Sprawozdanie z Forum Biznesu EU- Afryka w Brukseli Barbara Sadowska wice przewodnicząca Fundacji Pomocy Wzajemnej Barka Członek INISE

W dniach 31 marca- 1 kwietnia 2014 odbyło się w Brukseli Forum Biznesu dotyczące

budowania pomostów pomiędzy Unią Europejską a Afryką w zakresie rozwoju społeczno-

gospodarczego.

Wśród uczestników licznie reprezentowani byli przedstawiciele firm, korporacji, banków z UE

i Afryki oraz przedstawiciele Komisji Europejskiej, Parlamentu, ministrowie rządów krajów

europejskich i afrykańskich, przedstawiciele międzynarodowych organizacji i instytucji.

Zabrakło natomiast przedstawicieli przedsiębiorstw społecznych. W całym Forum tylko jeden

warsztat poświęcony był przedsiębiorczości społecznej. Oznacza to, że koncepcja rozwoju

przedsiębiorczości społecznej w Afryce nie jest jeszcze wystarczająco doceniona przez

wspólnotę międzynarodową, w tym Unię Europejską. Zwracano uwagę, że tylko sektor

prywatny tworzy miejsca pracy. Pominięte zostały już rozwijające się w Afryce spółdzielnie

uwłaszczające Afrykanów, grupy samopomocowe i różnorodne stowarzyszenia i fundacje

tworzące możliwości godnej pracy .

Sformułowano następujące wyzwania dla Afryki:

• Wzmocnienie procesów demokratycznych, etycznego wydobycia surowców

naturalnych, wpływania na system bankowy, aby lepiej służył zrównoważonemu i

włączającemu rozwojowi Afryki;

• Rozwój możliwości infrastrukturalnych ( drogi, studnie, sanitariaty, elektryczność,

szkoły, przetwórstwo, infastruktura rolnicza i leśna )itp. inwestycje w rolnictwo i

turystykę;

• Edukacja i szkolenia zawodowe, które umożliwią Afrykańczykom być pracownikami w

firmach zachodnich, które rozwijają się w Afryce;

• Stopniowe zmniejszanie zatrudnienia nieformalnego (80-90 % społeczności

afrykańskiej funkcjonuje w rynku nieformalnym, głównie w rolnictwie; jednak na 4

szylingi PKB – tylko 1 szyling pochodzi z rolnictwa);

• Likwidacja problemów związanych z wykluczeniem społecznym i rozprzestrzenianiem

się HIV/AIDS, z brakiem bezpieczeństwa żywnościowego w Afryce ( co minuta umiera

jedno dziecko, a w Kenii 10 mln ludności żyje bez bezpieczeństwa żywnościowego)

• Główne problemy a krajach afrykańskich wiążą się z bardzo trudną historią kolonizacji

Afryki przez Europejczyków, z brakiem doświadczeń demokratycznych, konfliktami

związanymi z wydobyciem surowców naturalnych, korupcją, nierozwiązanymi

sprawami własności ziemi itp.

Warsztat na temat przedsiębiorczości społecznej:

Podkreślano tutaj konieczność rozwoju w Afryce gospodarki bardziej uspołecznionej,

głownie na poziomie wspólnot lokalnych, a nie rządów ( aczkolwiek potrzebne są

odpowiednie rozwiązania prawne). Demokratyzacja życia społeczno-gospodarczego w Afryce

wymaga integrowania wspólnot lokalnych oraz przedstawicieli życia społeczno-

gospodarczego wokół idei powoływania przedsiębiorstw społecznych, które mają charakter

prozatrudnieniowy, włączający, uwłaszczający, nie dzielą zysku. Zysk jest inwestowany w

rozwój wspólnoty lokalnej.

Zostały tutaj zaprezentowane doświadczenia Fundacji Barka z Polski, która takie podejście

realizuje od 25 lat w 100 wspólnotach lokalnych. W 1989 r. założyciele Fundacji Barka

zamieszkali we wspólnocie z osobami, które w okresie transformacji znalazły się w

najtrudniejszych sytuacjach życiowych, traciły prace, miejsca zamieszkania i nierzadko

stawały się osobami bezdomnymi, po drodze uzależniając się od alkoholu. Fundacja Barka

rozwijała przedsiębiorstwa społeczne zakorzenione we wspólnocie, oparte o współpracę i

lokalny rynek, które dawały możliwości ponownego odbudowania swojej godności,

umiejętności, kompetencji zawodowych. Te przykłady miały wpływ na powstanie nowego

systemu prawnego w Polsce, który tworzył nowe możliwości reintegracji społeczno-

zawodowej w centrach integracji społecznej, spółdzielniach socjalnych, spółkach pożytku

publicznego i działania gospodarczych podejmowanych przez stowarzyszenia i fundacje.

Rezultatem pracy Fundacji i Sieci Barka jest powstanie w Polsce 150 Centrów Integracji

Społecznej i 700 spółdzielni socjalnych.

Te działania zostały dostrzeżone przez Diasporę Afrykańską z UK i Belgii. Obywatele

afrykańscy w UE nie zawsze odnaleźli swoje miejsce, często ich potencjał jest

niewykorzystany, żyją tęskniąc za swoją Ojczyzną, troszcząc się o tych, którzy tam pozostali.

Dostrzegli oni wartość podejścia Barki dla rozwoju ich wspólnot. Zwracali uwagę na historię

zaborów Polski i kolonizacji krajów afrykańskich. Te podobieństwa historyczne i w pewnym

sensie mentalne stworzyły podstawy dla zbudowania wspólnej organizacji o nazwie INISE

Międzynarodowa Sieć Innowacyjnych Przedsiębiorstw Społecznych, która składa się z 14

instytucji ( w tym z 8 z Europy i 6 z Afryki). Podjęte zostały wspólne inicjatywy i prace na

rzecz rozwoju gospodarki bardziej uspołecznionej, lokalnie zakorzenionej w kilku krajach

afrykańskich.

Wnioski z Forum w kontekście doświadczeń Fundacji Barka:

1. Należy zastanowić się nad szerszym dostępem obywateli krajów afrykańskich do

własności prywatnej. Obecnie w głównym nurcie ekonomii rozumiana jest ona jako

indywidualna własność środków produkcji (narzędzi, maszyn, budynków) należąca do

konkretnego właściciela, któremu przez stulecia przeciwstawiano „siłę roboczą” czyli

pracowników (najemników). Robotnicy oddawali swoje siły do dyspozycji grupy

przedsiębiorców, a ci kierując się zasadą najwyższego zysku, usiłowali ustanowić

najniższe wynagrodzenie za pracę wykonywaną przez robotników. Na tych

mechanizmach opierała się kolonizacja Afryki, która pod pewnymi względami trwa

nadal. Realizacja idei „społecznej gospodarki” wymaga poszerzenia dostępu do

własności poprzez wprowadzanie różnych form współwłasności środków produkcji

np. w spółdzielni będących własnością grupy ludzi lub poprzez zastosowanie różnych

form akcjonariatu, czyli realnego udziału pracowników w zarządach firm i zyskach

przedsiębiorstwa.

2. Zysk: kluczowym wyróżnikiem dla uspołecznionej gospodarki jest traktowanie zysku

nie tylko jako środka do bogacenia się i powiększania własnego kapitału, ale również

jako instrumentu do realizacji wspólnych celów rozwojowych. Jest to wyzwanie

odnoszące się przede wszystkim do licznych przedsiębiorstw i korporacji

inwestujących w Afryce. Jeżeli ma nastąpić rzeczywista zmiana istniejących

nierówności społecznych w Afryce i większe uspołecznienie środków produkcji,

trzeba poddać etycznemu oglądowi dotychczasowy podział wytwarzanego w

przedsiębiorstwach zysku. Celem przedsiębiorstwa nie może być tylko wytwarzanie

zysku, ani zysk nie może być jedynym regulatorem życia przedsiębiorstwa. Pracujący

w nim ludzie powinni tworzyć wspólnotę, która generuje nie tylko korzyści

ekonomiczne, ale także ma możliwość podniesienia poziomu moralnego i

intelektualnego współpracujących ze sobą ludzi, a to ostatecznie sprzyja szerszemu

rozwojowi społecznemu.

3. Kolejnym pojęciem, które należy poddać pod dyskusję jest pojęcie wolności

gospodarczej. W trakcie Forum padały pytania, szczególnie ze strony przedstawicieli

Unii Afrykańskiej, czy dla osiągnięcia zysku można bez konsekwencji eksploatować

przyrodę, surowce naturalne, wycinać lasy, zanieczyszczać rzeki w Afryce??? Czy

można bez zobowiązań zwolnić 50% pracowników, tylko dlatego, że zysk

indywidualny akcjonariuszy i właścicieli mógłby ulec ograniczeniu??? Czy właściciele

firm mogą się zwolnić z odpowiedzialności za rozwój wspólnoty lokalnej, w której

firma jest usytuowana??? W przyjętych paradygmatach głównego nurtu ekonomii

wolność gospodarcza, niestety, najczęściej oznacza wolność „od” podjęcia etycznych

zobowiązań w stosunku do wspólnoty. Tymczasem realizacja strategii uspołecznienia

gospodarki w Afryce wymaga innego rozumienia wolności tj. łączenia wolności z

odpowiedzialnością. Wolność bez odpowiedzialności staje się zaprzeczeniem samej

siebie.

4. Biorąc pod uwagę nowe rozumienie własności prywatnej, podziału zysku oraz roli

przedsiębiorczości w tworzeniu miejsc pracy, perspektywiczne myślenie o rozwoju

gospodarki bardziej uspołecznionej w Afryce powinno ewaluować w kierunku

zmniejszenia dystansu pomiędzy przedsiębiorstwami mającymi na celu zysk (for-

profit), a organizacjami, które nie są nastawione na zysk (not-for-profit), tak, aby

pojawił się we wspólnotach afrykańskich szeroki obszar pośredni pomiędzy tymi

dwoma typami przedsiębiorstw (not-only-for-profit). Należy wzmocnić budowanie

lokalnych wspólnot samorządowych na rzecz przedsiębiorczości społecznej i

stopniowo doprowadzać do realizacji warunków godnej pracy, wolności,

sprawiedliwości, bezpieczeństwa i współwłasności;

5. Należy uwzględnić w pracy na rzecz rozwoju gospodarki społecznej w Afryce rolę i

potencjał nowych krajów członkowskich UE, ich historię i młode demokracje oraz rolę

diaspory afrykańskiej w Europie. Diaspora pełni rolę budowania pomostów, zaufania i

rekomendacji dla wspólnie podejmowanych inicjatyw w Afryce.