności usług na rzecz społeczności lokalnych oraz poprawa jakości miejsc pracy. - 8

- -

(PIW) EQUAL Temat I. Pomoc w społecznej i zawodowej integracji osób ubiegających sięo status uchodźcy

- -

PO KL - Priorytet VI - Wsparcie osób pozostających bez zatrudnienia na regionalnym rynku pracy

1 2%

PO KL - Priorytet VI - Wsparcie powiatowych i wojewódzkich urzędów pracy w realizacji zadań na rzecz aktywizacji zawodowej osób bezrobotnych w regionie

- -

PO KL - Priorytet VI - Poprawa zdolności do zatrudnienia oraz podnoszenie poziomu zatrudnienia osób bezrobotnych

1 2%

PO KL - Priorytet VI - Wsparcie oraz promocja przedsiębiorczości i samozatrudnienia 1 2% PO KL - Priorytet VI - Inicjatywy lokalne na rzecz podnoszenia poziomu aktywności zawodowej na obszarach wiejskich

- -

PO KL - Priorytet VII - Rozwój i upowszechnianie aktywnej integracji przez ośrodki pomocy społecznej

30 48%

PO KL - Priorytet VII - Rozwój i upowszechnianie aktywnej integracji przez powiatowe centra pomocy rodzinie

16 26%

PO KL - Priorytet VII - Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej 3 5% PO KL - Priorytet VII Aktywizacja zawodowa i społeczna osób zagrożonych wykluczeniem społecznym

9 15%

PO KL - Priorytet VII Wsparcie ekonomii społecznej - - PO KL - Priorytet VII - Inicjatywy Lokalne Na Rzecz Aktywnej Integracji - - INNE 1 2% Program Rządowy Solidarność pokoleń 50+ 1 2% Nie wiem, trudno powiedzieć 7 16% Total 62 100


246

S13. Czy realizują Państwo obecnie lub planują realizować wspólne przedsięwzięcia z podmiotami rynku pracy w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki (PO KL)?

Total N= %

Tak 51 82% Nie 11 18% Total 62 100 S13A. W ramach jakich poddziałań? Total

N= % Priorytet I - Wsparcie Systemowe Instytucji Rynku Pracy - - Priorytet I - Wsparcie Systemowe Instytucji Pomocy i Integracji Społecznej - - Priorytet VI - Rynek pracy otwarty dla wszystkich Poddziałanie 6.1.1 Wsparcie osób pozostających bez zatrudnienia na regionalnym rynku pracy

1 2%

Priorytet VI - Rynek pracy otwarty dla wszystkich Poddziałanie 6.1.2 Wsparcie powiatowych i wojewódzkich urzędów pracy w realizacji zadań na rzecz aktywizacji zawodowej osób bezrobotnych w regionie

- -

Priorytet VI - Rynek pracy otwarty dla wszystkich Poddziałanie 6.1.3 Poprawa zdolności do zatrudnienia oraz podnoszenie poziomu zatrudnienia osób bezrobotnych

1 2%

Priorytet VI - Rynek pracy otwarty dla wszystkich Działanie 6.2 Wsparcie oraz promocja przedsiębiorczości i samozatrudnienia

- -

Priorytet VI - Rynek pracy otwarty dla wszystkich Działanie 6.3 Inicjatywy lokalne na rzecz podnoszenia poziomu aktywności zawodowej na obszarach wiejskich

1 2%

Priorytet VII - Promocja integracji społecznej Poddziałanie 7.1.1 Rozwój i upowszechnianie aktywnej integracji przez ośrodki pomocy społecznej

25 49%

Priorytet VII - Promocja integracji społecznej Poddziałanie 7.1.2 Rozwój i upowszechnianie aktywnej integracji przez powiatowe centra pomocy rodzinie

14 27%

Priorytet VII - Promocja integracji społecznej Poddziałanie 7.1.3 Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej

- -

Priorytet VII - Promocja integracji społecznej Poddziałanie 7.2.1 Aktywizacja zawodowa i społeczna osób zagrożonych wykluczeniem społecznym

10 20%

Priorytet VII - Promocja integracji społecznej Poddziałanie 7.2.2 Wsparcie ekonomii społecznej 3 6% Priorytet VII - Promocja integracji społecznej Działanie 7.3 Inicjatywy Lokalne Na Rzecz Aktywnej Integracji

2 4%

Inne - - Nie wiem\ nie pamiętam 5 10% Total 51 100 S14. Proszę się zastanowić i podać jedną najbardziej udaną/wartościową inicjatywę realizowaną wspólnie z wymienioną /wymienionymi instytucjami/organizacjami rynku pracy. Może być to inicjatywa zakończona lub jeszcze trwająca.

Total N= %

Proszę podać nazwę projektu\ inicjatywy 94 78% Nie było\ nie ma takiej szczególnie udanej inicjatywy 23 19% Nie wiem\ trudno powiedzieć 3 3% Total 120 100 S14 Tak. Proszę się zastanowić i podać jedną najbardziej udaną/wartościową inicjatywę realizowaną wspólnie z wymienioną/wymienionymi instytucjami/organizacjami rynku pracy. Może być to inicjatywa zakończona lub jeszcze trwająca.

Total N= %

Zielone światło dla integracji społecznej w powiecie piotrkowskim 1 1% Zatrudnienie osób niepełnosprawnych 1 1% Zatrudnianie osób długotrwale bezrobotnych 1 1%


247

S14 Tak. Proszę się zastanowić i podać jedną najbardziej udaną/wartościową inicjatywę realizowaną wspólnie z wymienioną/wymienionymi instytucjami/organizacjami rynku pracy. Może być to inicjatywa zakończona lub jeszcze trwająca.

Total N= %

Zachodniopomorskie obserwatorium rynku pracy 1 1% Piw Equal, temat A, ułatwianie wchodzenia i powrotu na rynek pracy osobom mającym trudności z integracją lub reintegracji na rynku pracy celem promowania rynku pracy otwartego dla wszystkich

1 1%

Z bezradności do aktywności projekt 1 1% Wymiana informacji na temat statusu osób bezrobotnych 1 1% Wymiana doświadczeń i pomoc w znalezieniu zatrudnienia dla naszych wychowanków 1 1% Wykłady otwarte na temat kariery zawodowej i mobilności zawodowej 1 1% Wszyscy mamy równe szanse, aktywizacja osób wykluczony. Realizowany w ramach programu kapitał ludzki priorytet 7

1 1%

Współpraca w ramach aktywizacji zawodowej osób zagrożonych wykluczeniem społecznym 1 1% Współpraca w ramach klubu integracji społecznej samopomocy 1 1% Współpraca z instytucjami szkoleniowymi realizującymi zadanie szkolenia na rzecz kadry instytucji pomocy

1 1%

Aktywizacja jak największej liczby osób bezrobotnych 1 1% Pomoc w organizacji naboru do projektów szkoleniowych dla osób niepełnosprawnych i bezrobotnych

1 1%

Współpraca z organizacjami pozarządowymi – kierowanie do klubu integracji społecznej 1 1% Współpraca w zakresie zatrudnienia osób niepełnosprawnych i tworzenia dla nich stanowisk pracy

1 1%

Przeszkolenie przygotowujące do pełnienia funkcji opiekuna domowego nad chorym w domu, w tym nauka języka niemieckiego

1 1%

Własnymi siłami 1 1% Utworzenie dokumentu strategie rozwiązywania problemów społecznych 1 1% Program na rzecz zatrudnienia i przeciwdziałania bezrobociu 1 1% Uaktywnienie osób niepełnosprawnych i przysposobienie ich do pracy i podnoszenie kwalifikacji osób usamodzielnionych

2 2%

Aktywizacja zawodowa osób bezrobotnych, zagrożonych wykluczeniem społecznym 3 3% Promocja integracji społecznej na terenie miasta Człuchowa 1 1% Targi pracy i giełdy pracy 4 4% Środowisko przyjazne bezrobotnym inwestorom 1 1% Szkolenia w zakresie doradztwa zawodowego dla osób zagrożonych wykluczeniem społecznym 1 1% Szkolenia dla osób usamodzielnianych opuszczających placówki wychowawcze lub rodziny zastępcze

2 2%

Szansa kobiet 1 1% Społeczno-zawodowa aktywna integracja osób bezrobotnych 1 1% Rozwój umiejętności szansą realizacji twojego planu życia 1 1% Realizacja szkoleń dla osób bezrobotnych 1 1% Realizacja partnerskiego projektu systemowego w roku2008 na poziomie gminnym 1 1% Realizacja projektu dotyczącego aktywizacji społecznej osób zagrożonych wykluczeniem społecznym z terenu gminy

1 1%

Przeszkolenie nowych pracowników w zawodzie tynkarz, glazurnik 1 1% Systemowy projekt aktywizacji- Spa w Bytomiu 1 1% Zmienić siebie 1 1% Czas na aktywność w gminie miejskiej Lubaczów 1 1% Szkolenia i specjalistyczne doradztwo dla kadr instytucji pomocy społecznej działających na terenie województwa podkarpackiego powiązane z potrzebami oraz ze specyfiką realizowanych zadań

1 1%

Projekt systemowy - aktywizacja klientów OPS 1 1% Praca perspektywą lepszego jutra 1 1%


248

S14 Tak. Proszę się zastanowić i podać jedną najbardziej udaną/wartościową inicjatywę realizowaną wspólnie z wymienioną/wymienionymi instytucjami/organizacjami rynku pracy. Może być to inicjatywa zakończona lub jeszcze trwająca.

Total N= %

Programy aktywizacji zawodowej osób 50+ 1 1% Program aktywizacji społeczno-zawodowe j bezrobotnych nowe szanse 1 1% Prace społecznie użyteczne realizowane w organizacjach pozarządowych 1 1% Prace społecznie użyteczne 10 11% Praca i edukacja szansą lepszego życia 1 1% Wyższe kwalifikacje zawodowe - wyższe możliwości na rynku pracy 1 1% Porozumienie o zasadach współpracy między Powiatowym Urzędem Pracy a Miejsko-gminnym Ośrodkiem Pomocy Społecznej

1 1%

Porozumienie dotyczące zawiązania partnerstwa zadaniowego 1 1% Podpisanie porozumienia partnerskiego z gminami w powiecie w celu wspólnej realizacji projektu.

1 1%

Zainwestuj w siebie - zmień własną przyszłość 1 1% Platforma porozumienia i wymiany doświadczeń 1 1% Ośrodek wsparcia dla osób opuszczających zakłady karne i członków ich rodzin 1 1% Od smutku do radości 1 1% Niepełnosprawni u progu aktywności zawodowej - pierwsza praca dla osób niepełnosprawnych 1 1% Nawiązanie partnerstwa zadaniowego dla powiatu w zakresie aktywnej integracji 1 1% Kurs nowoczesny sprzedawca wraz z obsługą kasy fiskalnej 1 1% Konferencje na temat lokalnego ożywienia gospodarczego dla całego powiatu 1 1% Kobieta dojrzała - rzetelności zaangażowanie 1 1% Wymiana informacji na temat osoby bezrobotnej, która jest jednocześnie klientem pomocy społecznej

1 1%

Inicjatywa związana ze wsparciem samotnych bezrobotnych rodziców ORAZ inicjatywy związane rodzinami na pograniczu rozpadu, czyli takie rodziny, którym zagraża zabranie dziecka

1 1%

Gwiazdka z pracą 1 1% Grajewskie centrum aktywnej integracji 1 1% Działania na rzecz integracji osób niepełnosprawnych 2 2% Działania na rzecz integracji osób niepełnosprawnych 1 1% Projekt w ramach PO KL 1 1% CZAS NA AKTYWOŚĆ W MIEŚCIE IGMINIE 1 1% Czas na aktywność 1 1% Czas do pracy 1 1% CAL - Centrum Aktywności Lokalnej 1 1% Biuro partnerstwa, które pomaga organizacjom pozarządowym w przygotowaniu wniosków w ramach UE

1 1%

Bądź aktywny na rynku pracy 1 1% Badanie predyspozycji zawodowych 1 1% PROJEKT SYSTEMOWY W RAMACHPO KL 1 1% SZANSA NA POWRÓT 1 1% PRACA W POSAGU 1 1% SZKOLENIA PROWADZONE DLA BENEFICJENTÓW Z DORADCĄ ZAWODOWYM POWIATOWEGO URZĘDU PRACY

1 1%

Total 94 100 S15. Proszę wymienić instytucje współpracujące (wspólnie działające) w ramach tej inicjatywy, z wyłączeniem Państwa instytucji.

Total N= %

INSTYTUCJE POMOCY SPOŁECZNEJ 56 60% ośrodek pomocy społecznej, OPS 14 15%


249

S15. Proszę wymienić instytucje współpracujące (wspólnie działające) w ramach tej inicjatywy, z wyłączeniem Państwa instytucji.

Total N= %

powiatowe centrum pomocy rodzinie, PCPR 18 19% regionalny ośrodek polityki społecznej, ROPS 19 20% centrum integracji społecznej, CIS 8 9% klub integracji społecznej, KIS 18 19% warsztaty terapii zajęciowej, WTZ 17 18% spółdzielnia socjalna 3 3% pozarządowe ośrodki wsparcia 12 13% instytucje partnerstwa społecznego 13 14% instytucje dialogu społecznego (związki zawodowe, organizacje pracodawców, organizacje bezrobotnych)

13 14%

władze lokalne 67 71% INSTYTUCJE RYNKU PRACY 91 97% powiatowy urząd pracy, PUP 82 87% wojewódzki urząd pracy, WUP 37 39% ochotnicze hufce pracy, OHP 5 5% agencja zatrudnienia 2 2% instytucje szkoleniowe 50 53% INNE ORGANIZACJE POZARZĄDOWE (Stowarzyszenia, Fundacje) 40 43% Terenowy Komitet Ochrony Praw Dziecka 1 1% Świętokrzyski Zespół Regionalny Koalicji na rzecz zdrowia psychicznego 1 1% Warszawski Zespół Regionalny Koalicji na rzecz zdrowia psychicznego 1 1% Stowarzyszenie Inicjatyw Społecznych Samorządni 2 2% Stowarzyszenie ludności pochodzenia niemieckiego 1 1% Stowarzyszenie Rodzin Wychowujących Dzieci Niepełnosprawne 1 1% Stowarzyszenie Dajmy Dzieciom Miłość 1 1% Stowarzyszenie Rodzin Katolickich 1 1% Stowarzyszenie Rodziców Dzieci i Młodzieży Specjalnej Troski w Bolesławcu 1 1% Stowarzyszenie Przyjaciół Człowieka Tęcza 1 1% Stowarzyszenie Osób Niepełnosprawnych 1 1% Polski Komitet Pomocy Społecznej PKPS 2 2% Stowarzyszenie Osób Chorych Na Stwardnienie Rozsiane - - Związek Niewidomych 2 2% Stowarzyszenie na Rzecz Pomocy Społecznej w Augustowie 1 1% Stowarzyszenie Międzynarodowych Przewodników Górskich Lider 1 1% Stowarzyszenie Agroturystyczne Relax 1 1% Stowarzyszenia Kół Gospodyń Wiejskich 1 1% Stowarzyszenie Ziemia Buska 1 1% Stowarzyszenie Inicjatyw Lokalnych 1 1% Lubelska Fundacja Rozwoju 2 2% PCK 1 1% Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży Skała 1 1% Wolontariaty Emause 1 1% Stowarzyszenie Dorośli Dzieciom 1 1% Stowarzyszenie Bezrobotnych 4 4% Stowarzyszenia 2 2% Stowarzyszenie Razem 1 1% Stowarzyszenie Szansa Kobiet 1 1% Stowarzyszenie 9-sił 1 1% Stowarzyszenie Razem Lepiej 1 1% Stowarzyszenie Kropla Dobroci 1 1%


250

S15. Proszę wymienić instytucje współpracujące (wspólnie działające) w ramach tej inicjatywy, z wyłączeniem Państwa instytucji.

Total N= %

Stowarzyszenie Otwarte Serca 1 1% Małopolski Związek Osób Niepełnosprawnych 1 1% Powiatowy Związek osób niewidomych i niedowidzących 1 1% Stowarzyszenie Jesteśmy 1 1% Stowarzyszenie Fenix 1 1% Pomocna Dłoń 2 2% Stowarzyszenie Civista Christiana 1 1% Podkarpackie Stowarzyszenie Osób Bezrobotnych 1 1% nie pamiętam nazwy 1 1% Nidzickie Stowarzyszenie Przymierze 1 1% Fundacja Zdrowe Dziecko 1 1% Stowarzyszenie na Rzecz Osób Niepełnosprawnych i Ich Rodzin Sami Swoi 2 2% Fundacja im. Królowej Jadwigi 1 1% Fundacja Kawalerów Maltańskich 1 1% Fundacja dla osób niepełnosprawnych Fuga Mundi 2 2% Fundacja Nowy Start 1 1% Dzieło Pomocy Dzieciom 1 1% Centrum Rozwoju Inicjatyw Społecznych CRIS 1 1% Centrum Promocji Kobiet 1 1% Stowarzyszenie Działające na Rzecz Osób Niepełnosprawnych 1 1% Caritas 1 1% Towarzystwo Przyjaciół dzieci 1 1% Dolina Drwęcy 1 1% Stowarzyszenie Wsi Nowogród 1 1% Stowarzyszenie Pomocy Dziecku i Rodzinie 1 1% INNE INSTYTUCJE, ORGANIZACJE 4 4% pracodawcy 2 2% Staropolska Izba Przemysłowo Handlowa 1 1% PFRON 1 1% Dom Pomocy Społecznej 1 1% Służba Zdrowia 1 1% Policja 1 1% Urząd Skarbowy 1 1% Nie wiem, trudno powiedzieć - - Total 94 100 S16. Na czym polegała ta współpraca? Proszę podać rodzaj podejmowanych działań?

Total N= %

Szkolenia dla pracowników instytucji 30 32% Szkolenia dla bezrobotnych i\lub zagrożonych wykluczeniem społecznym 66 70% Szkolenia dla długotrwale bezrobotnych korzystających z pomocy społecznej 65 69% Wspomaganie rozwoju ekonomii społecznej 29 31% Działania informacyjno - promocyjne dotyczące oferty poszczególnych instytucji 69 73% Diagnozy, badania i analizy 41 44% Wymiana informacji między instytucjami 85 90% Praca z klientem np. Prowadzenie poradnictwa i\ lub doradztwa zawodowego, wsparcie psychologiczne, poradnictwo prawne itd.

78 83%

INNE 2 2% Prace społecznie użyteczne 2 2%


251

Nie wiem, trudno powiedzieć - - Total 94 100 S17. Kto był/jest beneficjentem tej inicjatywy? Do kogo była/jest ona kierowana?

Total N= %

Pracownicy instytucji rynku pracy i\ lub pomocy i integracji społecznej 22 23% Bezrobotni i\ lub zagrożeni wykluczeniem społecznym 87 93% W tym długotrwale bezrobotni i korzystający z pomocy społecznej 80 85% Ogólnie – społeczność lokalna, opinia publiczna 49 52% INNE NET 3 3% Osoby niepełnosprawne 2 2% Młodzież - pełnoletni wychowankowie zagrożeni wykluczeniem społecznym 1 1% Nie wiem, trudno powiedzieć - - Total 94 100 S18. Jak wyglądał podział zadań między instytucjami w ramach tej inicjatywy?

Total N= %

Nasza instytucja\ organizacja była inicjatorem wspólnych działań 69 73% Nasza instytucja\ organizacja była koordynatorem\ liderem wspólnych działań 62 66% Nasza instytucja\ organizacja była formalnym partnerem 54 57% Nasza instytucja\ organizacja była nieformalnym partnerem 26 28% Inne, jakie? - - Nie wiem, trudno powiedzieć 1 1% Total 94 100 S19. Jak przebiegała komunikacja w ramach tej inicjatywy?

Total N= %

komunikacja bezpośrednia(wspólne spotkania) 84 89% komunikacja pośrednia (mail, telefon) 88 94% inne, jakie? - - Nie wiem, trudno powiedzieć - - Total 94 100 S20. Proszę jeszcze powiedzieć z jakich środków była finansowana ta inicjatywa

Total N= %

Środki z programu PO KL 60 64% Środki z programu SPO RZL 5 5% Środki z programu (PIW) EQUAL 4 4% Środki własne instytucji\ organizacji 77 82% INNE NET 7 7% Z środków Funduszu Pracy 2 2% Z środków PFRON-u 2 2% Z środków Europejskiego Funduszu Społecznego 3 3% Nie wiem, trudno powiedzieć - - No answer 1 1% Total 94 100 S21. Czy planują Państwo kontynuować dotychczasową współpracę z instytucjami rynku pracy?

Total N= %

Tak 120 100% Nie - - Nie wiem\trudno powiedzieć - -


252

Total 120 100 S22. A czy planują Państwo nawiązać współpracę z instytucjami rynku pracy?

Total N= %

Tak 98 82% Nie 17 14% Nie wiem\trudno powiedzieć 5 4% Total 120 100 S23. Z jakimi instytucjami rynku pracy planuje współpracować Pana(i) instytucja? Proszę wskazać instytucje.

Total N= %

Powiatowy urząd pracy, PUP 115 96% Wojewódzki urząd pracy, WUP 85 71% Ochotnicze hufce pracy, OHP 54 45% Agencja zatrudnienia 38 32% Instytucja szkoleniowa 109 91% Instytucje dialogu społecznego (związki zawodowe, organizacje pracodawców, organizacje bezrobotnych)

55 46%

Instytucje partnerstwa społecznego 52 43% organizacje pozarządowe (np. stowarzyszenia, fundacje)działające w obszarze aktywizacji społeczno-zawodowej)

87 73%

INNE NET 66 55% Związek stowarzyszeń osób niepełnosprawnych powiatu rzeszowskiego 1 1% stowarzyszenia pomocy osobom niepełnosprawnym 10 8% stowarzyszenie B4 1 1% Związek Niewidomych 4 3% Klub Amazonek 1 1% Związek Centralny Dzieła Koplinga 1 1% Zajmujące się problematyką pomocy społecznej i usamodzielniania ludzi, w tym bezrobotnych 1 1% Wszystkie działające na tym terenie 7 6% wspierające osoby niepełnosprawne 1 1% Stowarzyszenie Międzynarodowych Przewodników Górskich Lider 1 1% Stowarzyszenie Ziemi Buskiej 1 1% Stowarzyszenie Kół Gospodyń Wiejskich 1 1% Świętokrzyski Zespół Regionalny Koalicji na rzecz zdrowia psychicznego 1 1% Stowarzyszenie Inicjatyw Społecznych Samorządni 1 1% Stowarzyszenie ludności pochodzenia niemieckiego 1 1% Stowarzyszenie Współistnienie 1 1% Zachodniopomorska Fundacja Integracji 1 1% Stowarzyszenie Rodziców Dzieci i Młodzieży Specjalnej Troski w Bolesławcu 1 1% Stowarzyszenie Przyjaciół dzieci Niepełnosprawnych 1 1% PCK 5 4% Stowarzyszenie Przyjaciół Człowieka Tęcza 1 1% Stowarzyszenie Osób z Zaburzeniami Psychicznymi Persona 2 2% Stowarzyszenie Pracodawców Osób Niepełnosprawnych 1 1% Stowarzyszenie Pomocy dla Osób Bezdomnych Barka 1 1% Stowarzyszenie Pomocy Arka Noego 1 1% Fundacja Rozwoju Ziemi Łaskiej 1 1% Związek Emerytów i Rencistów 1 1% Stowarzyszenie Osób Niepełnosprawnych Stokrotka 1 1% Fundacja Rozwoju Lubelszczyzny 1 1% Stowarzyszenie Osób Chorych na Stwardnienie Rozsiane 1 1%


253

S23. Z jakimi instytucjami rynku pracy planuje współpracować Pana(i) instytucja? Proszę wskazać instytucje.

Total N= %

Stowarzyszenie Rodziców Dzieci Niepełnosprawnych 1 1% Stowarzyszenie Obrony Bezrobotnych 1 1% Stowarzyszenie Na Rzecz Rozwoju Spółdzielczości i Przedsiębiorczości Lokalnej Wama-Coop 1 1% Stowarzyszenie na Rzecz Pomocy Społecznej w Augustowie 1 1% Stowarzyszenie Na Rzecz Osób Niepełnosprawnych i Profilaktyki Zdrowia Jesteśmy razem 1 1% Stowarzyszenie Integracji Osób Niepełnosprawnych 1 1% Caritas 8 7% Stowarzyszenie Diabetyków 1 1% Stowarzyszenie Integracji Społecznej Alternatywa 1 1% Stowarzyszenie Nowa Szansa 1 1% Stowarzyszenie Nadzieja 1 1% Fundacje związane z osobami niepełnosprawnymi 1 1% ZHP 1 1% Towarzystwo Pomocy Dzieciom 1 1% Stowarzyszenie Jesteśmy 1 1% Stowarzyszenie Osiem 1 1% Stowarzyszenie Pomóż Mi 1 1% Fundacja Parasol 1 1% Stowarzyszenie Ja też pomagam 1 1% Fundacja Chleb dla każdego 1 1% Stowarzyszenie Bądźmy razem 1 1% Stowarzyszenia im. Stanisława Staszica w Skarżysku-Kamiennej 1 1% Stowarzyszenia Bezrobotnych 2 2% Prometeusz 1 1% Polski Komitet Pomocy Społecznej PKPS 1 1% Towarzystwo Przyjaciół Dzieci 2 2% Podkarpackie Stowarzyszenie Osób Bezrobotnych 1 1% Partnerstwo dla Ziemi Niziańskiej 1 1% organizacje działające w obszarze ekonomii społecznej 1 1% nie pamiętam nazwy 1 1% Promyk stowarzyszenie inicjatyw społecznych 1 1% Fundacja na rzecz rozwoju wsi „Polska wieś 2000” 1 1% Fundacja im. Królowej Jadwigi 2 2% Fundacja Kawalerów Maltańskich 1 1% Stowarzyszenie Centrum Promocji i Rozwoju Inicjatyw Obywatelskich PISOP 1 1% Fundacja dla osób niepełnosprawnych Fuga Mundi 1 1% Stowarzyszenie na Rzecz Osób Chorych Psychicznie 1 1% Lubelski Ośrodek Samopomocy 1 1% Lubelska Fundacja Rozwoju 1 1% Fundacja Nida 1 1% Orłowskie Centrum Aktywności Lokalnej 1 1% Pomocna Dłoń 1 1% Centrum Przedsiębiorczości 1 1% Centrum Integracji Społecznej 1 1% Centrum Integracji, Doradztwa i Kariery 1 1% Alter Ego 1 1% Centrum Promocji Kobiet 1 1% Nie wiem, trudno powiedzieć - - Total 120 100


254

INSTYTUCJE, KTÓRE NIE WSPÓŁPRACOWAŁY, ANI NIE WSPÓŁPRACUJĄ Z INSTYTUCJAMI RYNKU PRACY S24. Dlaczego nie podjęli dotąd współpracy z instytucjami rynku pracy? Total

N= % Nie mieliśmy pomysłu na wspólne działania - - Nie znaleźliśmy właściwych instytucji\ partnerów 1 100% Nie mamy doświadczeń w realizacji wspólnych działań\ projektów - - Nie mamy doświadczeń w realizacji przedsięwzięć z partnerami i\ lub we współpracy - - Ograniczone zasoby kadrowe brak możliwość realizowania dodatkowych działań - - Brak finansowania - nie mamy środków na realizacji takich inicjatyw - - Nikt się do nas nie zgłosił z taką propozycją - - inne, jakie? - - Nie wiem, trudno powiedzieć - - Total 1 100 S25. Czy planują nawiązać współpracę z instytucjami rynku pracy? Total

N= % Tak - - Nie - - Nie wiem\trudno powiedzieć 1 100% Total 1 100

MODUŁ III – KORZYŚCI I BARIERY WSPÓŁPRACY MIĘDZY DWOMA TYPAMI INSTYTUCJI

W1. Jakie są korzyści wynikające z realizacji wspólnych działań przez instytucje rynku pracy i instytucje pomocy i integracji społecznej?

Typ instytucji Total Instytucje

rynku pracy Instytucje pomocy i integracji społecznej

N= % N= % N= % Wyższa skuteczność działań na rzecz beneficjentów 133 59% 66 63% 67 55% Możliwość wymiany informacji i wzajemnego uczenia się 84 37% 38 37% 46 38% Łatwość docierania do beneficjentów\ pozyskiwania beneficjentów ostatecznych klientów instytucji

54 24% 31 30% 23 19%

Dobre rozeznanie w potrzebach beneficjentów ostatecznych 52 23% 28 27% 24 20% Podział zadań pomiędzy partnerów według ich kompetencji 40 18% 18 17% 22 18% Osadzenie w społeczności lokalnej, lepsza znajomość specyfiki lokalnej społeczności

26 12% 14 13% 12 10%

Możliwość realizacji innowacyjnych inicjatyw 17 8% 12 12%+

5 4%-

Upowszechnienie badań i analiz 4 2% 1 1% 3 2% INNE NET 98 44% 45 43% 53 44% Ograniczenie zjawiska bezrobocia, przekwalifikowanie, zdobycie zawodu

41 18% 17 16% 24 20%

Zmniejszenie liczby klientów pomocy społecznej i osób zagrożonych wykluczeniem społecznym

8 4% - -- 8 7%+

Łatwiejsze pozyskiwanie środków finansowych na realizację wspólnych inicjatyw

7 3% 5 5% 2 2%

Zmiana wizerunku instytucji, bogatsza oferta usług 4 2% 4 4%+ - -- Podniesienie świadomości społecznej dotyczącej problemu 4 2% - -- 4 3%+


255

wykluczenia społecznego i osób zagrożonych takim wykluczeniem Wzajemna promocja podejmowanych działań 2 1% 2 2% - - Możliwość objęcia wsparciem większej liczby beneficjentów dzięki kumulacji środków finansowych i współpracy

1 0% 1 1% - -

Kompleksowe wsparcie dla beneficjentów, większa różnorodność instrumentów i usług

14 6% 6 6% 8 7%

Rozwój partnerstwa lokalnego- więcej instytucji może współpracować na rzecz osób potrzebujących wsparcia

3 1% 3 3% - -

Dotarcie do osób z grupy wykluczenia społecznego i pomoc w inny sposób niż urzędowo

1 0% 1 1% - -

Współpraca profesjonalistów z różnych dziedzin przepływ informacji

1 0% - - 1 1%

Testowanie nowatorskich rozwiązań w zakresie pracy socjalnej 1 0% - - 1 1% Oszczędność środków własnych instytucji 2 1% 1 1% 1 1% Ograniczenie zjawiska walki beneficjenta jeśli projekty\ inicjatywy realizowane są wspólnie

3 1% 1 1% 2 2%

Podnoszenie standardu działania obu typów instytucji 1 0% 1 1% - - Nie ma korzyści 2 1% - - 2 2% Ukierunkowanie działań na rzeczywiste potrzeby beneficjentów zamiast działania w ciemno

1 0% - - 1 1%

Aktywizacja społeczna, podniesienie kwalifikacji zawodowych osób bezrobotnych i wykluczonych społecznie

5 2% 3 3% 2 2%

Nie wiem\ trudno powiedzieć 2 1% 2 2% - - no answer 1 0% - - 1 1% Total 225 100 104 100 121 100 +\-: różnice statystycznie istotne na poziomie 95% W2. Jakie są główne bariery/problemy hamujące rozwój współpracy między instytucjami rynku pracy i instytucjami pomocy i integracji społecznej?

Typ instytucji Total Instytucje rynku

pracy Instytucje pomocy i integracji społecznej

N= % N= % N= % Ograniczenia prawne – brak odpowiednich przepisów regulujących \umożliwiających współpracę

79 35% 36 35% 43 36%

Brak woli\ brak otwartości ze strony instytucji\ organizacji pomocy społecznej

31 14% 16 15% 15 12%

Ograniczenia finansowe brak środków na finansowanie wspólnych inicjatyw

30 13% 15 14% 15 12%

Ograniczenia\ braki kadrowe 19 8% 10 10% 9 7% Ograniczenia czasowe – brak czasu na dodatkowe inicjatywy poza obowiązkami statutowymi (ustawowymi)

16 7% 10 10% 6 5%

Brak wspólnego celu 11 5% 5 5% 6 5% Niska motywacja pracowników do angażowania się w dodatkowe inicjatywy

8 4% 4 4% 4 3%

Brak inicjatywy\ pomysłu na wspólne działanie 6 3% 4 4% 2 2% INNE NET 95 42% 50 48% 45 37% Częste zmiany przepisów 5 2% 2 2% 3 2% Brak przepływu informacji między instytucjami, trudności komunikacyjne

9 4% 6 6% 3 2%

Postrzeganie partnerów lokalnych jako konkurencji 8 4% 5 5% 3 2% Zbyt wysokie wymagania instytucji rynku pracy do osób 18 8% 10 10% 8 7%


256

bezrobotnych Zabieranie sobie klientów, rywalizacja o beneficjentów 1 0% - - 1 1% Niewystarczające warunki lokalowe 3 1% 2 2% 1 1% Ubezpieczenie beneficjentów wyrejestrowanych 2 1% 1 1% 1 1% Problemem jest pozyskanie beneficjentów, przełamanie ich niechęci i przekonanie ich otwartości oferowanego wsparcia

2 1% 1 1% 1 1%

Formalizm, biurokracja, czasochłonne procedury 20 9% 7 7% 13 11% Rozbieżne interesy instytucji , różne wskaźniki osiąganych celów

2 1% - - 2 2%

Brak inicjatywy – partnerów powinno się szukać samodzielnie, a nie powinni pochodzić oni z nakazu

1 0% - - 1 1%

Procedura przetargowa 1 0% 1 1% - - Brak takich instytucji, szczególnie niepublicznych, szczególnie na terenach gmin mniejszych miejscowości

3 1% 1 1% 2 2%

Znaczna odległość między instytucjami, organizacjami 2 1% 1 1% 1 1% Różne priorytety, nie zawsze się rozumiemy, inaczej rozumiemy potrzeby klienta

4 2% 3 3% 1 1%

Brak koordynacji działań, brak koordynatora, który spinałby wszystkie działania

3 1% 2 2% 1 1%

Niska znajomość instytucji, organizacji, z którymi można podjąć współpracę

2 1% 1 1% 1 1%

Przeszkodą jest działanie na różnych szczeblach administracyjnych i wynikająca z tego podległość (np. Gmina, powiat)

2 1% 2 2% - -

Brak wspólnego systemu informatycznego, wspólnej bazy danych klientów obu typów instytucji

9 4% 7 7% 2 2%

Brak tradycji współpracy, brak wcześniejszych wspólnych doświadczeń

2 1% - - 2 2%

Zła organizacja pracy 1 0% - - 1 1% Brak zaufania - - - - - - Nie ma \ nie dostrzegam żadnych barier 47 21% 17 16% 30 25% Nie wiem\ trudno powiedzieć 5 2% 4 4% 1 1% Total 225 100 104 100 121 100 +\-: różnice statystycznie istotne na poziomie 95% W3. Jaka jest postawa/rola władz lokalnych odnośnie współpracy obu tych typów instytucji?



N= % N= % N= % Pomagają organizować współpracę między tymi instytucjami 88 39% 39 38% 49 40% Inicjują współpracę między instytucjami 51 23% 27 26% 24 20% Uczestniczą czynnie we współpracy między tymi instytucjami 40 18% 21 20% 19 16% Pośredniczą w poszukiwaniu partnerów (w tym reprezentujących organizacje nie publiczne pozarządowe)

19 8% 9 9% 10 8%

Nie uczestniczą we współpracy 17 8% 11 11% 6 5% INNE NET 111 49% 43 41%- 68 56%

+ Wspierają działania\ inicjatywy inicjowane przez instytucje rynku pracy i instytucje pomocy społecznej

13 6% 2 2%- 11 9%+

Zapewnienie współfinansowania projektów\ inicjatyw lub pomoc 19 8% 7 7% 12 10%


257

w pozyskaniu środków finansowych Wsparcie merytoryczne, doradztwo, wymiana doświadczeń 1 0% - - 1 1% Są nastawione pozytywnie, akceptują i popierają inicjatywy\ działania

37 16% 11 11%- 26 21%+

Bardzo pozytywne nastawienie, zaangażowanie i przychylność dla wszelkich inicjatyw

9 4% 4 4% 5 4%

Pomoc przy organizacji wspólnych zadań ustawowych 3 1% 1 1% 2 2% Koordynacja działań, nadzór, monitoring, promocja 11 5% 5 5% 6 5% Udostępnianie lokali\ powierzchni biurowej w celu realizacji inicjatywy\ projektu, lub ulgi za wynajem

4 2% 1 1% 3 2%

Neutralna\ obojętna postawa, nie przeszkadzają, nie utrudniają 12 5% 9 9%+ 3 2%- Działalność informacyjna wydanie informatorów, broszur gdzie i jak można skorzystać z pomocy społecznej

1 0% - - 1 1%

Postawa niechętna\ nie angażująca się 3 1% 1 1% 2 2% Motywują do działania, promują współpracę 5 2% 1 1% 4 3% Tworzenie programów lokalnych skierowanych na pomoc osobom bezrobotnym wykluczonym społecznie

1 0% - - 1 1%

Uczestniczą w konferencjach\ seminariach podsumowujących\ promujących inicjatywy

1 0% 1 1% - -

Pośredniczą w wymianie informacji pomiędzy instytucjami rynku pracy, instytucjami pomocy społecznej a instytucjami szkoleniowymi

1 0% 1 1% - -

Współpraca z przedsiębiorcami w celu tworzenia nowych miejsc pracy

2 1% - - 2 2%

Nie wiem 1 0% - - 1 1% Nie wiem\ trudno powiedzieć 12 5% 5 5% 7 6% Total 225 100 104 100 121 100 +\-: różnice statystycznie istotne na poziomie 95% W4. A jaką rolę odnośnie omawianej współpracy powinny pełnić władze lokalne?



N= % N= % N= % Pomagać w organizowaniu współpracy między tymi instytucjami 83 37% 40 38% 43 36% Inicjować współpracę między instytucjami 75 33% 46 44%

+ 29 24%-

Uczestniczyć czynnie we współpracy między tymi instytucjami 47 21% 23 22% 24 20% Pośredniczyć w poszukiwaniu partnerów (w tym reprezentujących organizacje nie publiczne pozarządowe)

26 12% 14 13% 12 10%

Nie powinny uczestniczyć we współpracy 2 1% 1 1% 1 1% INNE NET 130 58% 59 57% 71 59% Wspierać i zachęcać do współpracy, wytyczać kierunki, tworzyć odpowiedni klimat dla współpracy

19 8% 6 6% 13 11%

Wspierać inicjatywy\ działania swoim autorytetem 2 1% 1 1% 1 1% Koordynacja działań, nadzór, monitoring, promocja 45 20% 25 24% 20 17% Zapewnić współfinansowanie projektów\ inicjatyw lub pomoc w pozyskaniu środków finansowych

24 11% 11 11% 13 11%

Wspierać inicjatywy i motywować nawet szczególnymi nagrodami podjęte działania

10 4% 4 4% 6 5%

Przygotowanie i udostępnienie rzetelnej diagnozy lokalnego rynku pracy i sytuacji społecznej

3 1% 1 1% 2 2%


258

Udostępniać lokale\ powierzchnię biurową w celu realizacji\ projektu, lub ulgi za wynajem pomieszczeń

4 2% 3 3% 1 1%

Powinny zadbać o szkolenie i doskonalenie kadry w obu typach instytucji (standard świadczonych usług), jak i ilościowy jej rozwój kadry

2 1% 1 1% 1 1%

Mieć pozytywne nastawienie, akceptować i popierać inicjatywy\ działania

11 5% 4 4% 7 6%

Powinni być partnerem w naszych działaniach 3 1% 1 1% 2 2% Neutralną\ obojętną, nie przeszkadzać w podejmowaniu działań 15 7% 8 8% 7 6% Doprecyzowanie oczekiwań władz wobec obu typów instytucji w odniesieniu do efektów, a nie samego faktu nawiązania współpracy

2 1% - - 2 2%

Takie jak pełnią 1 0% - - 1 1% Powinny otworzyć się na wykorzystanie środków strukturalnych Unii Europejskiej i innych funduszy celowych

1 0% - - 1 1%

Nie wiem\ trudno powiedzieć 8 4% 5 5% 3 2% Total 225 100 104 100 121 100 +\-: różnice statystycznie istotne na poziomie 95% W5. Jaka jest rzeczywista rola organizacji pozarządowych odnośnie współpracy obu typów instytucji?



N= % N= % N= % Pomagają organizować współpracę między instytucjami rynku pracy oraz pomocy i integracji społecznej

61 27% 30 29% 31 26%

Uczestniczą czynnie we współpracy między instytucjami rynku pracy oraz pomocy i integracji społecznej

55 24% 31 30% 24 20%

Nie uczestniczą we współpracy 31 14% 14 13% 17 14% Mają duże chęci i wiele pomysłów, ale nie mogą się włączyć do współpracy z powodu luk w systemie prawnym

8 4% 4 4% 4 3%

INNE NET 114 51% 49 47% 65 54% Pisanie projektów w celu pozyskania funduszy z środków europejskich lub krajowych, aplikowanie o środki

2 1% 1 1% 1 1%

Działanie na rzecz redukcji bezrobocia i aktywizacji osób wykluczonych społecznie

1 0% - - 1 1%

Żadna, ponieważ nie ma tego typu organizacji na naszym terenie 6 3% 1 1% 5 4% Marginalna rola - niezadowalające angażowanie się we współpracę przez tego typu organizacje

15 7% 8 8% 7 6%

Wymiana doświadczeń, wsparcie działań podejmowanych przez instytucje publiczne

21 9% 9 9% 12 10%

Wymiana informacji na temat wspólnych beneficjentów, typowanie beneficjentów do objęcia wsparciem

9 4% 5 5% 4 3%

Z roku na rok wzrasta rola i zaangażowanie tych organizacji we wspólne działania

4 2% - -- 4 3%+

Uzupełniają działania urzędów publicznych, których ze względu na ograniczenia ustawowe urzędy nie mogą realizować

11 5% 4 4% 7 6%

Są mało kreatywne, nastawione na zysk i realizację własnych celów statutowych, więcej oczekują niż sami dają

4 2% 1 1% 3 2%

Są inicjatorem, pomysłodawcą działań, a także liderem, koordynatorem i motorem napędowym takiej współpracy

19 8% 10 10% 9 7%

Pozyskują środki na wspólne działania 7 3% 4 4% 3 2% Integrują lokalnych partnerów wokół idei wspólnego działania na 3 1% 3 3% - -


259

rzecz danej grupy społecznej\ środowiska Pośredniczą między beneficjentami a instytucjami publicznymi 2 1% 1 1% 1 1% Są aktywni na polu organizacji pomocy zindywidualizowanej, spersonalizowanej, adresowanej do konkretnej osoby, nie grupy osób

4 2% 1 1% 3 2%

Mają dużo chęci i pomysłów, ale nie mają możliwość z powodu braku środków finansowych

5 2% 2 2% 3 2%

Organizacje pozarządowe przygotowywały nas do pisania wniosków o dotacje finansowe

1 0% - - 1 1%

Nie są wystarczająco przygotowani do takiej współpracy merytorycznie i finansowo

1 0% 1 1% - -

Pełnią funkcję konsultanta, doradcy i rzecznika interesów konkretnych grup społecznych

6 3% 1 1% 5 4%

Nie wiem\ trudno powiedzieć 31 14% 17 16% 14 12% no answer 1 0% 1 1% - - Total 225 100 104 100 121 100 +\-: różnice statystycznie istotne na poziomie 95% W6. Jaką rolę we współpracy powinny pełnić organizacje pozarządowe?



N= % N= % N= % Uczestniczyć czynnie we współpracy między instytucjami rynku pracy oraz pomocy i integracji społecznej

106 47% 53 51% 53 44%

Pomagać organizować współpracę między instytucjami rynku pracy oraz pomocy i integracji społecznej

64 28% 30 29% 34 28%

Nie powinny uczestniczyć we współpracy 1 0% - - 1 1% INNE NET 127 56% 57 55% 70 58% Wychodzić z inicjatywą, pomysłami, propozycją współpracy 41 18% 24 23% 17 14% Wymiana doświadczeń, wsparcie działań podejmowanych przez instytucje publiczne

25 11% 6 6%- 19 16%+

Sumiennie wywiązywać się z zadań partnerskich 1 0% 1 1% - - Pozyskiwać środki na wspólne działania 5 2% 4 4% 1 1% Pisanie projektów w celu pozyskania funduszy z środków europejskich lub krajowych, aplikowanie o środki

1 0% - - 1 1%

Powinny docierać i działać na obszarach, do których nie docierają instytucje i organizacje finansowane z środków publicznych (trudne grupy beneficjentów)

3 1% 3 3% - -

Przepisy prawne powinny pozwalać na większą swobodę w działaniu

2 1% - - 2 2%

Wymiana informacji na temat wspólnych beneficjentów, typowanie beneficjentów do objęcia wsparciem, motywowanie i promocja

5 2% 2 2% 3 2%

Upowszechnienie informacji o profilu i zakresie działalności poszczególnych organizacji, szersza promocja poprzez konkretne działania

2 1% 1 1% 1 1%

Powinny odgrywać pierwsze skrzypce w aktywizacji i integracji lokalnych środowisk, tworzeniu właściwego klimatu współpracy

6 3% 3 3% 3 2%

Uzupełniać działania instytucji publicznych, których ze względu na ograniczenia ustawowe urzędy nie mogą realizować, unikać rywalizacji

13 6% 9 9% 4 3%

Stanowić ciało doradcze, pomagać dobrze skierować pomoc, 10 4% 3 3% 7 6%


260

wskazywać obszary gdzie należy już nie zwłocznie skierować pomoc Rola równorzędnego partnera 15 7% 3 3%- 12 10%

+ Nie wiem 1 0% - - 1 1% Nie wiem\ trudno powiedzieć 22 10% 11 11% 11 9% Total 225 100 104 100 121 100 +\-: różnice statystycznie istotne na poziomie 95% W7. Jak ocenia Pan/ Pani istniejące przepisy prawne w zakresie polityki rynku pracy i pomocy społecznej? Skala 1-5



N= % N= % N= % Zdecydowanie źle {1} 8 4% 3 3% 5 4% Raczej źle {2} 57 25% 27 26% 30 25% Ani źle, ani dobrze {3} 72 32% 32 31% 40 33% Raczej dobrze {4} 84 37% 40 38% 44 36% Zdecydowanie dobrze {5} 1 0% 1 1% - - Nie wiem\ trudno powiedzieć 3 1% 1 1% 2 2% TOP TWO BOXES {4+5} 85 38% 41 39% 44 36% BOTTOM TWO BOXES {1+2} 65 29% 30 29% 35 29% Total 225 100 104 100 121 100 Średnia 3,06 3,09 3,03 W8. Czy obecne rozwiązania prawne sprzyjają podejmowaniu współpracy instytucji rynku pracy oraz instytucji pomocy i integracji społecznej?



N= % N= % N= % Tak 147 65% 67 64% 80 66% Nie 68 30% 35 34% 33 27% Nie wiem\ trudno powiedzieć 10 4% 2 2% 8 7% Total 225 100 104 100 121 100 W9. Czy obecne przepisy w satysfakcjonujący sposób definiują obszary współpracy (wszystkich) instytucji działających na rzecz zatrudnienia i integracji społecznej?



N= % N= % N= % Zdecydowanie nie {1} 13 6% 4 4% 9 7% Raczej nie {2} 70 31% 32 31% 38 31% Ani tak, ani nie {3} 49 22% 23 22% 26 21% Raczej tak {4} 90 40% 44 42% 46 38% Zdecydowanie tak {5} 1 0% 1 1% - - Nie wiem\ trudno powiedzieć 2 1% - - 2 2% TOP TWO BOXES {4+5} 91 40% 45 43% 46 38% BOTTOM TWO BOXES {1+2} 83 37% 36 35% 47 39% Total 225 100 104 100 121 100


261

Średnia 2,98 3,06 2,92 W10. Czy są jakieś przepisy prawne które powinny ulec zmianie, gdyż blokują lub ograniczają współpracę instytucji rynku pracy i pomocy społecznej?



N= % N= % N= % Tak 133 59% 65 63% 68 56% Nie 75 33% 32 31% 43 36% Nie wiem\ trudno powiedzieć 18 8% 8 8% 10 8% Total 225 100 104 100 121 100 W10Tak. Czy są jakieś przepisy prawne które powinny ulec zmianie, gdyż blokują lub ograniczają współpracę instytucji rynku pracy i pomocy społecznej?



N= % N= % N= % Ustawa o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy 80 60% 37 57% 43 63% Ustawa o pomocy społecznej 59 44% 31 48% 28 41% Ustawa o zatrudnieniu socjalnym 9 7% 2 3% 7 10% Ustawa o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych

5 4% 3 5% 2 3%

Ustawa o Partnerstwie Publiczno prywatnym 4 3% 3 5% 1 1% Ustawa o finansach publicznych 4 3% 2 3% 2 3% Ustawa o działalności pożytku publicznego i wolontariacie 3 2% 1 2% 2 3% Inne net 43 32% 25 38% 18 26% Rozporządzenia wykonawcze 6 5% 4 6% 2 3% Przepisy dotyczące polskiego modelu ekonomii społecznej 2 2% - - 2 3% Rozporządzenie wykonawcze dotyczące sposobu i trybu organizowania prac społecznie użytecznych

1 1% 1 2% - -

Zasadach prowadzenie polityki społecznej 1 1% 1 2% - - Ustawa o zatrudnieniu pracowników tymczasowych 1 1% - - 1 1% Ustawa o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych

11 8% 8 12% 3 4%

Ustawa o zasadach prowadzenia polityki rozwoju 1 1% - - 1 1% Prawo zamówień publicznych 2 2% 1 2% 1 1% Ustawa o spółdzielniach socjalnych 8 6% 3 5% 5 7% Ustawa o ochronie danych osobowych 6 5% 4 6% 2 3% Ustawa o dodatkach mieszkaniowych 2 2% - - 2 3% Ustawa po postępowaniu wobec dłużników alimentacyjnych oraz zaliczce alimentacyjnej

1 1% 1 2% - -

Ustawa o ubezpieczeniu społecznym rolników 2 2% 1 2% 1 1% Definicja osoby bezrobotnej 1 1% 1 2% - - Powinna być przyjęta ustawa o zasadach prowadzenia polityki społecznej w województwie i na niższych poziomach

1 1% - - 1 1%

Ustawa o rencie socjalnej 1 1% - - 1 1% Ustawa o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych

1 1% 1 2% - -

Brak ustawy jednoznacznie określającej współpracę między instytucjami rynku pracy i pomocy społecznej

2 2% 2 3% - -

Przepisy dotyczące kierowania osób bezrobotnych do zawarcia 1 1% - - 1 1%


262

kontraktów socjalnych w OPS-ach Wprowadzenie przepisów dotyczących wymiany informacji na temat wspólnego klienta obu typów instytucji za pomocą systemu elektronicznego

1 1% 1 2% - -

Brak spójności między ustawą o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy a ustawą o pomocy społecznej

1 1% 1 2% - -

Ustawa o systemie oświaty w kwestii dotyczącej przyznawania stypendiów szkolnych

1 1% - - 1 1%

Nie wiem\ trudno powiedzieć 13 10% 6 9% 7 10% No answer 1 1% - - 1 1% Total 133 100 65 100 68 100 +\-: różnice statystycznie istotne na poziomie 95%

METRYCZKA – INFORMACJE O RESPONDENTACH I REPREZENTOWANYCH PRZEZ NICH

INSTYTUCJACH Płeć respondenta Typ instytucji

Total Instytucje rynku pracy


N= % N= % N= % mężczyzna 59 26% 42 40%+ 17 14%- kobieta 166 74% 62 60%- 104 86%+ Total 225 100 104 100 121 100 Zajmowane stanowisko Typ instytucji



N= % N= % N= % kierownik 87 39% 23 22%- 64 53%+ dyrektor 61 27% 33 32% 28 23% zastępca dyrektora 38 17% 26 25%+ 12 10%- doradca, specjalista 17 8% 5 5% 12 10% komendant OHP 11 5% 11 11%+ - -- zastępca kierownika 4 2% 3 3% 1 1% prezes 3 1% 2 2% 1 1% koordynator 2 1% - - 2 2% wicedyrektor 1 0% 1 1% - - no answer 1 0% - - 1 1% Total 225 100 104 100 121 100 Typ instytucji Total

N= % Ośrodki Pomocy Społecznej, wiejskie i miejskie OPS 77 34% Powiatowe Urzędy Pracy PUP 70 31% Wojewódzkie Urzędy Pracy WUP 7 3% Regionalne Ośrodki Polityki Społecznej ROPS 8 4% Powiatowe Centra Pomocy Rodzinie PCPR 25 11% Centra i Kluby Integracji Społecznej CIS, KIS 11 5%


263

Ochotnicze Hufce Pracy OHP 18 8% Zakłady Doskonalenia Zawodowego ZDZ 9 4% Total 225 100 Zakres działania Typ instytucji



N= % N= % N= % lokalny (w obrębie dzielnicy, miejscowości, gminy, powiatu)

193 86% 82 79%- 111 92%+

regionalny (w obrębie jednego województwa)

28 12% 18 17%+ 10 8%-

ponadregionalny (kilka województw) 2 1% 2 2% - - ogólnopolski 2 1% 2 2% - - Total 225 100 104 100 121 100 +\-: różnice statystycznie istotne na poziomie 95% Region Typ instytucji



N= % N= % N= % Polska Centralna 27 12% 11 11% 16 13% Polska Północna 41 18% 20 19% 21 17% Polska Wschodnia 59 26% 27 26% 32 26% Polska Południowa 58 26% 27 26% 31 26% Polska Zachodnia 40 18% 19 18% 21 17% Total 225 100 104 100 121 100 Województwo Typ instytucji



N= % N= % N= % dolnośląskie 14 6% 7 7% 7 6% kujawsko-pomorskie 11 5% 6 6% 5 4% lubelskie 15 7% 6 6% 9 7% lubuskie 14 6% 7 7% 7 6% łódzkie 12 5% 5 5% 7 6% małopolskie 15 7% 7 7% 8 7% mazowieckie 15 7% 6 6% 9 7% opolskie 12 5% 5 5% 7 6% podkarpackie 15 7% 7 7% 8 7% podlaskie 16 7% 7 7% 9 7% pomorskie 15 7% 7 7% 8 7% śląskie 17 8% 8 8% 9 7% świętokrzyskie 13 6% 7 7% 6 5% warmińsko-mazurskie 15 7% 7 7% 8 7% wielkopolskie 13 6% 6 6% 7 6%


264

zachodniopomorskie 13 6% 6 6% 7 6% Total 225 100 104 100 121 100 Wielkość miejscowości Typ instytucji



N= % N= % N= % miejscowości poniżej 10 000 mieszkańców 11 5% 4 4% 7 6% miasta od 10 000 do 20 000 mieszkańców 60 27% 27 26% 33 27% miasta od 20 000 do 50 000 mieszkańców 64 28% 32 31% 32 26% miasta od 50 000 do 100 000 mieszkańców 26 12% 8 8% 18 15% miasta od 100 000 do 200 000 mieszkańców 30 13% 16 15% 14 12% miasta od 200 000 do 500 000 mieszkańców 22 10% 12 12% 10 8% miasta od 500 000 do 1 000 000 mieszkańców 9 4% 4 4% 5 4% Warszawa 3 1% 1 1% 2 2% Total 225 100 104 100 121 100


265

5.2. Lista przeanalizowanych dokumentów 5.2.1. Akty prawne

1. Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. z 2004 r., Nr 99, poz. 1001 z późn. zm.) wraz z wybranymi aktami wykonawczymi:

• Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 marca 2007 r. w sprawie szczegółowych warunków prowadzenia przez publiczne służby zatrudnienia usług rynku pracy (Dz. U. Nr 47, poz. 315);

• Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki społecznej z dnia 2 marca 2007 r. w sprawie standardów usług rynku pracy (Dz. U. Nr 47, poz. 314);

• Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 26 stycznia 2009 r. w sprawie agencji zatrudnienia (Dz. U. Nr 17, poz. 91);

• Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 27 października 2004 r. w sprawie rejestru instytucji szkoleniowych (DZ. U. z 2004 r. Nr 236, poz. 2365);

• Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 30 grudnia 2004 r. w sprawie szczegółowych zadań i organizacji Ochotniczych Hufców Pracy (Dz. U. z 2005 Nr 6, poz. 41);

• Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 25 października 2005 r. w sprawie trybu organizowania prac społecznie użytecznych (Dz. U. Nr 210, poz. 1745).

2. Ustawa z dnia 19 grudnia 2008 r. o zmianie ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2009 r. nr 6 poz. 33)

3. Ustawa o pomocy społecznej (Dz. U. z 15 kwietnia 2004r. Nr 64, poz. 593. z późn. zm.) i przepisy wykonawcze wydane na jej podstawie

4. Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i wolontariacie (Dz. U. Nr 96 z 2003 r., poz.873).

5. Ustawa o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz. U. Nr 111 z 1999 r., Poz. 1280) i przepisy wykonawcze wydane na jej podstawie

6. Ustawa o zatrudnieniu socjalnym (Dz. U. Nr 122 z 2003 r., Poz. 1143)

7. Ustawa z 28 lipca 2005 r. o Partnerstwie Publiczno prywatnym (Dz. U. Nr 169, poz. 1420)

8. Ustawa z dnia 30 czerwca 2005 r. o finansach publicznych (Dz. U. Nr 249, poz. 2104, z późn. zm.)

9. Ustawa z dnia z dnia 20 kwietnia 2004 r. o Narodowym Planie Rozwoju (Dz. U. z dnia 24 maja 2004 r.)

10. Ustawa z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju (Dz.U.06. nr 227, poz. 1658 z późn. zm.)


266

11. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2006 roku o spółdzielniach socjalnych (Dz. U. z 2006 r. Nr 94, poz. 651).

5.2.2. Analizy i raporty

1. Anna Sienicka, Joanna Tyrowicz (2006). Aktorzy rynku pracy - ujęcie instytucjonalne (uwagi wstępne), Warszawa: Fundacja Inicjatyw Społeczno-Ekonomicznych;

2. Boni M., Gosk I., Piotrowski B., Tyrowicz J., Wygnański J. J. (2006). Bezrobocie - co robić? Rola organizacji pozarządowych na rynku usług pracy, Warszawa: Fundacja Inicjatyw Społeczno-Ekonomicznych;

3. Bukowski, M., Lewandowski P. (2006). Rynek Pracy w makroperspektywie. Raport o Rozwoju Społecznym, Polska: 2006;

4. Golinowska, S. Narodowy Plan Rozwoju a Narodowa Strategia Integracji Społecznej;

5. Gosk, I. (2008). Udział organizacji pozarządowych w budowaniu rynku usług zatrudnienia, Biuletyn FISE nr 9, Warszawa: Fundacja Inicjatyw Społeczno-Ekonomicznych;

6. Gosk, I., Pyrka, A. (2008). Różne formy współpracy z podmiotami ekonomii społecznej, w: Podmioty Ekonomii Społecznej. Praktyczny przewodnik dla doradcy zawodowego, Warszawa: Fundacja Inicjatyw Społeczno-Ekonomicznych;

7. Goździk, M. (2006). Problematyka organizacji pozarządowych świadczących usługi na rynku pracy, skierowanych do uchodźców, imigrantów i mniejszości narodowych, Warszawa: Fundacja Inicjatyw Społeczno-Ekonomicznych;

8. Góra, M., Socha, M. W., Sztanderska, U. (1995). Analiza polskiego rynku pracy w latach 1990-1994. Kierunki zmian i rola polityk rynku pracy, Warszawa: GUS;

9. Herbst, J. (2006). Stare problemy według nowych reguł. Współpraca między organizacjami pozarządowymi i administracją w świetle badań ilościowych, Trzeci sektor, nr.3, 2005, s.42-52 Jachimowicz A. Samorząd terytorialny i organizacje pozarządowe - partnerzy w rozwoju ekonomii społecznej?, Warszawa: Sieć Wspierania Organizacji Pozarządowych SPLOT;

10. Herbst, J. (2006). Kondycja ekonomii społecznej w Polsce;

11. Jarociński, M. (1999). Strategie rynku pracy w wybranych krajach, Warszawa: Centrum Analiz Społeczno-Ekonomicznych;

12. Kasprzak, T.(2007). Formy współpracy administracji publicznej i organizacji pozarządowych, (w:) Rymsza M., Makowski G., Dutkiewicz M. (red:) Państwo a trzeci sektor. Prawo i instytucje w działaniu, Warszawa: Instytut Spraw Publicznych;

13. Kasprzak, T., Jewdokimow M.(2008), Administracja publiczna a przedsiębiorstwa ekonomii społecznej, (w:) M. Gumkowska, R. Skrzypiec, T. Kasprzak, M. Jewdokimow, A. Biernat, Przedsiębiorstwo ekonomii społecznej w środowisku lokalnym, Warszawa: Stowarzyszenie Klon/Jawor;

14. Kierunki modyfikacji rozwiązań prawno organizacyjnych w celu zwiększenia efektywności usług i instrumentów rynku pracy służących podnoszeniu kwalifikacji bezrobotnych, Departament Rynku Pracy Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej;


267

15. Koral, J. (2008). Kontraktowanie usług rynku zatrudnienia, Warszawa: Fundacja Inicjatyw Społeczno-Ekonomicznych;

16. Koral, J. Podmioty Ekonomii Społecznej. Różne formy współpracy z administracją publiczną;

17. Marchlewski, W. (2006). Działalność organizacji pozarządowych świadczących usługi na rynku pracy skierowane do mieszkańców obszarów wiejskich, Warszawa: Fundacja Inicjatyw Społeczno-Ekonomicznych;

18. Ministerstwo Gospodarki (2005). Raport z działalności agencji zatrudnienia w 2004 roku, Warszawa: Egip.;

19. Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej (2008). Analiza funkcjonowania urzędów pracy po ich włączeniu do administracji samorządowej, Warszawa: Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej;

20. Ministerstwo Rozwoju Regionalnego (2005). Doświadczenia Publicznych Służb Zatrudnienia w pierwszym roku wdrażania Europejskiego Funduszu Społecznego, Departament Zarządzania EFS. Ministerstwo Rozwoju Regionalnego. Warszawa 2005;

21. Rymsza, A. Bariery rozwoju przedsiębiorczości społecznej w Polsce w świetle kultury organizacyjnej III sektora;

22. Prognoza zmian na rynku pracy wynikających z realizacji programów finansowanych z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz Funduszu Spójności w kontekście planowania wdrażania PO KL w województwie warmińsko-mazurskim;

23. Przez współpracę do sukcesu. Partnerstwo lokalne na rynku pracy, pod red. Antoniego Sobolewskiego, Warszawa: Departament Rynku Pracy Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej (2007);

24. Rogaczewska, M., Tyrowicz, J. (2006). Organizacje pozarządowe na rynku pracy: unikatowe grupy czy uniwersalne kompetencje? Podsumowanie badania jakościowego (studiów przypadku), Warszawa: Fundacja Inicjatyw Społeczno-Ekonomicznych;

25. Schimanek, T. (2006). Sytuacja osób powyżej 50-tego roku życia na rynku pracy oraz rola organizacji pozarządowych świadczących usługi rynku pracy skierowane do tych osób, Warszawa: Fundacja Inicjatyw Społeczno-Ekonomicznych;

26. Sienicka A., Tyrowicz J. (2006). Raport Publiczne służby zatrudnienia a organizacje pozarządowe w realizacji usług rynku pracy - uwarunkowania prawne;

27. Starzyński, M. (2002). Współpraca organizacji pozarządowych i administracji publicznej w systemie pomocy dla osób bezdomnych, w: Współpraca administracji publicznej i organizacji pozarządowych w dziedzinie usług społecznych, Warszawa: Stowarzyszenie KLON/JAWOR;

28. Stec, M. (2008). Instytucje i programy aktywizujące bezrobotnych na obszarach popegeerowskich: raport z badania jakościowego, Załącznik 3 do raportu z badań: Rynki pracy na obszarach popegeerowskich, Warszawa: Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej;

29. Sztanderska, U. (2006). Działalność organizacji pozarządowych świadczących usługi na rynku pracy skierowane do kobiet, Warszawa: Fundacja Inicjatyw Społeczno-Ekonomicznych;


268

30. Szymańska, A. (2004). Polityka zwiększania efektywności rynku pracy w Unii Europejskiej: lekcje dla Polski, Warszawa: Centrum Europejskie Natolin;

31. Szymańska, Z. (2006). Raport dotyczący organizacji i działania rynku usług zatrudnienia w warunkach wolnej konkurencji oraz doświadczeń niekomercyjnych organizacji pozarządowych działających na tym rynku w poszczególnych krajach (Holandia, Australia. Dania, Wielka Brytania, Stany Zjednoczone), Warszawa: Fundacja Inicjatyw Społeczno-Ekonomicznych;

32. Thematic Evaluation of the Territorial Employment Pacts, Final Report to Directorate General Regional Policy, October 2002, prepared by ECOTEC Research & Consulting Limited;

33. Trzeci sektor w Polsce i UE – źródła pozyskiwania danych oraz metodologia porównywania kondycji sektora pozarządowego w Polsce i UE w kontekście implementacji Polityki Spójności w perspektywie finansowej 2007-2013. Stowarzyszenie Klon/Jawor;

34. Tyrowicz, J. (2006). Relacje pomiędzy publicznymi służbami zatrudnienia a organizacjami rynku pracy - wnioski z badania ilościowego, Warszawa: Fundacja Inicjatyw Społeczno-Ekonomicznych;

35. Urbanik A. (2008). Urzędy pracy w kontekście współpracy z organizacjami rynku pracy;

36. Werbanowska, J. (2006). Problematyka organizacji pozarządowych jako usługodawców dla młodzieży na rynku pracy, Warszawa: Fundacja Inicjatyw Społeczno-Ekonomicznych;

37. Woźniczka J. Współpraca zamiast konkurowania, czyli partnerstwo jako narzędzie przemian gospodarczych, środowiskowych i Społecznych;

38. Współpraca organizacji pozarządowych i administracji publicznej w Polsce 2008 – bilans czterech lat;

39. Zahorska, M., Walczak, D. (2005). Polski system edukacji a rynki pracy w Unii Europejskiej, Warszawa: Instytut Spraw Publicznych.

5.2.3. Raporty z badań ewaluacyjnych

1. Ewaluacja projektów podnoszących jakość obsługi osób niepełnosprawnych poszukujących pracy wśród beneficjentów i uczestników projektów Działania 1.4 Sektorowego Programu Operacyjnego Rozwój Zasobów Ludzkich (SPO RZL);

2. Ewaluacja projektów budujących potencjał organizacji wspierających osoby niepełnosprawne poszukujące pracy;

3. Ewaluacja bieżąca Programu Operacyjnego „Program Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL dla Polski 2004-2006” II Raport Roczny;

4. Ewaluacja działań podejmowanych na rzecz wsparcia systemu instytucjonalnego rynku pracy oraz pomocy społecznej w ramach FES;

5. Prognoza zmian na rynku pracy wynikających z realizacji programów finansowanych z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz Funduszu Spójności w kontekście planowania wdrażania PO KL w województwie warmińsko-mazurskim;


269

6. Badanie zdolności absorpcyjnych podmiotów realizujących projekty w ramach PO KL w województwie warmińsko-mazurskim;

7. Ocena działań informacyjnych i promocyjnych prowadzonych w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego oraz Sektorowego Programu Operacyjnego Rozwój Zasobów Ludzkich 2004 – 2006;

8. Badanie ewaluacyjne działań na rzecz kształcenia i szkolenia w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego;

9. Ewaluacja zdolności absorpcyjnych systemu integracji zawodowej osób niepełnosprawnych + Streszczenie i rekomendacje;

10. Ewaluacja bieżąca Programu Operacyjnego „Program Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL dla Polski 2004-2006” - I raport roczny;

11. Ewaluacja bieżąca Programu Operacyjnego „Program Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL dla Polski 2004-2006” - I raport cząstkowy;

12. Ewaluacja bieżąca Programu Operacyjnego „Program Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL dla Polski 2004-2006” - II raport cząstkowy;

13. Wpływ projektów szkoleniowych w ramach Działań 2.1, 2.3 oraz 2.4 w ramach ZPORR na zaspokojenie potrzeb lokalnych i regionalnych rynków pracy;

14. Ocena bieżąca projektów w ramach Działań 2.1, 2.3 i 2.4 ZPORR;

15. Badanie ścieżek prowadzących osoby zagrożone wykluczeniem społecznym do zatrudnienia w ramach Działania 1.5 SPO RZL 2004-2006;

16. Ewaluacja Działań 1.2 i 1.3 Sektorowego Programu Operacyjnego Rozwój Zasobów Ludzkich;

17. Charakterystyka projektów szkoleniowych realizowanych w ramach Priorytetu I i II Sektorowego Programu Operacyjnego Rozwój Zasobów Ludzkich;

18. Ocena szacunkowa projektu Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki na lata 2007-2013;

19. Ewaluacja Działania 1 Programu Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL dla Polski 2004-2006;

20. Wpływ interwencji z funduszy strukturalnych UE na zatrudnienie;

21. Badanie potencjału Instytucji Polityki Społecznej w województwie warmińsko-mazurskim.

RAPORT KOŃCOWY Z BADANIA EWALUACYJNEGO · Raport Końcowy: Badanie „Analiza aktualnej struktury...

Documents

Transcript of RAPORT KOŃCOWY Z BADANIA EWALUACYJNEGO · Raport Końcowy: Badanie „Analiza aktualnej struktury...